Thiết kế hệ thống xử lý nước thải cho bệnh viện quận Tân Phú -TPHCM

CHÖÔNG 1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ Ñaët vaán ñeà Hoaït ñoäng cuûa caùc beänh vieän ôû nöôùc ta hieän nay ñang ñöôïc caûi thieän haøng ngaøy caû veà chaát laãn veà löôïng. Nhöõng naêm gaàn ñaây nhu caàu khaùm chöõa beänh cuûa ngöôøi daân raát lôùn. Hôn nöõa, vôùi chuû tröông ñöa thaày thuoác ñeán vôùi taát caû caùc beänh nhaân treân toaøn quoác keå caû vuøng saâu vaø vuøng xa. Do ñoù, hieän nay nhaø nöôùc ñaõ ñaàu tö xaây döïng, caûi taïo naâng caáp nhieàu beänh vieän, traïm y teá khaép caû nöôùc nhaèm phuïc vuï ngöôøi daân ñöôïc toát hôn. Beân caïnh ñoù, ngaøy nay coù raát nhieàu beänh vieän côõ nhoû vaø vöøa do caùc toå chöùc caù nhaân xaây döïng leân. Tuy nhieân, song song vôùi vieäc taêng cöôøng khaû naêng phuïc vuï khaùm chöõa beänh cho nhaân daân, caùc hoaït ñoäng cuûa beänh vieän cuõng thaûi ra moät löôïng raát lôùn chaát thaûi gaây aûnh höôûng ñeán con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Nhö chuùng ta ñaõ bieát, chaát thaûi y teá ñöôïc xem laø moät trong nhöõng loaïi chaát thaûi nguy haïi coù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán con ngöôøi vaø moâi tröôøng neáu khoâng ñöôïc kieåm soaùt, quaûn lyù vaø xöû lyù toát. Vì vaäy, vieäc kieåm soaùt, quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi y teá laø moät nhieäm vuï caáp baùch cuûa ngaønh y teá vaø caùc ngaønh lieân quan, nhaèm baûo veä moâi tröôøng, baûo veä söùc khoûe cho nhaân vieân y teá, beänh nhaân vaø coäng ñoàng. Ôû nöôùc ta, coâng taùc quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi y teá ñaõ ñöôïc ban, ngaønh caùc caáp quan taâm. Tuy nhieân ñeán nay vaãn chöa ñöôïc chuù troïng ñaàu tö ñuùng möùc, quaûn lyù chöa hieäu quaû nhö coâng taùc phaân loaïi, vaän chuyeån…xöû lyù chöa ñuùng quy ñònh, chuû yeáu vaãn coøn taäp trung xöû lyù chung cuøng vôùi caùc loaïi chaát thaûi khaùc taïi baõi choân laáp, coøn caùc HTXL nöôùc thaûi cuûa beänh vieän thì thieát keá sô saøi, khoâng hieäu quaû, chuû yeáu “che maét” caùc cô quan coù thaåm quyeàn hoaëc khoâng coù HTXL nöôùc thaûi (Vieät Nam Net 11/09/2004). Vôùi söï gia taêng ngaøy caøng nhieàu caùc loaïi chaát thaûi, ñaëc bieät laø chaát thaûi y teá nguy haïi, cuøng vôùi söï quaûn lyù coøn nhieàu baát caäp nhö hieän nay, seõ laø moät nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, aûnh höôûng tôùi söùc khoûe coäng ñoàng daân cö nghieâm troïng ôû hieän taïi vaø trong töông lai, neáu nhö ngay töø baây giôø chuùng ta khoâng coù caùc bieän phaùp tích cöïc hôn. Beänh vieän quaän taân phuù TPHCM laø ñôn vò haønh chính söï nghieäp vôùi nhieäm vuï khaùm ñieàu trò, caáp cöùu cho nhaân daân treân ñòa baøn, ñoàng thôøi thöïc hieän caùc chöông trình chaêm soùc söùc khoeû ban ñaàu, phoøng choáng dòch beänh vaø thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù nhaø nöôùc veà y teá. Trong naêm 2004 beänh vieän ñaõ khaùm ñieàu trò vaø chaêm soùc söùc khoûe cho hôn 500.000 löôït ngöôøi, ñieàu trò ngoaïi truù cho 1900 löôït ngöôøi, vaø ñaït keát quaû toát trong coâng taùc phoøng choáng beänh dòch vaø chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu cho nhaân daân. Ngoaøi nhöõng lôïi ích do hoaït ñoäng cuûa beänh vieän, thì beân caïnh ñoù cuõng coù nhöõng taùc ñoäng ñaùng keå ñeán moâi tröôøng xung quanh nhö laø: taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng nöôùc, taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng khoâng khí, chaát thaûi raén … Hieän nay, taïi beänh vieän Quaän Taân Phuù chöa coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi. Do yeâu caàu cuûa thöïc teá chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu ñeà taøi: “Thieát keá heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cho beänh vieän quaän taân phuù TPHCM”. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi Khaûo saùt hoaït ñoäng cuûa beänh vieän Quaän Taân Phuù TPHCM. Ñaùnh giaù hieän traïng moâi tröôøng taïi beänh vieän Quaän Taân Phuù TPHCM. Thieát keá HTXL nöôùc thaûi cho beänh vieän goùp phaàn khoáng cheá oâ nhieãm moâi tröôøng do nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng cuûa beänh vieän. CHÖÔNG 2 TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC HOAÏT ÑOÄNG CUÛA BEÄNH VIEÄN VAØ OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG DO CHAÁT THAÛI CUÛA BEÄNH VIEÄN 2.1. Hoaït ñoäng cuûa beänh vieän Nhìn moät caùch toång quaùt ôû moïi goác ñoä khaùc nhau, ngaønh Y teá Vieät Nam ñaõ coù bieán ñoåi moät caùnh saâu saéc veà taát caû caùc maët, cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc vaø söï tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät ngaønh Y teá ñaõ tranh bò nhöõng trang thieát bò hieän ñaïi nhaèm phuïc vuï vaø chaêm soùc söùc khoûe toát cho ngöôøi daân, töø nhaän thöùc tö töôûng cho ñeán toå chöùc boä maùy, phöông thöùc hoaït ñoäng ngaøy moät toát hôn töø y taâm, y thuaät cho ñeán y ñöùc cuûa caùc caùn boä trong ngaønh Y teá. Theo thoáng keâ, treân caû nöôùc hieän nay toång soá cô sôû khaùm chöõa beänh naêm 2006 laø 13.232 cô sôû. Trong ñoù bao goàm beänh vieän; phoøng khaùm ña khoa khu vöïc; beänh vieän ñieàu döôõng vaø phuïc hoài chöùc naêng; traïm y teá xaõ, phöôøng; traïm y teá cuûa caùc cô quan, xí nghieäp vaø caùc cô sôû khaùc. Beân caïnh caùc cô sôû y teá nhaø nöôùc ñaõ baét ñaàu hình thaønh moät heä thoáng y teá tö nhaân bao goàm 19.895 cô sôû haønh ngheà y, 14.048 cô sôû haønh ngheà döôïc, 7.015 cô sôû haønh ngheà y hoïc coå truyeàn, 5 beänh vieän tö coù voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi ñaõ goùp phaàn laøm giaûm bôùt söï quaù taûi ôû caùc beänh vieän Nhaø nöôùc. Rieâng taïi TPHCM coù 60 beänh vieän tröïc thuoäc cuûa thaønh phoá, caùc boä nghaønh, tö nhaân vaø nöôùc ngoaøi. Trong ñoù thuoäc söï quaûn lyù cuûa sôû y teá goàm 28 beänh vieän goàm 8 beänh vieän ña khoa vaø 20 beänh vieän chuyeân khoa, vôùi 13.638 giöôøng [Medinet]. Beân caïnh heä thoáng beänh vieän, thaønh phoá coù 24 trung taâm y teá quaän huyeän thöïc hieän nhieäm vuï quaûn lyù nhaø nöôùc veà lónh vöïc y teá vaø khaùm ñieàu trò ôû tuyeán quaän huyeän, giaûm bôùt aùp löïc veà beänh vieän tuyeán ôû thaønh phoá. Haøng naêm heä thoáng y teá thaønh phoá khaùm vaø ñieàu trò cho khoaûng 22 trieäu löôïc ngöôøi (soá lieäu sôû y teá naêm 2004). Ngoaøi heä thoáng y teá thaønh phoá, coøn coù 19 beänh vieän, trung taâm y teá thuoäc boä y teá vaø caùc boä nghaønh khaùc ñoáng treân ñòa baøn thaønh phoá. Trong thôøi gian gaàn ñaây, vôùi chuû tröông xaõ hoäi y teá nhaèm keâu goïi nhieàu nguoàn löïc chaêm lo söùc khoûe cho nhaân daân, heä thoáng beänh vieän tö nhaân vaø nöôùc ngoaøi phaùt trieån khaù maïnh meõ, hieän nay coù 13 beänh vieän thuoäc dieän naøy vaø haøng chuïc phoøng khaùm ña khoa ñi vaøo hoaït ñoäng chính thöùc. Haøng naêm, thaønh phoá ñaøo taïo löôïng baùc só ñeàu taêng. Tuy nhieân, tæ leä baùc só/10.000 daân (Bieåu ñoà 2.1) vaãn coøn khieâm toán maø löôïng beänh nhaân ñieàu trò ngaøy caøng ñoâng (Bieåu ñoà 2.2). Bieåu ñoà 2.1. Bieåu ñoà tæ leä baùc só/10. 