Thị trường chứng khoán với phát triển kinh tế & mối quan hệ với Công ty Cổ phần

Më ®Çu Trong vßng 10 n¨m (1988-1998) thùc hiÖn ®­êng lèi cña §¶ng, kiªn tr× ph­¬ng ch©m chiÕn l­îc: coi träng hîp t¸c quèc tÕ theo xu thÕ héi nhËp, khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ, tranh thñ mäi kh¶ n¨ng thu hót vµ sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n n÷a c¸c nguån lùc tõ bªn ngoµi, bao gåm c¶ vèn, c«ng nghÖ, thÞ tr­êng vµ tr×nh ®é qu¶n lý. ViÖt nam ®· thu hót ®­îc h¬n 2400 dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi víi tæng sè vèn gÇn 36 tû USD, trong ®ã cã kho¶ng 13 tû USD ®· ®­îc thùc hiÖn (chiÕm gÇn 90% tæng vèn ®¨ng kú) Cïng víi c¸c nguån tµi trî kh¸c, nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thùc (ODA) vµ ®Çu t­ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi (FDI) thËt sù ®ang lµ m«tj nguån lùc tµi chÝnh quan träng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn ®Êt n­íc, gãp phÇn cho møc t¨ng tr­ëng GDP trong nh÷ng n¨m qua ®¹t trªn 8% gi¶i quyÕt viÖc lµm cho h¬n 27 v¹n lao ®éng trùc tiÕp vµ hµng chôc v¹n lao ®éng gi¸n tiÕp. Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam vÉn kh¼ng ®Þnh nguån lùc trong n­íc míi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Nguån lùc néi sinh lµ mét kh¸i niÖm rÊt réng, lµ tæng hîp toµn bé c¸c nguån lùc trong n­íc, kh«ng chØ cã ë vèn tµi s¶n c¬ së vËt chÊt - kü thuËt ®· tÝch luü ®­îc mµ cßn lµ tµi nguyªn ch­a ®­a vµo sö dông, lîi thÕ vÒ ®Þa lý kinh tÕ, chÝnh trÞ, trong ®ã quan träng nhÊt lµ nguån lùc con ng­êi bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇy g¾n víi truyÒn thèng v¨n ho¸ cña d©n téc. Thêi gian qua, b»ng mét lo¹t c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé ®æi míi, ®iÒu chØnh vµ hoµn thiÖn chÝnh s¸ch, c¬ chÕ m«i tr­êng s¶n xuÊt kinh doanh, nguån lùc cña ®Êt n­íc ®· cã sù khëi ®éng vµ b­íc ®Çu ph¸t huy t¸c dông. ThÕ nh­ng hiÖu qu¶ ®¹t ®­îc cßn ch­a lín, nhiÒu tiÒm n¨ng cßn bÞ l·ng phÝ. ViÖc huy ®éng nguån lùc tµi chÝnh nhµn rçi trong d©n c­ cho ®Çu t­ t¨ng tr­ëng cßn ch­a nh­ mong muèn. ¦íc tÝnh cßn cã 5-6 tû USD vèn nhµ rçi trong d©n c­ nh­ng viÖc huy ®éng vÉn gÆp khã kh¨n, v× nh©n d©n cßn e ng¹i, c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch cßn cã trãi buéc vµ nhÊt lµ ch­a x©y dùng ®­îc m« h×nh huy ®éng vèn hîp lý. Mét trong c¸c nguån lùc néi sinh n÷a cßn ®Ó l·ng phÝ lµ nguån lùc lao ®éng, nguån lùc trÝ tuÖ, ®Æc biÖt lµ cña ®éi ngò trÝ thøc, dÉn ®Õn t×nh tr¹ng "ch¶y m¸u chÊt x¸m" mµ ch­a cã mét gi¶i ph¸p nµo kh¾c phôc h÷u hiÖu. Nh÷ng h¹n chÕ nµy trong viÖc ph¸t huy nguån lùc néi sinh sÏ lµ nguyªn nh©n lµm suy gi¶m dßng chaû ®Çu t­ tõ n­íc ngoµi vµo n­íc ta, g©y khã kh¨n cho nÒn kinh tÕ . Tr­íc nh÷ng th¸ch thøc vÒ khñng ho¶ng kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi, viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nh­îc ®iÓm trªn ®©y trong chÝnh s¸ch vÜ m« vÒ ph¸t huy néi lùc nÒn kinh tÕ sÏ cã ý nghÜa quan träng trong viÖc ®­a ®Êt n­íc ph¸t triÓn trong giai ®o¹n míi. Tõ thùc tÕ nÒn kinh tÕ cña mét sè quèc gia trong khu vùc §«ng n¨m ¸ nh­ Th¸i lan, Indonªxia, Malaisia, Philipin... nhiÒu nhµ kinh tÕ ph¶i thõa nhËn r»ng: ThÞ tr­êng chøng kho¸n lµ mét trong nh÷ng t¸c nh©n lµm cho t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ thªm trÇm träng. Vµ do vËy, kh«ng chØ cã ng­êi d©n c¶m thÊy lo ng¹i khi ®Çu t­ vµo chøng kho¸n, mµ chÝnh c¸c nhµ ®Çu t­ vµ kinh doanh chøng kho¸n còng kh«ng thËt sù an t©m. Tuy nhiªn, còng chÝnh thùc tÕ cña nhiÒu quèc gia trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, cho thÊy, hä ®· ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ sau khi x©y dùng thµnh c«ng thÞ tr­êng chøng kho¸n. Trong sù chuyÓn ®éng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam theo xu h­íng ®æi míi, th«ng qua c¸c ho¹t ®éng ®a d¹ng cña nã, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt nam sÏ ®­îc h×nh thµnh vµ ®i vµo ho¹t ®éng trong thêi gian tíi. Nã sÏ kh«ng chØ ph¸t huy ®­îc néi lùc cña nÒn kinh tÕ mµ cßn thu hót m¹nh mÏ h¬n c¸c nguån vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ, lµm cho "d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh" nh­ lêi chñ tÞch Hå chÝ Minh ®· nãi. §iÒu nµy cho thÊy, sù thµnh lËp thÞ tr­êng chøng kho¸n (TTCK) ë ViÖt nam lµ thùc sù quan träng vµ rÊt cÇn thiÕt; nã cho thÊy r»ng, §¶ng vµ chÝnh phñ ta ®· cã nh÷ng chñ tr­¬ng vµ ®­êng lèi hoµn toµn ®óng ®¾n. ChÝnh v× vËy, viÖc t×m hiÓu vµ hiÓu biÕt vÒ TTCK lµ rÊt cÇn thiÕt ®èi víi chóng ta (nh÷ng nhµ kinh tÕ t­¬ng lai). TTCK lµ mét vÊn ®Ò réng lín vµ rÊt phøc t¹p, v× vËy trong ph¹m vi ®Ò ¸n nµy, t«i xin tr×nh bµy vÒ "ThÞ tr­êng chøng kho¸n víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ mèi quan hÖ víi c«ng ty cæ phÇn" Mong muèn th× nhiÒu nh­ng v× kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é cã h¹n cho nªn ë tËp ®Ò ¸n nµy sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. Nh­ng víi tr¸ch nhiÖm lµ mét nhµ kinh tÕ t­¬ng lai tr­íc vËn héi míi cña ®Êt n­íc, t«i mong muèn ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó cã thªm nh÷ng tri thøc ®óng ®¾n vµ hoµn thiÖn h¬n n÷a, gãp phÇn nhá bÐ cña m×nh trong sù nghiÖp CNH- H§H ®Êt n­íc. RÊt mong ®­îc b¹n ®äc gÇn xa gãp ý kiÕn ®Ó ®Ò ¸n cña t«i ®­îc hoµn thiÖn h¬n. PhÇn I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung I/ LÞch sö h×nh thµnh thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ chøng kho¸n 1. ThÞ tr­êng chøng kho¸n tr­íc c«ng ty cæ phÇn. Vµo kho¶ng thÕ kû thø 15-16, víi sù xuÊt hiÖn cña ngµnh hµng h¶i, th­¬ng m¹i thÕ giíi b­íc vµo mét kû nguyªn ph¸t triÓn d÷ déi. Cã thÓ nãi ®ã lµ thÕ kû cña th­¬ng m¹i, Frankfut ë n­íc §øc vµ Amstecdam thñ ®« cña Hµ Lan, lµ hai th­¬ng c¶ng lín nhÊt thêi bÊy giê. Còng chÝnh t¹i ®©y ng­êi ta tô tËp nhau l¹i ®Ó bu«n b¸n c¸c chøng tõ v¨n tù nî (debenture). Trong bu«n b¸n nî nÇn lÉn nhau lµ chuyÖn phæ biÕn. C¸c chøng tõ ghi nî (debentñe) lµ nh÷ng giÊy tê ®­îc coi lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ nh­ tiÒn v©þ. C¸c chøng tõ nî nµy l¹i ®­îc chia lµm hai lo¹i. C¸c kú phiÕu (bill) vµ c¸c hèi phiÕu (bill of exchange). C¸c kú phiÕu lµ c¸c giÊy nî cã ghi kú h¹n thanh to¸n mµ con nî ph¶i tr¶ cho chñ nî mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh. C¸c hèi phiÕu lµ mét lÖnh tr¶ mµ con nî yªu cÇu mét ng­êi thø ba nµo ®ã tr¶ hé m×nh mét mãn nî cho chñ nî (cã thÓ cã kú h¹n hoÆc kh«ng cã kú h¹n thanh to¸n). Nh­ vËy, kú phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n trùc tiÕp gi÷a chñ nî vµ con nî; hèi phiÕu øng víi lo¹i thanh to¸n gi¸n tiÕp th«ng qua ng­êi thø ba. VÝ dô, nÕu b¹n ph¶i tr¶ mét mãn tiÒn cho ng­êi nµo ®ã khi b¹n kh«ng cßn tiÒn trong tói hoÆc b¹n kh«ng muèn dïng tiÒn trong tói ®Ó tr¶, trong khi ®ã l¹i cã mét ng­êi kh¸c ®ang nî b¹n, b¹n cã thÓ yªu cÇu ng­êi ®ã tr¶ hé b¹n mãn nî ®ã. ViÖc chuyÓn nh­îng c¸c v¨n tù nî tr­íc thêi h¹n thanh to¸n ®Ó ®æi lÊy tiÒn mÆt cho c¸c vô bu«n b¸n tr­íc m¾t lµ chuyÖn th­êng trong bu«n b¸n. VÝ dô b¹n cÇn tiÒn mÆt lµ 1 triÖu ®ång cho mét vô bu«n b¸n ngµy mai, trong khi ®ã b¹n chØ cã c¸c kho¶n nî (vÝ dô còng lµ 1 triÖu) mµ ng­êi kh¸c nî b¹n, nh÷ng kho¶n nî nµy l¹i ch­a ®Õn kú h¹n thanh to¸n. V× vËy b¹n ph¶i nh­îng l¹i v¨n tù nî ®ã cho mét ng­êi kh¸c ®Ó cã tiÒn mÆt tøc th× cho vô bu«n b¸n h«m sau. TÊt nhiªn khi chuyÓn nh­îng l¹i kho¶n nî nh­ vËy b¹n sÏ kh«ng thÓ nhËn ®­îc trän c¶ 1 triÖu ®ång mµ thay vµo ®ã lµ mét kho¶n d­íi 1 triÖu ®ång, bëi v× b¹n ph¶i tr¶ mét kho¶n l·i suÊt nhÊt ®Þnh cho ng­êi mua do ph¶i chê ®Õn kú h¹n thanh to¸n. Ho¹t ®éng nµy ng­êi ta gäi lµ sù triÕt khÊu (discounting). Víi sù ph¸t triÓn å ¹t cña th­¬ng nghiÖp nh­ vËy th× tèc ®é di chuyÓn vèn ngµy cµng ph¶i nhanh. Yªu cÇu di chuyÓn vèn nhanh tÊt yÕu dÉn ®Õn sù gia t¨ng trong viÖc chuyÓn nh­îng c¸c v¨n tù nî. Frankfurt vµ Amstecdam nh­ ®· nãi ë trªn, ®· næi lªn thµnh hai trung t©m thÕ giíi trong viÖc mua b¸n, chuyÓn nh­îng c¸c v¨n tù nî nµy. §ång thêi víi sù ph¸t m¹nh mÏ cña th­¬ng m¹i lµ sù n¶y sinh c¸c s¸ng kiÕn vay vèn tr¶ l·i cho c«ng chóng cña c¸c chÝnh phñ nh»m huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh­ ®Ëp n­íc, ®­êng giao th«ng (®iÓn h×nh lµ kªnh ®µo Suy-ª).v.v... §Ó cã ®ñ tµi chÝnh cho viÖc x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín nh­ vËy, c¸c chÝnh phñ thÊy kh«ng cßn c¸ch nµo kh¸c lµ ph¶i huy déng vèn tõ trong d©n chóng b»ng c¸ch ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vay