Thu hút và sử dụng vốn viện trợ phát triển chính thức (ODA) trong ngành điện Việt Nam

Lêi nãi ®Çu §iÖn lùc lµ mét trong nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chñ lùc ®ãng vai trß rÊt quan träng thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam. §©y lµ ngµnh c«ng nghiÖp chiÕn l­îc, lµ ®éng lùc chÝnh thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong cuéc sèng sinh ho¹t cña chóng ta. Trong nh÷ng n¨m qua, ngµnh ®iÖn ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng khÝch lÖ víi s¶n l­îng ®iÖn s¶n xuÊt ra ngµy cµng t¨ng vµ chÊt l­îng dÞch vô ®iÖn ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn. §¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®ã lµ nhê vµo c¸c chÝnh s¸ch, ®­êng lèi ®iÒu hµnh ph¸t triÓn ®óng ®¾n cña ChÝnh phñ còng nh­ cña Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam. Nh÷ng thµnh c«ng mµ ngµnh ®iÖn ®· ®¹t ®­îc còng mét phÇn nhê vµo sù hç trî vÒ vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn cña c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, c¸c nhµ tµi trî vèn quèc tÕ lµ c¸c chÝnh phñ vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ cung cÊp vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) cho ViÖt Nam nãi chung vµ ngµnh ®iÖn nãi riªng trong thêi gian qua. MÆc dï ®· gÆt h¸i ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ trong thêi gian qua, nh­ng ngµnh ®iÖn còng gÆp kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch thøc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ khã kh¨n vµ th¸ch thøc vÒ huy ®éng vèn cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn. Theo tÝnh to¸n cña Tæng c«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam (EVN) tõ nay ®Õn 2010, nhu cÇu ®iÖn sÏ cã møc t¨ng tr­ëng b×nh qu©n trªn 14%/n¨m, gÇn gÊp ®«i møc t¨ng tr­ëng GDP dù kiÕn trong giai ®o¹n nµy. Víi tèc ®é t¨ng tr­ëng nh­ vËy, ngµnh ®iÖn sÏ cÇn ph¶i huy ®éng ®­îc kho¶ng 2 tØ USD mçi n¨m cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn, mét nhiÖm vô rÊt khã kh¨n trong bèi c¶nh c¸c ngµnh kh¸c cña ®Êt n­íc còng ®ang cÇn mét nguån vèn ®Çu t­ lín ®Ó ph¸t triÓn. Víi mét sè vèn ®Çu t­ lín nh­ vËy, th¸ch thøc ®Æt ra cho ngµnh ®iÖn lµ sÏ huy ®éng nguån vèn nµy ë ®©u vµ lµm thÕ nµo ®Ó cã thÓ sö dông nguån vèn nµy mét c¸ch cã hiÖu qu¶, gãp phÇn quan träng vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc trong nh÷ng n¨m tíi. §Ó gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò trªn, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ vÒ nh÷ng thµnh tùu, khã kh¨n, vµ th¸ch thøc mµ ngµnh ®iÖn ®· ®¹t ®­îc trong thêi gian qua vµ rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cho viÖc thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn trong thêi gian tíi. Ngµnh ®iÖn ViÖt Nam cã thÓ thu hót vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn vµo c¸c c«ng tr×nh nguån ph¸t vµ l­íi ®iÖn tõ c¸c nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc bao gåm vèn ng©n s¸ch nhµ n­íc, vèn tù cã, vèn vay trong vµ ngoµi n­íc, vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc. Bªn c¹nh ®ã, cßn cã nh÷ng nguån lùc vÒ vèn tiÒm tµng mµ ngµnh cã thÓ tËp trung khai th¸c nh­ tr¸i phiÕu c«ng ty, tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ huy ®éng nguån vèn ®Çu t­ tõ khu vùc t­ nh©n trong vµ ngoµi n­íc. Trong ph¹m vi mét ®Ò tµi kho¸ luËn tèt nghiÖp vµ do thêi gian h¹n hÑp, nªn t«i chØ giíi h¹n ®Ò tµi cña kho¸ luËn lµ: “Thu hót vµ sö dông vèn viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) trong ngµnh ®iÖn ViÖt Nam” trong thêi gian qua. Cã thÓ nãi, vèn ODA lµ mét trong nh÷ng nguån vèn bªn ngoµi rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ViÖt Nam nãi chung vµ ngµnh ®iÖn nãi riªng. Tõ khi c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ nèi l¹i quan hÖ viÖn trî ODA cho ViÖt Nam n¨m 1993, nguån vèn ODA dµnh cho ngµnh ®iÖn lu«n chiÕm mét tØ träng t­ong ®èi lín, chiÕm kho¶ng 24% tæng nguån vèn ODA c¸c nhµ tµi trî cam kÕt cÊp cho cho ViÖt Nam. Nguån vèn nµy ®·, ®ang vµ sÏ ®ãng mét vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh ®iÖn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dù ¸n ®Çu t­ vµo c¸c c«ng tr×nh nguån vµ hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn cã qui m« vèn lín. Kho¸ luËn nµy bao gåm 3 ch­¬ng chÝnh: Ch­¬ng 1: Tæng quan vÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA t¹i ViÖt Nam; Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn; Ch­¬ng 3: Mét sè ®Ò xuÊt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn. B¶n kho¸ luËn nµy sÏ b¾t ®Çu b»ng kh¸i niÖm vÒ vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA), c¸c h×nh thøc hç trî, vµ c¸c nhµ cÊp vèn ODA. TiÕp ®Õn, kh¸i qu¸t thùc tr¹ng huy ®éng vµ sö dông vèn ODA tµi trî cho c¸c dù ¸n t¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua. Träng t©m cña b¶n kho¸ luËn lµ nghiªn cøu vÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA tµi trî cho ngµnh ®iÖn trong thêi gian qua. Néi dung chÝnh cña kho¸ luËn ®­îc tËp trung vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau: Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi ngµnh ®iÖn C¸c nguån vèn ®Çu t­ trong ngµnh ®iÖn Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn ODA trong nghµnh ®iÖn ®­îc ®Ò cËp ë Ch­¬ng 3, bao gåm c¸c gi¶i ph¸p tõ phÝa Nhµ n­íc vµ c¸c gi¶i ph¸p tõ phÝa ngµnh ®iÖn, cô thÓ lµ Tæng c«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (EVN). PhÇn kÕt luËn tæng kÕt l¹i nh÷ng vÊn ®Ò ®· tr×nh bµy trong kho¸ luËn còng nh­ tãm t¾t c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn ViÖt Nam. Do thêi gian h¹n hÑp còng nh­ h¹n chÕ trong viÖc tiÕp cËn nh÷ng tµi liÖu cô thÓ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n trong ngµnh ®iÖn cã sö dông vèn ODA, nªn b¶n kho¸ luËn chØ sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ so s¸nh c¸c d÷ liÖu vÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA trong ngµnh ®iÖn trong thêi gian qua. Nguån tµi liÖu phôc vô cho kho¸ luËn ®­îc lÊy tõ gi¸o tr×nh vÒ ®Çu t­ n­íc ngoµi cña Tr­êng §¹i häc ngo¹i th­¬ng, c¸c b¶n b¸o c¸o vÒ ODA cña UNDP, c¸c nghiªn cøu ®· ®­îc c«ng bè, s¸ch b¸o, vµ c¸c tµi liÖu trªn c¸c trang Web cã liªn quan ®Õn ODA. Ch­¬ng 1:Tæng quan vÒ thu hót vµ sö dông vèn ODA t¹i ViÖt Nam I. Kh¸i niÖm vÒ hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) 1. Kh¸i niÖm Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc bao gåm tÊt c¶ c¸c viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ c¸c kho¶n cho vay víi ®iÒu kiÖn ­u ®·i cã yÕu tè kh«ng hoµn l¹i (cßn gäi lµ “thµnh tè hç trî” ®¹t Ýt nhÊt 25%) cña c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (gäi chung lµ c¸c nhµ tµi trî) ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh»m hç trî thùc hiÖn c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi ­u tiªn. Theo quy chÕ qu¶n lý vµ sö dông nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ban hµnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 17/2001/N§-CP ngµy 04/05/2001 cña chÝnh phñ), hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (gäi t¾t lµ ODA) ®­îc hiÓu lµ ho¹t ®éng hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a Nhµ n­íc hoÆc ChÝnh phñ n­íc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam víi nhµ tµi trî, bao gåm: a) ChÝnh phñ n­íc ngoµi; vµ b) C¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ hoÆc liªn quèc gia. ODA ®­îc thùc hiÖn theo c¸c h×nh thøc sau: - Hç trî dù ¸n: Lµ h×nh thøc chñ yÕu cña vèn ODA. - Hç trî ch­¬ng tr×nh: chñ yÕu lµ viÖn trî ch­¬ng tr×nh ®¹t ®­îc sau khi ký c¸c hiÖp ®Þnh víi ®èi t¸c tµi trî dµnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t víi thêi h¹n nhÊt ®Þnh, kh«ng cÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nã sÏ ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo. - Hç trî c¸n c©n thanh to¸n: bao gåm c¸c kho¶n hç trî tµi chÝnh trùc tiÕp b»ng tiÒn hoÆc hµng ho¸, hoÆc hç trî c¸n c©n xuÊt nhËp khÈu. - TÝn dông th­¬ng m¹i: lµ nh÷ng kho¶n tÝn dông dµnh cho chÝnh phñ c¸c n­íc së t¶i víi c¸c ®iÒu kho¶n ­u ®·i vÒ l·i suÊt vµ thêi gian ©n h¹n. