Thị trường chứng khoán Việt Nam - Thực trạng & Giải pháp phát triển thị trường hàng hóa

rường vận hành theo định hướng xã hội chủ nghĩa có sự điều tiết của Nhà nước thì việc ra đời TTCK cũng là bước phát triển tất yếu, phù hợp với các quy luật phát triển kinh tế xã hội. TTCK là một trung gian tài chính quan trọng để đưa các nhà đầu tư gặp gỡ nhau, giữa một bên là nhóm người có vốn tiền tệ nhàn rỗi và nhóm người có nhu cầu sử dụng vốn, nhằm phục vụ cho nhu cầu đầu tư và phát triển nền kinh tế. Hơn nữa, quá trình hội nhập kinh tế cũng đòi hỏi phải có TTCK làm chiếc cầu nối giữa các nhà đầu tư, tạo ra sự liên kết bình đẳng trong hoạt động kinh doanh giữa các đối tác trong và ngoài nước. Sự đáp ứng kịp thời giữa người có vốn cho người có nhu cầu về vốn góp phần đẩy nhanh tiến trình lưu thông vốn trong xã hội. Do đó, các hoạt động trong nền kinh tế được kích hoạt và điều này sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế. TTCK Việt Nam đã thành lập và chính thức đi vào hoạt động vào tháng 7/2000. Tính đến nay thì TTCK Việt Nam mới hoạt động được 6 năm, một khoảng thời gian không nhiều so với lịch sử phát triển hàng trăm năm của TTCK thế giới, nhưng cũng đủ cho chúng ta có dịp nhìn lại chặng đường phát triển của TTCK Việt Nam.Trong khoảng thời gian trên TTCK Việt Nam đã đạt được những thành tựu bước đầu đáng kể, có đóng góp quan trọng trong sự phát triển của nền kinh tế. Tuy nhiên so với tiềm năng và xu thế hội nhập thì TTCK Việt Nam chưa phát triển xứng tầm với nó phải có. Cụ thể là quy mô của TTCK Việt Nam còn quá khiêm tốn chưa đủ sức để cạnh tranh với thị trường của khu vực và thế giới. Một thực tế là TTCK nói chung và đầu tư CK nói riêng dường như còn quá xa lạ cả với các doanh nghiệp và đại bộ phận người dân – những chủ thể giữ vai trò quyết định vào sự phát triển của TTCK Việt Nam. Trong xu thế hội nhập và sự kiện Việt Nam đã chính thức trở thành thành viên của WTO thì việc phát triển TTCK càng trở nên cần thiết hơn bao giờ hết. Nhận thức được vấn đề trên nên em chọn TTCK làm đề tài cho đề án. Nhưng với phạm vi của đề án chỉ trọng tâm đề cập tới thực trạng và giải pháp để phát triển thị trường hàng hóa trên TTCK Việt Nam. Trong phạm vi của đề án em xin nêu ra ba nội dung chính sau đây: Phần I: Lý thuyết chung về TTCK: Phần này giới thiệu chung về TTCK. Phần II: TTCK Việt Nam. Phần này nêu lên những mặt đạt được và thực trạng của TTCK Việt Nam. Phần III: Các giải pháp phát triển quy mô thị trường hàng hóa trên TTCK. Trong đề án của em có sử dụng tư liệu từ các cuốn giáo trình, các tạp chí chuyên ngành, các tư liệu trên mạng kết hợp với bài giảng Lý thuyết tài chính - tiền tệ Em xin chân thành cảm ơn Thạc sĩ Đoàn Phương Thảo đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành đề án này. PHẦN I. LÍ THUYẾT CHUNG VỀ TTCK. Quan niệm và các nguyên tắc hoạt động cơ bản của TTCK. Quan niệm về TTCK (Thị trường vốn-Capital Market). TTCK (Stock Market) là một bộ phận quan trọng của thị trường tài chính, hoạt động của nó nhằm huy động những nguồn vốn tiết kiệm nhỏ trong xã hội tập trung thành những nguồn vốn quan trọng lớn tài trợ dài hạn cho các doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế và nhà nước để phát triển sản xuất tăng trưởng kinh tế hay cho các dự án đầu tư. TTCK trong nền kinh tế hiện đại là nơi diễn ra các hoạt động mua bán các CK (CK) trung hoặc dài hạn thường từ một năm trở lên. Nội dung của các mối quan hệ về giao lưu vốn dài hạn trên TTCK được thể hiện tập trung bằng các hoạt động kinh doanh CK trên TTCK. Vậy, TTCK là nơi mua bán giao dịch các loại CK đã được phát hành và đang lưu hành trên thị trường. Như vậy, xét về mặt hình thức, thị trường CK chỉ là nơi diễn ra các hoạt động trao đổi, mua bán, chuyển nhượng các loại CK, qua đó thay đổi chủ thể nắm giữ CK. TTCK có những chức năng cơ bản sau: Huy động vốn đầu tư cho nền kinh tế; Cung cấp môi trường đầu tư cho công chúng; Tạo tính thanh khoản cho các CK; Đánh giá hoạt động của doanh nghiệp; Tạo môi trường giúp chính phủ thực hiện các chính sách vĩ mô. Các nguyên tắc hoạt động cơ bản của TTCK. Hoạt động của TTCK tuân thủ theo ba nguyên tắc cơ bản sau: Nguyên tắc trung gian. TTCK không phải trực tiếp giữa người mua và người bán mà do những người trung gian thực hiện. Nguyên tắc này đảm bảo các loại CK giao dịch là CK thực và TTCK hoạt động được lành mạnh, đều đặn, hợp pháp, phát triển và bảo vệ lợi ích của người đầu tư. Vì những người đầu tư không phải ai cũng có thể xác định được giá trị thực và không dự đoán được một cách chính xác giá trị tương lai mà chỉ có những người môi giới. Có hai loại môi giới: môi giới trung gian và thương gia CK. Điểm phân biệt giữa hai loại môi giới này là ở mục đích của việc mua bán CK. Môi giới trung gian là người trung gian mua, bán CK cho khách hàng để hưởng hoa hồng còn thương gia CK lại là những người trung gian mua bán CK nhưng không phải cho khách hàng mà là cho chính họ, bằng nguồn vốn của họ, để lợi từ chênh lêch giữa mua và bán. Nguyên tắc đấu giá. Việc định giá CK trên thị trường hoàn toàn do các nhà môi giới quyết định. Mỗi nhà môi giới định giá một loại CK tại một thời điểm, tùy theo sự xét đoán, kinh nghiệm và kỹ thuật riêng của mình và tùy vào cung, cầu loại CK đó trên thị trường. Việc định giá được thực hiện qua một cuộc đấu giá giữa những người môi giới với nhau, hoặc qua một cuộc thương lượng giữa hai bên. Ngày nay, khi kỹ thuật vi tính đã được ứng dụng vào TTCK, có ba hình thức đấu giá cơ bản mà các TTCK thường áp dụng: Đấu giá trực tiếp, Đấu giá gián tiếp, và Đấu giá tự động. Điểm phân biệt giữa ba hình thức đấu giá này là ở phương thức diễn ra cuộc đấu giá: Đấu giá trực tiếp thì các nhà môi giới trực tiếp gặp nhau, thông qua một người trung gian (Chuyên gia CK), còn đối với Đấu giá gián tiếp thì các môi giới không trực tiếp gặp nhau mà việc đấu giá chỉ thực hiện thông qua lệnh đặt hàng mua hoặc bán của một loại CK khớp với giá, còn đối với đấu giá tự động là hình thức đấu giá qua hệ thống Computer nối mạng giữa máy chủ của sở giao dịch với hệ thống máy của các công ty CK thành viên theo phương thức giá chốt do máy chủ đặt đảm bảo số lượng mua bán được nhiều nhất. Nguyên tắc công khai. Tất cả các hoạt động trên TTCK đều được công khai trên phương tiện thông tin đại chúng về loại CK được đưa ra mua bán trên thị trường; Tình hình tài chính và kết quả kinh doanh các công ty có CK đăng ký yết giá trên thị trường; Số lượng và giá cả cũng như từng loại CK đã mua bán. 2. Các loại hàng hóa trên TTCK Chúng ta gọi là TTCK có nghĩa là trên thị trường đó lấy CK là hàng hóa để giao dịch. Vậy CK là gì? 2.1. Quan niệm về CK - hàng hóa vốn. Để thâm nhập vào TTCK, điều cần quan tâm là phải hiểu rõ hàng hóa của trị trường này. Vì để có thị trường, điều trước tiên là phải có hàng hóa và sự buôn bán hàng hóa. Tuy nhiên, mỗi loại thị trường có những loại hàng hóa giao dịch riêng. Nhưng xét về mặt lịch sử và theo cách gọi có tính thống nhất, các loại hàng hóa này đều có tên gọi chung – đó là CK. CK là một hàng hóa vốn, rất trừu tượng và giá trị của nó không liên quan gì đến hình thức vật lý của nó, mà dựa vào trái quyền hợp pháp trên một lợi ích tương lai nào đó, không có giá trị sử dụng như gạo, thịt, xăng dầu, sắt thép, nhà cửa, xe cộ, bằng phát minh sang chế, sức lao động… Như vậy các hàng hóa thông thường là hàng hóa vật chất để tiêu dùng, còn CK là hàng hóa vốn của hoạt động sản xuất. Do là hàng hóa vốn không có giá trị sử dụng như vậy, có thể nói người mua CK đang mua giá trị tương lai, hay nói nôm na hơn, là người ta bỏ tiền mặt ra mua một