Thu hút FDI tại Trung Quốc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Tài liệu Thu hút FDI tại Trung Quốc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam: ... Ebook Thu hút FDI tại Trung Quốc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam
Tóm tắt tài liệu Thu hút FDI tại Trung Quốc và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
Sau h¬n 20 n¨m (tõ 1979 ®Õn nay) thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch më cöa, kinh tÕ Trung Quèc ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín, thu hót sù chó ý cña c¶ thÕ giíi. Kim ng¹ch ngo¹i th¬ng hai chiÒu cña Trung Quèc ®· t¨ng tõ 28 tû USD n¨m 1982 lªn 510 tû USD n¨m 2001. N¨m 2001, Trung Quèc trë thµnh níc xuÊt khÈu ®øng thø bÈy thÕ giíi (266,3 tû USD) vµ lµ níc nhËp khÈu ®øng thø 8 trªn thÕ giíi (243,7 tû USD). Cho ®Õn nay, t¬ng øng víi c¸c thêi kú, nÒn kinh tÕ Trung Quèc vÉn dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ tèc ®é t¨ng trëng. VÞ thÕ vµ ¶nh hëng cña Trung Quèc ®· t¨ng lªn râ rÖt. NhiÒu nhµ kinh tÕ nhËn ®Þnh r»ng, tõ nay ®Õn hÕt thËp niªn ®Çu thÕ kØ XXI vÉn lµ thêi kú ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc.
Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nÒn sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ kinh tÕ cña Trung Quèc trong h¬n 20 n¨m qua lµ sù thµnh c«ng trong viÖc thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI). Tõ n¨m 1992 ®Õn nay, Trung Quèc liªn tôc ®øng ®Çu c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ ®øng trong tèp ®Çu trªn thÕ giíi vÒ thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµ thËm chÝ ®· vît qua Hoa Kú vµo n¨m 2002 víi 52,7 tû USD. §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi trë thµnh ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ Trung Quèc vµ chÝnh nã lµ yÕu tè then chèt ®Ó níc nµy thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ híng vÒ xuÊt khÈu. Quan träng h¬n, nã lµ c¬ së chñ yÕu ®Ó Trung Quèc thùc hiÖn bíc chuyÓn tõ mét níc n«ng nghiÖp, khai th¸c tµi nguyªn, xuÊt khÈu nguyªn liÖu lµ chÝnh sang thµnh níc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu chñ yÕu c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp chÕ t¹o. Nhê cã ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi mµ ®Êt níc Trung Quèc ®· thay da ®æi thÞt. NÕu nh tríc khi më cöa, Trung Quèc ®îc vÝ nh mét hµnh tinh chÕt, kh«ng sinh s«i, kh«ng n¶y në, ph¸t triÓn th× sau 20 n¨m më cöa, mét ®Êt níc Trung Quèc lín m¹nh ®ang h×nh thµnh, t¹o nªn mét trong nh÷ng “®iÒu thÇn kú kinh tÕ vÜ ®¹i nhÊt cña thÕ kû”.
ViÖt Nam tiÕn hµnh c¶i c¸ch më cöa sau Trung Quèc 8 n¨m nªn viÖc tham kh¶o kinh nghiÖm trong lÜnh vùc thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña Trung Quèc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ lµ cÇn thiÕt.
VÒ mÆt lý luËn, nã gióp ta cã thªm d÷ liÖu ®Ó hiÓu kü b¶n chÊt cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi, võa lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¸nh gi¸ chuÈn x¸c h¬n sù t¸c ®éng cña lo¹i h×nh kinh tÕ nµy ®èi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam. VÒ thùc tiÔn, Trung Quèc ph¸t triÓn kinh tÕ thµnh c«ng mét phÇn lín lµ nhê ®· triÖt ®Ó tËn dông nh÷ng u thÕ cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Bµi häc thiÕt thùc ®îc ®óc kÕt lµ níc nµo cã n¨ng lùc thu hót vµ biÕt sö dông hiÖu qu¶ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi th× kÕt qu¶ ®¹t ®îc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn t¬ng ®èi thµnh c«ng.
Chóng ta tham kh¶o kinh nghiÖm cña Trung Quèc chÝnh lµ c¬ së ®Ó häc hái nh÷ng thµnh c«ng vµ nÐ tr¸nh nh÷ng ®iÒu cha hîp lý mµ Trung Quèc ®· vÊp ph¶i. V× ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi kh«ng ph¶i lµ “ch×a kho¸ v¹n n¨ng”, nã còng cã nh÷ng mÆt tr¸i nªn trong kho¸ luËn nµy, t«i xin ®Ò cËp c¶ nh÷ng bµi häc thµnh c«ng còng nh cha thµnh c«ng cña Trung Quèc. Tham kh¶o mét c¸ch cã chän läc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm lµ yªu cÇu cÇn thiÕt, bæ Ých cho ho¹t ®éng ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi t¹i ViÖt Nam.
Ngoµi lêi nãi ®Çu, kÕt luËn vµ danh môc tµi liÖu tham kh¶o, kho¸ luËn chia thµnh 3 ch¬ng:
Ch¬ng I: Thùc tr¹ng thu hót FDI t¹i Trung Quèc.
Ch¬ng II: Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong thu hót FDI t¹i Trung Quèc.
Ch¬ng III: VËn dông kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng thu hót FDI cña trung quèc ë ViÖt Nam.
Do tr×nh ®é vµ thêi gian cã h¹n nªn kho¸ luËn nµy kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy c« vµ c¸c b¹n.
Qua ®©y, t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Th¹c sü Bïi ThÞ Lý, ngêi ®· tËn t×nh híng dÉn t«i trong viÖc hoµn thµnh kho¸ luËn nµy.
Hµ Néi, th¸ng 5 n¨m 2003.
Ngêi viÕt
Häc viªn NguyÔn ThÞ Thu H¶o
Ch¬ng i
thùc tr¹ng thu hót fdi t¹i trung quèc
N¨m 1979 ®¸nh dÊu viÖc Trung Quèc më cöa thu hót vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi (FDI). KÓ tõ ®ã ®Õn nay, t×nh h×nh thu hót FDI t¹i Trung Quèc ®· cã nh÷ng biÕn chuyÓn m¹nh mÏ. Cã thÓ tãm t¾t qu¸ tr×nh thu hót FDI t¹i Trung Quèc thµnh bèn giai ®o¹n.
I. Thu hót FDI t¹i Trung Quèc qua c¸c giai ®o¹n
1. Giai ®o¹n th¨m dß (1979 - 1985)
Do Trung Quèc cã mét thêi gian dµi ®ãng cöa bµi ngo¹i nªn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi t¹i Trung Quèc trong giai ®o¹n ®Çu nµy chØ mang tÝnh th¨m dß, møc ®é chËm ch¹p, quy m« kh«ng lín. Chñ yÕu lµ c¸c dù ¸n ®Çu t vµo vïng duyªn h¶i cña c¸c nhµ t b¶n võa vµ nhá ë Hång K«ng, Ma Cao. C¸c nhµ ®Çu t chñ yÕu ®Çu t vµo c¸c c«ng tr×nh nhµ hµng, kh¸ch s¹n thu lîi t¬ng ®èi cao. HÇu hÕt c¸c h¹ng môc quy m« nhá, kü thuËt thÊp, kú h¹n quay vßng vèn ng¾n. TÝnh tíi cuèi n¨m 1985, Trung Quèc ®· thu hót ®îc 6.321 h¹ng môc, víi sè vèn ®Çu t thùc tÕ lµ 4,72 tû USD. HÇu hÕt c¸c h¹ng môc sö dông nhiÒu lao ®éng vµo nh÷ng ngµnh gia c«ng cÊp thÊp hoÆc trung b×nh. Môc ®Ých cña nhµ ®Çu t lóc ®ã lµ lîi dông søc lao ®éng rÎ ë Trung Quèc.
2. Giai ®o¹n ph¸t triÓn æn ®Þnh (1986 - 1991)
§Çu n¨m 1986, Trung Quèc cã sù ®iÒu chØnh. ChiÕn lîc thu hót FDI ®îc cùu Tæng bÝ th §¶ng CS Trung Quèc TriÖu Tö D¬ng gäi lµ “lìng ®Çu t¹i ngo¹i”, tøc lµ dùa vµo bªn ngoµi c¶ vÒ cung ®Çu vµo lÉn thÞ trêng ®Çu ra. Víi chiÕn lîc nµy, Trung Quèc quyÕt ®Þnh lÊy môc tiªu kinh tÕ lo¹i h×nh híng ra bªn ngoµi lµ kÕt hîp c«ng th¬ng, lÊy x©y dùng c«ng nghiÖp lµm chñ, lÊy träng ®iÓm tõ viÖc tr¶i ra kinh doanh chuyÓn híng c¬ b¶n sang n¾m s¶n xuÊt, n©ng cao tr×nh ®é ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ. §©y lµ quyÕt ®Þnh cã ý nghÜa quan träng cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë Trung Quèc. ChÝnh s¸ch nµy rÊt kh¸c so víi chÝnh s¸ch cña nhiÒu níc c«ng nghiÖp ho¸ míi (NICs) lµ thu hót FDI vµo s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu. §Æc ®iÓm cña Trung Quèc lµ ®ång thêi chuyÓn ®Çu t níc ngoµi tõ thay thÕ nhËp khÈu sang híng vÒ xuÊt khÈu ®ång thêi vÉn thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸. §Æc ®iÓm nµy ®· lµm cho c¸c nhµ ®Çu t chó ý.
C¸c nhµ ®Çu t tõ trªn 60 níc vµ khu vùc, chñ yÕu lµ tõ Hång K«ng, Ma Cao, §µi Loan, NhËt B¶n vµ c¸c níc ph¸t triÓn ph¬ng T©y ®· ®Õn Trung Quèc. Hä chñ yÕu ®Çu t vµo c¸c ngµnh n¨ng lîng, th«ng tin, chÕ t¹o m¸y, ®iÖn tö, dÖt, c«ng nghiÖp nhÑ, ho¸ chÊt, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, ch¨n nu«i, ®¸nh c¸, x©y dùng vµ ngµnh bÊt ®éng s¶n. Nh÷ng dù ¸n ®îc chÊp thuËn ë c¸c tØnh vµ thµnh phè duyªn h¶i chiÕm 80% tæng sè cña c¶ níc. §Çu t trùc tiÕp tõ níc ngoµi cã sù chuyÓn híng tõ c¸c ngµnh kinh doanh dÞch vô sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chñ yÕu lµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp tËp trung nhiÒu lao ®éng, s¶n phÈm ®îc t¸i xuÊt qua Hång K«ng phï hîp víi chiÕn lîc sö dông vèn níc ngoµi cho môc ®Ých xuÊt khÈu cña Trung Quèc, ®· lµm tæng s¶n lîng c«ng nghiÖp t¨ng lªn.
N¨m 1991, Trung Quèc ®· th«ng qua viÖc khèng chÕ vÜ m«, kÕt hîp chÆt chÏ chÝnh s¸ch u ®·i trong thu hót vèn níc ngoµi vµ chÝnh s¸ch ngµnh nghÒ cña ®Êt níc, khuyÕn khÝch cã träng ®iÓm ®Çu t níc ngoµi vµo c¸c h¹ng môc theo híng phï hîp víi chÝnh s¸ch ngµnh nghÒ, c¸c h¹ng môc ph¶i cã quy m« t¬ng ®èi lín vµ cã kü thuËt tiªn tiÕn. §Çu t níc ngoµi ngµy cµng ph¸t triÓn v÷ng ch¾c h¬n. Theo b¸o c¸o ®iÒu tra cña Côc mËu dÞch Hång K«ng, tõ n¨m 1979 - 1991, Trung Quèc ®· phª chuÈn 12.100 h¹ng môc vèn níc ngoµi, kim ng¹ch ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 121,5 tû USD, vèn lîi dông thùc tÕ ®¹t 79,6 tû USD.
Nh×n chung, giai ®o¹n 1984 - 1991, ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo Trung Quèc ph¸t triÓn æn ®Þnh, cã sù t¨ng trëng cao. §Æc ®iÓm chñ yÕu cña ®Çu t lµ c¸c h¹ng môc mang tÝnh s¶n xuÊt ngµy cµng t¨ng, (riªng n¨m 1991 chiÕm trªn 90%). C¸c h¹ng môc mang tÝnh kü thuËt tiªn tiÕn vµ thuéc lo¹i h×nh xuÊt khÈu ngµy cµng nhiÒu.
3. Giai ®o¹n ph¸t triÓn nhanh chãng vµ m¹nh mÏ (1992 - 1993)
Bíc sang thËp kû 90, sau chuyÕn ®i thÞ s¸t cña §Æng TiÓu B×nh ë c¸c tØnh phÝa Nam, t¹i §¹i héi XIV n¨m 1992, §¶ng Céng s¶n Trung Quèc quyÕt ®Þnh ®Èy nhanh tèc ®é kinh tÕ thÞ trêng. C¶ níc ®· h×nh thµnh kÕt cÊu më cöa ®èi ngo¹i bao gåm 339 huyÖn thÞ víi diÖn tÝch h¬n 50 v¹n km2 vµ h¬n 300 triÖu ngêi. Trung Quèc tiÕp tôc c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t ngµy cµng phï hîp víi yªu cÇu vµ ®ßi hái cña kinh tÕ thÞ trêng, më réng thªm c¸c lÜnh vùc ®Çu t, quyÕt ®Þnh ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn cña ngµnh nghÒ thø ba vµ ®Æc biÖt lµ më réng thÞ trêng néi ®Þa. C¸c nhµ ®Çu t ®· nh×n thÊy thÞ trêng néi ®Þa rÊt tèt, tiÒm lùc rÊt lín, do vËy hä ®· ®Çu t å ¹t vµo thÞ trêng trong níc.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo Trung Quèc t¨ng trëng cao cha tõng thÊy. Sè lîng ®Çu t cña th¬ng gia níc ngoµi t¨ng theo cÊp sè nh©n. N¨m 1992, tæng sè h¹ng môc ®Çu t cña th¬ng gia níc ngoµi ký kÕt trªn c¶ níc lµ 48.764 h¹ng môc, t¨ng 3,75 lÇn so víi 1991. Nã vît qu¸ c¶ tæng sè h¹ng môc thêi kú 1979 - 1991 lµ 42.027 h¹ng môc. Kim ng¹ch ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 58,12 tû USD, t¨ng 4,85 lÇn so víi 1991, vît qua tæng kim ng¹ch ký kÕt thêi kú 1979 - 1991, lµ 52,54 tû USD. Kim ng¹ch sö dông thùc tÕ lµ 11,01 tû, t¨ng 2,52 lÇn so víi n¨m 1991. N¨m 1993, sè dù ¸n ®Çu t cña th¬ng gia níc ngoµi lªn tíi 83.437 h¹ng môc, t¨ng 71,1% so víi n¨m 1992. Kim ng¹ch ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 111,44 tû USD, t¨ng 149,95% so víi n¨m tríc. §ång thêi nã còng nhiÒu h¬n tæng kim ng¹ch ký kÕt 14 n¨m tríc ®ã (1987 - 1992) lµ 110,46 tû USD. Møc sö dông thùc tÕ ®¹t 27,52 tû USD, t¨ng 2,49 lÇn so víi n¨m 1992 vµ t¬ng ®¬ng 80% tæng kim ng¹ch 14 n¨m tríc ®ã.
Nguån FDI trong 2 n¨m ®Õn tõ h¬n 120 níc vµ khu vùc. Tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c níc ph¬ng T©y t¨ng nhanh. Trong ®ã c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs), c¸c nhµ t b¶n tõ 3 cêng quèc Mü - NhËt - EU ngµy cµng t¨ng cêng sè lîng ®Çu t vµo Trung Quèc.
TNCs vµ c¸c nhµ t b¶n lín ph¬ng T©y ®Çu t vµo Trung Quèc mang theo mét sè lo¹i h×nh ®Çu t míi, quy m« ®Çu t lín, khëi ®iÓm kü thuËt cao, s¶n phÈm cao cÊp ho¸. C¸c dù ¸n mang tÝnh s¶n xuÊt trong kÕt cÊu ngµnh nghÒ gi¶m xuèng. C¸c dù ¸n mang tÝnh phi s¶n xuÊt ph¸t triÓn t¬ng ®èi nhanh. §Æc biÖt lµ ngµnh bÊt ®éng s¶n t¨ng cao, chiÕm tû träng lín trong sè c¸c dù ¸n vµ tû lÖ trong sè vèn cña hiÖp ®Þnh tõ 9,3% vµ 31% n¨m 1992 lªn ®Õn 13,57% vµ 39,28% n¨m 1993.
Do ®Çu t t¨ng cao ®· g©y nªn nh÷ng c¬n sèt ®Çu t, g©y ra t×nh tr¹ng rèi lo¹n vÒ bÊt ®éng s¶n, vÒ më khu chÕ xuÊt, khu khai th¸c kinh tÕ kü thuËt. §Çu t t¨ng cao ®· lµm cho nÒn kinh tÕ trë nªn qu¸ nãng. N¨m 1992, kinh tÕ t¨ng trëng 12%, n¨m 1993 t¨ng 13,4%. Tèc ®é t¨ng trëng nµy ®· kÐo theo rèi lo¹n vÒ tµi chÝnh tiÒn tÖ, tæng cung vµ tæng cÇu mÊt c©n b»ng ¶nh hëng ®Õn l¹m ph¸t.
N¨m 1992, 1993, tuy ®Çu t t¨ng trëng cao nhng tû träng kim ng¹ch sö dông thùc tÕ trong kim ng¹ch hiÖp ®Þnh mçi n¨m lµ 18,9% vµ 24,7%, thÊp h¬n so víi mÊy n¨m tríc ®ã. T×nh tr¹ng nµy xÈy ra mét phÇn do ë nhiÒu ®Þa ph¬ng ®· mï qu¸ng ®a c¸c h¹ng môc ®Çu t mµ tiÒn vèn ®ång bé trong níc kÌm theo kh«ng ®ñ, thiÕt bÞ c¬ së h¹ tÇng kh«ng theo kÞp, nguyªn liÖu, nhiªn liÖu, cung øng kh«ng ®ñ.
Nh×n chung, FDI nh÷ng n¨m 1992 - 1993 t¨ng trëng víi tèc ®é cao ë Trung Quèc. §Æc trng c¬ b¶n cña nã lµ më réng khu vùc ®Çu t, më réng ngµnh nghÒ, më réng quy m« dù ¸n, c¶i thiÖn kÕt cÊu ®Çu t, kÕt cÊu ngµnh nghÒ cã sù chuyÓn biÕn cao cÊp ho¸.