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cã thÓ ®­îc cung cÊp víi ®iÒu kiÖn rµng buéc (ph¶i chi tiªu mua s¾m ë n­íc tµi trî) hoÆc kh«ng rµng buéc (®­îc phÐp chi tiªu mua s¾m ë bÊt kú n¬i nµo) hoÆc cã thÓ rµng buéc mét phÇn (mét phÇn chi tiªu ë n­íc tµi trî vµ phÇn cßn l¹i chi tiªu ë bÊt kú n¬i nµo). Víi tªn gäi lµ nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, ODA chñ yÕu ®­îc tËp trung cho viÖc kh«i phôc vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn h¹ tÇng kinh tÕ-x· héi cña mét quèc gia nh­ x©y dùng ®­êng x¸, giao th«ng c«ng céng, c¸c c«ng tr×nh thuû lîi, bÖnh viÖn, tr­êng häc, cÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng, vv... Nh÷ng dù ¸n ®­îc ®Çu t­ tõ nguån vèn ODA th­êng lµ c¸c dù ¸n kh«ng hoÆc Ýt cã kh¶ n¨ng sinh lêi cao, Ýt cã kh¶ n¨ng thu hót ®­îc nguån ®Çu t­ t­ nh©n. V× vËy, nguån lùc rÊt cã ý nghÜa ®Ó hç trî thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n phôc vô c¸c lîi Ých c«ng céng. 2. Ph©n lo¹i c¸c dù ¸n ODA 2.1 Ph©n lo¹i theo nguån vèn 2.1.1 Vèn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i (grant) + XÐt vÒ lÜnh vùc ­u tiªn sö dông cña chÝnh phñ ViÖt Nam, ODA kh«ng hoµn l¹i ®­îc ph©n bæ cho nh÷ng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc: - Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; Y tÕ, d©n sè vµ ph¸t triÓn; Gi¸o dôc, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc; C¸c vÊn ®Ò x· héi (t¹o viÖc lµm, cÊp n­íc sinh ho¹t, phßng chèng dÞch bÖnh, phßng chèng c¸c tÖ n¹n x· héi); B¶o vÖ m«i tr­êng, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn; nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu vµ triÓn khai; - Nghiªn cøu chuÈn bÞ c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ph¸t triÓn (quy ho¹ch, ®iÒu tra c¬ b¶n); C¶i c¸ch hµnh chÝnh, t­ ph¸p, t¨ng c­êng n¨ng lùc cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ë Trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ; - Hç trî c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ b»ng hµng ho¸; - Mét sè lÜnh vùc kh¸c theo quyÕt ®Þnh cña Thñ t­íng ChÝnh phñ. + XÐt vÒ khÝa c¹nh c¸c nhµ tµi trî th× ODA kh«ng hoµn l¹i cã nh÷ng ­u tiªn kh¸c nhau nh­ sau: - C¸c tæ chøc Liªn hîp quèc (trõ IFAD chØ cung cÊp vèn vay) ®Òu cung cÊp viÖn trî kh«ng hoµn l¹i d­íi d¹ng dù ¸n víi c¸c quy m« kh¸c nhau. ThÝ dô, Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña LHQ (UNDP) chñ yÕu cung cÊp ODA kh«ng hoµn l¹i d­íi d¹ng c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt (TA) víi quy m« vèn cÊp tõ 1–2 triÖu USD. - §èi víi c¸c nhµ tµi trî lµ tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) th× hç trî kh«ng hoµn l¹i chñ yÕu ®­îc dïng cho chuÈn bÞ dù ¸n, t¨ng c­êng n¨ng lùc, ph¸t triÓn thÓ chÕ, hay hç trî x©y dùng chÝnh s¸ch. - §èi víi c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng lµ c¸c chÝnh phñ, ODA kh«ng hoµn l¹i ®­îc sö dông trong c¸c lÜnh vùc sau: TiÕn hµnh kh¶o s¸t, nghiªn cøu quy ho¹ch tæng thÓ theo c¸c ngµnh, vïng, lÜnh vùc (thÝ dô nh­ ODA cña NhËt B¶n, Canada, Thuþ §iÓn), ViÖn trî hµng ho¸ (phi dù ¸n) cña NhËt, §øc; T¨ng c­êng n¨ng lùc ®µo t¹o, t¨ng c­êng thÓ chÕ nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc; §Çu t­ x©y dùng c¸c tr­êng häc, n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng, y tÕ, v¨n ho¸, n¨ng l­îng cña NhËt, Ph¸p, Thuþ §iÓn. 2.1.2 Vèn vay ­u ®·i (loan) Nguån vèn ODA cho vay ­u ®·i chñ yÕu tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ vµ x· héi nh­ giao th«ng vËn t¶i, n¨ng l­îng, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, nguån nh©n lùc, tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ m«i tr­êng. C¸c h×nh thøc ODA cho vay ­u ®·i chñ yÕu lµ ë d¹ng hç trî c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ b»ng tiÒn mÆt vµ tÝn dông theo dù ¸n nh»m thùc hiÖn c¸c c«ng tr×nh x©y dùng, cung cÊp vµ l¾p ®Æt trang thiÕt bÞ, bao gåm c¶ dÞch vô t­ vÊn vµ ®µo t¹o c¸n bé. XÐt vÒ khÝa c¹nh c¸c nhµ tµi trî th× môc tiªu ­u tiªn, vµ ®iÒu kiÖn cho vay cã kh¸c nhau: - C¸c tæ chøc cña LHQ chØ cã Quü ph¸t triÓn n«ng nghiÖp quèc tÕ (IFAD) lµ cã dù ¸n tÝn dông ­u ®·i. T¹i ViÖt Nam, tæ chøc nµy ®· cÊp bèn kho¶n tÝn dông ­u ®·i Nguån: C¸c ®èi t¸c ph¸t triÓn cña ViÖt Nam- c¸c nhµ tµi trî ®a ph­¬ng, UNDP trÞ gi¸ 62 triÖu USD cho c¸c dù ¸n nh­ qu¶n lý nguån tµi nguyªn t¹i tØnh Hµ Giang (vèn vay IFAD 328-VN), ph¸t triÓn vµ b¶o tån tµi nguyªn n«ng nghiÖp tØnh Qu¶ng B×nh (IFAD 434-VN), v.v. - C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ cÊp vèn tÝn dông d­íi d¹ng: a) cho vay ®Ó ®Çu t­ x©y dùng; b) cho vay theo ch­¬ng tr×nh nh­ tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ WB; c) cho vay b»ng tiÒn mÆt ®Ó cho vay l¹i nh­ dù ¸n tµi chÝnh, tÝn dông n«ng th«n cña ADB vµ WB; - C¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng chñ yÕu cho vay ®Ó ®Çu t­ vµo x©y dùng. Riªng ®èi víi NhËt B¶n, cßn cã ch­¬ng tr×nh tÝn dông c¶i t¹o vµ phôc håi hÖ thèng giao th«ng vµ ®iÖn n­íc theo ph­¬ng thøc viÖn trî vËt t­ thiÕt bÞ theo dù ¸n. Trong tæng sè gi¸ trÞ ODA c¸c nhµ tµi trî cam kÕt cÊp cho ViÖt Nam tõ 1993–2002 (kho¶ng 22,24 tØ USD), th× l­îng vèn vay ­u ®·i chiÕm ®Õn 85% cßn vèn ODA kh«ng hoµn l¹i chiÕm kho¶ng 15%. 2.1.3 H×nh thøc ODA hçn hîp §©y lµ h×nh thøc do nhiÒu nhµ tµi trî hay nhiÒu nguån vèn kh¸c nhau ®ång tµi trî cho c¸c dù ¸n nh»m lång ghÐp mét hoÆc nhiÒu môc tiªu víi tËp hîp nhiÒu dù ¸n. ThÝ dô dù ¸n ®a môc tiªu s«ng Hinh do Thuþ §iÓn (Sida), Quü ph¸t triÓn B¾c ¢u (NDF), vµ Ng©n hµng ®Çu t­ B¾c ¢u (NIB) tµi trî. 2.2 Ph©n lo¹i theo h×nh thøc sö dông vèn 2.2.1 Dù ¸n ®Çu t­ Tæng dù ¸n ®Çu t­ chiÕm kho¶ng 90% tæng gi¸ trÞ cña nh÷ng hiÖp ®Þnh vay ODA ®· ký vµ chiÕm 50% sè dù ¸n ®· ký. H×nh thøc ®Çu t­ nµy chiÕm tØ träng lín nhÊt trong nguån ODA vµ chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi. Lo¹i h×nh nµy ph¶i tu©n thñ nhiÒu quy ®Þnh nghiªm ngÆt tõ phÝa nhµ tµi trî còng nh­ yªu cÇu qu¶n lý ®Çu t­ cña nhµ n­íc do quy m« vÒ vèn ®Çu t­ th­êng rÊt lín vµ thêi gian sö dông l©u h¬n so víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c. Nh÷ng quy ®Þnh nµy bao gåm c¸c quy ®Þnh vÒ chuÈn bÞ dù ¸n: x¸c ®Þnh môc tiªu, kh¶o s¸t, thiÕt kÕ, lËp b¸o c¸o nghiªn cøu tiÒn kh¶ thi, nghiªn cøu kh¶ thi (feasibility study- F/S), vµ c¸c quy ®Þnh vÒ thùc hiÖn dù ¸n nh­ gi¶i phãng mÆt b»ng, ®Êu thÇu tuyÓn chän t­ vÊn, ®Êu thÇu mua s¾m vµ l¾p ®Æt thiÕt bÞ, v.v. Nguån vèn cho c¸c dù ¸n ®Çu t­ chñ yÕu ë d¹ng vay ­u ®·i vµ cã mét phÇn viÖn trî tõ c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng nh­ dù ¸n nhµ m¸y ®iÖn Cao Ng¹n do chÝnh phñ Trung Quèc cÊp tÝn dông trÞ gi¸ 85,5 triÖu USD, hoÆc c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ dù ¸n ®iÖn Phó Mü 2.2 do WB tµi trî 480 triÖu USD Nguån: Tin tøc & Sù kiÖn ODA-Bé KH§T-www.mpi-oda.gov.vn . 2.2.2 Dù ¸n hç trî kü thuËt C¸c dù ¸n thuéc d¹ng nµy chiÕm kho¶ng 5,5% tæng gi¸ trÞ c¸c hiÖp ®Þnh ®· ký vµ chiÕm 46,5% tæng sè dù ¸n ®· ký. LÜnh vùc tËp trung ®Çu t­ cña h×nh thøc nµy chñ yÕu còng lµ c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi. C¬ cÊu vèn cña h×nh thøc hç trî kü thuËt lµ cho thuª t­ vÊn n­íc ngoµi, tæ chøc ®µo t¹o, ®i nghiªn cøu kh¶o s¸t vµ thiÕt bÞ v¨n phßng. §èi t­îng tham gia lµ c¸c c¸n bé nghiªn cøu, qu¶n lý, c¸c chuyªn gia, t­ vÊn n­íc ngoµi. Dù ¸n hç trî kü thuËt chñ yÕu sö dông nguån vèn ODA kh«ng hoµn l¹i. 2.2.3 Ch­¬ng tr×nh §©y lµ mét lo¹i h×nh tµi trî ODA trong ®ã ng­êi thùc hiÖn lång ghÐp mét hoÆc nhiÒu môc tiªu víi tËp hîp nhiÒu dù ¸n. Cã thÓ ph©n lo¹i c¸c ch­¬ng tr×nh nµy theo môc tiªu vµ chÝnh s¸ch cña nhµ tµi trî nh­ sau: C¸c ch­¬ng tr×nh t¨ng c­êng c¶i c¸ch c¬ cÊu kinh tÕ vÜ m« vµ thÓ chÕ cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ WB vµ ADB. ThÝ dô nh­ ch­¬ng tr×nh t¸i c¬ cÊu thÓ chÕ ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng, ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ch­¬ng tr×nh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, v.v. C¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c theo ngµnh kinh tÕ hoÆc theo lÜnh vùc x· héi cña c¸c n­íc hoÆc LHQ. ThÝ dô nh­ Ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam-Thuþ §iÓn vÒ n¨ng l­îng, Ch­¬ng tr×nh hîp t¸c ViÖt Nam-NhËt B¶n vÒ ®µo t¹o c¸n bé kü thuËt, v.v. 2.2.4 Hç trî ng©n s¸ch Sè vèn ®· ®­îc ký hiÖp ®Þnh theo h×nh thøc nµy chiÕm kho¶ng 4% tæng gi¸ trÞ c¸c hiÖp ®Þnh ®· ký vµ 1,08% sè dù ¸n ®· ký. H×nh thøc nµy th­êng chØ cã ë giai ®o¹n ®Çu khi c¸c quèc gia tµi trî b¾t ®Çu nèi l¹i quan hÖ hîp t¸c víi ViÖt Nam. ThÝ dô viÖc NhËt B¶n, Hµ Lan, vµ BØ hç trî n­íc ta gi¶i quyÕt nî víi c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ IMF. 2.3 Ph©n lo¹i theo d¹ng qu¶n lý vµ thùc hiÖn ViÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn nguån vèn ODA t¹i ViÖt Nam ®Òu cã sù tham gia cña c¸c bé, ngµnh