nî (bond) ra c«ng chóng. Nh÷ng ng­êi mua tr¸i phiÕu nµy sÏ ®­îc h­ëng mét kho¶n lîi tøc theo mét l·i suÊt ®· ®­îc Ên ®Þnh cho ®Õn kú h¹n thanh to¸n, ch¼ng h¹n 10, 20 n¨m.v.v.. tuú tõng tr­êng hîp cô thÓ. S¸ng kiÕn nµy sau ®ã ®­îc c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng noi theo nh»m vµo c¸c môc ®Ých ph¸t triÓn ë ®Þa ph­¬ng. Nh­ vËy, c¸c tr¸i phiÕu chÝnh phñ lµ mét nguån tiÕt kiÖm sinh l·i ®èi víi nh÷ng ng­êi së h÷u c¸c tr¸i phiÕu ®ã. Tuy nhiªn cuéc ®êi thËt Ðo le, kh«ng ph¶i ai còng cã thÓ chê ®­îc ®Õn kú h¹n thanh to¸n cña tr¸i phiÕu, v× nhiÒu khi cÇn tiÒn mÆt mµ trong tay l¹i chØ cã c¸c tr¸i phiÕu. Vµ thÕ lµ viÖc b¸n vµ chuyÓn nh­îng c¸c tr¸i phiÕu tr­íc kú h¹n thanh to¸n l¹i x¶y ra y hÖt nh­ ®èi víi c¸c th­¬ng phiÕu. C¸c ho¹t ®éng chuyÓn nh­îng c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ nh­ vËy ®­îc gäi lµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n chøng kho¸n ®Çu tiªn, vµ ®­îc tËp trung lín nhÊt ë Frankfurt vµ amstecdam. ThËt vËy, chøng kho¸n (securities hay stock) lµ tÊt c¶ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®­îc mua b¸n, chuyÓn nh­îng; lÜnh vùc diÔn ra c¸c ho¹t ®éng mua b¸n ®ã ®­îc gäi lµ thÞ tr­êng chøng kho¸n (stock market hay security market); vµ c¸c n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng ®ã ®­îc gäi lµ c¸c së giao dÞch chøng kho¸n (the stock exchange). §Õn thÕ kû 15,16 TTCK ®­îc h×nh thµnh nh­ thÕ ë Frankfurt vµ Amstecdam, vµ nh÷ng chøng kho¸n ®Çu tiªn lµ nh÷ng th­¬ng phiÕu (gåm c¸c kú phiÕu vµ hèi phiÕu) vµ c¸c tr¸i phiÕu (chÝnh phñ trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng). Nh­ vËy chøng kho¸n nh­ lµ c¸c giÊy tê cã gi¸ trÞ n¶y sinh do ®ßi hái cña viÖc huy ®éng vèn (trong tr­êng hîp cña tr¸i phiÕu) hoÆc do kü thuËt cña viÖc mua b¸n trao ®æi (trong tr­êng hîp cña th­¬ng phiÕu). Vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n trao ®æi c¸c giÊy tê nµy h×nh thµnh nªn TTCK. §ã lµ TTCK tr­íc khi cã c«ng ty cæ phÇn. 2. ThÞ tr­êng chøng kho¸n sau c«ng ty cæ phÇn. a) C«ng ty cæ phÇn: ThÕ kû 19 lµ thÕ kû xuÊt hiÖn nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nhê sù xuÊt hiÖn cña m¸y mãc. NhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp tiÕp tôc ph¸t triÓn tõ nh÷ng ngµnh truyÒn thèng víi viÖc øng dông m¸y mãc míi, vÝ dô ngµnh dÖt. Trong nh÷ng ngµnh ®ã, vèn liÕng cña gia ®×nh, gißng hä cña ng­êi chñ cã thÓ ®ñ ®Ó mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi ®Ó t¨ng n¨ng suÊt, ph¸t triÓn doanh nghiÖp. Nh­ng mÆt kh¸c, cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp míi xuÊt hiÖn l¹i ®ßi hái rÊt nhiÒu vèn liÕng míi cã thÓ më ®­îc doanh nghiÖp, vÝ dô ®iÓn h×nh trong thêi kú nµy lµ ngµnh ®­êng s¾t. §Ó cã thÓ më ®­îc doanh nghiÖp, kh«ng mét ng­êi nµo cã thÓ tù ®¶m b¶o ®­îc ®ñ sè vèn ban ®Çu ®Ó më mang doanh nghiÖp. Trong khi ®ã sù ph¸t triÓn ®Çy triÓn väng ph¸t ®¹t cña ngµnh nµy lµ rÊt râ rÖt vµ hÊp dÉn ®èi víi viÖc ®Çu t­. Tr­íc ®©y, nh­ ®· ®Ò cËp ë phÇn trªn, ph¸t hµnh c«ng tr¸i lµ mét s¸ng kiÕn tõ thÕ kû 15 vµ 16 ®Ó huy ®éng vèn x©y dùng c¸c c«ng tr×nh lín ®ßi hái nhiÒu vèn. Giê ®©y, ë vµo thÕ kû 19, mét s¸ng kiÕn n÷a d­êng nh­ ®­îc m« pháng tõ s¸ng kiÕn ®ã trong kinh doanh lµ s¸ng kiÕn thµnh lËp c«ng ty cæ phÇn (stock company). §Ó më mang mét doanh nghiÖp lín vµ míi, mét nhãm ng­êi cã cïng chung ý t­ëng ®Çu t­ kiÕm lêi trong mét ho¹t ®éng kinh doanh nµo ®ã ®· cïng nhau gãp vèn ®Ó më doanh nghiÖp. PhÇn ®ãng gãp vÒ tµi chÝnh cña mçi ng­êi trong c«ng ty ®ã gäi lµ cæ phÇn (share). Vµ mçi ng­êi ®Òu gi÷ mét hoÆc nhiÒu v¨n tù chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña m×nh, nh÷ng v¨n tù nµy gäi lµ c¸c cæ phiÕu (shares). §iÒu ®ã cã nghÜa lµ ng­êi ta cã thÓ chia mét cæ phÇn ra thµnh nhiÒu cæ phiÕu víi mét gi¸ trÞ ®¬n vÞ nhÊt ®Þnh. VÝ dô b¹n cã cæ phÇn ®ãng gãp trong c«ng ty xµ phßng Daso lµ mét triÖu ®ång, vµ trong tay b¹n cÇm mét tr¨m cæ phiÕu, mçi cæ phiÕu trÞ gi¸ (ghi trªn cæ phiÕu ®ã) lµ 10 ngh×n ®ång. Nãi mét c¸ch kh¸c 100 cæ phiÕu trong tay cña b¹n chøng thùc b¹n cã mét cæ phÇn trÞ gi¸ 1 triÖu ®ång trong c«ng ty bét giÆt Daso. Nh÷ng ng­êi cã cæ phÇn ®ãng gãp nµy gäi lµ nh÷ng cæ ®«ng (share holders). C¨n cø vµo bèi c¶nh ®ãng gãp vµ h­ëng lîi, ng­êi