tờ giấy chứng nhận cho những khoản tiền thu lại được trong tương lai với hy vọng lớn hơn số tiền đã bỏ ra (nhưng hy vọng này không bao giờ chắc chắn cả). CK là những tờ giấy, việc mua bán không phải là vì những tờ giấy, mà vì khả nắng mang lại thu nhập do số tiền được chứng nhận trên tờ giấy đó. Quá trình tiêu thụ CK là quá trình giữ nó trong tay như một phương tiện để sáng tạo ra “giá trị mới là tiền lãi”, giống như cho vay. Hàng hóa “CK” chỉ bị đào thải khi nó đến hạn thu hồi. Không có hàng hóa thì không có chợ, không có CK sẽ không có TTCK. Như vây, CK là nhân tố cơ bản hình thành TTCK. CK là một loại hàng hóa đặc biệt – hàng hóa vốn – là công cụ huy động vốn từ những nơi thừa sang nơi thiếu, từ những người cung ứng vốn đến những người cần vốn. Nói một cách nôm na cho dễ hiểu, CK là chứng chỉ thể hiện quyền lợi sở hữu chủ sở hữu CK đối với người phát hành. 2.2. Các loại CK: CK bao gồm: CK vốn (CP), CK nợ (TP) và các chứng chỉ có nguồn gốc CK (chứng quyền, chứng khế, chứng chỉ thụ hưởng, các CK phái sinh…) 2.2.1. CK vốn (CP-CP). CP là một chứng thư, chứng minh quyền sở hữu của một cổ đông đối với một CtyCP, hay nói cách khác, CP là một giấy chứng nhận việc đầu tư vốn của một chủ thể vào một CtyCP. Như vậy chúng ta có thể hiểu CPlà loại CK gắn liền với quyền lợi sở hữu chủ một phần của một doanh nghiệp nào đó. Chính CtyCP đã khai sinh ra CP và chỉ có CtyCP mới có CP. Các cổ đông – người mua CP của công ty – không phải là chủ nợ đối với công ty, mà là người hùn vốn cùng công ty hoạt động, là người chủ sở hữu (một phần) công ty. Điều đó có nghĩa công ty sẽ chia cả lợi nhuận lẫn rủi ro của mình cho người đó và dĩ nhiên như thế CP chỉ có giá trị, khi công ty đó còn giá trị và giá trị công ty lên thì giá CP lên và ngược lại. Vì vậy, CP còn được gọi là CK vốn. CP gồm hai loại chính: CP thường và CP ưu đãi 2.2.1.1. CP thường hay CP phổ thông (common stock or ordinary share) CP thường là một CK vốn, không có kỳ hạn, tồn tại cùng với sự tồn tại của công ty, lợi tức CP được trả vào cuối năm để quyết toán – gọi là cổ tức. Đặc điểm của CP thường là cùng dự phần may rủi với công ty, số lượng CP càng nhiều thì quyền sở hữu càng lớn. Cụ thể như sau: Lợi tức của CP (gọi là cổ tức evident) không cố định, phụ thuộc vào mức lợi nhuận thu được hàng năm của công ty và chính sách chia lời của công ty. Khi công ty thành đạt trong hoạt động kinh doanh, các cổ đông của CP thường có thể thu được cổ tức cao. Khi công ty thua lỗ trong hoạt động kinh doanh, các cổ đông của CP thường thu được cổ tức thấp, thậm chí là không có cổ tức. Việc trả cổ tức đối với CP thường có thể thực hiện bằng các hình thức sau: 1) trả bằng tiền mặt là hình thức phổ biến nhất, phù hợp với nguyện vọng của các nhà đầu tư; 2) trả bằng chính CP của công ty; 3) trả bằng tài sản của công ty. CP của công ty không cho nhà đầu tư một sự hứa hẹn hoàn trả lại số vốn đầu tư vì đây không phải là khoản nợ đối với công ty vì vậy nó còn được gọi là CK vĩnh viễn. Cổ đông của CP thường được cấp một số quyền khi họ mua CP của công ty như: được tham gia bầu hội đồng quản trị, tham gia bỏ phiếu quyết định các vấn đề lớn của công ty; khi công ty giải thể hoặc phá sản sẽ được chia số tiền còn lại sau khi thanh toán các khoán nợ và thanh toán cho CP ưu đãi. Như vậy CP thường xác định quyền sở hữu của cổ đông trong công ty, được đặc trưng bởi quyền quản lý, kiểm soát công ty: cổ đông chính là người chủ thật sự, có vai trò tạo ra các chính sách. Với các đặc điểm trên, CP thường bao hàm nhiều yếu tố rủi ro, giá cả CP biến động nhiều trên thị trường. Do đó, khi đầu tư vào CP thường, nhà đầu tư cần phân tích xem xét kỹ lưỡng để chọn đúng hướng đầu tư, nhằm thu được lợi tức cao. 2.2.1.2. CP ưu đãi (Preferred stock). CP ưu đãi là loại CK lai tạp những đặc điểm vừa giống CP thường, vừa giống TP. CP ưu đãi hay còn gọi là CP đặc quyền – là loại CP được hưởng những quyền ưu tiên hơn so với CP thường. Nếu như cổ tức của CP thường không cố định, thì ngược lại cổ đông của CP ưu đãi được hưởng một mức cổ tức cố định hàng năm (nghĩa là không phụ thuộc vào tình hình sản xuất kinh doanh của công ty). Nếu như CP thường chỉ cho phép cổ đông quyền truy đòi cuối cùng đối với tài sản của công ty phát hành, thì CP ưu đãi cho phép cổ đông được ưu tiên chia lãi cổ phần trước CP thường, được ưu tiên phân chia tài sản còn lại của công ty (khi công ty bị phá sản hoặc giải thể) trước so với CP thường. Như vậy, CP ưu đãi mang tính rủi ro ít hơn CP thường, những nhà đầu tư mà có nắm giữ CP ưu đãi không muốn tham dự vào rủi ro, chính vì lẽ đó, giá cả của CP ưu đãi trên thị trường không dao động lên xuống nhiều như giá cả của CP thông thường. Tuy nhiên để tạo sự hấp dẫn cho loại CP này, người ta đa dạng hóa CP ưu đãi bằng cách phân chia CP ưu đãi ra làm bốn loại: CP ưu đãi dồn lãi và CP ưu đãi không dồn lãi; CP ưu đãi tham dự chia phần (participating preferred stocks) và CP ưu đãi không tham dự chia phần; CP ưu đãi có thể chuyển đổi thành CP thường (convertible preferred stocks); CP ưu đãi có thể bồi hoàn (hay còn gọi là CP ưu đãi chuộc lại – redeemable preferred stocks). Tóm lại, với những đặc trưng của mình, CP đã tạo cho các CtyCP những ưu thế tuyệt diệu: có khả năng huy động tập trung được một khối lượng vốn khổng lồ cho sự phát triển từ những số vốn lẻ tẻ trong dân chúng. Nhờ có CP, vốn đầu tư của các cổ đông không bị bất động, họ có thể chuyển vốn đầu tư từ lĩnh vực này sang lĩnh vực khác, từ công ty này sang công ty khác bằng cách mua bán CP trên TTCK thứ cấp. 2.2.2. TP (CK nợ) (Bonds). Khác với CP là một CK vốn, TP (TP) là một CK nợ dài hạn của chủ thể phát hành, tức là người phát hành TP là người mắc nợ đối với người mua TP và phải hoàn trả vốn góp của TP cho chủ sở hữu khi đáo hạn. Đặc điểm khác nhau cơ bản giữa CP và TP là: 1) Chủ thể phát hành không chỉ có công ty, mà còn có chính phủ hoặc chính quyền địa phương; 2) Nếu như người mua CP công ty, trong thực tế, là người mua một phần công ty, là người chủ sở hữu công ty, thì trái lại, người mua TP chỉ là người cho chủ thể phát hành vay tiền, là chủ nợ của chủ thể phát hành TP; 3) Nếu như thu nhập chủ yếu của chủ sở hữu CP là cổ tức – phụ thuộc vào tình hình sản xuất kinh doanh của công ty, thì trái lại, thu nhập chủ yếu của TP là tiền lãi – là khoản thu cố định, không phụ thuộc vào tình hình sản xuất kinh doanh của người chủ phát hành; 4) Nếu như CP là CK cung cấp cho người chủ sở hữu quyền truy đòi cuối cùng đối với tài sản của công ty, thì trái lại, TP là CK nợ, vì vậy nếu công ty bị giải thể hoặc bị phá sản thì trước hết công ty ưu tiên trả nợ cho các trái chủ trước, sau đó còn lại mới phân chia cho các cổ đông. Với những đặc điểm đó, TP có tính ổn định và chứa đựng ít rủi ro hơn nên được các nhà đầu tư và các định chế đầu tư rất ưa chuộng. Hiện nay có khoảng 40 loại TP được phân loại theo những tiêu thức khác nhau nhưng chủ yếu là phân loại theo chủ thể phát hành TP: Nếu căn cứ vào chủ thể phát hành TP có TP chính phủ, TP chính quyền địa phương và TP công ty. 2.2.2.1. TP chính phủ và TP chính quyền địa phương: là CK nợ do chính phủ hoặc chính quyền địa phương phát hành nhằm mục đích bù đắp thiếu hụt ngân sách và tài trợ các dự án xây dựng các cơ sở hạ tầng, công trình phúc lợi công cộng trung ương và địa phương. TP chính phủ là loại TP an toàn nhất. TP chính phủ thường có ba loại: dài hạn, trung hạn và ngắn hạn. Có các loại TP tiêu biểu sau: TP kho bạc (treasury bonds), TP đô thị (municipal bonds), Công trái nhà nước (state bonds), TP quốc tế (International bonds). 