Thị hiếu thẩm mỹ của người Việt qua Ca dao - Dân ca

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM NGUYỄN THỊ THU HÀ THỊ HIẾU THẨM MỸ CỦA NGƯỜI VIỆT QUA CA DAO – DÂN CA LUẬN VĂN THẠC SỸ VĂN HỌC Chuyên ngành: Lý luận văn học NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TSKH. LÊ NGỌC TRÀ TP. HỒ CHÍ MINH - 2006 MÔÛ ÑAÀU 1 –M UÏC ÑÍCH , YÙ NGHÓA C UÛA ÑEÀ TA ØI : Trong kho taøng vaên hoïc daân gian ngöôøi Vieät, ca dao–daân ca ñöôïc xem laø “vieân ngoïc quyù”, ñöôïc löu truyeàn saâu roäng vaø coù söùc soáng beàn laâu cuøng vôùi lòch söû daân toäc. Ngoaøi noäi dung theå hieän taâm tö, tình caûm cuûa ngöôøi bình daân, nhöõng caâu haùt daân gian coøn aån chöùa nhöõng suy tö, quan ñieåm cuûa hoï veà moïi maët. Beân caïnh giaù trò veà noäi dung, ca dao- daân ca coøn mang giaù trò lôùn lao veà ngheä thuaät. Vì theá, nhieàu theá heä caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ ñeán vôùi ca dao-daân ca ñeå laøm saùng roõ nhöõng giaù trò veà noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa noù. Caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ chöùng minh ca dao-daân ca mang ñaäm ñaø baûn saéc vaên hoaù daân toäc qua nhieàu khía caïnh. Nghieân cöùu veà ca dao–daân ca luoân laø ñeà taøi thuù vò, ña daïng vaø döôøng nhö laø nguoàn caûm höùng voâ taän vôùi caùc nhaø nghieân cöùu. Nghieân cöùu ca dao-daân ca laø trôû veà vôùi coäi nguoàn daân toäc. Neáu thoáng keâ caùc coâng trình nghieân cöùu veà ca dao-daân ca, chuùng ta seõ thaáy moät khoái löôïng ñoà soä caùc taùc phaåm, töø ñoù chuùng ta thaáy caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ chuù troïng ñeán ca dao-daân ca nhö theá naøo vaø chuùng ta theâm töï haøo, yeâu quyù kho taøng vaên hoïc daân gian cuûa daân toäc. Vieäc nghieân cöùu ñeà taøi “Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao” raát quan troïng vì noù giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc yù thích, tình caûm vaø taâm hoàn cuûa oâng cha ta. YÙ thích cuûa con ngöôøi boäc loä trong ñôøi soáng haøng ngaøy, töø ñoù hình thaønh neân thò hieáu. Thò hieáu thaåm mó thuoäc lónh vöïc vaên hoaù maø khaùi nieäm veà vaên hoaù ñaõ ñöôïc Chuû tòch Hoà Chí Minh khaùi quaùt nhö sau: “Vaên hoaù laø söï toång hôïp cuûa moät phöông thöùc sinh hoaït cuøng vôùi bieåu hieän cuûa noù maø loaøi ngöôøi ñaõ saûn sinh ra nhaèm thích öùng vôùi nhöõng nhu caàu ñôøi soáng vaø ñoøi hoûi cuûa söï sinh toàn” [91]. Do ñoù, vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm myõ cuõng laø ñeå tìm hieåu ñaëc tröng, baûn saéc vaên hoaù daân toäc maø theo GS. Leâ Ngoïc Traø: “Ñaëc tröng vaø