4. Giai ®o¹n ®iÒu chØnh (1994 ®Õn nay)
Tríc t×nh tr¹ng FDI t¨ng trëng qu¸ nãng trong giai ®o¹n 1992 - 1993, tõ n¨m 1994, ChÝnh phñ Trung Quèc ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh chiÕn lîc thu hót FDI theo híng:
+ §a tiÒn vèn vµo tõ c«ng nghiÖp gia c«ng th«ng thêng chuyÓn sang c¸c ngµnh nghÒ c¬ së, ngµnh nghÒ tËp trung nhiÒu tiÒn vèn vµ kü thuËt.
+ Tõ tiÕp nhËn nh÷ng h¹ng môc nhá chuyÓn sang tiÕp nhËn nh÷ng h¹ng môc lín vµ võa.
+ Tõ thu hót tiÒn vèn ngµnh nghÒ chuyÓn sang thu hót tiÒn vèn lu th«ng quèc tÕ.
+ Tõ x©y dùng doanh nghiÖp míi lµ träng t©m chuyÓn sang c¶i t¹o nh÷ng doanh nghiÖp cò.
+ Tõ viÖc ®a ®Çu t vµo ®èi tîng bÞ ®éng chuyÓn sang ®a vµo ®èi tîng chñ ®éng, cã lùa chän, chó träng h¬n ®Õn chÊt lîng cña ®Çu t.
ChÝnh s¸ch ®iÒu chØnh ®· lµm dÞu t×nh tr¹ng kinh tÕ qu¸ nãng cña Trung Quèc trong 2 n¨m 1992 - 1993. Trong 6 th¸ng ®Çu n¨m 1994, nh÷ng c¬n sèt vÒ më khu chÕ xuÊt vµ bÊt ®éng s¶n ®· dÞu xuèng. Sè lîng dù ¸n më khu chÕ xuÊt, khu ph¸t triÓn kü thuËt ë c¸c tØnh Giang T«, TriÕt Giang, S¬n §«ng, Phóc KiÕn, Qu¶ng §«ng, Qu¶ng T©y, Liªu Ninh, Hµ B¾c ®· gi¶m tõ h¬n 1.200 khu xuèng chØ cßn 200 khu. Kim ng¹ch dÞch vô kinh doanh bÊt ®éng s¶n t¨ng 143,5% tríc ®©y chØ cßn t¨ng 43,9%. ë khu vùc duyªn h¶i - ®iÓm nãng mµ th¬ng gia níc ngoµi ®Çu t ngoµi Thîng H¶i - t¨ng mét chót 1,5%, víi kim ng¹ch t¨ng 14,2%, c¸c tØnh vµ thµnh phè kh¸c ®Òu cã xu thÕ gi¶m ®i, trong ®ã, Giang T« gi¶m 55,5%, S¬n §«ng gi¶m 50%.
Nhê ®iÒu chØnh mµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo Trung Quèc ®· cã sù chuyÓn biÕn râ rÖt tõ sè lîng sang chÊt lîng. Tõ n¨m 1994 ®Õn nay, mÆc dï kim ng¹ch hiÖp ®Þnh cã xu híng gi¶m ®i nhng kim ng¹ch sö dông thùc tÕ t¨ng lªn. Thîng H¶i vµ B¾c Kinh tõng n¬i t¨ng trëng 2,1 lÇn vµ 2,7 lÇn. S¬n §«ng t¨ng Ýt nhÊt còng ®¹t 17%. TÝnh chung c¶ níc trong n¨m 1994, sè h¹ng môc ®Çu t ®îc Trung Quèc phª chuÈn lµ 47.490, gi¶m 43,09% so víi n¨m 1993. Sè kim ng¹ch ®Çu t ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 81,41 tû USD, gi¶m 26,95%. Song sè kim ng¹ch sö dông thùc tÕ lµ 33,75 tû USD, t¨ng 22,78%, chiÕm 41,5% trong tæng kim ng¹ch ®Çu t ký kÕt theo hiÖp ®Þnh. Vèn FDI thùc tÕ vµo Trung Quèc trong hai n¨m tiÕp theo 1995, 1996 còng vÉn t¨ng ®Òu ®Æn víi møc 10%/ n¨m.
Tuy nhiªn, do t¸c ®éng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc n¨m 1997 mµ luång vèn FDI vµo Trung Quèc cã sôt gi¶m trong hai n¨m 1998, 1999. Kim ng¹ch thùc tÕ trong hai n¨m nµy lÇn lît chØ ®¹t 43,7 tû USD vµ 40,3 tû USD, gi¶m 1% vµ 7% so víi nh÷ng n¨m tríc ®ã. Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ lµm gi¶m thùc lùc kinh tÕ cña c¸c níc trong khu vùc nh NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi loan, Hång K«ng, vèn lµ nh÷ng ®èi t¸c ®Çu t chñ yÕu cña Trung Quèc (chiÕm h¬n 75% tæng vèn FDI). C¸c níc nµy ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng khã kh¨n néi t¹i nªn gi¶m ®Çu t ra níc ngoµi nãi chung vµ vµo Trung Quèc nãi riªng. Trung Quèc ®· tiÕn hµnh mét lo¹t c¸c biÖn ph¸p nh»m t¨ng cêng søc hÊp dÉn cña m«i trêng ®Çu t nh: duy tr× æn ®Þnh tû gi¸ ®ång NDT, duy tr× tèc ®é t¨ng trëng cao cña nÒn kinh tÕ, tiÕp tôc ®Çu t c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, lùa chän nh÷ng h¹ng môc ®Çu t cã hiÖu qu¶ cao, n©ng cao hµm lîng khoa häc kü thuËt cña c¸c h¹ng môc. Nhê vËy, tõ n¨m 2000, FDI vµo Trung Quèc b¾t ®Çu phôc håi trë l¹i møc 40,77 tû USD, 46,87 tû USD vµo n¨m 2001, vµ t¨ng lªn con sè kû lôc lµ 52,7 tû USD vµo n¨m 2002 vµ theo dù ®o¸n trong n¨m 2003 sÏ ®¹t 60 tû USD. HiÖn nay, cã h¬n 400.000 doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi thuéc 180 níc vµ vïng l·nh thæ ®ang ho¹t ®éng ë Trung Quèc.
II. §Æc ®iÓm fdi t¹i Trung Quèc
1. Nguån vèn ®Çu t
Víi thÞ trêng tiªu thô khæng lå vµ m«i trêng ®Çu t thuËn lîi, Trung Quèc lµ mét m¶nh ®Êt mµu mì ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Nh Lord Powell, Chñ tÞch cña China - British Council tuyªn bè: “§êng phè Trung Quèc kh«ng ®îc d¸t vµng. Nhng Trung Quèc tíi nay ®· thu hót nhiÒu vèn FDI h¬n bÊt cø quèc gia nµo, trõ Mü, vµ thu hót ®îc mét lîng FDI lín gÊp 10 lÇn lîng FDI vµo Ên §é.”
Lîng vèn FDI ®æ vµo Trung Quèc ngµy cµng nhiÒu. ChØ riªng trong giai ®o¹n 1996 - 1999, FDI vµo Trung Quèc ®¹t 126 tØ USD, gÊp 6 lÇn FDI vµo NhËt B¶n. NÕu nh n¨m 1991, Trung Quèc chØ ®øng thø 13 thÕ giíi vµ thø 3 trong c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vÒ thu hót FDI th× tõ n¨m 1992 - 1998, Trung Quèc liªn tôc ®øng ®Çu c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ ®øng trong tèp ®Çu cña thÕ giíi vÒ thu hót FDI. Tuy nhiªn, n¨m 1999, FDI gi¶m tõ møc 48 tû USD (1998) xuèng cßn 40,4 tû USD (1999). §©y lµ lÇn ®Çu tiªn luång FDI vµo Trung Quèc cã sù gi¶m sót kÓ tõ khi Trung Quèc c¶i c¸ch kinh tÕ vµ më cöa tõ 1979. Tõ n¨m 2000, FDI ®· khëi s¾c trë l¹i møc 40,7 tû USD, t¨ng lªn 46,8 tû USD vµo n¨m 2001 vµ t¨ng lªn con sè kû lôc lµ 52,7 tû USD vµo n¨m 2002.
H×nh 1: 13 níc thu hót FDI hµng ®Çu thÕ giíi n¨m 2000 vµ 2001
§¬n vÞ : tû USD
Nguån: UNCTAD World Investment Report 2002.
TÝnh tíi cuèi n¨m 2001, tæng kim ng¹ch ký kÕt theo hiÖp ®Þnh ®¹t 731,9 tû USD, trong ®ã vèn thùc hiÖn ®¹t 395,192 tû USD. Riªng n¨m 2001, Trung Quèc ®· phª chuÈn 26.140 h¹ng môc, víi sè vèn ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 69,19 tû USD, sè vèn sö dông thùc tÕ ®¹t 46,87 tû USD.
Nh vËy mÆc dï sù kiÖn 11 th¸ng 9 cã lµm sôt gi¶m ®Çu t toµn cÇu nhng nhê viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO (th¸ng 11 / 2001), nªn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo Trung Quèc vÉn gia t¨ng. Víi 46,84 tû USD tiÕp nhËn ®îc, Trung quèc ®· chiÕm 23% vèn FDI vµo c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ chiÕm 6,4% vèn FDI toµn cÇu.
2. §èi t¸c ®Çu t
H×nh 2: §Çu t chñ yÕu cña MNCs vµ T b¶n Hoa kiÒu (expatriates)
giai ®o¹n 1983 - 1997
§¬n vÞ: triÖu USD
Nguån: Guha, Ashok and Ray, Amit S. (2000), “Multinational vs Expatriate FDI: A comparative Analysis of the Chinese and Indian experience”, New Delhi.
Ngay tõ khi míi më cöa, Trung Quèc ®· huy ®éng tèi ®a tiÒm n¨ng cña ngêi Hoa ë níc ngoµi phôc vô cho ho¹t ®éng thu hót ®Çu trùc tiÕp níc ngoµi. Ngêi Hoa ë níc ngoµi kh«ng nh÷ng ®· trë thµnh lùc lîng hïng hËu tiÕn hµnh viÖc tuyªn truyÒn, qu¶ng b¸ chÝnh s¸ch, vËn ®éng, lµm m«i giíi... ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cho Trung Quèc mµ hä cßn lµ nh÷ng nhµ ®Çu t chñ yÕu trùc tiÕp chuyÓn vèn vÒ níc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t. Theo thèng kª cña nhiÒu chuyªn gia kinh tÕ Trung Quèc, cã tíi 70 - 80% sè dù ¸n vµ trªn 65% tæng vèn FDI vµo Trung Quèc lµ cña t b¶n Hoa kiÒu.
Trong tæng vèn ®Çu t cña t b¶n ngêi Hoa vµ Hoa kiÒu ®Çu t vÒ Trung Quèc ®¹i lôc, ®Çu t cña Hoa kiÒu ë Hång K«ng, §µi loan, Ma Cao chiÕm tû träng chñ yÕu. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao Hång K«ng, §µi Loan lu«n n»m trong danh s¸ch nh÷ng ®èi t¸c ®Çu t lín nhÊt cña Trung Quèc.
B¶ng 1: Mêi nhµ ®Çu t lín nhÊt Trung Quèc n¨m 2001
§¬n vÞ: tû USD
stt
Níc
Sè h¹ng môc
Kim ng¹ch theo hiÖp ®Þnh
Tû träng
Kim ng¹ch thùc tÕ
Tû träng
1
Hång K«ng
8.008
20,69
30%
16,72
36%
2
Mü
2.606
7,51
11%
4,43
9%
3
NhËt B¶n
2.019
5,42
8%
4,35
9%
4
§µi Loan
4.214
6,91
10%
2,98
6%
5
Hµn Quèc
2.909
3,49
5%
2,15
5%
6
Singapore
675
1,98
3%
2,14
5%
7
§øc
280
1,17
2%
1,21
3%
8
V¬ng quèc Anh
269
1,52
2%
1,05
2%
9
Hµ Lan
114
0,97
1%
0,78
2%
10
Ph¸p
151
0,57
1%
0,53
1%
Nguån: China Statistical Yearbook 2001
B¶ng 1 cho thÊy bøc tranh ®Çu t theo c¸c ®èi t¸c ®Çu t t¹i Trung Quèc. Ta thÊy Hång K«ng lµ ®èi t¸c lín nhÊt víi 36% vèn FDI, tuy nhiªn ®ang cã xu híng gi¶m dÇn. NÕu nh trong giai ®o¹n 1979 - 1997, lîng vèn ®Çu t cña Hång K«ng vµo Trung Quèc ®¹i lôc ®¹t kho¶ng 111 tû USD, chiÕm 53% th× n¨m 2001, vèn ®Çu t thùc tÕ cña Hång K«ng chØ cßn chiÕm 36%, víi 8.008 dù ¸n vµ vèn ®¨ng ký ®¹t 20,68 tû USD.
§Çu t cña §µi Loan vµo Trung Quèc tho¹t nh×n chiÕm con sè rÊt khiªm tèn lµ 2,98 tû USD vèn thùc hiÖn, ®øng thø 4 trong sè 10 nhµ ®Çu t lín nhÊt t¹i Trung Quèc vµ thËm chÝ cã ngêi cßn cho r»ng trong nh÷ng n¨m qua, tÇm quan träng cña c¸c nhµ ®Çu t §µi Loan ®ang gi¶m dÇn. Trong giai ®o¹n 1992 - 1998, FDI cña §µi Loan chiÕm 8,5% nhng trong 3 n¨m gÇn ®©y, tû träng FDI cña §µi Loan lu«n dao ®éng trªn díi 6%. Nhng nh÷ng con sè thèng kª chÝnh thøc nµy cha ph¶n ¸nh hÕt tiÒm lùc vèn khæng lå cña c¸c nhµ ®Çu t §µi Loan. Trong thùc tÕ, vèn ®Çu t cña §µi Loan vÒ Trung Quèc ®¹i lôc vît xa c¶ Mü vµ NhËt B¶n, chØ ®øng sau Hång K«ng vÒ quy m«.
Nguyªn nh©n lµ ChÝnh phñ §µi loan, v× lý do chÝnh trÞ, ®a ra nh÷ng quy ®Þnh h¹n chÕ lîng FDI tèi ®a mçi doanh nghiÖp §µi Loan ®îc ®Çu t vµo Trung Quèc vµ cÊm mét sè ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng ®îc ®Çu t vÒ ®¹i lôc nªn c¸c doanh nghiÖp §µi Loan ®· t×m mäi c¸ch “l¸ch luËt” b»ng c¸ch thµnh lËp c«ng ty míi ë mét níc trung gian nh Hång K«ng, Singapore, British Virgin Islands…®Ó th«ng qua ®ã chuyÓn vèn ®Çu t vÒ Trung Quèc. Do vËy, ®Çu t cña “True Taiwan - mét §µi Loan thùc sù” lín h¬n con sè thèng kª rÊt nhiÒu. Tuy nhiªn , tõ th¸ng 1 / 2001, ChÝnh phñ §µi Loan ®· b·i bá quy ®Þnh vÒ møc trÇn 50 triÖu USD mµ mçi c¸ nh©n ®îc ®Çu t vÒ Trung Quèc néi ®Þa vµ quyÕt ®Þnh sÏ cÊp phÐp tù ®éng cho c¸c dù ¸n díi 20 triÖu USD, cïng víi viÖc Trung Quèc më cöa c¸c lÜnh vùc dÞch vô theo quy ®Þnh cña WTO, c¸c c«ng ty §µi Loan sÏ ®îc chuyÓn vèn trùc tiÕp vÒ Trung Quèc chø kh«ng ph¶i th«ng qua mét níc trung gian n÷a. §Çu t cña §µi Loan vÒ Trung Quèc trong thêi gian tíi ch¾c ch¾n sÏ t¨ng. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2001, ®· cã 40.000 c«ng ty §µi Loan t¹i ®¹i lôc, lµ nguån ®ãng gãp chñ lùc cho ng©n s¸ch vµ t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm cho 10 triÖu lao ®éng.
Tõ th¸ng 9 / 1993, Bé hîp t¸c kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Trung Quèc cho phÐp c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®îc ®Õn Trung Quèc vµ më réng h¬n ph¹m vi kinh doanh víi c¸c c«ng ty nµy, nhiÒu c«ng ty xuyªn quèc gia vµ tËp ®oµn tµi chÝnh lín trªn thÕ giíi ®· dån dËp ®Çu t vµo Trung Quèc víi hy väng sÏ cã chç ®øng l©u dµi trong thÞ trêng cã tiÒm n¨ng khæng lå nµy. Víi ph¬ng ch©m “LÊy thÞ trêng ®æi lÊy kü thuËt”, “LÊy thÞ trêng ®æi lÊy vèn”, “LÊy thÞ trêng ®Ó ph¸t triÓn”, Trung quèc thùc thi c¸c biÖn ph¸p linh ho¹t ®Ó më réng thÞ trêng néi ®Þa, thiÕt lËp vµ c¶i tiÕn c¬ chÕ c¹nh tranh trªn thÞ trêng, c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t nªn sè lîng c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®· t¨ng lªn nhanh chãng. §¸ng chó ý lµ tõ n¨m 1994, trong khi vèn ®Çu t cam kÕt tõ Hång K«ng, Ma Cao, §µi Loan gi¶m th× ®Çu t tõ NhËt B¶n, Hµn Quèc, Hoa Kú, §øc l¹i t¨ng lªn ë nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Quy m« trung b×nh cña mçi dù ¸n ®Òu cao gÊp ®«i so víi c¸c dù ¸n ®Çu t tõ Hång K«ng, Ma Cao vµ §µi Loan v× hÇu hÕt ®©y lµ nh÷ng c«ng ty lín.
Theo sè liÖu míi nhÊt cña UNCTAD n¨m 2001, h¬n 400 trong sè 500 TNCs lín nhÊt thÕ giíi ®· ®Õn Trung Quèc ®Çu t. Tõ n¨m 1995 ®· cã 30 nhµ doanh nghiÖp næi tiÕng cña c¸c c«ng ty NhËt B¶n vµ §øc ®· ®Çu t x©y dùng ë Trung Quèc víi tæng céng 231 doanh nghiÖp, trong ®ã chØ cã 25 doanh nghiÖp ®îc thµnh lËp vµo nh÷ng n¨m 80, cßn l¹i 80% sè doanh nghiÖp chØ ®Õn n¨m 1993 míi ®îc x©y dùng. Nh vËy, ®a sè c¸c doanh nghiÖp cã ®Çu t cña TNCs ®îc thµnh lËp tõ sau 1993. TÝnh tíi cuèi n¨m 1996, 18 trong sè 20 c«ng ty lín nhÊt cña Mü, 17 trong sè 20 c«ng ty lín nhÊt cña NhËt B¶n, 8 trong sè 10 c«ng ty lín nhÊt cña §øc, 16 trong 20 c«ng ty lín nhÊt cña Hµn Quèc ®· cã mÆt t¹i Trung Quèc.