2.2.2.2. TP công ty (corporate bonds) là do công ty phát hành với mục đích huy động vốn để bổ sung vốn tạm thời thiếu hụt phục vụ cho đầu tư phát triển. TP công ty có rất nhiều loại: TP vô danh là loại TP không ghi tên người chủ lẫn người phát hành; TP ký danh là loại TP có ghi tên; TP thế chấp (mortgage bonds) còn gọi là TP bảo đảm (secured bonds) là loại TP khi phát hành có một lượng tài sản tương ứng ký thác tại cơ quan ủy thác để đảm bảo chắc chắn khả năng hoàn trả của TP; TP tín chấp (debenture) còn gọi là TP không bảo đảm (unsecured bonds) là loại TP chỉ dựa vào uy tín của công ty phát hành mà không đưa ra bất kỳ tài sản nào làm vật bảo đảm; TP có khả năng chuyển đổi thành CP thường (convertible bonds) là loại TP rất hấp dẫn và khi công ty làm ăn có lãi thì thì giá CP thường cao hơn trên thị trường khi đó người chủ sở hữu được hưởng lợi; TP thu nhập (income bonds) là loại TP mà lợi tức được trả tùy thuộc vào lợi nhuận của công ty và không cao hơn lãi suất ghi trên TP; TP chiết khấu khống (zero-coupon bonds) còn gọi là TP lãi suất chiết khấu là loại TP lãi suất được trả ngay khi phát hành , được khấu trừ vào tiền mua TP; TP lãi suất thả nổi (floating rate bonds) là loại TP mà lãi suất được điều chỉnh theo tưng thời kỳ phù hợp với lãi suất thị trường (lãi suất tín dụng); TP hỗ trợ hàng hóa là loại TP khi phát hành và khi thanh toán có mệnh giá phụ thuộc chặt chẽ vào giá thị trường của hàng hóa giao dịch trên thị trường quốc tế. 2.2.3. Các công cụ phái sinh hay còn gọi là các chứng chỉ có nguồn gốc CK (Derivaties): 2.2.3.1. Chứng chỉ thụ hưởng do công ty tín thác đầu tư hay các quỹ tương hỗ phát hành. Công ty tín thác đầu tư hay các quỹ tương hỗ là các tổ chức đầu tư chuyên nghiệp thực hiện đầu tư theo sự ủy nhiệm của khách hàng. Các tổ chức phát hành chứng chỉ thụ hưởng để xác nhận quyền lợi của khách hàng là những nhà đầu tư cá nhân trong các quỹ đầu tư nhất định. Chứng chỉ thụ hưởng này có thể được mua bán, giao dịch trên TTCK như các giấy tờ có giá khác. 2.2.3.2. Chứng quyền (Pre-emptive Right): là giấy xác nhận quyền được mua CP mới phát hành tại mức giá bán của công ty. Các chứng quyền thường được phát hành cho các cổ đông cũ, sau đó chúng có thể được đem ra giao dịch.Giấy xác nhận quyền được mua số CP mới phát hành do công ty cấp gọi là giấy bảo đảm quyền mua CP. Giấy bảo đảm quyền mua CP cũng là một CK được gọi là chứng quyền. Chứng quyền là một CK, cung cấp cho sở hữu chủ quyền tiên mãi hoặc quyền đặt mua (quyền dự tính) một lượng nhất định CP mới phát hành, với giá cả nhất định, trong một thời hạn nhất định (thường là kỳ hạn ngắn). Giá trị của chứng quyền được coi là một phần vốn của cổ đông. 2.2.3.3. Chứng khế (warrants): là các giấy tờ được phát hành kèm theo các TP, trong đó xác nhận quyền được mua CP theo những điều kiện nhất đinh. Một chứng khế gắn với một loại CK, cho phép người giữ nó được quyền chuyển đổi CK đó sang CK khác hoặc sang một công cụ tài chính nào đó khác theo một giá định trước gọi là giá đặt mua trong một thời hạn nhất định (thường là kỳ hạn dài hơn chứng quyền). 2.2.3.4. Các chứng chỉ phái sinh: là các CK có giá trị phụ thuộc vào các giá trị khác luôn thay đổi trên thị trường. Đây là sản phẩm tài chính cao cấp và rất phức tạp, bao gồm các hợp đồng chuyển giao sau, hợp đồng kỳ hạn, hợp đồng lựa chọn, hợp đồng Swaps… 3. Các chủ thể tham gia TTCK TTCK hoạt động được là nhờ hoạt động của các chủ thể tham gia TTCK. Toàn bộ thao tác hàng ngày của các chủ thể này làm cho thị trường vận động hoàn hảo. Tuy khác nhau về tính chất, mục tiêu và cách làm, hoạt động của họ liên đới và bổ sung chặt chẽ cho nhau, mỗi chủ thể đều đóng vai trò của mình và tập thể sẽ đều vững mạnh và nhờ thế tài sản tài chính từ sở hữu của người này sang sở hữu của người khác một cách hợp lý và hài hòa để nền kinh tế hoạt động với những giá trị mới được tạo ra từng giờ mỗi ngày. Trên TTCK có 4 nhóm tác nhân sau đây: Chủ thể phát hành hay chủ thể đi vay. Những người huy động vốn bằng cách phát hành và bán các CK trên thị trường sơ cấp. Chủ thể này bao gồm: Chính phủ, các cơ quan chính phủ, các tổ chức tài chính, các doanh nghiệp và các CtyCP. Trong số đó chủ yếu là chính phủ và các CtyCP. 3.1.1. Chính phủ và các cơ quan chính phủ. Các khoản chi tiêu của chính phủ đều được lấy từ ngân sách (chủ yếu là thuế). Nếu chỉ dựa vào nguồn ngân sách thì không thể đáp ứng được nhu cầu về vốn đầu tư, vì vậy chính phủ phải huy động vốn thông qua việc phát hành TP chính phủ. Chính phủ thường giao cho Bộ Tài chính (hoặc Bộ Ngân khố, hoặc kho bạc nhà nước) phát hành TP chính phủ. Các lọai TP trung và dài hạn trở thành nguồn cung cấp CK trên TTCK. Ngoài ra, nhằm thực hiện chính sách tiền tệ, Ngân hàng Trung Ương (NHTƯ) (theo sự ủy nhiệm của Bộ tài chính) thường phát hành loại TP ngắn hạn (còn gọi là tín phiếu kho bạc hay hối phiếu kho bạc) để thực hiện nghiệp vụ thị trường mở (open market). Khi NHTƯ thấy cần rút bớt khối lượng tiền tệ trong lưu thông về thì NHTƯ bán tín phiếu ra. Ngược lại, khi cần thiết phải đưa thêm tiền vào lưu thông thì NHTƯ mua tín phiếu về. Số tín phiếu này thường được giao dịch trên thị trường tiền tệ. Sự tham gia của Nhà nước đảm bảo cho thị trường được hoạt động theo đúng các quy định của pháp luật nhằm bảo vệ lợi ích của người đầu tư, đảm bảo cho thị trường được hoạt động công bằng, công khai, trật tư, tránh những tiêu cực có thể xảy ra. 3.1.2. Các doanh nghiệp. Sau nhà nước, loại chủ thể thứ hai cũng có nhu cầu rất lớn và thường xuyên về vốn tiền tệ, đó là các doanh nghiệp, bất luận doanh nghiệp đó thuộc loại hình tổ chức theo mô hình quản lý nào: doanh nghiệp tư nhân, công ty liên doanh hay CtyCP. Nhưng chỉ có CtyCP mới có liên quan nhiều tới hoạt động phát hành CK trên thị trường. Xét về lịch sử, CtyCP mới xuất hiện trong vòng 2 thế kỷ nay, nhưng về lịch sử nó có tốc độ phát triển thần kỳ. CtyCP (corporation) biến những hoạt động kinh doanh chỉ có tính chất cá nhân và riêng lẻ trở thành những tổ chức mà trong đó tài năng, tiền bạc, nhân lực và vốn liếng các loại được quy tụ lại, kết hợp với nhau hướng về mục đích chung như lợi nhuận phát triển, sản phẩm và phát triển cuộc sống. CtyCP sản sinh ra CP và gắn chặt với TTCK như hình với bóng. CtyCP là công ty mà số vốn là sở hữu chung của nhiều người đóng góp dưới hình thức cổ phần, do đó vốn tự có của CtyCP. Người mua CP gọi là cổ đông cũng đồng thời là chủ sở hữu một phần doanh nghiệp tương đương với tỷ lệ vốn góp. Cổ đông chỉ chịu trách nhiệm về hoạt động của công ty trong giới hạn số vốn của mình nên công ty còn được gọi là công ty trách nhiệm hữu hạn. CtyCP tồn tại độc lập với sỡ hữu chủ, tức là cổ đông (stock holders). Trên thế giới, có hai hình thức tổ chức CtyCP: 1) CtyCP công cộng (public company); CtyCP tư nhân (private company). Chỉ có CtyCP công cộng thì mới được quyền bán cổ phần cho công chúng, thường là cổ phần vô danh có thể chuyển nhượng tự do và mua bán trên TTCK. CtyCP tư nhân không được phép bán CP cho công chúng. Các CP do các hội viên công ty nắm giữ và không được phép chuyển nhượng cho người thứ ba, hoặc chỉ được chuyển nhượng nếu có sự đồng ý của các giám đốc công ty. Để đáp ứng nhu cầu về vốn ngoài phát hành CP – một CK vốn, thì CtyCP còn có thể phát hành TP - một CK nợ. Các doanh nghiệp tham gia thị trường với tư cách là người tạo ra hàng hóa tại thị trường sơ cấp và mua bán lại các CK ở thị trường thứ cấp. Doanh nghiệp là CtyCP có vị trí quan trọng nhất, nó tạo ra một khối lượng hàng hóa lớn qua việc phát hành CP để bán lần đầu trên thị trường sơ cấp, nhằm tạo vốn cho công ty mới thành lập, hoặc phát hành bổ sung để tăng vốn phục vụ cho quá trình sản xuất kinh doanh của công ty. CtyCP không chỉ là chủ thể CK mà nó còn là người mua CK do các công ty phát hành với nhiều mục đích khác nhau như: đầu tư vào CP của công ty khác, mua bán CK của chính mình hoặc tham gia các hoạt động mang tính tiêu cực như: thủ tiêu đối thủ cạnh tranh, hoặc khống chế ,thao túng nhằm nắm quyền kiểm soát công ty… Các doanh nghiệp khác cũng có thể phát hành thêm TP, hoặc cũng có thể là những chủ thể mua bán CK hoặc tạo ra tính thanh khoản cho những CK của mình. 3.2. Chủ thể đầu tư hay chủ thể cho vay. Đây là bộ phận những người có tiền nhàn rỗi, sử dụng tiền đầu tư vào TTCK bằng cách thực sự mua các CK đang được phát hành trên TTCK nhằm hưởng lãi và lợi nhuận. Người đầu tư dù được gọi là đã tham gia vào TTCK cũng không có mặt và không có quan hệ nào với Sở giao dịch. Các công ty môi giới và kinh doanh CK sẽ phục vụ cho các nhà đầu tư. Họ đóng vai có khi là người mua, lúc khác lại là bán, hoặc có vẻ như đồng thời làm chuyện đó cho nhà đầu tư. Hai người đầu tư mua và bán dù có ngồi sát cạnh nhau cũng cần tuân theo qui định thông qua trung gian môi giới như vậy để trao đổi tiền và hàng. Có thể phân chủ thể cho vay thành hai loại: 3.2.1. Nhà đầu tư cá nhân: Là chủ thể quan trọng tham gia TTCK với tư cách là người mua bán CK. Bộ phận này chính là công chúng, một loại chủ thể có khả năng cung ứng một khối lượng tiền tệ rất lớn. Nguồn tiết kiệm từ thu nhập của bộ phận này là nguồn cung cấp rất quan trọng và có xu hướng ngày càng gia tăng cùng với sự tăng trưởng GDP ở mỗi quốc gia. Công chúng khi có tiền nhàn rỗi tạm thời họ tham gia mua CK với mục đích đầu tư kiếm lời. Khi có nhu cầu vốn họ đem bán các CK trên thị trường thứ cấp. 3.2.2. Các tổ chức đầu tư: các quỹ hưu bổng, quỹ tương hỗ, các công ty bảo hiểm, các ngân hàng thương mại các công ty đầu tư quốc gia, các quỹ tài chính công, các quỹ bảo hiểm xã hội, các quỹ cứu trợ. Các tổ chức này tham gia TTCK với tư cách vừa là người mua, vừa là người bán để kiếm lợi nhuận thông qua hình thức nhận cổ tức, lãi TP hoặc tìm kiếm giá trị thặng dư, hoặc tìm kiếm thanh khoản. Vai trò của các tổ chức này ở các nước có TTCK phát triển ngày càng to lớn. Các Ngân hàng thương mại tham gia TTCK với tư cách là người phát hành CP để tạo nguồn vốn khi mới thành lập hoặc tăng vốn bổ sung, cũng như phát hành TP để huy động vốn. Ngân hàng thương mại còn thực hiện các dich vụ trên TTCK như: tư vấn về phát hành, làm đại lý phát hành để hưởng phí hoa hồng, hoặc bảo lãnh phát hành toàn bộ để hưởng phí bảo lãnh. Ngoài ra, NHTM còn thực hiện các dịch vụ khác với tư cách là nhà trung gian môi giới CK như mua bán CK hộ cho khách hàng để hưởng phí hoa hồng, lưu giữ CK, nhận và trả cổ tức cho khách hàng, làm dịch vụ thanh toán CK. 3.3.Chủ thể trung gian CK. Trung gian là đưa đường dẫn lối để hai bên gặp nhau. Những trung gian CK này làm nhiệm vụ đưa đường dẫn lối để người bán và người mua gặp nhau theo đúng yêu cầu của cả hai bên bởi vì không phải ai cũng có đầy đủ thông tin để có thể tìm thấy người mua và người bán hợp nhau. Để làm được công việc này thì những người trung gian phải có kiến thức rộng, am hiểu tình hình kinh tế chung và rất rành hoạt động của các công ty. Do vây, các trung gian CK không phải là người môi giới thông thường, mà giữ vai trò vô cùng chủ động trong việc thương lượng CK, thay thế thân chủ để cam kết mua bán CK với giá định sẵn do chính trung gian CK lựa chọn. Trung gian CK, giữ bí mật nghề nghiệp và không được quền tiết lộ danh tính và các chi tiết liên quan đến nghiệp vụ và tài khoản của khách hàng. Nhà trung gian CK có thể với tư cách là: nhà trung gian cá nhân (thể nhân), tổ chức trung gian (pháp nhân) như các công ty CK. Vai trò chủ yếu của các trung gian CK là: kinh doanh, môi giới và bảo lãnh CK. TTCK hoạt động hiệu quả một phần là nhờ sự thủ vai tốt của các nhà trung gian CK. Hầu hết các công ty CK đều vừa có hoạt động môi giới vừa có hoạt động kinh doanh CK. Kinh doanh CK là nghiệp vụ mua bán CK cho chính mình và tự gánh chịu rủi ro của các nhà trung gian CK. Với vai trò là người kinh doanh CK các trung gian CK là một thành viên quan trọng của TTCK, có tác dụng làm cho hoạt động của TTCK đều đặn, không bị gián đoạn hoạt động và sôi động. Ngoài vai trò kinh doanh CK, những người thương gia CK còn có nghĩa vụ kiểm soát sự mất cân đối thị trường từ đó duy trì sự ổn định của trên thị trường. Môi giới CK là những người đại diện thu xếp giao dịch cho khách hàng và hưởng hoa hồng. Họ không mua bán CK cho mình, họ chỉ là người kết nối và giúp thực hiện yêu cầu của người mua, kẻ bán. Chức năng của họ là hòa hợp giữa người mua và người bán CK, qua đó họ nhận được các khoản hoa hồng môi giới. Tóm lại sự tham gia của các nhà trung gian CK trên thị trường góp phần đảm bảo các loại CK được giao dịch trên thị trường là CK thực, giúp cho thị trường hoạt động lành mạnh, đều đặn, hợp pháp, phát triển và bảo vệ lợi ích cho nhà đầu tư. 3.4. Người chuyên gia (specialist). Đây là những người luôn cập nhật việc phân tích, định giá cho từng loại CK. Người chuyên gia đóng vai trò tối hậu tại sàn giao dịch. Họ sắm vai là điểm kết nối giữa các nhà môi giới với nhau trong việc thực thi các lệnh mua bán cho khách hàng theo phương thức đấu giá hai chiều tại Sở giao dịch. 3.5. Người tổ chức thị trường. Là người cung cấp địa điểm và phương tiện để phục vụ cho việc mua bán CK, đó là SGDCK. Ngoài ra, người tạo lập thị trường còn thực hiện chức năng quản lý, điều hành các hoạt động diễn ra tại đây bảo đảm cho TTCK hoạt động theo đúng các qui định của pháp luật để đảm bảo sự minh bạch, công bằng tránh những yếu tố tiêu cực có thể xảy ra trong giao dịch CK, bảo vệ được lợi ích cho những người đầu tư – người đó chính là người điều hòa. Vai trò người điều hòa thuộc về nhà nước. Để thực hiện vai trò này, phải hình thành một cơ quan quản lý giám sát và điều chỉnh thị trường – cơ quan đó chính là Hội đồng CK quốc gia (có nước gọi là Ủy ban CK quốc gia). Hội đồng CK quốc gia (UBCK quốc gia) có nhiệm vụ và quyền hạn sau đây: - Nghiên cứu, vạch kế hoạch, dự thảo các văn bản pháp luật và các thể lệ chế độ về tổ chức và hoạt động TTCK để trình cấp có thẩm quyền quyết định ban hành - Quản lý và giám sát hoạt động của TTCK, đưa ra các giải pháp điều chỉnh hữu hiệu để đảm bảo thị trường hoạt động tốt; cấp, đình chỉ, thu hồi các loại giấy phép trong lĩnh vực và phát hành và kinh doanh CK (giấy phép kinh doanh CK của các công ty CK, giấy phép đăng ký CK tại SGDCK cho các công ty phát hành CK…) 4. Cấu trúc và phân loại cơ bản của TTCK. Có nhiều tiêu thức để phân loại cấu trúc TTCK 4.1. Căn cứ vào sự luân chuyển các nguồn vốn phân thành: thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp. 4.1.1. Thị trường sơ cấp (Primary market). Thị trường sơ cấp (TTSC) là nơi các CK được phát hành và phân phối lần đầu tiên cho các nhà đầu tư. Nguồn vốn chủ yếu của thị trường này là nguồn tiết kiệm của công chúng cũng như một số tổ chức phi tài chính. Như vậy, thị trường sơ cấp thực hiện chức năng quan trọng nhất của TTCK, đó là chức năng kinh tế. Mang nguồn tiền nhàn rỗi đến cho người cần sử dụng, đưa nguồn tiết kiệm vào công cuộc đầu tư. TTSC là nơi phát hành lần đầu CK ra công chúng (vì thế các CK này còn được gọi là CK mới), tạo vốn cho đơn vị phát hành và chỉ tạo ra phương tiện huy động vốn. Vai trò của TTSC là tạo ra hàng hóa cho thị trường giao dịch và làm tăng vốn đầu tư cho nền kinh tế. TTSC là thị trường phát hành vì nơi đây mua bán các CK phát hành lần đầu giữa người phát hành (người bán._.) và