ta l¹i chia cæ phiÕu (hay cæ phÇn) ra thµnh hai lo¹i rÊt c¬ b¶n: cæ phiªu (phÇn) th­êng (ordinary share) vµ cæ phiÕu (phÇn) ­u ®·i (preference share). Cæ phÇn th­êng hay cßn gäi lµ cæ phÇn s¸ng lËp lµ nh÷ng cæ phÇn theo ®ã viÖc h­ëng lîi tõ c«ng ty hoµn toµn tuú thuéc vµo t×nh tr¹ng kinh doanh cña c«ng ty. NÕu c«ng ty lµm ¨n ph¸t ®¹t th× phÇn chia lîi cho c¸c cæ phÇn nµy sÏ t¨ng vµ ng­îc l¹i. Vµ nh÷ng ng­êi n¾m gi÷ cæ phÇn nµy lµ nh÷ng cæ ®«ng cã quyÒn tham gia vµo viÖc ra c¸c quyÕt ®Þnh trong kinh doanh, do ®ã hä ®­îc h­ëng lîi hay ph¶i chÞu rñi ro trong kinh doanh do nh÷ng quyÕt ®Þnh cña hä g©y ra. Tr¸i l¹i, cæ phÇn ­u ®·i lµ nh÷ng cæ phÇn giµnh cho nh÷ng ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc kh«ng cã ®iÒu kiÖn tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña c«ng ty nh­ng vÉn muèn ®ãng gãp ®Çu t­ vµo c«ng ty ®ã ®Ó h­ëng lîi nhuËn. V× kh«ng tham gia vµo viÖc ra quyÕt ®Þnh kinh doanh , nh÷ng cæ ®«ng nµy kh«ng muèn ph¶i chÞu nh÷ng rñi ro thÊt th­êng trong kinh doanh, mµ thay vµo ®ã lµ mét thu nhËp æn ®Þnh, mÆc dï thÊp, tõ phÇn ®ãng gãp. V× vËy cæ phÇn ­u ®·i ®­îc h­ëng mét tû lÖ hoa lîi cè ®Þnh theo quy ®Þnh. Mét ®iÓm kh¸c biÖt n÷a gi÷a cæ phiÕu th­êng vµ cæ phiÕu ­u ®·i lµ khi c«ng ty bÞ ph¸ s¶n ®­îc dïng ®Ó tr¶ c¸c kho¶n nî mµ c«ng ty ®ang nî, sau ®ã (nÕu cßn) sÏ thanh to¸n cho c¸c kho¶n ®Çu t­ cña c¸c cæ phiÕu ­u ®·i tr­íc, vµ cuèi cïng (nÕu cßn) míi thanh to¸n cho c¸c cæ phiÕu th­êng. Mét ®iÒu cÇn l­u ý ë ®©y lµ cÇn ph©n biÖt gi÷a cæ phiÕu ­u ®·i vµ tr¸i phiÕu. §iÓm gièng nhau gi÷a hai lo¹i nµy lµ cïng cã mét tû lÖ hoa lîi nhÊt ®Þnh trªn møc ®ãng gãp. Nh­ng tr¸i phiÕu (bond) lµ mét kho¶n vay vµ ®Õn kú h¹n thanh to¸n ng­êi gi÷ tr¸i phiÕu ®­îc hoµn tr¶ kh¶on tiÒn ®· cho vay ®ã trong khi ®ã cæ phiÕu ­u ®·i lµ mét kho¶n ®Çu t­ kh«ng cã kú h¹n tr¶, vµ ng­êi gi÷ cæ phiÕu ®ã kh«ng ®­îc ®ßi l¹i kho¶n tiÒn ®ã trõ khi c«ng ty ph¸ s¶n nh­ ®· ®Ò cËp ë trªn. Nh­ vËy, c«ng ty cæ phÇn lµ mét s¸ng kiÕn trong kinh doanh. Nã gi¶i quyÕt mét t×nh tr¹ng thiÕu vèn ®Ó më hoÆc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp ®ßi hái vèn lín mµ mét c¸ nh©n kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng tµi chÝnh cho viÖc ®ã. Nh÷ng cæ ®«ng tham gia kinh doanh hy väng sÏ kiÕm ®­îc lîi nhuËn tõ viÖc kinh doanh ®ã. Vµ trong tay hä cã c¸c cæ phiÕu chøng thùc cho sù ®ãng gãp cæ phÇn cña hä. Nãi c¸ch kh¸c cæ phiÕu lµ nh÷ng giÊy tê cã gi¸ trÞ. MÆc dï vÒ quy ®Þnh ng­êi ta kh«ng thÓ ®ßi ®­îc c¸c kho¶n ®Çu t­ ®ã theo ý muèn, trong chõng mùc c«ng ty cßn tån t¹i nh÷ng giÊy tê nµy ®em l¹i cho ng­êi së h÷u chóng nh÷ng kho¶n hoa lîi nhÊt ®Þnh. Vµ nh­ thÕ cã nghÜa lµ ng­êi ta cã thÓ chuyÓn nh­îng (b¸n) chóng cho ng­êi kh¸c t­¬ng tù nh­ trong tr­êng hîp cña tr¸i phiÕu vµ th­¬ng phiÕu nãi ë trªn. b. Sù bïng næ cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Tr­íc khi cã c«ng ty cæ phÇn, viÖc b¸n c¸c tr¸i phiÕu vµ c¸c th­¬ng phiÕu th­êng chØ xuÊt hiÖn khi c¸c chñ së h÷u chóng cã nhu cÇu cÇn tiÒn mÆt. ViÖc di chuyÓn ®Çu t­ kiÕm lêi tõ ®Çu t­ vµo lo¹i c«ng tr¸i hay th­¬ng phiÕu nµy sang lo¹i c«ng tr¸i hay th­¬ng phiÕu kh¸c lµ rÊt h·n h÷u v× møc l·i suÊt c¸c lo¹i tr¸i phiÕu vÒ c¬ b¶n lµ t­¬ng ®­¬ng nhau, vµ ®é an toµn còng vËy, TTCK do ®ã chØ ho¹t ®éng ë quy m« nhá. Tr¸i l¹i, víi sù xuÊt hiÖn c«ng ty cæ phÇn viÖc giao dÞch mua b¸n chøng kho¸n ®· bïng næ, vµ b­íc sang mét giai ®o¹n hoµn toµn míi mÎ. §iÒu nµy b¾t nguån tõ nhiÒu lý do. Thø nhÊt, c¸c lÜnh vùc ®Çu t­ trë nªn v« cïng ®a d¹ng, bao gåm toµn bé c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh . Ng­êi ®Çu t­ lóc nµy ®øng tr­íc hµng lo¹t lùa chän ®Çu t­. Thø hai, møc ®é kiÕm lêi vµ rñi ro cña c¸c lÜnh vùc nµy l¹i kh¸c nhau, do ®ã møc sinh lêi cho ®Çu t­ c¸c lÜnh vùc hay c«ng ty kh¸c nhau còng kh¸c nhau; thËm chÝ møc sinh l·i cña ®Çu t­ cßn phô thuéc vµo c¶ t×nh h×nh chÝnh trÞ hay sù sèng cßn cña mét c¸ nh©n cã uy tÝn trong chÝnh tr­êng hay trong kinh doanh (xem phÇn c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn TTCK). Nãi c¸ch kh¸c, ng­êi ®Çu t­ ®øng tr­íc hµng lo¹t c¸c t×nh huèng lùa chän ®Çu t­, vµ do ®ã t¹o ra nhiÒu kh¶ n¨ng cho viÖc di chuyÓn ®Çu t­ tõ lÜnh vùc nµy sang lÜnh vùc kh¸c. Vµ tiÕp theo ®ã, thø ba, tÝnh