000 daân qua caùc naêm Bieåu ñoà 2.2. Bieåu ñoà soá beänh nhaân ñieàu trò noäi truù Töø naêm 2001-2003, löôïng beänh nhaân ñeán ñieàu trò noäi truù taêng nhanh. Nhö vaäy ngöôøi daân caøng quan taâm ñeán söùc khoûe cuûa mình hôn. Do ñoù, thaønh phoá caàn môû roäng hoaëc xaây theâm caùc cô sôû khaùm vaø chöõa beänh môùi. Vaán ñeà ñaùp öùng nhu caàu khaùm vaø chöõa trò cuûa 5660000 ngöôøi (UB Daân soá Gia ñình vaø treû em thaønh phoá, 2004) laø moät ñieàu khoâng deã daøng. Trong khi ñoù soá löôïng giöôøng beänh khoâng nhieàu (Baûng 2.1). Baûng 2.1. Toång soá löôïng giöôøng beänh cuûa caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá Teân Beänh vieän TT Y Teá Toång coäng Soá löôïng giöôøng 13638 1869 15507 Nguoàn: www.medinet.hochiminhcity.gov.vn Ñieàu naøy cho thaáy söï quaù taûi beänh vieän noùi rieâng vaø ngaønh y teá noùi chung. Ñeå giaûm söï quaù taûi vaø caû aùp löïc laøm vieäc caùn boä coâng nhaân vieân, moät soá beänh vieän nhö trung taâm y khoa Medic, beänh vieän Trieàu An …Ñaõ môû phoøng khaùm töø 4-5h saùng (Baùo tuoåi treû 05/01/2005). Do ñoù trong töông lai, TPHCM coøn phaùt trieån vaø xaây döïng nhieàu cô sôû khaùm vaø ñieàu trò môùi. Theo öôùc tính, hieän nay, caùc beänh vieän treân TPHCM ñaõ thaûi ra: Löôïng nöôùc: Q 12000-14000 m3/ ngaøy. Toång taûi löôïng oâ nhieãm theo chaát höõu cô: L1.1-2.5 Taán /ngaøy. Thaønh phaàn tính chaát nöôùc thaûi ñaëc tröng caùc beänh vieän ôû TPHCM. Baûng 2.2. Thaønh phaàn vaø tính chaát nöôùc thaûi beänh vieän ôû TPHCM Chæ tieâu Ñôn vò Giaù trò max Giaù trò min Giaù trò trung bình pH - 7. 6 6. 5 7.1 SS mg/l 190 72 122 BOD5 mg/l 158 92 123 COD mg/l 183 117 156 N-NH4+ mg/l 22.3 9. 5 14. 5 Ptoång mg/l 19. 6 8. 5 12. 5 Toång Coliform MPN/100 ml 6.4*104 2.1*104 3.4*104 Khi thaønh phoá taêng soá löôïng beänh vieän thì soá löôïng nöôùc thaûi cuõng seõ taêng theo. Do ñoù vaán ñeà xöû lyù nöôùc thaûi beänh vieän caàn ñöôïc quan taâm. 2.2. Taùc ñoäng moâi tröôøng do hoaït ñoäng beänh vieän gaây ra Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm Hoaït ñoäng y teá hieän nay cuûa ñaát nöôùc ta noùi chung cuõng nhö beänh vieän Quaän Taân Phuù noùi rieâng ñaõ vaø ñang ñöôïc caûi thieän haøng ngaøy, song song vôùi vieäc taêng cöôøng khaû naêng khaùm chöõa beänh cho nhaân daân thì caùc hoaït ñoäng cuûa beänh vieän cuõng thaûi ra moät löôïng lôùn caùc loaïi chaát thaûi gaây aûnh höôûng tôùi moâi tröôøng. Döïa treân loaïi hình hoaït ñoäng, danh muïc trang thieát bò maùy moùc, caùc vaán ñeà moâi tröôøng tieàm taøng chính cuûa beänh vieän ñöôïc lieät keâ nhö sau: Caùc nguoàn phaùt sinh chaát thaûi raén Nguoàn goác phaùt sinh chaát thaûi raén: chaát thaûi raén sinh ra do caùc cô sôû y teá ñöôïc phaân thaønh 5 nhoùm nhö sau: Chaát thaûi nhieãm khuaån bao goàm: boâng, baêng, gaïc, gaêng tay, boät boù, ñoà vaûi, caùc tuùi haäu moân nhaân taïo, daây chuyeàn dòch, caùc oáng thoâng. Caùc vaät saéc nhoïn bao goàm: bôm tieâm, löôõi vaø caùn dao moã, cöa, caùc oáng tieâm, maûnh thuûy tinh vôû… Nhöõng chaát coù nguy cô laây nhieãm cao bao goàm: gaêng tay, lam kính, oáng nghieäm, beänh phaåm sau khi sinh thieát/xeùt nghieäm/nuoâi caáy, tuùi ñöïng maùu… Chaát thaûi döôïc bao goàm: caùc döôïc phaåm quaù haïn, döôïc phaåm bò nhieãm khuaån, bò ñoå, döôïc phaåm khoâng coøn nhu caàu söû duïng vaø gaây ñoäc cho teá baøo. Caùc moâ vaø caùc cô quan ngöôøi – ñoäng vaät bao goàm: taát caû caùc moâ cô theå, caùc cô quan tay chaân, rau thai, baøo thai, xaùc suùc vaät… Chaát thaûi phoùng xaï: beänh vieän khoâng söû duïng chaát phoùng xaï. Chaát thaûi hoùa hoïc: ñöôïc phaân thaønh hai loaïi: chaát thaûi hoùa hoïc khoâng gaây nguy haïi nhö: ñöôøng, acid beùo, moät soá muoái voâ cô vaø höõu cô; chaát thaûi hoùa hoïc nguy haïi bao goàm: fomaldehid, caùc hoùa chaát quang hoùa hoïc, caùc loaïi dung moâi, oxit ethylen… Caùc bình chöùa coù aùp suaát: bao goàm bình ñöïng oxy, CO2, bình gas, bình khí dung vaø caùc bình ñöïng khí dung moät laàn. Chaát thaûi sinh hoaït bao goàm: chaát thaûi khoâng bò nhieãm caùc yeáu toá nguy haïi (nhö giaáy baùo, taøi lieäu, thuøng caùc toâng, tuùi nilon…); chaát thaûi ngoaïi caûnh. Taûi löôïng: Chaát thaûi raén cuûa beänh vieän laø caùc loaïi boâng baêng, phaåm vaät y teá, döôïc phaåm pheá thaûi, beänh phaåm, caùc loaïi ñoà nhöïa, nilon thuûy tinh, kim loaïi, cao su vaø caùc loaïi taïp chaát khaùc. Caùc chaát thaûi raén cuûa beänh vieän naøy seõ ñöôïc phaân loaïi ngay töø ñaàu vaøo bôûi caùc thuøng chöùa khaùc nhau theo quy ñònh saün. Löôïng raùc sinh ra do moãi ngöôøi theo taøi lieäu thoáng keâ cho thaáy töø 0,25 ¸ 1,0 kg/ngaøy ñeâm. Löôïng raùc thaûi sinh hoaït sinh ra haøng ngaøy seõ tyû leä thuaän vôùi beänh nhaân vaø soá caùn boä coâng nhaân trong beänh vieän. Moät caùch öôùc löôïng ta coù theå xaùc ñònh löôïng raùc sinh ra moãi ngaøy theo coâng thöùc sau: Baûng 2.3. Ñònh möùc raùc thaûi theo soá beänh nhaân Ñoái töôïng Soá löôïng Ngöôøi/ngaøy Ñònh möùc raùc thaûi Kg/ngaøy ñeâm Beänh nhaân N (0,8 ¸ 1,0)N Caùn boä coâng nhaân vieân (0,8 ¸ 1,1)N (0,5 ¸ 0,7)N Ngöôøi nhaø beänh nhaân (0,9 ¸ 1,3)N (0,5 ¸ 0,6)N Sinh vieân thöïc taäp vaø khaùch vaõng lai (0,7 ¸ 1,0)N (2,1 ¸ 2,8)N Toång coäng (3,4 ¸ 4,4)N (2,1 ¸ 2,8)N Nguoàn: Hoäi thaûo quoác gia veà xöû lyù NTBV, Haø Noäi, thaùng 7/1998. Trong ñoù, raùc thaûi y teá chieám khoaûng 20% töùc laø khoaûng (0,42 ¸ 0,56)N kg/ngaøy vaø raùc thaûi sinh hoaït chieám 80%. Chaát thaûi raén sinh hoaït chöùa thaønh phaàn chính laø chaát höõu cô, caùc thaønh phaàn trô vaø khoù phaân huûy laø bao bì, hoäp ñöïng ñoà uoáng baèng PE, PET löôïng raùc naøy ít. Soá lieäu thoáng keâ thaønh phaàn cuûa raùc thaûi sinh hoaït ñöôïc trình baøy trong baûng sau: Baûng 2.4. Thaønh phaàn cô lyù cuûa raùc thaûi sinh hoaït STT Thaønh phaàn Tyû leä (%) I. Höõu cô 1 Thöïc phaåm 65 ¸ 95 2 Giaáy 0,05 ¸ 25 3 Carton 0,0 ¸ 0,01 4 Bao nilon 1,5 ¸ 17 5 Plastic 0,0 ¸ 0,01 6 Vaûi 0,0 ¸ 5,0 7 Cao su 0,0 ¸ 1,6 8 Da 0,0 ¸ 0,05 9 Goã 0,0 ¸ 3,5 II. Voâ cô 10 Thuûy tinh 0,0 ¸ 1,3 11 Saønh söù 0,0 ¸ 1,4 12 Ñoà hoäp 0,0 ¸ 0,06 13 Saét 0,0 ¸ 0,01 14 Kim loaïi khaùc 0,0 ¸ 0,03 15 Buïi, tro 0,0 ¸ 6,1 Nguoàn: Coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò TPHCM. Baûng 2.5. Thaønh phaàn vaät lyù cuûa chaát thaûi y teá STT Thaønh phaàn raùc y teá Haøm löôïng (%) Coâng thöùc phaân töû 1 Plastic 30,1 C2H3Cl 2 Cao su 24,2 (C4H6)N 3 Vaûi, giaáy 36,2 (C6H10O5)N 4 Lipid 0,5 C30H60 – C6H5O6 5 Protid 4,0 (C6H5O2N)N 6 Xöông 5,0 Ca, P Nguoàn: Taøi lieäu höôùng daãn thöïc haønh quaûn lyù chaát thaûi y teá 2000. Nguoàn phaùt sinh nöôùc thaûi Nöôùc thaûi töø beänh vieän bao goàm caùc nguoàn sau: caùc boä phaän khaùm chöõa beänh, phoøng thí nghieäm, phoøng xeùt nghieäm, khu vöïc veä sinh, taém röûa giaët quaàn aùo cuûa beänh nhaân, nhaân vieân, nöôùc möa chaûy traøn. Caùc nguoàn gaây oâ nhieãm khoâng khí Nguoàn goác phaùt sinh: löu löôïng ngöôøi quaù cao, phöông tieän giao thoâng, phoøng xeùt nghieäm, khu vöïc chöùa hoùa chaát döôïc phaåm, phoøng veä sinh beänh vieän, phoøng haáp taåy, maùy phaùt ñieän döï phoøng, thieát bò X-quang, ngoaøi ra caàn chuù yù ñeán caùc nguoàn hôi thaûi ra sau moãi laàn xaû noài haáp thanh truøng. Taûi löôïng vaø noàng ñoä: tính trung bình moãi ngaøy coù hai chuyeán xe caáp cöùu vaø 250 xe maùy cuûa CBCNV vaø ngöôøi beänh nhaân ra vaøo beänh vieän. Baûng 2.6. Taûi löôïng khí thaûi Chæ tieâu Taûi löôïng (g/xe.10km) Khoái löôïng chaát thaûi tính cho 1 ngaøy (g/10km) Xe caáp cöùu (<3,5T) Buïi SO2 NOx CO VOC 2,0 11,6 7,0 10,0 1,5 4,0 23,2 14,0 20,0 3,0 Xe maùy (>50 cc) Buïi SO2 NOx CO VOC 1,2 0,6 0,8 220,0 150,0 300,0 150,0 200,0 55000,0 37500,0 Nguoàn: Taøi lieäu do Cuïc Quaûn Lyù Moâi Tröôøng Hoa Kyø (USAPA) vaø toå chöùc y teá theá giôùi (WTO), 1993. Tieáng oàn töø trang thieát bò, maùy moùc Nguoàn phaùt sinh tieáng oàn taïi beänh vieän chuû yeáu töø quaù trình hoaït ñoäng cuûa maùy phaùt ñieän döï phoøng vôùi möùc oàn toái ña caùch nguoàn 1m khoaûng 85 dBA vaø thôøi gian tieáp xuùc toái ña vôùi caùc nguoàn treân trong ngaøy khoâng quaù 30 phuùt. So saùnh vôùi tieâu chuaån veä sinh lao ñoäng cuûa Boä Y teá cho thaáy: tieáng oàn khu vöïc ñaët maùy phaùt ñieän döï phoøng naèm trong giôùi haïn cho pheùp cuûa tieâu chuaån. 