người đầu tư ( người mua). Nhà phát hành là người huy động vốn trên TTSC, gồm chính quyền các cấp, các công ty và các tổ chức tài chính. Trên TTSC, chính phủ và các công ty thực hiện huy động vốn thông qua việc phát hành bán CK của mình cho các nhà đầu tư nhằm mục đích: - Các cấp chính quyền phát hành TP, công trái… cho các nhu cầu cần thiết khác nhau. -Các công ty phát hành CK nhằm tạo lập một doanh nghiệp cổ phần hoặc huy động thêm vốn mở rộng sản xuất kinh doanh. Bằng cách huy động vốn thông qua phát hành đại chúng, công ty đã chuyển thể từ dạng sở hữu riêng của một số ít cá nhân (Privately held company- công ty nội bộ) sang dạng CtyCP đại chúng (Public coporation). Chức năng cơ bản của TTSC là kết nối những người tạm thời thừa vốn và những người thiếu vốn lại với nhau bằng cách tạo một kênh dẫn có hiệu lực và có hiệu quả để đưa vốn từ người tạm thời thừa vốn tời người tạm thời thiếu vốn. Việc dẫn vốn từ người tiết kiệm đến người sử dụng là rất quan trọng. Bởi lẽ, những người có khoản tiết kiệm cũng có được cơ hội đầu tư sinh lời và mặt khác, người vay có được quyền sử dụng số tiết kiệm của người khác và do đó khắc phục được hiện tượng tạm thời thiếu vốn trong sản xuất kinh doanh. Từ đó, cả người cho vay và người đi vay đều có cơ hội sinh lời. TTSC tạo điều kiện cho hai nhu cầu này gặp nhau. Nếu không có nó sẽ gặp khó khăn trong việc chuyển vốn từ người không có cơ hội sinh lời đến người có cơ hội sinh lời và do vậy, cả hai đều không khá lên được. 4.1.2 Thị trường thứ cấp (TTTC) (Secondary market) : còn được gọi là thị trường cấp hai, là nơi giao dịch mua bán các CK đã được phát hành trên TTSC và là một bộ phận quan trọng của TTCK, gắn bó chặt chẽ với TTSC. Những loại CK giao dịch ở đây có thể được mua đi bán lại nhiều lần với giá cả cao thấp khác nhau. Vì vậy, trong thực tế, TTTC còn được gọi là thị trường luân chuyển CK, là nơi chủ yếu tạo điều kiện trao đổi CK “cũ”, mà sở hữu chủ của chúng lúc này là nhà đầu tư chứ không phải công ty phát hành, càng không phải là của SGDCK. TTTC thực hiện vai trò điều hòa lưu thông các nguồn vốn đảm bảo chuyển hóa càng nguồn vốn ngắn hạn thành dài hạn, để đưa vào đầu tư phát triển kinh tế. Nhờ có TTTC, những người có vốn nhàn rỗi tạm thời có thể yên tâm đầu tư vào CK vì khi cần tiền họ có thể bán lại CK của mình cho các nhà đầu tư khác trên TTCK. TTTC thực hiện các chức năng: -Tạo dễ dàng để bán các công cụ tài chính nhằm thu tiền mặt, lấy ngân quỹ, tức là tạo ra cho các công cụ tài chính tăng cao tính thanh khoản. -Kiếm lời từ việc nắm giữ CK. -Xác định giá CK hợp lí trên cơ sở đấu giá tự do (cạnh tranh hoàn hảo). Những người đầu tư CK định đoạt về giá với nhau để mua bán cái “quyền làm chủ” (CP) một phần một CtyCP. TTTC giúp họ dễ dàng thực hiện các vòng quay vốn (quy nhanh ra tiền lúc cần quyết định hay khi đổi ý) mà không cần dính sâu vào doanh nghiệp. -Giá hợp lý trên TTTC ảnh hưởng đến giá phát hành CK trên TTSC, xác định giá của mỗi CK mà công ty phát hành bán ở TTSC. TTTC có thể được tổ chức theo hai cách: -Tổ chức ra các sở giao dịch, tức là những trung tâm giao dịch có tổ chức hay thị trường giao dịch trên sàn. Hoạt động của SGDCK có thể rất nhộn nhịp, nhưng số người tham gia vào quá trình đó được xem là cố định. Người đầu tư CK dù được gọi là đã tham gia vào TTCK cũng không có mặt và không có quan hệ nào với Sở giao dịch. Và dù Sở giao dịch là nơi rất tập trung, nó cũng chỉ giữ nhiệm vụ là một khâu trong TTCK. -Có một thị trường trao tay hay còn gọi là thì trường thương lượng, hay thị trường giao dịch không qua quầy (over the counter market) theo kiểu mua bán thẳng cho bất kỳ ai chấp nhận giá mà người bán đặt ra, nó có tính cạnh tranh cao. Các thị trường OTC, SGDCK là các dạng của TTTC. TTTC là nơi các nhà đầu tư mua bán các CK đã được phát hành với hy vọng kiếm lời từ việc nắm giữ CK. TTTC là thị trường cạnh tranh tự do, các nhà đầu tư và các công ty môi giới, kinh doanh CK được tự do tham gia vào thị trường. Giao dịch trên TTTC phản ánh nguyên tắc cạnh tranh tự do, giá CK trên TTTC do quan hệ cung cầu quyết định. Các nhà đầu tư có thể mua và bán CK nhiều lần trên TTTC. TTTC là thị trường hoạt động liên tục, là nơi các đầu tư kinh doanh CK mua đi bán lại các loại CK đã được phát hành hay còn gọi là “CK cũ”, lúc này CK trở thành mặt hàng kinh doanh, một sản phẩm đặc biệt. TTTC là hoạt động mua bán các CP, TP… đến tay thứ hai mà không làm tăng thêm quy mô đầu tư vốn, không thu hút thêm được các nguồn tài chính mới nhưng làm cho hàng hóa của thị trường được liên tục lưu hành từ tay cá nhân này qua chủ thể khác mỗi giờ mỗi phút trong ngày. * Sự khác nhau cơ bản của TTSC và TTTC: Ở trên TTSC nhằm thu hút vốn đầu tư của các đơn vị phát hành, còn việc gịao dịch ở TTTC không góp phần làm tăng thêm một đồng vốn huy động nào, mà chỉ mua bán CK đã phát hành ở TTSC mà thôi. Tuy có sự khác nhau như vậy nhưng giữa hai thị trường này có mối quan hệ rất mật thiết với nhau. Quan hệ này là quan hệ nội tại, trong đó TTSC là cơ sở, là tiền đề; TTTC là động lực. TTSC và TTTC được ví như hai bánh xe của một chiếc xe hai bánh, trong đó TTSC là bánh sau, TTTC là bánh trước. Nếu không có TTSC thì chẳng có CK để lưu thông trên TTTC, và ngược lại nếu không có TTTC thì TTSC khó hoạt động trôi chảy. Phân biệt TTTC và TTSC chỉ có ý nghĩa về mặt lý thuyết nhưng việc phân định hai cấp của TTCK có ý nghĩa hết sức quan trọng trong quá trình tiếp cận thị trường. THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN THỊ TRƯỜNG THỨ CẤP THỊ TRƯỜNG SƠ CẤP CHỨNG KHOÁN VỐN DOANH NGHIỆP hoặc CHÍNH PHỦ NHÀ ĐẦU TƯ NHÀ ĐẦU TƯ VỐN CHỨNG KHOÁN Cơ cầu thị trường CK 4.2. Căn cứ vào phương diện pháp lý: phân TTCK thành 3 loại 4.2.1. TTCK chính thức (hay là TTCK tập trung - The Stock Exchange còn gọi là SGDCK). Đây là TTCK tập trung, hoạt động đúng theo các quy định của pháp luât, là nơi giao dịch mua bán các loại CK đã được đăng ký (listed or registered) hay được biệt lệ. Vì lẽ đó nó còn được gọi là thị trường niêm yết tập trung. CK đã được đăng ký là loại CK được cơ quan có thẩm quyền cho phép đảm bảo, phân phối và mua bán qua trung gian, các môi giới và công ty môi giới. Các CK sau khi phát hành đại chúng, nếu hội tụ đủ yêu cầu chọn lọc, thì có thể đăng ký niêm yết trên sàn giao dịch. Sở giao dịch muốn CK niêm yết phải là loại đủ chất lượng và lượng cổ phần phải lớn, cổ đông nhiều thì mới có mua bán liên tục, sôi nổi và đảm bảo uy tín thị trường. CK biệt lệ là loại CK được miễn giấy phép của cơ quan có thẩm quyền, do chính phủ trong các cơ quan công quyền phát hành và đảm bảo. TTCK chính thức là một tổ chức có thực thể, là thị trường minh bạch và được tổ chức cao, có địa điểm nhất đinh, với những trang thiết bị cần thiết, ở đó các CK được giao dịch theo những quy chế nghiêm ngặt và nguyên tắc nhất định. TTCK chính thức hoạt động có thời biểu mua bán rõ rệt, giá cả được xác định trên cơ sở đấu giá công khai có sự kiểm soát của Hội đồng CK quốc gia. Việc mua bán CK được thực hiện tại sàn giao dịch thể hiện bằng các SGDCK. Chính vì vậy, TTCK tập trung (hay TTCK có tổ chức – organized market) còn được gọi là SGDCK (the stock exchange). Tại Sở giao dịch, quá trình mua bán CK diễn ra chỉ thông qua bằng động tác đấu giá, còn lại chuyện mua bán thực sự sẽ được giải quyết ở công ty môi giới và kinh doanh CK, có thể có sự tham gia của một số định chế khác. Nó đóng vai trò là nơi tập trung thông tin và duy trì sự rõ ràng đáng tin cậy để kẻ mua người bán tiện tham khảo, tạo điều kiện cho những nhà đầu tư chẳng hề biết nhau vẫn có thể an tâm làm ăn với nhau. Nó