chÊt ®Çu c¬ trong giao dÞch mua b¸n lo¹i chøng kho¸n nµy xuÊt hiÖn. KÕt qu¶ lµ, thø t­ mét khèi l­îng lín giao dÞch mua b¸n chuyÓn nh­îng chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng trë nªn th­êng xuyªn víi sù tham gia hÕt søc ®«ng ®¶o cña hÇu hÕt c¸c tÇng líp trong x· héi. TTCK ®Õn lóc ®ã thùc sù b­íc sang mét giai ®o¹n ph¸t triÓn hoµn toµn míi víi sù ph¸t triÓn míi c¶ vÒ l­îng còng nh­ vÒ chÊt. Nh­ vËy c«ng ty cæ phÇn cã mét ¶nh h­ëng cã tÝnh chÊt c¸ch m¹ng lµm thay ®æi toµn bé ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. NÕu nh­ tr­íc ®©y TTCK chØ lµ n¬i giao dÞch c¸c tr¸i phiÕu vµ th­¬ng phiÕu, th× giê ®©y nã gåm thªm c¶ mét lo¹i chøng kho¸n cã søc hÊp dÉn ®Çu t­ h¬n gÊp nhiÒu lÇn, ®ã lµ c¸c cæ phiÕu. Tõ ®©y trë ®i, cæ phiÕu chiÕm tû träng ¸p ®¶o trong giao dÞch mua b¸n t¹i TTCK. II/ Vai trß, chøc n¨ng cña thÞ tr­êng chøng kho¸n. Víi sù h×nh thµnh TTCK nh­ thÕ, nÒn kinh tÕ quèc gia ®· cã thªm mét c«ng cô míi trong quy tr×nh vËn hµnh cña nã. Nh÷ng ®ãng gäp cña TTCK ®èi víi nÒn kinh tÕ ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ trong nh÷ng chøc n¨ng sau ®©y. 1. Chøc n¨ng huy ®éng vèn Víi sù xuÊt hiÖn cña TTCK, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy vai trß cña nã trong viÖc huy ®éng vèn cho ®Çu t­, ®ã lµ mét c¸nh cöa qua ®ã c¸c chÝnh phñ, c«ng ty vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ cã thÓ ph¸t hµnh c¸c tr¸i phiÕu vµ cæ phiÕu ®Ó huy ®éng vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Tr­íc ®©y viÖc t×m ra nguån vèn hÇu nh­ chØ dùa vµo con ®­êng vay cña ng©n hµng. Giê ®©y viÖc huy ®éng vèn ®­îc tiÒn hµnh trùc tiÕp víi nh÷ng ng­êi cã ý ®Þnh ®Çu t­ b»ng tiÒn tiÕt kiÖm cña hä b»ng c¸ch t¹o ra hµng lo¹t c¸c lùa chän kh¸c nhau cho ®Çu t­. Nãi c¸ch kh¸c, bªn c¹nh c«ng ty huy ®éng vèn tr­íc ®©y lµ l·i suÊt ng©n hµng, giê ®©y chóng ta cã thªm mét c«ng cô n÷a, ®ã lµ c¸c chøng kho¸n. 2. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vµ ®Çu t­: Tr­íc khi cã TTCK, c¸nh cöa duy nhÊt ®Ó göi tiÒn tiÕt kiÖm cña ng­êi tiÕt kiÖm lµ ng©n hµng, vµ l·i suÊt ng©n hµng lµ khuyÕn khÝch duy nhÊt ®èi víi hä. TÊt nhiªn møc l·i suÊt ng©n hµng cã kh¸c nhau v× môc ®Ých c¹nh tranh nh»m thu hót kh¸ch göi tiÒn, sù kh¸c nhau ®ã lµ kh«ng lín. Sau khi cã TTCK ng­êi göi tiÕt kiÖm cã thªm mét con ®­êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÑm cã thªm mét con ®­êng n÷a hÊp dÉn h¬n cho tiÒn tiÕt kiÖm cña hä. Hä kh«ng cßn ph¶i phô thuéc vµo l·i suÊt ng©n hµng víi nh÷ng chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ n÷a. Tr¸i l¹i, tr­íc mÆt hä lµ hµng lo¹t nh÷ng lùa chän kh¸c nhau víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau cña c¸c cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu( mçi c«ng ty cã thÓ cã nh÷ng lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu kh¸c nhau vµ t­¬ng øng víi nh÷ng l·i suÊt kh¸c nhau). V× ph¶i chÞu rñi ro h¬n so víi l·i suÊt ng©n hµng (v× lµ nh÷ng kho¶n cã tÝnh chÊt ®Çu t­ )l·i suÊt c¸c chøng kho¸n th­êng cao h¬n l·i xuÊt ng©n hµng, nªn nã cã t¸c dông khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm ®Ó ®Çu t­. 3. Chøc n¨ng c«ng cô di chuyÓn ®Çu t­ Víi sù ra ®êi cña TTCK, kho¶ng c¸ch gi÷a ng­êi tiÕt kiÖm vµ ng­êi ®Çu t­ ®­îc xo¸ bá. B¶n th©n c¸i gäi lµ ng­êi tiÕt kiÖm, xÐt theo gi¸c ®é lµ ng­êi mua cæ phiÕu, vÒ thùc chÊt ®· phÇn nµo trë thµnh ng­êi ®Çu t­ råi. Bëi v× khi mua cæ phiÕu hä ®· cã nh÷ng lùa chän vµ toan tÝnh ®Çu t­ vµo lÜnh vùc nµo th× cã lîi h¬n. §øng tr­íc hµng lo¹t nh÷ng lùa chän vµ nh÷ng biÕn ®æi th­êng xuyªn cña nÒn kinh tÕ trong ®ã mét sè ngµnh ph¸t ®¹t trong thêi kú nµy vµ ngµnh kh¸c l¹i tr× trÖ, nh÷ng ng­êi ®Çu t­ nµy ph¶i ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ viÖc hä cã nªn duy tr× ®Çu t­ cña hä trong lÜnh vùc cò hay di chuyÓn ®Çu t­ sang lÜnh vùc kh¸c. §Ó lµm ®­îc viÖc ®ã hä ph¶i quyÕt ®Þnh xem cã nªn gi÷ lo¹i cæ phiÕu nµo vµ b¸n lo¹i cæ phiÕu nµo. §ã chÝnh lµ chøc n¨ng quan träng cña TTCK gióp c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ di chuyÓn vèn ®Çu t­ mét c¸ch dÔ dµng h¬n. 4. Chøc n¨ng khuyÕn khÝch c¹nh tranh TTCK lµ n¬i héi tô c¸c lo¹i cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c¸c c«ng ty, trong ®ã gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña mét c«ng ty cã thÓ lªn hoÆc xuèng t¹i mét thêi ®iÓm nµo ®ã. §ång thêi, nÕu so s¸nh víi gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty kh¸c cïng lÜnh vùc ®Çu t­, cã thÓ gi¸ cæ phiÕu vµ tr¸i phiÕu cña c«ng ty nµy cao h¬n cña c«ng ty kh¸c. §iÒu ®ã thóc ®Èy c¸c c«ng ty cã gi¸ cæ phiÕu hoÆc tr¸i phiÕu h¹ hoÆc thÊp h¬n ph¶i tù xem xÐt laÞ ho¹t ®éng cña c«ng ty m×nh xem ®· hiÖu qu¶ hay ch­a, tõ ®ã ph¶i liªn tôc tæ chøc l¹i ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt nh»m c¹nh tranh víi c¸c ®èi thñ trªn th­¬ng tr­êng. 5. Chøc n¨ng thêi biÓu kinh tÕ C¸c chØ sè chøng kho¸n ®­îc t¹o ra b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau nh»m cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ t×nh tr¹ng tèt hay xÊu cña TTCK. VÝ dô chØ sè Down Jhon t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh cña c¸c chøng kho¸n ë TTCK New york t¨ng, vµ ng­îc l¹i. Tuy nhiªn chØ sè ®ã kh«ng chØ ph¶n ¸nh ®éng th¸i cña TTCK. ChØ sè chøng kho¸n t¨ng cã nghÜa lµ gi¸ trung b×nh c¸c cæ phiÕu t¨ng; gi¸ c¸c cæ phiÕu t¨ng cã nghÜa lµ t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ ®ang khÝch lÖ. Bëi v× khi t×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña c¸c c«ng ty, c¸c h·ng s¶n xuÊt cã cæ phiÕu ®­îc tÝnh trong chØ sè chøng kho¸n ®ang ph¸t ®¹t th× sÏ cã nhiÒu ng­êi muèn mua cæ phiÕu cña c¸c c«ng ty ®ã, hay nãi c¸ch kh¸c lµ muèn ®Çu t­ vµo lÜnh vùc ®ã, cuèi cïng khi nhu cÇu mua cæ phiÕu ®ã t¨ng lªn gi¸ c¶ c¸c cæ phiÕu t¨ng vµ do ®ã chØ sè chøng kho¸n t¨ng. Nh­ vËy chØ sè chøng kho¸n theo l« gÝch ®ã lµ mét hµn thêi biÓu ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng cña toµn bé nÒn kinh tÕ . 6. Lµ c«ng cô ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi ThËt vËy, TTCK ®ãng mét vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã lµ mét c«ng cô kinh tÕ nhê ®ã ng­êi ta cã thÓ huy ®éng ®­îc nh÷ng nguån vèn kh¸c nhau cho ®Çu t­. Víi chøc n¨ng lµ mét c«ng cô gióp cho viÖc di chuyÓn ®Çu t­ nhanh chãng dÔ dµng nã ®· gãp phÇn hÕt søc quan träng lµm t¨ng tÝnh linh ho¹t vµ tèc ®é cña qu¸ tr×nh vËn hµnh cña nÒn kinh tÕ. §ång thêi qua ®ã ng­êi ta cã thÓ nhËn biÕt ®­îc t×nh tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, vµ do ®ã cã thÓ ®­a nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ kÞp thêi kh¾c phôc nh÷ng vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra. Râ r¹ng, TTCK cã nh÷ng ­u viÖt cña nã vµ kh«ng thÓ thiÕu ®­îc trong mét nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn . III/ Nh÷ng khÝa c¹nh tiªu cùc cña thÞ tr­êng chøng kho¸n vµ vai trß cña chÝnh phñ Bªn c¹nh nh÷ng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ , ng­êi ta ®· ®­îc nghe rÊt nhiÒu chuyÖn ®æ bÓ, gian lËn vµ nh÷ng trß th«n tÝnh lÉn nhau... t¹i c¸c së giao dÞch chøng kho¸n. ChÝnh v× lÏ ®ã nhiÒu ng­êi ®· lín tiÕng cho r»ng TTCK ®em l¹i nhiÒu tai h¹i cho nÒn kinh tÕ vµ x· héi h¬n lµ nh÷ng c¸i lîi. Cuéc ®æ bÓ lín ®Çu tiªn trong lÞch sö ph¸t triÓn cña TTCK lµ cuéc khñng ho¶ng n¨m 1929-1933. Nh­ chóng ta biÕt cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ trong thêi kú nµy lµ khñng ho¶ng thõa. NÒn kinh tÕ trong nh÷ng n¨m tr­íc ®ã ph¸t triÓn tèt ®Ñp, ai còng ®¸nh gi¸ l¹c quan vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ cho nh÷ng n¨m tíi. Do ®ã nhu cÇu ®Çu t­ vµo cæ phiÕu t¨ng lªn m¹nh trong mét vµi n¨m tr­íc ®ã. Nh­ng kh«ng may, cuéc khñng ho¶ng thõa Õ hµng ho¸ ®· x¶y ra vµo n¨m 1929. Toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi kh«ng thÓ vËn hµnh ®­îc n÷a vµ l©m vµo khñng ho¶ng. Sù bi quan vµ ®en tèi cña cña nÒn kinh tÕ ®· dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµ ai còng muèn ®em b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu cã trong tay. KÕt qu¶ lµ gi¸ tÊt c¶ c¸c cæ phiÕu gi¶m xuèng mét c¸ch th¶m h¹i, vµ TTCK ë hÇu hÕt c¸c n­íc t­ b¶n ®Òu sôp ®æ, dÉn ®Õn nhiÒu thiÖt h¹i cho nh÷ng ng­êi gi÷ c¸c chøng kho¸n nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. Mét vÊn ®Ò ë ®©y lµ khi gi¸ chøng kho¸n t¨ng trong nh÷ng n¨m tr­íc cuéc khñng ho¶ng ®· lµm cho moÞ ng­êi lÇm t­ëng r»ng nÒn kinh tÕ tiÕp tôc tèt ®Ñp, mµ kh«ng nhËn thÊy nh÷ng dÊu hiÖu nguy hiÓm trªn thùc