Thực trạng của việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật và vấn đề ô nhiễm các chế phẩm hóa học sử dụng trong nông nghiệp tại Việt Nam

CHÖÔNG 1: MÔÛ ÑAÀU 1.1 ÑAÊT VAÁN ÑEÀ Vieät Nam laø nöôùc saûn xuaát noâng nghieäp, khí haäu nhieät ñôùi noùng vaø aåm cuûa Vieät Nam thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa caây troàng nhöng cuõng thuaän lôïicho söï phaùt sinh, phaùt trieån cuûa saâu beänh, coû daïi gaây haïi muøa maøn. Do vaäy vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät (BVTV) ñeå phoøng tröø saâu haïi, dòch beänh baûo veä muøa maøng, giöõ vöõng an ninh löông thöïc quoác gia vaãn laø moät bieän phaùp quan troïng vaø chuû yeáu. Cuøng vôùi phaân boùn hoùa hoïc, thuoác BVTV laø yeáu toá raát quan troïng ñeå baûo ñaûm an ninh löông thöïc cho loaøi ngöôøi Ngoaøi maët tích cöïc laø tieâu dieät caùc sinh vaät gaây haïi muøa maøng, thuoác BVTV coøn gaây nhieàu haäu quaû nghieâm troïng nhö: phaù vôõ caân baèng heä sinh thaùi ñoàng ruoäng, gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc, oâ nhieãm moâi tröôøng soáng vaø aûnh höôûng xaáu ñeán söùc khoûe ngöôøi tieâu duøng vaø caû cho ngöôøi saûn xuaát. Vì vaäy, vieäc tìm hieåu möùc ñoä söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät ôû Vieät Nam, aûnh höôûng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñeán moâi tröôøng soáng nhaèm boå sung nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc vaø naâng cao nhaän thöùc trong vieäc baûo veä moâi tröôøng soáng cho coäng ñoàng laø raát caàn thieát ñoái vôùi nhöõng sinh vieân ngaønh moâi tröôøng. 1.2 MUÏC ÑÍCH ÑEÀ TAØI Tìm hieåu thöïc traïng cuûa vieäc söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät vaø vaán ñeà oâ nhieãm caùc cheá phaåm hoùa hoïc söû duïng trong noâng nghieäp Vieät Nam. Ñeà xuaát vaø bieän phaùp khaéc phuïc. 1.3 NOÄI DUNG KHOÙA LUAÄN - Giôùi thieäu chung veà thuoác BVTV vaø phaân hoùa hoïc. - Aûnh höôûng cuûa thuoác BVTV vaø phaân boùn hoùa hoïc. - Tình hình söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät taïi Vieät Nam. - Moät soá keát quaû ñieàu tra tình hình söû duïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn hoùa hoïc ôû vuøng troàng rau cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh. - Keát luaän vaø kieán nghò.. 1.4 PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Vôùi thôøi gian vaø phaïm vi cuûa moät khoùa luaän toát nghieäp, ñeà taøi chuû yeáu laø thu thaäp toång quan taøi lieäu vaø ñieàu tra boå sung theâm tình hình söû duïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn hoùa hoïc treân moät vaøi caây troàng taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh. Vieäc ñieàu tra tieàn haønh baèng caùch phoûng vaán noâng daân vaø ghi laïi soá laàn phun thuoác, loaïi thuoác, thôøi gian caùch ly cuûa thuoác treân caùc loaïi caây troàng. CHÖÔNG 2: TOÅNG QUAN TAØI LIEÄU 2.1.GIÔÙI THIEÄU CHUNG VEÀ THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN 2.1.1. Söï ra ñôøi cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät 2.1.1.1. Khaùi nieäm veà thuoác baûo veä thöïc vaät Thuoác BVTV laø nhöõng hôïp chaát ñoäc nguoàn goác töï nhieân hoaëc toång hôïp hoùa hoïc ñöôïc duøng ñeå phoøng vaø tröø saâu, beänh, coû daïi, chuoät… haïi caây troàng vaø noâng saûn (ñöôïc goïi chung laø sinh vaät gay haïi cho caây troàng). Thuoác baûo veä thöïc vaät goàm nhieàu nhoùm khaùc nhau, goïi theo teân nhoùm sinh vaät haïi, nhö thuoác tröø saâu duøng ñeå tröø saâu haïi, thuoác tröø beänh duøng ñeå tröø beänh caây… tröø moät soá tröôøng hôïp coøn noùi chung moãi nhoùm thuoác chæ coù taùc duïng ñoái vôùi sinh vaät gaây haïi thuoäc nhoùm ñoù. Thuoác BVTV nhieàu khi coøn goïi laø thuoác tröø haïi (Pesticide) vaø khaùi nieäm naøy bao goàm caû thuoác tröø caùc loaïi ve, reäp haïi vaät nuoâi vaø tröø coân truøng haïi caây, thuoác ñieàu hoøa sinh tröôûng caây troàng. 2.1.1.2. Treân theá giôùi Khi con ngöôøi baét ñaàu canh taùc noâng nghieäp vaø coù söï ñaáu tranh vôùi dòch haïi ñeå baûo veä muøa maøng thì moät soá bieän phaùp phoøng tröø dòch haïi ñaõ hình thaønh. Chính vì vaäy, lòch söû cuûa thuoác BVTV coù töø raát laâu ñôøi (caùch ñaây khoaûng 10.000 naêm). Vaøo thôøi kyø naêm 2500 BC (tröôùc Coâng nguyeân), hôïp chaát löu huyønh ñöôïc söû duïng ñeå dieät coân truøng vaø nheän. Naêm 1500 BC, coù hôïp chaát ñeå dieät boï cheùt trong nhaø. Naêm 1200 BC, Trung Quoác ñaõ coù thuoác xöû lyù haït gioáng. Naêm 900 AD (sau Coâng nguyeân), ngöôøi ta duøng arsenic sulfides ñeå tröø coân truøng trong vöôøn. Theá kyû thöù IV, ngöôøi ta ñaõ bieát xöû lyù haït luùa baèng Arsen traéng. Töø cuoái theá kyû XVIII ñeán cuoái theá kyû XIX laø thôøi kyø caùch maïng noâng nghieäp ôû chaâu AÂu. Saûn xuaát noâng nghieäp taäp trung vaø naêng suaát cao hôn, ñoàng thôøi tình hình dòch haïi caøng nhieàu hôn xaûy ra trong phaïm vi toaøn theá giôùi. Moät soá thuoác tröø saâu, dòch haïi, dieät haïi phoå bieán ôû cuoái theá kyû XIX ñeán naêm 1930, chuû yeáu laø chaát voâ cô nhö Arsen, Selenium, Antimony, Sulfur… hoaëc moät soá chaát thaûo moäc voán coù chaát ñoäc. Song thôøi bay giôø chöa ai bieát ñöôïc ñeán ñoäc haïi cuûa noù. Töø ñaàu theá kyû XX, xuaát hieän moät bieän phaùp tröø saâu haïi tích cöïc hôn vaø hieâu quaû hôn. Ñoù laø söï ra ñôøi cuû DDT thuoäc nhoùm Clor höõu cô vaøo naêm 1939, vaø lieân tuïc sau ñoù ra ñôøi nhieàu caùc hôïp chaát hoùa hoïc khaùc. Ñaây laø hôïp chaát ñaàu tieân trong chuoãi thuoác tröø saâu ñöôïc khaùm phaù, noù tieâu dieät ñöôïc moät soá löôïng lôùn coân truøng. Trong suoát 25 naêm sau ñoù, noù ñöôïc xem nhö laø vò cöùu tinh cuûa nhaân loaïi, giuùp dieät tröø coân truøng vaø taêng saûn löôïng noâng saûn. Chu trình saûn xuaát cuõng töông ñoái reû neân noù ñöôïc aùp duïng phoå bieán roäng raõi ôû moïi nôi treân theá giôùi. - Naêm 1940, ngöôøi ta toång hôïp neân caùc hôïp chaát coù hoác laân höõu cô. - Naêm 1947, ngöôøi ta toång hôïp neân hoùa chaùt Carbamate. - Naêm 1970 phaùt trieän ñöôïc caùc loaïi thuoác Pyrethroide. Hieän nay, thuoác tröø saâu toàn taïi 3 theá heä, tính ñoäc haïi cuûa theá heä sau thöôøng thaáp hôn theá heä tröôùc. Thuoác tröø saâu theá heä thöù nhaát thöôøng laø thuoác chieát töø chaát Nicotin, hay Pyrethrum chieát töø moät loaïi cuùc khoâ, nhöõng chaát voâ cô nhö pheøn xanh, thaïch tín… Thuoác tröø saâu theá heä thöù 2 laø toång hôïp caùc chaát höõu cô: DDT, 666, Wofatox… (xuaát hieän vaøo thaäp nieân 40). Thuoác tröø saâu theá heä thöù 3, xuaát hieän vaøo nhöõng naêm 70 vaø 80 nhö goác laân höõu cô, Cardbamate vaø söï ra ñôøi cuûa Pyrethroide, thuoác sinh hoïc. 2.1.1.3. ÔÛ Vieät Nam Taïi Vieät Nam, vieäc söû duïng thuoác BVTV chæ phoå bieán töø theá kyû thöù XIX. Tröôùc ñoù, vieäc vieäc dieät tröø saâu, beänh chuû yeáu baèng phöông phaùp baét saâu hay bieän phaùp mang tính meâ tín, buøa pheùp. Ñaàu theá kyû 20, khi neàn noâng nghieäp Vieät Nam baét ñaàu phaùt trieån ñeán moät möùc nhaát ñònh, hình thaønh neân caùc ñoàn ñieàn, trang traïi noâng nghieäp lôùn thì vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät baét ñaàu gia taêng. Trong thôøi kyø naøy, Vieät Nam cuõng söû duïng chuû yeáu caùc hôïp chaát hoùa hoïc voâ cô nhö caùc nöôùc treân khu vöïc vaø treân theá giôùi. Töø nhöõng naêm 50, Vieät Nam chæ söû duïng moät soá thuoác baûo veä thöïc vaät nhö DDT, Lindan, Oarathion-ethyl, Polyclorocamphene… Tình hình söû duïng thuoác BVTV ôû Vieät Nam coù nhöõng böôùc chaäm hôn so vôùi caùc nöôùc phaùt trieån. Thaäp nieân 70 vaø 80 Vieät Nam coøn söû duïng hôïp chaát hoùa hoïc goác Clor hay goác phosphor höõu cô (DDT thuoäc nhoùm clor höõu cô, Metyl Parathion, Monocrophos thuoäc nhoùm laân höõu cô, Furadan thuoäc nhoùm Carbamate) thì caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ ngöng söû duïng caùc loaïi hôïp chaát naøy. Ví duï nhö ôû Myõ ñaõ caám söû duïng DDT töø naêm 1992, maõi ñeán naêm 1993 Vieät Nam môùi coù leänh caám söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät coù nhoùm Clor höõu cô. 2.1.2. Söï ra ñôøi cuûa phaân boùn hoùa hoïc Hôn moät traêm naêm qua ngöôøi ta toång keát thaáy raèng naêng suaát caây troàng taêng voït leân nhôø phaân boùn ñaït treân 50%. Vai troø cuûa phaân boùn baèng taát caû caùc bieän phaùp khaùc coäng laïi nhö thôøi vuï troàng, laøm ñaát, luaân canh, gioáng, töôùi tieâu. Nöôùc ta ôû vuøng nhieät ñôùi ñôùi, nhieàu aùnh saùng, nhieät ñoä cao, möa nhieàu do ñoù boùn phaân laø bieän phaùp cô baûn ñeå taêng naêng suaát caây troàng vaø ñoä phì nhieâu cuûa ñaát. 2.1.2.1. Treân theá giôùi Trong nhöõng naêm qua, söï tieâu thuï PBHH treân theá giôùi taêng raát nhanh. Trong ñoù, taêng nhieàu nhaát laø ñaïm, keá ñeán laø phaân laân, phaân kali taêng chaäm hôn so vôùi caùc loaïi khaùc. Naêm 1973 möùc tieâu thuï phaân ñaïm laø 38,9 trieâu taán/naêm, ñeán naêm 1981 taêng 60,3 trieäu taán/naêm (bình quaân haèng naêm taêng 5,6%) Naêm 1973, möùc tieâu thuï phaân laân treân toaøn theá giôùi laø 24,2 trieäu taán; naêm 1983 laø 31,9 trieäu taán (bình quaân möùc tieâu thuï haèng naêm taêng 2,8%) Möùc tieâu thuï phaân kali trong nhöõng naêm gaàn nay taêng chaäm, naêm 1973 tieâu thuï 120,75 trieäu taán (bình quaân haèng naêm taêng 2,2%). Toång löôïng PBHH tieâu thuï taêng töø khoaûng 69 trieäu taán naêm 1970 leân khoaûng 146 trieäu taán naêm 1990, nghóa laø taêng gaáp 2 laàn. Tyû leä tieâu thuï ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån cao hôn nhieàu (360%) so vôùi nöôùc phaùt trieån (61%), theá nhöng löôïng phaân boùn söû duïng cho 1 ha ôû caùc nöôùc phaùt trieån laïi cao hôn so vôùi nöôùc ñang phaùt trieån. Trong söû duïng phaân boùn thì soá löôïng vaø tyû leä N, P, K giöõa caùc khu vöïc coù söï khaùc nhau roõ reät. Caùc nöôùc phaùt trieån naêm 1982 söû duïng bình quaân 51 kg N; 31 kg P2O5, 28 kg K2O (toång soá laø 110 kg phaân boùn nguyeân chaát cho 1 ha ñaát canh taùc). Tæ leä N: P: K söû duïng laø 1: 0,6: 0,54. caùc nöôùc ñang phaùt trieån bình quaân boùn 33 kg N, 12 Kg P2O5, 4 Kg K2O, tæ leä söû duïng N: P: K laø 1: 0,36: 0,12 (toång soá phaân boùn cho 1 ha ñaát canh taùc laø 49 Kg phaân boùn nguyeân chaát). 