là một định chế đầu mối (đầu mối chứ không phải trung gian hay chợ), là nơi tạo ra niềm tin, sự công bằng, trung thực và trật tự cho những nhà đầu tư CK. Những nhà đầu tư CK đều phải tốn tiền để mua những thứ đó từ Sở giao dịch. SGDCK chỉ là nơi gặp gỡ của các nhà môi giới CK để thương lượng, đấu giá mua bán CK và là cơ quan phục vụ cho hoạt động giao dịch mua bán CK. SGDCK chỉ giữ nhiệm vụ là một khâu trong TTCK. 4.2.2. TTCK bán chính thức hay TTCK bán tập trung (thị trường OTC). Đây là thị trường không có địa điểm tập trung những người môi giới, những người kinh doanh CK như ở SGDCK, không có khu vực giao dịch cụ thể, hoạt động giao dịch diễn ra ở mọi lúc, mọi nơi, vào thời điểm và tại chỗ mà những người có nhu cầu mua bán CK gặp gỡ nhau. Đây là một loại thị trường bậc cao, được tự động hóa cao độ, hàng năm hãng môi giới trong cả nước giao dịch mua bán CK với nhau thông qua hệ thống điện thoại và hệ thống vi tính nối mạng. Nó không phải là thị trường hiện hữu, vì vậy còn được gọi là thị trường giao dịch không qua quầy – thị trường OTC (over the counter market). Thông thường, đối với các nước nước phát triển và các nước có TTCK phát triển, mới có điều kiện hình thành loại thị trường bậc cao này, vì chỉ có nhà đầu tư ngoài quỹ đầu tư, quỹ hữu bổng, các công ty lớn mới có khả năng có hệ thống thông tin liên lạc hiện đại, còn tham gia nối mạng máy lớn thì rất khó khăn, còn các nhà đầu tư nhỏ khó có thể trang bị cho mình những phương tiện máy móc thiết bị hiện đai, vì vây thị trường OTC chưa thích hợp với các nước đang phát triển. Những nét đặc trưng của thị trường OTC: -Thị trường OTC không có trung tâm giao dịch, mà giao dịch mua bán CK thông qua mạng lưới điện tín, điện thoại. Một điều quan trọng là các nhà đầu tư trên thị trường OTC không trực tiếp gặp nhau để thỏa thuận mua bán CK như trong phòng giao dịch của SGDCK, thay vào đó họ thuê các công ty môi giới giao dịch hộ thông qua hệ thống viễn thông. -Nếu ở SGDCK chỉ có một người tạo ra thị trường cho mỗi loại CK (chuyên gia - specialist), thì trên OTC có thể có nhiều người tạo ra thị trường cho một loại CK. -Có nhiều loại CK giao dịch trên OTC, bao gồm (nhưng không giới hạn): CP và TP công ty; TP chính quyền địa phương; CK Chính phủ Mỹ; và CK cơ quan Chính phủ Mỹ. Thành viên của thị trường OTC là các công ty CK không phải là thành viên của một TTCK tập trung. Thành viên OTC tự mua bán CK cho chính mình, bằng nguồn vốn của mình. Tuy nhiên, họ vẫn thực hiện các giao dịch với tư cách là người môi giới ăn hoa hồng như những giao dịch khác. Thị trường OTC thực hiên trò của TTTC, tức là thực hiện vai trò điều hòa, lưu thông các nguồn vốn ngắn hạn thành dài hạn để đưa đầu tư phát triển kinh tế. Nhờ có thị trường OTC, những người có vốn nhàn rỗi tạm thời có thể yên tâm đầu tư vào CK. -Niêm yết CK trên thị trường OTC: các CK buôn bán trên thị trường OTC cũng phải được niêm yết công khai cho công chúng (các nhà đầu tư) biết để có các quyết định đầu tư. Có 3 cách yết giá trên thị trường OTC: yết giá chắn chắn, giá yết phụ thuộc, giá yết cố gắng đạt được. 4.2.3. TTCK phi tập trung hay còn gọi là TTCK thứ 3 (third market). Đây là loại thị trường mà hoạt động giao dịch mua bán, chuyển nhượng CK có thể thực hiện ở bất cứ đâu và bất cứ lúc nào, có thể thông qua người môi giới hoặc do chính người sở hữu CK thực hiện. TTCK phi tập trung là cơ sở để hình thành thị trường tập trung, rồi tiến đến hiện đại hóa thành thị trường bán tập trung (OTC). 4.3. Căn cứ vào đặc điểm các loại hàng hóa lưu hành TTCK. 4.3.1. Th ị trường CP: giao dịch mua bán những CP thường và những CP ưu đãi. Những CP ưu đãi gồm các mạng: CP ưu đãi không nộp lãi (non cumulative preferred stocks), CP ưu đãi có lãi cổ phần gộp hay tích lũy (cumulative preferred stocks), CP ưu đãi tham dự chia phần (participating preferred stocks), CP ưu đãi không tham dự chia phần (non participating preferred stocks), CP ưu đãi chuyển đổi được (convertible preferred stocks), CP ưu đãi có thể bồi hoàn được (redeemable preferred stocks) 4.3.2. Thị trường TP: giao dịch mua bán TP dài hạn kho bạc(treasury bonds), TP đô thị (municipal bonds), công trái nhà nước (state bonds). Trong đó TP công ty gồm các loại: TP không đảm bảo (Unsecured bonds), TP có đảm bảo (secured bonds), TP chuyển đổi (convertible bonds), TP thu nhập (income bonds), hay TP điều chỉnh (adjustment bonds), TP có thể thu hồi(callable bonds). 4.3.3. Thị trường các công cụ có nguồn gốc CK: Giao dịch mua bán những hợp đồng về quyền lựa chọn, những giấy đảm bảo quyền mua CP… Việc phân loại TTCK có ý nghĩa quan trọng nó giúp các quốc gia lựa chọn cho mình hình thức nào là phù hợp. Ở các nước có nền kinh tế thị trường phát triển, một khi được phát hành xong, CK có thể được mua bán trao đổi tại sàn giao dịch (trading floor) của một thị trường có tổ chức (organized market) như SGDCK, hoặc bỏ qua quầy (over the counter). PHẦN II: TTCK VIỆT NAM. 1. Những măt đã đạt được của TTCK Việt Nam. TTCK Viêt Nam thành lập và chính thức đi vào hoạt động vào ngày 20/7/2000. Sau 6 năm hoạt động TTCK Việt Nam đã được hình thành và phát triển với sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước. Qua 6 năm chính thức đi vào hoạt động, TTCK Việt Nam đã hình thành và phát triển với sự quản lý chặt chẽ của Nhà nước và đã đạt được những mặt đáng kể như sau: 1.1. TTCK bước đầu thể hiện được vai trò là kênh huy động vốn cho nền kinh tế. Qua 6 năm hoạt động, TTCK nước ta đã phát huy tích cực vai trò là một kênh huy động vốn trung, dài hạn, đáp ứng nhu cầu đầu tư của nền kinh tế, là một trong những nhân tố thúc đẩy quá trình minh bạch hóa hoạt động của doanh nghiệp. Tính đến nay đã có 23 công ty niêm yết là 1.120 tỷ đồng. TTCK đã huy động được một khối lượng vốn nhất định cho ngân sách nhà nước thông qua việc đấu thầu và bảo lãnh phát hành 11.000 tỷ đồng TP Chính phủ, TP của Quỹ hỗ trợ đầu tư phát triển để niêm yết trên TTGDCK. Một hệ thống tổ chức tài chính trung gian tham gia trên thị trường với 13 công ty CK, 16 các tổ chức hoạt động lưu ký cùng với ngân hàng lưu ký, ngân hàng chỉ định thanh toán đã thực hiện tốt các nghiệp vụ về kinh doanh CK, về lưu ký, đăng ký và thanh toán bù trừ. Hiện Ủy ban CK nhà nước đã cấp phép cho 13 công ty CK, 2 công ty quản lý quỹ đầu tư CK, 2 Ngân hàng thương mại trong nước và 3 Ngân hàng thương mại ngoài nước được phép lưu ký CK, 8 tổ chức kiểm toán độc lập (2 tổ chức nước ngoài và 6 trong nước) được phép kiểm toán báo cáo tài chính của các tổ chức phát hành, niêm yết CK và tổ chức kinh doanh CK. Trong những năm qua, các công ty CK đều đã triển khai được các nghiệp vụ cơ bản là môi giới và tự doanh, tích cực tham gia tư vấn niêm yết với kết quả kinh doanh có chiều hướng phát triển tốt. Các công ty phần lớn đã mở thêm chi nhánh và đại lý nhận lệnh để mở rộng phạm vi hoạt động. Trong năm 2003, Thủ tướng Chính phủ đã chấp thuận cho thành lập Công ty Liên doanh quản lý Quỹ đầu tư CK đầu tiên tại Việt Nam nhằm giúp cho hoạt động đầu tư vào TTCK đa dạnh và mang tính chuyên nghiệp hơn. Thực hiện Nghị định số 187/CP về chuyển đổi của DNNN thành CtyCP trong năm 2005, các thị trường giao dịch CK đã tổ chức đấu giá cổ phần cho 64 doanh nghiệp, thu về gần 4.574 tỷ đồng, gần gấp 1,5 lần giá trị mệnh giá, tăng 527 tỷ đồng so với giá khởi điểm. Trong năm 2005 có 5 CtyCP đầu tiên phát hành CP ra công chúng huy động 132,6 tỷ đồng; 10 công ty đã niêm yết trên trung tâm giao dịch CK thành phố Hồ Chí Minh phát hành thêm CP huy động 661,58 tỷ đồng. Tính đến ngày 30/6/2005, tổng giá trị thị trường niêm yết đạt gần 31.000 tỷ đồng, gồm hơn 1.700 tỷ đồng CP của 29 công ty CtyCP và trên 29.000 tỷ đồng TP chính phủ, TP chính quyền địa phương và TP Ngân hàng Đầu tư phát triển Việt Nam. Đến ngày 30/6/2005, TTGDCK thành phố Hồ Chí Minh đã tổ chức được 1.071 phiên giao dịch liên tục, an toàn với tổng trị giá giao dịch đạt gần 33.700 tỷ đồng, trong đó TP chiếm 89%, CP và chứng chỉ quỹ chiếm 11%. 