trùc thuéc trung ­¬ng còng nh­ c¸c tØnh thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng. Tuú theo ®Æc ®iÓm cña c¸c nguån vèn tõ c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng, ®a ph­¬ng, hay tõ nguån hç trî tõ c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) mµ cã thÓ ph©n lo¹i theo h×nh thøc qu¶n lý vµ thùc hiÖn nh­ sau: 2.3.1 C¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n chÞu sù qu¶n lý mét cÊp §©y lµ d¹ng phæ biÕn nhÊt bao gåm c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n cã Ban qu¶n lý dù ¸n (PMU) chÞu sù ®iÒu hµnh trùc tiÕp tõ Bé hoÆc TØnh, thµnh phè. ThÝ dô, dù ¸n L­íi ®iÖn n«ng th«n Qu¶ng Nam-§µ N½ng giai ®o¹n 2 (vèn vay OPEC) cña tØnh Qu¶ng Nam, dù ¸n Quèc lé 1A (vèn WB) cña Bé GTVT. 2.3.2 C¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc bé gåm nhiÒu tiÓu dù ¸n thùc hiÖn t¹i nhiÒu ®Þa ph­¬ng Bao gåm c¸c dù ¸n ®iÒu hµnh cña mét Bé nh­ng thùc hiÖn ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng kh¸c nhau th«ng qua c¸c tiÓu dù ¸n, nh­ dù ¸n gi¸o dôc tiÓu häc (vèn WB) cña Bé gi¸o dôc vµ §µo t¹o, kh«i phôc vµ chèng lò (ADB) cña Bé NN&PTNT. 2.3.3 Dù ¸n qua hai cÊp qu¶n lý C¸c dù ¸n nµy chÞu sù qu¶n lý ®iÒu hµnh qua hai cÊp qu¶n lý nh­ Bé–Tæng c«ng ty (BQLDA)–Ban Qu¶n lý dù ¸n, hay Bé–Liªn hiÖp–BQLDA. ThÝ dô, dù ¸n ®iÖn Phó Mü 1 (vèn JIBC NhËt B¶n) cña BQLDA ®iÖn Phó Mü-Tæng C«ng ty ®iÖn lùc-Bé CN, dù ¸n c¶ng H¶i Phßng (vèn OECF NhËt) cña BQLDA c¶i t¹o c¶ng H¶i Phßng-Tæng côc hµng h¶i–Bé GTVT. BiÓu ®å 1: C¸c lo¹i viÖn trî n­íc ngoµi Nguån vay ­u ®·i (viÖn trî) Nguån vay th­¬ng m¹i(vd: ®Çu t­ trùc tiÕp) Nguån viÖn trî n­íc ngoµi Hç trî ph¸t triÓn Hç trî kh«ng ph¸t triÓn Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc Hç trî tõ c¸c NGO Cøu trî khÈn cÊp ViÖn trî qu©n sù vµ lo¹i kh¸c t­¬ng tù C¸c d¹ng hç trî:A: hç trî tµi chÝnhB: Hç trî hµng ho¸C: Hç trî kü thuËt C¸c ®iÒu kiÖn trî gióp:A: Hoµn toµn rµng buécB: Rµng buéc mét phÇnC: Kh«ng rµng buéc §iÒu kiÖn Nguån ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i Cho vay Tµi trî song ph­¬ng VD: JICA VD: OECF Tµi trî ®a ph­¬ng VD: UNDP VD: ADB Hç trî theo dù ¸n:VÝ dô:- Dù ¸n c¬ së h¹ tÇng- Dù ¸n t¨ng c­êng thÓ chÕ- Ph¸t triÓn nguån lùc Hç trî phi dù ¸n:VÝ dô:- Hç trî ng©n s¸ch- Hç trî thanh to¸n nî- ViÖn trî theo ch­¬ng tr×nh 3. C¸c nhµ tµi trî chÝnh cho ViÖt Nam ViÖc cung cÊp ODA ®­îc thùc hiÖn qua hai kªnh chÝnh lµ chuyÓn trùc tiÕp tõ n­íc tµi trî tíi n­íc nhËn viÖn trî, hay chuyÓn tõ n­íc tµi trî th«ng qua c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ LHQ, c¸c tæ chøc liªn chÝnh phñ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ tíi n­íc tiÕp nhËn ODA. C¸c tæ chøc cung cÊp ODA trªn thÕ giíi ®­îc ph©n theo 2 hÖ thèng: ®a ph­¬ng vµ song ph­¬ng. 3.1 HÖ thèng tµi trî ®a ph­¬ng - C¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ: Lµ c¸c c¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn th«ng qua ph­¬ng thøc tµi trî tÝn dông ­u ®·i. Mét sè tæ chøc tµi chÝnh cã quan hÖ tµi trî cho ViÖt Nam lµ Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng thÕ giíi (WB), Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB), v.v. - C¸c tæ chøc thuéc Liªn hîp quèc nh­ UNDP, FAO, UNIDO, UNFPA, IFAD, v.v. HÇu hÕt c¸c dù ¸n hç trî cña c¸c tæ chøc nµy ®­îc thùc hiÖn d­íi h×nh thøc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i, ­u tiªn cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã thu nhËp thÊp vµ kh«ng rµng buéc c¸c ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ. ViÖn trî th­êng tËp trung gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu cã tÝnh x· héi nh­ v¨n ho¸, gi¸o dôc, søc khoÎ, d©n sè vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. C¸c tæ chøc nµy ®­îc LHQ cÊp vèn ho¹t ®éng, thªm vµo ®ã lµ vËn ®éng tõ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn tµi trî thªm vèn cho c¸c ch­¬ng tr×nh ho¹t ®éng cô thÓ. - Liªn minh Ch©u ¢u (EU): lµ mét trong nh÷ng nhµ cung cÊp hç trî vµ hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ chÝnh. Tæ chøc nµy cung cÊp trªn 10% tæng nguån vèn ODA trªn toµn thÕ giíi. Víi mét nguån ng©n quü lín, song chñ yÕu EU ­u tiªn hç trî cho c¸c n­íc thuéc ®Üa cò ë Ch©u Phi, Caribª, Nam Th¸i B×nh D­¬ng. C¸c dù ¸n do EU tµi trî cho ViÖt Nam tËp trung vµo hai lÜnh vùc chÝnh lµ: hîp t¸c ph¸t triÓn hç trî ph¸t triÓn ë c¸c vïng n«ng th«n vµ miÒn nói, tµi nguyªn vµ m«i tr­êng, y tÕ gi¸o dôc vµ ph¸t triÓn nguån lùc; vµ hîp t¸c kinh tÕ bao gåm hç trî chuyÓn giao c«ng nghÖ trong c¸c ngµnh träng ®iÓm, c¸c c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp nh»m t¨ng c­êng mËu dÞch song ph­¬ng vµ ®Çu t­ cña c¸c n­íc thµnh viªn EU t¹i ViÖt Nam. - C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ quèc tÕ (NGO): §Õn n¨m 2001 ®· cã 485 tæ chøc phi chÝnh phñ thuéc 26 n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi ho¹t ®éng viÖn trî t¹i ViÖt Nam, trong ®ã cã 369 tæ chøc th­êng xuyªn cã mÆt ë ViÖt Nam, cã dù ¸n, ®èi t¸c cô thÓ, ®­îc c¬ quan cã thÈm quyÒn cña ViÖt Nam cÊp giÊy phÐp ho¹t ®éng. Ng©n quü cña c¸c NGO th­êng kh«ng lín, chñ yÕu dùa vµo nguån quyªn gãp hoÆc tµi trî cña chÝnh phñ c¸c n­íc. C¸c NGO ®ang ho¹t ®éng ë ViÖt Nam chñ yÕu lµ tõ B¾c Mü, T©y ¢u, còng nh­ tõ vïng Ch©u ¸-TBD. Hç trî tõ c¸c tæ chøc nµy chñ yÕu tËp trung vµo lÜnh vùc y tÕ (søc khoÎ sinh s¶n, y tÕ c¬ së vµ phßng ch«ng HIV/AIDS), gi¸o dôc, c¸c vÊn ®Ò vÒ giíi, phô n÷ vµ trÎ em, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ ph¸t triÓn nguån lùc. Quy m« viÖn trî cña c¸c NGO ®· t¨ng m¹nh trong 10 n¨m qua (gÊp 4 lÇn). Theo thèng kª ch­a ®Çy ®ñ, gi¸ trÞ viÖn trî cña c¸c NGO t¨ng tõ 20,3 triÖu USD vµo n¨m 1991 lªn 80 triÖu USD vµo n¨m 2000, vµ 84 triÖu USD n¨m 2001. 3.2 HÖ thèng tµi trî song ph­¬ng - C¸c n­íc thµnh viªn Uû ban hç trî ph¸t triÓn (DAC) cña tæ chøc Hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) lµ nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn bao gåm: Ph¸p, §øc, ¸o, BØ, §an M¹ch, Na Uy, Thuþ §iÓn, Hµ Lan, T©y Ban Nha, Italy, Bå §µo Nha, Thuþ Sü, Anh, Mü, Canada, Australia, New Zealand, NhËt B¶n, PhÇn Lan, Lux¨mbua. C¸c n­íc thµnh viªn DAC cung cÊp phÇn lín nguån ODA trªn thÕ giíi. - C¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn: Mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn còng cã nguån ODA cung cÊp cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ chËm ph¸t triÓn kh¸c. Trung Quèc, Hµn Quèc, §µi Loan hµng n¨m cung cÊp trªn d­íi 100 triÖu USD cho c¸c quèc gia kh¸c. MÆc dï ®a sè lµ nh÷ng quèc gia tiÕp nhËn ODA, nh­ng c¸c n­íc Asean nh­ Th¸i Lan, Singapore gÇn ®©y còng b¾t ®Çu cung cÊp ODA cho c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn HiÖn nay ViÖt Nam ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi 25 nhµ tµi trî song ph­¬ng, 6 tæ chøc quèc tÕ vµ liªn ChÝnh phñ, 18 tæ chøc quèc tÕ vµ khu vùc cïng h¬n 300 NGO cung cÊp ODA cho ViÖt Nam. Nh×n chung mçi mét tæ chøc hay quèc gia ®Òu cã chiÕn l­îc cÊp hç trî ph¸t triÓn riªng còng nh­ nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ quy chÕ cÊp ODA kh¸c nhau. Nh­ng vÒ c¬ b¶n, tiÒm lùc vÒ kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh ®Õn quy m« ODA c¸c tæ chøc hay quèc gia nµy tµi trî cho nh÷ng n­íc tiÕp nhËn. Mçi ®èi t¸c viÖn trî cã nh÷ng quy ®Þnh kh¸c nhau vÒ môc tiªu vµ ®èi t­îng cÊp viÖn trî, cã c¸c ®iÒu kiÖn quy chÕ vµ thñ tôc kh¸c nhau trong viÖc lËp, xÐt duyÖt, ký kÕt cung cÊp vµ gi¸m s¸t thùc hiÖn viÖn trî. Do ®ã ®Ó cã thÓ vËn ®éng vµ thu hót cã hiÖu qu¶ nguån ODA tõ c¸c ®èi c¸c ®èi t¸c nµy, ®ßi hái c¸c ngµnh, ®¬n vÞ lËp dù ¸n xin cÊp vèn ODA cÇn ph¶i t×m hiÓu n¾m ch¾c ®Æc ®iÓm, chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch, còng nh­ ®iÒu kiÖn vµ quy chÕ cÊp ODA cña tõng ®èi t¸c. II. Huy ®éng vµ sö dông vèn ODA t¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua 1. Huy ®éng vµ sö dông vèn ODA giai ®o¹n 1986–1990 Nãi ®Õn vèn ODA chóng ta kh«ng thÓ bá qua s¬ l­îc vÒ nguån ODA mµ ViÖt Nam tiÕp nhËn trong giai ®o¹n 1986–1990. Tr­íc n¨m 1991, n­íc ta nhËn ®­îc ODA tõ 3 nguån cung cÊp ODA chñ yÕu: Liªn X« cò vµ mét sè n­íc XHCN kh¸c. Mét sè n­íc thuéc tæ chøc OECD. Mét sè tæ chøc quèc tÕ, tæ chøc liªn chÝnh phñ vµ phi chÝnh phñ. PhÇn lín nguån vèn ODA ViÖt Nam tiÕp nhËn trong thêi kú nµy lµ tõ c¸c n­íc thµnh viªn hÖ thèng x· héi chñ nghÜa (khèi SEV), ®Æc biÖt lµ tõ Liªn X« cò víi tæng gi¸ trÞ viÖn trî kho¶ng 10 tØ Róp chuyÓn nh­îng. Nguån vèn nµy ®· ®ãng mét vai