2.2.2. Taùc ñoäng moâi tröôøng cuûa chaát thaûi 2.2.2.1. Taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng nöôùc Theo khaûo saùt cuûa Chi cuïc Baûo veä moâi tröôøng, treân ñòa baøn TPHCM hieän coù 109 beänh vieän vaø trung taâm y teá bao goàm 83, taäp trung chuû yeáu ôû caùc Quaän 1, 3, 5, 10, Taân Bình. Toång löôïng nöôùc thaûi cuûa caùc beänh vieän vaø trung taâm y teá khoaûng 17.276 m3/ngaøy, tuy nhieân phaàn lôùn ñieàu khoâng xöû lyù toát. Töø nöôùc giaët, veä sinh cuûa nhaân vieân y teá ñeán nöôùc xeùt nghieäm, giaûi phaåu…ñeàu bò oâ nhieãm naëng veà vi sinh vaø höõu cô vôùi haøm löôïng vöôït tieâu chuaån cho pheùp töø 100-1000 laàn. Cuï theå, hieän nay chæ coù khoaûng 3.120m3 nöôùc thaûi/ngaøy ñöôïc xöû lyù ñaït tieâu chuaån moâi tröôøng vaø chæ coù 78/109 beänh vieän, trung taâm y teá quaän huyeän coù HTXL nöôùc thaûi. Ñoù laø vieäc vaän haønh vaø baûo trì ñoái vôùi HTXL nöôùc thaûi chöa ñöôïc quan taâm ñaàu tö ñuùng möùc, nhieàu nôi xuoáng caáp traàm troïng phaûi ngöng hoaït ñoäng. Ngoaøi ra, do nhu caàu khaùm chöõa beänh taêng cao, nhieàu nôi ñaõ naâng coâng suaát leân maø khoâng ñaàu tö ñoàng boä HTXL nöôùc thaûi. NTBV seõ gaây ra nhöõng oâ nhieãm ñaëc tröng nhö söï oâ nhieãm do khaû naêng phaân huûy sinh hoïc caùc chaát, quaù trình tích luõy sinh hoïc vaø lan truyeàn caùc chaát qua chuoãi thöùc aên, gaây ñoäc toá sinh thaùi. Vì trong nöôùc thaûi ngoaøi nhöõng döôïc phaåm ñieàu trò beänh laø nhöõng chaát coù hoaït tính coøn coù nhöõng chaát boå trôï toå hôïp saéc toá. Nhieàu loaïi thuoác ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi maø khoâng ñöôïc cô theå chuyeån hoùa. Theo Kumerer-2001, tyû leä baøi tieát ra ngoaøi thuoác khaùng sinh laø 75%. Moät vaán ñeà chuû yeáu cuûa NTBV ñoù laø caùch xaû thaûi. Nhö nguoàn thaûi ôû ñoâ thò moät soá beänh vieän khoâng coù HTXL, hoaëc coù nhöng hoaït ñoäng keùm hieäu quaû nöôùc thaûi ñoã thaúng tröïc tieáp vaøo coáng thoaùt ñoâ thò maø khoâng qua quaù trình xöû lyù sô boä gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi vaø moâi tröôøng. Hình 2.1. Moâ taû vaán ñeà moâi tröôøng cuûa NTBV Nöôùc thaûi töø vieäc khaùm vaø ñieàu trò beänh (maùu, nöôùc tieåu, phaân, dung moâi, dung dòch axit, kieàm, thuoác thöû, nguyeân toá phoùng xaï, chaát taåy truøng)… Söï phaân phoái söû duïng thuoác trong beänh nhaân Söï baøi tieát cuûa ngöôøi beänh vôùi phaàn dö cuûa thuoác (thuoác vaø moät phaàn ñaõ chuyeån hoùa) Coáng thaûi ñoâ thò Heä thoáng XLNT ñoâ thò Nöôùc maët Nöôùc ngaàm Heä thoáng loïc nöôùc caáp Nöôùc uoáng Nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc khu kyõ thuaät cuûa beänh vieän Coáng thaûi trong beänh vieän a. Ñaëc ñieåm nguy haïi veà maët sinh hoïc vaø hoùa hoïc cuûa NTBV OÂ nhieãm veà maët vi sinh. Nhöõng nghieân cöùu veà maët vi sinh NTBV ñaõ chöùng minh ñöôïc söï hieän dieän caùc maàm beänh vaø taäp nhieãm khaùng laïi thuoác khaùng sinh. Nhöõng virus chæ thò söï oâ nhieãm nöôùc maët cuõng ñöôïc tìm thaáy ôû NTBV nhö Enterroviruses gaây beänh sôûi vaø vieâm maøng naûo, virus haïch. Soá löôïng vi sinh vaät cuûa NTBV cao hôn möùc xaû thaûi raát nhieàu, khoaûng 2.4.103-3.105 MPN/100 ml (Emmanuel, 2001) gaây ra oâ nhieãm vi sinh cho nguoàn tieáp nhaän. Buøn thaûi sinh ra töø NTBV mang raát nhieàu vi sinh vaät gaây beänh cho ngöôøi (baûng 2.1). Ñieàu naøy chöùng toû NTBV laø nguoàn laây beänh nguy hieåm cho con ngöôøi neáu nhö khoâng xöû lyù trieät ñeå. Theo WHO (Mara&Caincross, 1989), buøn thaûi sau xöû lyù neân chöùa khoâng quaù 1000 Fecal coliform/100g vaø 1 tröùng giun saùn/kg, sau ñoù ñöôïc choân vaøo caùc haøo saâu vaø duøng ñaát phuû kín. Baûng 2.7. Noàng ñoä vi khuaån trong buøn thaûi cuûa NTBV sau xöû lyù Vi sinh vaät Ñôn vò (cfug-1) Toång soá löôïng 8,1.107 Toång coliform 1,4.106 Fecal coliform 3,6.105 F. streptococci 1,6.105 Pseudomonas aeruginosa 2,2.105 Salmonella.spp 5,5.104 Nguoàn: Tsai,2004. OÂ nhieãm hoùa hoïc NTBV coù theå laø nguoàn gaây oâ nhieãm höõu cô neáu khoâng ñöôïc xöû lyù. Caùc thoâng soá oâ nhieãm ñaëc tröng BOD5 vaø COD cuûa NTBV raát lôùn vaø cao hôn nöôùc thaûi ñoâ thò. Baûng 2.8. Noàng ñoä oâ nhieãm trung bình cuûa NTBV vaø nöôùc thaûi ñoâ thò Chæ tieâu Ñôn vò NTBV Nöôùc thaûi Ñoâ Thò BOD5 (mg/l) 603 220 COD (mg/l) 855 500 SS (mg/l) 225 300 P-toång (mg/l) 8.8 8 Clo (mg/l) 188 50 Nguoàn:Emmanuel et al.,2001. NTBV cuõng gaây oâ nhieãm hoùa hoïc do caùc chaát nhö N, P, kim loaïi naëng (baûng 2.3), caùc hôïp chaát höõu cô khoù phaân huûy sinh hoïc (baûng 2.4). Nhöõng chaát naøy thöôøng sinh ra töø khaâu xeùt nghieäm, khu moå, röûa phim, nha khoa, khöû truøng beà maët... Baûng 2.9. Noàng ñoä kim loaïi naëng trong NTBV Teân Ñôn vò (µg/l) Noàng ñoä(1) Noàng ñoä (2)* Chì 0,84-5,5 12-18,7 Cadium 0,29-3,1 - Crom 1,8-7,4 6,2-24,8 Niken 0,44-10 9,2-29,2 Thuûy ngaân 0,97-0,89 15,4-31,6 Baïc - 21,6-86,5 (*): Maãu nöôùc thaûi taïi khu khaùm vaø ñieàu trò beänh. (-): khoâng coù soá lieäu chính xaùc. Nguoàn: (1) Kummerer, 2001. (2) Work group Study Data, 1997. Baûng 2.10. Noàng ñoä moät soá hoùa chaát toång hôïp trong NTBV taïi khu ñieàu trò Teân hoùa chaát Ñôn vò Noàng ñoä Trung bình Cyanide mg/l 0,01-0,3 0.12 Aceton µg/l 10-592 184 Styrene µg/l 10-367 167 M, P-xylene µg/l 10-13.876 5.667 Cloroform µg/l 58-115,5 90,6 O-xylene µg/l 10-3.667 1.511 Ethylbenzen µg/l 10-3.030 1.227 Formalaldehyde mg/l 7,6-85,6 43,1 Fas oil&grease mg/l 16,4-48 26,9 Petroleum hydrocacbon mg/l 0,2-1,7 1,2 Nguoàn: Work Group Study Data,1997. Hôïp chaát höõu cô halogen hoùa (AOX) coù tính ñoäc, keùm phaân huûy sinh hoïc vaø toàn löu trong moâi tröôøng cuõng ñöôïc tìm thaáy trong beänh vieän. AOX ñöôïc taïo thaønh bôûi phaûn öùng giöõa clo vôùi caùc chaát höõu cô trong NTBV. Noàng ñoä AOX trong maãu nöôùc thaûi cuûa khoa nhieãm truøng vaø beänh nhieät ñôùi taïi beänh vieän cuûa Phaùp laø 0.38-1.24 mg/l (Emmanuel, 2001). Taïi moät soá beänh vieän Ñöùc, noàng ñoä AOX cuûa maãu goïp taïi coáng chung laø 0.13-0.94 mg/l (Gartises,96). Tính chaát ñoäc haïi cuûa ñoäc tính sinh thaùi Nhöõng nghieân cöùu, kieåm tra teá baøo ñoái vôùi NTBV ñaõ chæ ra raèng nguoàn thaûi naøy coù khaû naêng gaây ñoät bieán (Gartiser et al., 1996) vaø nguoàn goác gaây ñoät bieán naøy tìm aån naøy vaãn ñang ñöôïc nghieân cöùu. Toång löôïng NTBV ñöôïc xem laø coù ñoäc tính cao khi kieåm tra vôùi Daphnia vaø vi khuaån phaùt quang. Ñoäc tính cao do söï hieän dieän hôïp chaát höõu cô halogen, laø keát quaû cuûa vieäc söû duïng NaOCl vaø nhöõng hôïp chaát iod vôùi soá löôïng lôùn ñeå khöû truøng nguoàn thaûi beänh vieän (Emmanuel, 2002). Söï phaân huûy sinh hoïc cuûa thuoác Töø nhöõng naêm 1980, caùc döõ lieäu veà söï hieän dieän cuûa döôïc phaåm trong nöôùc maët vaø nguoàn thaûi HTXL nöôùc ñaõ ñöôïc baùo caùo (Richardson &Browron,1985; Kumerer et al.,1977). Döôïc phaåm daønh cho ngöôøi vaø ñoäng vaät nuoâi goàm thuoác khaùng sinh, hormones, thuoác giaûm ñau vaø nhöõng loaïi thuoác khaùc, khi moät ngöôøi hay ñoäng vaät söû duïng thuoác, thì töø 50%-90% thuoác coù ñöôïc baøi tieát ra ngoaøi maø khoâng chuyeån ñoåi. Haøm löôïng thuoác khaùng sinh ciprofloxacin töø 3-87g/l ñöôïc tìm thaáy trong NTBV, ñaây laø noàng ñoä coù ñoäc tính cao (Hartmann et al,1998). Theo Halling-Sorensen (1998) cho raèng 30% thuoác ñöôïc saûn xuaát töø naêm 1992-1995 laø nhöõng chaát öa môõ, tan trong daàu maø khoâng tan trong nöôùc. Nghóa laø chuùng qua maøng teá baøo vaø hoaït ñoäng beân trong teá baøo. Caùc phaàn dö cuûa thuoác vaø caùc daïng chuyeån hoùa cuûa chuùng ñöôïc thaûi ra ngoaøi qua nöôùc thaûi. Caùc phaàn töû naøy khoâng phaân huûy sinh hoïc maø ñi vaøo moâi tröôøng vaø taùc ñoäng leân caáu truùc sinh hoïc vaø sinh vaät nöôùc. Coù raát nhieàu loaïi döôïc phaåm, coù theå phaân loaïi thaønh caùc nhoùm sau: Hormon giôùi tính Nhöõng taùc ñoäng cuûa thuoác trong cô theå sinh vaät nöôùc cho thaáy moät vaøi hormon giôùi tính coù theå aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng ñoäng vaät hoang daõ vôùi noàng ñoä döôùi 1g/l. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ phaùt hieän estrogens trong moâi tröôøng nöôùc vaø cho raèng estradiol laø hormon giôùi tính nöõ, coù theå bieán ñoåi giôùi tính caù vôùi noàng ñoä 20ng/l (Raloff, 1998). Nguyeân toá phoùng xaï Duøng ñeå ñieàu trò ung thö, ñieàu trò haït nhaân. Chaát thaûi loûng töø khu chaån ñoaùn vaø ñieàu trò phoùng xaï seõ chöùa caùc dung dòch chöùa nhaân phoùng xaï. Nhöõng nghieân cöùu veà oâ nhieãm phoùng xaï cuûa heä thuûy sinh cho thaáy söï lyù giaûi veà caùc hieän töôïng laï veà söï lan roäng sinh hoïc cuûa caùc nguyeân toá phoùng xaï. Thuoác khaùng sinh Nhoùm thuoác naøy raát quan troïng trong y hoïc ngaøy nay. Löôïng thuoác ñöôïc duøng raát lôùn vôùi 350mg/giöôøng beänh/ngaøy, 50kg töøng loaïi thuoác/beänh vieän/naêm. Tæ leä baøi tieát thuoác khaùng sinh khoaûng 75% neân noàng ñoä thuoác khaùng sinh trong NTBV dao ñoäng töø möùc µg ñeán 0.05mg/l (Kumerer, 2001). Phaàn dö cuûa thuoác khaùng sinh trong moâi tröôøng seõ taïo ñeà khaùng thuoác cho caùc vi khuaån gaây neân moái ñe doïa nghieâm troïng cho coäng ñoàng vì ngaøy caøng nhieàu thuoác khöû truøng khoâng theå dieät ñöôïc caùc vi khuaån khaùng thuoác (Hirsch et al. ,1999) . Theo Kathryn D.Brown trong NTBV (baûng 2.5) vôùi noàng ñoä töø 300-35000ng/l. Noàng ñoä cuûa thuoác Ciprofloxacin vôùi möùc 2000ng/l seõ gaây ñoäc tính cho gen cuûa sinh vaät ñôn baøo hôn laø ña baøo. Baûng 2.11. Thaønh phaàn hoaït chaát cuûa thuoác khaùng sinh (mg/l) trong nöôùc thaûi moät soá beänh vieän thaønh phoá Albuquerue Bang New Mexico, Myõ. Teân hoaït chaát cô baûn cuûa thuoác Beänh vieän Presbyterian Beänh vieän Ña Khoa Beänh vieän V. A Sulfamethoxazole 800 2100 400 Trimethoprim 5000 2900 - Ciprofloxacin 2000 - 850 Ofloxacin 25500 34500 35500 Lincomycin 2000 300 - Penicillin G - 5200 850 (-): khoâng phaùt hieän. Nguoàn: Kathryn D.Broown, 2004. 2.2.2.2. Chaát thaûi raén Baûng 2.12. Khoái löôïng chaát thaûi raén y teá TPHCM Naêm Raùc sinh hoaït ( taán/ ngaøy ) Nguy haïi ( taán/ngaøy) Thu gom Phaùt sinh 2000 61,2 4,65 5,05 2001 63,1 5,69 6,2 2002 64,9 5,96 6,5 2003 66,8 6,47 7,03 2004 77 6,88 7,23 Nguoàn: Coâng ty moâi tröôøng ñoâ thò TPHCM. Khoái löôïng chaát thaûi raén y teá dao ñoäng raát lôùn töø 10kg - 1000kg/ngaøy/1beänhvieän. Bôûi soá löôïng naøy coøn phuï thuoäc vaøo soá giöôøng beänh vaø chöùc naêng chuyeân khoa cuûa beänh vieän ñoù. Ñoái vôùi caùc beänh vieän coù khoa laây nhieãm vaø caùc beänh vieän chuyeân khoa quy moâ lôùn tröïc thuoäc thaønh phoá vaø trung öông, khoái löôïng chaát thaûi raén y teá thaûi ra moãi ngaøy khoaûng 0,033-7,683kg/giöôøng/ngaøy. Ñoái vôùi caùc beänh vieän ña khoa, chuyeân khoa quy moâ nhoû vaø caùc trung taâm y teá khoái löôïng chaát thaûi raén y teá dao ñoäng nhoû khoaûng 1kg-90 kg/ngaøy. Ñoái vôùi caùc dòch vuï khaùm chöõa beänh khaùc nhö trung taâm y teá quy moâ nhoû, phoøng khaùm, dòch vuï caän laâm saøng tö nhaân; traïm y teá quaän/huyeän vaø caùc phoøng khaùm tröïc thuoäc nhaø nöôùc, khoái löôïng chaát thaûi raén y teá phoøng khaùm ña khoa khoaûng döôùi 20 kg/ngaøy. Vôùi löôïng chaát thaûi raén nhö vaäy neáu khoâng coù bieän phaùp xöû lyù trieät ñeå thì coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán veä sinh vaø moâi tröôøng beänh vieän, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe nhaân vieân y teá. Ñaëc bieät laø löôïng nöôùc sinh ra töø raùc y teá coù muøi raát hoâi vaø khaû naêng oâ nhieãm raát cao. Do tính chaát nguy haïi cuûa noù neân caàn coù nhöõng bieän phaùp quaûn lyù toát loaïi chaát thaûi nguy hieåm naøy. 2.2.2.3. Dòch teã hoïc Nhieãm khuaån beänh vieän laø moät trong nhöõng moái quan taâm lôùn cuûa Vieät Nam vaø nhieàu quoác gia treân theá giôùi. Coù nhieàu nguyeân nhaân gaây nhieãm khuaån aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi maø chuû yeáu laø veä sinh caùc buoàng beänh, duïng cuï y teá khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng, vieäc söû duïng duïng cuï veä sinh khoâng ñuùng caùch, vaán ñeà phaân loaïi raùc, saùt khuaån... NTBV laø moät oã vi truøng khoång loà vaø cöïc kyø nguy hieåm vì chuùng laø nguoàn chöùa caùc vi truøng, vi khuaån gaây beänh, nhaát laø beänh truyeàn nhieãm nhö thöông haøn, taû lî …laøm aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng ñoàng. - Caùc vi sinh vaät gaây ra nhieãm truøng chuû yeáu laø: Caùc vi khuaån 90%. Caùc virus 8%. Naám 1%. - Nhöõng vi khuaån gaây beänh chính: Tuï caàu vaøng: Nhoït, aùp xe chuùng coù trong khoâng khí, caùc chaát loûng, treân maët ñaát. Lieân caàu khuaån Agalactae B: Truyeàn beänh do: baøn tay, ñoà vaät – duïng cuï. Lieân caàu khuaån ôû phaân (S.faecalis): Truyeàn beänh taïi choå, baøn tay, beà maët, ñaát. Lieân pheá caàu: Truyeàn beänh theo ñöôøng khoâng khí. Vi khuaån ñöôøng ruoät: Hieän nay, ñaây laø nhöõng maàm beänh thöôøng hay gaây ra nhaát nhieãm truøng ñöôøng hoâ haáp (khoa hoài söùc vaø phoøng moå). Loaïi vi khuaån Pseudemonacees: Vi khuaån chính: vi khuaån gaây muû-nhöõng vi khuaån coù baøo töû: Tetani, Perfringens voâ truøng caùc ñoà vaät – duïng cuï baèng noài haáp. 2.2.2.4. Taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng khoâng khí. Nhöõng chaát thaûi nhö maùu, dòch, nöôùc tieåu coù haøm löôïng chaát höõu cô cao, phaân huûy nhanh neáu khoâng ñöôïc xöû lyù ñuùng möùc, khoâng chæ gaây beänh maø coøn muøi hoâi thoái, laøm oâ nhieãm khoâng khí xung quanh. Nhöng haàu heát caùc beänh vieän toïa laïc taïi caùc khu daân cö, neân vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí seõ gaây taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân trong vuøng. OÂ nhieãm khoâng khí töø quaù trình phaân huûy chaát thaûi taïo ra caùc khí oâ nhieãm. Thaønh phaàn chính raùc thaûi goàm hai thaønh phaàn sau: O vaø H, ngoaøi ra coøn coù caùc nguyeân toá khaùc nhö O, N, S… kim loaïi naëng, hôïp chaát höõu cô chöùa halogen, nöôùc … Chính vì theá saûn phaåm sau khi chaùy taïo ra CO2 vaø H2O coøn coù: Caùc chaát chæ thò oâ nhieãm: buïi, SOx, NOx, CO… Caùc khí acid: HCl, HF,… Moät soá kim loaïi daïng veát: Pb, Cr, Hg… Haøng loaït caùc chaát höõu cô oâ nhieãm daïng veát: PAHs (caùc hyhrocacbon ña voøng), PCBs… Löôïng caùc chaát oâ nhieãm sau khi ñoát phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn vaø löôïng chaát thaûi ñöôïc ñoát. Neáu khoâng kieåm soaùt toát khí thaûi naøy seõ daãn ñeán oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí nghieâm troïng töø caùc beänh vieän. Moät soá giaûi phaùp quaûn lyù oâ nhieãm beänh vieän Quaûn lyù oâ nhieãm chaát thaûi raén 2.3.1.1. Chaát thaûi raén sinh hoaït Chaát thaûi raén sinh hoaït ñöôïc thu gom vaøo caùc thuøng chöùa coù naép ñaäy kín, vaø hieän nay raùc thaûi sinh hoaït taïi beänh vieän ñang ñöôïc hôïp ñoàng vôùi coâng ty moâi tröôøng Ñoâ thò TPHCM thu gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù haøng ngaøy. 2.3.1.2. Chaát thaûi raén y teá Thu gom chaát thaûi taïi nôi phaùt sinh Hoä lyù haøng ngaøy chòu traùch nhieäm thu gom caùc chaát thaûi y teá nguy haïi vaø chaát thaûi sinh hoaït töø nôi chaát thaûi phaùt sinh veà nôi taäp trung chaát thaûi. Chaát thaûi laâm saøng khi ñöa ra khoûi phoøng khoa phaûi ñöôïc ñeå trong tuùi nilon maøu vaøng, chaát thaûi hoùa hoïc vaø chaát thaûi phoùng xaï phaûi ñöôïc ñöïng trong caùc tuùi maøu ñen vaø phaûi coù nhaõn ghi nôi phaùt sinh chaát thaûi. Chaát thaûi phaùt sinh taïi caùc khoa phaûi ñöôïc vaän chuyeån veà nôi löu giöõ chaát thaûi chung cuûa cô sôû y teá ít nhaát moät laàn moät ngaøy. Caùc hoäp maøu vaøng ñöïng vaät saéc nhoïn vaø caùc chaát thaûi sau khi xöû lyù ban ñaàu phaûi cho vaøo tuùi nilon maøu vaøng vaø buoäc kín mieäng. Buoäc caùc tuùi nilon chöùa chaát thaûi khi caùc tuùi ñaõ ñaït tôùi theå tích quy ñònh laø 2/3 theå tích tuùi Löu tröû chaát thaûi trong caùc cô sôû y teá phaûi ñaûm baûo caùc ñieàu kieän sau Caùch xa nôi chuaån bò ñoà aên, nhaø kho, loái ñi. Coù ñöôøng ñeå xe chuyeân chôû chaát thaûi töø beân ngoaøi ñeán. Phaûi löu giöõ chaát thaûi y teá nguy haïi rieâng bieät vôùi chaát thaûi sinh hoaït. Phaûi coù maùi che, coù haøng raøo baûo veä, coù c._.