baûn saéc cuûa vaên hoaù daân toäc coù theå ñöôïc quan saùt töø nhieàu goùc ñoä, bình dieän khaùc nhau. Coù theå tieáp caän vaán ñeà naøy töø phöông dieän ngoân ngöõ, taâm lí, vaên hoïc, aâm nhaïc, kieán truùc, töø goùc ñoä daân toäc hoïc, vaên hoaù daân gian hay y ñöùc.v.v… Moãi caùch nhìn giuùp chuùng ta nhaän bieát moät neùt naøo ñoù chung cho moïi lónh vöïc, coù maët trong haàu khaép caùc hoaït ñoäng vaên hoaù hoaëc ít ra cuõng laø ñaëc ñieåm rieâng cuûa moãi loaïi hình, taïo thaønh neùt ñaëc tröng daân toäc cuûa noù trong töông quan giöõa caùc neàn vaên hoaù khaùc” [99, tr.6].Vaø “khaùm phaù cho ñöôïc ñaëc tröng aáy laø moät muïc tieâu quan troïng khoâng phaûi chæ coù yù nghóa trong phaïm vi vaên hoaù maø coøn coù nhöõng giaù trò thöïc tieãn- xaõ hoäi to lôùn” [99, tr.6]. “Vieäc khaûo saùt vaên hoaù daân toäc döôùi nhieàu goùc ñoä khaùc nhau cho pheùp hieåu veà daân toäc ñaày ñuû, phong phuù hôn” [99, tr.6]. Theo GS. Nguyeãn Vaên Huy trong “Tìm hieåu baûn saéc vaên hoaù caùc daân toäc ôû nöôùc ta nhìn töø goùc ñoä baûo taøng daân toäc hoïc” thì “Baûn saéc vaên hoaù daân toäc khoâng phaûi laø caùi gì cao xa, coå kính, khoù nhaän thöùc ñöôïc maø tröôùc heát laø caùi bình dò, ñôøi thöôøng, ñöông ñaïi, ñöôïc coäng ñoàng tieáp nhaän, söû duïng vaø saùng taïo” [99, tr.102]. Luaän vaên cung caáp tö lieäu thoáng keâ soá löôïng caùc maët thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua caùch caûm nhaän veû ñeïp cuûa thieân nhieân, veû ñeïp cuûa con ngöôøi. Töø ñoù, ngöôøi ñoïc coù theå deã daøng tìm hieåu nhöõng giaù trò vaên hoaù truyeàn thoáng, baûn saéc daân toäc, thò hieáu thaåm mó daân gian cuûa nhaân daân ta. Khi nghieân cöùu veà ca dao- daân ca, chuùng toâi muoán tìm hieåu veà thò hieáu thaåm mó cuûa nhaân daân ta, daân toäc ta. Vieäc nghieân cöùu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao- daân ca giuùp ích nhieàu trong coâng taùc giaûng daïy ca dao-daân ca ôû tröôøng phoå thoâng.Vì töø ñoù, hoïc sinh hieåu theâm veà ñôøi soáng taâm tö, tình caûm cuûa ngöôøi lao ñoäng, coù caùi nhìn ñuùng ñaén veà hoï. Töø nhöõng lí do treân, chuùng toâi ñaõ choïn ñeà taøi “Thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao-daân ca” vôùi mong muoán goùp phaàn giuùp moïi ngöôøi hieåu theâm veà taâm tö , tình caûm, quan ñieåm cuûa ngöôøi lao ñoäng; hieåu theâm veà baûn saéc vaên hoaù daân toäc, vaên hoaù daân gian Vieät Nam. 2- LÒCH SÖÛ VA ÁN Ñ EÀ : Töø laâu, caùc nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ vieát veà thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät nhöng caùc baøi vieát coøn rieâng leû töøng