trß quan träng gióp ViÖt Nam ph¸t triÓn ®­îc nhiÒu c«ng tr×nh h¹ tÇng quan träng nh­ thuû ®iÖn Hoµ B×nh, NhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i, v.v. 2. Huy ®éng vµ sö dông vèn ODA giai ®o¹n 1993 ®Õn nay Tõ sau n¨m 1992 khi hÖ thèng x· héi chñ nghÜa ë Liªn X« cò vµ c¸c n­íc §«ng ¢u sôp ®æ th× nguån viÖn trî tõ c¸c quèc gia nµy cho ViÖt Nam chÊm døt hoµn toµn. ODA dµnh cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n nµy ®­îc cung cÊp chñ yÕu tõ nh÷ng n­íc thuéc tæ chøc OECD, c¸c tæ chøc quèc tÕ vµ Liªn hîp quèc. MÆc dï ngay tõ n¨m 1991 mét sè n­íc thuéc khèi OECD ®· b¾t ®Çu nèi l¹i viÖc cung cÊp ODA cho ViÖt Nam nh­ng mèc quan träng ®Ó ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh huy ®éng vµ sö dông ODA t¹i ViÖt Nam b¾t ®Çu n¨m 1993, khi quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn gi÷a ViÖt Nam vµ céng ®ång tµi trî quèc tÕ ®­îc t¸i lËp hoµn toµn, ®¸nh dÊu b»ng Héi nghÞ quèc tÕ c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam (Paris, th¸ng 11 n¨m 1993). C¸c cam kÕt ODA cho ViÖt Nam t¨ng ®Òu ®Æn tõ n¨m 1993 vµ ®¹t møc cao nhÊt vµo n¨m 1996 víi l­îng vèn ODA cam kÕt lµ 2,64 tØ. MÆc dï l­îng ODA cam kÕt trong ba n¨m tiÕp theo cã gi¶m dÇn do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ ë Ch©u ¸ n¨m 1998, nh­ng tõ n¨m 2000 cho ®Õn nay l­îng ODA b¾t ®Çu t¨ng dÇn. Sè liÖu cam kÕt ODA cô thÓ cña tõng n¨m nh­ sau n¨m 1993: 1,81 tØ USD, n¨m 1994: 1,941 tØ USD, n¨m 1995: 2,26 tØ, n¨m 1996: 2,64 tØ, n¨m 1997: 2,4 tØ, n¨m 1998: 2,2 tØ (ch­a kÓ 0,5 tØ USD dù ®Þnh hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ), n¨m 1999: 2,1 tØ (ch­a kÓ 0,7 tØ USD dù ®Þnh hç trî c¶i c¸ch kinh tÕ), n¨m 2000: 2,4 tØ USD, 2001: 2,4 tØ USD, 2002: 2,5 tØ Nguån: B¶n tin ODA, Bé KH§T . Nh­ vËy tæng gi¸ trÞ l­îng vèn ODA c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt tµi trî cho ViÖt Nam tõ 1993 ®Õn hÕt 2001 lµ 19,94 tØ USD. (NÕu tØnh c¶ sè ODA cam kÕt cho hai n¨m 2002 con sè nµy lµ 22,24 tØ USD). §©y lµ tæng sè vèn ODA ®· ®­îc cam kÕt hay cßn gäi lµ møc tèi ®a c¸c quèc gia vµ tæ chøc tµi trî cam kÕt cung cÊp cho ViÖt Nam trong mét sè n¨m tµi chÝnh g¾n liÒn víi viÖc thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n cô thÓ do ViÖt Nam vµ bªn tµi trî tho¶ thuËn. Do vËy, ®Ó sö dông ®­îc sè vèn ®· cam kÕt, ViÖt Nam cÇn ph¶i ®µm ph¸t vµ ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh sö dông vèn cho c¸c c«ng tr×nh cô thÓ víi nhµ tµi trî. Theo nguån tin cña Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, tæng gi¸ trÞ cña nh÷ng cam kÕt ®· ®­îc chuyÓn thµnh nh÷ng hiÖp ®Þnh viÖn trî ®­îc ký kÕt trong giai ®o¹n 1993–2001 lµ 14,72 tØ USD, ®¹t kho¶ng 73,8% sè vèn cam kÕt ®Õn n¨m 2001, trong ®ã, ODA vèn vay kho¶ng 12,35 tû USD (84%) vµ ODA vèn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i kho¶ng 2,37 tû USD (16%). ¦íc gi¶i ng©n ODA n¨m 2002 ®¹t kho¶ng 1.527 triÖu USD, trong ®ã vèn vay kho¶ng 1.207 triÖu USD (79%), vèn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i kho¶ng 320 triÖu USD (21%). Trong tæng sè vèn ODA cam kÕt ®· ®­îc chuyÓn thµnh nh÷ng hiÖp ®Þnh viÖn trî cô thÓ ®­îc ký kÕt, th× møc gi¶i ng©n trong giai ®o¹n 1993–2002 lµ 10,3 tû USD BiÓu ®å 2: Cam kÕt vµ thùc hiÖn ODA giai ®o¹n 1993–2002 Nguån: Tæng hîp b¸o c¸o cña UNDP vµ BKH§T 2.1 C¬ cÊu ODA theo lÜnh vùc BiÓu ®å 3: C¬ cÊu ODA theo ngành 1993–2000 Trong thêi kú 1993–2001, nguån vèn ODA ®· ®­îc tËp trung hç trî cho c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi ­u tiªn cña ChÝnh phñ, ®ã lµ c¬ së h¹ tÇng giao th«ng vËn t¶i (27,5%), n¨ng l­îng ®iÖn (24,57%), cÊp tho¸t n­íc (7,8%); ph¸t triÓn n«ng th«n bao gåm n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n, thuû lîi (12,74 %); c¸c lÜnh vùc y tÕ - x· héi, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc - c«ng nghÖ - m«i tr­êng (11,87%). C¸c lÜnh vùc cßn chiÕm 13% tØ träng ODA cßn l¹i trong thêi kú nµy.  2.1.1 C¬ së h¹ tÇng Nh×n vµo biÓu ®å trªn ta thÊy ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng lu«n lµ lÜnh vùc ph¸t triÓn ®­îc ­u tiªn ®Æc biÖt. TØ träng ODA dµnh cho c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n c¬ së h¹ tÇng lu«n dÉn ®Çu. TØ träng ODA dµnh cho c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng chØ chiÕm kho¶ng 15% trong giai ®o¹n 1993–1995. Tuy nhiªn, tØ träng nµy ®· t¨ng m¹nh tíi 56% vµo n¨m 1999 víi gi¸ trÞ gi¶i ng©n lµ 741 triÖu USD (theo b¸o c¸o cña UNDP). Trong hai n¨m tiÕp theo (2000–2001) tØ träng nµy cã gi¶m ®«i chót cßn 49% n¨m 2000 vµ 42% trong n¨m 2001. - Giao th«ng vËn t¶i: tiÕp nhËn kho¶ng mét nöa sè vèn ODA ®Çu t­ vµo c¬ së h¹ tÇng. ViÖc tËp trung nguån vèn ®Çu t­ vµo ph©n ngµnh nµy lµ tÊt yÕu vµ hÕt søc cÇn thiÕt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam do hÖ thèng giao th«ng cña chóng ta rÊt yÕu kÐm so víi khu vùc. Trong ba n¨m 1999–2001, ngµnh giao th«ng vËn t¶i ®· ®­îc gi¶i ng©n 795 triÖu USD (n¨m 1999: 244 triÖu USD, n¨m 2000: 257 triÖu, n¨m 2001: 294 triÖu Nguån: Sè liÖu tæng hîp tõ c¸c B¸o c¸o tæng quan ODA t¹i ViÖt Nam cña UNDP ) tõ c¸c nhµ tµi trî, chñ yÕu lµ gi¶i ng©n vèn vay cña NhËt B¶n, WB, vµ ADB. BiÓu ®å 4: Thùc hiÖn ODA trong ngµnh GTVT Nguån: Tæng hîp b¸o c¸o cña UNDP Mét sè dù ¸n chñ yÕu cña ngµnh nµy lµ: N©ng cÊp quèc lé 1A ®o¹n Nha Trang-Qu¶ng Ng·i víi tæng vèn ®Çu t­ 168,44 triÖu USD do ADB tµi trî toµn bé (thêi h¹n: 1998–2003) Chi tiÕt xem Phô lôc: C¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA ; Kh«i phôc Quèc lé 1A giai ®o¹n 2 Vinh-§«ng Hµ-Qu¶ng Ng·i, trÞ gi¸ 195,6 triÖu USD do WB tµi trî (1997–2002); X©y dùng hÇm ®­êng bé qua ®Ìo H¶i V©n (1998–2004) vèn vay JBIC trÞ gi¸ 211,2 triÖu USD. Tæng sè vèn ODA ®· ký kÕt cho c¸c dù ¸n giao th«ng vËn t¶i tÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 2002 lªn tíi 3.093,66 triÖu USD (vèn vay: 3.013,24 triÖu USD, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: 80,42 triÖu) - N¨ng l­îng (®iÖn): Lµ mét trong nh÷ng ngµnh cÇn mét l­îng vèn ®Çu t­ lín cho ®Çu t­ ph¸t triÓn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu t¨ng tr­ëng n¨ng l­îng rÊt lín cña ViÖt Nam, ngµnh ®iÖn còng ®· chiÕm mét tØ träng vèn ODA gi¶i ng©n t­¬ng ®èi lín. TÝnh ®Õn th¸ng 6 n¨m 2002, l­îng vèn ODA ®· ký dµnh cho ph¸t triÓn n¨ng l­îng lªn tíi 2.773,78 triÖu USD (vèn vay: 2.742,4 triÖu, viÖn trî: 31,39 triÖu USD), trong ®ã gÇn mét tØ USD ®· ®­îc gi¶i ng©n cho ®Çu t­ vµo x©y dùng míi c¸c nhµ m¸y ph¸t ®iÖn, c¶i t¹o hÖ thèng ®iÖn l­íi, n¨ng l­îng n«ng th«n. Mét sè dù ¸n ®iÖn ®· sö dông vèn vay ODA trong giai ®o¹n nµy lµ: Nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn Ph¶ L¹i 1 vèn vay JBIC trÞ gi¸ 655 triÖu USD (1995–2003), Ph¸t triÓn hÖ thèng truyÒn t¶i, ph©n phèi vµ kh¾c phôc thiªn tai, vèn vay WB 199 triÖu USD (1999–2002), v.v. BiÓu ®å 5: Gi¶i ng©n vèn ODA trong ngµnh ®iÖn Nguån: Tæng hîp b¸o c¸o cña UNDP CÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng: tiÕp nhËn kho¶ng 13% tæng gi¸ trÞ ODA ®­îc gi¶i ng©n trong thêi kú 1993–1998. TØ träng nµy gi¶m xuèng cßn 5% trong giai ®o¹n 1999–2001. Tuy nhiªn, møc gi¶i ng©n tuyÖt ®èi cho khu vùc nµy lµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh, vµo kho¶ng 50 triÖu USD mçi n¨m cho tíi n¨m 1998, vµ t¨ng lªn 70 triÖu USD n¨m 1999, h¬n 80 triÖu USD n¨m 2000 vµ 72 triÖu USD n¨m 2001. TÝnh ®Õn th¸ng 6/2002, tæng sè vèn ODA ®· ký kÕt cho c¸c dù ¸n cÊp tho¸t n­íc vµ vÖ sinh m«i tr­êng lªn tíi 1.204,01 triÖu USD Nguån: Tæng hîp tõ Danh môc c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA (tÝnh ®Õn 30/6/2002) (vèn vay: 1.054,7 triÖu, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: 149,31 triÖu USD). 