Mü lµ ®èi t¸c ®Çu t lín thø hai ë Trung Quèc sau Hång K«ng, víi vèn FDI t¨ng tõ 354 triÖu USD (1990) lªn 4,4 tû USD n¨m 2001. Cïng víi Hång K«ng, cöa ngâ cña Trung Quèc víi thÕ giíi, Trung Quèc ngµy cµng trë thµnh ®Þa chØ ®Çu t a thÝch cña c¸c c«ng ty Mü. FDI cña Mü vµo Trung Quèc vµ Hång K«ng (2000) lªn con sè kû lôc 4,4 tû USD - t¨ng 4% so víi n¨m 1999 vµ chiÕm 3,1% tæng vèn ®Çu t trùc tiÕp cña Mü ra níc ngoµi. N¨m 2001, kim ng¹ch ®Çu t theo hiÖp ®Þnh cña Mü ®¹t 7,5 tû USD, kim ng¹ch thùc tÕ ®¹t 4,43 tû USD, chiÕm 10% tæng lîng FDI thùc hiÖn cña Trung Quèc. §Çu t cña Mü tËp trung vµo nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt t¹o gi¸ trÞ gia t¨ng cao (thiÕt bÞ ®iÖn tö, viÔn th«ng), dÞch vô (b¶o hiÓm, tµi chÝnh, ph©n phèi) vµ dÇu khÝ.
NhËt B¶n xÕp h¹ng thø ba, sau Mü trong danh s¸ch 10 nhµ ®Çu t lín nhÊt t¹i Trung Quèc n¨m 2001 víi 2.019 dù ¸n vµ vèn sö dông thùc tÕ ®¹t 4,3 tû USD, chiÕm 9%. NÕu tÝnh chung c¶ giai ®o¹n 1979 - 1997 th× ®Çu t cña NhËt B¶n tréi h¬n cña Mü. N¨m 1995 vµ 1996 lµ hai n¨m ®¸nh dÊu lîng ®Çu t rÊt lín cña NhËt B¶n. Trong hai n¨m nµy, c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®· ký rÊt nhiÒu dù ¸n ®Çu t vµo Trung Quèc. N¨m 1995 cã 2.946 hîp ®ång víi tæng sè vèn ký kÕt ®¹t 7,59 tû USD, vµ n¨m 1996 lµ 1.742 hîp ®ång víi 5,8 tû USD. N¨m 1997, ®Çu t cña NhËt B¶n ®¹t møc 4,33 tû USD, cao h¬n gÇn 1 tû so víi møc ®Çu t thùc tÕ cña Mü. Tuy nhiªn n¨m 1997 còng ®¸nh dÊu sù ch÷ng l¹i cña ®Çu t NhËt B¶n, chñ yÕu do sù ®×nh trÖ cña nÒn kinh tÕ NhËt, nªn ®Õn n¨m 1998 lîng ®Çu t cña NhËt chØ b»ng mét nöa lîng ®Çu t cña Mü, h¹ vÞ trÝ cña NhËt xuèng hµng thø ba, sau Mü, trong sè c¸c nhµ ®Çu t lín nhÊt t¹i Trung Quèc.
Ngoµi Hµn Quèc vµ Singapore (chiÕm 5% lîng vèn ®Çu t thùc hiÖn), c¸c níc cßn l¹i trong 10 níc dÉn ®Çu vÒ ®Çu t trùc tiÕp t¹i Trung Quèc chiÕm tû träng rÊt nhá, tõ 1-2%. C¸c níc ch©u ¢u chØ míi thùc sù gia t¨ng ®Çu t vµo Trung Quèc trong mÊy n¨m gÇn ®©y vµ viÖc ®Çu t chñ yÕu ®îc thùc hiÖn qua c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. Tuy nhiªn, víi viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO th¸ng 11 / 2001, ®Çu t cña c¸c níc nµy trong t¬ng lai gÇn ch¾c ch¾n sÏ t¨ng.
3. Qui m« cña c¸c dù ¸n ®Çu t
B¶ng 2: Quy m« b×nh qu©n mét dù ¸n giai ®o¹n 1985 - 2001
§¬n vÞ: triÖu USD
N¨m
B×nh qu©n dù ¸n
N¨m
B×nh qu©n dù ¸n
1985
1,930
1994
1,714
1986
1,892
1995
2,403
1987
1,661
1996
3,0
1988
1,071
1997
2,5
1989
0,969
1998
2,54
1990
0,907
1999
2,6
1991
0,923
2000
2,78
1992
1,192
2001
2,64
1993
1,336
Nguån: Tæng hîp tõ Niªn gi¸m thèng kª Trung Quèc 2001
Qua b¶ng trªn, ta thÊy quy m« ®Çu t vµo mçi h¹ng môc ®Çu t níc ngoµi biÕn ®éng kh«ng ®Òu qua c¸c n¨m. Thêi kú ®Çu më cöa, quy m« dù ¸n nhá. Gi÷a thËp kû 80, quy m« dù ¸n kh¸ cao, xÊp xØ 2 triÖu USD mét dù ¸n. Tuy nhiªn, quy m« nµy l¹i gi¶m vµo nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 80 vµ xu híng t¨ng l¹i b¾t ®Çu tõ n¨m 1992 trë l¹i ®©y, tõ møc 1,2 triÖu USD/dù ¸n lªn 3 triÖu USD/dù ¸n.
Kho¶ng thêi gian ®Çu, do ®Çu t cña th¬ng gia níc ngoµi cßn mang tÝnh th¨m dß, nªn c¸c dù ¸n cã quy m« nhá vµ thêi gian thu håi vèn nhanh. Gi÷a thËp kû 80, do ®a sè c¸c dù ¸n tËp trung vµo x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c¬ së nªn quy m« ®Çu t cña h¹ng môc t¬ng ®èi lín, lªn tíi gÇn 2 triÖu USD/dù ¸n. Tõ n¨m 1986, môc tiªu kinh tÕ chuyÓn sang s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tiªu dïng trong c¶ níc vµ xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ, chÝnh phñ khuyÕn khÝch ®Çu t vµo chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu vµ nh÷ng ngµnh th©m dông nh©n c«ng. §Ó tËn dông nh÷ng u ®·i, c¸c nhµ ®Çu t ®· chó träng vµo nh÷ng ngµnh nh: may mÆc, s¶n xuÊt ®å ®iÖn tö thø cÊp, lµ nh÷ng ngµnh kh«ng cÇn vèn ®Çu t lín. Do vËy, quy m« ®Çu t gi¶m xuèng díi 1 triÖu USD /dù ¸n.
Nghiªn cøu kü h¬n, ta sÏ nhËn thÊy quy m« ®Çu t cña t b¶n ngêi Hoa ë Hång K«ng, §µi Loan, Ma Cao lu«n nhá h¬n møc b×nh qu©n trong giai ®o¹n ®Çu thËp kû 90 trë vÒ tríc. §iÒu nµy quyÕt ®Þnh tíi quy m« nhá c¸c h¹ng môc ®Çu t níc ngoµi v× Hång K«ng, Ma Cao, §µi Loan lu«n lµ nh÷ng ®èi t¸c ®Çu t chñ yÕu cña Trung quèc. Quy m« mét h¹ng môc cña Ma Cao chØ cã 1,17 triÖu USD, cña §µi Loan ®¹t 0,844 triÖu USD. Nguyªn nh©n lµ ®Çu t cña t b¶n ngêi Hoa vµ Hoa kiÒu mang tÝnh truyÒn thèng gia téc lµ chÝnh. §Çu t cña hä chñ yÕu lµ vµo nh÷ng xÝ nghiÖp võa vµ nhá, Ýt vèn, ph©n t¸n, qu¶n lý rêi r¹c, ph¬ng thøc kinh doanh theo kiÓu truyÒn thèng. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Trung Quèc n¨m 1992, nh÷ng doanh nghiÖp quy m« ®Çu t díi 1 triÖu USD thêng lµ nh÷ng doanh nghiÖp gia c«ng võa vµ nhá, lo¹i h×nh tËp trung nhiÒu lao ®éng. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp quy m« trªn 1 triÖu USD, th× cã trªn 80% tËp trung vµo ngµnh tËp trung nhiÒu lao ®éng nh dÖt may, giÇy da, quÇn ¸o, ®å thÓ thao.
Tõ n¨m 1993, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch TNCs phï hîp víi ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngµy cµng l«i kÐo nhiÒu TNCs ®Çu t vµo Trung Quèc. §iÓm næi bËt cña c¸c h¹ng môc ®Çu t cña TNCs lµ quy m« lín h¬n cña t b¶n Hoa kiÒu rÊt nhiÒu. §Æc biÖt, c¸c h¹ng môc kü thuËt cao, míi cña c¸c khu khai th¸c kinh tÕ kü thuËt ven biÓn ®· n©ng cao tõ 10% mÊy n¨m tríc lªn 30% vµo n¨m 1994, quy m« mçi h¹ng môc t¨ng tõ 1,8 triÖu USD n¨m 1993 lªn 2,4 triÖu n¨m 1995. ë Qu¶ng §«ng, B¾c Kinh vµ Thîng H¶i, c¸c h¹ng môc ®Çu t quy m« lín t¨ng lªn râ rÖt. Trong n¨m 1993, ë Qu¶ng §«ng cã tíi 738 h¹ng môc ®îc phª chuÈn trªn 10 triÖu USD, t¨ng 527 h¹ng môc so víi tríc. Còng cïng n¨m ®ã ë B¾c Kinh cã 202 h¹ng môc trªn 10 triÖu USD, trong ®ã cã tíi 49 h¹ng môc ®Çu t trªn 50 triÖu USD. ë Thîng H¶i cã 146 c«ng ty xuyªn quèc gia, ®Çu t 281 h¹ng môc, vèn ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lµ 3,722 tû USD, b×nh qu©n mçi h¹ng môc lµ 13,5 triÖu USD. §Æc biÖt, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· xuÊt hiÖn nh÷ng dù ¸n cã sè vèn kû lôc nh: khu c«ng nghiÖp T« Ch©u - Singapore, tæng ®Çu t 20 tû USD, khu khai th¸c kinh tÕ D¬ng Phè - H¶i Nam, tæng ®Çu t 130 tû USD.
Quy m« c¸c h¹ng môc ®Çu t níc ngoµi t¨ng m¹nh ®· lµm cho FDI cã sù chuyÓn biÕn tõ sè lîng sang chÊt lîng. §©y lµ ®Æc ®iÓm næi bËt cña ho¹t ®éng thu hót ®Çu t níc ngoµi ë Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. §ã lµ lý do t¹i sao tõ 1994 ®Õn nay, mÆc dï FDI ký kÕt theo hiÖp ®Þnh gi¶m nhng FDI thùc tÕ ngµy cµng t¨ng.
4. H×nh thøc ®Çu t
B¶ng 3: FDI t¹i Trung Quèc theo h×nh thøc ®Çu t n¨m 2001 vµ 2000
§¬n vÞ: triÖu USD
TT
H×nh thøc ®Çu t
Kim ng¹ch ký kÕt
Kim ng¹ch thùc hiÖn
2001
2000
% t¨ng
2001
2000
% t¨ng
1
Liªn doanh
17.540
20.030
-12
16.250
14.590
11
2
Hîp t¸c kinh doanh trªn c¬ së hîp ®ång
8.310
8.050
3
6.060
6.500
-7
3
DN 100% vèn níc ngoµi
42.980
34.010
26
23.550
19.140
23
4
DN cæ phÇn ®Çu t níc ngoµi
330
210
57
460
110
31,8
5
C¸c h×nh thøc kh¸c
30
350
-91
530
440
20,4
Tæng céng
69.190
62.650
10
46.850
40.770
15
Nguån: China Statistical Yearbook 2001
Sè liÖu ë b¶ng 3 cho thÊy h×nh thøc ®Çu t chñ yÕu vÉn lµ c¸c doanh nghiÖp “ba vèn”, tøc lµ c¸c doanh nghiÖp hîp t¸c kinh doanh trªn c¬ së hîp ®ång, doanh nghiÖp chung vèn (cßn gäi lµ doanh nghiÖp liªn doanh) vµ doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi. N¨m 2000, doanh nghiÖp hîp t¸c kinh doanh, doanh nghiÖp chung vèn vµ doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi lÇn lît chiÕm 12,7%; 32% vµ 54% vèn ®¨ng ký vµ 16%; 35%; 46% tæng vèn ®Çu t thùc hiÖn. N¨m 2001, tû träng nµy lÇn lît lµ 12%; 25%; 62% tæng vèn ®¨ng ký vµ 13%; 34,7% vµ 50,3% vèn ®Çu t thùc hiÖn.
Doanh nghiÖp hîp t¸c kinh doanh trªn c¬ së hîp ®ång lµ doanh nghiÖp kiÓu hîp ®ång, chñ ®Çu t lµ níc ngoµi cung cÊp tiÒn vèn, thiÕt bÞ, kü thuËt, Trung Quèc cung cÊp tiÒn vèn, ®Þa ®iÓm, nhµ xëng hiÖn cã, c¬ së trang thiÕt bÞ, søc lao ®éng vµ c¸c dÞch vô lao ®éng. Tû lÖ bá vèn cña phÝa níc ngoµi kh«ng thÊp h¬n 25% vèn ®¨ng ký. Hai bªn cïng nhau hîp t¸c ho¹t ®éng hoÆc cïng hîp t¸c s¶n xuÊt kinh doanh. H×nh thøc nµy kh¸c víi doanh nghiÖp liªn doanh ë chç hai bªn kh«ng thµnh lËp ph¸p nh©n míi. Khi chÊm døt hîp ®ång, tµi s¶n cña doanh nghiÖp trë thµnh së h÷u kh«ng båi hoµn cña phÝa Trung Quèc. H×nh thøc nµy rÊt ph¸t triÓn trong giai ®o¹n ®Çu khi Trung Quèc ®ang x©y dùng c¸c ®Æc khu kinh tÕ vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng v× nã ®¸p øng yªu cÇu vÒ mÆt thêi gian, kh«ng mÊt nhiÒu thêi gian ®µm ph¸n. Tuy nhiªn, do ®©y lµ h×nh thøc hîp t¸c gi¶n ®¬n nªn cã xu híng gi¶m dÇn c¶ vÒ tû träng lÉn tiÕn ®é thùc hiÖn. Vèn ®Çu t thùc tÕ theo h×nh thøc nµy n¨m 2001 chØ ®¹t 6 tû USD, gi¶m 7% so víi møc 6,5 tû USD n¨m 2000.
Doanh nghiÖp liªn doanh lµ doanh nghiÖp hîp doanh kiÓu cæ phÇn. Nã lµ ph¬ng thøc chñ yÕu ®Ó thu hót ®Çu t níc ngoµi. Nã do c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c hoÆc c¸ nh©n níc ngoµi cïng ®Çu t, cïng kinh doanh, cïng chÞu lç l·i, rñi ro víi c¸c c«ng ty doanh nghiÖp hoÆc c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c cña Trung Quèc. H×nh th._.øc tr¸ch nhiÖm cña nã lµ c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n. Vèn gãp cña hai bªn lµ vèn ph¸p ®Þnh (25%), cßn l¹i lµ vèn vay. Vèn vay nµy do c«ng ty liªn doanh ®øng ra vay vµ cã tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶. Doanh nghiÖp liªn doanh trong thêi gian liªn doanh kh«ng ®îc gi¶m bít tiÒn vèn ®¨ng ký kinh doanh cña m×nh. C¸c bªn chung vèn ph©n chia lîi nhuËn, g¸nh chÞu rñi ro theo tû lÖ ®Çu t. ë thêi kú ®Çu c¶i c¸ch më cöa, h×nh thøc chiÕm tû träng chñ yÕu v× ®îc u ®·i nhiÒu nhÊt vÒ thuÕ xuÊt nhËp khÈu h¶i quan so víi c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi vµ doanh nghiÖp hîp t¸c kinh doanh vµ v× Trung Quèc kh«ng cho phÐp doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi ®Çu t vµo lÜnh vùc dÞch vô. Tuy nhiªn, hiÖn nay víi viÖc Trung Quèc më cöa c¸c lÜnh vùc dÞch vô theo khuyÕn nghÞ cña WTO, h×nh thøc nµy ®ang cã xu híng gi¶m sót, nhêng chç cho h×nh thøc doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi. Vèn ®¨ng ký theo h×nh thøc doanh nghiÖp liªn doanh n¨m 2001 chØ ®¹t 17,54 tû USD, gi¶m 12% so víi møc 20,03 tû USD n¨m 2000. Tû träng cña doanh nghiÖp liªn doanh còng gi¶m tõ 32% vèn ®¨ng ký n¨m 2000 xuèng cßn 25% n¨m 2001.
Doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi lµ doanh nghiÖp mµ toµn bé vèn ®Çu t do chñ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t, x©y dùng ë Trung Quèc theo luËt ph¸p Trung Quèc, kh«ng kÓ nh÷ng c¬ cÊu chi nh¸nh trªn l·nh thæ Trung Quèc vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ kh¸c. Doanh nghiÖp 100% vèn níc ngoµi lµ ph¸p nh©n Trung Quèc. Lo¹i doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn rÊt m¹nh mÏ ë Trung Quèc trong thêi gian gÇn ®©y. N¨m 2001, cã tíi 62% vèn FDI, t¬ng ®¬ng 42,98 tû USD ®¨ng ký theo h×nh thøc nµy. Tû träng cña h×nh thøc nµy trong tæng vèn thùc hiÖn còng ®¹t møc cao nhÊt so víi c¸c h×nh thøc kh¸c: 46% n¨m 2000 vµ 50% n¨m 2001. H×nh thøc nµy ®îc c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi a chuéng v× hä ®îc toµn quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp.
Tõ n¨m 1992 - 1993, bªn c¹nh tiÒn vèn ngµnh nghÒ vµo Trung Quèc theo doanh nghiÖp “ba vèn” cßn cã tiÒn vèn lu th«ng quèc tÕ theo c¸c nhµ ®Çu t ph¬ng T©y vµo Trung Quèc. TiÒn vèn lu th«ng nµy do c¸c lo¹i quü ®Çu t, quü b¶o hiÓm, cung cÊp. Nã trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c c«ng ty ®Çu t, c«ng ty chøng kho¸n vµo Trung Quèc, díi c¸c ph¬ng thøc mua b¸n chøng kho¸n, lu th«ng tiÒn vèn cæ phÇn, x©y dùng quü tham gia cæ phÇn, ®a tiÒn vèn vµo Trung Quèc nh»m thu lîi. Nh÷ng tiÒn vèn lu th«ng nµy kh«ng tù m×nh lu th«ng më xëng, lµm ho¹t ®éng s¶n xuÊt th¬ng m¹i mµ nã theo ®uæi tû suÊt cæ tøc cè ®Þnh, l©u dµi, rñi ro t¬ng ®èi nhá, tÝnh lu ®éng tiÒn vèn cao, gi¸ thµnh trùc tiÕp qu¶n lý kinh doanh t¬ng ®èi thÊp.