öûa vaø coù khoùa. Khoâng ñeå suùc vaät caùc loaïi gaëm nhaém, coân truøng xaâm nhaäp töï do. Coù heä thoáng thoaùt nöôùc, neàn khoâng thaám nöôùc vaø coù heä thoáng thoâng khí toát. Phaûi ñöôïc chôû ñi thieâu huûy haøng ngaøy, thôøi gian löu giöõ toái ña chaát thaûi y teá nguy haïi trong beänh vieän laø 48 giôø. Vaän chuyeån chaát thaûi y teá Cô sôû y teá phaûi quy ñònh ñöôøng vaän chuyeån vaø giôø vaän chuyeån chaát thaûi. Moãi cô sôû y teá phaûi coù phöông tieän ñeå vaän chuyeån chaát thaûi töø nôi taäp trung cuûa caùc phoøng, khoa ñeán nôi löu giöõ chaát thaûi cuûa cô sôû y teá. Chaát thaûi y teá phaûi ñöôïc thu gom vaø xöû lyù theo ñuùng chöông trình cuûa Boä Y teá Quaûn lyù oâ nhieãm khoâng khí 2.3.2.1. Khoáng cheá vi khuaån gaây beänh trong khoâng khí Phaûi thöôøng xuyeân khöû truøng, laøm veä sinh caùc trang thieát bò, maùy moùc chaêm soùc vaø theo doõi beänh nhaân moät caùch kyõ löôõng. Neân söû duïng kim tieâm, bôm tieâm moät laàn. Ñoái vôùi caùc loaïi kim tieâm, bôm tieâm söû duïng nhieàu laàn phaûi tieán haønh khöû truøng trieät ñeå loaïi naøy ñeå traùnh laây beänh töø ngöôøi naøy sang ngöôøi khaùc. Ñoái vôùi caùc beänh phaåm phaûi ñöôïc baûo quaûn kyõ löôõng, khoâng ñeå ngoaøi khoâng khí, phaûi xöû lyù haøng ngaøy vì loaïi chaát thaûi naøy coù theå bò phaân huûy taïo ñieàu kieän cho vi truøng phaùt trieån vaø laây lan, ngoaøi ra coøn taïo ra muøi thoái khoù chòu. Ñoái vôùi nöôùc thaûi ñaët xa khu beänh nhaân, tieán haønh tieät truøng tröôùc khi thaûi ra nguoàn tieáp nhaän. Thöôøng xuyeân thöïc hieän laøm veä sinh, khöû truøng khu beänh phaåm, chaát thaûi raén y teá. 2.3.2.2. Khoáng cheá oâ nhieãm muøi hoâi do nöôùc thaûi Muøi hoâi töø traïm XLNT phaùt sinh chuû yeáu töø quaù trình phaân huûy kî khí. Ngoaøi ra quaù trình phaân huûy hieáu khí cuõng phaùt sinh muøi hoâi nhöng ôû möùc ñoä thaáp 2.3.2.3. Caûi thieän ñieàu kieän vi khí haäu Taïi khu vöïc döôõng beänh thöôøng xuyeân môû caùc cöûa soå ñoùn gioù, trang bò caùc heä thoáng thoâng gioù, traùnh hieän töôïng quaån xung quanh khu vöïc beänh nhaân. Thöôøng xuyeân khöû truøng khu vöïc phoøng beänh ñeå tieâu dieät caùc maàm beänh coøn soùt laïi, traùnh tình traïng phaùt trieån beänh thaønh dòch. Caùn boä, coâng nhaân vieân beänh vieän khi tieán haønh coâng taùc khaùm vaø chöõa beänh cho beänh nhaân phaûi mang khaåu trang, ñeo bao tay, maëc aùo blouse. Quaûn lyù chaët vieäc veä sinh beänh vieän, khu taäp trung raùc thaûi, caùc nhaø veä sinh Beänh vieän phaûi coù ñoäi nguõ chuyeân traùch coâng vieäc doäi röûa, veä sinh, khöû truøng beänh vieän. Beänh vieän tieán haønh thöïc hieän cheá ñoä veä sinh ñònh kyø haøng ngaøy caùc maùy moùc, thieát bò, phöông tieän theo doõi söùc khoûe beänh nhaân. Ñaûm baûo dieän tích caây xanh theo quy ñònh, 15% toång dieän tích ñaát söû duïng. Quaûn lyù oâ nhieãm oàn Xaây döïng phoøng ñaët maùy hôïp lyù. Caùc chaân ñeá, beä maùy seõ ñöôïc gia coá baèng beâtoâng chaát löôïng cao. Laép ñaët caùc ñeäm choáng rung baèng cao su. Laép ñaët caùc thieát bò caùch aâm. Kieåm tra ñoä caân baèng cuûa caùc maùy moùc vaø hieäu chænh neáu caàn thieát. Tieán haønh kieåm tra, boâi trôn vaø baûo döôõng caùc trang thieát bò maùy moùc ñònh kyø. Haïn cheá ngöôøi qua laïi taïi nhöõng phoøng, khoa caàn söï yeân tænh. Quy ñònh roõ thôøi gian ra, vaøo khaùm chöõa beänh, thaêm vieáng ngöôøi nhaø cuûa beänh nhaân. Quy ñònh roõ ñöôøng ñi, vaø thôøi gian cho caùc loaïi phöông tieän ra vaøo beänh vieän. Khoáng cheá tieáng oàn, ñoä rung töø maùy phaùt ñieän döï phoøng beänh vieän seõ tieán haønh thöïc hieän caùc bieän phaùp. Trang bò caùc vaät duïng caù nhaân nhö nuùt bòt tai vaø cheá ñoä ca kíp thích hôïp ñeå traùnh laøm vieäc quaù laâu trong khu vöïc coù tieáng oàn cao. Toång quan veà NTBV 2.4.1. Nöôùc thaûi sinh hoaït cuûa beänh vieän Nöôùc thaûi sinh ra töø caùc phoøng veä sinh beänh nhaân, töø caùc caên tin, nhaø beáp beänh vieän, khu veä sinh cuûa nhaân vieân caùn boä, thaân nhaân ngöôøi beänh,…Thaønh phaàn nöôùc thaûi töông töï nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc cuïm daân cö ñoâ thò khaùc: coù chöùa caùc chaát caën baõ vaø caùc chaát höõu cô hoøa tan (thoâng soá chæ tieâu BOD vaø COD), caùc chaát dinh döôõng (nitô, phoátpho) vaø vi truøng. Chaát löôïng nöôùc thaûi sinh hoaït naøy vöôït quaù tieâu chuaån cho pheùp do ñoù coù khaû naêng gaây oâ nhieãm höõu cô, laøm giaûm löôïng oâxy hoøa tan (DO) voán raát quan troïng ñoái vôùi ñôøi soáng thuûy sinh vaät taïi nguoàn tieáp nhaän. 2.4.2. Nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng khaùm vaø ñieàu trò beänh Moãi khu khaùm vaø ñieàu trò beänh coù nhöõng dòch vuï khaùm vaø ñieàu trò y khoa khaùc nhau, tuøy theo caùc beänh vieän coù caùc yeâu caàu coâng vieäc rieâng. Caùc beänh vieän lôùn thöôøng coù caùc khu khaùm vaø ñieàu trò vôùi nöôùc thaûi coù möùc ñoä oâ nhieãm vi sinh gaây beänh, caën lô löõng, caùc chaát höõu cô cao, haøm löôïng BOD vaø COD cao hôn trong nöôùc thaûi sinh hoaït. Nhìn chung NTBV ñaëc tröng laø chöùa nhieàu maàm beänh ñaëc bieät laø caùc beänh truyeàn nhieãm. Nöôùc thaûi khu giaûi phaåu beänh lyù (moâ hoïc): Chöùa maùu, beänh phaåm, dòch cô theå chaát khöû truøng nhö formaladehyl. Nöôùc thaûi khu xeùt nghieäm: Chöùa nhieàu vi truøng gaây beänh khaùc nhau. Ngoaøi ra nöôùc thaûi coøn coù khaû naêng nhieãm xaï töø caùc khu X-Quang, röûa phim. Vieäc XLNT bò nhieãm phoùng xaï raát khoù khaên vaø toán keùm (do chu kyø phaân huûy caùc chaát phoùng xaï khaù laâu). Trong ñieàu kieän hieän nay khoâng ñeà caäp ñeán loaïi nöôùc thaûi naøy maø chæ xöû lyù tính chaát sô boä trong toaøn boä daây chuyeàn xöû lyù NTBV. Nöôùc thaûi khu ñieàu trò vaät lyù: Chöùa nhieàu hôïp chaát höõu cô halogen hoùa (AOX). Nöôùc thaûi khoa truyeàn maùu, huyeát thanh hoïc, khoa saûn,… chöùa nhieàu huyeát thanh vaø beänh phaåm, hoùa chaát voâ cô kim loaïi naëng (Hg), caùc chaát ñeäm, photphate, chaát oxy hoùa, daàu môõ… Nöôùc thaûi töø caùc khu nghieân cöùu, chöùa caùc chaát oâ nhieãm: Chaát oxy hoùa taåy truøng moâi tröôøng: peroxides (H2O2). Daàu môõ töø caùc oáng bôm chaân khoâng, caùc thieát bò quay… Kim loaïi loaïi naëng trong caùc thuoác thöû phaân tích. Caùc dung moâi höõu cô, huyeát thanh vaø dòch cô theå, thuoác taåy. Nguoàn nöôùc thaûi naøy coù haøm löôïng BOD5 vaø COD thaáp hôn khu khaùm ñieàu trò nhöng treân möùc trung bình cuûa nöôùc thaûi sinh hoaït. 2.4.3. Nöôùc thaûi töø phoøng giaët taåy cuûa beänh vieän. Caùc phoøng giaët taåy cuûa beänh vieän saûn xuaát ñaët tröng khaên traûi giöôøng, caùc aùo choaøng vaø aùo cho phoøng thí nghieäm. Nöôùc thaûi naøy chöùa moät löôïng chính caùc chaát voâ cô, chaát beùo, daàu môõ, thuoác taåy chöùa kieàm gaây söï bieán ñoåi pH… Caùc phöông phaùp XLNT 2.5.1. Phöông phaùp cô hoïc XLNT baèng phöông phaùp cô hoïc nhaèm muïc ñích: Taùch caùc chaát khoâng hoøa tan, nhöõng vaät chaát lô löûng coù kích thöôùc lôùn (raùc, nhöïa, daàu môõõ, caën lô löûng, caùc taïp chaát noåi…) ra khoûi nöôùc thaûi. Loaïi boû caën naëng nhö soûi, caùt, maûnh kim loaïi, thuûy tinh… Ñieàu hoøa löu löôïng vaø noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm trong nöôùc thaûi. Xöû lyù cô hoïc laø giai ñoaïn chuaån bò vaø taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc quaù trình xöû lyù hoùa lyù vaø sinh hoïc. 2.5.1.1. Song chaén raùc Song chaén raùc thöôøng ñöôïc laøm baèng kim loaïi, ñaët ôû cöûa vaøo keânh daãn. Tuøy theo kích thöôùc khe hôû, song chaén raùc ñöôïc phaân thaønh loaïi thoâ, trung bình vaø mòn. Song chaén raùc thoâ coù khoaûng caùch giöõa caùc thanh töø 60 – 100 mm vaø song chaén raùc mòn coù khoaûng caùch giöõa caùc thanh töø 10 – 25 mm. Raùc coù theå laáy baèng phöông phaùp thuû coâng hoaëc thieát bò caøo raùc cô khí. 2.5.1.2. Beå laéng caùt Beå laéng caùt ñaët sau song chaén raùc vaø ñaët tröôùc beå ñieàu hoøa löu löôïng vaø chaát löôïng, ñaët tröôùc beå laéng ñôït moät. Beå laéng caùt coù nhieäm vuï loaïi boû caùt, cuoäi, xæ loø hoaëc caùc loaïi taïp chaát voâ cô khaùc coù kích thöôùc töø 0,2 – 2 mm ra khoûi nöôùc thaûi nhaèm ñaûm baûo an toaøn cho bôm khoûi bò caùt, soûi baøo moøn, traùnh taéc ñöôøng oáng daãn vaø traùnh aûnh höôûng ñeán coâng trình sinh hoïc phía sau. Theo ñaëc tính doøng chaûy coù theå phaân loaïi beå laéng caùt: beå laéng caùt coù doøng chaûy ngang trong möông tieát dieän hình chöõ nhaät, beå laéng caùt coù doøng chaûy doïc theo maùng tieát dieän hình chöõ nhaät ñaët theo chu vi cuûa beå troøn, beå laéng caùt suïc khí, beå laéng caùt coù doøng chaûy xoaùy, beå laéng caùt ly taâm. 2.5.1.3. Beå ñieàu hoøa/ trung hoøa Do ñaëc ñieåm coâng ngheä saûn xuaát cuûa moät soá ngaønh coâng nghieäp, löu löôïng vaø noàng ñoä nöôùc thaûi thöôøng khoâng ñeàu theo caùc giôø trong ngaøy. Söï dao ñoäng lôùn veà löu löôïng vaø noàng ñoä daãn ñeán nhöõng haäu quaû xaáu veà cheá ñoä coâng taùc cuûa HTXL. Khi heä soá khoâng ñieàu hoøa k >1,4 thì xaây döïng beå ñieàu hoøa ñeå caùc coâng trình xöû lyù laøm vieäc vôùi löu löôïng ñeàu trong ngaøy, khaéc phuïc nhöõng söï coá vaän haønh do söï dao ñoäng veà noàng ñoä vaø löu löôïng cuûa nöôùc thaûi gaây ra vaø naâng cao hieäu suaát cuûa caùc quaù trình xöû lyù sinh hoïc. Coù hai loaïi beå ñieàu hoøa: Beå ñieàu hoøa löu löôïng vaø chaát löôïng naèm tröïc tieáp treân ñöôøng chuyeån ñoäng cuûa doøng chaûy. Beå ñieàu hoøa löu löôïng laø chuû yeáu, coù theå naèm tröïc tieáp treân ñöôøng vaän chuyeån cuûa doøng chaûy hay naèm ngoaøi ñöôøng ñi cuûa doøng chaûy. Tuøy theo ñieàu kieän ñaát ñai vaø chaát löôïng nöôùc thaûi, khi maïng löôùi thu gom laø maïng löôùi coáng chung thì ta thöôøng aùp duïng ñeå ñieàu hoøa löu löông ñeå tích tröõ ñöôïc löôïng nöôùc sau côn möa. Khi ôû caùc maïng thu gom laø heä thoáng coáng rieâng vaø ôû nhöõng nôi coù chaát löôïng nöôùc thaûi thay ñoåi, ta thöôøng aùp duïng beå ñieàu hoøa caû löu löôïng vaø chaát löôïng. Beå ñieàu hoøa thöôøng ñöôïc ñaët tröôùc beå laéng I. Ñeå ñaûm baûo chöùc naêng ñieàu hoøa löu löôïng vaø chaát löôïng nöôùc thaûi, ta caàn boá trí trong beå heä thoáng, thieát bò khuaáy troän ñeå san baèng noàng ñoä caùc chaát baån cho toaøn boä theå tích nöôùc thaûi coù trong beå vaø ñeå ngaên ngöøa caën laéng, pha loaõng noàng ñoä caùc chaát ñoäc haïi neáu coù, nhaèm loaïi tröø hieän töôïng bò soác veà chaát löôïng khi ñöa nöôùc vaøo xöû lyù sinh hoïc. Khi coù yeâu caàu trong ñieàu chænh pH cuûa nöôùc thaûi, ta coù theå boá trí theâm moät khoang trung hoøa trong beå ñieàu hoøa hoaëc xaây thaønh moät beå trung hoøa sau beå ñieàu hoøa. 2.5.1.4. Beå vôùt vaùng daàu Caùc loaïi coâng trình naøy thöôøng ñöôïc öùng duïng khi XLNT coâng nghieäp nhaèm loaïi boû caùc taïp chaát coù khoái löôïng rieâng nhoû hôn nöôùc. Chuùng gaây aûnh höôûng xaáu ñeán caùc coâng trình thoaùt nöôùc, quaù trìng xöû lyù sinh hoïc,… Vì vaäy phaûi thu hoài caùc chaát naøy tröôùc khi ñi vaøo caùc coâng trình phía sau. Caùc chaát naøy seõ bít kín loã hoãng giöõa caùc haït vaät lieäu loïc trong beå sinh hoïc vaø chuùng cuõng phaù huûy caáu truùc buøn hoaït tính,… 2.5.1.5. Beå loïc Duøng ñeå taùch caùc phaàn töû lô löõng phaân taùn trong nöôùc thaûi vôùi kích thöôùc töông ñoái nhoû sau beå laéng, baèng caùch cho nöôùc thaûi ñi qua caùc vaät lieäu loïc nhö caùt, thaïch anh, than coác, than buøn,… Quaù trình loïc chæ aùp duïng cho caùc coâng ngheä xöû lyù nöôùc taùi söû duïng vaø caàn thu hoài moät soá thaønh phaàn quí hieám coù trong nöôùc thaûi. Caùc loaïi beå loïc ñöôïc phaân loaïi nhö sau: Loïc qua vaùch loïc. Beå loïc vôùi lôùp vaät lieäu loïc daïng haït. Thieát bò loïc chaäm. Thieát bò loïc nhanh. 2.5.1.6. Beå laéng ñôït moät Beå laéng coù caáu taïo maët baèng laø hình chöõ nhaät hay hình troøn, ñöôïc thieát keá ñeå loaïi boû baèng troïng löïc caùc haït caën coù trong nöôùc theo doøng chaûy lieân tuïc vaøo beå vaø ra beå. a. Beå laéng ngang hình chöõ nhaät Nöôùc thaûi ñi vaøo vuøng phaân phoái nöôùc ñaëc ôû ñaàu beå laéng, qua vaùch phaân phoái, nöôùc chuyeån ñoäng ñeàu doïc beå qua vuøng laéng ñi vaøo vuøng thu huùt ñaët ôû cuoái beå. Ñeå phaân phoái ñeàu nöôùc vaøo vuøng laéng, thöôøng caáu taïo maùng coù loã phaân phoái ñaët suoát chieàu ngang beå hoaëc ñaët caùc taám coù khe hoaëc loã phaân phoái treân toaøn dieän tích maët caét ngang vuøng laéng. Ñeå thu ñeàu nöôùc ñaõ laéng ñaët caùc maùng thu ñeàu nöôùc ôû cuoái beå. Caën laéng ñöôïc maùy coù caùc taám gaït caën baèng goã chaïy baèng daây xích ñaët ngaäp trong beå hay maùy coù caùc taám gaït caën gaén vaøo daàm caàu chaïy ñaët treân 2 thaønh doïc beå, gaït doàn veà maùng thu ñaët ôû ñaàu vaøo cuûa beå, hay veà caùc maùng thu caën ñaët suoát chieàu ngang beå neáu laø beå lôùn. Bôm huùt caën ñaët gaàn maùng ñaàu beå, moät bôm coù theå huùt cho nhieàu maùng thu caën hay nhieàu beå. b. Beå laéng hình troøn Trong beå laéng hình troøn nöôùc chuyeån ñoäng theo höôùng baùn kính (radian). Nöôùc thaûi coù theå ñi vaøo buoàng phaân phoái trung taâm, chaûy ñeàu theo höôùng baùn kính qua vuøng laéng ñi vaøo maùng thu nöôùc ñaët theo chu vi vaønh ngoaøi cuûa beå. Hoaëc phaân phoái nöôùc thaûi vaøo beå baèng maùng coù vaùch löûng ñaët quanh chu vi beå, nöôùc chuyeån ñoäng qua vuøng laéng theo höôùng baùn kính roài vaøo maùng thu nöôùc ñaët ôû taâm beå. Caû hai caùch phaân phoái nöôùc ñeàu cho heä quaû laéng toát nhö nhau, nhöng treân thöïc teá beå laéng coù buoàng phaân phoái trung taâm ñöôïc öa thích hôn. OÁng ñöa nöôùc vaøo buoàng phaân phoái trung taâm coù theå ñi töø döôùi ñaùy vaøo hoaëc töø thaønh beå xuyeân qua vuøng laéng vaøo. Buoàng phaân phoái trung taâm hình troøn ñöôøng kính baèng 15 ñeán 20% ñöôøng kính beå laéng, chieàu cao phaàn truï töø 1m ñeán 2,5m. Maùy caøo caën coù 2 hoaëc 4 thanh ngang gaén caùc taám gaït baèng goã, chuyeån ñoäng chaäm nhôø moâtô coù hôïp soá ñaët ôû treân taâm beå laøm cho truïc ñöùng cuûa maùy caøo quay theo toác ñoä mong muoán ñeå caùc taám gaït ñöa caën veà hoá thu ñaët ôû taâm beå. Phaàn treân cuûa maùy caøo gaén caùc thanh gaït boït, vaùng noåi, doàn chuùng veà maùng thu ñaët theo höôùng baùn kính ñaùy beå. Ñaùy beå coù ñoä doác 1:12 doác töø ngoaøi veà hoá thu caën. Hoá thu caën coù theå tích nhoû vì caën ñöôïc laáy ra lieân tuïc. 2.5.2. Phöông phaùp hoùa lyù Cô sôû cuûa phöông phaùp hoùa lyù laø caùc phaûn öùng hoùa hoïc dieãn ra giöõa chaát oâ nhieãm vaø caùc hoùa chaát theâm vaøo. Caùc phöông phaùp hoùa lyù thöôøng ñöôïc söû duïng laø oâxy hoùa vaø trung hoøa. Ñi ñoâi vôùi caùc phöông phaùp naøy coøn keøm theo caùc quaù trình keát tuûa vaø nhieàu hieän töôïng khaùc. Noùi chung baûn chaát cuûa quaù trình XLNT baèng phöông phaùp hoùa lyù laø aùp duïng caùc quaù trình vaät lyù vaø hoùa hoïc ñeå loaïi bôùt caùc chaát oâ nhieãm maø khoâng theå duøng quaù trình laéng ra khoûi nöôùc thaûi. Caùc coâng trình tieâu bieåu cuûa vieäc aùp duïng phöông phaùp hoùa hoïc bao goàm: 2.5.2.1. Beå keo tuï, taïo boâng Quaù trình keo tuï taïo boâng ñöôïc