1.2. Quy mô của thị trường ngày càng mở rộng qua các năm. Năm 2005 quy mô của thị trường được mở rộng tăng khoảng 55% giá trị CK niêm yết. Từ quy mô nhỏ bé ban đầu với 2 công ty niêm yết có vốn điều lệ tổng cộng khoảng 270 tỷ đồng, tới nay TTCK Việt Nam đã có 41 loại CP được niêm yết và 1 chứng chỉ quỹ (VF1). Số lượng các loại TP cũng ngày một tăng lên. Hàng hóa trên thị trường TP với kỳ hạn dài hơn, phương thức phát hành từng bước được chuẩn hóa. Tổng khối lượng niêm yết tại thời điểm hiện nay đã đạt con số 652.9 triệu CP tổng giá trị giao dịch thị trường đã xấp xỉ 10%GDP; có trên 52.000 tài khoản đầu tư, trong đó có 246 nhà đầu tư là tổ chức, trên 362 tài khoản đầu tư là của người nước ngoài. Số lượng các nhà đầu tư nước ngoài gia nhập vào TTCK VIệt Nam tăng là nhân tố hết sức quan trọng kích cầu CK thông qua các nhà đầu tư chuyên nghiệp, có khả năng thu hút, tập trung các nguồn vốn đầu tư nhỏ lẻ trong nền kinh tế. Năm 2000 2001 2002 2003 2004 2005 15/5/2006 Tổng giá trị vốn hóa thị trường (tỷ đồng) 986 570 2.436 2.307 4.237 7.390 30.600 Tổng giá trị giao dịch (tỷ đồng) 92 1033 1087 2998 19887 26878 28168 Bảng 1: Một vài chỉ tiêu của trung tâm giao dịch CK TP.HCM qua các năm (đơn vị: tỷ đồng) Nguồn: Ủy ban CK nhà nước. Quy mô thị trường tăng nhanh với tốc độ lớn nhất trong 5 năm qua, tổng giá trị CK niêm yết và đăng ký giao dịch (theo mệnh giá) trên hai TTGDCK đạt 41.839 tỷ đồng, tăng 64% so với năm 2004. Giá trị TTCK niêm yết và đăng ký giao dịch đạt 47.115 tỷ đồng, tăng gấp 1.6 lần năm trước, tương đương 6.1% GDP. Điều quan trọng hơn là tính thanh khoản của thị trường cao hơn, với hơn 31 nghìn tài khoản giao dịch CK, tăng 45%. Kết quả trên đây cho thấy hoạt động đấu giá cổ phần trên TTSC đã làm cho thị trường thứ cấp sôi động hơn, đồng thời mở ra xu hướng các doanh nghiệp lựa chọn phương thức huy động vốn qua TTCK. Theo ước tính của Công ty quản lý quỹ Dragon Capital, trong năm 2006 có khoảng 500 triệu USD vốn đầu tư gián tiếp của nước ngoài đổ vào TTCKViệt Nam. Đặc biệt từ trung tuần tháng 7-2006, với việc Ngân hàng Thương mại cổ phần Sài Gòn thương tín (Sacombank) niêm yết CP trên TTGDCK Tp.HCM với số vốn điều lệ gần 1.900 tỷ đồng đã trở thành doanh nghiệp có số vốn lớn nhất niêm yết CP và cũng làm cho quy mô hoạt động của Trung tâm từ 1,5 tỷ USD tăng lên 2,0 tỷ USD. Cùng với sự phát triển hoạt động của TTGDCK TP Hồ Chí Minh, ngày 8/3/2005, TTGDCK Hà Nội đã chính thức đi vào hoạt động. Việc ra đời của thị trường này đã góp phần hoàn chỉnh mô hình TTCK Việt Nam. Ðến nay, đã có 9 công ty đăng ký giao dịch tại TTGDCK Hà Nội với giá trị vốn điều lệ 1.500 tỷ đồng; giá trị giao dịch CP bình quân 2 tỷ đồng/phiếu. Sự khởi đầu này chưa phải là cao nhưng rất đáng khích lệ đối với TTGDCK Hà Nội sau năm tháng đi vào hoạt động. Cùng với những bước tiến của hai TTGDCK TP Hồ Chí Minh và Hà Nội, các tổ chức kinh doanh, dịch vụ CK cũng đã có sự phát triển về quy mô và chiều sâu, góp phần tích cực thúc đẩy tiến trình CPH các DNNN. Trong năm 2005, có 5/13 công ty CK tăng vốn điều lệ và bổ sung nghiệp vụ, mức vốn bình quân của các công ty CK tăng 30% so với năm 2004 (mức tăng từ 46,6 tỷ đồng lên 60,5 tỷ đồng/công ty). Có 11/14 công ty được cấp phép hoạt động đủ 5 nghiệp vụ. Trong đó, nghiệp vụ tự doanh và quản lý danh mục đầu tư được các công ty CK triển khai mạnh. Các công ty CK đã tư vấn CPH cho 525 DN, chiếm 76% số DNNN CPH trong năm 2005 và trực tiếp tổ chức đấu giá thành công cho 229 công ty. Nếu như từ năm 2000 đến 2004 mới có hai công ty quản lý quỹ được thành lập, thì trong năm 2005 đã có thêm bốn công ty được cấp giấy phép. Ðây là bước chuẩn bị quan trọng cho việc đầu tư với quy mô lớn hơn vào TTCK của các tổ chức tài chính. Bước phát triển nhanh và kết quả đạt được của TTCK trong năm qua bắt nguồn từ sự chỉ đạo sát sao và quyết liệt của Chính phủ và Bộ Tài chính trong ban hành và thực thi các chính sách tạo hàng hóa cho thị trường, thúc đẩy tiến trình CPH DNNN, thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài nước tham gia TTCK Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp đã phát hành thành công ra công chúng. Trong năm qua, UBCKNN đã cấp giấy chứng nhận phát hành thêm cho 6 công ty niêm yết với tổng trị giá 700 tỷ đồng, cấp giấy chứng nhận phát hành lần đầu ra công chúng cho 4 công ty với tổng trị giá 102 tỷ đồng. Ngoài ra Uỷ ban cũng cấp phép niêm yết cho 7 công ty với tổng vốn điều lệ 2.117 tỷ đồng, trong đó riêng Vinamilk có vốn điều lệ trên 1.500 tỷ đồng. 1.3. Chủ thể tham gia thị trường ngày càng tích cực và hiệu quả. Tính cho tới thời điểm hiện nay hệ thống các tổ chức trung gian đã được tạo lập với 13 công ty CK, 1 ngân hàng thanh toán, 1 trung tâm lưu ký CK, 7 công ty kiểm toán, 9 công ty quản lý quỹ ( riêng năm 2005 cho phép thành lập 4 công ty quản lý quỹ), 2 TTGDCK Các chủ thể tham gia thị trường ngày càng tích cực và hiệu quả. Thông qua hoạt động của thị trường các công ty CK, công ty niêm yết tận dụng được những lợi thế mà thị trường đem lại. Từ đó các công ty đã cải tiến phương thức họat động, công khai hoá thông tin, nâng cao chất lượng quản trị công ty và vì thế uy tín và vị thế của các công ty đã dần khẳng định trên thị trường Sự ra đời của (TTGDCK) Hà Nội vào tháng 3/2005 đã lập tức nhân gấp hơn 2 lần không chỉ không gian mà cả doanh số của TTCK Việt Nam. Với mảng hoạt động đấu giá cổ phần bước đầu tạo được sự gắn kết giữa CK và cổ phần hoá, tạo điều kiện mở rộng phạm vi TTCK tập trung, góp phần vào việc minh bạch hoá TTSC, tăng năng lực tập trung tư bản cho nhà đầu tư và và tăng nguồn thu thuế cho Nhà nước từ tỷ lệ chênh lệch giá bán cổ phần đồng thời bảo vệ lợi ích cho người tham gia thị trường - Tăng cường khả năng tiếp cận của doanh nghiệp và công chúng với TTCK. Tháng 8/2005 TTGDCK Hà nội chính thức khai trương sàn giao dịch thứ cấp và tới 9/3/2006 (sau 7 tháng hoạt động) TTGDCK Hà nội đã tổ chức được tròn 100 phiên giao dịch với tổng khối lượng chuyển nhượng trên 30 triệu CP và gần 800.000 TP. Khối lượng giao dịch trung bình đạt trên 300.000 CP với giá trị hơn 4 tỷ đồng/ phiên. 