2.1.2.2. ÔÛ Vieät Nam Vieät Nam laø nöôùc noâng nghieäp troàng luùa nöôùc, nhöng maõi ñeán nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû naøy thì môùi baét ñaàu laøm quen vôùi PBHH. Tuy vaäy, ñoä söû duïng PBHH ôû Vieät Nam moãi naêm moãi taêng. Naêm 1980 caû nöôùc söû duïng 500.000 taán phaân ñaïm (qui veà ñaïm tieâu chuaån) vaø treân 200.000 taán phaân laân (qui veà super photphat ñôn); ñeán naêm 1990 ñaõ söû duïng 2,1 trieäu taán phaân ñaïm vaø 650.000 phaân laân. Möùc söû duïng chaát dinh döôõng cho caây troàng laø thaáp vaø khoâng caân ñoái, möùc söû duïng phaân laân vaø phaân kali khaù ít, tyû leä trung bình dinh döôõng cuûa theá giôùi hieän nay laø N: P2O5: K2O = 1: 0,47: 0,36; ñoái vôùi caùc nöôùc ñang phaùt trieån hieän nay tyû leä naøy laø 1: 0,37: 0,17; coøn Vieät Nam môùi ñaït 1: 0,23: 0,04. Möùc ñoä söû duïng phaân boùn khaùc nhau theo caùc ñòa giôùi haønh chaùnh neân naêng suaát caây troàng cuûa Vieät Nam coøn thaáp so vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Baûng 2.1: Tieâu thuï phaân hoùa hoïc ôû Vieät Nam Naêm tieâu thuï N + P2O5 + K2O (kg/ha) 1976 17,6 1980 15,6 1985 51,5 1990 65,3 1991 75,3 1992 68,9 1993 74,3 1994 99,2 1995 87,0 1995 so vôùi naêm 1976 494,3 2.2. PHAÂN LOAÏI THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN 2.2.1. Phaân loaïi thuoác baûo veä thöïc vaät Hieän nay, thuoác BVTV raát ña daïng vaø phong phuù veà caû chuûng loaïi vaø soá löôïng, tuy nhieân coù theå phaân loaïi thuoác BVTV theo caùc höôùng sau 2.2.1.1. Phaân loaïi theo nhoùm chaát hoùa hoïc - Goác Clor höõu cô: Thaønh phaàn hoùa hoïc coù chaát clo laø nhöõng daãn xuaát Clorobenzen (DDT), Cyclohexan (BHC) hoaëc daãn xuaát ña voøng (Aldrin, Dieldrin). Caùc loaïi thuoác thuoäc nhoùm naøy ñaõ ñöa vaøo danh muïc caùc loaïi bò caám söû duïng ôû Vieät Nam vì tính ñoäc haïi cuûa noù raát cao. - Goác phosphor höõu cô (laân höõu cô): Töø nhöõng naêm 40 vaø 50 caùc thuoác BVTV coù goác laân höõu cô baét ñaàu ñöôïc söû duïng. Daãn xuaát töø caùc acid phosphoric, trong coâng thöùc coù chöùa P, C, H, O, S… coù khaû naêng dieät tröø caùc loaïi saâu beänh vaø moät soá thieân ñòch. - Carbamate: Caùc Cardbamate laø daãn xuaát cuûa axit cabamic, taùc duïng nhö laân höõu cô öùc cheá men cholinesterase. Thuoác coù 2 ñaëc tính toát laø ít ñoäc (qua da vaø mieäng) ñoái vôùi ñoäng vaät coù vuù vaø khaû naêng tieâu dieät coân truøng roäng raõi. Nhieàu Carbamate laø löu daãn deã haáp thuï qua laù, reã, möùc ñoä phaân giaûi trong caây caây troàng thaáp, tieâu dieät tuyeán truøng maïnh meõ. Nhìn chung nhoùm naøy coù ñoäc chaát thaáp, cô theå cuõng coù theå phuïc hoài nhanh hôn neáu bò nhieãm ñoäc. - Pyrethroid vaø Pyrethrum (Cuùc toång hôïp): Pyrethrum ñöôïc chieát xuaát töø caây hoa cuùc, coâng thöùc hoùa hoïc phöùc taïp, dieät saâu chuû yeáu baèng ñöôøng tieáp xuùc vaø vò ñoäc töông ñoái nhanh, deã bay hôi, töông ñoái mau phaân huûy trong moâi tröôøng vaø thöôøng khoâng toàn taïi trong noâng saûn. Rau maøu vaø caây aên traùi khi phun Perythrum coù theå duøng ñöôïc vaøi ngaøy hoâm sau. 2.2.1.2. Phaân loaïi theo nguoàn goác - Voâ cô - Thaûo moäc - Höõu cô toång hôïp: Clo höõu cô, Phospho (laân) höõu cô, Carbamate, Pyrethroid - Caùc chaát ñieàu hoøa taêng tröôûng (Growth Regulator) coân truøng. - Vi sinh vaät: Naám (Fungus), Vi khuaån, (Bacteria), Virus Protozoa (ñoäng vaät ñôn baøo) 2.2.1.3. Phaân loaïi theo con ñöôøng xaâm nhaäp - Caùc thuoác löu daãn: Furadan, Aliette… - Caùc thuoác tieáp xuùc: Sherpa, Cypermethrin, Sumialpha… - Caùc thuoác coâng hôi: Methyl Bromide, Chloropicrin… Tuy vaäy vaãn coøn nhieàu thuoác coù moät ñeán ba con ñöôøng xaâm nhaäp 2.2.1.4. Phaân loaïi theo tính ñoäc cuûa thuoác Toå chöùc Y teá theá giôùi (WHO) vaø toå chöùc Noâng Löông Theá giôùi (FAO) tröïc thuoäc Lieân Hôïp Quoác phaân loaïi ñoäc tính cuûa thuoác nhö sau: Baûng 2.2: Phaân loaïi ñoäc tính thuoác baûo veä thöïc vaät cuûa toå chöùc Y teá theá giôùi vaø toå chöùc Noâng Löông Theá Giôùi Loaïi ñoäc LD50 (chuoät)(mg/kg theå troïng) Ñöôøng mieäng Ñöôøng da Chaát raén Chaát loûng Chaát raén Chaát loûng Ia: Cöïc ñoäc ≥5 ≥20 ≥10 ≥40 Ib: Raát ñoäc 5-50 20-200 10-100 40-400 II: Ñoäc vöøa 50-500 200-2.000 100-1.000 400-4.000 III: Ñoäc nheï >500 >2.000 >1.000 >4.000 IV Loaïi saûn phaåm khoâng gaây ñoäc caáp khi söû duïng bình thöôøng (Nguoàn: Asian Development Bank,1987) 2.2.1.5. Ñaëc tính sinh, hoùa hoïc cuûa moät soá nhoùm thuoác baûo veä thöïc vaät a. Nhoùm Clo höõu cô Nhoùm Clo höõu cô bao goàm nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc raát beàn vöõng trong moâi tröôøng töï nhieân ñaát vaø nöôùc, vôùi thôøi gian baùn phaân huûy raát daøi, ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñoäc tính loaïi I vaø loaïi II. Caùc chaát naøy tích luõy trong chuoãi thöùc aên cuûa heä sinh thaùi, trong caùc moâ döï tröõ cuûa sinh vaät vaø raát ít ñöôïc ñaøo thaûi ra ngoaøi. Hôïp chaát naøy raát beàn vöõng trong töï nhieân nhö kim loaïi naëng. Trong nhoùm Clo höõu cô coù caùc nhoùm thuoác sau: - Nhoùm DDT vaø caùc chaát lieân quan Nhoùm naøy coù caùc ñaïi dieän nhö DDT, DDD (TDE), Methoxychlor, Ethylen, Dicofol, Chorobenzilate. Hai ñaëc tính cô baûn cuûa DDT vaø chaát chuyeån hoùa cuûa noù DDE laø: Beàn vöõng trong moâi tröôøng, khoâng bò phaân huûy bôûi vi sinh vaät, men, nhieät, vaø UV. Tích luõy vaø phoùng ñaïi sinh hoïc trong chuoãi thöïc phaåm, chuû yeáu tích luõy trong moâ môõ ñoäng vaät. Caùc thuoác nhoùm naøy coù tính ñoäc thaàn kinh, phaù huûy söï can baèng muoái vaø kali trong sôïi truïc teá baøo thaàn kinh, laøm chuùng khoâng chuùng khoâng coøn daãn truyeàn thaàn kinh ñöôïc nöõa. Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng DDT vaø haïn cheá Dicofol (Kenthal) vaøo thaùng 5 naêm 1996. - Hecxachlorcyclohexan (HCH) Hecxachlorcyclohexan (HCh, 666) hay coøn goïi laø Benzenhexachloride (BHC) ñöôïc bieát tôùi töø naèm 1825, nhöng maõi ñeán name 1940 môùi ñöôïc duøng nhö thuoác dieät coân truøng. Chaát naøy coù nhieàu ñoàng phaân (alpha, beta, gamma, delta, epsilon). Trong hoãn hôïp bình thöôøng cuûa caùc ñoàng phaân, gamma BHC chieám 12%. Veà sau, ngöôøi ta cheá taïo ñöôïc Lindane vôùi 99% BHC Thuoác BHC thöôøng löu laïi muøi treân saûn phaåm nhöng do giaù reû neân vaãn coøn ñöôïc söû duïng ôû caùc nöôùc thuoäc Theá giôùi thöù 3. Lindane khoâng muøi, bay hôi nhanh, gay ñoäc thaàn kinh, gaây run raûy, co giaät vaø cuoái cuøng laø suy kieät Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Lindane vaø BHC vaøo thaùnh 5 naêm 1996. - Caùc Cyclodiens Caùc thuoác trong nhoùm Cyclodien ñöôïc cheá taïo vaøo nhöõng naêm Theá chieán thöù II goàm coù: Chlodan (1945); Aldrin, Dieldrin (1948); Heptachlor (1949); Endrin (1951); Merix (1954); Endosulfan (1956); vaø Chlordecone (1958). Coøn coù moät soá khaùc ít quan troïng hôn nhö: Isodrin, Alodan, Bromodan, Telodrin. Nhìn chung, caùc cyclodien laø nhöõng chaát bean vöõng trong ñaát vaø khaù bean tröôùc taùc ñoäng cuûa UV vaø aùnh saùng nhìn thaáy. Do ñoù, chuùng ñöôïc duøng phoå bieán ôû daïng thuoác xöû lyù vaøo ñaát ñeå tröø moái vaø caùc coân truøng ñaát coù giai ñoaïn aáu truøng aên phaù reã non. Caùc thuoác nhoùm naøy reû, khaû naêng tieâu dieät beàn bæ neân ñöôïc öa chuoäng tröôùc nay. Tuy nhieân, hieän nay coân truøng ñaát ñaõ phaù trieån tính khaùng thuoác vôùi chuùng, do ñoù möùc tieâu thuï sau ñoù ít daàn. Rieâng ôû Myõ, töø naêm 1975 – 1980 cô quan Baû-o veä Moâi Tröôøng ñaõ caám duøng nhoùm naøy. Rieâng Aldrin vaø Dieldrin coøn tieáp tuïc duøng tröø moái thì ñeán naêm 1984 cuõng ñöa vaøo danh muïc caám, rieâng Chlordane vaø Heptaclor cuõng bò caám töø naêm 1998. Caùc thuoác cyclodien gay ñoäc thaàn kinh töông töï DDT vaø HCH, chuùng cuõng laøm roái loaïn söï caân baèng muoái vaø kali trong caùc nô-ron nhöng theo moät caùch khaùc so vôùi DDT vaø HCH. Trong nhoùm naøy, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Aldrin, Dieldrin, Endrin. Chlordane, Heptachlor, Isodrin, vaø haïn cheá Endosulfan vaøo thaùng 5 naêm 1996. - Caùc Polycholorterpene Nhoùm Polychlorterpene chæ coù 2 chaát laø Toxaphene (1947) vaø Strobane 1951). Trong noâng nghieäp, Toxaphene ñöôïc duøng raát nhieàu, duøng ôû daïng ñôn ñoäc hoaëc phoái hôïp vôùi DDT hoaëc Metul Parathion. Toxapehe laø hoãn hôïp goàm 177 chaát daãn xuaát clohoa1 cuûa hôïp chaát 10 cardbon. Thaønh phaàn cöïc ñoäc cuûa hoãn hôïp Toxaphene naøy laø Toxacant A, chæ chieám 3% trong hoãn hôïp kyõ thuaät. Chaát naøy ñoäc gaáp 18 laàn treân chuoät, 6 laàn treân ruoài vaø 36 laàn treân caù vaøng so vôùi hoãn hôïp Toxaphene kyõ thuaät. Caùc loaïi thuoác naøy löu laïi trong ñaát nhöng khoâng baèng Cyclodiene, vaø thöôøng bieán maát khoûi beà maët thöïc vaät sau khi phun thuoác hai hay ba tuaàn. Söï maát ñi chuû yeáu laø do bay hôi hôn laø do bieán döôõng hoaëc quang phaân giaûi. Thuoác deã bò bieán ñoåi trong cô theå ñoäng vaät hoaëc loaøi chim, khoâng toàn löu trong moâ môõ. Tuy ít ñoäc cho coân truøng, ñoäng vaät coù vuù vaø chim, thuoác laïi raát ñoäc ñoái vôùi caù (töông töï nhö Toxaphene). Cô cheá gay ñoäc cuõng töông töï nhö Cylodiene. ÔÛ Myõ, Toxanphen ñaõ bi caám vaøo naêm 1993. Trong nhoùm naøy, Vieät Nam ñaõ caám söû duïng Toxphene vaø Strobane vaøo thaùng 5 naêm 1996. b. Nhoùm Phospho höõu cô Nhoùm thuoác tröø saâu naøy gaây taùc ñoäng ñeán heä thaàn kinh vaø ngoä ñoäc caáp tính raát maïnh meõ, laøm ngaên caûn söï hình thaønh cuûa caùc men cholinestera laøm thaàn kinh hoaït ñoäng keùm, teo cô, gaây choaùng vaùng vaø töû vong. Phosphor höõu cô coù ñoä phaân giaûi raát nhanh, khoâng tích luõy trong cô theå sinh vaät nhöng ngöôïc laïi coù theå gaây ngoä ñoäc caáp tính vaø nguy hieåm, deã daøng gaây töû vong ñoái vôùi ngöôøi khi bò nhieãm thuoác vôùi lieàu löôïng nhoû vaø nhaát laø ñoái vôùi moät soá loaøi chaân ñoát vaø caùc loaøi thuûy sinh nhö caù, loaøi höõu nhuõ, chim… Nhoùm naøy deã bò thuûy phaân hôn nhoùm clor höõu cô neân khoù xaùc ñònh ñöôïc toàn taïi cuûa noù trong moâi tröôøng nöôùc. Phosphor höõu cô ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát (90% khoái löôïng, trong khi ñoù Clor höõu cô chæ chieám coù 5%). Caùc chaát naøy ñöôïc xeáp vaøo loaïi ñoäc Ia vaø Ib. ñoäc tính nhaát laø Systox keá ñeán laø Thinoc, Wofatox Thiphos. Wofatox ñöôïc ñaùnh giaù laø ñoäc hôn so vôùi DDT (gaáp haøng chuïc laàn). Noâng daân thöôøng duøng Methamidophos ñeå phoøng tröø saâu cuoán laù, saâu phao, saâu keo vaø saâu ñuïc thaân. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, caùc loaïi Methyl Parathon, Azodrin,Dichlorvos, Methamidophos (Monitor), Monocrotophos, DIcrotophos, Phosphamidon cuõng ñaõ ñöôïc ñöa vaøo danh muïc caám söû duïng. Do ñoäc tính cao, vôùi möùc dö löôïng cao thuoác tröø saâu nhoùm phosphor höõu cô thöôøng gaây ra caùc vuï ngoä ñoäc do söû duïng thöïc phaåm, rau maøu… Caùc thuoác phosphor höõu cô ñöôïc chia laøm 3 nhoùm daãn xuaát: Aliphatic, Phenyl vaø Heterocylic: - Caùc daãn xuaát cuûa Aliphatic Taát caû caùc daãn xuaát cuûa Aliphatic laø nhöõng daãn xuaát cuûa acid phosphoric mang chuoãi cacbon thaúng. Chaát phospho höõu cô ñaàu tieân ñöôïc duøng trong noâng nghieäp töø naêm 1946 laø TEPP. Loaïi thuoác naøy deã thuûy phaân trong nöôùc vaø bieán maát sau khi phun töø 12-24 giôø. Malathion laø chaát ñöôïc duøng nhieàu nhaát, baét ñaàu töø naêm 1950. Ngoaøi phaïm vi noâng nghieäp, Malathion coøn ñöôïc duøng trong nhaø, treân suùc vaät vaø thaäm chí treân con ngöôøi ñeå tröø caùc loaïi kyù sinh. Malathion thöôøng ñöôïc troän vôùi ñöôøng ñeå laøm baû tieâu dieät coân truøng. Monocrotophos laø phosphor höõu cô aliphatic chöùa nitrogen. Ñoù laø loaïi thuoác löu daãn, coù ñoäc tính cao ñoái vôùi ñoäng vaät maùu noùng. Thuoác naøy hieän vaãn naèm trong danh muïc haïn cheá söû duïng cuûa Vieät Nam. Trong soá caùc daãn xuaát aliphatic coù nhieàu chaát khaùc löu daãn trong caây nhö: dimethoate, dicrotophos, oxydemetonmethyl vaø disulfoton. Caùc loaïi naøy, ngoaïi tröø dicrotophos bò haïn cheá söû duïng, ñeàu coù theå duøng trong vöôøn nhaø vôùi daïng loaõng thích hôïp. Dichlorvos laø daãn xuaát aliphatic coù aùp suaát hôi lôùn, hieän bò haïn cheá söû duïng. Mevinphos laø moät phospho höõu cô raát ñoäc nhöng raát mau phaân huûy, duøng toát cho saûn xuaát rau thöông phaåm. Thuoác naøy coù theå duøng moät ngaøy tröôùc khi thu hoaïch maø khoâng ñeå laïi dö löôïng treân rau thu hoaïch ngaøy sau. Methamidophos (hieän ñaõ bò caám söû duïng) vaø Acephate laø hai phospho höõu cô ñöôïc duøng nhieàu trong noâng nghieäp, ñaëc bieät laø coân truøng treân rau. Ngoaøi ra, coøn coù caùc thuoác khaùc cuøng loaïi laø Phosphamidon (Dimecron), Naled (Dibrom) vaø Propretamphos (Saprotin). Sebutos (Apache, Rugby) laø loaïi dieät coân truøng vaø tuyeán truøng hieäu quaû treân baép, ñaäu phoøng, mía vaø khoai taây. Nhìn chung, caùc daãn xuaát aliphatic ñeàu coù caáu truùc ñôn giaûn, ñoä ñoäc thay ñoåi raát nhieàu, khaû naêng hoøa tan trong nöôùc cao, coù tính daãn löu toát. Moät soá trong nhoùm naøy hieän bò haïn cheá hoaëc caám söû duïng ôû Vieät Nam. - Caùc daãn xuaát Phenyl Caùc thuoác nhoùm naøy coù moät phenyl gaén vaøo phaân töû acid phosphoric, caùc vò trí coøn laïi cuûa phaân töû acid phosphoric thöôøng mang caùc nhoùm Cl, NO2,CH3,CN hoaëc S. caùc phospho phenyl thöôøng bean hôn caùc phosphor höõu cô Aliphatic, do ñoù dö löôïng trong moâi tröôøng cuõng cao hôn. Parathion laø moät phospho höõu cô phenyl quen thuoäc nhaát vaø laø chaát phosphor höõu cô thöø nhì ñöôïc ñöa vaøo duøng trong noâng nghieäp töø naêm 1947 (sau TEPP). Ethyl Parathion laø daãn xuaát phenyl ñaàu tieân ñöôïc söû duïng roäng raõi nhöng do quaù ñoäc neân ñaõ bò caám söû duïng ôû Vieät nam töø thaùng 5 naêm 1996 (ôû Myõ caám töø naêm 1991). Naêm 1949 Methyl Parathion (hieän ñaõ bò caám söû duïng) xuaát hieän vaø toû ra öu vieät hôn Ethyl Parathion ôû choã noù ít ñoäc cho gia suùc vaø ngöôøi, ñoàng thôøi tieâu dieät ñöôïc nhieàu coân truøng.