öùng duïng ñeå loaïi boû caùc chaát raén lô löõng vaø caùc haït keo coù kích thöôùc raát nhoû (10-7-10-8 cm). Caùc chaát naøy toàn taïi ôû daïng khueách taùn vaø khoâng theå loaïi boû baèng quaù trình laéng vì toán raát nhieàu thôøi gian. Ñeå taêng hieäu quaû laéng, giaûm bôùt thôøi gian laéng cuûa chuùng thì ta theâm vaøo nöôùc thaûi moät soá hoùa chaát nhö pheøn nhoâm, pheøn saét, polymer,… Caùc chaát naøy coù taùc duïng keát dính caùc chaát khueách taùn trong dung dòch thaønh caùc haït coù kích côõ vaø tyû troïng lôùn hôn neân seõ laéng nhanh hôn. Caùc chaát keo tuï duøng laø pheøn nhoâm: Al2(SO4)3.18H2O, NaAlO2, Al2(OH)3Cl, KAl(SO4)2.12H2O, NH4Al(SO4)2.12H2O; pheøn saét: Fe2(SO4)3.2H2O, FeSO4.7H2O, FeCl3 hay chaát keo tuï khoâng phaân ly, daïng cao phaân töû coù nguoàn goác thieân nhieân hay toång hôïp. Trong khi tieán haønh quaù trình keo tuï, taïo boâng caàn chuù yù: pH cuûa nöôùc thaûi. Baûn chaát cuûa heä keo. Söï coù maët cuûa caùc ion trong nöôùc. Thaønh phaàn cuûa caùc chaát höõu cô trong nöôùc. Nhieät ñoä. Caùc phöông phaùp keo tuï coù theå laø keo tuï baèng chaát ñieän ly, keo tuï baèng heä keo ngöôïc daáu. Trong quaù trình XLNT baèng chaát keo tuï, sau khi keát thuùc giai ñoaïn thuûy phaân caùc chaát keo tuï (pheøn nhoâm, pheøn saét, pheøn keùp), giai ñoaïn tieáp theo laø giai ñoaïn hình thaønh boâng caën. Ñeå cho quaù trình taïo boâng caën dieãn ra thuaän lôïi ngöôøi ta xaây döïng caùc beå phaûn öùng ñaùp öùng caùc cheá ñoä khuaáy troän. Beå phaûn öùng theo cheá ñoä khuaáy troän ñöôïc chia laøm 2 loaïi: thuûy löïc vaø cô khí. Thoâng thöôøng, sau khi dieãn ra quaù trình keo tuï taïo boâng, nöôùc thaûi seõ ñöôïc ñöa qua beå laéng ñeå tieán haønh loaïi boû caùc boâng caën coù kích thöôùc lôùn ñöôïc hình thaønh. Phöông phaùp keo tuï coù theå laøm trong nöôùc vaø khöû maøu nöôùc thaûi vì sau khi taïo boâng caën, caùc boâng caën lôùn laéng xuoáng thì nhöõng boâng caën naøy coù theå keùo theo caùc chaát phaân taùn khoâng tan gaây ra maøu. 2.5.2.2. Beå tuyeån noåi Tuyeån noåi laø phöông phaùp ñöôïc aùp duïng töông ñoái roäng raõi nhaèm loaïi boû caùc taïp chaát khoâng tan, khoù laéng. Trong nhieàu tröôøng hôïp, tuyeån noåi coøn ñöôïc söû duïng ñeå taùch caùc chaát tan nhö chaát hoaït ñoäng beà maët. Baûn chaát cuûa quaù trình tuyeån noåi ngöôïc laïi vôùi quaù trình laéng vaø cuõng ñöôïc aùp duïng trong tröôøng hôïp quaù trình laéng xaûy ra raát chaäm vaø raát khoù thöïc hieän. Caùc chaát lô löõng nhö daàu, môõ seõ noåi leân treân beà maët cuûa nöôùc thaûi döôùi taùc duïng cuûa caùc boït khí taïo thaønh lôùp boït coù noàng ñoä taïp chaát cao hôn trong nöôùc ban ñaàu. Hieäu quaû phaân rieâng baèng tuyeån noåi phuï thuoäc kích thöôùc vaø soá löôïng bong boùng khí. Kích thöôùc toái öu cuûa bong boùng khí laø 15 - 30.10-3mm. Caùc phöông phaùp taïo boït khí: a. Tuyeån noåi vôùi vieäc taùch caùc boït khí ra khoûi dung dòch Bieän phaùp naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi vôùi nöôùc chöùa caùc chaát baån nhoû vì noù cho pheùp taïo boït khí raát nhoû. Thöïc chaát cuûa bieän phaùp naøy laø taïo ra moät dung dòch quaù baûo hoøa khoâng khí. Sau ñoù khoâng khí ñöôïc taùch ra khoûi dung dòch ôû daïng caùc boït cöïc nhoû vaø loâi keùo caùc chaát baån noåi leân treân maët nöôùc: Tuyeån noåi chaân khoâng. Tuyeån noåi khoâng aùp löïc. Tuyeån noåi aùp löïc. b. Tuyeån noåi vôùi vieäc cung caáp khí neùn qua taám xoáp, oáng chaâm loã Tuyeån noåi vôùi thoåi khí neùn qua caùc voøi. Tuyeån noåi vôùi phaân taùn khoâng khí qua taám xoáp. Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø deã taéc ngheõn vaø caàn coù bình neùn khí. c. Tuyeån noåi vôùi vieäc duøng caùc chaát taïo boït (tuyeån noåi hoùa hoïc) Muïc ñích ñeå coù kích thöôùc boït oån ñònh trong quaù trình tuyeån noåi. Chaát taïo boït coù theå laø daàu thoâng, phenol, ankyl, sunfat natri, cresol CH3C6H4OH. Ñieàu caàn löu yù laø troïng löôïng haït khoâng ñöôïc lôùn hôn löïc keát dính vôùi boït khí vaø löïc naâng cuûa boït khí. 2.5.2.3. Phöông phaùp haáp phuï Haáp phuï laø phöông phaùp taùch caùc chaát höõu cô vaø khí hoøa tan ra khoûi nöôùc thaûi baèng caùch taäp trung caùc chaát ñoù treân beà maët chaát raén (chaát haáp phuï) hoaëc baèng caùch töông taùc giöõa caùc chaát baån hoøa tan vôùi caùc chaát raén (haáp phuï hoùa hoïc). 2.5.2.4. Trích ly Trích ly laø phöông phaùp taùch caùc chaát baån hoøa tan ra khoûi nöôùc thaûi baèng dung moâi naøo ñoù nhöng vôùi ñieàu kieän dung moâi ñoù khoâng tan trong nöôùc vaø ñoä hoøa tan chaát baån trong dung moâi cao hôn trong nöôùc. Ngoaøi ra coøn coù caùc phöông phaùp khaùc nhö: Chöng bay hôi laø chöng nöôùc thaûi ñeå caùc chaát hoøa tan trong ñoù cuøng bay leân theo hôi nöôùc. Trao ñoåi ion laø phöông phaùp thu hoài caùc cation vaø anion baèng caùc chaát trao ñoåi ion (ionit) caùc chaát trao ñoåi ion laø caùc chaát raén trong thieân nhieân hoaëc vaät lieäu nhöïa nhaân taïo. Chuùng khoâng hoøa tan trong nöôùc vaø trong dung moâi höõu cô, coù khaû naêng trao ñoåi ion. Phöông phaùp trao ñoåi ion cho pheùp thu ñöôïc nhöõng chaát quí trong nöôùc thaûi vaø cho hieäu suaát xöû lyù khaù cao. Tinh theå hoùa laø phöông phaùp loaïi boû caùc chaát baån khoûi nöôùc ôû traïng thaùi tinh theå. Ngoaøi caùc phöông phaùp hoùa lyù keå treân, ñeå xöû lyù – khöû caùc chaát baån trong nöôùc thaûi ngöôøi ta coøn duøng caùc phöông phaùp nhö: khöû phoùng xaï, khöû khí, khöû muøi, khöû muoái trong nöôùc thaûi. 2.5.3. Phöông phaùp hoùa hoïc Phöông phaùp naøy thöôøng ñöôïc duøng ñeå thu hoài caùc chaát quí hoaëc ñeå khöû caùc chaát ñoäc hoaëc caùc chaát aûnh höôûng xaáu ñoái vôùi giai ñoaïn xöû lyù sinh hoùa sau naøy . Cô sôû cuûa caùc phöông phaùp hoùa hoïc laø caùc phaûn öùng hoùa hoïc, caùc quaù trình lyù hoùa dieãn ra giöõa chaát baån vôùi hoùa chaát cho vaøo trong nöôùc thaûi. Nhöõng phaûn öùng dieãn ra coù theå laø phaûn öùng oxy hoùa - khöû, caùc phaûn öùng taïo chaát keát tuûa hoaëc caùc phaûn öùng phaân huûy chaát ñoäc haïi. Caùc phöông phaùp hoùa hoïc laø oxy hoùa, trung hoøa vaø keo tuï (hay coøn goïi laø keo tuï taïo boâng). Thoâng thöôøng ñi ñoâi vôùi trung hoøa coù keøm theo quaù trình keo tuï vaø nhieàu hieän töôïng vaät lyù khaùc. 2.5.3.1. Phöông phaùp ozone hoùa Ñoù laø phöông phaùp XLNT coù chöùa caùc chaát baån höõu cô daïng hoøa tan vaø keo baèng ozon. Ñaëc tính cuûa ozon laø coù khaû naêng oxy hoùa raát cao, deå daøng nhöôøng oxy nguyeân töû hoaït tính cho caùc taïp chaát höõu cô. So vôùi phöông phaùp sinh hoïc, kyõ thuaät oxy hoùa khöû cuõng ñöôïc söû duïng roäng raõi vaø hieäu quaû trong nhieàu tröôøng hôïp. 2.5.3.2. Phöông phaùp ñieän hoùa hoïc Thöïc chaát cuûa phöông phaùp naøy laø phaù huûy caùc taïp chaát ñoäc haïi trong nöôùc thaûi hoaëc trong dung dòch baèng oxy ñieän hoùa treân ñieän cöïc anoât; hoaëc cuõng coù theå phuïc hoài caùc chaát quí (nhö ñoàng, saét,…) roài ñöa veà duøng laïi trong saûn xuaát. Thoâng thöôøng hai nhieäm vuï phaân huûy chaát ñoäc haïi vaø thu hoài chaát quí ñöôïc giaûi quyeát ñoàng thôøi. Nhôø caùc quaù trình oxy hoùa – khöû maø caùc chaát baån ñoäc haïi ñöôïc bieán thaønh caùc chaát khoâng ñoäc, moät phaàn ôû daïng laéng caën, phaàn ôû daïng khí deã bay hôi. Vì vaäy ñeå khöû caùc chaát ñoäc haïi trong nöôùc thaûi thöôøng duøng phöông phaùp noái tieáp: oxy hoùa – laéng caën vaø haáp phuï, töùc laø hoùa hoïc – cô hoïc vaø hoùa lyù. 2.5.4. Phöông phaùp sinh hoïc Phöông phaùp sinh hoïc ñöôïc öùng duïng ñeå xöû lyù caùc chaát höõu cô hoøa tan coù trong nöôùc thaûi cuõng nhö moät soá chaát voâ cô nhö: H2S, sulfide, ammonia, … döïa treân cô sôû hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. Vi sinh vaät söû duïng chaát höõu cô vaø moät soá khoaùng chaát