2.1.2 N«ng-l©m-ng­ nghiÖp: Ph¸t triÓn n«ng th«n lµ lÜnh vùc nµy ®· nhËn ®­îc nhiÒu hç trî cña c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ trong thËp kû qua do cã tíi 80% d©n sè ViÖt Nam sèng nhê vµo n«ng nghiÖp, vµ tíi 90% ng­êi nghÌo ®ang sinh sèng ë n«ng th«n. Do vËy, cã tíi 35% gi¸ trÞ ODA cam kÕt cho khu vùc nµy lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i. TÝnh ®Õn 30/6/2002, ViÖt Nam ®· ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh tµi trî cho c¸c dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n trÞ gi¸ 1.637,02 triÖu USD, trong ®ã sè vèn vay lµ 1.215,34 triÖu USD, vµ viÖn trî: 421,68 triÖu USD. Mét sè dù ¸n ph¸t triÓn n«ng th«n tiªu biÓu trong thËp kû qua lµ: Ph¸t triÓn n«ng th«n miÒn nói phÝa B¾c, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña chÝnh phñ Thuþ §iÓn trÞ gi¸ 20,7 triÖu USD (thêi gian thùc hiÖn: 1996–2000); Kh«i phôc thuû lîi miÒn Trung, vèn vay WB trÞ gi¸ 90 triÖu USD (1995–2003); X· héi l©m sinh t¹i Pumat NghÖ An, ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña EU trÞ gi¸ 16,01 triÖu USD (1997–2002); Hç trî ch­¬ng tr×nh ngµnh thuû s¶n, §an M¹ch viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 40,48 triÖu USD (2000–2004) TØ träng ODA dµnh cho ph¸t triÓn n«ng th«n trong thêi kú 1993–2002 lµ kho¶ng 13%. Trong thêi gian tíi, tØ träng nµy cÇn ph¶i ®­îc t¨ng lªn ®Ó ViÖt Nam cã thÓ ®¹t ®­îc môc tiªu xo¸ ®ãi t¹i khu vùc n«ng th«n vµo n¨m 2005 vµ gi¶m tØ lÖ ng­êi nghÌo xuèng cßn d­íi 60% nh­ ®· ®­îc ®Ò ra trong ChiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi 10 n¨m 2001–2010 cña ChÝnh phñ. 2.1.3 Y tÕ-gi¸o dôc-khoa häc BiÓu 6: c¬ cÊu ODA trong lÜnh vùc ph¸t triÓn nguån lùc LÜnh vùc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, bao ._.gåm c¸c ngµnh y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, chiÕm kho¶ng 13,3% (1.571,13 triÖu USD) tæng gi¸ trÞ ODA c¸c nhµ tµi trî ®· cam kÕt vµ gi¶i ng©n cho ViÖt Nam trong thêi gian qua. Trong lÜnh vùc nµy th× y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o lµ hai ngµnh tiÕp nhËn vèn ODA lín nhÊt, t­¬ng øng lµ 675,75 triÖu USD, vµ 459,7 triÖu USD. Nhê nguån hç trî nµy, ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ trong c«ng t¸c phßng chèng bÖnh tËt vµ n©ng cao søc khoÎ cña ng­êi d©n th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh phßng chèng lao, tiªm chñng më réng, søc khoÎ sinh s¶n, v.v. C«ng t¸c gi¸o dôc ®µo t¹o còng ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ trong thêi gian qua, ®Æc biÖt lµ c¸c dù ¸n ®µo t¹o kü thuËt vµ d¹y nghÒ. Hai ngµnh kh¸c lµ v¨n ho¸-th«ng tin vµ khoa häc c«ng nghÖ còng ®· nhËn ®­îc sù hç trî ®¸ng kÓ, víi : 217 triÖu USD vµ 218,58 triÖu USD. 2.1.4 C¸c lÜnh vùc kh¸c Ngoµi ba lÜnh vùc trªn, c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ còng ®· cam kÕt cÊp 1.529,68 triÖu USD (13% tæng gi¸ trÞ ODA) cho ViÖt Nam thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp (®· cã 38 dù ¸n thuéc lÜnh vùc c«ng nghiÖp sö dông vèn ODA trÞ gi¸ 226,76 triÖu USD), b­u chÝnh viÔn th«ng (5 dù ¸n víi tæng vèn vay lµ 110,49 triÖu USD), hç trî ng©n s¸ch (Quü t¨ng tr­ëng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vèn vay IMF trÞ gi¸ 368 triÖu USD), c¸c dù ¸n thuéc lÜnh vùc tµi chÝnh-ng©n hµng, c¶i c¸ch hµnh chÝnh vµ qu¶n lý nhµ n­íc (72 dù ¸n víi tæng gi¸ trÞ 496,65 triÖu USD), vµ mét sè ngµnh kh¸c (327,78 triÖu USD). 2.2 C¬ cÊu ODA theo ®iÒu kiÖn tµi chÝnh Trong tæng vèn ODA ®· ký kÕt trong thêi kú 1993-2000, c¸c kho¶n vay chiÕm kho¶ng 80%, viÖn trî kh«ng hoµn l¹i kho¶ng 20%. XÐt vÒ mÆt tµi chÝnh, c¬ cÊu nµy ®ßi hái ViÖt Nam cÇn cã mét chÝnh s¸ch thu hót vµ sö dông ODA thËn träng ®Ó tr¸nh g¸nh nÆng nî nÇn khã tr¶ trong t­¬ng lai. BiÓu ®å 7: Gi¶i ng©n vèn ODA theo ®iÒu kiÖn tµi chÝnh Nguån: Tæng hîp sè liÖu cña UNDP vµ BKH§T XÐt vÒ c¬ cÊu ODA theo ®iÒu kiÖn tµi chÝnh, ta thÊy cã sù t¨ng dÇn vÒ sè l­îng c¸c kho¶n vay ­u ®·i trong khi ®ã tØ träng nguån hç trî kh«ng hoµn l¹i cã xu h­íng gi¶m dÇn. N¨m 1993, c¸c kho¶n vay chØ chiÕm cã 10% tæng gi¸ trÞ ODA ®­îc gi¶i ng©n. Tuy nhiªn, tû träng c¸c kho¶n vay ®· t¨ng lªn tíi 54% trong hai n¨m 1996 vµ 1997, vµ tiÕp tôc t¨ng lªn 65% n¨m 1998, 69% trong n¨m 1999, vµ 72% trong n¨m 2000. Trong hai n¨m 2001 vµ 2002 tØ träng vèn vay t­¬ng øng lµ 71% vµ 79%. 2.3 C¬ cÊu ODA theo nhµ tµi trî Trong sè nh÷ng hiÖp ®Þnh viÖn trî ®· ®­îc ký, hÇu hÕt nh÷ng dù ¸n quan träng cã sè vèn ODA lín lµ do c¸c nhµ tµi trî chÝnh lµ NhËt B¶n, WB, vµ ADB tµi trî. Theo sè liÖu cña UNDP, nguån ODA tõ ba nhµ tµi trî nµy chiÕm tíi 66% tæng trÞ gi¸ ODA. 2.3.1 NhËt B¶n NhËt B¶n b¾t ®Çu nèi l¹i quan hÖ viÖn trî ODA cho ViÖt Nam tõ n¨m 1991. Tõ ®ã ®Õn nay, ODA cña NhËt B¶n kh«ng ngõng t¨ng vµ ®Æc biÖt, kÓ tõ n¨m 1995, NhËt B¶n lu«n ®øng ®Çu danh s¸ch c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam. Vèn ODA song ph­¬ng cña NhËt ®­îc thùc hiÖn qua ba h×nh thøc - ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i: môc tiªu chÝnh cña c¸c viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ nh»m phôc vô cho c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña con ng­êi, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, vµ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n (JICA) lµ ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c dù ¸n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n. TÝnh ®Õn n¨m tµi chÝnh 1999, sè vèn ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 421,63 triÖu USD. - Hîp t¸c kü thuËt: nh»m môc ®Ých t¨ng c­êng nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ th«ng qua chuyÓn giao kü thuËt vµ kiÕn thøc thÝch hîp cho c¸c n­íc nhËn viÖn trî. JICA chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn hîp t¸c kü thuËt vµ cè g¾ng t×m kiÕm sù hç trî hµi hoµ cho c¸c n­íc nhËn viÖn trî. Sè vèn ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua hç trî hîp t¸c kü thuËt tÝnh ®Õn 1999 lµ 162,28 triÖu USD. - Cho vay song ph­¬ng: lµ h×nh thøc ODA chñ yÕu cña NhËt tµi trî cho ViÖt Nam. Vèn vay chñ yÕu ®­îc sö dông ®Ó n©ng cÊp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi nh­ ®­êng x¸, cÇu cèng, hÖ thèng ®iÖn, b­u chÝnh viÔn th«ng vµ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JBIC) chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn c¸c dù ¸n cho vay song ph­ong. Theo b¸o c¸o cña JBIC, tÝnh ®Õn n¨m 2000, NhËt B¶n ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay 651,989 triÖu Yªn Nguån: Ho¹t ®éng ODA cña JBIC t¹i ViÖt Nam- XB: 2001 (kho¶ng 5.433 triÖu USD-tû gi¸ quy ®æi 1USD=120JPY). B¶ng 1: C¸c kho¶n vay cam kÕt theo ngµnh (®¬n vÞ: triÖu Yªn) Nguån: JBIC Theo sè liÖu cña Jica, gi¶i ng©n ODA tÝch luü tõ n¨m tµi chÝnh 1992 tíi n¨m tµi chÝnh 1999 lµ 657.228.000.000 JPY (t­¬ng ®­¬ng 5.476.900.000 USD), chiÕm 55% tæng sè nguån vèn ODA gi¶i ng©n cña c¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng (DAC) t¹i ViÖt Nam n¨m 1998. Trong ba n¨m 1999–2001 NhËt B¶n lu«n lµ nhµ tµi trî cã l­îng gi¶i ng©n ODA cho ViÖt Nam lín nhÊt víi 531 triÖu USD n¨m 1999, 870 triÖu USD trong n¨m 2000, vµ 321 triÖu USD n¨m 2001. Víi c¸c con sè thèng kª nªu trªn, chøng tá r»ng NhËt B¶n cã mét sù quan t©m ®Æc biÖt tíi ViÖt Nam, nhÊt lµ trong c¸c lÜnh vùc giao th«ng vËn t¶i vµ n¨ng l­îng, hai ngµnh chiÕm tØ träng trªn 70% tæng gi¸ trÞ vèn vay ODA cña NhËt t¹i ViÖt Nam. BiÓu ®å 8: Gi¶i ng©n vèn ODA cña NhËt B¶n Nguån: tæng hîp sè liÖu cña UNDP 2.3.2 Ng©n hµng thÕ giíi (WB) Ng©n hµng ThÕ giíi lµ mét tæ chøc ph¸t triÓn, lµ tªn gäi chung cña Nhãm c¸c Tæ chøc tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc tÕ. WB lµ ng©n hµng ®Çu t­ cã quy m« lín nhÊt thÕ giíi, lµm trung gian gi÷a c¸c nhµ ®Çu t­ vµ ng­êi nhËn ®Çu t­, vay tõ ng­êi nµy vµ cho vay ng­êi kh¸c. Ng©n hµng thÕ giíi bao gåm 5 tæ chøc: Ng©n hµng Quèc tÕ vÒ T¸i thiÕt vµ Ph¸t triÓn (IBRD); HiÖp héi Ph¸t triÓn Quèc tÕ (IDA); C«ng ty Tµi chÝnh Quèc tÕ ( IFC); C¬ quan b¶o l·nh ®Çu t­ ®a biªn (MIGA) vµ Trung t©m Quèc tÕ vÒ Xö lý Tranh chÊp §Çu t­ (ICSID) C¸c h×nh thøc hç trî cña WB bao gåm: + C¸c lo¹i kho¶n vay: - Cho vay dù ¸n ®Çu t­: HÇu hÕt vèn cho vay cña Ng©n hµng lµ dµnh cho c¸c dù ¸n ®Çu t­ cÇn mua s¾m hµng ho¸ vµ dÞch vô cô thÓ ®Ó ®¸p øng c¸c môc tiªu cña dù ¸n. Mét sè dù ¸n ®Çu t­ lín cña ViÖt Nam sö dông vèn vay WB lµ: dù ¸n ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, gi¸o dôc, y tÕ vµ dinh d­ìng, vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. - Cho vay ®iÒu chØnh: C¸c kho¶n vay ®iÒu chØnh ®­îc g¾n víi c¸c ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch, vµ th­êng ®­îc gi¶i ng©n lµm nhiÒu ®ît khi c¸c c¶i c¸ch c¬ cÊu ®­îc thùc hiÖn. - Kho¶n vay hçn hîp: Mét sè kho¶n vay tµi trî cho c¶ ho¹t ®éng ®Çu t­ vµ ho¹t ®éng ®iÒu chØnh. + Vèn øng tr­íc tõ Quü chuÈn bÞ dù ¸n: Ng©n hµng cã thÓ cho øng tr­íc tõ Quü chuÈn bÞ dù ¸n (Project Preparation Facility - PPF) ®Ó trî gióp tµi chÝnh vµ kü thuËt cho bªn vay chuÈn bÞ c¸c dù ¸n míi. Quü PPF chØ sö dông khi bªn vay kh«ng cã kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c chi phÝ nµy hoÆc kh«ng thÓ t×m ®­îc c¸c nguån tµi trî kh¸c. + §ång tµi trî: kho¶ng 40% c¸c dù ¸n do WB trî gióp cã sù hç trî tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc cho vay vµ nhµ tµi trî kh¸c theo c¸c tho¶ thuËn ®ång tµi trî. Ch­¬ng tr×nh cho vay ®­îc t¸i lËp vµo th¸ng 11/1993, b»ng mét kho¶n vay cho dù ¸n gi¸o dôc tiÓu häc. KÓ tõ ®ã, WB ®· th«ng qua 19 kho¶n cho vay víi tæng sè vèn cam kÕt lµ 2 tØ USD. Ngoµi ra, ch­¬ng tr×nh nµy cßn cã 5 kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña Quü ph¸t triÓn thÓ chÕ IDF (2,7 triÖu USD) vµ 15 kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i theo quü uû th¸c ®ang ®­îc thùc hiÖn (tæng sè 18,9 triÖu USD). Trong thêi gian nµy, IFC ®· huy ®éng kho¶ng 493 triÖu USD cho ®Çu t­ khu vùc t­ nh©n vµo 18 dù ¸n ë ViÖt Nam, víi trªn 40% tæng sè vèn ®Çu t­ lµ tõ IFC, vµ phÇn cßn l¹i tõ khu vùc t­ nh©n. TÝnh ®Õn nay ViÖt Nam ®· ký kÕt víi WB 29 HiÖp ®Þnh TÝn dông (trong ®ã cã 3 kho¶n vay gi¶i ng©n nhanh) víi tæng sè vèn vay kho¶ng 3,4 tû USD. HiÖn ®· kÕt thóc 8 kho¶n vay (6 dù ¸n ®Çu t­ vµ 2 kho¶n vay gi¶i ng©n nhanh). §· gi¶i ng©n ®­îc kho¶ng 1,5 tû USD, ®¹t trªn 40% tæng sè vèn vay ®· ký kÕt. BiÓu ®å 9: Thùc hiÖn vèn ODA cña WB Nguån: UNDP Ngoµi c¸c dù ¸n tÝn dông, WB ®· cung cÊp cho ViÖt Nam trªn 40 dù ¸n hç trî kü thuËt víi tæng gi¸ trÞ xÊp xØ 25 triÖu USD. C¸c kho¶n hç trî kü thuËt nµy (chñ yÕu b»ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i) do WB tµi trî hoÆc do WB huy ®éng tõ c¸c nguån ®ång tµi trî gióp ViÖt Nam tiÕn hµnh chuÈn bÞ c¸c dù ¸n ®Çu t­ vµ hç trî t¨ng c­êng thÓ chÕ. Mét sè dù ¸n chÝnh cña WB: Hç trî y tÕ quèc gia, vèn vay trÞ gi¸ 101,2 triÖu USD, thêi gian thùc hiÖn 1996–2003; HiÖn ®¹i ho¸ ng©n hµng, vèn vay trÞ gi¸ 49 triÖu USD, thêi gian thùc hiÖn 1997–2002 VÖ sinh m«i tr­êng thµnh phè HCM (l­u vùc Nhiªu Léc- ThÞ NghÌ), 166,34 triÖu USD, 2001–2007. 2.3.3 Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB) Ng©n hµng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ ®­îc thµnh lËp ngµy 19 th¸ng 12 n¨m 1966, cã trô së chÝnh ®Æt t¹i Manila, Philippines. Lµ mét tæ chøc tµi chÝnh ph¸t triÓn ®a ph­¬ng, môc tiªu ho¹t ®éng cña ADB lµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi cña c¸c n­íc thµnh viªn ®ang ph¸t triÓn nh»m n©ng cao møc sèng d©n c­ trong vïng. Ng©n s¸ch ho¹t ®éng cña ADB gåm 2 nguån: - Nguån vèn ®Æc biÖt: bao gåm 3 Quü: Quü ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADF), Quü ®Æc biÖt Hç trî kü thuËt (TASF) vµ Quü ®Æc biÖt NhËt B¶n (JSF). - Nguån vèn th«ng th­êng (OCR): do c¸c n­íc thµnh viªn ®ãng gãp vµ huy ®éng trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh quèc tÕ. C¸c h×nh thøc tµi trî cña ADB: + Tµi trî cho Khu vùc Nhµ n­íc: - Cho vay ­u ®·i: ADB thùc hiÖn cho vay d­íi ba h×nh thøc: - Vèn vay ch­¬ng tr×nh: gi¶i ng©n nhanh dùa trªn c¬ së cam kÕt vÒ chÝnh s¸ch; - Vèn vay dù ¸n: C¨n cø vµo tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n cô thÓ; - Vèn vay ngµnh (Sector loan): Kho¶n vay nµy ®­îc dµnh cho 1 ngµnh cô thÓ, ch¼ng h¹n Dù ¸n Thuû lîi §ång b»ng s«ng Hång, Dù ¸n h¹ tÇng c¬ së n«ng th«n, Dù ¸n Khu vùc L©m nghiÖp. Ho¹t ®éng cho vay cña ADB dµnh cho ViÖt Nam, bao gåm c¶ vay theo ch­¬ng tr×nh, vay dù ¸n vµ vay theo ngµnh, chñ yÕu ®­îc tµi trî b»ng nguån vèn ADF vµ mét phÇn b»ng nguån hçn hîp ADF, OCR. - ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i: c¸c kho¶n viÖn trî cña ADB nh»m hç trî c«ng t¸c chuÈn bÞ dù ¸n vèn vay vµ t¨ng c­êng n¨ng lùc hoÆc thÓ chÕ nh»m th¸o gì mét sè khã kh¨n vÒ thÓ chÕ, n¨ng lùc vµ luËt ph¸p liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng tµi trî cña ADB. C¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt chuÈn bÞ dù ¸n (PPTA) hoÆc Hç trî kü thuËt t­ vÊn (ADTA). C¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i nµy th­êng ®­îc tµi trî tõ Quü TASF hoÆc JSF. + Cho vay khu vùc t­ nh©n: Ngoµi ho¹t ®éng tµi trî khu vùc Nhµ n­íc, ADB cßn thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng khu vùc t­ nh©n, t¹o chÊt xóc t¸c cho ®Çu t­ t­ nh©n. Cho ®Õn nay, ë ViÖt nam ADB míi cho vay 1 dù ¸n t­ nh©n trÞ gi¸ 30 triÖu USD. N¨m 1993 ADB ®· nèi l¹i quan hÖ tµi trî víi ViÖt Nam (ADB ®· tõng cÊp tÝn dông ODA trÞ gi¸ 20 triÖu USD cho chÝnh quyÒn Sµi Gßn tr­íc 1975). Tõ ®ã ®Õn hÕt n¨m 2001, tæ chøc nµy ®· cung cÊp cho ViÖt Nam 34 kho¶n vay víi tæng sè vèn gÇn 2,2 tû USD, vµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i víi sè vèn gÇn 82,8 triÖu USD ®Ó thùc hiÖn 117 dù ¸n hç trî kü thuËt. Ngoµi ra, ADB còng ®· dµnh mét kho¶n vay cho khu vùc t­ nh©n trÞ gi¸ 30 triÖu USD. BiÓu ®å 10: Thùc hiÖn vèn ODA cña ADB Nguån: UNDP VÒ c¬ cÊu, tÝnh theo tæng gi¸ trÞ vèn vay trong thêi kú 1993 –2000 nh­ sau: - Giao th«ng vËn t¶i: 22,2% (vÒ sè kho¶n vay) vµ 29,1% (vÒ trÞ gi¸ vèn vay) - N«ng, l©m, ng­ nghiÖp vµ chÕ biÕn n«ng s¶n: 29,6% (vÒ sè kho¶n vay) vµ 25,8% (vÒ trÞ gi¸ vèn vay) - X· héi: 29,6% (vÒ sè kho¶n vay) vµ 24,5% (vÒ trÞ gi¸ vèn vay) - N¨ng l­îng: 7,4% (vÒ sè kho¶n vay) vµ 10,0% (vÒ trÞ gi¸ vèn vay) - Tµi chÝnh: 3,7% (vÒ sè kho¶n vay) vµ 5% (vÒ trÞ gi¸ vèn vay) BiÓu ®å 11: Vèn vay ADB theo ngµnh N¨m 2001, ADB ®· phèi hîp víi ChÝnh phñ ViÖt Nam chuÈn bÞ ChiÕn l­îc ho¹t ®éng cña ADB t¹i ViÖt Nam lÇn thø hai cho thêi kú 2001 - 2005 vµ ®· ®­îc Chñ tÞch ADB phª duyÖt. Theo ChiÕn l­îc nµy, mçi n¨m ADB dù kiÕn sÏ cho ViÖt Nam vay 220- 240 triÖu USD vèn vay ­u ®·i vµ 40 triÖu USD vèn OCR so víi thêi kú tr­íc ®©y lµ 300 triÖu USD vèn ­u ®·i. Nh÷ng lÜnh vùc ­u tiªn sö dông vèn ODA cña ADB trong thêi gian tíi lµ: xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, Ph¸t triÓn thÓ chÕ, Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, Qu¶n lý nguån tµi nguyªn, Ph¸t triÓn h¹ tÇng c¬ së vµ Hîp t¸c tiÓu vïng Mª M«ng më réng. 2.3.4 C¸c nhµ tµi trî kh¸c Ba nhµ tµi trî trªn chiÕm kho¶ng 60% tæng gi¸ trÞ ODA c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt vµ gi¶i ng©n cho ViÖt Nam trong thêi gian qua. Mét sè nhµ tµi trî quan träng kh¸c cña ViÖt Nam trong thêi gian qua lµ: IMF, LHQ, EU, Ph¸p, §øc, §an M¹ch, Thuþ §iÓn, Hµ Lan, Hµn Quèc, Anh Quèc, vµ Australia. TÊt c¶ c¸c nhµ tµi trî nãi trªn (cïng ba nhµ tµi trî hµng ®Çu lµ NhËt, WB, vµ ADB) chiÕm kho¶ng 90% tØ träng ODA dµnh cho ViÖt Nam trong thêi gian qua. 3. Xu h­íng thu hót vµ sö dông ODA trong thêi gian tíi Nhu cÇu vÒ vèn cho ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n 2001–2010 lµ rÊt lín. Do vËy, viÖc t¨ng c­êng thu hót ODA vµo ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, thùc hiÖn c¸c môc tiªu vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, t¨ng tr­ëng kinh tÕ bÒn v÷ng trong thêi gian tíi lµ hÕt søc cÇn thiÕt. Theo kÕ ho¹ch thu hót vµ sö dông ODA cña ChÝnh phñ trong 5 n¨m tíi (2001–2005) nguån ODA ®­îc ph©n bæ sö dông nh­ sau: kho¶ng 15% vèn ODA cho ®Çu t­ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, thuû lîi, l©m nghiÖp, thuû s¶n, kÕt hîp môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, n«ng th«n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; 25% cho ngµnh n¨ng l­îng vµ c«ng nghiÖp; 25% cho ngµnh giao th«ng, b­u ®iÖn. PhÇn cßn l¹i dµnh ®Ó hç trî ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, b¶o vÖ m«i tr­êng, khoa häc c«ng nghÖ. BiÓu ®å 12: C¬ cÊu ODA theo ngµnh 2001–2005 - Vèn ODA kh«ng hoµn l¹i ®­îc ­u tiªn sö dông cho nh÷ng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, tr­íc hÕt t¹i c¸c vïng n«ng th«n, vïng s©u, vïng xa, vïng ®ång bµo d©n téc thiÓu sè; y tÕ, d©n sè vµ ph¸t triÓn; Gi¸o dôc, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc; C¸c vÊn ®Ò x· héi (t¹o viÖc lµm, cÊp n­íc sinh ho¹t, phßng chèng dÞch bÖnh, phßng chèng c¸c tÖ n¹n x· héi); B¶o vÖ m«i tr­êng, b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn; Nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu vµ triÓn khai; Nghiªn cøu c¬ b¶n ®Ó chuÈn bÞ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t­ ph¸t triÓn (quy ho¹ch, ®iÒu tra c¬ b¶n, tæng quan nghiªn cøu kh¶ thi); C¶i c¸ch hµnh chÝnh, t­ ph¸p, t¨ng c­êng n¨ng lùc cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ë Trung ­¬ng, ®Þa ph­¬ng vµ ph¸t triÓn thÓ chÕ...; - ODA vèn vay ®­îc ­u tiªn sö dông cho nh÷ng ch­¬ng t×nh, dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc: Xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n; Giao th«ng vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c; N¨ng l­îng; C¬ së h¹ tÇng x· héi (c¸c c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng, y tÕ, gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, cÊp tho¸t n­íc, b¶o vÖ m«i tr­êng); Hç trî mét sè lÜnh vùc s¶n xuÊt nh»m gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi (t¹o c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho ng­êi nghÌo, kh¾c phôc c¸c tÖ n¹n x· héi); Hç trî c¸n c©n thanh to¸n. XÐt vÒ khÝa c¹nh nhµ tµi trî, ba nhµ tµi trî chÝnh lµ NhËt B¶n, WB, vµ ADB vÉn sÏ lµ nh÷ng nhµ tµi trî ODA hµng ®Çu cho ViÖt Nam trong thêi gian tíi. TØ träng ODA cña ba nhµ tµi trî nµy cã thÓ vÉn duy tr× vµo kho¶ng 60–70% tæng gi¸ trÞ nguån ODA cÊp cho ViÖt Nam. Sè cßn l¹i sÏ chñ yÕu do c¸c n­íc thuéc tæ chøc OECD (Ph¸p, §øc, §an M¹ch, Na Uy, Thuþ §iÓn, Anh, Mü, Canada, Australia, Hµn Quèc, PhÇn Lan) vµ c¸c tæ chøc thuéc LHQ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ tµi trî. III. §¸nh gi¸ vÒ c«ng t¸c thu hót vµ sö dông ODA 1. Nh÷ng tiÕn bé ®· ®¹t ®­îc Nguån vèn ODA ®· vµ ®ang ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ViÖt Nam. Trong thêi gian qua, ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé ®¸ng kÓ trong c«ng t¸c thu hót vµ sö dông vèn ODA. NhiÒu dù ¸n ®Çu t­ b»ng vèn ODA ®· hoµn thµnh vµ ®­îc ®­a vµo sö dông, gãp phÇn t¨ng tr­ëng kinh tÕ, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, ®iÓn h×nh nh­ dù ¸n Nhµ m¸y ®iÖn Phó Mü 2-1, thñy ®iÖn Hµm ThuËn–§a Mi, mét sè dù ¸n giao th«ng träng ®iÓm nh­ Quèc lé 5, Quèc lé 1A (®o¹n Hµ Néi–L¹ng S¬n, Vinh–§«ng Hµ–Qu¶ng Ng·i), cÇu Mü ThuËn. §¹t ®­îc nh÷ng tiÕn bé trªn lµ nhê vµo nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu sau: - ChÝnh phñ lu«n coi träng viÖc hoµn thiÖn m«i tr­êng ph¸p lý ®Ó qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ODA. §Õn nay ChÝnh phñ ®· ban hµnh nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy vÒ qu¶n lý vµ sö dông ODA t¹i ViÖt Nam nh­: NghÞ ®Þnh sè 17/2001/N-CP ban hµnh ngµy 4 th¸ng 5 n¨m 2001 thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 87/CP (ban hµnh n¨m 1997) vÒ qu¶n lý vµ sö dông ODA, NghÞ ®Þnh sè 90/1998/N-CP ngµy 7/11/1998 vÒ Quy chÕ vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi; QuyÕt ®Þnh 223/1999/Q-TTg ngµy 7/12/1999 vÒ ThuÕ gi¸ trÞ gia t¨ng (VAT) ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA; QuyÕt ®Þnh 211/1998/Q-TTg ngµy 31/10/1998 vÒ Quy chÕ chuyªn gia ®èi víi c¸c dù ¸n ODA, v.v.  - ViÖc chØ ®¹o thùc hiÖn ODA cña ChÝnh phñ kÞp thêi vµ cô thÓ nh­ ®¶m b¶o vèn ®èi øng, vÊn ®Ò thuÕ VAT ®èi víi c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA, nhê vËy nhiÒu v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ®· ®­îc th¸o gì. - C«ng t¸c theo dâi vµ ®¸nh gi¸ dù ¸n ODA cã nhiÒu tiÕn bé. NghÞ ®Þnh 17/2001/N-CP ®· t¹o khu«n khæ ph¸p lý tæ chøc hÖ thèng theo dâi vµ ®¸nh gi¸ ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA tõ c¸c Bé, ngµnh trung ­¬ng tíi ®Þa ph­¬ng vµ c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n. ChÝnh phñ hoan nghªnh vµ s½n sµng hîp t¸c víi nhµ tµi trî ®Ó cïng ®¸nh gi¸ c¸c ch­¬ng tr×nh vµ dù ¸n ODA.  - ChÝnh phñ ®· phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c nhµ tµi trî nh»m t¨ng c­êng qu¶n lý ODA, lµm hµi hoµ thñ tôc gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA: Ngµy 12-13 th¸ng 4 n¨m 2000, t¹i §å S¬n, Bé KÕ ho¹ch vµ Çu t­ ®· phèi hîp víi 3 nhµ tµi trî (ADB, NhËt B¶n, WB) tæ chøc Héi nghÞ lÇn thø nhÊt vÒ qu¶n lý c¸c dù ¸n ®Çu t­ sö dông vèn ODA nh»m x¸c ®Þnh vµ th¸o gì nh÷ng vÊn ®Ò v­íng m¾c trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. TiÕp ®ã ngµy 31 th¸ng 8 n¨m 2001, Héi nghÞ lÇn thø 2 víi néi dung trªn ®· ®­îc tæ chøc t¹i Hµ Néi nh»m cËp nhËt vµ ®¸nh gi¸ t×nh h×nh thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®· ®Ò ra ®Ó c¶i thiÖn qu¸ tr×nh thùc hiÖn vèn ODA. - N¨ng lùc thùc hiÖn vµ qu¶n lý c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA ®· cã b­íc tiÕn bé. B»ng nhiÒu h×nh thøc ®µo t¹o kh¸c nhau vµ qua thùc tÕ thùc hiÖn dù ¸n, nhiÒu c¸n bé cña ViÖt Nam tõ cÊp c¬ quan qu¶n lý vÜ m« tíi c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n ®· lµm quen vµ tÝch luü ®­îc kinh nghiÖm thùc hiÖn vµ qu¶n lý nguån vèn ODA.  Tuy ®· ®¹t ®­îc nhiÒu tiÕn bé trong c«ng t¸c thu hót vµ sö dông vèn ODA, nh­ng kh«ng ph¶i lµ kh«ng cã nh÷ng th¸ch thøc mµ ViÖt Nam cÇn ph¶i kh¾c phôc, gi¶i quyÕt trong thêi gian tíi. 2. Nh÷ng tån t¹i trong c«ng t¸c thu hót vµ sö dông vèn ODA Cã thÓ nãi tån l¹i lín nhÊt trong c«ng t¸c thùc hiÖn ODA mµ c¸c nhµ tµi trî còng nh­ ViÖt Nam ch­a hµi lßng khi ®¸nh gi¸ viÖc thùc hiÖn ODA trong thêi gian qua lµ tiÕn ®é gi¶i ng©n nguån vèn ODA, mÆc dï trong thêi gian gÇn ®©y l­îng vèn ODA gi¶i ng©n ®· dÇn t¨ng lªn. BiÓu ®å 13: Gi¶i ng©n vèn ODA trong thêi gian qua Trong tæng gi¸ trÞ ODA cam kÕt tõ 1993–2002 lµ 22,24 tØ USD, th× míi chØ cã 10,3 tØ USD ®­îc gi¶i ng©n, t­¬ng ®­¬ng kho¶ng 45%. H¬n thÕ, trong sè vèn ODA ®· gi¶i ng©n phÇn lín lµ thuéc c¸c dù ¸n gi¶i ng©n nhanh nh­ ch­¬ng tr×nh tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu (SAC) cña WB, ESCAP cña IMF, viÖn trî hµng ho¸ cña NhËt B¶n, vµ c¸c dù ¸n hç trî kü thuËt vµ viÖn trî nh©n ®¹o cña LHQ vµ c¸c NGO. Trong khi c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng cã quy m« vèn lín nh­ giao th«ng, ®iÖn, thuû lîi cã møc gi¶i ng©n thÊp so víi yªu cÇu. Mét ®iÓm n÷a lµ møc gi¶i ng©n kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c nhµ tµi trî. ViÖc chËm gi¶i ng©n vèn ODA ®· g©y nh÷ng thiÖt h¹i cho ViÖt Nam ë nhiÒu ph­¬ng diÖn: Lµm chËm tiÕn ®é thùc hiÖn cña c¸c dù ¸n, g©y thiÖt h¹i lín vÒ kinh tÕ nh­ gi¶m hiÖu qu¶ ®Çu t­ cña dù ¸n, ¶nh h­ëng tíi s¶n xuÊt vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc. Lµm gi¶m hiÖu qu¶ nh÷ng lîi thÕ cña nguån vèn ODA nh­ yÕu tè ­u ®·i còng nh­ thêi gian ©n h¹n bÞ rót ng¾n l¹i. Lµm xãi mßn lßng tin cña c¸c nhµ tµi trî ®èi víi kh¶ n¨ng hÊp thu ODA cña ViÖt Nam, khã gi÷ ®­îc møc t¨ng cam kÕt ODA hµng n¨m cña c¸c nhµ tµi trî ®Ó t¹o vèn gèi ®Çu trong thêi gian tíi. Cã rÊt nhiÒu lý do lµm chËm tiÕn ®é gi¶i ng©n tõ c¶ hai phÝa nhµ tµi trî vµ phÝa ViÖt Nam, ®iÓn h×nh nh­: - C¸c nhµ tµi trî cã nh÷ng quy ®Þnh, quy tr×nh vµ thñ tôc kh¸ phøc t¹p ®ßi hái c¸c dù ¸n vµ ch­¬ng tr×nh lín th­êng ph¶i cã nhiÒu thêi gian ®Ó chuÈn bÞ. H¬n n÷a, c¸c quy ®Þnh vµ thñ tôc cña c¸c nhµ tµi trî kh«ng nhÊt qu¸n víi nhau, trong khi ngµy cµng cã nhiÒu c¸c nhµ tµi trî tham gia tæ chøc tµi trî cho ViÖt Nam. §ã lµ mét th¸ch thøc to lín ®èi víi n¨ng lùc cña ChÝnh phñ, ®Æc biÖt lµ ph¶i lµm quen víi mét lo¹t c¸c thñ tôc vµ ®iÒu kiÖn kh¸c nhau cña c¸c nhµ tµi trî trong khi c«ng t¸c ®iÒu phèi gi÷a c¸c nhµ tµi trî cßn ®ang ë thêi kú s¬ khai. Mét khã kh¨n n÷a ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA song ph­¬ng lµ nhµ tµi trî th­êng g¾n c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cho c¸c kho¶n viÖn trî cña m×nh nh­ ph¶i mua s¾m vËt t­ thiÕt bÞ tõ nhµ tµi trî, hay chØ ®Þnh thÇu c¸c nhµ thÇu thuéc n­íc tµi trî thùc hiÖn dù ¸n. §iÒu nµy cã ¶nh h­ëng tíi m«i tr­êng ®Çu t­ kinh doanh khi ViÖt Nam ®· ban hµnh Quy chÕ ®Êu thÇu ®Ó ®¶m b¶o tinh kh¸ch quan c«ng b»ng trong c«ng t¸c ®Êu thÇu. ( ThÝ dô nh­ viÖc sö dông c¸c ch­¬ng tr×nh ORET vµ MILIEV cña Hµ Lan ®Ó cung cÊp ODA cho ViÖt Nam. Thùc chÊt ch­¬ng tr×nh nµy lµ ho¹t ®éng hç trî xuÊt khÈu, g¾n víi c¸c l« hµng vµ nhµ thÇu (nhµ cung cÊp) Hµ Lan cô thÓ, kh«ng th«ng qua ®Êu thÇu mµ chØ ®Þnh thÇu. - Cßn tån t¹i nh÷ng yÕu kÐm trong kh©u qu¶n lý vµ sö dông ODA. V­íng m¾c lín nhÊt lµ ë kh©u chuÈn bÞ, tæ chøc thùc hiÖn vµ theo dâi ®¸nh gi¸ dù ¸n. C¸c tËp qu¸n mua s¾m ®Êu thÇu ch­a cã hiÖu qu¶ cao. T×nh tr¹ng chËm trÔ trong viÖc mua s¾m ®Êu thÇu vµ ký kÕt hîp ®ång lµ do nh÷ng nguyªn nh©n nh­ thiÕu c¸c v¨n b¶n, tµi liÖu mua s¾m ®Êu thÇu, hÖ thèng phª duyÖt trong n­íc mang tÝnh tËp trung vµ c¸c c¬ chÕ thuÕ phøc t¹p. - ViÖc di d©n vµ gi¶i phãng mÆt b»ng dù ¸n th­êng kÐo dµi: do cßn nhiÒu bÊt cËp trong c«ng t¸c båi th­êng vµ t¸i ®Þnh c­ cña ViÖt Nam. - N¨ng lùc qu¶n lý dù ¸n cßn h¹n chÕ: ®· cã mét sè tr­êng hîp sö dông chuyªn gia t­ vÊn trong n­íc kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc hoÆc thiÕu kinh nghiÖm. Ngoµi ra, do c«ng t¸c kiÓm so¸t chÊt l­îng ch­a tèt nªn chÊt l­îng thùc hiÖn cßn thÊp. VÝ dô nh­ viÖc bá gi¸ thÇu qu¸ thÊp trong c¸c c«ng tr×nh x©y dùng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chÊt l­îng c«ng tr×nh kh«ng ®¸p øng tiªu chuÈn cÇn thiÕt. ThÝ dô, dù ¸n N©ng cÊp quèc lé 1A ®o¹n Nha Trang -Qu¶ng Ng·i (ADB3), do bá thÇu qu¸ thÊp (gi¸ bá thÇu gi¸ thÊp h¬n 300 tØ ®ång so víi dù to¸n), nhµ thÇu Cienco 5 ®· kh«ng hoµn thµnh dù ¸n ®óng tiÕn ®é vµ chÊt l­îng cña c«ng tr×nh kh«ng ®¶m b¶o Nguån: B¸o §êi sèng vµ Ph¸p luËt, 