1.4. Số lượng nhà đầu tư ngày càng tăng, lòng tin của họ đối với thị trường ngày càng được củng cố Năm 2005 số lượng nhà đầu tư tăng 35%. Đồng thời TTCK đã thu hút được sự tham gia của công chúng đầu tư trong và ngoài nước với số lượng 16.226 tài khoản của nhà đầu tư được mở tại các công ty CK, trong đó có hơn 152 nhà đầu tư có tổ chức và 85 nhà đầu tư nước ngoài, góp phần quan trọng cho sự tồn tại và phát triển của TTCK Có được những con số như trên là do sự hoàn thiện cơ chế quản lý và khuôn khổ pháp luật tạo điều kiện cho TTCK phát triển. Cụ thể như sau: Sau khi Quyết định 238 được Thủ tướng Chính phủ ban hành, với các quy định mới là bước đi khá mạnh dạn của Chính phủ nhằm thúc đẩy phát triển TTCK, tạo điều kiện cho các công ty quản lý quỹ liên doanh được thành lập, các nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần, CP, đầu tư TTCK được linh hoạt hơn. Nhờ đó, nhiều nhà đầu tư nước ngoài đã tham gia mua CP trên TTCK, vì vậy, trong năm, số lượng các nhà đầu tư nước ngoài tham gia đã tăng hai hai lần, góp phần thu hút thêm nguồn vốn đầu tư từ nước ngoài Cơ quan quản lý nhà nước đã đảm đương được vai trò hoạch định chính sách, tổ chức, giám sát nhằm đảm bảo TTCK hoạt động ổn định. Các chuẩn mực kiểm toán, công bố thông tin, quản trị công ty được áp dụng với các công ty niêm yết, các thành viên của thị trường. Việc ban hành Quyết định số 528/2005/QĐ-TTg ngày 14/6/2005 về việc phê duyệt danh sách các CtyCP hoá thực hiện bán đấu giá cổ phần, niêm yết, đăng ký giao dịch tại các TTGDCK đã đẩy mạnh hoạt động đấu giá của TTGDCK và hỗ trợ tích cực hơn cho tiến trình cổ phần hoá. Ngày 27/7/2005, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 189/2005/QĐ-TTg thành lập Trung tâm Lưu ký CK trực thuộc Uỷ ban CK nhà nứơc. Sự ra đời của Trung tâm tác động rất lớn đến việc hỗ trợ hoạt động giao dịch trên TTCK Việt Nam, tạo niềm tin cho các nhà đầu tư và các công ty CK. Thể chế tham gia thị trường từng bước được nới lỏng với dấu ấn đáng ghi nhận là việc ban hành Quyết định số 238/2005/QĐ-TTg ngày 29/9/2005 về tỷ lệ tham gia của bên nước ngoài vào TTCK. Theo đó, tỷ lệ nắm giữ tối đa tổng số CP niêm yết, đăng ký giao dịch của các tổ chức, cá nhân nước ngoài trên TTCKVN được nâng lên từ 30% tới 49%. Bên cạnh đó nhà đầu tư nước ngoài cũng được sở hữu tối đa 49% tổng số chứng chỉ quỹ đầu tư niêm yết, đăng ký giao dịch của một quỹ đầu tư CK, đồng thời không giới hạn tỷ lệ nắm giữ đối với TP lưu hành của tổ chức phát hành. Đây là điểm thay đổi quan trọng thúc đẩy các nhà đầu tư tiềm năng nước ngoài tham gia vào TTCK Việt Nam. 2. Thực trạng của TTCK Việt Nam. Được thành lập vào tháng 7/2000 thị trường CK (TTCK) Việt Nam trải qua 6 năm hoạt động với các giai đoạn thăng trầm, từ lúc phát triển quá nóng sang tới giai đoạn suy thoái và hiện nay đang ở giai đoạn khởi sắc với những bước phát triển khá mạnh cả về chất và lượng. Tuy nhiên so với tiềm năng phát triển của nền kinh tế, xu hướng hội nhập quốc tế thì quy mô của thị trường CK Việt Nam còn quá nhỏ bé. Sự phát triển của TTCK trong những năm vừa qua có thể chưa thuyết phục được sự mong đợi của thị trường và nhất là của giới nghiên cứu, nhưng phải thừa nhận rằng với những kết quả đạt được, đó là sự cố gắng, nỗ lực lớn của các cấp, các ngành. Nhìn một cách tổng quát TTCK Việt nam thời gian qua đã đạt được những thành công đáng kể. Bên cạnh đó cũng còn những tồn tại, những khó khăn cần nỗ lực khắc phục để thị trường này thực sự trở thành một kênh huy động vốn quan trọng cho các nhà đầu tư. 2.1. TTCK Việt Nam là thị trường mới, qui mô còn nhỏ và chưa khai thác được tiềm năng của mình. 2.1.1. Số lượng doanh nghiệp niêm yết các giao dịch trên thị trường còn hạn chế. TTCK Việt Nam hiện là hình ảnh một cái chợ được xây dựng khá đẹp, hàng hóa trong chợ được bày biện tương đối, song khách hàng còn quá thưa thớt nếu không muốn nói là không có người mua. Cơ chế quản trị công ty, chế độ kế toán kiểm tóan còn nhiều điểm chưa phù hợp với thông lệ quốc tế. Thị trường chưa thu hút được sự tham gia tích cực của các CtyCP, do các công ty này chưa thấy hết được lợi thế ưu việt của công cụ CP. Tính tới ngày 21/7/2006 chỉ mới có 39 CtyCP trong số hơn 5000 CtyCP của cả nước tham gia vào TTCK là một con số rất nhỏ so với khả năng của nền kinh tế và của các nhà đầu tư. Nguyên nhân của tình trạng này là do “ chúng ta chưa gắn kết được tiến trình cổ phần các DNNN với việc phát hành CK ra công chúng và niêm yết, chưa có các doanh nghiệp lớn làm ăn có hiệu quả niêm yết trên TTCK. Cũng chính vì điều này làm cho thị trường dễ bị tổn thương, nhất là mỗi khi có những sự kiện xảy ra từ phía các công ty niêm yết” ( Theo ông Trần Xuân Hà- Cựu Phó Chủ tịch UBCKNN )Quy mô TTCK Việt Nam còn rất nhỏ bé, vào năm 2003 tổng giá trị CK niêm yết (CP và TP tính theo mệnh giá) mới chỉ chiếm khoảng trên 1,9% GDP. Chỉ có 36 doanh nghiệp niêm yết và đăng ký giao dịch tại TTGDCK Tp.HCM và Hà Nội trong tổng số hàng ngàn CtyCP đủ tiêu chuẩn niêm yết. Những doanh nghiệp này hầu hết có quy mô nhỏ và vốn vài chục tỷ đồng chẳng thấm vào đâu so với các công ty vốn hàng ngàn tỷ trực thuộc các tổng công ty Nhà nước.Còn số lượng các công ty niêm yết có khả năng tài chính tốt còn khiêm tốn, khả năng cạnh tranh trên thị trường đặc biệt là thị trường nước ngoài về sản phẩm của các công ty này còn hạn chế. Chính điều này đã làm cho CP niêm yết chưa đại diện cho các nhóm ngành sản xuất trong nền kinh tế và lại kéo theo chỉ số VN-Index chưa có ý nghĩa, chưa phản ánh đúng tình hình phát triển của nền kinh tế. Đại bộ phận doanh nghiệp CPH là doanh nghiệp nhỏ và vừa với số vốn chỉ chiếm 8,2% tổng số vốn của Nhà nước đầu tư vào các doanh nghiệp. Quá trình CPH DNNN còn khép kín, mang tính chất nội bộ, chưa thu hút được vốn đầu tư từ bên ngoài vào doanh nghiệp. Sau CPH doanh nghiệp không thực hiện niêm yết, đăng ký giao dịch trên TTCK, vì thế, số lượng doanh nghiệp được CPH tăng lên nhưng hàng hóa trên TTCK thì vẫn hạn chế. Và cuối cùng các văn bản pháp lý về định giá vẫn còn sự chưa thống nhất. Hệ thống cơ sở dữ liệu, thông tin thị trường cho hoạt động thẩm định giá nói chung và xác định giá trị doanh nghiệp nói riêng chưa được thiết lập. Thông tin cơ sở phục vụ cho việc định giá doanh nghiệp còn nhiều bất cập. Với những con số đó cho thấy quy mô của TTCK Việt Nam chưa đáp ứng được nhu cầu huy động vốn trung và dài hạn cho nền kinh tế và chưa tổ chức được TTTC hiệu quả đối với TP, đặc biệt là TP Chính phủ. Phạm vi hoạt động của các công ty CK còn rất hạn chế, chỉ trong phạm vi 2 Thành phố Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh, do đó, mới đáp ứng một phần nào đó nhu cầu của các nhà đầu tư trên 2 địa bàn này. Khả năng tiếp cận của công chúng trên toàn quốc với TTCK, các CtyCP và các công ty CK của thành phố còn nhiều hạn chế. Việc giao dịch trên Trung tâm CK trong thời gian qua chủ yếu là quá trình mua đi rồi bán lại những CP đã niêm yết. Cho đến nay, chỉ có một vài công ty phát hành thêm CP mới. Điều này cho thấy TTCK ở Thành phố vẫn chưa thực hiện được chức năng chính của nó là kênh huy động vốn mới cho nền kinh tế. 2.1.2. TTCK Việt Nam chưa thu hút được đông đảo các nhà đầu tư. Thời gian gần đây đã có sự tham gia của các nhà đầu tư nước ngoài vào TTCK tuy nhiên giao dịch CPcủa nhà đầu tư nước ngoài còn ít, vẫn ở trạng thái thăm dò, còn thiếu vắng cả pháp nhân lẫn thể nhân. Nhà đầu tư tham gia TTCK hiện nay chủ yếu là nhà đầu tư cá nhân với số lượng tham gia quá ít so với tiềm lực tài chính trong dân và so với các loại hình đầu tư khác như đầu tư vào bất động sản ha gửi tiết kiệm. Các DNNN được hỗ trợ về vốn hoặc được cho vay ưu đãi nên doanh nghiệp “chưa cần” gõ cửa TTCK vẫn có vốn rẻ để đầu tư kinh doanh! Hệ thống NHTM Việt nam vẫn chủ yếu kinh doanh “độc canh” trên thị trường tín dụng truyền thống nên vẫn là kệnh cung ứng vốn chủ yếu cho nền kinh tế. Hầu hết nhà đầu tư có vốn ít và chịu ảnh hưởng nhiều bởi yếu tố tâm lý, nhất là khi thị trường thăng giáng thất thường. Nhà đầu tư có tổ chức còn quá ít, tính chuyên nghiệp chưa cao, nguốn vốn đầu tư vào TTCK chưa ổn định. Hoạt động CK còn mang nặng tính đầu cơ ngắn hạn, thiếu tính phân tích và dự đoán trên TTCK Việt Nam, công chúng còn đầu tư theo yếu tố tâm lý, chủ yếu bị ảnh hưởng bởi cảm tính. Có rất ít những nhà đầu tư chuyên nghiệp đầu tư theo phương pháp phân tích các chỉ số, số liệu của công ty, điều này ảnh hưởng lớn tới sự phát triển bền vững của TTCK. Hơn nữa, tính chính xác của thông tin mà các đối tượng tham gia trên thị trường đưa ra chưa cao đã làm cho các nhà đầu tư khó có thể đưa ra được các quyết định hợp lý. Các tổ chức niêm yết chưa thấy hết được tầm quan trọng của việc côn._.