laøm thöùc aên ñeå sinh tröôûng vaø phaùt trieån. Moät caùch toång quaùt, phöông phaùp xöû lyù sinh hoïc coù theå phaân thaønh 2 loaïi : Phöông phaùp kî khí: Söû duïng nhoùm vi sinh vaät kî khí, hoaït ñoäng trong ñieàu kieän khoâng coù oâxy. Phöông phaùp hieáu khí: Söû duïng nhoùm vi sinh vaät hieáu khí, hoaït ñoäng trong ñieàu kieän cung caáp oâxy lieân tuïc. 2.5.4.1. Phöông phaùp sinh hoïc nhaân taïo Beå phaûn öùng yeám khí tieáp xuùc Quaù trình phaân huûy xaûy ra trong beå kín vôùi buøn tuaàn hoaøn. Hoãn hôïp buøn vaø nöôùc thaûi trong beå ñöôïc khuaáy troän hoaøn toaøn, sau khi phaân huûy hoãn hôïp ñöôïc ñöa sang beå laéng hoaëc beå tuyeån noåi ñeå taùch rieâng buøn vaø nöôùc. Buøn tuaàn hoaøn trôû laïi beå kî khí, löôïng buøn dö thaûi boû thöôøng raát ít do toác ñoä sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät khaù chaäm. Beå xöû lyù baèng lôùp buøn kî khí vôùi doøng nöôùc ñi töø döôùi leân (UASB) Ñaây laø moät trong nhöõng quaù trình kî khí öùng duïng roäng raõi nhaát treân theá do hai ñaëc ñieåm chính sau : Caû ba quaù trình phaân huûy-laéng buøn-taùch khí ñöôïc laép ñaët trong cuøng moät coâng trình. Taïo thaønh caùc loaïi buøn haït coù maät ñoä vi sinh vaät raát cao vaø toác ñoä laéng vöôït xa so vôùi buøn hoaït tính hieáu khí daïng lô löûng. Beân caïnh ñoù, quaù trình xöû lyù sinh hoïc kî khí UASB coøn coù nhöõng öu ñieåm so vôùi quaù trình buøn hoaït tính hieáu khí nhö: Ít tieâu toán naêng löôïng vaän haønh. Ít buøn dö neân giaûm chi phí xöû lyù buøn. Buøn sinh ra deã taùch nöôùc. Nhu caàu dinh döôõng thaáp neân giaûm chi phí boå sung dinh döôõng. Coù khaû naêng thu hoài naêng löôïng töø khí Methane. Beå loïc kî khí Beå loïc kî khí laø moät beå chöùa vaät lieäu tieáp xuùc ñeå xöû lyù chaát höõu cô chöùa carbon trong nöôùc thaûi. Nöôùc thaûi ñöôïc daãn vaøo beå töø döôùi leân hoaëc töø treân xuoáng, tieáp xuùc vôùi lôùp vaät lieäu treân ñoù coù vi sinh vaät kî khí sinh tröôûng vaø phaùt trieån. Vì vi sinh vaät ñöôïc giöõ treân beà maët vaät lieäu tieáp xuùc vaø khoâng bò röûa troâi theo nöôùc sau xöû lyù neân thôøi gian löu cuûa teá baøo sinh vaät raát cao (khoaûng 100 ngaøy). Quaù trình xöû lyù hieáu khí vôùi vi sinh vaät sinh tröôûng daïng lô löûng Trong quaù trình buøn hoaït tính, caùc chaát höõu cô hoøa tan vaø khoâng hoøa tan chuyeån hoùa thaønh boâng buøn sinh hoïc – quaàn theå vi sinh vaät hieáu khí – coù khaû naêng laéng döôùi taùc duïng cuûa troïng löïc. Nöôùc chaûy lieân tuïc vaøo beå aeroten, trong ñoù khí ñöôïc ñöa vaøo cuøng xaùo troän vôùi buøn hoaït tính cung caáp oâxy cho vi sinh vaät phaân huûy chaát höõu cô. Döôùi ñieàu kieän nhö theá, vi sinh vaät sinh tröôûng taêng sinh khoái vaø keát thaønh boâng buøn. Hoãn hôïp buøn vaø nöôùc thaûi chaûy ñeán beå laéng ñôït 2 vaø taïi ñaây buøn hoaït tính laéng xuoáng ñaùy. Moät löôïng lôùn buøn hoaït tính (25 – 75% löu löôïng) tuaàn hoaøn veà beå aeroten ñeå giöõ oån ñònh maät ñoä vi khuaån, taïo ñieàu kieän phaân huûy nhanh chaát höõu cô. Löôïng sinh khoái dö moãi ngaøy cuøng vôùi löôïng buøn töôi töø beå laéng 1 ñöôïc daãn tieáp tuïc ñeán coâng trình xöû lyù buøn. Moät soá daïng beå öùng duïng quaù trình buøn hoaït tính lô löûng nhö: Beå aeroten thoâng thöôøng, beå aeroten xaùo troän hoaøn chænh, möông oâxy hoùa, beå hoaït ñoäng giaùn ñoaïn, . . . Quaù trình xöû lyù hieáu khí vôùi vi sinh vaät sinh tröôûng daïng dính baùm Beå loïc sinh hoïc Beå loïc sinh hoïc chöùa ñaày vaät lieäu tieáp xuùc, laø giaù theå cho vi sinh vaät soáng baùm. Vaät lieäu tieáp xuùc thöôøng laø ñaù coù ñöôøng kính trung bình 25 – 100 mm, hoaëc vaät lieäu nhöïa coù hình daïng khaùc nhau, … coù chieàu cao töø 4 – 12 m. Nöôùc thaûi ñöôïc phaân boá ñeàu treân maët lôùp vaät lieäu baèng heä thoáng quay hoaëc voøi phun. Quaàn theå vi sinh vaät soáng baùm treân giaù theå taïo neân maøng nhaày sinh hoïc coù khaû naêng haáp phuï vaø phaân huûy chaát höõu cô chöùa trong nöôùc thaûi. Quaàn theå vi sinh vaät naøy coù theå bao goàm vi khuaån hieáu khí, kî khí vaø tuøy tieän, naám, taûo, vaø caùc ñoäng vaät nguyeân sinh, … trong ñoù vi khuaån tuøy tieän chieám öu theá. Phaàn beân ngoaøi lôùp maøng nhaày (khoaûng 0,1 – 0,2 mm) laø loaïi vi sinh hieáu khí. Khi vi sinh phaùt trieån, chieàu daøy lôùp maøng ngaøy caøng taêng, vi sinh lôùp ngoaøi tieâu thuï heát löôïng oâxy khueách taùn tröôùc khi oâxy thaám vaøo beân trong. Vì vaäy, gaàn saùt beà maët giaù theå moâi tröôøng kî khí hình thaønh. Khi lôùp maøng daøy, chaát höõu cô bò phaân huûy hoaøn toaøn ôû lôùp ngoaøi, vi sinh soáng gaàn beà maët giaù theå thieáu nguoàn cô chaát, chaát dinh döôõng daãn ñeán tình traïng phaân huûy noäi baøo vaø maát ñi khaû naêng baùm dính. Nöôùc thaûi sau xöû lyù ñöôïc thu qua heä thoáng thu nöôùc ñaët beân döôùi. Sau khi ra khoûi beå, nöôùc thaûi vaøo beå laéng ñôït hai ñeå loaïi boû maøng vi sinh taùch khoûi giaù theå. Nöôùc sau xöû lyù coù theå tuaàn hoaøn ñeå pha loaõng nöôùc thaûi ñaàu vaøo beå loïc sinh hoïc, ñoàng thôøi duy trì ñoä aåm cho maøng nhaày. Beå loïc sinh hoïc tieáp xuùc quay (RBC) RBC bao goàm caùc ñóa troøn polystyren hoaëc polyvinyl chloride ñaët gaàn saùt nhau. Ñóa nhuùng chìm moät phaàn trong nöôùc thaûi vaø quay ôû toác ñoä chaäm. Töông töï nhö beå loïc sinh hoïc, maøng vi sinh hình thaønh vaø baùm treân beà maët ñóa. Khi ñóa quay, mang sinh khoái treân ñóa tieáp xuùc vôùi chaát höõu cô trong nöôùc thaûi vaø sau ñoù tieáp xuùc vôùi oâxy. Ñóa quay taïo ñieàu kieän chuyeån hoùa oâxy vaø luoân giöõ sinh khoái trong ñieàu kieän hieáu khí. Ñoàng thôøi, khi ñóa quay taïo neân löïc caét loaïi boû caùc maøng vi sinh khoâng coøn khaû naêng baùm dính vaø giöõ chuùng ôû daïng lô löûng ñeå ñöa sang beå laéng ñôït hai. Beå laéng ñôït 2 Beå laéng ñôït hai coù nhieäm vuï laéng trong nöôùc sau quaù trình xöû lyù sinh hoïc ñeå xaû ra nguoàn tieáp nhaän vaø coâ ñaëc buøn hoïat tính ñeán noàng ñoä nhaát ñònh ôû phaàn döôùi cuûa beå ñeå bôm tuaàn hoaøn laïi beå aerotank. Nhö ñaõ bieát, noàng ñoä caën Co (g/m3) trong nöôùc ñi töø beå aerotank sang beå laéng ñôït hai thöôøng lôùn hôn 1000 mg/l. ÔÛ noàng ñoä naøy caùc boâng caën tieáp xuùc vôùi nhau taïo thaønh caùc ñaùm maây caën laéng xuoáng, nöôùc töø döôùi ñi leân qua caùc khe roãng giöõa caùc boâng caën tieáp xuùc vôùi nhau laøm haïn cheá toác ñoä laéng neân goïi laø laéng haïn cheá. Toác ñoä laéng cuûa caùc ñaùm maây caùc boâng caën phuï thuoäc vaøo noàng ñoä vaø tính chaát cuûa caën. Beå laéng ñôït hai thöôøng thieát keá daïng troøn (beå laéng ñöùng, beå radial) vaø daïng hình chöõ nhaät (beå laéng ngang). Beå laéng ngang – chöõ nhaät thöôøng coù heä quaû laéng thaáp hôn beå laéng troøn bôûi vì caën laéng tích luõy ôû caùc goùc beå thöôøng bò maùy gaït caën khuaáy ñoäng troâi theo doøng nöôùc ñi vaøo maùng thu nöôùc ra cuûa beå. Beå laéng troøn thöôøng thieát keá vôùi ñöôøng kính töø 3 – 60m, phoå bieán nhaát laø 6 – 40m, vaø baùn kính cuûa beå khoâng laáy vöôït quaù 5 laàn chieàu cao phaàn hình truï cuûa beå. Beå laéng troøn coù theå phaân phoái nöôùc vaøo theo oáng ñöùng ñaët ôû taâm beå vaø thu nöôùc ra baèng maùng thu ñaët voøng quanh chu vi beå, hoaëc coù theå phaân phoái nöôùc vaøo baèng maùng quanh chu vi beå vaø thu nöôùc ra baèng maùng quanh oáng ñöùng ñaët ôû taâm beå 2.5.4.2. Phöông phaùp sinh hoïc töï nhieân Cô sôû cuûa phöông phaùp naøy laø döïa vaøo khaû naêng töï laøm saïch cuûa ñaát vaø nguoàn nöôùc. Vieäc XLNT ñöôïc thöïc hieän treân caùc coâng trình: Caùnh ñoàng töôùi Daãn nöôùc thaûi theo heä thoáng möông ñaát treân caùnh ñoàng töôùi, duøng bôm vaø oáng phaân phoái phun nöôùc thaûi leân maët ñaát. Moät phaàn nöôùc boác hôi, phaàn coøn laïi thaám vaøo ñaát ñeå taïo ñoä aåm vaø cun._.