Doanh nghiÖp cæ phÇn ®Çu t níc ngoµi n¨m 2001 thu hót ®îc 330 triÖu USD vèn ®¨ng ký (chiÕm 0,5% vèn ®¨ng ký), t¨ng gÊp rìi n¨m 2000 vµ 460 triÖu USD vèn thùc hiÖn (chiÕm gÇn 1% tæng vèn thùc hiÖn), t¨ng 31,8% so víi n¨m 2000. §Æc ®iÓm cña h×nh thøc nµy lµ toµn bé tiÒn vèn do nh÷ng cæ phÇn møc b»ng nhau t¹o thµnh, c¸c chñ ®Çu t cã thÓ ph¸t hµnh cæ phiÕu, cæ phÇn trng tËp tíi c¸c nhµ ®Çu t kh¸c. Nh÷ng cæ phiÕu nµy cã thÓ lu th«ng trong giao dÞch chøng kho¸n hoÆc chuyÓn nhîng trªn thÞ trêng trong níc vµ ngoµi níc. Môc ®Ých lµ ®Ó thu hót nhiÒu nhµ ®Çu t t¨ng vèn më réng cæ phÇn h¬n n÷a vµ tham gia vµo c¶i c¸ch doanh nghiÖp quèc doanh. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1996, cã 86 c«ng ty Trung Quèc trong danh s¸ch c¸c c«ng ty b¸n cæ phiÕu B (cæ phiÕu ph¸t hµnh b»ng NDT ë Thîng H¶i vµ b»ng HKD t¹i Th©m QuyÕn chØ dµnh cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi). 86 c«ng ty nµy b¸n cæ phiÕu thu ®îc gÇn 3 tû USD. §Çu n¨m 1997, Uû ban Chøng kho¸n nhµ níc c«ng bè thªm danh s¸ch 33 doanh nghiÖp ®îc ph¸t hµnh cæ phiÕu B.
Tõ 1995 ®Õn nay, c¸c doanh nghiÖp níc ngoµi më réng cæ phÇn vµ tham gia vµo thÞ trêng chøng kho¸n Trung Quèc. §iÒu nµy ®¸nh dÊu ho¹t ®éng ®Çu t cña níc ngoµi ®· b¾t ®Çu dùa vµo thÞ trêng vèn. Ho¹t ®éng ®Çu t níc ngoµi còng bíc vµo giai ®o¹n ®Çu t quy m« lín, hÖ thèng ho¸. H×nh thøc doanh nghiÖp cæ phÇn ch¾c ch¾n sÏ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong thêi gian tíi.
5. LÜnh vùc ®Çu t
TÝnh ®Õn n¨m 1995, trong tæng vèn FDI vµo Trung Quèc cã 57,1% ®îc ®a vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, 36% vµo c¸c ngµnh dÞch vô, 5% vµo c¸c ngµnh n«ng nghiÖp, nghÒ rõng, ch¨n nu«i gia sóc, nghÒ c¸, b¶o vÖ nguån níc. Nh vËy, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nh×n chung vÉn thu hót ®îc ®a sè vèn FDI.
Thêi kú ®Çu, song song víi quy m« ®Çu t nhá th× ®Çu t còng chØ tËp trung vµo nh÷ng ngµnh dÞch vô, chñ yÕu lµ kinh doanh kh¸ch s¹n, ®iÓm vui ch¬i gi¶i trÝ, x©y cao èc, v× nh÷ng lÜnh vùc nµy dÔ thu håi vèn. Tõ n¨m 1986, Trung Quèc ban hµnh “Nh÷ng quy ®Þnh u ®·i dµnh cho nhµ ®Çu t níc ngoµi” trong ®ã ban hµnh nhiÒu u ®·i nÕu c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t vµo nh÷ng lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Do vËy, ®Çu t vµo c«ng nghiÖp ®· t¨ng lªn nhanh chãng. NÕu nh n¨m 1986, c«ng nghiÖp chØ chiÕm mét tû träng nhá bÐ 27,7% trong tæng vèn FDI th× ®Õn n¨m 1990 ®· t¨ng lªn 84,4%. N¨m 1992 vµ 1993, tû träng nµy cã gi¶m ®i nhng vÉn gi÷ ë møc cao lµ 55,3% vµ 45,9%. Thêi kú nµy, ®a sè ®Çu t tËp trung vµo nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp gia c«ng tËp trung nhiÒu lao ®éng, kü thuËt thÊp hoÆc trung b×nh, s¶n phÈm chñ yÕu ®Ó t¸i xuÊt hoÆc xuÊt khÈu nh: c«ng nghiÖp thùc phÈm, ®å uèng, dÖt, may mÆc, giÇy da, ®å ch¬i, xµ phßng, thuèc tÈy, chÕ t¹o vá container...C«ng nghiÖp nhÑ vµ c«ng nghiÖp gia c«ng lÇn lît chiÕm 58,34% vµ 30,54% ®Çu t níc ngoµi trong ngµnh c«ng nghiÖp. Do kÕt cÊu nh trªn nªn søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp liªn doanh thêi kú 1986 - 1991 cßn bÞ h¹n chÕ.
N¨m 1994, chÝnh phñ Trung Quèc cã sù ®iÒu chØnh kÕt cÊu ngµnh nghÒ, khuyÕn khÝch ®Çu t nhiÒu h¬n vµo lÜnh vùc dÞch vô vµ c¸c ngµnh c¬ së nªn lÜnh vùc ®Çu t ®îc më réng, tuy nhiªn, c«ng nghiÖp vÉn gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o. Träng ®iÓm ngµnh nghÒ ®· ®îc Trung Quèc chuyÓn tõ c«ng nghiÖp gia c«ng sang c¸c ngµnh tËp trung nhiÒu tiÒn vèn vµ kü thuËt, thu hót ®Çu t níc ngoµi hîp lý, tõng bíc cã lùa chän vÒ mÆt kü thuËt cao. C¸c dù ¸n theo quy ®Þnh u tiªn trong chÝnh s¸ch ngµnh nghÒ cña Nhµ níc vÒ t¸i thiÕt vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh ®iÖn tö, m¸y mãc, c¬ khÝ vµ ho¸ dÇu ®îc hëng nhiÒu u ®·i.
Nhê chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh, FDI vµo c¸c ngµnh dÞch vô ngµy cµng t¨ng. Trung Quèc khuyÕn khÝch ®Çu t vµo nh÷ng ho¹t ®éng t vÊn, b¶o hiÓm, lu th«ng tiÒn tÖ, ngo¹i th¬ng, du lÞch, th¬ng nghiÖp b¸n lÎ. Tíi cuèi n¨m 1996, Trung Quèc ®· phª chuÈn thµnh lËp 148 c¬ quan tµi chÝnh tiÒn tÖ cã vèn níc ngoµi, 18 liªn doanh b¸n lÎ, 2 liªn doanh vÒ mËu dÞch ®èi ngo¹i. Ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng vµ c¸c c«ng ty b¶o hiÓm còng ®· phôc vô ®¾c lùc cho môc tiªu thu hót vèn níc ngoµi cña Trung Quèc. TÝnh ®Õn cuèi n¨m 1995, tæng sè vèn c¸c ng©n hµng nµy huy ®éng ®îc ®· lªn tíi 3 tû USD tiÒn göi vµ ®· cho vay gÇn 30 tû USD, trong ®ã trªn 90% lµ cho vay trong níc. Trung Quèc còng cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi kinh doanh tiÒn tÖ vµ ngo¹i th¬ng.
§Çu t vµo bÊt ®éng s¶n t¨ng cùc kú nhanh, tû lÖ so víi tæng sè tõ 6,9% n¨m 1986 lªn 30,6% vµ 39,3% trong c¸c n¨m 1992 vµ 1993. Trong n¨m 1994, nhiÒu dù ¸n bÊt ®éng s¶n ph¶i chÞu thua lç nÆng nÒ. §Õn nöa ®Çu n¨m 1995, tû lÖ vèn ®Çu t vµo ngµnh nµy chØ cßn 26 %.
N«ng nghiÖp thu hót ®îc Ýt vèn ®Çu t nhÊt víi møc tû lÖ b×nh qu©n trªn tæng lîng FDI lµ díi 3%. GÇn ®©y, nhê nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t nhiÒu h¬n vµo n«ng nghiÖp mµ tû träng ®Çu t vµo ngµnh nµy cã xu híng t¨ng lªn, ®¹t 5% vµo n¨m 1995.
6. §Þa bµn ®Çu t
Thêi kú ®Çu, FDI t¹i Trung Quèc chñ yÕu ®Õn tõ t b¶n ngêi Hoa vµ Hoa kiÒu ë Hång K«ng, §µi Loan, Ma Cao nªn ®Þa ®iÓm lý tëng nhÊt cho ®Çu t cña hä lµ vïng ven biÓn §«ng Nam. N¬i ®©y giao th«ng thuËn tiÖn, ®îc chÝnh phñ Trung Quèc u tiªn chän lµm träng ®iÓm ®Çu t vµ quan träng h¬n, n¬i ®©y chÝnh lµ quª h¬ng cña phÇn lín bµ con Hoa kiÒu. Trong vïng nµy, 5 tØnh thµnh gåm Qu¶ng §«ng, Phóc KiÕn, Giang T«, S¬n §«ng vµ Thîng H¶i cã møc ®é tËp trung cao nhÊt. N¨m 1992, 1993, tæng vèn ®Çu t níc ngoµi vµo 5 tØnh thµnh nµy chiÕm 70,8% vµ 66,2% FDI c¶ níc. Cho ®Õn nay, nh÷ng thµnh phè ven biÓn vÉn lµ n¬i tËp trung FDI lín nhÊt. N¨m 1998, lîng vèn FDI vµo 14 thµnh phè ven biÓn chiÕm tíi 88% tæng lîng FDI cña c¶ níc.
Khu vùc réng lín nhng l¹i thu hót lîng FDI Ýt h¬n c¶ lµ vïng s©u trong néi ®Þa. Trong nhiÒu n¨m, tû träng FDI vµo vïng nµy chØ chiÕm trªn díi 10% trong tæng lîng FDI c¶ níc. Nh»m h¹n chÕ bít sù chªnh lÖch vÒ ph©n bè ®Çu t gi÷a c¸c vïng, gÇn ®©y, chÝnh phñ ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p nh»m t¨ng sù hÊp dÉn h¬n n÷a cña miÒn Trung vµ miÒn T©y ®èi víi nhµ ®Çu t níc ngoµi. Nhê cã nh÷ng cè g¾ng nh vËy mµ gÇn ®©y, ®Çu t níc ngoµi ®· v¬n tíi nh÷ng tØnh n»m s©u trong néi ®Þa. B»ng Têng, mét tØnh nghÌo thuéc biªn giíi T©y Nam, chØ trong vßng 5 n¨m 1992 - 1997 ®· thu hót ®îc 21 xÝ nghiÖp “ba vèn” víi lîng vèn ®Çu t trÞ gi¸ 33,6 triÖu USD.
§Çu t níc ngoµi còng cã sù ph¸t triÓn nhanh ë c¸c tØnh Hµ Nam, Hå B¾c, Hå Nam cña khu vùc Nam Trung Bé, Tø Xuyªn ë khu vùc T©y Nam. KÕ tiÕp theo lµ bèn tØnh, khu: Cam Tóc, T©n C¬ng, Ninh H¹, Thanh H¶i cña vïng T©y B¾c. §Õn cuèi n¨m 1993, 4 tØnh, khu nµy ®· cho phÐp thµnh lËp sè doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi lÇn lît lµ 823, 570, 264, 67 triÖu USD. Kim ng¹ch ký kÕt theo hiÖp ®Þnh lÇn lît lµ: 0,467; 0,352; 0,102 vµ 0,028 tû USD. Kim ng¹ch sö dông thùc tÕ lÇn lît ®¹t: 12,7; 53; 15,42; 3,92 triÖu USD.
III. nh÷ng nh©n tè t¹o nªn søc hÊp dÉn ®Çu t níc ngoµi t¹i trung quèc:
Trung Quèc lµ mét m¶nh ®Êt ®Çu t mÇu mì ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi v× nh÷ng lÝ do sau ®©y:
1. Kinh tÕ t¨ng trëng m¹nh
Trung Quèc lµ mét thÞ trêng ®Çy tiÒm n¨ng, ®Æc biÖt khi c¸c thÞ trêng Ch©u ¢u vµ B¾c Mü ®· t¬ng ®èi b·o hoµ. TÝnh theo ngang gi¸ søc mua PPP, Trung Quèc lµ nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi, chØ sau Mü vµ ngêi ta dù ®o¸n quy m« cña thÞ trêng nµy sÏ vît Mü vµo n¨m 2020. Theo t¹p chÝ Econosystem sè ra ngµy 23 / 7 / 2001, Trung Quèc duy tr× ®îc møc t¨ng trëng GDP b×nh qu©n mét n¨m kh¸ cao 10,1% trong suèt mêi n¨m tõ 1991 ®Õn 2000 vµ møc t¨ng trëng trung b×nh lµ 9,7% kÓ tõ 1980. Cho ®Õn nay, t¬ng øng víi c¸c thêi kú, Trung Quèc vÉn dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ tèc ®é t¨ng trëng.
B¶ng 4: T¨ng trëng GDP thùc tÕ hµng n¨m cña Trung Quèc giai ®o¹n 1991 - 2000
§¬n vÞ: phÇn tr¨m (%)
B×nh qu©n giai ®o¹n 1991-2000
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002*
10,13
10,5
9,6
8,8
7,8
7,1
8,0
7,0
7,1
Nguån: t¹p chÝ Econosystem sè 23 / 7 / 2001. (2002*: sè liÖu íc tÝnh)
N¨m 2001, trong bèi c¶nh suy gi¶m chung cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu, Trung Quèc lµ nÒn kinh tÕ duy nhÊt duy tr× ®îc tèc ®é t¨ng trëng 7%.
Theo “KÕ ho¹ch n¨m n¨m lÇn thø 10” (2001 - 2005) vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña Quèc héi Trung Quèc, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n cña Trung Quèc sÏ ®îc duy tr× ë møc 7%/n¨m. Víi møc t¨ng trëng nµy, ®Õn n¨m 2005, GDP cña Trung Quèc sÏ ®¹t 15.500 tû NDT, t¬ng ®¬ng 1.870 tû USD, møc GDP b×nh qu©n ®Çu ngêi sÏ ®¹t 9.400 NDT (1.140 USD).
2. TiÒm lùc thÞ trêng to lín
Víi sè d©n ®«ng nhÊt thÕ giíi (1,3 tØ ngêi), Trung Quèc lµ mét thÞ trêng to lín ®Çy hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Ngoµi lîi thÕ lµ mét thÞ trêng tiªu dïng khæng lå, Trung Quèc cßn cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó: HiÖn nay, tµi nguyªn kho¸ng s¶n cña Trung Quèc ®øng thø 3 trªn thÕ giíi, chñng lo¹i phong phó vµ sè lîng rÊt lín. Trung Quèc lµ mét trong nh÷ng níc giµu nhÊt thÕ giíi vÒ c¸c nguån kho¸ng s¶n quan träng nh than, quÆng s¾t, kim lo¹i mµu: mangan chiÕm 10% tr÷ lîng thÕ giíi, vonfram chiÕm 90% tr÷ lîng thÕ giíi, molipden chØ kÐm cã Mü, antimoan chiÕm kho¶ng 75-80% tr÷ lîng thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n phÈm mang tÝnh tµi nguyªn t¨ng nhanh. Than nguyªn khai, xi m¨ng, b«ng, v¶i b«ng, nguyªn liÖu dÇu, ®øng ®Çu thÕ giíi. Lîng ph¸t ®iÖn vµ s¶n lîng thÐp ®øng thø 4 thÕ giíi, s¶n lîng dÇu th« ®øng thø 5 thÕ giíi.
3. Gi¸ thµnh lao ®éng vµ gi¸ thµnh ®Êt ®ai thÊp
Víi h¬n 1,3 tû d©n, hµng n¨m Trung Quèc cung cÊp mét nguån lao ®éng dåi dµo cho s¶n xuÊt vµ lu th«ng. H¬n n÷a, gi¸ thµnh lao ®éng l¹i rÎ. TiÒn l¬ng b×nh qu©n ë Trung Quèc b»ng 1/10 c¸c níc NICs vµ b»ng 1/30 cña NhËt, Mü vµ mét sè níc t b¶n ph¸t triÓn. Bªn c¹nh gi¸ lao ®éng rÎ, gi¸ c¶ ®Êt ®ai ®Ó sö dông x©y dùng nhµ m¸y, doanh nghiÖp ë Trung Quèc còng rÊt rÎ, chØ b»ng 1/30 ë §µi Loan. Gi¸ thµnh lao ®éng vµ gi¸ ®Êt ®ai thÊp gióp h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, n©ng cao søc c¹nh tranh, thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn, kÝch thÝch c¸c nhµ t b¶n níc ngoµi ®Çu t vµo Trung Quèc.
4. Trung Quèc gia nhËp WTO
Th¸ng 11 / 2001, sau mét qu¸ tr×nh ®µm ph¸n kÐo dµi trong khu«n khæ WTO, Trung Quèc ®· trë thµnh thµnh viªn chÝnh thøc cña WTO, mét sù kiÖn quan träng trong khu«n khæ hÖ thèng th¬ng m¹i toµn cÇu. Sù kiÖn nµy lµ håi chu«ng míi nhÊt vµ vang xa nhÊt b¸o hiÖu sù xuÊt hiÖn cña Trung Quèc víi t c¸ch mét cêng quèc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ ®ang lªn.
Sù kiÖn nµy lµm diÔn ra mét sè thay ®æi nhÊt ®Þnh trong toµn bé hÖ thèng quan hÖ kinh tÕ thÕ giíi. Hµng xuÊt khÈu cña Trung Quèc trong 15 n¨m qua ®· t¨ng 9 lÇn cßn nhËp khÈu t¨ng 5 lÇn. VÒ kim ng¹ch ngo¹i th¬ng, Trung Quèc hiÖn ®øng thø 7 thÕ giíi vµ dù kiÕn níc nµy sÏ n¾m vÞ trÝ cao h¬n n÷a.
T¸c ®éng quan träng cña viÖc Trung Quèc gia nhËp WTO lµ viÖc cñng cè tiÒm lùc kinh tÕ cña Trung Quèc. Tríc hÕt, xuÊt khÈu cña níc nµy sÏ t¨ng m¹nh nhê viÖc gi¶m thiÓu c¸c biÖn ph¸p ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi hµng ho¸ Trung Quèc, ®¶m b¶o cho Trung Quèc ®îc hëng quy chÕ Tèi HuÖ Quèc trong quan hÖ víi c¸c ®èi t¸c trong tæ chøc nµy. Theo sè liÖu cña ViÖn Hµn L©m KHXH Trung Quèc, kim ng¹ch mËu dÞch cña Trung Quèc sÏ t¨ng tõ 509,8 tû USD/2001 lªn 600 tû USD n¨m 2005. Theo tÝnh to¸n cña ng©n hµng t¸i thiÕt vµ ph¸t triÓn quèc tÕ, GDP cña Trung Quèc sÏ t¨ng 2-3%/ n¨m. C¸c chuyªn gia Trung Quèc cho r»ng viÖc nµy sÏ lµm t¨ng GDP cña Trung Quèc lªn 2,9% hay 24 tû USD/ n¨m vµ t¹o ra 10 triÖu viÖc lµm míi.