vaán ñeà, töøng maët nhoû, chöa taïo thaønh moät chænh theå. Caùc baøi vieát chæ chuù yù ñeán khía caïnh veû ñeïp cuûa thieân nhieân vaø con ngöôøi Vieät Nam chöù chöa chuù yù ñeán thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät. Luaän vaên cuûa chuùng toâi seõ nhaán maïnh ñeán khía caïnh naøy. Nguyeãn Vaên Huyeân trong “Goùp phaàn nghieân cöùu Vaên hoaù Vieät Nam” vôùi chöông “Böùc tranh ñòa lyù haønh chính cuûa moät tænh Vieät Nam xöa: Tænh Baéc Ninh”, taùc giaû nghieân cöùu raát kyõ veà tænh Baéc Ninh trong caùc thôøi kyø lòch söû khaùc nhau cuøng soá lieäu caùc thoân xaõ, qua ñoù theå hieän nieàm töï haøo veà non soâng gaám voùc: “Ñòa danh Baéc Ninh, ngaøy nay laø tænh Baéc Ninh, cuûa xöù Baéc Kyø….ôû phaàn giöõa tænh coù con soâng ñaøo Thieân Ñöùc (nay laø soâng Ñuoáng), chaûy qua töø taây sang ñoâng, phía taây vaø taây nam coù soâng Nhò Haø, töùc soâng Hoàng bao boïc; maët baéc coù soâng Caàu vaø maët ñoâng coù soâng Thaùi Bình” [49, tr.253]. ÔÛ chöông “Laøng, thaønh phoá”, hình aûnh laøng queâ hieän ra vôùi veû ñeïp quyeán ruõ: “Laøng ngöôøi Vieät thöôøng ñöôïc laäp gaàn soâng vaø keânh. Töø xa, troâng noù nhö moät cuïm caây xanh trong ñoù moïc loän xoän nhöõng caây tre vôùi hình daïng uy nghi, caây xoaøi laù thaãm maøu, caây boâng gaïo, caây mít, caây coï… Maøu xanh thaãm cuûa luøm caây nhieàu veû naøy noåi baät ôû chaân trôøi treân maøu xanh nhaït hôn ôû ruoäng luùa. Veà muøa xuaân, maøu ñoû cuûa hoa phöôïng vaø boâng gaïo laøm noåi roõ ôû ñaáy moät phong caûnh voâ cuøng ñeïp maét” [49, tr.668]. Taùc giaû coøn mieâu taû chi tieát veû ñeïp hình theå cuûa ngöôøi Vieät qua chöông “Chuûng toäc Vieät” nhö sau: “Ngöôøi Vieät, luùc coøn laø treû con, coù nhöõng neùt raát thanh tuù vaø quaû laø duyeân daùng nhö ta thöôøng noùi. Luùc ñöùng tuoåi, söï bieåu hieän cuûa dieän maïo ít deã chòu hôn; moät soá ngöôøi thaäm chí raát xaáu xí ôû thôøi kyø naøy. Traùi laïi, nhöõng khuoân maët coù choøm raâu nhoû vaø toùc baïc vaø cöùng thì laïi ñeïp vaø khoâng thieáu moät veû oai veä thaät söï…Veà ñaïi theå, ngöôøi Vieät raát meàm maïi vaø coù khieáu veà vaän ñoäng thaân theå”[49, tr.555]. Khi vieát veà “Y phuïc cuûa ngöôøi Vieät”, taùc giaû ñaõ mieâu taû noùn, aùo, quaàn, toùc, guoác, giaøy, nöõ trang cuûa ngöôøi Vieät xöa vaø nay (ngöôøi lôùn vaø treû con). Taùc giaû coøn mieâu taû leã phuïc vaø quaàn aùo tang cuûa hoï. Taùc giaû ñaõ cho bieát: “Laäp neân lòch söû cuûa boä y phuïc cuûa ngöôøi Vieät laø cöïc kì khoù khaên, bôûi vì thieáu gaàn nhö hoaøn toaøn nhöõng tö lieäu veà tình traïng xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc naøy” [49, tr.465]. Vieát veà con vaät, taùc giaû chuù yù ñeán con roàng–con vaät linh thieâng, quen thuoäc vôùi ngöôøi Vieät–cho raèng: “Roàng vaãn ñöôïc coi laø keû ban phaùt aân hueä vaø haïnh phuùc. Moïi ngöôøi duøng hình aûnh noù ñeå taïo neân möa thuaän gioù hoaø… Muøa xuaân, ngöôøi ta ñoâi khi mang roàng ñi trong caùc ñaùm röôùc thaàn. Noù phaûi ñoùng goùp cho söï thaønh coâng cuûa vuï luùa chieâm… Roàng ñan baèng tre, phuû giaáy vaø vaûi. Ngöôøi ta cho noù moät caùi mình ñaày vaûy vaø gai maøu lam hoaëc xanh, moät caùi ñuoâi lôûm chôûm, caùi ñaàu coù raâu ria raäm raïp, maét saùng quaéc lieác ñi lieác laïi, boán chaân luûng laúng vôùi moùng vuoát khuûng khieáp…”[49, tr.113]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ cho ngöôøi ñoïc hieåu theâm veà veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc qua caùc ñòa danh, laøng xaõ,…Taùc giaû coøn cho thaáy ñöôïc neùt ñeïp hình theå con ngöôøi, sôû thích cuûa ngöôøi Vieät xöa vaø nay qua y phuïc, thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät qua hình aûnh con roàng. Taùc giaû Nguyeãn Vaên Huyeân ñaõ coù coâng raát lôùn ñoái vôùi neàn Vaên hoaù Vieät Nam. Vuõ Ngoïc Phan vôùi “Tuïc ngöõ-ca dao-daân ca Vieät Nam” khi vieát veà “Tình yeâu cuûa nhaân daân Vieät Nam trong ca dao” ñaõ cho raèng: “Loøng yeâu ñaát nöôùc cuûa nhaân daân Vieät Nam khoâng theå hieän moät caùch boùng gioù khaép toaøn baøi ca dao nhö nhöõng thô vaên “thôøi theá” cuûa nhöõng ngöôøi nho só. Loøng yeâu ñaát nöôùc cuûa nhaân daân Vieät Nam hoaø vôùi loøng yeâu ñoàng ruoäng, caûnh chôï, con ñoø; trong tình yeâu aáy, nhaân daân noùi leân nhöõng caùi ñaëc bieät, nhöõng caùi phong phuù cuûa töøng mieàn, nhöõng caùi lôùn lao cuûa soâng nuùi, cuûa thaùc, cuûa röøng, nhöõng caùi hieåm trôû noù laøm cho giaëc ngoaïi xaâm khieáp sôï… Coù yeâu caûnh thieân nhieân cuûa ñaát nöôùc vôùi loøng yeâu thaém thieát, nhaân daân Vieät Nam môùi thaáy moät con soâng tuy khoâng lôùn maø nöôùc chaûy traøn treà, daõy nuùi tuy khoâng cao maø röøng caây thaät laø raäm raïp… Tình yeâu cuûa nhaân daân Vieät Nam bieåu hieän muoân maøu muoân veû, ñoái vôùi ngöôøi cuõng nhö ñoái vôùi caûnh, ñoái vôùi ñaát nöôùc” [76, tr.57-58-59]. Trong chöông “Veà vuõ truï, con ngöôøi, xaõ hoäi”, taùc giaû ñaõ ñöa ra yù kieán nhö sau: “Gaàn guõi vôùi thieân nhieân, nhaân daân lao ñoäng Vieät Nam coù nhöõng nhaän xeùt teá nhò ñoái vôùi caùc hieän töôïng thieân nhieân cuõng nhö ñoái vôùi caûnh vaät thieân nhieân” [76, tr.90]. YÙ kieán naøy ñaõ theå hieän quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät veà thieân nhieân hay cuõng