20/02/2003 . - ThiÕu vèn ®èi øng trong n­íc: ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA vay ­u ®·i, phÝa nhµ tµi trî n­íc ngoµi chØ tµi trî 85% trÞ gi¸ dù ¸n cßn l¹i 15% phÝa ViÖt Nam ph¶i cÊp vèn ®èi øng. §©y còng lµ mét vÊn ®Ò g©y chËm tiÕn ®é gi¶i ng©n vèn cña mét sè dù ¸n, ®Æc biÖt lµ nh÷ng dù ¸n cã quy m« vèn lín, ChÝnh phñ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong huy ®éng vèn. - Ngoµi ra cßn cã mét sè nguyªn nh©n kh¸c nh­ do thay ®æi néi dung dù ¸n theo yªu cÇu cña phÝa ViÖt Nam (nh­ dù ¸n gi¸o dôc tiÓu häc do WB tµi trî), thay ®æi c«ng nghÖ (dù ¸n nhµ m¸y thuû ®iÖn Phó Mü 1 vèn OECF NhËt chuyÓn ®æi tõ c«ng nghÖ nhiÖt ®iÖn truyÒn thèng sang c«ng nghÖ tuèc bin khÝ hçn hîp), do néi dung kÜ thuËt phøc t¹p cña c¸c dù ¸n mµ lÇn ®Çu tiªn (c¸c nhµ thÇu) phÝa ViÖt Nam gÆp ph¶i (nh­ dù ¸n hiÖn ®¹i ho¸ ng©n hµng cña WB cã néi dung c«ng nghÖ th«ng tin rÊt phøc t¹p), v.v. 3. Mét sè biÖn ph¸p kh¾c phôc §Ó c¶i thiÖn h¬n n÷a tèc ®é gi¶i ng©n ODA, trong thêi gian tíi ViÖt Nam cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p kh¾c phôc nh÷ng nguyªn nh©n ®· kÓ trªn th«ng qua:  - TiÕp tôc phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî nh»m hµi hoµ thñ tôc gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c nhµ tµi trî ®Ó thóc ®Èy tiÕn tr×nh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA. ViÖt Nam cÇn phèi hîp víi c¸c nhµ tµi trî nh»m hµi hoµ c¸c thñ tôc, quy tr×nh thùc hiÖn c¸c dù ¸n ODA (tõ c¸c kh©u chuÈn bÞ dù ¸n, ®¸nh gi¸ vµ phª duyÖt dù ¸n, c¸c kÕ ho¹ch mua s¾m, qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh dù ¸n) nh»m rót ng¾n thêi gian chuÈn bÞ dù ¸n còng nh­ hîp t¸c cã hiÖu qu¶ trong qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n sö dông vèn ODA. - TiÕp tôc hoµn thiÖn khung ph¸p lý liªn quan tíi qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA. Do hÖ thèng khung ph¸p lý vÒ sö dông vèn ODA vÉn ch­a ®­îc kiÖn toµn, nªn trong thêi gian tíi ®ßi hái ChÝnh phñ còng nh­ c¸c bé ngµnh cã liªn quan cÇn ph¶i ban hµnh c¸c Th«ng t­, v¨n b¶n h­íng dÉn vÒ nh÷ng néi dung liªn quan tíi tµi chÝnh cña c¸c ch­¬ng tr×nh dù ¸n ODA, còng nh­ Quy chÕ ®Êu thÇu c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA. - CÇn sím x©y dùng khung ph¸p lý vÒ t¸i ®Þnh c­ vµ gi¶i phãng mÆt b»ng, nh»m gi¶i quyÕt c¬ b¶n nh÷ng v­íng m¾c vÒ vÊn ®Ò nµy ®èi víi c¸c dù ¸n ODA cã x©y dùng c¬ b¶n. - T¨ng c­êng c«ng t¸c ®µo t¹o, n¨ng lùc qu¶n lý vµ thùc hiÖn ODA ë c¸c cÊp. HiÖn nay víi xu thÕ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn cã chiÒu h­íng gi¶m dÇn c¸c kho¶n ODA tµi trî cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong khi nhu cÇu vÒ vèn ODA t¹i c¸c quèc gia nµy ngµy cµng t¨ng, th× ViÖt Nam cÇn ph¶i nç lùc h¬n n÷a trong viÖc c¶i thiÖn thÓ chÕ, nh÷ng chÝnh s¸ch, còng nh­ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c dù ¸n sö dông vèn ODA, ®Ó g©y dùng lßng tin cña c¸c nhµ tµi trî còng nh­ ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu vÒ thu hót vµ sö dông nguån vèn ODA ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng thu hót vµ sö dông vèn ODAtrong ngµnh ®iÖn I. Kh¸i qu¸t vÒ ngµnh ®iÖn ViÖt Nam 1. T×nh h×nh ph¸t triÓn ngµnh ®iÖn Ngµnh ®iÖn lµ ngµnh ®ãng mét vai trß v« cïng quan träng tíi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Kh«ng mét quèc gia nµo x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn tæng thÓ mµ kh«ng quan t©m mét c¸ch thÝch ®¸ng tíi sù ph¸t triÓn vÒ n¨ng l­îng mµ trong ®ã ®iÖn lµ nhiªn liÖu chñ yÕu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ vµ x· héi. Trong nh÷ng n¨m qua ngµnh ®iÖn ®· gÆt h¸i ®­îc nh÷ng thµnh c«ng ®¸ng kÓ vÒ t¨ng tr­ëng s¶n xuÊt ®iÖn còng nh­ vÒ tµi chÝnh vµ ®· ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ æn ®Þnh cña ViÖt Nam trong thËp kû qua. Tæng c«ng suÊt l¾p ®Æt cña c¸c nhµ m¸y ®iÖn cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ 8.740MW, vµ c«ng suÊt kh¶ dông vµo kho¶ng 7.920 MW, trong ®ã thuû ®iÖn chiÕm tíi 50,6%, nhiÖt ®iÖn 15,2%, ®iÖn ch¹y b»ng khÝ vµ dÇu DO chiÕm 34,2% (Xem b¶ng 2). N¨m 2002, c¸c nhµ m¸y ®iÖn cña ViÖt Nam s¶n xuÊt ®­îc 35,7 tØ kWh , trong ®ã thuû ®iÖn chiÕm tíi 59,5%, nhiÖt ®iÖn 22,7%, vµ ®iÖn ch¹y b»ng khÝ vµ dÇu DO chiÕm 19,4%. Tæng l­îng ®iÖn s¶n xuÊt trong thêi kú 1991–2002 t¨ng gÊp 3.5 lÇn víi møc t¨ng tr­ëng hµng n¨m lµ 12,8%, ®Æc biÖt trong giai ®o¹n 1994–1996, s¶n xuÊt ®iÖn ®¹t møc t¨ng tr­ëng kû lôc lµ 17% so víi t¨ng tr­ëng GDP cña ViÖt Nam cïng thêi kú nµy chØ cã 9%. VÒ hÖ thèng l­íi ®iÖn, cho tíi hÕt n¨m 2001, hÖ thèng ®iÖn l­íi quèc gia ®· ®­îc l¾p ®Æt tíi tÊt c¶ c¸c tØnh thµnh cña ViÖt Nam, vµ tíi kho¶ng 97,6% quËn huyÖn, vµ 84,9% lµ x· trong c¶ n­íc. HiÖn t¹i, hÖ thèng truyÒn t¶i ®iÖn cña ViÖt Nam gåm bèn møc ®iÖn thÕ: trung thÕ, 66–100kV, 220kV vµ 500 kV. B¶ng 2: Tæng c«ng suÊt c¸c nhµ m¸y ®iÖn cña ViÖt Nam STT Nhµ m¸y C«ng suÊt l¾p ®Æt (MW) C«ng suÊt kh¶ dông (MW) A - C¸c nhµ m¸y cña Tæng c«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam I - Thuû ®iÖn: 4.154,5MW 1 Hoµ B×nh 1.920 Nh­ thiÕt kÕ vµ cã gi¶m dÇn 2 Th¸c Bµ 120 vÒ cuèi mïa kh« 3 VÜnh S¬n 66 4 S«ng Hinh 70 5 Ialy 720 6 TrÞ An 420 7 §a Nhim vµ S«ng Pha 167,5 8 Hµm ThuËn 300 9 §a My 175 10 Th¸c M¬ 150 11 C¸c thuû ®iÖn nhá 46 II - NhiÖt ®iÖn than: 1245 MW 12 Ph¶ L¹i 1 440 380 13 Ph¶ L¹i 2 600 600 14 U«ng BÝ 105 105 15 Ninh B×nh 100 100 III - NhiÖt ®iÖn dÇu: 198 MW 16 Thñ §øc 165 153 17 CÇn Th¬ 33 33 IV - Tuabin khÝ vµ tuabin dÇu : 1833.8 MW 18 Phó Mü 1 720 720 19 Phó Mü 2.1 288 288 20 Phó Mü 2.1 MR 276 276 21 Bµ RÞa 271,8 230 22 Thñ §øc 128 90 23 CÇn Th¬ 150 136 V - §u«i h¬i: 480 MW 24 Phó Mü 1 370 370 25 Bµ RÞa 110 110 V - Diesel 296 120 Céng 8.207,3 - B - C¸c nhµ m¸y IPP (ngoµi EVN) 26 HiÖp Phíc 375 375 26 Vedan 72 72 26 Nomura 54 54 26 Bourbon 20 20 26 Amata 12.8 12.8 Céng 533,8 533,8 Tæng c«ng suÊt 8.741,1 ~7.920 Nguån: T¹p chÝ ®iÖn lùc 2/2003 B¶ng 3: Tæng c«ng suÊt l­íi ®iÖn quèc gia §iÖn thÕ (kV) Tæng chiÒu dµi ®­êng d©y truyÒn t¶i (km) Tæng c«ng suÊt thiÕt kÕt cña c¸c tr¹m biÕn thÕ (MVA) 500 1.550 2.700 220 3.200 6.000 66-110 7.500 7.050 Trung thÕ 50.500 10.400 Nguån: EVN-2002 Tuy nhiªn, hÖ thèng ®iÖn l­íi cña ViÖt Nam ch­a ph¸t triÓn ®ång bé cïng víi c¸c nguån ®iÖn vµ ch­a ®¸p øng ®­îc t¨ng tr­ëng vÒ nhu ®iÖn n¨ng do cßn cã sù h¹n chÕ vÒ nguån ®Çu t­, c¸c thñ tôc ch­a hoµn thiÖn, vµ do tèc ®é thùc hiÖn c¸c dù ¸n ph¸t triÓn nguån ®iÖn chËm. Do vËy, hÖ thèng l­íi ®iÖn ë nhiÒu khu vùc ®· bÞ qu¸ t¶i, g©y tæn thÊt ®iÖn n¨ng còng nh­ nh÷ng sù cè mÊt ®iÖn x¶y ra th­êng xuyªn t¹i nhiÒu khu vùc, ¶nh h­ëng lín tíi t×nh h×nh s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña nhiÒu ®¬n vÞ. Dù b¸o tèc ®é t¨ng tr­ëng vÒ nhu cÇu ®iÖn cña ViÖt Nam cho ph¸t triÓn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m tíi ®­îc vÉn rÊt lín, víi tØ lÖ t¨ng tr­ëng vµo kho¶ng 15%/n¨m, gÊp ®«i tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP cña ®Êt n­íc. Trong quy ho¹ch ph¸t triÓn ®iÖn lùc ViÖt Nam giai ®o¹n 2001 - 2010 cã xÐt triÓn väng ®Õn n¨m 2020, tæng c«ng suÊt ph¸t ®iÖn cña ViÖt Nam sÏ t¨ng tõ 41 tØ kWh n¨m 2003 lªn 45–50 tû kWh ®Õn hÕt n¨m 2005. Con sè nµy sÏ tiÕp tôc t¨ng lªn tíi 70 ®Õn 80 tû kWh vµo n¨m 2010, vµ 160–200 tû kWh vµo n¨m 2020. 2. §Æc tr­ng cña ngµnh ®iÖn ViÖt Nam Ngµnh ®iÖn ViÖt Nam hiÖn nay n»m d­íi sù qu¶n lý cña Bé C«ng nghiÖp, ,µ trùc tiÕp lµ Tæng C«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (EVN). Ngµnh cã mét sè ®Æc tr­ng chÝnh sau: Do mét tæng c«ng ty nhµ n­íc ®éc quyÒn qu¶n lý ®iÒu hµnh kinh doanh vÒ ®iÖn lµ Tæng C«ng ty ®iÖn lùc ViÖt Nam (EVN). EVN ®­îc thµnh lËp ngµy 10/10/1994 theo QuyÕt ®Þnh 562/TTg cña Thñ t­íng ChÝnh phñ trªn c¬ së hîp nhÊt cña ba c«ng ty §iÖn lùc 1, 2 vµ 3 thuéc Bé N¨ng l­îng (cò). Sau khi Bé n¨ng l­îng s¸t nhËp vµo Bé C«ng nghiÖp th× EVN trùc thuéc sù qu¶n lý cña Bé nµy. Lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng theo m« h×nh Tæng c«ng ty 91 phô tr¸ch toµn bé lÜnh vùc ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn, s¶n xuÊt vµ kinh doanh vÒ ®iÖn. EVN hiÖn cã 14 ®¬n vÞ trùc thuéc ho¹t ®éng theo c¬ chÕ ®éc lËp gåm: C«ng ty §iÖn lùc 1, 2, 3, §iÖn lùc Hµ Néi, TP HCM, C«ng ty x©y l¾p ®iÖn 1, 2, 3, 4, C«ng ty kh¶o s¸t thiÕt kÕ ®iÖn 1, 2, C«ng ty SX thiÕt bÞ ®iÖn, C«ng ty ViÔn th«ng ®iÖn lùc, vµ C«ng ty tµi chÝnh ®iÖn lùc. EVN cßn bao gåm mét sè ®¬n vÞ trùc thuéc kh¸c ho¹t ®éng theo c¬ chÕ h¹ch to¸n phô thuéc nh­ c¸c nhµ m¸y ®iÖn Ph¶ L¹i, U«ng BÝ, ._.