ViÖc më réng thÞ trêng vµ c¶i thiÖn m«i trêng ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh sÏ lµm t¨ng m¹nh nguån vèn FDI. Theo sè liÖu cña ViÖn hµn l©m KHXH Trung Quèc, FDI cña Trung Quèc sÏ t¨ng lªn 100 tû USD/n¨m vµo n¨m 2005. ViÖc c¬ cÊu l¹i doanh nghiÖp vµ toµn bé c¸c ngµnh dÞch vô nh WTO khuyÕn nghÞ sÏ lµm t¨ng hiÖu qu¶ ph©n phèi l¹i c¸c nguån lùc, t¨ng tiÒm lùc kinh tÕ cña Trung Quèc.
ViÖc gia nhËp WTO sÏ gióp Trung Quèc t¨ng cêng ®Þnh híng thÞ trêng trong ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh. Trung Quèc sÏ ph¶i thùc hiÖn c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ mËu dÞch hµng ho¸, mËu dÞch dÞch vô vµ trong c¸c lÜnh vùc b¶o hé së h÷u trÝ tuÖ.
Trung Quèc sÏ cã nh÷ng thay ®æi trong chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t níc ngoµi. Trong nh÷ng n¨m qua, Trung Quèc ®· dµnh quy chÕ Tèi HuÖ Quèc ®èi víi doanh nghiÖp níc ngoµi ®Çu t vµo Trung Quèc th«ng qua c¸c c«ng ty trong níc. Trong khi ®ã, Trung Quèc vÉn cã ph©n biÖt ®èi xö ®èi víi c¸c c«ng ty níc ngoµi, vÝ dô c¸c yªu cÇu vÒ tû träng s¶n phÈm trong gi¸ thµnh s¶n phÈm cuèi cïng, cam kÕt xuÊt khÈu vµ h¹n chÕ b¸n hµng trong thÞ trêng néi ®Þa. Tuy nhiªn, trong t¬ng lai, Trung Quèc sÏ kh«ng thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p m©u thuÉn víi c¸c quy ®Þnh cña WTO. Trung Quèc sÏ ph¶i ®¶m b¶o chØ ®îc ®èi xö quèc gia víi c¸c c«ng ty cã vèn ®Çu t níc ngoµi vµ xãa bá u ®·i ®èi víi c¸c c«ng ty trong níc.
Nh÷ng thay ®æi trong qu¶n lý ®Çu t sÏ dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi c¬ cÊu FDI. Dù b¸o vèn FDI vµo khu vùc dÞch vô sÏ t¨ng m¹nh. Trong thËp kû qua, 60% FDI tËp trung vµo c«ng nghiÖp. Sau khi Trung Quèc gia nhËp WTO, viÖc phi ®iÒu tiÕt c¸c khu vùc tµi chÝnh, viÔn th«ng, ph©n phèi vµ dÞch vô nghÒ nghiÖp sÏ gãp phÇn lµm t¨ng FDI vµo c¸c lÜnh vùc nµy.
Ngoµi ra, víi m«i trêng kinh doanh thuËn lîi, hÖ thèng ph¸p lý kh«ng ngõng ®îc bæ sung, c¬ së h¹ tÇng kh«ng ngõng ®îc hoµn thiÖn, Trung Quèc sÏ tiÕp tôc lµ ®Þa ®iÓm ®Çu t lý tëng cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi trong thêi gian tíi.
Ch¬ng II
Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong thu hót FDI T¹i Trung Quèc
H¬n hai m¬i n¨m qua, Trung Quèc ®· thùc hiÖn ®êng lèi më cöa khuyÕn khÝch thu hót ®Çu t níc ngoµi nh»m phôc vô cho chiÕn lîc c¶i c¸ch kinh tÕ: chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng XHCN “mang mµu s¾c Trung Hoa”. Víi nh÷ng biÖn ph¸p vµ ph¬ng c¸ch ®éc ®¸o chØ cã ë Trung Quèc, chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña Trung Quèc ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ. §Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung Quèc.
I. T¸c ®éng cña fdi ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung quèc
1. T¸c ®éng tÝch cùc
1.1. Thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ
Tõ 1979 ®Õn nay, tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cña Trung Quèc ®· t¨ng lªn rÊt nhanh. NÕu møc t¨ng trëng kinh tÕ cña Trung Quèc vµo n¨m 1979 míi ®¹t 3% th× ®Õn gi÷a thËp niªn 90, tèc ®é t¨ng trëng ®¹t trªn 10% vµ hiÖn duy tr× ë møc trªn 7%. §¹t ®îc thµnh tùu kú diÖu nh vËy ph¶i kÓ ®Õn sù ®ãng gãp kh«ng nhá cña FDI. TÝnh ®Õn hÕt n¨m 2002, Trung Quèc cã h¬n 420.000 xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi, ®ãng gãp ngµy cµng lín cho thu nhËp quèc d©n, tõ møc 3,1% n¨m 1980 lªn 19,6% n¨m 1999 vµ t¨ng vät lªn møc 32,3% GDP vµo n¨m 2000. Thêi kú kÕ ho¹ch 5 n¨m lÇn thø 8 (1991 - 1995), tèc ®é t¨ng trëng b×nh qu©n hµng n¨m gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp cña c¸c doanh nghiÖp “ba vèn” lµ 95,6%, dêng nh mçi n¨m t¨ng lªn 1 lÇn, trong khi c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp nhµ níc chØ t¨ng 7,1%, doanh nghiÖp c«ng nghiÖp tËp thÓ t¨ng 28%. N¨m 1998, tæng gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp cña doanh nghiÖp “ba vèn” chiÕm 17,86% tæng gi¸ trÞ s¶n lîng c«ng nghiÖp cña c¶ níc (xem b¶ng 5).
B¶ng 5: Tû lÖ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp cã vèn ®Çu t cña níc ngoµi trªn tæng sè c«ng nghiÖp cña Trung Quèc
§¬n vÞ: phÇn tr¨m (%)
LÜnh vùc
Sè doanh nghiÖp
Tæng tµi s¶n
Gi¸ trÞ t¨ng thªm
Doanh thu
ThuÕ
Tæng céng
9,15
17,53
17,86
20,52
17,26
C«ng nghiÖp nhÑ
12,71
25,37
24,79
28,15
18,89
C«ng nghiÖp nÆng
5,81
13,45
13,2
15,1
16,16
Nguån: ChØnh lý tõ Niªn gi¸m thèng kª Trung Quèc n¨m 1998.
Bªn c¹nh ®ã, kÕt qu¶ xuÊt khÈu næi bËt cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi (§TNN) ®ãng gãp tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn cña ngo¹i th¬ng Trung Quèc. C¸c doanh nghiÖp nµy cã lîi thÕ h¬n c¸c doanh nghiÖp trong níc trong viÖc xuÊt khÈu s¶n phÈm cña m×nh, c¸c lîi thÕ ®ã bao gåm: c«ng nghÖ tiªn tiÕn, tr×nh ®é qu¶n lý vµ kiÓm tra chÊt lîng tèt h¬n, s¶n phÈm cã danh tiÕng h¬n vµ cã hÖ thèng tiªu thô quèc tÕ réng lín h¬n. Møc ®ãng gãp gia t¨ng xuÊt khÈu cña khu vùc nµy n¨m 1988 lµ 18%, n¨m 1995 t¨ng lªn 38,81% vµ n¨m 1997 lªn tíi 42%. Khu vùc §TNN kh«ng chØ thóc ®Èy t¨ng trëng tæng lîng xuÊt khÈu mµ cßn thóc ®Èy viÖc c¶i thiÖn c¬ cÊu vµ n©ng cÊp s¶n phÈm xuÊt khÈu. TuyÖt ®¹i bé phËn s¶n phÈm xuÊt khÈu cña khu vùc nµy lµ s¶n phÈm c«ng nghiÖp, tû träng trung b×nh c¸c n¨m ®Òu h¬n 90%. Tû träng c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn t¨ng tõ 74,4% n¨m 1990 lªn 83,7% n¨m 1994, tû träng s¶n phÈm s¬ cÊp h¹ tõ 22,5% xuèng cßn 16,3%, tû träng xuÊt khÈu s¶n phÈm c¬ ®iÖn t¨ng tõ 17,9% lªn 26,4%. KÕt cÊu hµng ho¸ ngµy cµng ®îc c¶i thiÖn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Trung Quèc tham gia ngµy cµng s©u vµo mËu dÞch thÕ giíi.
Cã thÓ nãi, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®· trë thµnh bé phËn cã søc sèng nhÊt, lµ ®iÓm t¨ng trëng m¹nh nhÊt trong nÒn kinh tÕ Trung Quèc nh÷ng n¨m qua. Theo ®¸nh gi¸ cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ Trung Quèc, trong tû lÖ t¨ng trëng kinh tÕ cao hµng n¨m cña Trung Quèc cã kho¶ng 4-5% thuéc vÒ tiÒn vèn bªn ngoµi, ®iÒu nµy cã nghÜa lµ tiÒn vèn cña th¬ng gia níc ngoµi chiÕm kho¶ng 3% tæng sè tiÒn vèn trong níc, ®· ®ãng gãp h¬n 30% cho sù t¨ng trëng kinh tÕ cña Trung Quèc.
1.2. Bæ sung nguån vèn quan träng cho ®Êt níc
Tríc khi më cöa, Trung Quèc lµ mét níc chËm ph¸t triÓn víi GDP n¨m 1978 lµ 358,8 tû NDT, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi khu vùc ®« thÞ lµ 316 NDT, tÝch luü ®Çu t hÇu nh kh«ng cã. §Ó cã ®îc nguån vèn, Trung Quèc ®· ¸p dông chÝnh s¸ch “th¾t lng buéc bông” vµ më cöa thu hót §TNN. KÓ tõ ®ã ®Õn nay, nguån vèn FDI ®· cã t¸c dông bæ sung ngµy cµng lín cho vèn ®Çu t ë Trung Quèc.
Giai ®o¹n 1985 - 1995, vèn FDI thùc tÕ b×nh qu©n mét n¨m ë Trung Quèc ®¹t 11,7 tû USD, chiÕm 6,4% vèn ®Çu t c¬ b¶n hµng n¨m cña Trung Quèc. Tû lÖ nµy t¨ng m¹nh lªn møc 14,6% vµo n¨m 1997 råi sau ®ã gi¶m nhÑ vµo c¸c n¨m 1998, 1999 vµ 2000, lÇn lît chiÕm 12,9%; 11,3% vµ 10,5% tæng vèn ®Çu t c¬ b¶n. FDI trong ®Çu t tµi s¶n cè ®Þnh cña Trung Quèc nh vËy lµ kh¸ cao so víi møc b×nh qu©n 6,8% cña thÕ giíi.
Theo c¸c sè liÖu thèng kª, ®Çu t trùc tiÕp cña th¬ng gia níc ngoµi íc tÝnh cã tíi 70% trë thµnh vèn ®Çu t cè ®Þnh, 30% trë thµnh vèn ®Çu t lu ®éng. FDI ®· trë thµnh nguån vèn chñ yÕu bï ®¾p vµo chç thiÕu trong tµi s¶n cè ®Þnh toµn x· héi cña Trung Quèc.
Bªn c¹nh ®ã, thuÕ thu ®îc cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi lµ kho¶n ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho nhu cÇu chi tiªu, ®Çu t cña chÝnh phñ. N¨m 1992, tiÒn thuÕ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Trung Quèc lµ 10,7 tû NDT, chiÕm 2,1% sè thuÕ tµi chÝnh c¶ níc, con sè nµy n¨m 1995 lµ 65,96 tû NDT vµ chiÕm13,2%.
Nh vËy, FDI ®· trë thµnh nguån quan träng bï ®¾p sù thiÕu hôt trong tµi s¶n cè ®Þnh toµn x· héi cña Trung Quèc vµ bæ sung cho nguån thu nhËp tµi chÝnh cña Nhµ níc.
1.3. T¹o ®iÒu kiÖn cho Trung Quèc ph¸t triÓn c«ng nghÖ, tiÕp thu kinh nghiÖm qu¶n lý
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi kh«ng chØ bï ®¾p sù thiÕu hôt vÒ vèn mµ cßn mang ®Õn kü thuËt vµ c¬ chÕ qu¶n lý hiÖn ®¹i. Th«ng qua viÖc x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp “ba vèn”, Trung Quèc ®· thu hót ®îc mét lo¹t kü thuËt tiªn tiÕn, bï vµo chç thiÕu cña mét sè doanh nghiÖp vµ ngµnh nghÒ cña Trung Quèc. Trong ®ã t¬ng ®èi næi bËt lµ nh÷ng tiÕn bé kü thuËt nh ®êng d©y c¸p quang, thiÕt bÞ th«ng tin, m¸y khÝ cô tù ®éng ho¸, tivi mÇu, thang m¸y, ®êng ®iÖn thèng nhÊt quy m« lín, m¸y ®iÖn cì nhá, « t« con, vËt liÖu x©y dùng lo¹i míi, dîc phÈm. Cïng víi dßng ch¶y vµo cña FDI, nh÷ng kinh nghiÖm tæ chøc vµ qu¶n lý doanh nghiÖp tiªn tiÕn hiÖn ®¹i còng vµo theo, thóc ®Èy sù chuyÓn dÞch c¬ chÕ kinh doanh theo híng thÞ trêng cña c¸c doanh nghiÖp Trung Quèc.
HiÖn nay, nhê nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý cña chÝnh phñ trong viÖc thu hót c«ng nghÖ cao, c¸c doanh nghiÖp cã vèn §TNN ®ang cã sù chuyÓn híng sang c¸c ngµnh c«ng nghÖ sinh häc, vËt liÖu míi, ®å ®iÖn tö, c«ng nghÖ th«ng tin. Theo c«ng bè chÝnh thøc cña ViÖn Hµn l©m Trung Quèc, n¨m 2001, c¸c doanh nghiÖp nµy ®· thµnh lËp 124 trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao (Hi-tech R&D centers) t¹i Trung Quèc. PhÇn lín c¸c TNCs ®Òu thµnh lËp Ýt nhÊt mét trung t©m R&D. §iÓn h×nh lµ c¸c c«ng ty Mü. NÕu nh n¨m 1997, hä ®Çu t 35 triÖu USD cho ho¹t ®éng R&D t¹i Trung Quèc th× n¨m 1999, con sè nµy ®· t¨ng lªn 305 triÖu USD (t¨ng 771%), trong ®ã 292 triÖu USD lµ cña c¸c h·ng chÕ t¹o cßn 26 triÖu USD cßn l¹i lµ cña c¸c h·ng dîc phÈm ®Çu t vµo nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn.
Møc ®é thu hót c«ng nghÖ nguån vµo Trung Quèc ngµy cµng gia t¨ng. Theo thèng kª cña Côc Th¬ng M¹i Mü, n¨m 1997, chØ cã 13% doanh nghiÖp cã vèn níc ngoµi ë Trung Quèc ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i nhÊt cña c«ng ty mÑ vµo Trung Quèc. N¨m 2001, tû lÖ nµy ®· t¨ng lªn 41% vµ íc tÝnh n¨m 2002 lªn møc 50%. FDI thùc sù ®· mang ®Õn nh÷ng kü thuËt, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ kü n¨ng qu¶n lý míi cho Trung Quèc.
1.4. Thóc ®Èy sù h×nh thµnh thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt
Nh÷ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ë Trung Quèc mang l¹i nh÷ng ph¬ng thøc ho¹t ®éng, nh÷ng kinh nghiÖm qu¶n lý thÞ trêng cho Trung Quèc, t¹o ®iÒu kiÖn cho Trung Quèc dÇn h×nh thµnh thÞ trêng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt: thÞ trêng kü thuËt, thÞ trêng vËt t, thÞ trêng tiÒn vèn, thÞ trêng lao ®éng, thÞ trêng ®Êt ®ai.
Thø nhÊt, FDI thóc ®Èy h×nh thµnh thÞ trêng nhµ ®Êt. Tõ n¨m 1987, Trung Quèc ®· b¾t ®Çu thùc hiÖn nhîng b¸n quyÒn sö dông ®Êt cña nhµ níc cho c¸c th¬ng gia níc ngoµi khai ph¸t kinh doanh. TÝnh tíi cuèi n¨m 1990, khu vùc ven biÓn nhîng b¸n tæng céng 19,8 km2, thu vÒ 19,5 tû NDT, trong ®ã, Th©m QuyÕn nhîng b¸n 6,5 km2, gi¸ hîp ®ång lµ 780 triÖu NDT.
Thø hai, FDI thóc ®Èy sù h×nh thµnh thÞ trêng vèn. §Ó cã mét thÞ trêng tiÒn vèn, Trung Quèc ®· tõng bíc x©y dùng c¬ së vµ bé phËn chñ yÕu cña thÞ trêng vèn, ®ã lµ thÞ trêng chøng kho¸n, trong ®ã l¹i chia ra x©y dùng thÞ trêng cæ phiÕu, tr¸i kho¸n vµ thÞ trêng quü tiÒn vèn. ThÞ trêng cæ phiÕu ®îc chÝnh thøc thµnh lËp ë Th©m QuyÕn vµ Thîng H¶i n¨m 1992. ViÖc ph¸t hµnh cæ phiÕu lo¹i B (cæ phiÕu dµnh riªng cho th¬ng gia níc ngoµi) ®· ®¸nh dÊu sù ®ét ph¸ quan träng trong thÓ chÕ tiÒn tÖ cña Trung Quèc. Ngoµi ra, Trung Quèc cßn ph¸t hµnh cæ phiÕu b»ng ngo¹i tÖ ë níc ngoµi, ch¼ng h¹n nh cæ phiÕu N ®îc niªm yÕt t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n New York, cæ phiÕu H ®îc niªm yÕt t¹i Së giao dÞch chøng kho¸n Hång K«ng.
Víi sù ph¸t triÓn trªn, thÞ trêng ë Trung Quèc ngµy cµng më réng. Nã thóc ®Èy c¸c lo¹i nguån vèn lu th«ng, kÕt hîp c¸c yÕu tè s¶n xuÊt, thóc ®Èy kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn.
Ngoµi ra, FDI cßn t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cho mét bé phËn ®«ng ®¶o ngêi lao ®éng Trung Quèc, thóc ®Èy giao lu kinh tÕ gi÷a Trung Quèc víi Hång K«ng, Ma Cao, gãp phÇn c©n b»ng thu chi gi÷a Trung Quèc víi quèc tÕ.
Bªn c¹nh nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc, FDI còng g©y mét vµi ¶nh hëng tiªu cùc ®Õn kinh tÕ Trung Quèc.
2. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña FDI ®èi víi nÒn kinh tÕ Trung Quèc
2.1. KÕt cÊu ngµnh nghÒ cña FDI cßn cha hîp lý, ¶nh hëng tíi kÕt cÊu ngµnh nghÒ chung cña Trung Quèc
Trong tæng nguån vèn ®Çu t níc ngoµi t¹i Trung Quèc, phÇn lín ®Çu t vµo ngµnh c«ng nghiÖp trong khi ®Çu t vµo n«ng nghiÖp vµ ngµnh dÞch vô vÉn cßn khiªm tèn. Trong c«ng nghiÖp, phÇn lín ®Çu t vµo ngµnh tËp trung nhiÒu lao ®éng, cßn ®Çu t Ýt vµo ngµnh tËp trung nhiÒu kü thuËt vµ vèn, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng Trung Quèc ph¶i nhËp phÇn lín nguyªn liÖu ®Ó gia c«ng l¾p r¸p, cßn Ýt nh÷ng h¹ng môc cao vµ míi. Ngµnh gia c«ng th× t¨ng nhanh, tr¸i l¹i ngµnh kü thuËt cao th× t¨ng chËm, ®iÒu nµy ®· ¶nh hëng ®Õn sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña nÒn kinh tÕ.
2.2. Qu¸ tr×nh thu hót FDI t¹o ra sù ph¸t triÓn chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng cña Trung Quèc
Thêi gian qua, FDI vµo khu vùc miÒn Trung vµ miÒn T©y chiÕm tû träng rÊt nhá vµ hÇu nh kh«ng ®¸ng kÓ trong tæng luång vèn FDI vµo c¶ níc. Trong khi ®ã, c¸c tØnh, c¸c thµnh phè ven biÓn l¹i lµ n¬i tËp trung chñ yÕu cña FDI. Theo t¹p chÝ “The Taipei Times” ra ngµy 12 / 1 / 1999, chØ riªng tØnh Qu¶ng §«ng thu hót ®îc 26,5% tæng vèn FDI vµo Trung Quèc n¨m 1998, trong khi c¶ miÒn T©y néi ®Þa réng lín chØ thu hót cã 3%. §iÒu nµy g©y ra sù ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi gi÷a khu vùc ven biÓn víi miÒn Trung, miÒn T©y néi ®Þa. Theo tµi liÖu thèng kª cña Trung Quèc trong hai chôc n¨m qua, tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt quèc néi ë khu vùc miÒn Trung tõ 31% xuèng cßn 27,5%, khu vùc miÒn T©y tõ 16,5% gi¶m cßn 14,1%, khu vùc miÒn §«ng th× tõ 52,5% n©ng lªn 58,3% so víi c¶ níc. N¨m 2000, thu nhËp sau thuÕ trung b×nh trªn ®Çu ngêi lµ 6.280 NDT/ n¨m ë c¸c thµnh phè ven biÓn trong khi ë c¸c thµnh phè néi ®Þa chØ ®¹t 2.253 NDT. GDP/ngêi ë thµnh phè ven biÓn cao gÊp gÇn 3 lÇn khu vùc néi ®Þa.
2.3. FDI t¨ng cao ¶nh hëng ®Õn kinh tÕ qu¸ nãng
Cã nh÷ng giai ®o¹n FDI ®æ vµo Trung Quèc qu¸ nhiÒu g©y nªn nh÷ng c¬n sèt ®Çu t. Ch¼ng h¹n nh giai ®o¹n 1992 - 1993, do qu¸ coi träng viÖc ®a tiÒn vèn bªn ngoµi vµo, c¸c ®Þa ph¬ng ®ua nhau theo ®uæi tiÒn vèn níc ngoµi, thËm chÝ ®em viÖc thu hót FDI ®¸nh ®ång víi ph¸t triÓn kinh tÕ. Hä ®ua nhau miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp, h¹ thÊp gi¸ c¶ sö dông ®Êt ®ai, h×nh thµnh nªn nh÷ng “c¬n sèt” cæ phiÕu, nhµ ®Êt, khu khai ph¸t, lîi dông vèn ng©n hµng...trªn kh¾p c¶ níc. Mét hËu qu¶ trùc tiÕp mµ nh÷ng c¬n sèt ®em l¹i chÝnh lµ ®Çu t qu¸ nãng. §Çu t qu¸ nãng ¶nh hëng lµm kinh tÕ qu¸ nãng. L¹m ph¸t t¨ng cao trong hai n¨m liÒn, n¨m 1993 lµ 13,2%, 1994 lµ 21,7%.
Thu hót FDI nghiªng nhiÒu vÒ ngµnh bÊt ®éng s¶n. Quy m« ®Çu t vµo ngµnh nµy qu¸ lín: c¸c dù ¸n x©y dùng qu¸ nhiÒu ®· lµm t¨ng nhu cÇu vÒ vËt liÖu x©y dùng. Do vËy ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh viÖc cung øng vËt liÖu x©y dùng bÞ c¨ng th¼ng, nã ®· më réng kho¶ng c¸ch gi÷a cung vµ cÇu, thóc ®Èy vËt gi¸ gia t¨ng. Ngµnh bÊt ®éng s¶n ph¸t triÓn m¹nh cßn n¶y sinh ho¹t ®éng ®Çu c¬ bÊt ®éng s¶n bu«n ®Êt, bu«n nhµ lµm cho gi¸ c¸c kh©u chuyÓn nhîng vît qua hµng chôc lÇn, thËm chÝ hµng tr¨m lÇn gi¸ nhîng b¸n ®Êt g©y nªn sù bÊt æn ®Þnh cña tiÒn tÖ.
II. Nh÷ng bµi häc thµnh c«ng trong thu hót fdi ë Trung quèc
1. Tõng bíc më réng ®Þa bµn ®Çu t
Tríc khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch, nÒn kinh tÕ Trung Quèc còng l©m vµo t×nh tr¹ng suy tho¸i toµn diÖn, nªn khi thùc hiÖn më cöa thu hót ®Çu t níc ngoµi, tÊt c¶ c¸c ®Þa ph¬ng, c¸c ngµnh ®Òu ®øng tríc nhu cÇu thiÕu gay g¾t vÒ vèn. Tuy nhiªn, v× mçi vïng cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau nªn kh«ng thÓ cïng mét lóc më cöa tÊt c¶ c¸c vïng. Víi ph¬ng ch©m “dß ®¸ qua s«ng”, võa lµm thö võa rót kinh nghiÖm, Trung Quèc ®· u tiªn më cöa ®èi víi ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cho c¸c vïng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ph¸t triÓn tríc.
1.1. X©y dùng c¸c ®Æc khu kinh tÕ (Special Economic Zones)
Khu vùc ven biÓn §«ng Nam cña Trung Quèc cã mét u thÕ ®Æc biÖt, ®ã lµ truyÒn thèng kinh doanh bu«n b¸n l©u ®êi vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi trong giao th¬ng quèc tÕ. NÕu vïng nµy cã thÓ ®i vµo thÞ trêng quèc tÕ ®Ó tá râ thÕ m¹nh, t×m ra lèi tho¸t ®Ó chuyÓn sang quü ®¹o híng ra bªn ngoµi, t¹o mét c¸i nh×n tèt vÒ nÒn kinh tÕ Trung Hoa th× ch¼ng nh÷ng kinh tÕ vïng ®ã ph¸t triÓn mµ cßn lµm bµn ®¹p cho sù ph¸t triÓn cña c¶ miÒn Trung vµ miÒn T©y. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜ ®ã, n¨m 1980, Trung Quèc chÝnh thøc thµnh lËp t¹i khu vùc nµy bèn ®Æc khu kinh tÕ (§KKT): Th©m QuyÕn, Chu H¶i, S¸n §Çu t¹i tØnh Qu¶ng §«ng vµ ®Æc khu H¹ M«n t¹i tØnh Phóc KiÕn. §Õn n¨m 1988, ®Ó ®¸p øng nhu cÇu më cöa ®èi ngo¹i, Trung Quèc ®· thµnh lËp tØnh ®¶o H¶i Nam vµ toµn tØnh ®· trë thµnh ®Æc khu kinh tÕ thø n¨m khiÕn cho quy m« c¸c ®Æc khu ngµy cµng më réng.
Víi ph¬ng ch©m “mîn gµ ®Î trøng”: sö dông vèn, c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn cña níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc vµ chØ râ “nh÷ng con gµ cÇn mîn”, Trung Quèc ®· kh«ng nhÇm khi x¸c ®Þnh c¸c ®èi tîng ®Çu t cña chÝnh s¸ch thu hót vèn ®Çu t bªn ngoµi: h¬n ai hÕt, chÝnh lµ 57 triÖu ngêi Hoa h¶i ngo¹i, lµ §µi Loan, lµ Hång K«ng, Ma Cao. TiÕp sau lµ tÊt c¶ nh÷ng ai cã kh¶ n¨ng cung cÊp c«ng nghÖ cao vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn. §iÒu nµy lý gi¶i t¹i sao Trung Quèc l¹i lùa chän thµnh lËp c¸c ®Æc khu kinh tÕ ë nh÷ng vÞ trÝ rÊt ®¾c ®Þa:
Thø nhÊt, c¸c ®Æc khu ®Òu n._.nh, æn ®Þnh hîp t¸c trong khu vùc:
ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý hÕt søc thuËn lîi lµ n»m ngay trong lßng khu vùc ch©u ¸ -Th¸i B×nh D¬ng, khu vùc ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi vÒ th¬ng m¹i, vËn chuyÓn hµng ho¸, viÔn th«ng. C¸c nhµ kinh tÕ trªn thÕ giíi ®· dù ®o¸n r»ng trong 50 n¨m n÷a th× khu vùc nµy vÉn lµ khu vùc ph¸t triÓn nhÊt trªn thÕ giíi vÒ kinh tÕ víi sù lín m¹nh cña Trung Quèc vµ NhËt B¶n. Víi tiªu chÝ “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n íc”, ViÖt Nam tÝch cùc gia nhËp c¸c tæ chøc khu vùc vµ quèc tÕ, ký c¸c hiÖp ®Þnh song ph ¬ng vµ ®a ph¬ng víi chÝnh phñ c¸c níc kh¸c: gia nhËp ASEAN, tham gia AFTA, ký kÕt hiÖp ®Þnh th¬ng m¹i ViÖt - Mü... TÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng nµy sÏ gãp phÇn t¨ng tÝnh hÊp dÉn cña ViÖt Nam ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi.
- M«i tr êng kinh tÕ, chÝnh trÞ æn ®Þnh:
ë tÇm vÜ m«, m«i tr êng kinh tÕ cña ViÖt Nam lµ kh¸ æn ®Þnh, ®êi sèng nh©n d©n c¸c vïng, c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n kh«ng ngõng ® îc n©ng cao, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 4-5% lµ møc cao so víi khu vùc. §ã lµ ®iÒu kiÖn ®Ó kh«ng ngõng më réng dung lîng thÞ tr êng. Nhê chÝnh s¸ch ph¸t huy m¹nh mÏ néi lùc, vèn trong n íc chiÕm tíi 60% tæng vèn ®Çu t toµn x· héi víi tû lÖ tÝch luü néi bé nÒn kinh tÕ n¨m 2000 ®¹t 27% GDP, cho phÐp huy ®éng vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn bªn ngoµi. M«i trêng chÝnh trÞ ë níc ta kh¸ æn ®Þnh, nhÊt lµ trong bèi c¶nh thÕ giíi hiÖn nay, gióp cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi cã ®îc sù tin tëng, an t©m vÒ sù an toµn trong ho¹t ®éng ®Çu t.
- Lùc lîng lao ®éng dåi dµo:
ViÖt Nam cã lùc l îng lao ®éng dåi dµo vÒ sè lîng, cã tr×nh ®é tiªn tiÕn. ChØ sè ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¹t cao h¬n tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, thÓ hiÖn ®iÓm næi tréi cña chÊt lîng nguån nh©n lùc, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu vµ thÝch nghi ho¸ chuyÓn giao c«ng nghÖ ®Ó kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh. Trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh hiÖn nay, vÒ c¬ b¶n ngêi lao ®éng ViÖt Nam ®¸p øng ®îc yªu cÇu vµ cã mÆt b»ng tiÒn l¬ng thÊp h¬n c¸c níc ASEAN kh¸c.
- LuËt ®Çu t t¬ng ®èi hÊp dÉn:
LuËt §Çu t níc ngoµi cña ViÖt Nam lÇn ®Çu tiªn thùc sù ®i vµo cuéc sèng tõ n¨m 1988. Tr¶i qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn bæ sung, söa ®æi, luËt nµy ®· ®îc hoµn thiÖn dÇn, t¹o ra ®îc sù l«i cuèn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t. §Õn thêi ®iÓm nµy, nÕu so s¸nh víi c¸c níc ASEAN kh¸c th× LuËt §Çu t níc ngoµi cña ViÖt Nam ®· t¬ng ®èi hÊp dÉn.
5.2. Nh÷ng khã kh¨n
- C¹nh tranh m¹nh mÏ cña c¸c n íc trong khu vùc:
Trong thêi gian tíi, ViÖt Nam sÏ gÆp ph¶i søc Ðp c¹nh tranh m¹nh mÏ tõ c¸c n íc trong khu vùc. Tr íc hÕt ph¶i kÓ ®Õn Trung Quèc. ViÖc Trung Quèc gia nhËp WTO sÏ biÕn Trung Quèc thµnh ®Þa ®iÓm ®Çu t lý t ëng cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi. Theo tÝnh to¸n, ®Õn n¨m 2005, møc FDI vµo Trung Quèc cã thÓ ®¹t tíi 100 tû USD/n¨m. §iÒu nµy ®ång nghÜa víi viÖc dßng vèn FDI vµo c¸c n íc kh¸c trong khu vùc sÏ gi¶m ®i ®¸ng kÓ, Ýt nhÊt lµ 10% (theo íc tÝnh cña ban th ký ASEAN). V× thÕ, kh«ng chØ ViÖt Nam mµ c¶ c¸c n íc ASEAN kh¸c còng ®Òu ph¶i gia t¨ng nh÷ng biÖn ph¸p thu hót ®Çu t níc ngoµi cña m×nh vµ thùc hiÖn chóng mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
ViÖt Nam còng sÏ ph¶i c¹nh tranh víi c¸c n íc ASEAN kh¸c trong viÖc thu hót nguån vèn ®Çu t n íc ngoµi. Sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ 1997, c¸c níc kh¸c trong khu vùc ®· ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t cña m×nh. Hµn Quèc ®· ban hµnh luËt xóc tiÕn ®Çu t níc ngoµi míi (11 / 1998), thùc hiÖn tù do ho¸ thÞ trêng chøng kho¸n vµ thÞ trêng vèn, b·i bá hoµn toµn c¸c h¹n chÕ ®èi víi nhµ ®Çu t níc ngoµi trong viÖc s¸p nhËp vµ mua l¹i c¸c c«ng ty cña níc nµy. Th¸i Lan còng ban hµnh LuËt kinh doanh cña ngêi n íc ngoµi míi (10 / 1998), söa ®æi luËt ®Êt ®ai vµ nhµ ë theo híng cho phÐp nhµ ®Çu t n íc ngoµi cã ®ñ ®iÒu kiÖn së h÷u ®Êt ë, tù do ho¸ lÜnh vùc tµi chÝnh. §iÒu nµy buéc ViÖt Nam ph¶i c¶i thiÖn h¬n n÷a m«i trêng ®Çu t cña m×nh.
- Chi phÝ ®Çu t ë ViÖt Nam cßn cao:
So víi c¸c níc trong khu vùc, chi phÝ ®Çu t cña ViÖt Nam t¬ng ®èi cao, ®Æc biÖt lµ gi¸ ®iÖn vµ dÞch vô th«ng tin. VÝ dô nh gi¸ n íc s¹ch cña ta duy tr× ë møc 0,21-0,47 USD/ m3, cao h¬n hÇu hÕt c¸c níc trong khu vùc, gi¸ ®iÖn s¶n xuÊt ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh cao h¬n so víi Bangkok, Kuala Lumpur, Jakarta, gi¸ cíc vËn chuyÓn container ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh cao h¬n so víi Th îng H¶i, Singapore, Bangkok, Kuala Lumpur, cíc ®iÖn tho¹i quèc tÕ ë ViÖt Nam cao h¬n tõ 2,6 ®Õn 5 lÇn so víi c¸c n íc Th¸i Lan, Malaysia, In®«nªsia, Singapore vµ Philipine. Gi¸ thuª ®Êt tuy ë møc trung b×nh so víi c¸c níc trong khu vùc nhng nÕu tÝnh thªm c¶ chi phÝ ®Òn bï, gi¶i phãng mÆt b»ng th× tæng chi phÝ nhµ ®Çu t níc ngoµi ph¶i bá ra ®Ó cã ® îc quyÒn sö dông ®Êt lµ rÊt cao.
- HÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ®Õn ®Çu t n íc ngoµi cßn ch a ®Çy ®ñ vµ ®ång bé:
MÆc dï luËt ®Çu t n íc ngoµi ®· nhiÒu lÇn ® îc söa ®æi, bæ sung nhng vÉn cßn t×nh tr¹ng chång chÐo, kh«ng nhÊt qu¸n gi÷a c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt. NhiÒu Bé ngµnh vÉn cha ban hµnh kÞp thêi c¸c v¨n b¶n h íng dÉn nghÞ ®Þnh 24 / 2000 / N§-CP ngµy 31 / 7 / 2000 cña chÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt viÖc thi hµnh LuËt ®Çu t n íc ngoµi, vÝ dô c¸c v¨n b¶n h íng dÉn vÒ thuÕ, qu¶n lý tµi chÝnh doanh nghiÖp, chÕ ®é kÕ to¸n cña Bé tµi chÝnh; híng dÉn chuyÓn giao c«ng nghÖ, nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ qua sö dông, c«ng nghÖ cao, xö lý m«i trêng cña Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr êng.
ChÝnh s¸ch thuÕ, h¶i quan cßn bÊt cËp, g©y c¶n trë cho s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp, l·ng phÝ thêi gian cho doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan nhµ níc (vÝ dô Th«ng t 40 / 2000 / TT-BTC cña Bé Tµi ChÝnh).
Quy ®Þnh hiÖn hµnh vÉn cha râ rµng vÒ thêi gian gi¶i phãng mÆt b»ng, chi phÝ ai chÞu, vÊn ®Ò cìng chÕ di dêi... g©y l·ng phÝ rÊt nhiÒu c«ng søc, thêi gian cña c¸c nhµ ®Çu t trong viÖc triÓn khai dù ¸n. C¸c v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ së h÷u trÝ tuÖ vÉn cßn chung chung vµ ch a ® îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶, khiÕn cho t×nh tr¹ng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, ®Æc biÖt lµ n¹n bu«n lËu, lµm hµng gi¶, hµng nh¸i rÊt phæ biÕn, g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho c¸c chñ ®Çu t níc ngoµi.