Ñoä toàn löu cuûa noù cuõng ngaén hôn Ethyl Parathion. Coù hai loaïi daãn xuaát phenyl khaùc laø Profenofos vaø Sulprofor ñeàu coù phoå tieâu dieät roâng vaø hieän nay ñöôïc duøng cho caùc loaïi hoa khaùc nhau. - Caùc daãn xuaát dò voøng Trong phaân töû, caùc thuoác dò voøng caùc caáu truùc voøng coù nhieàu carbon bò oxygen hoaëc nito theá choã. Chaát ñaàu tieân trong nhoùm naøy laø Diazinom, xuaát hieän naêm 1952.Diazinon laø moät chaát töông ñoái khaù an toaøn vaø coù nhieàu coâng duïng. Azinphosmethyl laø chaát thöù hai ra ñôøi sau Diazinon vöøa laø thuoác dieät nheän. Caùc thuoác khaùc laø Chlorpyrifos, Methidathion, Phosmet vaø Pirimiphos, Isazophos, Chlorpyrifos-methyl, azinphod-ethyl, phosalon… Caùc phospho höõu cô dò voøng laø nhöõng phaân töû phöùc taïp vaø thöôøng coù tính toàn löu cao hôn so vôùi caùc phosphor höu cô thuoäc nhoùm aliphatic vaø phenyl. Vì phaân töû thuoác dò voøng phöùc taïp neân khi phaân raõ seõ taïo ra nhieàu saûn phaåm khoù coù theå xaùc ñònh hoaøn toaøn chính xaùc. c. Nhoùm Carbamate Nhoùm naøy coù ñoä ñoäc caáp tính töông ñoái cao, khaû naêng phaân huûy töông töï nhö nhoùm phosphor höõu cô. Söï chuyeån hoùa cuûa Carbamate trong cô theå sinh vaät chaäm vaø ñôn giaûn hôn caùc chaát phosphor höu cô. Caùc chaát trung gian trong quaù trình chuyeån hoùa coù ñoäc tính thaáp hôn caùc chaát ban ñaàu nhöng cuõng coù chaát ñoäc hôn. Nhoùm naøy coù taùc ñoäng tröïc tieáp vaøo men cholimestera cuûa heä thaàn kinh. Trong ñoù, coù metyl izoxianat (CH2NCO) laø chaát gaây oâ nhieãm coù theå gaây cheát ngöôøi (ñaõ laøm cho toaøn theá giôùi chuù yù). Carbaryl laàn ñaàu tieân ñöôïc söû duïng thaønh coâng vaøo naêm 1956. Thuoác coù haïi ñaëc tính toát laø ít ñoäc (qua mieäng vaø qua da) ñoái vôùi ñoäng vaät coù vuù vaø tieâu dieät coân truøng roäng raõi. Nhieàu carbamate laø chaát löu daãn deã haáp thu qua laù vaø reã, möùc ñoä phaân giaûi trong caây thaáp. Caùc thuoác Methomyl, Oxamyl, Aldicarb vaø Carbofuran (Carbofuran hieän bò haïn cheá söû duïng ôû Vieät Nam) coù ñaêïc tính löu daãn raát toát, do ñoù chuùng coù khaû naêng tieâu dieät tuyeán truøng maïnh meõ.Moät soá carbamate laø: Methiocarb, Trimethacarb (Broot), soprocarb (MIPC,Hytox), Cloethocarb, Carbosulfan (Avantage), Aldoxycarb (Standak), Promecarb (Carbamult), Mexacarbate vaø Fenoxycarb (Logic). d. Nhoùm Pyrethrum vaø Pyrethroids Pyrethrum ñöôïc ly trích töø hoa caây thuûy cuùc troàng ôø Phi Chaâu vaø Nam Myõ. Thuoác coù ñoäc tính ñöôøng mieäng LD50 khoaûng 1500 mg/kg vaø laø thuoác dieät coân truøng xöa nhaát. Pyrethrum nhanh choùng laøm coân truøng teâ lieät, tuy nhieân neáu khoâng troän vôùi caùc thuoác hôïp löïc thì coân truøng seõ hôïp löïc nhanh choùng. Rau vaø traùi caây sau khi phun Pyrethrum xong coù theå aên ñöôïc lieàn ngay ngaøy hoâm sau. Pyrethrum ít ñöôïc duøng trong saûn xuaát noâng nghieäp bôûi vì giaù ñaét vaø khoâng bean vôùi aùnh saùng. Gaàn nay nhieàu chaát löôïng töông töï Pyrethrum ñaõ ñöôïc toång hôïp vaø goïi laø Pyrethroid. Caùc Pyrethroid bean vôùi aùnh saùng vaø phoå tieâu dieät coân truøng roäng, söû duïng vôùi lieàu thaáp. Caùc pyrethroid coù 4 theá heä: - Theá heä thöù nhaát: Theá heä naøy chæ coù moät chaát laø Allethrin (Pynamin), ñöôïc thöông maïi hoùa vaøo 1949. Allethrin laø moat chaát toång hoäp gioáng heät Cinerin I (laø moät thaønh phaàn cuûa Pyrethrum) coù caùc day nhaùnh töông ñoái oân ñònh vaø beàn hôn Pyrethrum. Theá heä thöù hai: Theá heä thöù hai goàm coù Tetramethrin (Neo-Pynamin) ra ñôøi naêm 1965. Thuoác coù taùc duïng tieâu dieät nhanh hôn Allethrin vaø coù theå phoái hôïp deã daøng vôùi caùc chaát coäng höôûng (synergist). Resmethrin xuaát hieän vaøo naêm 1967, hieäu löïc hôn Pyrethrum gaáp 20 laàn (thí nghieäm treân ruoài nhaø), Bioresmethrin laø moät chaát ñoàng phaân cuûa Resmethrin hieäu löïc hôn Pyrethrum gaáp 50 laàn. Caû hai chaát naøy ñeàu beàn hôn Pyrethrum nhöng bò phaân huûy nhanh choùng trong khoâng khí vaø aùnh saùng, do ñoù khoù môû roäng söû duïng vaøo noâng nghieäp. Bioallethrin (d-trans-allethrin) ñöôïc giôùi thieäu vaøo naêm 1969, taùc duïng maïnh hôn Allethrin vaø deã pha troän vôùi caùc chaát hôïp löïc nhöng khoâng hieäu quaû baèng Resmethrin. Chaát cuoái cuøng trong theá heä naøy laø Phenonthrin (Sumithrin), xuaát hieän vaøo naêm 1973, chaát naøy coù ñoäc löïc trung bình vaø hôi taêng hieäu löïc khi troän vôùi caùc chaát hôïp löïc. - Theá heä thöù ba Theá heä thöù ba goàm coù caùc Fenvalerate (Pydrin, Tribute) vaø Permethrin (Ambush, Dragnet, Pouce, Pramex, Torpedo), xuaát hieän vaøo naêm 1972 – 1973. caùc chaát naøy duøng nhieàu trong noâng nghieäp vì coù hoaït tính dieät coân truøng cao vaø beàn vôùi aùnh saùng. Thuoác khoâng bôûi aûnh höôûng UV vaø aùnh saùng, toàn taïi 4 – 7 ngaøy treân maët ñaù. - Theá heä thöù tö: Theá heä thöù tö hieän nay coù nhieàu tính ñoäc ñaùo, chuùng coù hieäu löïc tieâu dieät vôùi noàng ñoä chæ baèng 1/10 caùc loaïi thuoác theá heä thöù ba. Goàm coù caùc thuoác sau: Bifenthrin (Talstar), Lamda CYhalothrin (Karate,Force), Cypermethrin (Ammo, Cymbush, Cynoff), Cyfluthrin (Baythroid), Deltamethrin (Decis), Esfenvalerate (Asana XL), Fenpropathrin (Danitol), Flucithrynate (Pay-off), Fluvalinate (Mavrik, Spur), Tefluthrin, Praleethrin (Eto), vaø Tralomethrin (Scout). Taát caû nhöõng chaát treân ñeàu beàn vôùi aùnh saùng, raát ít bay hôi neân toàn löu coù theå ñeán 10 ngaøy trong ñieàu kieän moâi tröôøng thuaän lôïi. Caùc Pyrethroid coù taùc duïng töông töï DDT laø laøm hôû caùc keânh muoái ôû maøng teá baøo thaàn kinh. Caùc Pyrethroid coù hai loaïi taùc duïng: loaïi I coù hoaït tính ñoäc maïnh ôû nhieät ñoä thaáp, loaïi II coù hoaït tính ñoäc maïnh ôû nhieät ñoä cao. e. Nhoùm caùc thuoác baûo veä thöïc vaät höõu cô khaùc - Caùc thuoác löu huyønh höõu cô Caùc thuoác löu huyønh höõu cô coù phaân töû löu huyønh trong trung taâm cuûa phaân töû. Chuùng töông töï nhö nhö DDT ôû choã coù voøng phenyl. Boät raéc löu huyønh coù taùc duïng tröø nheän, nhaá laø vaøo luùc trôøi noùng. Caùc löu huyønh höõu cô coù öu theá hôn, vì löu huyønh keát hôïp vôùi phenyl coù ñoäc tính raát cao vôùi coân truøng. - Caùc thuoác Formamidine Caùc thuoác Formamidine laø nhöõng thuoác môùi, coù nhieàu trieån voïng. Ba loaïi thuoác tieâu bieåu laø Chlordimeform, Formetanate vaø Amitraz. Thuoác coù hieäu löïc choáng laïi saâu non vaø tröùng cuûa nhieàu loaïi saâu haïi trong noâng nghieäp. Naêm 1976, Coâng ty Ciba Geigy ñaõ thoâi khoâng saûn xuaát Chlordimeform vì khaû naêng gaây ung thö treân chuoät thí nghieäm cuûa thuoác. Loaïi thuoác naøy coù giaù trò trong vieäc tieâu dieät caùc loaïi coân truøng ñaõ khaùng vôùi thuoác phosphor höõu cô vaø Carbamate. Thuoác öùc ch61 men monoamine oxidase laøm tích tuï caùc hôïp chaát Amine, nay laø moät cô cheá taùc ñoäng môùi khaùc vôùi caùc thuoác coå ñieån. - Caùc thuoác Thiocyanates Caùc thuoác Thiocyanates chöùa goác SCN trong caáu truùc phaân töû (S = thio; CN = cyanate). Thuoác coù cô cheá taùc ñoäng laø caûn trôû söï hoâ haáp vaø bieán döôõng teá baøo, tieâu bieåu laø Lathane 384 vaø Thanite. - Caùc thuoác Dinitrophenol Caùc thuoác goác Dinitophenol chöùa moät ñeán hai phenol. Caùc thuoác chöùa hai phenol coù tính ñoäc ñoái vôùi nhieàu saâu haïi. Caùc hôïp chaát naøy ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coân truøng._., dieät coû, dieät tröùng saâu vaø dieät naám. Taùc ñoäng cuûa thuoác laø choáng söï phosphoryl hoùa trong quaù trình söû duïng naêng löôïng töø döôõng chaát trong cô theå. Töø naêm 1892 ñaõ coù chaát DNOC (3,5-dinitro-o-cresol) ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coân truøng. Sau ñoù DNOC coøn ñöôïc duøng laøm thuoác dieät coû, dieät naám. Caùc thuoác khaùc laø Dioseb, Binapacryl vaø Dino. Dinoseb coù vaán ñeà veà khaû naêng aûnh höôûng söùc khoûe laâu daøi treân ngöôøi neân ñaõ bò ngöng saûn xuaát. Dino coù maët töø naêm 1949 duøng ñeå dieät nheän vaø naám, ñaõ bò ngöng saûn xuaát töø naêm 1987. Noùi chung, caùc Dinitrophenol ñöôïc duøng roäng raõi laøm thuoác dieät coân truøng, dieät naám naám, dieät coû, dieät tröùng coân truøng, chaát tæa thöa hoa… nhöng do ñoäc tính cuûa dinitrophenol, taát caû caùc thuoác naøy ñeàu bò ngöng saûn xuaát vaø söû duïng. Bacillus thuringiensis Bacillus thuringiensis laø loaïi thuoác vi sinh ,duøng vi khuaån Bacillus thuringiensis, vi khuaån naøy ñöôïc phaùt hieän ñaàu tieân vaøo naêm 1902 taïi Nhaät treân con saâu non cuûa taèm (Bombyx mori) ñang cheát. Vaøo naêm 1938 laàn ñaàu tieân chuùng ñöôïc duøng döôùi teân “Sporien” ñeå dieät saâu non caùc loaøi böôùm. Cho tôùi cuoái naêm 1997 ñaõ coù 13 cheá phaåm Bacillus thuringiensis ñöôïc ñaêng kyù söû duïng ôû Vieät Nam. Thuoác ñöôïc saûn xuaát baèng caùch nuoâi uû trong moâi tröôøng chöùa ræ ñöôøng, boät caù vaø moät soá vi löôïng döôùi ñieàu kieän kieåm soaùt chaët cheõ. Vaøo thôøi kyø phoùng baøo töû, moãi vi khuaån hình que taïo ra moät khoái glycoproteine trong suoát,mieân baøo töû vaø tinh theå ñöôïc taùch ra baèng phöông phaùp ly taâm, roài cho boác hôi ôû nhieät ñoä thaáp vaø laøm khoâ baèng caùch phun tinh theå khoâng hoøa tan trong nöôùc vaø khoâng beàn trong nöôùc vaø khoâng beàn trong moâi tröôøng kieàm hoaëc cho taùc ñoäng bôûi moät soá men naøo ñoù. Caùc glycoprotein cao phaân töû bò phaù huûy bôûi dòch tieâu haùo tính kieàm cuûa caùc coân truøng maãn caûm, taïo ra caùc phaân töû phaù huûy vaùch trong oáng tieâu hoùa, laøm sai leäch caân baèng thaåm thaáu, gaây teâ lieät phaàn mieäng vaø oáng tieâu hoùa laøm saâu khoâng aên ñöôïc. ÔÛ moät soá loaøi baøo töû naûy maàm trong oáng tieâu hoùa vaø gaây ñoäc, sau cuøng laø laøm cho saâu cheát vì nhieãm ñoäc maùu. Nhieàu doøng Bacillus thuringienses tieát ra moät loaïi nucleotide adenine laø beta-toxin, trong thôøi kyø taêng tröôûng maïnh, tuy nhieân caùc doøng naøy khoâng ñöôïc thong maïi hoùa. Taïi Vieät Nam chuoác chuû yeáu ñöôïc duøng ñeå tröø saâu sô treân baép caûi. Saûn xuaát thuoác naøy trong nöôùc gaëp khoù khaên do tröïc khuaån thöôøng laøm hö caùc meû saûn xuaát. Bacillus thuringiensis laø moät thuoác dieät coân truøng goác vi sinh chæ coù hieäu löïc ñoái vôùi nhieàu saâu non boä Lepidoptera (caùnh vaûy). Vì thuoác coù taùc duïng chuyeân bieät treân saâu non Lepidoptera vaø an toaøn ñoái vôùi ngöôøi vaø thieân ñòch cuûa nhieàu loaïi coân truøng gaây haïi, cho neân nay laø loaïi thuoác lyù töôûng ñeå quaûn lyù toång hôïp dòch haïi. Thuoác khoâng ñoäc ñoái vôùi caây troàng, khoâng coù trieäu chöùng ñoäc caáp tính treân chuoät, choù vaø caùc loaïi ñoäng vaät coù vuù khaùc, keå caû ngöôøi. Treân ñoäng vaät thí nghieäm thöôøng coù phaûn öùng ngöùa nheï do hít phaûi hoaëc tieáp xuùc vôùi thuoác. 