tÕ cña nÒn s¶n xuÊt . Tõ ®ã cã ng­êi cho r»ng TTCK cã khuynh h­íng ph¶n ¸nh sai ®éng th¸i cña nÒn kinh tÕ vµ g©y ra nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng ng­êi mua cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. §Õn n¨m 1987 vµ n¨m 1989 TTCK New York vµ tiÕp theo ®ã lµ hµng lo¹t TTCK kh¸c trªn thÕ giíi l¹i r¬i vµo t×nh tr¹ng hçn lo¹n kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc. Gi¸ cæ phiÕu tôt gi¶m khñng khiÕp. Cã nh÷ng cæ phiÕu gi¸ 20.000 §« la sau mét ngµy chØ b¸n ®­îc víi c¸i gi¸ 200 §« la trªn Së giao dÞch chøng kho¸n New york. Tuy nhiªn lý do cña cuéc ®æ bÓ nµy kh«ng gièng víi n¨m 1929-1933. Nguyªn nh©n cña hai cuéc ®æ bÓ nµy lµ vÊn ®Ò kü thuËt giao dÞch cña Së giao dÞch chø kh«ng ph¶i lµ nguyªn nh©n kinh tÕ. Tho¹t ®Çu c¸c nhµ qu¶n lý së giao dÞch nghÜ r»ng hä cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc c¸c ho¹t ®éng giao dÞch trªn Së giao dÞch, nªn ®· cho phÐp tiÕn hµnh mét khèi l­îng giao dÞch khæng lå v­ît qu¸ kh¶ n¨ng cña hÖ thèng Computer lµm nhiÖm vô tiÕn hµnh giao dÞch dÉn ®Õn hÖ thèng Computer ngõng ho¹t ®éng vµ g©y ra hoang mang cho nh÷ng ng­êi gi÷ cæ phiÕu vµ chøng kho¸n. KÕt qu¶ lµ hä ®Òu mang b¸n th¸o tÊt c¶ nh÷ng cæ phiÕu vµ chøng kho¸n cã trong tay vµ lÏ dÜ nhiªn ®iÒu ®ã lµm cho gi¸ chøng kho¸n tôt gi¶m mét c¸ch th¶m h¹i. Trong tr­êng hîp nµy mùc dï TTCK sôp ®æ nh­ng nÒn kinh tÕ kh«ng bÞ ®×nh ®èn nh­ håi nh÷ng n¨m 1929-1933. ChØ cã nh÷ng ai mua b¸n cæ phiÕu vµ chøng kho¸n vµo thêi ®iÓm ®ã lµ bÞ thua thiÖt th«i. Nh­ vËy sù sôp ®æ cña TTCK n¨m 1929-1933 b¾t nguån tõ nguyªn nh©n kinh tÕ, cßn hai lÇn n¨m 1987 vµ 1989 lµ do nguyªn nh©n vÒ kü thuËt. Tõ ®©y chóng ta cã thÓ thÊy ®­îc b¶n chÊt quan hÖ gi÷a TTCK vµ nÒn kinh tÕ trong ®ã, nÕu nÒn kinh tÕ sôp ®æ tÊt yÕu dÉn ®Õn sù sôp ®æ cña TTCK, nh­ng ®iÒu ng­îc l¹i th× ch­a ch¾c, mÆc dï cã ¶nh h­ëng nµo ®ã. Bªn c¹nh nh÷ng cuéc khñng ho¶ng cã tÝnh chÊt kinh ®iÓn nh­ vËy, lÞch sö còng ®· chøng kiÕn kh«ng biÕt bao nhiªu nh÷ng cuéc rèi lo¹n do nh÷ng trß gian lËn, biÓn thñ g©y ra cho TTCK. Mét vÝ dô kh¸ lý thó vµ ®iÓn h×nh lµ ë TTCK Tokyo n¨m 1986 bçng nhiªn ng­êi ta thÊy gi¸ cæ phiÕu cña mét cæ phiÕu lªn tíi 10.000 Yªn, råi bçng d­ng kh«ng cã mét ai muèn mua cæ phiÕu ®ã n÷a, vµ ngay sau ®ã tÊt c¶ cæ phiÕu ®ã, khi ®· n»m trong tay c¸c kh¸ch hµng mua, ®Òu trë thµnh giÊy lén. ChuyÖn lµ ë chç, mét sè c«ng ty chøng kho¸n lín nhÊt TTCK Tokyo quyÕt ®Þnh gióp mét c«ng ty th©n quen cña hä cã ®­îc mét chót Ýt tµi chÝnh sau khi ph¸ s¶n. Khi biÕt c«ng ty ®ã s¾p ph¸ s¶n c¸c c«ng ty chøng kho¸n "chiÕn h÷u" nµy quyÕt ®Þnh võa b¸n ra ®ång thêi võa mua vµo c¸c cæ phiÕu cña c«ng ty kia. §iÒu ®ã t¹o ra mét Ên t­îng gi¶ t¹o lµ c«ng ty kia ®ang lµm ¨n ph¸t ®¹t vµ thÕ lµ mäi ng­êi ®æ x« vµo mua cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã. Khi gi¸ cæ phiÕu cña c«ng ty lªn ®Õn 10.000 Yªn mét cæ phiÕu, c«ng ty ®ã tung hÕt c¸c cæ phiÕu cña m×nh ra ®Ó b¸n, vµ hä ®· thu ®­îc mét mÎ l­íi lín tr­íc khi ph¸ s¶n. Khi mäi ng­êi vì lÏ lµ c«ng ty ®ã bÞ ph¸ s¶n ai nÊy ®Òu ®æ x« ra b¸n cæ phiÕu cña c«ng ty ®ã, nh­ng trí trªu thay kh«ng cßn mét ai mua chóng n÷a. TÊt c¶ kh¸ch hµng mua cæ phiÕu ®ã víi c¸i gi¸ 10.000 Yªn ®Òu thÊt väng bÞ mét "qu¶ ®¾ng" mµ kh«ng biÕt kªu ai. Sù gian lËn trong th«ng tin vµ nh÷ng trß m¸nh khoÐ lõa g¹t nh­ võa råi lµ nh÷ng trß phæ biÕn ë cacs thÞ tr­êng chøng kho¸n. Râ rµng nã g©y tai h¹i kh«ng nhá cho nh÷ng ng­êi tham gia TTCK. VÊn ®Ò lµ ë chç ph¶i lµm thÕ nµo ®Ó gi¶m tíi møc tèi ®a nh÷ng mÆt tiªu cùc ®ã trong ho¹t ®éng cu¶ TTCK nh»m ®¶m b¶o nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã trong nÒn kinh tÕ. §ã chÝnh lµ vai trß cña chÝnh phñ nh­ lµ ng­êi träng tµi ®­a ra nh÷ng luËt lÖ vµ nh÷ng quy chÕ ®Ó gi÷ c©n b»ng cho TTCK, ®¶m b¶o lîi Ých cña c¸c bªn tham gia TTCK. Tr­íc ®©y, TTCK vÒ c¬ b¶n ®­îc coi nh­ mét ho¹t ®éng tù do gièng nh­ nh÷ng c¸i chî do b¶n th©n nh÷ng ng­êi bu«n b¸n trong ®ã qu¶n lý b»ng c¸c luËt lÖ cña riªng hä. Sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ t­¬ng ®èi Ýt. Tuy nhiªn ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña c¸c c«ng d©n tham gia mua b¸n ë TTCK, còng nh­ ®Ó ®¶m b¶o nh÷ng mÆt tÝch cùc cña nã, chÝnh phñ c¸c n­íc ®· ®Æt ra