Quy ®Þnh ®¸nh thuÕ chuyÓn lîi nhuËn ra n íc ngoµi còng lµ trë ng¹i ®èi víi nhµ ®Çu t n íc ngoµi v× lîi nhuËn cña hä bÞ ®¸nh thuÕ hai lÇn (thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp vµ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn).
- Kh¶ n¨ng ®¸p øng ngo¹i tÖ cho c¸c dù ¸n ®Çu t n íc ngoµi cha cao:
C©n ®èi ngo¹i tÖ cho c¸c dù ¸n ®Çu t níc ngoµi ®ang lµ mét vÊn ®Ò næi lªn v× nhiÒu dù ¸n triÓn khai sím nh»m vµo thÞ trêng trong níc, s¶n xuÊt hµng thay thÕ hµng nhËp khÈu ®· ®Õn thêi kú ph¶i tr¶ vèn vay, trong khi kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngo¹i tÖ cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i rÊt h¹n chÕ, nhÊt lµ vµo thêi ®iÓm cuèi chu kú kinh doanh cña doanh nghiÖp.
- Thñ tôc hµnh chÝnh cßn rêm rµ:
C¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi ®¸nh gi¸ thñ tôc hµnh chÝnh cña ViÖt Nam cßn nhiÒu phøc t¹p, g©y khã kh¨n cho c¸c nhµ ®Çu t. Ho¹t ®éng qu¶n lý chång chÐo, nhiÒu tÇng líp. C¸n bé qu¶n lý l¹i thiÕu th«ng hiÓu vÒ ph¸p luËt, thiÕu kinh nghiÖm chuyªn m«n trong viÖc xö lý c¸c t×nh huèng ph¸t sinh vµ nh×n chung, c¸c nhµ qu¶n lý cña ViÖt Nam vÉn mang t¸c phong n«ng nghiÖp.
- ChÊt lîng nguån nh©n lùc cha cao:
MÆc dï chi phÝ tiÒn l¬ng cho lao ®éng ViÖt Nam t¬ng ®èi thÊp, nã chØ ®óng trong ®iÒu kiÖn so s¸nh víi c¸c níc ASEAN trong giai ®o¹n hiÖn nay. VÒ l©u dµi, khi tr×nh ®é s¶n xuÊt ph¸t triÓn, nÕu lao ®éng ViÖt Nam kh«ng ®îc ®µo t¹o kÞp thêi th× lîi thÕ ®ã còng sÏ mÊt ®i trong so s¸nh víi c¸c níc ASEAN kh¸c. NÕu so s¸nh víi c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn th× c¸c níc ASEAN vÉn ®ang gi÷ ®îc lîi thÕ lµ thÞ trêng lao ®éng rÎ. Trong so s¸nh nµy th× c¸c níc ASEAN ®ang gÆp ph¶i ®èi thñ c¹nh tranh cã tiÒm lùc, ®ã lµ thÞ trêng Trung Quèc.
- C¬ së h¹ tÇng kÐm ph¸t triÓn, vèn ®ång bé trong níc cßn thÊp:
§Ó tiÕp nhËn vµ sö dông cã hiÖu qu¶ FDI, níc nhËn ®Çu t cÇn ph¶i cã mét sè ®iÒu kiÖn tèi cÇn thiÕt nh: vèn ®èi øng trong níc ph¶i gÊp 2-3 lÇn vèn ®Çu t níc ngoµi, cã c¬ së h¹ tÇng t¬ng ®èi ph¸t triÓn, cã n¨ng lùc néi t¹i ®ñ tiÕp nhËn c¸c c«ng nghÖ phï hîp cña dù ¸n ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi nh tr×nh ®é kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý s¶n xuÊt...
Tõ nÒn s¶n xuÊt nhá vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ViÖt Nam ®ang gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc t¹o lËp c¸c ®iÒu kiÖn nµy. §©y lµ thö th¸ch lín cña ViÖt Nam so víi c¸c níc ASEAN kh¸c trong cuéc c¹nh tranh thu hót vèn FDI.
III. VËn dông kinh nghiÖm trong ho¹t ®éng thu hót FDI cña trung quèc ë ViÖt Nam
Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng nÐt t¬ng ®ång vµ kh¸c biÖt gi÷a ViÖt Nam vµ Trung Quèc còng nh kh¶ n¨ng hiÖn t¹i cña ViÖt Nam trong viÖc thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi, ta cã thÓ vËn dông mét sè kinh nghiÖm sau cho ho¹t ®éng thu hót FDI ë ViÖt Nam.
1. T¨ng c êng vai trß qu¶n lý cña nhµ n íc
Kinh nghiÖm cña Trung Quèc cho thÊy, Nhµ níc cã vai trß quan träng trong ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc tæng thÓ ph¸t triÓn ®Êt n íc, x¸c ®Þnh môc tiªu tõng thêi kú trªn c¬ së ®ã bè trÝ c¬ cÊu vèn ®Çu t mét c¸ch hîp lý, thu hót ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh, vïng theo môc tiªu ®Þnh híng tr¸nh t×nh tr¹ng tù ph¸t. ThiÕu sù qu¶n lý cña nhµ n íc cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng cÊp giÊy phÐp ®Çu t å ¹t vµo mét sè ngµnh, mét sè vïng, nh ngµnh dÖt, ®å ch¬i ë khu vùc ven biÓn Trung Quèc.
ë ViÖt Nam, thêi gian qua còng cã t×nh tr¹ng ®· cÊp giÊy phÐp ®Çu t å ¹t vµo mét sè lÜnh vùc vµ s¶n xuÊt t¹m thêi v ît qu¸ nhu cÇu hiÖn t¹i nh : c¸c dù ¸n kh¸ch s¹n, v¨n phßng cho thuª, thøc ¨n gia sóc, níc gi¶i kh¸t cã ga, s¶n phÈm ®iÖn tö gia dông, l¾p r¸p « t«, xe m¸y. §iÒu nµy ®· g©y ra søc Ðp víi s¶n xuÊt trong n íc vµ sù gi¶i thÓ cña mét sè dù ¸n ®Çu t níc ngoµi. Nguyªn nh©n lµ chóng ta cha x¸c ®Þnh ®îc chÝnh thøc quy ho¹ch ®èi víi mét sè ngµnh chñ chèt, trong khi ®ã mét sè ngµnh tá ra cã søc hÊp dÉn ®èi víi nhiÒu nhµ ®Çu t th× gÇn nh ®· ®Õn giai ®o¹n b·o hoµ vÒ nhu cÇu ®Çu t.
Bªn c¹nh ®ã, cÇn t¨ng c êng c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t cña nhµ n íc theo quy ®Þnh cña nhµ n íc, theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt, tr¸nh t×nh tr¹ng kh«ng kiÓm so¸t ® îc nh hiÖn nay, ®Èy m¹nh c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh quèc gia nh ph©n c«ng tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n râ rµng trong bé m¸y hµnh chÝnh, tinh gi¶m theo h íng gän nhÑ, n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña bé m¸y nµy nh»m ng¨n chÆn tham nhòng, quan liªu, g©y phiÒn hµ cho c¸c nhµ ®Çu t .
2. TiÕp tôc gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, lµnh m¹nh ho¸ m«i trêng kinh tÕ vÜ m«
Khi nhµ ®Çu t bá vèn ra kinh doanh th× æn ®Þnh kinh tÕ vµ chÝnh trÞ lµ vÊn ®Ò quan t©m hµng ®Çu, ®Æc biÖt lµ víi nh÷ng nÒn kinh tÕ míi chuyÓn ®æi nh ViÖt Nam vµ Trung Quèc. ChÝnh trÞ cã æn ®Þnh th× ®êi sèng kinh tÕ x· héi trong n íc míi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn.
Trong nh÷ng n¨m võa qua, níc ta d íi sù l·nh ®¹o thèng nhÊt vµ xuyªn suèt cña mét §¶ng vÉn ® îc d luËn thÕ giíi ®¸nh gi¸ cao vÒ sù æn ®Þnh cña m«i trêng chÝnh trÞ. Trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi gÇn ®©y cã nhiÒu biÕn ®éng, cuéc chiÕn cña Mü víi nh÷ng n íc chøa chÊp khñng bè vÉn ch a ®Õn håi kÕt th× sù æn ®Þnh chÝnh trÞ cña n íc ta lµ mét lîi thÕ so s¸nh cÇn ®îc t¨ng cêng.
Sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo h íng tÝch cùc còng lµ tiÒn ®Ò cho viÖc më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña FDI. M«i trêng kinh tÕ vÜ m« tèt cho ®Çu t bao hµm sù lµnh m¹nh vÒ gi¸ c¶ hµng ho¸ nguyªn vËt liÖu, vÒ gi¸ trÞ ®ång tiÒn vµ tØ gi¸ hèi ®o¸i, vÒ ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng, thÞ tr êng vèn, c¬ chÕ tæ chøc qu¶n lý nÒn kinh tÕ.
Mét trong nh÷ng néi dung chÝnh cña t¹o lËp vµ æn ®Þnh m«i tr êng kinh tÕ vÜ m« lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ. ViÖc sö dông hÖ thèng c«ng cô nµy ë níc ta cho ®Õn nay vÉn cßn nhiÒu ®iÓm ph¶i söa ®æi bæ sung vµ hoµn chØnh. Muèn vËy, chóng ta cÇn ph¶i x¸c ®Þnh quan ®iÓm râ rµng vÒ hiÓm ho¹ l¹m ph¸t vµ biÖn ph¸p kiÒm chÕ nã. Bªn c¹nh ®ã, còng cÇn kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nh : chªnh lÖch thu nhËp, chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh nghÒ cßn chËm ch¹p, sù nghÌo nµn, xuèng cÊp cña tµi nguyªn…®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr êng vµ thiÕt lËp mét hÖ thèng thÞ tr êng ®ång bé. Muèn vËy, ph¶i kiªn tr× ®æi míi, thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n íc, thùc hiÖn c¶i c¸ch nÒn hµnh chÝnh quèc gia, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ vµ sù vËn ®éng cña thÞ tr êng chøng kho¸n.
Mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng thùc sù ph¸t triÓn, cã hÖ thèng thÞ tr êng ®ång bé, mét m«i tr êng chÝnh trÞ æn ®Þnh sÏ lµ mét nh©n tè tÝch cùc ®èi víi viÖc t¹o dùng m«i tr êng ®Çu t hÊp dÉn t¹i ViÖt Nam, gãp phÇn thu hót nhiÒu h¬n vèn FDI tõ c¸c níc ph¸t triÓn.
3. T¨ng c êng søc hÊp dÉn cña m«i tr êng ®Çu t
3.1. Chó träng c¶i thiÖn m«i trêng ®Çu t “mÒm”
Søc hót cña mçi quèc gia vÒ lÜnh vùc ®Çu t tr íc hÕt thÓ hiÖn ë hÖ thèng luËt ph¸p cã liªn quan ®Õn ®Çu t cña n íc ®ã. C¸c nhµ ®Çu t khi ®Çu t vµo mét n íc sÏ quan t©m tíi c¸c vÊn ®Ò: tØ lÖ gãp vèn ra sao, vÊn ®Ò thuª ®Êt, tuyÓn dông lao ®éng, xuÊt nhËp khÈu s¶n phÈm, m¸y mãc, thuÕ... TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu nµy ®Òu ® îc quy ®Þnh cô thÓ b»ng c¸c v¨n b¶n luËt vµ díi luËt. Do vËy, nÕu kh«ng cã nh÷ng v¨n b¶n h íng dÉn râ rµng th× nhµ ®Çu t sÏ kh«ng biÕt ®îc ý ®Þnh cña níc chñ nhµ nh thÕ nµo còng nh m×nh nªn tiÕn hµnh ®Çu t ra sao. VËy ®Ó cã mét m«i tr êng ph¸p lý ®Çy ®ñ vµ ®ång bé, râ rµng, cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu, x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ ®Çu t theo híng:
- ThiÕt lËp mét mÆt b»ng ph¸p lý chung ¸p dông cho c¶ ®Çu t trong níc vµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi nh»m t¹o lËp m«i tr êng æn ®Þnh, b×nh ®¼ng cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh, ®ång thêi ¸p dông mét sè quy ®Þnh vÒ ®iÒu kiÖn ®Çu t vµ u ®·i phï hîp víi tõng ®èi tîng, lÜnh vùc trong tõng thêi kú.
- §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc FDI ®Ó khai th¸c thªm c¸c kªnh thu hót ®Çu t míi, nghiªn cøu vµ thùc hiÖn thÝ ®iÓm c¸c h×nh thøc ®Çu t nh c«ng ty hîp danh, c«ng ty qu¶n lý vèn, cho phÐp nhµ ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi mua, nhËn kho¸n kinh doanh, qu¶n lý, thuª c¸c doanh nghiÖp trong n íc; nghiªn cøu m« h×nh kinh tÕ më.
- Më réng lÜnh vùc thu hót ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi phï hîp víi cam kÕt trong qu¸ tr×nh chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tõng b íc më cöa h¬n n÷a thÞ trêng bÊt ®éng s¶n cho ngêi ViÖt Nam ®Þnh c ë n íc ngoµi vµ c¸c nhµ ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi tham gia ®Çu t ë ViÖt Nam; x©y dùng c¬ chÕ ®Ó doanh nghiÖp ®Çu t n íc ngoµi ® îc x©y dùng, kinh doanh nhµ ë vµ x©y dùng; x©y dùng kinh doanh ph¸t triÓn khu ®« thÞ míi, khuyÕn khÝch ®Çu t trong lÜnh vùc dÞch vô khoa häc, c«ng nghÖ dÞch vô th«ng tin, chuyÓn giao c«ng nghÖ, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, tõng b íc më réng kh¶ n¨ng hîp t¸c ®Çu t trong lÜnh vùc th¬ng m¹i, dÞch vô, du lÞch.
- TiÕp tôc thÝ ®iÓm chuyÓn ®æi doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi sang ho¹t ®éng theo h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, t¹o ®iÒu kiÖn cho doanh nghiÖp nµy tham gia thÞ tr êng chøng kho¸n. Nghiªn cøu söa ®æi c¸c quy ®Þnh vÒ thêi h¹n ®µm ph¸n dù ¸n BOT vµ quy t¾c, thÈm quyÒn chØ ®Þnh nhµ ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi lµm dù ¸n BOT trong mét sè tr êng hîp cÇn thiÕt.
- Cô thÓ ho¸ c¸c quy ®Þnh vÒ viÖc cho phÐp nhµ ®Çu t níc ngoµi ®Çu t vµo dÞch vô nhËp khÈu, dÞch vô ph©n phèi trong níc, thu hÑp danh môc hµng ho¸ kh«ng thuéc ®èi tîng doanh nghiÖp ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi mua ®Ó më réng thÞ trêng xuÊt khÈu.
- Thùc hiÖn ®ång bé c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Çu t :
TiÕp tôc c¶i t¹o hÖ thèng thuÕ cho phï hîp t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ®Êt níc vµ cam kÕt quèc tÕ theo h íng ®¬n gi¶n ho¸ c¸c s½c thuÕ, tõng bíc ¸p dông hÖ thèng thuÕ chung cho c¶ ®Çu t trong n íc vµ ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi. X©y dùng chÝnh s¸ch thuÕ khuyÕn khÝch ®Çu t trùc tiÕp n íc ngoµi vµo s¶n xuÊt phô tïng, linh kiÖn, n©ng cao tû lÖ néi ®Þa ho¸ s¶n phÈm, cho phÐp c¸c dù ¸n s¶n xuÊt nguyªn liÖu phô trî phôc vô hµng xuÊt khÈu ® îc hëng u ®·i t ¬ng tù nh c¸c dù ¸n ®Çu t s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. B¶o hé cã thêi h¹n hîp lý vµ hiÖu qu¶ ®èi víi mét sè s¶n phÈm quan träng.
3.2. Chó träng c¶i thiÖn m«i tr êng ®Çu t “cøng”
C¬ së h¹ tÇng lµ mét nh©n tè hÕt søc quan träng khi nhµ ®Çu t quyÕt ®Þnh bá vèn cña m×nh ra, bëi nã cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ thùc hiÖn dù ¸n. Thµnh c«ng cña Trung Quèc ®· cho chóng ta thÊy ®iÒu nµy. Bëi vËy, viÖc cÇn thiÕt hiÖn nay lµ x©y dùng mét quy ho¹ch ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cô thÓ vµ hîp lý ®Ó cã thÓ tËn dông c¸c kho¶n vay u ®·i tõ c¸c nhµ tµi trî. §ång thêi, chÝnh phñ còng cÇn bè trÝ c¬ cÊu ng©n s¸ch hîp lý, dµnh nhiÒu h¬n cho ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng. KhuyÕn khÝch c¸c nhµ ®Çu t n íc ngoµi vµo lÜnh vùc nµy th«ng qua c¸c h×nh thøc BOT, BT, BTO, vµ ®Æc biÖt dµnh nhiÒu u ®·i vÒ gi¸ c¶ nh dÞch vô ®iÖn n íc, th«ng tin liªn l¹c vµ chi phÝ gi¶i phãng mÆt b»ng nhiÒu h¬n c¸c lÜnh vùc ®Çu t kh¸c.
4. §a d¹ng ho¸ c¸c ®èi t¸c ®Çu t
Nhµ níc ViÖt Nam ®· cã quan ®iÓm chuyÓn sang thu hót FDI tõ EU vµ Mü. §©y lµ quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n v× trong bèi c¶nh cuéc khñng ho¶ng khu vùc võa qua, quan hÖ th¬ng m¹i vµ ®Çu t cña ViÖt Nam víi c¸c níc trong khu vùc ®· gi¶m ®¸ng kÓ, ¶nh hëng ®Õn tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ. Trong thêi gian tíi, ViÖt Nam cÇn x©y dùng chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia (TNCs). V× vËy, tríc tiªn cÇn khuyÕn khÝch TNCs ®Çu t vµo c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ dÞch vô. §©y lµ nh÷ng thÕ m¹nh cña c¸c TNCs, ®Æc biÖt nh÷ng TNCs lín cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. B»ng c¸ch nµy, ViÖt Nam kh«ng chØ thu hót ®îc nhiÒu vèn ®Çu t mµ cßn nhËn ®îc c«ng nghÖ chuyÓn giao trùc tiÕp tõ c«ng nghÖ nguån vµ tiÕp cËn nhanh chãng vµo m¹ng líi Marketing toµn cÇu cña c¸c hä. Trong khi ®ã, c¸c ®èi t¸c cã tiÒm n¨ng ®Çu t h¹n chÕ thêng chuyÓn giao c«ng nghÖ l¹c hËu qua c¸c chi nh¸nh TNCs, theo m« h×nh “§µn nh¹n bay” hoÆc c«ng nghÖ tr×nh ®é thÊp. V× vËy cÇn cã nhiÒu tæ chøc t vÊn chÊt lîng cao, cã nh÷ng toµ ¸n gi¶i quyÕt tranh chÊp cã uy tÝn, hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ph¸p luËt ViÖt Nam vµ thÕ giíi.