2.2.2 Phaân loaïi phaân boùn hoùa hoïc Khaùi nieäm: phaân boùn laø chaát höõu cô hay voâ cô coù nguoàn goác töï nhieân hay nhaân taïo duøn ñeå boùn vaøo ñaát laøm thöùc aên cho caây vaø caûi thieän ñoä phì nhieâu cuûa ñaát. Chuùng ta coù theå phaân loaïi thaønh 3 daïng: 2.2.2.1 Phaân höõu cô Phaân höõu cô laø phaân chöùa nhöõng chaát dinh döôõng ôû daïng nhöõng hôïp chaát höõu cô goàm: phaân chuoàng (phaân heo, traâu, boø, gaø), phaân xanh, phaân than buøn, phuï cheá phaåm noâng nghieäp, raùc… Taùc duïng cuûa phaân höõu cô laø giuùp taêng naêng suaát caây troàng ñoàng thôøi chuùng naâng cao ñoä aåm, ñoä xoáp vaø ñoä phì nhieâu trong ñaát. Phaân chuoàng: Ñaây laø phaân höõu cô chính, ñöôïc duøng phoå bieán ôû caùc nöôùc troàng luau vaø nhöõng nöôùc coâng nghieäp hoùa hoïc vaãn xem phaân chuoàng laø loaïi phaân quyù, khoâng chæ laøm taêng naêng suaát caây troàng maø coøn laøm taêng hieäu löïc phaân hoùa hoïc, ñaëc bieät laø caûi taïo ñaát vì phaân chuoàng chöùa haàu heát caùc chaát dinh döôõng cho caây nhö: ñaïm, laân, kali vaø caû nhöõng yeáu toá vi löôïng nhö Bo, Mo, Cu,Mn,Zn, caùc kích thích toá nhö Auxin, Heteroauxin vaø nhieàu loaïi Vitamin. Phaân xanh: laø loaïi phaân höõu cô söû duïng caùc loaïi laù caây töôi boùn ngay vaøo ñaát maø khoâng qua quaù trình uû muïc. Do ñoù, phaân xanh chæ duøng ñeå boùn lout vaøo laàn caøy ñaàu tieân ñeå caùc chaát höõu cô coù thôøi gian phaân huûy thaønh caùc daïng deã tieâu cho caây vaø ñaát haáp thuï. Caây phaân xanh thöôøng ñöôïc duøng laø caây hoï ñaäu, caây muoàng, beøo hoa daâu… Phaân vi sinh: Coù nguoàn goác laø cheá phaåm vi khuaån boùn cho ñaát ñeå laøm taêng ñoä phì cuûa ñaát. Khi vi sinh vaät ñöôïc boå sung vaøo ñaát, noù phaân giaûi chaát dinh döôõng khoù tieâu cho ñaát hoaëc huùt ñaïm khí trôøi ñeå boå sung dinh döôõng cho ñaát vaø caây. Hieän nay loaïi phaân naøy ñang ñöôïc khuyeán khích söû duïng ñeå haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng. Caùc loaïi phaân höõu cô khaùc: laø tro, buøn ao, phaân gia caàm, phaân dôi, phaân thoû, xaùc maém, khoâ daàu… 2.2.2.2 Phaân voâ cô Phaân ñaïm: ñaïm laø chaát dinh döôõng cô baûn nhaát, tham gia vaøo thaønh phaàn chính cuûa protenin, tham gia vaøo quaù trình hình thaønh caùc chaát quan troïng nhö taïo clorophil, protit, pep1tit, caùc amino axit, men vaø nhieàu Vitamin cho caây. Ngoaøi ra, phaân ñaïm caàn cho caây trong suoát quaù trình sinh tröôûng, ñaëc bieät laø giai ñoaïn taêng tröôûng maïnh, can cho caùc loaïi caây aên laù. Moat soá loaïi ñaïm thoâng duïng nhö ure (CO(NH)2), ñaïm amoân nitrat (NH4NO3), ñaïm sunfat (coøn goïi laø phaân SA) (NH4)2SO4, ñaïm clorua NH4Cl. Phaân laân: Ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa caây troàng vì noù coù trong thaønh phaàn cuûa protit taïo neân nhaân teá baøo, can cho vieäc taïo neân moät boä phaän môùi cuûa caây. Tham gia vaøo thaønh phaàn caùc men, tham gia toång hôïp acid amin, kích thích phaùt trieån reã, giuùp caây ñeû nhieàu choài, ra hoa keát quaû vaø taêng khaû naêng choáng chòu cuûa caây nhö choáng reùt, haïn, noùng, chua ñaát. Coù 2 loaïi phaân laân laø phaân laân töï nhieân (Apatire, boat phosphorit (Ca3(PO4)2) ) vaø phaân laân cheá bieán (super laân, phaân laân nung chaûy coøn ñöôïc goïi laø laân Phosphat canxi magie, Tecmophotphat, cao oân laân). Kali: laø teân goïi chung cuûa caùc phaân ñôn cung caáp kali cho caây. Kali ñoùng vai troø chuû yeáu trong vieäc chuyeån hoùa naêng löôïng trong quaù trình ñoàng hoùa cuûa caây. Phaân Kali giuùp taêng khaû naêng ñeà khaùng cuûa caây, taêng khaû naêng chòu uùng, chòu han, chòu reùt cho caây, taêng phaåm chaát vaø taêng naêng suaát noâng saûn khi thu hoaïch cuõng nhö laøm giaøu ñöôøng trong quaû, maøu saéc ñeïp hôn, thôm, deã baûo quaûn. Moät soá loaïi phaân kali ñang ñöôïc ngöôøi ta söû duïng nhö Kali Clorua (KCl), Kali Sunfat (K2SO4), Kali nitrat (KNO3). Phaân hoãn hôïp: laø loaïi phaân ñöôïc cheá bieán qua taùc ñoäng cuûa nhöõng phaûn öùng hoùa hoïc ñeå taïo thaønh moät phöùc hôïp, chaúng haïn nhö moät soá loaïi phaân NPK vôùi tæ leä N, P, K khaùc nhau ví duï nhö NPK 16-16-8, NPK 20-20-15. 2.2.2.3 Phaân vi löôïng Nguyeân toá vi löôïng laø nguyeân toá caàn thieát (khoâng keùm so vôùi phaàn ña löôïng) cho caây troàng nhöng vôùi soá löôïng raát ít. Neáu thieáu moät trong nhöõng nguyeân toá vi löôïng, caây seõ khoâng theå sinh tröôûng vaø phaùt trieån bình thöôøng. Coù 6 loaïi nguyeân toá vi löôïng: laø saét (Fe), keõm (Zn), mangan (Mn), ñoàng (Cu), borit (Bo), molipden (Mo). Caùc nguyeân toá vi löôïng cuõng goùp phaàn naâng cao naêng suaát noâng saûn, mang laïi hieäu quaû kinh teá cao vì boùn ít. Caùc nguyeân toá vi löôïng thöôøng coù saün trong caùc loaïi phaân ña löôïng, caây thieáu vi löôïng seõ phaùt trieån maát caân ñoái. Ngoaøi ra, caùc nguyeân toá vi löôïng cuõng thöôøng coù trong taøn dö thöïc vaät, trong phuï phaåm noâng nghieäp, trong xaùc caùc ñoäng vaät, trong phaân chuoàng, phaân troän uû… Ngoaøi ra, trong moät soá tröôøng hôïp ngöôøi ta cuõng saûn xuaát phaân vi löôïng ñeå boùn cho caây. 2.3. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT VAØ PHAÂN BOÙN HOÙA HOÏC 2.3.1. AÛnh höôûng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät 2.3.1.1. Con ñöôøng phaùt taùn cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät trong moâi tröôøng: Moâi tröôøng thaønh phaàn nhö ñaát, nöôùc, khoâng khí laø nhöõng moâi tröôøng chính nhöng coù söï töông taùc vaø töông hoã laãn nhau. Söï oâ nhieãm cuûa moâi tröôøng naøy seõ gaây taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng xung quanh. Hình 2.1: Con ñöôøng phaùt taùn cuûa thuoác BVTV trong moâi tröôøng Caùc thuoác tröø saâu khi phun raûi leân noâng saûn, luùa, hoa maøu, caây aên traùi… chòu taùc ñoäng cuûa nhieàu yeáu toá moâi tröôøng laøm giaûm hieäu löïc vaø thaát thoaùt. Moät phaàn thuoác bò phaân huûy do taùc ñoäng cuûa caùc yeáu toá voâ sinh ( ñoä aåm, aùnh saùng, oxy...) Vaø yeáu toá sinh hoïc nhö taùc ñoäng cuûa cuûa vi sinh vaät trong ñaát, thöïc vaät vaø ñi vaøo moâi tröôøng, moät phaàn bò toàn löu trong cô theå sinh vaät, saâu haïi. Con ñöôøng phaùt taùn thuoác BVTV trong moâi tröôøng ñöôïc trình baøy theo hình 2.1. Thuoác tröø saâu coù theå khueách taùn baèng nhieàu con ñöôøng khaùc nhau. Khi di chuyeån ñi xa, caùc nhoùm clo höõu cô khoâng deã tan trong nöôùc neân tích tuï nhanh choùng ôû lôùp traàm tích döôùi ñaùy caùc vuõng nöôùc, ao hoà… Do thuoác tröø saâu coù chöùa trong khí quyeån neân ta thaáy trong nöôùc möa coù noàng ñoä baèng hoaëc cao hôn noàng ñoä cao nhaát tìm thaáy trong nöôùc soâng. Thuoác tröø saâu coù theå khueách taùn baèng nhieàu con ñöôøng khaùc nhau. Trong moâi tröôøng khoâng khí: khi phun thuoác tröø saâu vaøo moâi tröôøng khoâng khí bò oâ nhieãm döôùi daïng buïi, hôi. Döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng, nhieät ñoä, gioù… vaø tính chaát hoùa hoïc, thuoác tröø saâu coù theå lan truyeàn trong khoâng khí. Löôïng toàn löu trong khoâng khí seõ khueách taùn vaø coù theå di chuyeån xa ñeán nôi khaùc. Trong moâi tröôøng nöôùc: OÂ nhieãm moâi tröôøng ñaát daãn ñeán oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Thuoác tröø saâu trong ñaát, döôùi taùc ñoäng cuûa möa vaø röûa troâi seõ tích luõy, laéng ñoïng trong lôùp buøn ñaùy ôû soâng, hoà, ao… seõ laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc. thuoác tröø saâu coù theå phaùt hieän trong caùc gieáng, ao, hoà, suoái caùch nôi söû duïng thuoác tröø saâu vaøi km. Thuoác tröø saâu phun leân caây troàng thì trong ñoù coù ñeán khoaûng 50% rôi xuoáng ñaát, seõ taïo thaønh lôùp moûng treân beà maët, moät lôùp laéng goïi laø dö löôïng gaây haïi ñaùng keå cho caây troàng. Söï löu tröõ cuûa thuoác tröø saâu trong ñaát laø yeáu toá quan troïng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø troàng. 2.3.1.2. Dö löôïng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät trong nöôùc. Theo chu trình tuaàn hoaøn caùc hoùa chaát BVTV, thuoác toàn taïi trong moâi tröôøng ñaát seõ roø ræ ra soâng ngoøi theo caùc maïch nöôùc ngaàm hay do quaù trình röûa troâi, xoùi moøn ñaát bò nhieãm thuoác tröø saâu. Maët khaùc, khi söû duïng hoùa chaát BVTV, nöôùc coù theå bò nhieãm thuoác tröø saâu naëng neà do noâng daân ñoå hoùa chaát dö thöøa, chai loï chöùa hoùa chaát, nöôùc suùc röûa… Ñieàu naøy ñaëc bieät coù yù nghóa nghieâm troïng khi caùc noâng tröôøng, vöôøn töôïc lôùn naèm gaàn keà soâng xòt xuoáng ao. Trong nöôùc, thuoác BVTV coù theå toàn taïi ôû caùc daïng khaùc nhau vaø ñeàu coù theå aûnh höôûng ñeán taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùi sinh vaät ñoù laø: hoøa tan, bò haáp thuï bôûi caùc thaønh phaàn voâ sinh hoaëc höõu sinh vaø lô löûng trong nguoàn nöôùc hoaëc laéng tuï xuoáng ñaùy vaø tích tuï trong cô theå sinh vaät. Thuoác BVTV tan trong nöôùc coù theå toàn taïi beàn vöõng vaø duy trì ñöôïc ñaët tính lyù hoaù cuûa chuùng trong khi di chuyeån vaø phaân boá trong moâi tröôøng nöôùc. Caùc chaát beàn vöõng coù theå tích tuï trong moâi tröôøng nöôùc ñeán möùc gaây ñoäc. Thuoác BVTV khi xaâm nhaäp vaøo moâi tröôøng nöôùc chuùng phaân boá raát nhanh theo gioù vaø nöôùc. Baûng 2.3. Tính tan cuûa hoùa chaát baûo veä thöïc vaät trong moâi tröôøng nöôùc Loaïi thuoác Tính tan trong nöôùc (mg/l) Loaïi thuoác Tính tan trong nöôùc (mg/l) Aldrin 0.01 Carbaryl 40 Isobenzan 0.4 Dieldrin 0.18 Haptechclo 0.056 DDT 0.0012 Diazinion 40 Parathion 24 Malathion 145 Dimethoate 2500 2-4-D 890 2-4-5 T 280 Lindan 7.0 Carbofuran 700 Ngoaøi nguyeân nhaân keå treân do thieân nhieân vaø yù thöùc cuõng nhö hieåu bieát cuûa ngöôøi daân, moät trong nhöõng nguyeân nhaân maø thuoác BVTV xaâm nhaäp thaúng vaøo moâi tröôøng nöôùc ñoù laø do vieäc kieåm soaùt coû daïi döôùi nöôùc, taûo, ñaùnh baét caùvaø caùc ñoäng vaät khoâng xöông soáng vaø coân truøng ñoäc maø con ngöôøi khoâng mong muoán. a. Nguoàn nöôùc maët Tổng lượng doøng chảy soâng ngoøi trung bình haøng năm của nước ta khoảng 847 km3, trong tổng lượng ngoaøi vuøng chảy vaøo laø 507 km3 chiếm 60% vaø doøng chảy nội ñòa laø 340 km3, chiếm 40% vaø chiếm khoảng 2% tổng lượng doøng chảy của caùc soâng treân thế giới (Trần Thanh Xuaân, 2004). Taøi nguyeân nước maët laø một trong những yếu tố quyết định sự phaùt triển kinh teá xaõ hội của một vuøng laõnh thổ hay một quốc gia. Nguồn nước mặt đaõ bị ảnh hưởng trực tiếp bởi hoùa chaát BVTV. Theo kết quả phaân tích hoùa chaát BVTV nước Biển Hồ tỉnh Gia Lai, Hồ Lắc tỉnh Đăk Lăk của Buøi Vĩnh Dieän vaø Vũ Đức Vọng (2006) nước Biển Hồ coù chứa dư lượng 2 - 3 loại trong 15 loại hoùa chất chuẩn gốc Chlor hữu cơ, haøm lượng trung bình 0,05 - 0,060 mg/l. Như vậy việc sử dụng thuoác BVTV trong noâng nghiệp, laâm nghieäp laø nguồn gốc sinh ra lượng tồn lưu trong moâi tröôøng đất, nước dẫn đến nguồn nước oâ nhiễm. Nöôùc Hoà Laêk dö löôïng thuoác BVTV goác Chlor höõu cô, coù maët 4 loaïi hoùa chaát trong toång soá 15 hoùa chaát chuaån. Keát quaû phaân tích treân laø chöùng minh khoa hoïc nguoàn nöôùc maët Bieån Hoà tænh Gia Lai, Hoà Laéc tænh Ñaêk Laêk nhieãm thuoác BVTV, traûi qua thôøi gian söû duïng thuoác BVTV laâu daøi vaø noù thaám daàn vaøo nguoàn nöôùc ngaàm. Chính vì vaäy khi nguoàn nöôùc maët hay ngaàm nhieãm thuoác BVTV thì nguoàn nöôùc sinh hoaït ñeàu gaây haïi cho söùc khoûe con ngöôøi. Việt Nam coù nền sản xuất noâng nghieäp laø chính neân nguồn nước oâ nhiễm thuoác BVTV khoâng chỉ ở một nơi nhiều