nh÷ng quy chÕ vµ luËt lÖ riªng cho ho¹t ®éng cña TTCK. VÒ c¬ b¶n nh÷ng luËt nµy nh»m vµo nh÷ng khÝa c¹nh c«ng khai vÒ th«ng tin trong c¸c cuéc mua b¸n, th«ng tin vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®­îc mua b¸n ë Së giao dÞch chøng kho¸n. Ch¼ng h¹n ë TTCK New York theo luËt ®Þnh mét Uû ban ®­îc thµnh lËp ®Ó gi¸m s¸t tÊt c¶ c¸c giao dÞch mua b¸n trªn Së giao dÞch. TÊt c¶ c¸c vô mua b¸n ®Òu ph¶i cã sù ®ång ý cña c¸c nh©n viªn cña Uû ban nµy míi ®­îc phÐp thùc hiÖn. NÕu nh©n viªn cña uû ban nµy nhËn thÊy cã mét vô mua b¸n cæ phiÕu lín cña mét c«ng ty nµo ®ã, «ng ta cã tr¸ch nhiÖm ph¶i thÈm ®Þnh tÊt c¶ c¸c th«ng tin liªn quan ®Ó xem cã sù gian lËn nµo trong vô mua b¸n nµy kh«ng. Tíi khi nµo «ng ta kh¼ng ®Þnh lµ kh«ng cã sù gian lËn, «ng ta sÏ ra lÖnh cho phÐp tiÕn hµnh vô mua b¸n ®ã. ë TTCK Tokyo, mét nguyªn t¾c hµng ®Çu trong bu«n b¸n lµ c¸c lÖnh mua Ýt vµ lÖnh b¸n nhiÒu cæ phiÕu ®­îc ­u tiªn tiÕn hµnh tr­íc. Nguyªn t¾c nµy ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng trong bu«n b¸n tr¸nh nh÷ng vô ®Çu c¬ vµ th«n tÝnh lÉn nhau th«ng qua viÖc mua b¸n chøng kho¸n. ë Mü tr­íc cuéc khñng ho¶ng n¨m 1987, TTCK New york vÉn n»m ngoµi sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. Rót kinh nghiÖm tõ c¸c cuéc khñng ho¶ng vµ nh÷ng lén xén do nh÷ng trß gian lËn trong lÞch sö, chÝnh phñ Mü ®· quyÕt ®Þnh ®Æt thÞ tr­êng chøng kho¸n d­íi sù kiÓm so¸t trùc tiÕp cña chÝnh phñ. Mét tiÓu ban cña Bé tµi chÝnh ®­îc lËp ra ®Ó kiÓm so¸t ho¹t ®éng cña TTCK. Mét ®¹o luËt ®¸ng l­u ý ®­îc ®­a ra lµ, nÕu trong vßng mét ngµy lµm viÖc chØ sè Dowjones lªn hoÆc xuèng 10%, tiÓu ban nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh t¹m thêi ®ãng cöa TTCK cho tíi khi nµo hä c¶m thÊt khoong cßn sù lén xén kh«ng thÓ kiÓm so¸t ®­îc trªn TTCK. §¹o luËt nµy vÒ c¨n b¶n dùa trªn nguyªn lý võa nªu ë trªn lµ nÒn kinh tÕ cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn sù æn ®Þnh cña TTCK nh­ng chiÒu ng­îc l¹i th× ch­a ch¾c. NhiÒu khi nh÷ng khñng ho¶ng ë TTCK lµ do lý do kü thuËt tiÕn hµnh giao dÞch (nh­ cuéc khñng ho¶ng 1987 vµ 1989), vµ do nh÷ng yÕu tè kh¸c. Nh÷ng biÕn ®éng lo¹i nµy kh«ng ph¶n ¸nh ®óng ®éng th¸i thùc cña nÒn s¶n xuÊt , nh­ng nÕu ®Ó chóng tiÕp diÔn sÏ g©y thiÖt h¹i cho c«ng chóng vµ nÒn kinh tÕ theo c¸i nghÜa lµ c¸c chøc n¨ng cña TTCK kh«ng ®­îc thùc hiÖn tr«i ch¶y. Khi TTCK bÞ ®ãng cöa t¹m thêi, c¸c bªn tham gia thÞ tr­êng cã ®ñ thêi gian ®Ó kiÓm tra l¹i c¸c th«ng tin vµ lÊy l¹i b×nh tÜnh sau nh÷ng biÕn ®éng kh«ng kiÓm so¸t ®­îc. Khi hä nhËn thÊy lµ nh÷ng biÕn ®éng gi¸ c¶ cæ phiÕu m¹nh nh­ thÕ kh«ng ph¶i b¾t nguån tõ nh÷ng vÊn ®Ò ®×nh ®èn hay hçn lo¹n trong c¸c c«ng ty cã cæ phiÕu ®ã, hä sÏ ®­a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh hîp lý h¬n, ngõng b¸n nh÷ng cæ phiÕu mµ hä t­ëng lÇm lµ sÏ kh«ng cßn gi¸ trÞ trong t­¬ng lai n÷a. §©y lµ c¸ch c¾t c¬n sèt ë TTCK. Nh­ vËy, kh«ng thÓ cã mét TTCK ho¹t ®éng c«ng b»ng nÕu kh«ng cã mét khu«n khæ luËt ph¸p cho c¸c ho¹t ®éng cña nã. Mét TTCK ho¹t ®éng æn ®Þnh , ®¶m b¶o c«ng b»ng cho c¸c bªn tham gia thÞ tr­êng lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó ®¶m b¶o vµ ph¸t huy c¸c chøc n¨ng vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c nhµ n­íc ph¶i ®ãng vai trß nh­ ng­êi träng tµi ®­a ra nh÷ng quy chÕ ®¹o luËt quy ®Þnh c¸c ho¹t ®éng cña TTCK ®Ó ®¶m b¶o ®­îc viÖc ®ã. IV. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn TTCK Cã thÓ nãi kh«ng thÓ kÓ hÕt nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Nh­ chóng ta ®· thÊy ë trªn, chØ riªng nh÷ng tÝnh to¸n gian lËn cña mét hay mét vµi c«ng ty lín tham gia TTCK còng cã thÓ g©y ra nh÷ng hçn lo¹n cho TTCK nh­ thÕ nµo. D­íi ®©y chØ lµ mét vµi yÕu tè c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn TTCK mµ th«i. Nh÷ng yÕu tè nµy vÒ c¬ b¶n cã thÓ chia ra lµm ba lo¹i: c¸c yÕu tè chÝnh trÞ, c¸c yÕu tè kinh tÕ vµ c¸c yÕu tè t©m lý. 1. C¸c yÕu tè kinh tÕ: Tõ cuéc khñng ho¶ng 1929-1933 chóng ta thÊy râ t×nh h×nh chung cña nÒn kinh tÕ cã ¶nh h­ëng nh­ thÕ nµo ®Õn ®éng th¸i cña TTCK. Tuy nhiªn kh«ng chØ cã t×nh tr¹ng chung cña nÒn kinh tÕ míi cã ¶nh h­ëng ®Õn TTCK. T×nh tr¹ng s¶n xuÊt cña riªng mét c«ng ty lín còng cã thÓ g©y ra nh÷ng thay ®æi tron._.