5. X©y dùng ®Þnh híng vµ quy ho¹ch tæng thÓ vÒ thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi
MÆc dï nhu cÇu thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña chóng ta hiÖn nay lµ rÊt lín, nhng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ chóng ta chÊp nhËn nã b»ng mäi gi¸. §Õn nay, chóng ta cha x¸c ®Þnh ®îc chÝnh thøc quy ho¹ch ph¸t triÓn víi mét sè ngµnh chñ chèt, trong khi ®ã mét sè ngµnh tá ra cã søc hÊp dÉn ®èi víi nhµ ®Çu t th× nay ®· ®Õn giai ®o¹n b·o hoµ vÒ nhu cÇu ®Çu t. §©y lµ mét trong nh÷ng lý do cña t×nh tr¹ng ch÷ng l¹i vµ gi¶m thiÓu cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµo ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y. §Ó c¶i thiÖn nhanh chãng t×nh h×nh nµy, bªn c¹nh viÖc hoµn thiÖn vµ t¨ng tÝnh hÊp dÉn cña c¸c v¨n b¶n ph¸p quy th× viÖc sím c«ng bè quy ho¹ch còng trë nªn rÊt cÊp b¸ch. Quy ho¹ch nµy, cè g¾ng ®¶m b¶o ®é chuÈn x¸c cao víi t×nh h×nh vµ yªu cÇu cña thùc tÕ. B¶n quy ho¹ch ph¶i trë thµnh bøc tranh tæng thÓ vÒ nhu cÇu thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña ViÖt Nam. Mét mÆt t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho nhµ ®Çu t níc ngoµi trong viÖc lùa chän dù ¸n ®Çu t. MÆt kh¸c, c«ng khai lµm c¨n cø cho c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph¬ng tÝnh to¸n, chñ ®éng trong kªu gäi vèn ®Çu t mét c¸ch hîp lý, cã hiÖu qu¶, gi¶i to¶ ®îc nh÷ng bÊt hîp lý trong c¬ cÊu ®Çu t níc ngoµi theo ngµnh kinh tÕ, kü thuËt vµ vïng l·nh thæ nh võa qua.
6. N©ng cao tr×nh ®é ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
§©y lµ vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®Õn tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ ®Õn viÖc nhµ ®Çu t níc ngoµi cã quyÕt ®Þnh ®Çu t c«ng nghÖ cao vµo ViÖt Nam hay kh«ng. Muèn thu hót ® îc c«ng nghÖ cao th× trong n íc ph¶i cã ®éi ngò c¸n bé, c«ng nh©n cã ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó vËn hµnh nã. Bªn c¹nh viÖc chó träng ®µo t¹o trong níc, Trung Quèc cßn cã chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó thu hót nh©n tµi vÒ Tæ quèc. Vµo cuèi thËp kû 70, Trung Quèc b¾t ®Çu cho phÐp sinh viªn du häc níc ngoµi víi mong muèn hä sÏ trë vÒ hç trî c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. H¬n 320.000 sinh viªn ®· ® îc ® a ra n íc ngoµi trong ®ã cã gÇn mét nöa ® îc ®a sang Mü, nhmg ®Õn gi÷a thËp kû 80, chØ cã kho¶ng 1/3 sè hä trë vÒ sau tèt nghiÖp. Tr íc t×nh h×nh ®ã, Trung Quèc ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p tÝch cùc ®Ó khuyÕn khÝch lu häc sinh trë vÒ nh: thµnh lËp trung t©m dÞch vô sinh viªn håi h¬ng n¨m 1991, cö hµng lo¹t quan chøc sang Mü gÆp gì vµ phæ biÕn nh÷ng chÝnh s¸ch u ®·i cña chÝnh phñ cho sinh viªn h¶i ngo¹i. Nhê nh÷ng nç lùc ®ã, trong 4 n¨m qua, tû lÖ häc sinh tèt nghiÖp vÒ níc ®· t¨ng b×nh qu©n 13% mçi n¨m. HÇu hÕt c¸c thµnh phè cu¶ miÒn Nam ®Õn §¹i Liªn cña miÒn B¾c ®Òu cè g¾ng t¹o ra m«i tr êng lµm viÖc tèt nhÊt cho ngêi lao ®éng cã tay nghÒ cao. C¸c khu c«ng nghÖ cao ®· ®îc x©y dùng trong toµn quèc vµ ®èi tîng u tiªn lµ nh÷ng lu häc sinh vµ c¸c nhµ khoa häc n íc ngoµi. ChÊt l îng nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cha cao nªn viÖc häc tËp c¸c kinh nghiÖm trªn cña Trung Quèc lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó t¨ng cêng thu hót ®Çu t n íc ngoµi.
7. N©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt
Khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, khu c«ng nghÖ cao cã vai trß rÊt quan träng trong thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. §Õn nay, Nhµ níc ta ®· phª duyÖt cho thµnh lËp trªn 70 KCX, KCN. Nh vËy, so víi tiÒm lùc ®Çu t, vµ dù b¸o ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp ®Çu t x©y dùng trong KCX, KCN, khu c«ng nghÖ cao th× sè lîng c¸c KCX, KCN hiÖn cã cña ta ®ang ®¹t møc cao. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ theo ®óng nh÷ng u thÕ vèn cã cña KCN, KCX, khu c«ng nghÖ cao, gãp phÇn t¹o ra sù hÊp dÉn h¬n ®èi víi ®Çu t níc ngoµi còng nh ®Çu t trong níc, tríc m¾t chóng ta cÇn cã sù tËp trung h¬n cho viÖc hoµn thµnh x©y dùng c¬ b¶n c¸c KCN, KCX ®· phª duyÖt ®Ó sím ®a hÖ sè sö dông cao h¬n. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn cña h×nh thøc nµy còng cÇn ph¶i tu©n theo quy ho¹ch tæng thÓ, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña ViÖt Nam, quan t©m ®Õn chÊt lîng h¬n sè lîng vèn ®Çu t. Chóng ta cÇn thËn träng trong viÖc phª duyÖt thµnh lËp KCX, KCN, khu c«ng nghÖ cao míi. S¾p tíi, nªn h×nh thµnh mét c¸ch c©n ®èi c¸c KCX, KCN víi quy m« kh¸c nhau, nhÊt lµ c¸c côm KCN, KCX quy m« võa vµ nhá phôc vô n«ng nghiÖp, n«ng th«n.
8. T¨ng cêng héi nhËp, tham gia vµo c¸c tæ chøc khu vùc vµ thÕ giíi
Trong xu thÕ héi nhËp vµ hîp t¸c m¹nh mÏ nh hiÖn nay, mét quèc gia kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®¬n lÎ mét m×nh mµ ph¶i g¾n m×nh vµo mét khèi thèng nhÊt trong khu vùc vµ thÕ giíi. Trung Quèc vµ ViÖt Nam ®Òu n»m trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng, khu vùc t¨ng trëng n¨ng ®éng nhÊt thÕ giíi. Trung Quèc hiÖn nay ®ang trë thµnh mét hiÖn tîng cña thÕ giíi, cã quan hÖ hîp t¸c víi h¬n 200 quèc gia vµ l·nh thæ trªn thÕ giíi vµ gÇn ®©y ®· gia nhËp WTO. ViÖc Trung Quèc tham gia vµo chiÕu chî lín nhÊt thÕ giíi sÏ phÇn nµo gîi ý cho ViÖt Nam ®iÒu chØnh híng ®i thÝch hîp, chuÈn bÞ cho viÖc gia nhËp vµo WTO. Do h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é, ViÖt Nam cÇn nç lùc ®Ó ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ cña m×nh cho phï hîp, n©ng cao n¨ng lùc néi sinh cña ®Êt níc, ph¸t triÓn n¨ng lùc hÊp thô, chuyÓn ho¸ hiÖu qu¶n c¸c nguån vèn níc ngoµi trong ®ã cã ®Çu t níc ngoµi thµnh hîp lùc m¹nh mÏ cho sù ph¸t triÓn ®Êt níc theo híng CNH - H§H.
9. N©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c xóc tiÕn ®Çu t
N©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c tuyªn truyÒn, vËn ®éng ®Ó t¹o dùng chÝnh x¸c h×nh ¶nh mét ®Êt níc ViÖt Nam thùc sù muèn më réng quan hÖ víi bªn ngoµi. VÒ néi dung, ho¹t ®éng xóc tiÕn ®Çu t cÇn tËp trung vµo viÖc c¶i thiÖn, tuyªn truyÒn tèt h¬n m«i trêng vµ c¬ héi ®Çu t t¹i ViÖt Nam. Tõng ngµnh, tõng ®Þa ph¬ng cïng víi viÖc x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch kªu gäi ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi còng cÇn x©y dùng c¸c dù ¸n cô thÓ vµ cã biÖn ph¸p bè trÝ c¸c ®èi t¸c, c¸n bé gi¶i ph¸p tµi chÝnh. MÆt kh¸c cÇn nghiªn cøu thµnh lËp c¸c tæ chøc t vÊn ®Çu t chuyªn ngµnh ë mét sè ®Þa ph¬ng ®Ó cung cÊp c¸c dÞch vô triÓn khai dù ¸n khi ®îc cÊp giÊy phÐp ®Çu t nh dÞch vô vÒ ®Êt ®ai, dÞch vô qu¶n lý x©y dùng...t¹o thuËn lîi cho c¸c chñ ®Çu t 100% vèn.
KÕt luËn
MÆc dï cßn cã mét sè h¹n chÕ, nh÷ng thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thu hót FDI lµ kh«ng thÓ phñ nhËn. Cho ®Õn nay, mét sè môc tiªu lín mµ ChÝnh phñ Trung Quèc ®Æt ra khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vÒ c¬ b¶n ®Òu ®¹t ®îc. Trong ®iÒu kiÖn thiÕu c¸c nguån vèn trong níc, ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ®· gióp Trung Quèc “®¶m b¶o sù ph¸t triÓn ®i lªn bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n; thóc ®Èy c¶i c¸ch kinh tÕ vµ chuyÓn sang ho¹t ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng; ®ãng vai trß quan träng trong hiÖn ®¹i ho¸ nÒn kinh tÕ, thóc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi”.
Mét sè yÕu tè c¬ b¶n, ®¶m b¶o sù thµnh c«ng trong thu hót vµ sö dông vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña Trung Quèc cã thÓ tãm t¾t l¹i lµ:
- Thø nhÊt, ®ã lµ chiÕn lîc më cöa, thu hót ®Çu t níc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ theo vïng l·nh thæ tu©n theo quy ho¹ch u tiªn. VÒ mÆt nµy, Trung Quèc ®· rÊt thµnh c«ng vµ còng kh«ng ®Ó xÈy ra t×nh tr¹ng tËp trung c¸c dù ¸n ®Õn møc th¸i qu¸ nh trêng hîp cña Th¸i Lan.
- Thø hai, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån huy ®éng vèn, kÕt hîp cã hiÖu qu¶ viÖc sö dông vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi víi c¸c nguån vèn tÝn dông trong vµ ngoµi níc. T×m kiÕm c¸c nguån tÝn dông tõ bªn ngoµi víi c¸c ®iÒu kiÖn vay cã lîi nhÊt vµ sö dông mét phÇn ®¸ng kÓ vèn vay nµy vµo c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng.
- Thø ba, cã chÝnh s¸ch tháa ®¸ng ®Ó më réng viÖc thu hót ngêi Hoa vµ Hoa kiÒu ®Çu t vÒ níc. Më réng ®Þa bµn ho¹t ®éng, t¹o m«i trêng kinh doanh thuËn lîi, sö dông c¸c chÝnh s¸ch u ®·i phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña tõng thêi kú, ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc ®Çu t.
Qua viÖc nghiªn cøu nh÷ng chÝnh s¸ch thu hót FDI cña Trung Quèc, chóng ta cã thÓ thÊy r»ng thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña viÖc thu hót FDI phô thuéc rÊt lín vµo vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc. Qu¶n lý vµ thu hót kh«ng ®îc t¸ch rêi nhau mµ ph¶i bæ sung cho nhau th× míi triÖt ®Ó tËn dông ®îc nh÷ng mÆt tÝch cùc cña vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi vµ gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c h¹i cña nã. Bªn c¹nh ®ã, kinh nghiÖm cña Trung Quèc chØ ra r»ng vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi tù b¶n th©n nã kh«ng thÓ ®¹t ®îc hiÖu qu¶ mong muèn cña nhµ ®Çu t nÕu kh«ng cã c¸c ®iÒu kiÖn thÝch øng cña níc nhËn ®Çu t. Vµ lîng vèn nµy ch¶y vµo nhiÒu hay Ýt còng kh«ng phô thuéc ý muèn cña níc chñ nhµ. VÒ h×nh thøc, ta cã c¶m gi¸c nh níc tiÕp nhËn ®Çu t hÇu nh ë thÕ thô ®éng tríc c¸c dßng chÈy cña vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. Nhng b¶n chÊt cña vÊn ®Ò l¹i kh«ng ph¶i vËy, níc nhËn ®Çu t chÝnh lµ ngêi chñ ®éng trong viÖc kªu gäi, hÊp dÉn ®Çu t. Khi mét níc cã nhu cÇu tiÕp nhËn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi nÕu cã c¸c ®iÒu kiÖn, c¸c tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t ®¹t hiÖu qu¶ cao th× ®ã sÏ lµ ®Þa bµn cã søc hót m¹nh, cã khi lµm ®æi híng c¶ dßng ch¶y ®èi víi ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi. NhËn thøc ®Çy ®ñ ®Æc ®iÓm nµy rÊt cÇn thiÕt ®èi víi viÖc thu hót vµ sö dông vèn ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi t¹i ViÖt Nam trong thêi gian tíi.
tµi liÖu tham kh¶o
I. Tµi liÖu b»ng tiÕng ViÖt:
Trung Quèc 20 n¨m c¶i c¸ch më cöa, c¶i c¸ch chÕ ®é së h÷u, TÒ QuÕ Tr©n, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 2001.
Trung Quèc nh×n l¹i mét chÆng ®êng ph¸t triÓn, Jun Ma, NXB trÎ TP Hå ChÝ Minh, Thêi b¸o kinh tÕ Sµi Gßn, Trung t©m kinh tÕ Ch©u ¸ -Th¸i B×nh D¬ng 2002.
PhÐp l¹ Trung Quèc - ChiÕn lîc ph¸t triÓn vµ c¶i c¸ch kinh tÕ, Justin Yifu Lin - Fang Cai - Zhou Li, NXB TP Hå ChÝ Minh, Trung t©m kinh tÕ Ch©u ¸-Th¸i B×nh D¬ng, Thêi B¸o kinh tÕ Sµi Gßn 1998.
VÒ c¶i c¸ch më cöa Trung Quèc, Lý ThiÕt ¸nh, NXB KHXH Hµ Néi 2002.
Trung Quèc 2020, Ng©n hµng thÕ giíi, NXB KHXH Hµ Néi 2001.
Niªn gi¸m thèng kª Trung Quèc 2001, 2002.
ViÖc thµnh lËp c¸c ®Æc khu kinh tÕ ë Trung Quèc, NguyÔn Minh H»ng, t¹p chÝ nghiªn cøu Trung Quèc, sè 5 / 1996.
T¹p chÝ “Nghiªn cøu Trung Quèc” c¸c n¨m 1996, 1997, 1998, 1999, 2000, 2001, 2002.
B¶n tin Trung Quèc c¸c sè n¨m 2000, 2001, 2002.
Gi¸o tr×nh “§Çu t níc ngoµi”- Chñ biªn: PTS. Vò ChÝ Léc, vµ bµi gi¶ng m«n häc -Trêng ®¹i häc Ngo¹i th¬ng.
Gi¸o tr×nh “Kinh tÕ ®Çu t” (Chñ biªn: PGS.PTS. NguyÔn Ngäc Mai), trêng §H KTQD.
S¸ch “§Çu t níc ngoµi vµ t¨ng trëng kinh tÕ ë ViÖt Nam”, PTS. Vò Trêng S¬n, NXB Thèng kª.
Nh÷ng néi dung kinh tÕ tµi chÝnh cña ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, PTS. Ph¹m §µo Duyªn, NXB Tµi ChÝnh th¸ng 9 / 1999.
Thùc tr¹ng vµ nh÷ng vÊn ®Ò vËn dông c¸c h×nh thøc kinh tÕ t b¶n nhµ níc trong khu vùc cã vèn ®Çu t níc ngoµi, Vò TuÊn Anh, T liÖu ViÖn Kinh tÕ häc, Hµ Néi 1997.
Vèn níc ngoµi vµ chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam, Lª V¨n Ch©u, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1995.
C«ng nghiÖp ho¸ vµ ChiÕn lîc t¨ng trëng dùa trªn xuÊt khÈu, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1997.
Cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ vµ khu vùc, nguyªn nh©n vµ t¸c ®éng, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1999.
C¶i c¸ch kinh tÕ ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, NXB Khoa häc x· héi, Hµ Néi 1994.
§Çu t trùc tiÕp níc ngoµi cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi 1996.
C¸c b¸o: §Çu t, Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam, Lao §éng (2001 - 2002).
C¸c b¸o c¸o vÒ t×nh h×nh ®Çu t trùc tiÕp níc ngoµi ë ViÖt Nam n¨m 1999, 2000, 2001, 2002 cña Vô Qu¶n lý dù ¸n vµ Vô ®Çu t níc ngoµi, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t.
23. “T×nh h×nh kinh tÕ x· héi n¨m 2001”, B¸o c¸o cña Tæng côc thèng kª.
II. Tµi liÖu b»ng tiÕng Anh:
Growth triangles: Conceptual and operational considerations. Growth triangles in Asia, Tang and Thant, Oxford University Press 1994.
Economic Globalization, Crisis and Emergence of Chinese Communities in South East Asia, Wai Cheng Yeung, Henry (2000) London.
Ethnic Chinese Network and international investment evidence from inward FDI in China, Ting, Gao (2000), Department of Economics, University of Missouri.
FDI in China: an Asian perspective - Yasheng, Huang (1998) - Singapore.
Investment Guide in Zhuhai, China Zhuhai Administration and service centre of Foreign investment, 1997.
Multinational and Expatriate FDI: A comparative analysis of the China and Indian experience, Guha, Ashok & Ray, Amit S. (2000), New Delhi.
Taiwan Statistical Data Book 2001.
China Statistical Yearbook 2001, 2002.
UNCTAD World Investment Report 2001, 2002.
Econosystem 23/2/2001.
Taipei Times 12/1/1999.
China Daily 23/3/2002.
Data released by US Bureau of Economic Analysis, US Dept of Commerce.
._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
Khoa luan.doc- Bia.doc
- Muc luc.doc
- Phu luc.doc
- Viet tat.doc