nơi khaùc cũng đaõ bị oâ nhiễm. Như lưu vực nước sông Cầu tỉnh Bắc Ninh, tại caùc vuøng thaâm canh rau tỷ lệ lượng thuoác BVTV được sử dụng cao gấp 3 - 5 lần caùc vuøng trồng luùa (Hoa Xuong Rong, 2006). Nguồn nước nhiễm HCBVTV khoâng chỉ bởi noâng daân trồng luùa maø tất cả caùc noâng hộ trồng caùc loại caây rau, laâm nghiệp, caây coâng nghiệp sử dụng thuoác BVTV laøm oâ nhiễm nguồn nước. b. Nguoàn nöôùc ngaàm Nöôùc ngaàm laø moät daïng nöôùc döôùi ñaát, tích tröõ trong caùc lôùp ñaát ñaù traàm tích bôû rôøi nhö caën, saïn, caùt boät keát, trong caùc khe nöùt, hang caxtô döôùi beà maët traùi ñaát, coù theå khai thaùc cho caùc hoaït ñoäng soáng cuûa con ngöôøi. OÂ nhieãm nguoàn nöôùc bôûi thuoác BVTV laø hieän töôïng phoå bieán taïi caùc vuøng saûn xuaát noâng nghieäp. Trong quaù trình söû duïng thuoác BVTV, moät löôïng ñaùng keå moät löôïng thuoác seõ khoâng ñöôïc caây troàng tieáp nhaän, chuùng seõ lan truyeàn vaø tích luõy trong ñaát thaám thaáu vaøo nguoàn nöôùc ngaàm, laøm cho nöôùc ngaàm nhieãm caùc thuoác BVTV. Nguoàn nöôùc gieáng ñaøo, nöôùc ngaàm noâng, nguoàn nöôùc maïch loä thieân taïi Thaønh Phoá Buoân Ma Thuoät coù nhieãm thuoác BVTV, vôùi gieáng ñaøo coù dö löôïng thuoác BVTV goác Chlor höõu cô vaø coù 11 trong toång soá 15 loaïi hoùa chaát chuaån, coù haøm löôïng 0,01 - 0,558 mg/l. Nguoàn nöôùc maïch loä thieân coù dö löôïng thuoác BVTV goác höõu cô 6 treân toång soá 15 loaïi hoùa chaát, tuy ôû noàng ñoä 0,002 - 0,084 mg/l döôùi tieâu chuaån cho pheùp (Vuõ Ñöùc Voïng vaø Buøi Vónh Dieân, 2006). Việc sử dụng HCBVTV trong sản xuất noâng nghiệp laøm hoùa chất thấm vaøo đất đến nguồn nước ngầm, laøm cho nước ngầm nhiễm thuoác bảo vệ thực vật, với lưu lượng tồn động như vậy gaây ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng xung quanh rất cao. Keát quûa phaaân tích dö löôïng HCBVTV trong ñaát taïi huyeän Caåm Kheâ, Phuù Thoï cho thaáy haøm löôïng DDT trong ñaát baèng 1,56 mg/kg, ÔÛ Thanh Sôn, Phuù Thoï laø 30 mg/kg, huyeän Dieãn Chaâu, Ngheä An vöôït ngöôõng tôùi möùc töø 15 ñeán 2.800 mg/kg (JA Ming, 2006). Söï tích tuï hoùa chaát naøy trong ñaát thaám vaøo nguoàn nöôùc ngaàm laøm cho nguoàn nöôùc gieáng nhieãm thuoác BVTV aûnh höôûng ñeán nguoàn nöôùc sinh hoaït vaø ñaây cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân laøm gaây beänh ung thö taïi caùc laøng xaõ tænh Haø Tónh, Ngheä An, Phuù Thoï, Tuyeân Quang. Tại Tieân Laõng, Vĩnh Bảo nguồn nước giếng khoan, giếng đaøo đaõ coù 70% mẫu nước lấy từ caùc giếng bị oâ nhiễm bởi chất sắt, asen vaø dư lượng thuoác BVTV (Nhaân Daân, 2006). Từ treân cho thấy nhiều nơi nguồn nước ngầm đaõ nhiễm thuoác BVTV, ở đaâu coù sản xuất noâng nghiệp thuoác BVTV vượt mức quy định laøm cho nguồn nước oâ nhiễm vaø noù sẽ gaây khoù khăn đến nguồn nước sinh hoạt cho cộng đồng xung quanh. Vì vậy chuùng ta cần coù những biện phaùp khắc phục để noâng daân sử dụng thuoác BVTV một caùch hợp lí. Đặc biệt nguồn nước ngầm, khi nguồn nước ngầm bị nhiễm thuốc trừ saâu, noù khoän coù khả năng tự laøm sạch như nguồn nước mặt. Doøng chảy trong nguồn nước ngầm rất chậm caùc dư lượng thuốc trừ saâu khoâng pha loaõng hay phaân taùn được, do vậy noù tồn tại trong khoảng thời gian rất laâu coù thể haøng trăm năm để laøm sạch những chất oâ nhiễm. 2.3.1.3. Aûnh höôûng cuûa thuoác BVTV ñeán moâi tröôøng ñaát Đất canh taùc laø nơi tập trung nhiều dư lượng thuốc BVTV. Đất nhận thuốc BVTV từ caùc nguồn khaùc nhau. Tồn lượng thuốc BVTV trong ñaát ñaõ để lại caùc taùc hại đaùng kể trong moâi trường. Thuốc BVTV đi vaøo đất do caùc nguồn : Phun xử lí đất, caùc hạt thuốc BVTV rơi vaøo đất, theo mưa lũ, theo xaùc sinh vật vaøo đất. Hình 2.2: Con ñöôøng duy chuyeån cuûa thuoác baûo veä trong moâi tröôøng ñaát Theo kết quả nghieân cứu thì phun thuốc cho caây trồng coù tời 50% số thuốc rơi xuống đất một phần được caây hấp thụ, phần coøn lại thuốc được keo đất giữ lại. Thuốc tồn tại trong đất dần dần được phaân giaûi qua hoaït ñoâng sinh học cuûa đất vaø qua taùc động của caùc yếu tố hoùa, lyù. Löôïng thuoác BVTV toàn dö trong ñaát gaây haïi ñeán sinh vaät ñaát (caùc sinh vaät laøm nhieäm vuï phaân huûy, chuyeån hoùa chaát höõu cô thaønh chaát khoaùng ñon giaûn hôn caàn cho dinh döôõng caây troàng) laø moät caùch giaùn tieáp taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán caây troàng. 2.3.1.4. Taùc ñoäng cuûa thuoác BVTV ñeán heä sinh thaùi noâng nghieäp a. Nhöõng taùc ñoäng coù lôïi Vai troø cuûa thuoác BVTV ñaõ khaúng ñònh roõ raøng ñoái vôùi ngaønh troàng troït ngay töø buoåi ñaàu cuûa lòch söû phaùt trieån ngaønh hoùa BVTV. Nhìn chung, thuoác BVTV coù nhöõng taùc ñoäng coù lôïi lôùn ñoái vôùi caây troàng nhö sau: Vieäc söû duïng thuoác BVTV tuaân theo boán ñuùng (ñuùng luùc, ñuùng lieàu, ñuùng loaïi vaø ñuùng kyõ thuaät) seõ nay luøi dòch haïi, dieät coû daïi vaø taïo ñieàu kieän cho caây troàng taän duïng ñöôïc nhöõng ñieàu kieän phaùt trieån toái öu cuûa kyõ thuaät thaâm canh, giuùp cho caây troàng phaùt trieån thuaän lôïi, ñaït naêng suaát cao, chaát löôïng noâng saûn cao. Cho hieäu quaû kinh teá cao, ít toán coâng chaêm soùc, ít cöïc nhoïc cho noâng daân. Ngaên chaën kòp thôøi nhöõng ñôït dòch haïi lôùn xaûy ra. Moät soá thuoác BVTV coøn coù taùc duïng kích thích giuùp caây troàng phaùt trieån toát, khoûe maïnh hôn (2,4 – D duøng xòt coû coøn giuùp luùa ñeû nhaùnh maïnh hôn). Deã daøng cho coâng vieäc cô giôùi hoùa ngaønh noâng nghieäp (thuoác laøm ruing boâng, khoâ thaân khoai taây… ñöôïc söû duïng tröôùc khi thu hoaïch baèng cô giôùi…) b. Nhöõng taùc haïi cuûa vieäc duøng thuoác BVTV cho caây troàng Veà cô baûn thuoác BVTV ñöôïc söû duïng ñeå baûo veä vuï muøa choáng laïi saâu beänh vaø coû daïi, nhöng ñoâi khi chuùng laøm haïi caây troàng. Ñoù laø trong caùc tröôøng hôïp sau: Lieàu löôïng quaù cao kieàm cheá söï phaùt trieån cuûa caây troàng. Thuoác BVTV aûnh höôûng ñeán caùc loaïi caây troàng xung quanh loaïi caây maø noù baûo veä. Dö löôïng thuoác dieät coû aûnh höôûng ñeán caây troàng luaân canh hoaëc kieàm cheá söû phaùt trieån cuûa caây. Dö löôïng thuoác BVTV tích tuï treân caây troàng quaù nhieàu khieán ngöôøi ta phaûi tieâu huûy saûn phaåm. Khi phun thuoác leân caây, xöû lyù haït gioáng vaø ñaát baèng thuoác hoùa hoïc, coù tröôøng hôïp thuoác gaây ñoäc tröïc tieáp cho caây. ÔÛ nöôùc ta, vieäc söû duïng caùc thuoác tröø naám chöùa ñoàng, thuoác tröø naám chöùa thuûy ngaân höõu cô phun cho khoai taây, caø chua, luùa... neáu pha cheá khoâng ñuùng caùch hoaëc duøng lieàu löôïng quaù cao, coù theå laøm cho laù vaø nhöõng choài, chæ sau moät ngaøy phun thuoác, caây vaø choài coù theå bò heùo vaø ñen, thôøi tieát caøng noùng, aåm taùc ñoäng cuûa thuoác ñoái vôùi caây troàng caøng theå hieän nhanh. Taùc haïi cuûa thuoác BVTV ñoái vôùi caây troàng coù tröôøng hôïp khoâng theå hieän ngay sau ñôït phun thuoác. ÔÛ California, tröôùc ñaây thöôøng duøng caùc loaïi daàu khoaùng ñeå phun tröø caùc loaïi reäp treân caây aên quaû. Moät soá vöôøn cam, sau vaøi naêm thöôøng xuyeân ñöôïc phun caùc loaïi daàu, ñaõ daàn daàn bò uùa vaøng., laù caây bò ruïng, nhieàu caây cheát khoâ. Giaûi phaåu nhöõng boä phaän bò haïi, ngöôøi ta quan saùt thaáy, sau khi phun treân laù, moät phaàn daàu ñaõ nhanh choùng xaâm nhaäp qua bieåu bì cuûa maët treân laù hoaëc qua caùc khí khoång coù maët treân laù. Daàu ñöôïc tích ôû caùc gian baøo, neáu phun nhieàu laàn lieân tieáp, töø laù daàu seõ dòch chuyeån theo maïch goã, laøm cho than vaø caønh daàn bò khoâ, cheát, nhö vaäy, phaûi sau vaøi naêm söû duïng taùc haïi cuûa daàu ñoái vôùi caây cam môùi thöïc söï roõ raøng (Balachowski S.S., 1951). ÔÛ nöôùc ta, Nguyeãn Traàn Oaùnh vaø Ngoâ Xuaân Trung (1978) ñaõ duøng thuoác baûo thaám nöôùc 50% TMTD hoøa loaõng ôû noàng ñoä 0,5% cheá phaåm töôùi vaøo ñaát vöôøn öôm tröôùc khi gieo haït thoác laù vôùi löôïng 30.000 l/ha. Thuoác khoâng aûnh höôûng ñeán tyû leä moïc cuûa haït, ñaõ haïn cheá moät soá caây bò ñoám vi khuaån do Pseudomonas tabaci gaây haïi, nhöng aûnh höôûng xaáu ñeán caây troàng, laøm giaûm soá caây ñuû tieâu chuaån ñem troàng. Thuoác BVTV coøn gaây haïi cho caây troàng thoâng qua söï toàn taïi laâu cuûa chuùng trong ñaát troàng troït. Treân ñaát caùt pha ven soâng Ñaùy ôû Haø Noäi, dug2 Simazin vaø Atrazin phun cho ngoâ vôùi löôïng 4 – 5kg/ha, thuoác ñaõ coù taùc duïng tröø coû toát, khoâng aûnh höôûng gì ñeán sinh tröôûng vaø naêng suaát cuûa caây ngoâ. Sau khi thu hoaïch ngoâ, laøm ñaát ñeå gieo ñoã töông, ñoã vaøng hoaëc maï thì caù loaïi caây naøy bò haïi naëng. Caùc loaïi ñaä bò cheát hoaøn toaøn sau khi ra laù that 2 – 3 ngaøy, maï ra ba laù that thì baét ñaàu uùa vaøng, caây luùa ra ñeán laù thöù 9 – 11 thì bò luïi vaø cheát. Cuõng treân ñaát naøy, neáu caáy luùa, caây seõ khoâng cheát nhöng sinh tröôûng chaäm vaø naêng suaát giaûm. Keát quaû noùi leân thuoác BVTV coù theå toàn taïi khaù laâu trong ñaát vaø gaây haïi cho caùc loaïi caây troàng vuï sau. c. Taùc haïi cuûa thuoác ñoái vôùi ña daïng sinh hoïc vaø coân truøng coù ích treân ñoàng ruoäng Thuoác BVTV khi söû duïng ñöôïc phun vaøo caây troàng muïc ñích laø tieâu dieät nhöõng vi sinh vaät coù haïi cho caây troàng, nhöng soá löôïng thuoác tieâu dieät sinh vaät gaây haïi chæ 50% löôïng thuoác söû duïng, coøn laïi 50% laø rôi vaõi treân maët ñaát, sau ñoù thuoác seõ hoøa tan vaøo ñaát, vaøo nguoàn nöôùc maët. Löôïng 50% thuoác BVTV naøy raát khoù kieåm soaùt do ñoù gaây ra aûnh höôûng cho moâi tröôøng ñaëc bieät laø aûnh höôûng ñeán nhöõng sinh vaät soáng trong moâi tröôøng ñoù, taùc ñoäng haøng loaït coân truøng coù ích baét moài, kyù sinh, thuï phaán cho caây… vaø caùc ñoäng vaät coù ích khaùc cuøng soáng trong ruoäng luùa ñoù (cua, eách, caù…). Haäu quaû cuûa thuoác BVTV ñaõ gaây ra nhöõng xaùo ñoäng trong heä sinh thaùi. Tuøy tröôøng hôïp, caùc thuoác BVTV coù theå taùc ñoäng ôû nhöõng möùc ñoä khaùc nhau. Caùc loaïi thuoác BVTV ñaõ vaø ñang laø nhöõng nguyeân nhaân ñoùng goùp vaøo coâng vieäc laøm giaûm soá löôïng nhieàu loaøi sinh vaät coù ích, laøm giaûm tính ña daïng sinh hoïc. Dö löôïng thuoác BVTV toàn dö trong ñaát, gaây haïi ñeán caùc vi sinh vaät, coân truøng coù ích trong ñaát, chuùng laøm nhieäm vuï phaân huûy, chuyeån hoùa caùc hoùa chaát baûo veä thöïc vaät, chaát höõu cô thaønh khoaùng chaát ñôn giaûn, thaønh caùc dinh döôõng caàn thieát cho caây troàng. Ñaëc bieät dö löôïng cuûa moät soá chaát coù ñoäc tính cao nhö: DDT, Lindan, Monitor, Marathion, Wofatox, Validacin. Moät heä sinh thaùi ña daïng, bao goàm nhieàu chuûng loaïi sinh vaät thöôøng coù naêng suaát sinh hoïc cao vaø töông ñoái oån ñònh. Trong moät heä luoân luoân coù nhöõng quan heä caïnh tranh, kyù sinh, ñoái khaùng coù taùc duïng kìm haõm söï phaùt trieån quaù möùc, söï buøng noå veà soá löôïng cuûa moät loaøi. Do vaäy, traùnh ñöôïc nhöõng beänh dòch lan traøn treân nhöõng vuøng roäng lôùn. Heä sinh thaùi luoân coù maéc xích vaø chuoãi thöùc aên ñan xen vôùi nhau ñeå taïo ra moái caân baèng trong heä. Nhöng do moät yeáu toá naøo ñoù beân ngoaøi taùc ñoäng vaøo thì seõ laøm xaùo troän can baèng cuûa heä ñang duy trì. Trong heä sinh thaùi noâng nghieäp luoân bò taùc ñoäng luoân bò taùc ñoäng cuûa con ngöôøi laøm xaùo ñoäng, ñaëc bieät laø vieäc söû duïng thuoác BVTV. Khi söû duïng thuoác BVTV ñeå baûo veä coân truøng khoâng ít tröôøng hôïp ngöôøi ta quan saùt thaáy ôû nhöõng vuøng maø duøng thuoác BVTV chaúng nhöõng suy giaûm veà soá löôïng caù theå trong caùc loaøi sinh vaät, maø coøn coù theå laøm suy giaûm soá löôïng loaøi ôû nôi ñoù. Thuoác BVTV caøng ñöôïc söû duïng nhieàu laàn trong moät vuï, thôøi gian duøng thuoác caøng keùo daøi, quy moâ duøng thuoác caøng roäng, nguy cô taïo ra moät vuøng “sa maïc sinh hoïc” caøng lôùn. Coù nhieàu coâng trình khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc ñaõ cho thaáy, caùc thuoác tröø saâu, tröø beänh vaø tröø coû khi ñöôïc söû duïng laâu daøi ñeàu coù theå laøm cho thaønh phaàn loaøi ôû ñòa phöông suy giaûm, roõ nhaát laø thieân ñòch. Vuõ Coâng Haäu, Nguyeãn Vaên Khoån vaø Nguyeãn Duy Trang, (1969) ñaõ nhaän xeùt, saâu non xanh ôû Ñònh Töôøng bò moät loaøi ong löng cong kyù sinh nhöng nhöõng kyù sinh naøy ngaøy caøng ít thaáy. Maät ñoä saâu xanh ngaøy caøng nhieàu, taùc haïi cuûa saâu xanh caøng trôû neân nghieâm troïng do vieäc duøng thuoác hoùa hoïc ñeå phoøng tröø ngaøy caøng taêng. Nhìn chung, thuoác BVTV thöôøng taùc ñoäng maïnh ñeán caùc loaøi coân truøng, nheän kyù sinh vaø baét moài. d. Taùc ñoäng cuûa thuoác BVTV ñeán nhöõng ñoäng vaät khoâng xöông soáng cö truù trong ñaát: Trong ñaát canh taùc, taäp toaøn nhöõng ñoäng vaät khoâng xöông soáng ñaõ ñoùng goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc duy trì ñoä maøu môõ cuûa ñaát. Nhieàu loaïi coân truøng thuoäc Boä ñuoâi baät, moät soá loaøi beùt, reát raâu cheû, tuyeán truøng… chuyeân soáng baèng nhöõng taøn dö treân maët ñaát vaø trong lôùp ñaát maët ñaõ ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc nghieàn nhoû xaùc thöïc vaät, taïo ñieàu kieän toát cho caùc vi sinh vaät ñaát hoaït ñoäng toát, cung caáp doài daøo chaát dinh döôõng cho caây troàng. Thieáu chuùng lôùp laù, caønh treân maët ñaát, lôùp ñaát maët seõ bò chaët, vi sinh vaät ñaát seõ khoâng theå phaùt trieån ñöôïc. Ñaùng quan taâm nhaát laø loaøi giun ñaát soáng trong ñaát vôùi soá löôïng raát lôùn. Ngoaøi taùc duïng laøm ñaát ñöôïc tôi xoáp, thoaùng, giun ñaát coøn cuøng vôùi caùc loaïi ñoäng vaät khaùc taïo neân moät sinh khoái lôùn trong ñaát, goùp phaàn ñaùng keå trong vieäc duy trì ñoä maøu môï trong ñaát troàng troït. Theo nghieân cöùu cuûa Sheals. J.G, (1957) thuoác tröø saâu 666 boùn vaøo ñaát troàng coû vôùi löôïng 13 kg/ha, ñaõ laøm giaûm tôùi 2/3 soá löôïng Boï ñuoâi baät. Karg W.,(1961) nghieân cöùu vôùi thuoác tröø saâu Lindan vôùi lieàu löôïng 2,5 kg/ha cuõng laøm cho moät soá loaøi coân truøng thuoäc boä Boï ñuoâi baät giaûm maïnh, taùc ñoäng naøy keùo daøi ñeán 3 naêm. Brett C.H vaø CTV, (1946) ñaõ duøng thuoác 666 boùn vaøo ñaát vôùi löôïng 5 – 5,5 kg/ha cuõng raát ñoäc ñoái vôùi nhöõng coân truøng baét moài thuoäc hoï Chaân Chaïy, Hoå truøng vaø Kieán. Abdellatif M.A vaø Reynolds H.T (1967) ñaõ duøng thuoác Disulfoton ôû daïng haït, khi boùn vaøo ñaát vôùi löôïng 2,2 kg/ha ñeå tröø reap cho boâng ñaõ laøm giaûm 95% soá löôïng Boï Ñuoâi Baät, vaø keùo daøi ñeán 3 thaùng sau. Voronoval L.D., (1968) duøng thuoác tröø saâu Cacbamate vôùi löôïng 5kg/ha ñaõ laøm cho coân truøng thuoäc hoï saâu boä Boï Ñuoâi Baät vaø hoï Chaân Chaïy trong ñaát giaûm tôùi 90% keùo daøi trong caû naêm. e. Taùc ñoäng cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñeán heä sinh thaùi ñaát: Khu heä vi sinh vaät ñaát heát söùc phöùc taïp, bao goàm vi khuaån naám, xaï khuaån, taûo, nguyeân sinh ñoäng vaät. Soá löôïng cuûa chuùng trong ñaát voâ cuøng lôùn. Moãi gam ñaát coù khoaûng moät traêm trieäu vi khuaån, möôøi trieäu xaï khuaån, möôøi vaïn ñeán moät trieâu baøo töû naám, moät ñeán 10 vaïn teá baøo taûo vaø ñoäng vaät nguyeân sinh. Chuùng laø taùc nhaân chuû yeáu cuûa caùc quaù trình chuyeån hoùa vaät chaát trong ñaát. Coù theå noùi soá löôïng vaø thaønh phaàn vi sinh vaät phaûn aùnh ñoä phì nhieâu cuûa ñaát vaø coù quan heä maät thieát vôùi söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa caây troàng. Taùc ñoäng cuûa thuoác tröø saâu ñeán heä sinh vaät ñaát: Caùc thuoác tröø saâu noùi chung ít gaây aûnh höôûng ñeán taäp ñoaøn sinh vaät ñaát. Troän ñaát vôùi noàng ñoä 10ppm, Diazinon tuy coù öùc cheá phaùt trieån cuûa vi khuaån vaø naám moác nhöng taùc ñoäng naøy cuõng chæ keùo daøi trong khoaûng moät tuaàn leã. Thuoác tröø saâu laân höõu cô öùc cheá hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät thöôøng xaûy ra khi ñaát bò nhieãm thuoác ôû lieàu löôïng cao. Sau moät buoåi phun thuoác, löôïng thuoác dö thöøa trong bình phun thöôøng ñöôïc ñoå vaøo ñaát, vì._. treân caây troàng treân cuõng laàn löôït taêng 3,0; 2,5 – 7; 4 – 5 vaø 2,0 laàn. Theo Leâ Thò Kim Oanh (2002), noâng daân vuøng ngoaïi thaønh Haø Noäi thöôøng phun thuoác töø 9,7 – 15,1 laàn thuoác treân rau vôùi löôïng phun cao gaáp 1,7 ñeán 2,4 laàn so vôùi khuyeán caùo. ÔÛ thaønh phoá Hoà Chí Minh, theo baùo caùo naêm 1996 cuõng khaúng ñònh noâng daân vuøng ngoaïi thaønh phaûi phun thuoác 20 – 30 laàn thuoác treân rau baép caûi, coøn treân caây nho, noâng daân ôû Ninh Thuaän phaûi phun tôùi 80 laàn/ vuï. Theo keát quaû khaûo saùt gaàn ñaây cuûa chuùng toâi, treân caây rau thaäp töï vuï sôùm noâng daân thöôøng phun töø 4,0 – 15 laàn thuoác coù treân 40% soá hoä phun töø 7 – 8 laàn. Vôùi caây rau chính vuï vaø vuï muoän thì soá laàn phun coøn cao hôn nhieàu. Treân luùa noâng daân phaûi phun töø 2 – 4 laàn, phoå bieán laø 3 laàn. Nhö vaäy neáu so saùnh vôùi caùc soá lieâu ñieàu tra ñöôïc tröôùc ñaây thì soá laàn söû duïng thuoác cuõng nhö löôïng thuoác duøng khoâng coù xu höôùng giaûm xuoáng. Beân caïnh vieäc taêng löôïng duøng vaø soá laàn söû duïng, noâng daân thöôøng taêng noàng ñoä thuoác phun. Vieäc taêng noàng ñoä thuoác phun coù theå xuaát hieän döôùi 2 daïng: + Khi phun thuoác thaáy saâu khoâng cheát, noâng daân coù theå taêng löôïng thuoác duøng treân moät bình phun. + Hai laø noâng daân vaãn giöõ nguyeân löôïng thuoác phun nhöng giaûm löôïng nöôùc phun theo khuyeán caùo, nhö vaäy voâ hình chung hoï ñaõ taêng noàng ñoä thuoác phun. Theo keát quaû ñieàu tra cuûa Vieän BVTV naêm 1995 vaø 1996, haàu heát noâng daân vuøng troàng rau thöôøøng taêng noàng ñoä thuoác töø 1,5 – 2 laàn, coøn noâng daân vuøng troàng luùa thöôøng chæ phun vôùi löôïng nöôùc toái ña laø 300 l/ ha, giaûm 1/3 so vôùi khuyeán caùo. Keát quaû ñieàu tra cuûa Ñaøo Troïng AÙnh (2001) cuõng cho thaáy noâng daân caùc vuøng troàng luùa ñeàu taêng noàng ñoä thuoác phun leân toái ña 3 laàn, coøn noâng daân vuøng troàng rau phoå bieán taêng toái ña töø 1 – 3 laàn, caù bieät coù hoä taêng noàng leân lôùn hôn 5 laàn, noâng daân vuøng troàng cheø cuõng taêng noâng ñoä thuoác töø 2 – ñeán 3 laàn, caù bieät coù hoä taêng leân töø 3 – 4 laàn. Theo keát quaû ñieàu tra thì coù 80% noâng daân giaûm löôïng nöôùc phun treân luùa. Trong ñoù xaáp xæ 70% soá hoä taêng noàng ñoä thuoác töø 1,5 – 2 laàn, coù raát ít hoä taêng noàng ñoä treân 2 laàn. Treân caùc vuøng rau, vieäc taêng noàng ñoä thuoác (ñaëc bieät laø thuoác saâu) laø khaù phoå bieán, phaàn lôùn laø taêng 1,5 – 2 laàn. Khoaûng 35% soá hoä taêng töø 2 – 2,5 laàn, caù bieät coù hoä taêng treân 3 laàn. Treân caây cheø, do phaàn lôùn caùc vuøng saûn xuaát treân ñoài cao caùch xa nguoàn nöôùc neân noâng daân chæ phun 1,5 – 2 bình /saøo töông ñöông vôùi 350 – 500 l/ha, thaáp hôn nhieàu so vôùi khuyeán caùo. Vieäc taêng noàng ñoä thuoác phun khoâng chæ laøm giaûm hieäu quaû kinh teá cuûa thuoác, gay aûnh höôûng lôùn ñeán moâi tröôøng sinh thaùi ñaëc bieät laø aûnh höôûng KSTÑ, dö löôïng cuûa thuoác trong ñaát vaø noâng saûn maø coøn laøm taêng söùc eùp quaàn theå daãn phaùt sinh tính khaùng thuoc61cua3 saâu haïi. Khi thaáy saâu khaùng thuoác ,noâng daân caøng taêng noàng ñoä vaø soá laàn phun thuoác. Vieäc hoãn hôïp caùc loaïi thuoác cuõng ñang trôû thaønh xu höôùng dieãn ra khaù phoå bieán: Noâng daân thöôøng hoãn hôïp thuoác vôùi kyø voïng laø coù theå taïo ra moat loaïi thuoác môùi coù taùc ñoäng roäng, coù theå tröø ñoàng thôøi nhieàu loaïi saâu beänh vaø naâng cao hieäu quaû cuûa thuoác. Tuy nhieân do thieáu kieán thöùc veà hoãn hôïp thuoác, neân caùc hoãn hôïp thöôøng khoâng hôïp lyù. Caùc loaïi thuoác do noâng daân töï hoãn hôïp khoâng nhöõng khoâng coù taùc duïng hoã trôï cho nhau maø ñoâi khi coøn laøm giaûm taùc duïng. Thöïc teá treân ñoàng ruoäng ít khi nhieàu ñoái töôïng dòch haïi xuaát hieän ñænh cao cuøng luùc vôùi nhau, do ñoù hoãn hôïp thuoác khoâng chæ laõng phí thuoác, gay oâ nhieãm nghieâm troïng ñeán moâi tröôøng maø coøn ñoâi khi gaây höôûng ñeán caây troàng vaø heä sinh thaùi. Theo keát quaû ñieàu tra thì ôû caùc vuøng troàng luùa 45,8% soá hoä töï hoãn hôïp 2 loaïi thuoác, 15,8% hoãn hôïp tôùi 3 loaïi thuoác. ÔÛ caùc vuøng troàng rau coù tôùi 66,5% soá hoä hoãn hôïp 2 loaïi thuoác vôùi nhau, 28,3 % soá hoä hoãn hôïp 3 loaïi thuoác vôùi nhau vaø 18,3 soá hoä hoãn hôïp treân 3 loaïi thuoác. Theo Leâ Thò Oanh (2001) thì coù xaáp xæ 80% noâng daân ôû caùc vuøng troàng rau hoãn hôïp 2 loaïi thuoác vôùi nhau vaø 6,6 – 12,2% hoãn hôïp treân 2 loaïi. Noâng daân troàng luau thöôøng hoãn hôïp thuoác saâu vôùi thuoác beänh. Trong khi vuøng troàng rau thöôøng hoãn hôïp giöõa thuoác saâu vôùi thuoác saâu vaø 2 loaïi thuoác saâu vôùi 1 – 2 loaïi thuoác beänh. 2.3.1.5 Nguyeân nhaân cuûa vieäc laïm duïng thuoác vaø söû duïng khoâng hôïp lyù thuoác BVTV a. Haïn cheá trong nhaän thöùc vaø naêng löïc quaûn lyù dòch haïi cuûa ngöôøi noâng daân: Nhaän thöùc vaø naêng löïc quaûn lyù dòch haïi cuûa noâng daân coù leõ laø nguyeân nhaân chuû yeáu vaø ñaõ ñöôïc raát nhieàu baùo caùo ñeà caäp. Söï haïn cheá tröôùc heát laø khaû naêng nhaän bieát vaø phaùt hieän sôùm caùc ñoái töôïng haïi. Phaàn lôùn noâng daân hieän nay coøn haïn cheá trong vieäc nhaän bieát caùc loaïi dòch haïi ñaëc bieät laø vieäc phaùt hieän vaø phaùt hieän sôùm söï xuaát hieän cuõng nhö möùc ñoä xuaát hieän cuûa dòch haïi ñeå tieán haønh phoøng tröø kòp thôøi Theo keát quaû ñieàu tra cho thaáy tröø ñoái töôïng caøo caøo vaø chaâu chaáu chæ coù 5 – 55% noâng daân ôû caùc vuøng saûn xuaát coù khaû naêng nhaän bieát ñöôïc nay ñuû ñöôïc caùc loaïi dòch haïi phoå bieán treân luau, rau vaø cheø, 4 – 9,3% bieát ñöôïc thôøi ñieåm maãn caûm nhaát cuûa caây troàng ñoái vôùi caù ñoái töôïng dòch beänh phoå bieán vaø nhoû hôn 6,6% soá noâng daân bieát ñöôïc thôøi ñieåm phoøng tröø hôïp lyù (Daøo Troïng AÙNh, 2001). Tuy vaäy nhöõng noâng daân treân chuû yeáu chuû yeáu phaùt hieän ñöôïc dòch haïi vaøo nhöøng pha ñieån hình nhaát hay thoâng qua trieäu chöùng haïi khi ñaõ roõ reät. Ví duï: khi saâu cuoán laù laøm toå, beänh ñaïo oïn hay khoâ vaèn ñaõ roõ hình thuø veát beänh. Haàu heát noâng daân khoâng phaùt hieän ñöôïc caùc pha khaùc cuûa saâu haïi nhö tröôûng thaønh vaø tröùng… Do ñoù khi noâng daân phaùt hieän ñöôïc saâu haïi thì ñaõ quaù muoän ñeå caùc loaïi thuoác phaùt huy ñöôïc hieäu löïc. Qua caùc keát quaû nghieân cöùu ñeàu cho thaáy duø ñoái vôùi loaïi saâu deã tröø nhaát laø sau cuoán laù thì cuõng phaûi phun thuoác khi saâu coøn ôû tuoåi nhoû (1 -2 tuoåi), neáu saâu ñaõ lôùn thì khoù phaùt huy ñöôïc hieäu quaû cuûa thuoác. Haïn cheá thöù hai laø noâng daân kong6 coù khaû naêng phaùt hieän vaø lôïi duïng caùc kyù sinh thieân ñòch treân ñoàng ruoäng; cuõng nhö ñoái vôùi caùc ñoái töôïng dòch haïi, tyû leä noâng daân coù khaû naêng ñieàu tra, phaùt hieän vaø nhaän bieát caùc loaøi kyù sinh thieân ñòch treân ñoàng ruoäng laø raát thaáp (>20%). Trong khi ñoù khoâng phaûi ai cuõng coù khaû naêng phaùt hieän vaø nhaän bieát caùc loaïi kyù sinh thieân ñòch cuõng coù khaû naêng lôïi duïng chuùng ñeå haïn cheá dòch haïi vì hoï khoâng coù nay ñuû kieán thöùc veà moái quan heä söï töông thích giöõa thôøi ñieåm phaùt sinh cuûa kyù sinh vaø kyù chuû cuõng nhö moái töông quan veà maät ñoä giöõa chuùng ñeå coù theå khoáng cheá ñöôïc dòch haïi. Thöù 3 laø noâng daân coøn haïn cheá kieán thöùc veà thuoác BVTV vaø vieäc söû duïng hôïp lyù chuùng treân ñoàng ruoäng. Coù moät ñieàu heát söùc nghòch lyù laø khi chuùng ta laøm baát cöù moat vieäc gì ñeàu phaûi coù kieán thöùc veà lónh vöïc ñoù, nhöng hieän nay trong caû nöôùc coù ít nhaát 11,5 trieäu ngöôøi ñang tröïc tieáp söû duïng vaø tieáp xuùc vôùi thuoác BVTV laø lónh vöïc raát chuyeân saâu vaø ñoäc haïi laïi raát thieáu kieán thöùc veà thuoác BVTV. Haàu nhö baát keå ai, ngöôøi giaø, ngöôøi treû, ñaøn oâng, ñaøn baø khi can ñeàu coù theå mua vaø söû duïng thuoác maø khoâng can hieåu veà noù. Hoï mua theo kinh nghieäm, baét chöôùc nhau hay theo lôøi khuyeân cuûa caùc ñaïi lyù thuoác gioáng nhö mua moät vaät duïng thoâng thöôøng. Vì khoâng hieåu bieát veà thuoác neân hoï cuõng khoâng ñoïc nhaõn thuoác tröôùc khi ñi phun. Theo soá lieäu ñieàu tra cho thaáy chæ coù 38,5% noâng daân vuøng luau, 43,8% noâng daân vuøng rau vaø 39,6 noâng daân vuøng cheø ñoïc nhaõn tröôùc khi phun thuoác nhö tyû leä hieåu veà caùc höôùng daãn treân nhaõn thuoá nhö hoaït chaát, haøm löôïng hoaït chaát, löôïng duøng… khoâng quaù 15%. Do vaäy, vieäc laïm duïng thuoác hoaëc phun sai thuoác laø ñieàu khoâng traùnh khoûi. Khi söû duïng khoâng hôïp lyù, thuoác BVTV khoâng nhöõng khoâng tröø ñöôïc dòch haïi maø ñoâi khi coøn mang hieäu quaû ngöôïc laïi vaø ñaëc bieät gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñoái vôùi moâi tröôøng. Taùc haïi cuûa vieäc söû duïng thieáu hieåu bieát veà thuoác BVTV theå hieän roõ reät nhaá laø ñoái vôùi thuoác tröø coû. Gaàn ñaây coù nhieàu tröôøng hôïp do söû duïng nhaèm hay söû duïng bình thuoác tröø saâu coøn soùt thuoác tröø coû ñaõ gaây taùc haïi nghieâm troïng trong saûn xuaát. Do thieáu kieán thöùc veà quaûn lyù dich haïi vaø thuoác baûo veä thöïc vaät neân noâng daân thöôøng sôï ruûi ro khi aùp duïng caùc kien thöùc IPM, do vaäy hieän töôïng phun thuoác ñinh kyø theo kinh nghieäm, phun ngay khi coù saâu beänh xuaát hieän, phun theo haøng xoùm ñaõ xaûy ra khaù phoå bieán. Theo caùc keát quaû ñieàu tra gaàn nay cho thaáy vaãn coøn xaáp xæ 60% noâng daân caùc vuøng troàng rau (keå caû vuøng coù truyeàn thoáng saûn xuaát rau vaø hieän ñang ñöôïc thöïc hieän chöông trình saûn xuaát rau saïch), vaãn coøn phun thuoác ñònh kyø, 13,8 – 21,6% phun theo noâng daân khaùc, 21,2 – 35,8% phun khi coù saâu xuaát hieän. Treân luau coù treân 80% soá hoä phun khi phaùt hieän thaáy saâu beänh vaø döôùi 15% söû duïng ngöôõng phoøng tröø khi phun thuoác. Do vaäy soá laàn phun thuoác trong moät vuï taêng leân raát cao. Do thieáu kieán thöùc veà thuoác BVTV neân hieän töôïng taêng noàng ñoä thuoác, hoãn hôïp thuoác v.v… cuõng ñang xaûy ra khaù phoå bieán. Thöïc teá trong nhöõng naêm qua vieäc taêng cöôøng vaø môû roäng chöông trình IPM maø troïng taâm laø huaán luyeän cho ngöôøi noâng daân ñaõ coù keát quaû roõ reät. Nhaän thöùc cuûa noâng daân veà quaûn lyù toång hôïp dòch haïi ñöôïc caûi thieän raát nhieàu. Nhieàu ngöôøi daân ñaõ hieåu ñöôïc taùc haïi cuûa thuoác BVTV vaø söï caàn thieát phaûi giaûm söû duïng thuoác. Baûn thaân hoï cuõng mong muoán giaûm söû duïng thuoác ñeå giaûm chi phí saûn xuaát. Vaán ñeà laø hoï khoâng coù khaû naêng ñeå quaûn lyù dòch haïi moät caùch hôïp lyù vì: Nhieàu ngöôøi daân khi ñöôïc huaán luyeän laïi khoâng phaûi laø ngöôøi tröïc tieáp saûn xuaát hay ñaûm nhaän vieäc phoøng tröø saâu beänh. Ñeå aùp duïng ñöôïc kieán thöùc quaûn lyù dòch haïi toång hôïp ngöôøi noâng daân phaûi coù moät löôïng kieán thöùc raát roäng, bao quaùt vaø linh hoaït. Hôn theá nöõa nhöõng höôùng daãn veà kyõ thuaät IPM vôùi ñoái töôïng dòch haïi chæ laø nhöõng höôùng daãn chung, mang tính nguyeân lyù coøn vieäc aùp duïng noù phaûi phu thuoäc raát nhieàu vaøo tình hình thöïc teá treân thöûa ruoäng cuûa ngöôøi noâng daân. Ñieàu ñoù coù nghóa laø ngöôøi noâng daân phaûi thöïc söï laø nhöõng chuyeân gia treân thöûa ruoäng cuûa hoï. Vôùi nhöõng gì ñaõ phaân tích ôû phaàn thöïc traïng treân ñaây thì yù töôûng bieán ngöôøi noâng daân Vieät Nam thaønh nhöõng chuyeân gia quaû laø khoâng töôûng hoaëc ít nhaát khoâng phuø hôïp vôùi thôøi ñieåm hieän taïi. b. Cô cheá saûn xuaát nhoû, caù theå vaø coù nhieàu ngöôøi tham gia söû duïng thuoác gaây khoù khaên cho coâng taùc giaùm saùt vaø quaûn lyù söû duïng. Coù theå noùi söû duïng thuoác laø böôùc cuoái cuøng trong quaù trình luaân chuyeån cuûa thuoác BVTV. Noù chòu aûnh höôûng cuûa nhieàu quy trình quaûn lyù khaùc nhau nhö quaûn lyù ñaêng kyù, xuaát khaåu, saûn xuaát, gia coâng, kinh doanh, quaûng baù… Ví duï: hieän töôïng coøn söû duïng caùc loaïi thuoác caám moät phaàn laø do coâng taùc quaûn lyù xuaát nhaäp khaåu chöa toát. Tuy nhieân chæ xeùt treân goùc ñoä söû duïng thì phaûi coâng nhaän raèng vieäc quaûn lyù trong khaâu söû duïng thuoác BVTV cuûa chuùng ta coøn chöa toát. Maëc duø phaùp leänh BVTV vaø KDTV ñaõ coù nhöõng ñieàu khoaûng quy ñònh roõ raøng veà traùch nhieäm veà ngöôøi söû duïng vaät phaåm (thuoác BVTV) song vieäc giaùm saùt, kieåm trathì quaû laø khoù coù tính khaû thi, löïc löôïng thanh tra BVTV thaäm chí khoâng ñuû nhaân löïc vaø ñieàu kieän ñeå quaûn lyù vaø thanh tra chaët cheõ ñoái vôùi 19.000 ñon vò kinh doanh thuoác trong caû nöôùc chöù chöa tính ñeán vieäc thanh tra 11,5 trieäu hoä daân ñang tham gia söû duïng thuoác. Beân caïnh ñoù phöông phaùp vaø tieâu chuaån veà thanh tra söû duïng thuoác BVTV cuõng chöa ñöôïc ñöa ra cuï theå, gaây lung tuùng cho löïc löôïng giaùm saùt Maëc duø hieän nay chuùng ta laøm toát coâng taùc quaûn lyù ñaêng kyù, saûn xuaát, gia coâng ñeå taïo cho vieäc söû duïng moät caùch coù hieäu quaû thuoác BVTV. Nhöng coù theå noùi coâng taùc giaùm saùt vaø quaûn lyù söû duïng sau ñaêng kyù haàu nhö coøn boû troáng. Chuùng ta chæ bieát ñöôïc hieän nay coù bao nhieâu loaïi thuoác coù trong danh muïc maø khoâng bieát ñöôïc coù bao nhieâu loaïi hieän khoâng coøn söû duïng, caùc loaïi thuoác ñoù ñöôïc söû duïng ôû vuøng naøo, trong bao laâu, caây troàng naøo, löôïng duøng bao nhieâu. Ñieàu naøy khoâng chæ gaây khoù khaên trong coâng taùc ñieàu tra giaùm saùt maø coøn gaây khoù khaên cho coâng taùc nghieân cöùu vaø khuyeán noâng. Tröôùc söï caûnh baùo cuûa toaøn xaõ hoäi veà taùc ñoäng xaáu cuûa thuoác baûo veä thöïc vaät ñoái vôùi moäi tröôøng, söùc khoûe con ngöôøi vaø chaát löôïng noâng saûn, gaàn ñaây moãi naêm nhaø nöôùc phaûi chi khaù nhieàu tieàn cho coâng taùc thanh tra, cho caùc ñeà taøi nghieân cöùu vaø coù raát nhieàu cô quan ñaõ vaøo cuoäc, song coù theå noùi raèng phaàn lôùn keát quaû chæ theâu deät theâm ñöôïc böùc tranh toaøn caûnh veà vaán ñeà laïm duïng thuoác BVTV trong saûn xuaát maø nguyeân nhaân chuû yeáu laø do haïn cheá trong nhaän thöùc cuûa ngöôøi noâng daân. Lyù do chính trong vieäc haïn cheá cuûa caùc keát quaû nghieân cöùu laø do chöa quaûn lyù ñöôïc vaán ñeà söû duïng neân phaàn lôùn ñeà taøi chæ taäp trung vaøo coâng taùc xaùc ñònh xaùc ñònh thöïc traïng. Hai laø chuùng ta nghieân cöùu ñoái töôïng maø chæ bieát noù qua danh muïc chöù khoâng bieát hieän noù ôû ñaâu. Taát caû caùc nguyeân nhaân veà tính khaùng thuoác cuõng nhö veà aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa thuoác ñeán moâi tröôøng, kyù sinh thieân ñòch ñeàu laø phoûng ñoaùn hay döïa caøo caùc moâ hình thöïc nghieäm vaø coøn quaù chung chung. Ôû nôi naøy, nôi khaùc quan saùt thaáy caù cheát, rau cheát nhöng khoâng bieát cuï theå thuoác naøo ñaõ aûnh höôûng, thuoác naøo khoâng aûnh höôûng. Coù chang laø chuùng ta boá trí moät ruoäng phun thöû trong khi chuùng ta ñeàu bieát raèng nghieân cöùu veà aûnh höôûng sinh thaùi ñeàu phaûi qua quan saùt trong moät thôøi gian daøi. Moät vaán ñeà nöõa cuõng caàn ñaët ra laø lieäu nhaø nöôùc coù ñuû tieàn ñeå thöôøng xuyeân chu caáp cho caùc nghieân cöùu naøy khoâng trong khi chuùng ta ñeàu bieát, coù chaêng noù chæ giaûi quyeát phaàn ngoïn. Tuy vaán ñeà loän xoän trong söû duïng phaàn lôùn laø do cô cheá thò tröôøng hoùa trong kinh doanh song chuùng ta khoâng theå khoâng nhaéc ñeán vieäc thieáu vaéng moät cô cheá, bieän phaùp quaûn lyù, giaùm saùt chaët cheõ vaø coù hieäu quaû hôn thuoác BVTV trong quaù trình söû duïng. c. Söï loäng xoän veà chuûng loaïi, phaåm chaát vaø giaù caû ñaõ gaây luùng tuùng cho ngöôøi söû duïng “Coù quaù nhieàu loaïi thuoác ñeå cho caùn boä kyõ thuaät nhôù vaø höôùng daãn noâng daân chöù chöa noùi laø ñeå cho noâng daân löïa chon” ñoù laø yù kieán haàu heát cuûa caùc ñôn vò quaûn lyù maø ñaõ thu thaäp ñöôïc trong quaù trình ñieàu tra. Hieän töôïng thuoác giaû, thuoác keùm phaåm chaát ñaëc bieät laø thuoác ñöôïc saûn xuaát töø Trung Quoác, giaù thaønh reõ ñang chieám lónh thò tröôøng. Do phaàn lôùn noâng daân hieän vaãn chöa nhaän thöùc ñöôïc söï khaùc bieät veà phaåm chaát hoaëc nhaän thöùc ñöôïc nhöng vaãn coøn ham giaù reõ neân caùc thuoác naøy chieám ñöôïc moät löôïng lôùn treân thò tröôøng. Nhieàu loaïi thuoác coù hieäu quaû raát thaáp neân noâng daân phaûi phun laïi nhieàu laàn. Vì giaù thuoác quaù reõ (2000-5000ñ/saøo) neân nhieàu noâng daân ñaõ laïm duïng vaø saün saøng phun baát cöù luùc naøo coù ñieàu kieän. d. Coâng taùc höôùng daãn kyõ thuaät BVTV coøn haïn cheá. Maëc duø trong nhöõng naêm qua, chöông trình IPM ñaõ ñöôïc môû roäng vaø taêng cöôøng coâng taùc huaán luyeän cho noâng daân, nhöng soá löôïng ngöôøi tham gia chöông trình coøn raát haïn cheá. Tuy soá löôïng ngöôøi tham gia raát lôùn song coù nhieàu ngöôøi tham gia trong nhieàu lôùp khaùc nhau. Noäi dung giaûng daïy veà thuoác BVTV coøn chöa saâu, maëc khaùc nhieàu nhieàu loaïi hoaëc nhoùm thuoác môùi chöa ñöôïc phoå caäp ñeán noâng daân. Chöa keå nhieàu ngöôøi daân khoâng theå nhôù noåi nhöõng kieán thöùc ñaõ ñöôïc hoïc hoaëc ngöôøi daân ñöôïc hoïc nhöng laïi khoâng tröïc tieáp tham gia saûn xuaát. Haøng naêm chuùng ta coù raát nhieàu loaïi, nhoùm thuoác môùi ñöôïc ñöa vaøo saûn xuaát. Vì vaäy vaán ñeà höôùng daãn kyõ thuaät cho noâng daân phaûi ñöôïc xaùc ñònh laø nhieäm vuï thöôøng xuyeân, lieân tuïc vaø roäng khaép. Trong khi ñoù chuùng ta laïi khoâng coù ñuû löïc löôïng vaø naêng löïc taøi chính ñeå toå chöùc vaø thöïc hieän coâng vieäc naøy. Trong khi treân theá giôùi noâng daân tieáp nhaän thoâng tin töø caùn boä kyõ thuaät laø 45%, theo ngöôøi baùn haøng la 15%, baét chöôùt nhau 12%, theo nhaõn thuoác laù 17% vaø 11% tu nguoàn khaùc. Thì ôû Vieät Nam coù tôùi 73,8% ngöôøi daân söû duïng thuoác theo lôøi khuyeân cuûa ñaïi lyù thuoác, 13,7% laø baét chöôùt laãn nhau vaø chæ coù 12,5% laø phun theo höôùng daãn cuûa kyõ thuaät hoaëc töï mua thuoác. e. Coâng cuï phun raûi thuoác keùm chaát löôïng cuõng laøm giaûm hieäu quaû thuoác vaø gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán söùc khoûe ngöôøi söû duïng Theo baùo caùo cuûa Vuõ Löõ (1998) thì hieän nay noâng daân phoû bieán vaãn ñang söû duïng caùc loaïi bôm tay ñeo vai ñöôïc saûn xuaát töø caùc cô sôû trong nöôùc vaø töø Trung Quoác. Nhöng phaàn lôùn caùc bôm naøy khoâng ñuû tieâu chuan chaát löôïng vaãn raát hay xaûy ra hoûng hoùc caùc phu kieän nhö voøi phun, can phun, bình tích aùp v.v… laøm cho kích thöôùc haït thuoác to, khoâng ñoàng ñeàu, do ñoù hieäu quaû cuûa thuoác bò giaûm ñaùng keå. Maët khaùc, khi bôm hoûng deã bò roø ró thuoác ra ngoaøi, gaây aûnh höôûng nghieâm troïng tôùi söùc khoûe cuûa ngöôøi phun. 2.3.2 Tình hình söû duïng phaân boùn hoùa hoïc taïi Vieät Nam Vieät Nam laø moät nöôùc noâng nghieäp troàng luùa nöôùc nhöng so vôùi theá giôùi maõi ñeán naêm 50 cuûa theá kyû naøy môùi baét ñaàu laøm quen vôùi phaân boùn hoùa hoïc. Tuy vaäy möùc ñoä söû duïng phaân boùn hoùa hoïc ôû Vieät Nam moãi naêm moät taêng. Naêm 1980 caû nöôùc söû duïng 500.000 taán phaân ñaïm (quy veà ñaïm tieâu chuaån) vaø treân 200.000 taán phaân laân ( quy veà super photphat ñôn). Ñeán naêm 1990 ñaõ söû duïng 2,1 trieäu taán phaân ñaïm vaø 650.000 taán phaân laân Möùc ñoä söû duïng phaân boùn hoùa hoïc (N + P2O5 + K2O) trong 17 naêm (1985 – 2001) taêng bình quaân 9%/naêm vaø ñang coù xu höôùng moãi naêm taêng khoaûng 10% trong thôøi gian tôùi. Töø naêm 1985 ñeán nay söû duïng phaân ñaïm taêng trung bình 7,2%/naêm, phaân laân taêng 13,9%/naêm, phaân kali taêng toác ñoä cao nhaát 23,9 %/naêm. Toång löôïng dinh döôõng (N + P2O5 + K2O) söû duïng naêm 1985/1986 laø 385,6 ngaøn taán, naêm 1989/1990 laø 541,7 ngaøn taán thì naêm 1990/2000 laø 2234,0 ngaøn taán taêng 5,8 laàn so vôùi naêm 1985/1986 Trong 5 naêm trôû laïi ñaây (2001 – 2005) löôïng dinh döôõng söû duïng cho troàng troït ñang ngaøy moät gia taêng: Bảng 2.8: Số lượng phân hóa học được sử dụng qua các năm Ñôn vò: 1000 taán dinh döôõng Naêm N P2O5 K2O NPK (kg/ha) Tỷ lệ N:P2O5:K2O 2000/2001 1245,5 475,0 390,0 171,5 1:0,38:0,31 2001/2002 1071,4 620,2 431,9 165,5 1:0,58:0,4 2002/2003 1251,8 668,0 411,0 179,7 1:0,53:0,33 2003/2004 1317,5 733,2 480,0 - 1:0,56:0,36 2004/2005 1385,5 806,6 516,0 - 1:0,58:0,37 (Nguoàn: Ñaát vaø phaân boùn, Buøi Huy Hieàn, 2005) Theo boä Noâng nghieäp vaø phaùt trieån noâng thoân ôû nöôùc ta löôïng phaân boùn söû duïng trong noâng nghieäp ngaøy caøng taêng caû veà soá löôïng vaø chuûng loaïi. Haøng naêm ít nhaát coù 1.420 loaïi phaân boùn khaùc nhau ñöôïc ñöa ra thò tröôøng. Trong ñoù phaân ñôn, phaân NPK khoaûng 1.084 loaïi, phaân höõu cô – khoaùng, phaân vi sinh, phaân trung – vi löôïng vaø caùc loaïi phaân khaùc. Nhìn chung, möùc saûn xuaát vaø söû duïng dinh döôõng cho caây troàng thaáp vaø khoâng caân ñoái. Phaân ñaïm ure môùi chæ ñaùp öùng ñöôïc 10% so vôùi nhu caàu saûn xuaát, phaân laân ñaùp öùng 60 – 70%, phaân Kali phaûi nhaäp khaåu hoaøn toaøn Haøng naêm nhaäp khaåu khoaûng 1,4 trieäu taán ure/naêm 200 – 300.000 taán laân/naêm vaø 150 – 200.000 taán/naêm Kali [18]. Tyû leä dinh döôõng trung bình theá giôùi laø N : P2O5 : K2O laø 1 : 0,47 : 0,36 trong ñoù caùc nöôùc ñang phaùt trieån tyû leä naøy laø 1 : 0,37 : 0,17. ÔÛ Vieät Nam môùi chæ ñaït 1 : 0,23 : 0,04 möùc ñoä söû duïng phaân boùn khaùc nhau ôû nhieàu vuøng Löôïng phaân boùn söû duïng cho luùa khoâng ñeàu giöõa caùc vuøng trong caû nöôùc. Lieàu löôïng phaân hoùa hoïc söû duïng ñoái vôùi luùa ôû Ñoàng Baèng soâng Hoàng 155 – 210 kg NPK/ha, vuøng Ñoàng Baèng soâng Cöûu Long 150 – 200 kg NPK/ha moät vuï. Khoaûng 80% löôïng phaân hoïc söû duïng ôû nöôùc ta taäp trung ôû vuøng troàng luùa Tuy nhieân, do heä soá söû duïng ñaïm cuûa luùa khoâng cao neân löôïng ñaïm boùn cho luùa cao hôn nhieàu so vôùi nhu caàu. Treân caùc loaïi ñaát khaùc nhau tyû leä lieàu löôïng phaân boùn cho luùa raát khaùc nhau Maëc duø löôïng phaân boùn hoùa hoïc ôû nöôùc ta coøn chöa cao so vôùi moät soá quoác gia phaùt trieån song ñaõ toàn taïi moät soá haïn cheá gaây söùc eùp leân vaán ñeà moâi tröôøng do: Söû duïng khoâng ñuùng kyõ thuaät neân hieäu quaû phaân boùn thaáp NPK laø 1,0 : 0,3 : 0,1 trong khi tyû leä thích hôïp laø : 1 : 0,5 : 0,3. Chaát löôïng phaân boùn khoâng ñaûm baûo: Hieän nay ngoaøi löôïng phaân boùn nhaäp khaåu do nhaø nöôùc quaûn lyù hoaëc caùc doanh nghieäp coâng nghieäp trong nöôùc saûn xuaát, coøn moät löôïng lôùn phaân boùn nhaäp laäu khoâng ñöôïc kieåm soaùt vaø moät soá cô sôû nhoû leû saûn xuaát trong nöôùc khoâng ñaûm baûo chaát löôïng. Chính löôïng phaân boùn naøy gaây ra aùp löïc vaø aûnh höôûng xaáu tôùi moâi tröôøng ñaát CHÖÔNG 3: KEÁT QUAÛ ÑIEÀU TRA 3.1 KEÁT QUAÛ ÑIEÀU TRA THÖÏC TEÁ VEÀ TÌNH HÌNH SÖÛ DUÏNG THUOÁC BAÛO VEÄ THÖÏC VAÄT ÔÛ CAÙC VUØNG NGOAÏI THAØNH, THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Baûng 3.1: Tình hình söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät treân moät soá caây troàng taïi vuøng ngoaïi thaønh , thaønh phoá Hoà Chí Minh (7/2010) STT Teân noâng daân Caây troàng Soá laàn phun thuoác trong 1 vuï Ñònh kyø phun thuoác Loaïi thuoác Thôøi gian caùch ly Thôøi gian thu hoaïch 1 Nguyeãn Thò Loan Rau nhuùc 2 15 ngaøy/ laàn Reasgant, Padan, thuoác döôõng laù 1 ngaøy 3laàn / thaùng/ vuï 2 Traàn Thanh Haûi Rau nhuùc 3 10 ngaøy/ laàn Reasgant, thuoác döôõng laù 1 ngaøy 3 laàn/ thaùng/ vuï 3 Nguyeãn Vaên Cöôøng Möôùp ñaéng 6 1 tuaàn/ laàn Cyperan, Baythroid 7 ngaøy 45 ngaøy/ vuï 4 Nguyeãn Thò Hoàng Sen Möôùp ñaèng 6 10 ngaøy/ laàn Cyperan, Baythroid, Sherpa 7 ngaøy 45 ngaøy/ vuï 5 Thuøng Thò Nhö YÙ Möôùp ñaéng 4 10 ngaøy/ laàn Cyperan, Confider 7 ngaøy 45 ngaøy/ vuï 6 Nguyeãn Duy Hoaøng Möôùp ñaéng 7 7 ngaøy/ laàn Cyperan , Sherpa 7 ngaøy 50 ngaøy/ vuï 7 TRaàn Thò Hoàng Truùc Döa chuoät 4 7 ngaøy/ laàn Cyperan, 7 ngaøy 30 ngaøy/ vuï 8 Traàn Thanh Dung Döa chuoät 7 5 ngaøy/ laàn Confidor, Sherzol, Biocin 7 ngaøy 35 ngaøy/ vuï 9 Nguyeãn Höõu Maãn Döa chuoät 4 7 ngaøy/ laàn Cyperan, Confidor 10 ngaøy 30 ngaøy/ vuï 10 Leâ Thò Thô Bí 5 10 ngaøy/ laàn Basudin, Sumithion 7 ngaøy 50 ngaøy/ vuï 11 Nguyeãn Ngoïc Vaên Caûi beï xanh 4 7 ngaøy/ laàn Basudin, Cyperan 10 ngaøy 30 ngaøy/ vuï 12 Nguyeãn Thò Hieàn Caûi beï xanh 5 7 ngaøy Basudin, Biocin, Cyperan 7 ngaøy 35 ngaøy/ vuï *Nhaän xeùt veà vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät: Keát quaû ñieàu tra treân 12 hoä noâng daân troàng rau ôû Hoùc Moân vaø Cuû Chi cho thaáy, haàu heát caùc loaïi rau troàng ñeàu phun thuoác baûo veä thöïc vaät, chuû yeáu laø thuoác tröø saâu. Theo phoûng vaán, noâng daân phun thuoác vôùi ñònh kyø 5 – 10 ngaøy/laàn. So vôùi caùc keát quaû ñieàu tra cuûa caùc taùc giaû khaùc, keát quaû naøy khaù thaáp, coù leõ laø noâng daân khoâng daùm noùi thaät. Tuy vaäy ñieàu tra cuõng cho thaáy noâng daân söû duïng thuoác tröø saâu beänh khaù tuøy tieän. Vieäc phun thuoác khoâng döïa vaøo maät ñoä cuûa dòch haïi maø chæ phun theo ñònh kyø. Chuûng loaïi thuoác chuû yeáu laø nhoùm Pyrethroid, Cyperan, Sherpa, Baythoid, moät soá thuoác haïn cheá söû duïng treân caây ngaén ngaøy nhö Basudin vaø Sumithion vaãn ñöôïc söû duïng. Caùc loaïi thuoác coù nguoàn goác sinh hoïc ít ñöôïc chuù yù söû duïng trong vieäc phoøng tröø saâu vaø beänh haïi rau. Thôøi gian caùch ly: kat61 quaû ôû baûng 3.1 cho thaáy thôøi gian caùch ly cuûa thuoác keùo daøi töø 7 – 10 ngaøy, coù 2 hoä chæ caùch ly coù 1 ngaøy. Ñaây laø vaán ñeà ñaëc bieät löu yù nhaèm haïn cheá aûnh höôûng cuûa thuoác ñeán söùc khoûe con ngöôøi. 3.2 KEÁT QUAÛ ÑIEÀU TRA THÖÏC TEÁ VEÀ TÌNH HÌNH SÖÛ DUÏNG PHAÂN BOÙN HOÙA HOÏC ÔÛ CAÙC VUØNG NGOAÏI THAØNH, THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH Baûng 3.2: Tình hình söû duïng phaân boùn hoùa hoïc moät soá caây troàng taïi vuøng ngoaïi thaønh , thaønh phoá Hoà Chí Minh (7/2010) STT Teân noâng daân Caây troàng Soá laàn boùn trong 1 vuï Ñònh kyø boùn phaân Loaïi phaân 1 Nguyeãn Thò Loan Rau nhuùc 3 10 ngaøy/ laàn Phaân boùn laù, vöôït ñoïtù 2 Traàn Thanh Haûi Rau nhuùc 3 10 ngaøy/ laàn Thuoác boùn laù, vöôït ñoït, döôõng reã 3 Nguyeãn Vaên Cöôøng Möôùp ñaéng 6 7 ngaøy/ laàn Ureâ, Super laân, Kai 4 Nguyeãn Thò Hoàng Sen Möôùp ñaèng 6 7 ngaøy/ laàn Ureâ, Super laân, Kai 5 Thuøng Thò Nhö YÙ Möôùp ñaéng 6 7 ngaøy/ laàn Ureâ, Super laân, Kali 6 Nguyeãn Duy Hoaøng Möôùp ñaéng 7 1 tuaàn/ laàn Ureâ, DAP, Ureâ, Super laân, Kai 7 TRaàn Thò Hoàng Truùc Döa chuoät 3 10 ngaøy/ laàn Laân, Ureâ, phaân chuoàng, Kali 8 Traàn Thanh Dung Döa chuoät 3 10 ngaøy/ laàn Ureâ, Super laân, Kali, Ñaïm, 9 Nguyeãn Höõu Maãn Döa chuoät 3 15 ngaøy/ laàn Ureâ, Super laân, Kali, phaân chuoàng, Ñaïm 10 Leâ Thò Thô Bí 7 10 ngaøy/ laàn N, P, K, Phaân chuoàng 11 Nguyeãn Ngoïc Vaên Caûi beï xanh 3 10 ngaøy/ laàn N, P, K, Ure, Phaân chuoàng 12 Nguyeãn Thò Hieàn Caûi beï xanh 5 15 ngaøy/ laàn Ureâ, N, P, K, phaân chuoàng *Nhaän xeùt veà vieäc söû duïng phaân boùn hoùa hoïc Chuûng loaïi phaân: noâng daân chuû yeáu söû duïng phaân hoùa hoïc laø N, P, K ñeå boùn qua ñaát vaø phun qua laù. Maëc duø hieän nay, nhieàu loaïi phaân coù nguoàn goác höûu cô ñöôïc phaùt hieän nhöng vaãn ñöôïc aùp duïng roäng raõi taïi caùc vuøng troàng rau ôû TPHCM. Ñònh kyø boùn: so vôùi thuoác hoùa hoïc, ñònh kyø phaân boùn vaø phun phaân hoùa hoïc coù daøi hôn, khoaûng töø 7 – 15 ngaøy/ laàn phun, boùn. Vieäc söû duïng phaân boùn hoùa hoïc cuõng chuû yeáu döïa vaøo kinh nghieäm Veà lieàu löôïng söû duïng: theo phoûng vaán, noâng daân söû duïng phaân boùn vôùi lieäu löôïng tuøy tieän khoâng theo chuaån möïc. Toùm laïi: Vieäc söû duïng thuoác baûo veä thöïc vaät vaø phaân boùn hoùa hoïc vôùi chuûng loaïi vaø lieàu löôïng tuøy tieän. Thôøi gian caùch ly ngaén : 1 - 10 ngaøy, chuû yeáu laø 7 ngaøy. CHÖÔNG 4: KEÁT LUAÄN VAØ KIEÁN NGHÒ 4.1 KEÁT LUAÄN Söû duïng PBHH vaø thuoác BVTV vaøo trong ngaønh noâng nghieäp laø chìa khoùa cuûa söï thaønh coâng trong “caùch maïng xanh” vaø ñaûm baûo nhu caàu veà löông thöïc. Ñaây cuõng laø moät trong nhöõng thaønh töïu to lôùn cuûa caùch maïng khoa hoïc kyõ thuaät vaø cuõng laø moät trong nhöõng phaùt minh quan troïng cuûa con ngöôøi ôû theá kyû XX. Tuy möùc dö löôïng thuoác tröø saâu, phaân boùn, kim loaïi naëng ñeå laïi trong ñaát canh taùc thaáp hôn nhieàu so vôùi giôùi haïn tieâu chuaån cho pheùp, song söï hieän dieän cuûa chuùng trong ñaát, nöôùc, noâng saûn cuõng chöùng toû raèng coù söï tích luõy cuûa chaát ñoäc trong caùc moâi tröôøng thaønh phaàn naøy. Ñaây laø moät vaán ñeà ñaùng lo ngaïi veà söï aûnh höôûng cuûa chuùng ñoái vôùi söùc khoûe con ngöôøi khi tieáp xuùc vôùi phaân hoùa hoïc vaø thuoác BVTV , moät khi löôïng phaân boùn vaø thuoác BVTV ñöôïc chuù troïng hôn trong noâng nghieäp thì chuùng seõ toàn dö lôùn trong moâi tröôøng vaø aûnh höôûng nhieàu hôn ñeán söùc khoûe cuûa con ngöôøi. Vieäc söû duïng thuoác tröø saâu vaø phaân boùn hoùa hoïc ôû Vieät Nam ñang ôû möùc baùo ñoäng caû veà soá löôïng vaø chuûng loaïi. Vieäc söû duïng hoùa chaát baûo veä thöïc vaät taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh mang tính tuøy tieän vaø töï phaùt khoâng ñöôïc söï höôùng daãn cuûa caùc nhaø chuyeân moân. 4.2 KIEÁN NGHÒ Ñaåy maïnh hôn coâng taùc quaûn lyù thuoác BVTV taïi caùc nôi baùn thuoác BVTV. Nghieâm caám vieäc buoân baùn thuoác khoâng coù teân trong danh muïc thuoác caám, thuoác khoâng roõ nguoàn goác xuaát xöù, nghieâm caám caùc loaïi thuoác laäu. Bieân soaïn taøi lieâu höôùng daãn vieäc söû duïng thuoác BVTV hôïp lyù, coù hieäu quaû ñoái vôùi töøng loaïi caây troàng, thöïc hieân theo nguyeân taéc 4 ñuùng (ñuùng thuoác, ñuùng luùc, ñuùng lieàu löôïng, ñuùng caùch). Phaûi tuaân thuû caùc nguyeân taéc an toaøn cho ngöôøi tieâu duøng caùc loaïi saûn phaåm coù söû duïng thuoác BVTV. Giaûm möùc thaáp nhaát gaây taùc ñoäng cho moâi tröôøng xunh quanh. Huy ñoäng caùc löïc löôïng khoa hoïc, caùc chuyeân gia tham gia vaøo vieäc tuyeân truyeàn giuùp dôõ ngöôøi daân hieåu roõ hôn veà vieäc söû duïng thuoác BVTV, taùc haïi cuûa thuoác BVTV ñoái vôùi moâi tröôøng xung quanh vaø con ngöôøi. Môû roäng phaïm vi öùng dung IPM treân caây maøu, caây aên traùi. Ñaëc bieät ñoái vôùi caây maøu khuyeán khích söû duïng maøng phuû noâng nghieäp ñeå haïn cheá coû vaø caùc loaïi sau beänh. ._.