chính laø taùc giaû muoán ñeà caäp ñeán vaán ñeà thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua thieân nhieân. Tuy nhieân, vaán ñeà naøy taùc giaû môùi chæ neâu leân vaø ñöa ra nhöõng daãn chöùng tieâu bieåu, chöa xoaùy saâu vaøo vaán ñeà. ÔÛ chöông “Ñaát nöôùc vaø con ngöôøi qua tuïc ngöõ - ca dao”, taùc giaû vieát: “Ñaát nöôùc vaø con ngöôøi coù quan heä maät thieát vôùi nhau” [76, tr148]. Taùc giaû cho raèng: “Ñaát nöôùc ta töôi ñeïp khoâng chæ ôû nuùi röøng, ôû soâng hoà, bieån caû maø coøn ôû nhöõng maët raát thöïc teá, noù laø cô sôû kinh teá nöôùc ta nhö ñoàng ruoäng bao la, vöøa nhieàu caây löông thöïc, vöøa nhieàu caây coâng nghieäp, soâng beå laém caù, laém toâm cua, röøng laém goã quyù, nuùi nhieàu ñaù ñeïp, döôùi ñaát nhieàu khoaùng saûn nhö than, vaøng vaø nhieàu kim loaïi khaùc,…”[76, tr.155].Taùc giaû khi vieát veà con vaät ñaõ chuù yù nhieàu ñeán con traâu, con coø vaø con boáng, oâng cho raèng: “…ñoái vôùi con traâu ngöôøi noâng daân cuõng bieåu loä taát caû söï chaêm soùc, trìu meán cuûa hoï. Con traâu laø coâng cuï lao ñoäng raát quan troïng cuûa ngöôøi noâng daân, noù ñoùng vai troø quyeát ñònh trong coâng vieäc ñoàng aùng. Cho neân con traâu cuõng trôû thaønh “nhaân vaät” quan troïng trong sinh hoaït ôû noâng thoân. Tình caûm cuûa ngöôøi noâng daân Vieät Nam ñoái vôùi con traâu thaät laø thaém thieát…Chaúng nhöõng ñoái vôùi con traâu maø ñoái vôùi taát caû caùi gì coù quan heä hay gaén lieàn vôùi ñôøi soáng lao ñoäng cuûa ngöôøi noâng daân, ngöôøi noâng daân ñeàu yeâu meán ñaëc bieät” [76, tr.60-61]. Vaø “Ngöôøi daân lao ñoäng Vieät Nam ñem hình aûnh con coø vaø con boáng vaøo ca dao laø ñöa moâït nhaän thöùc ñaëc bieät veà moät khía caïnh cuûa cuoäc ñôøi vaøo vaên ngheä, laáy cuoäc ñôøi cuûa nhöõng con vaät treân ñaây ñeå töôïng tröng vaøi neùt ñôøi soáng cuûa mình, ñoàng thôøi cuõng duøng nhöõng hình aûnh aáy ñeå kheâu gôïi hoàn thô” [76, tr.79]. Con ngöôøi Vieät Nam qua ca dao theo quan nieäm cuûa taùc giaû thì: “thaân hình, daùng daáp ngöôøi Vieät Nam raát ñeïp… thaân hình caân ñoái nôû nang, veû maët töôi gioøn, mieäng cöôøi nhö hoa, caëp maét trong saùng, saéc saûo, daùng ñi nhanh nheïn” [76, tr.163]. Taùc giaû cuõng tìm hieåu veà caùch aên maëc, trang söùc, chaát lieäu may y phuïc cuûa ngöôøi Vieät: “Aên vaø maëc moãi nôi coù khaùc nhau veà maøu saéc, nhö veà vaûi, luïa, veà y phuïc, veà thöùc aên cuûa ngöôøi Vieät thì ôû khaép moïi nôi treân ñaát nöôùc ta ñeàu gioáng nhau, chöùng toû veà aên maëc, moät neáp soáng chính cuûa con ngöôøi, daân toäc Vieät Nam cuõng thoáng nhaát suoát töø Baéc ñeán Nam… Coâ gaùi noâng thoân nöôùc ta aên maëc giaûn dò: caùi aùo caùnh, caùi quaàn vaûi thaâm, caùi khaên moû quaï”[76, tr.163]. Nhö vaäy laø, taùc giaû Vuõ Ngoïc Phan ñaõ ñi vaøo vieäc tìm hieåu veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Vieät Nam qua tuïc ngöõ-ca dao. Baøi vieát môùi ñöùng ôû möùc ñoä mieâu taû, theå hieän ôû tö theá ngöôøi caûm nhaän, chöa ñi saâu vaøo nghieân cöùu vieäc caûm nhaän veà thieân nhieân vaø con ngöôøi cuûa ngöôøi Vieät. Toan Aùnh trong “Ta veà ta taém ao ta” ñaõ goùp phaàn tìm hieåu veà vaên hoaù daân toäc qua vieäc mieâu taû, theå hieän thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät treân caùc maët: caây ña ñaàu laøng, soâng laøng, ao laøng, gieáng nöôùc laøng queâ, beán ñoø, laøng döôùi nöôùc vaø luyõ tre laøng. ÔÛ baøi “Caây ña ñaàu laøng” taùc giaû ñi saâu vaøo: yù nghóa töôïng tröng, coâng duïng (chính, phuï), nhöõng ñieàu huyeàn bí cuûa caây ña ñoái vôùi daân laøng vaø ñöa ra caûm nhaän:“Caây ña ñaàu laøng aên vaøo leà thoùi cuûa neáp soáng daân queâ, vaø caây ña coù lieân quan maät thieát vôùi ngöôøi daân” [5, tr.6]; Khi xa queâ höông, hình aûnh caây ña luoân trong kí öùc. Trong baøi “Soâng laøng”, taùc giaû vieát veà coâng duïng cuûa con soâng, tình caûm cuûa daân laøng ñoái vôùi con soâng, yù nghóa cuûa con soâng ñoái vôùi daân laøng, nguoàn goác phaùt sinh ra soâng: “YÙ nghóa ñaàu tieân laø uoáng nöôùc thì phaûi nhôù nguoàn… Soâng thì phaûi coù nguoàn, coù nôi phaùt nguyeân cuûa soâng laø röøng nuùi, nôi ñaây nhöõng doøng nöôùc nhoû aån döôùi luøm caây töø töø chaûy veà xuoâi, gaëp nhau taïo thaønh nhöõng suoái, roâì ñoâi ba con suoái môùi hôïp laïi thaønh soâng. Nhöõng con suoái naøy coù khi chaûy qua nhöõng gheành ñaù taïo neân nhöõng thaùc raát ñeïp, thöôøng laø nhöõng thaéng caûnh cuûa ñaát nöôùc” [5, tr.24-25]. Trong baøi “Ao laøng”, taùc giaû vieát veà yù nghóa linh thieâng cuûa ao ñoái vôùi daân laøng,mieâu taû ao, coâng duïng cuûa ao, ñaëc bieät nhaán maïnh: “Nöôùc ao laøng chính laø sôïi daây thaân tình cuûa daân laøng, taïo söï thaém thieát giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi. Cuøng chia nhau moät nguoàn nöôùc, ngöôøøi laøng gioáng nhö nhöõng ñöùa con trong moät gia ñình cuøng chia nhau moät nguoàn söõa meï” [5, tr.44], “ao laøng taïo nieàm tin giöõa daân laøng, duy trì ñaïo ñöùc vaø khuyeán khích trong vieäc giöõ gìn, baûo veä laøng töø tinh thaàn ñeán vaät chaát” [5, tr.48]. ÔÛ baøi “Gieáng nöôùc laøng queâ”, taùc giaû mieâu taû moät soá gieáng laøng, tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät ñoái vôùi gieáng: “Vôùi phöông dieän sieâu hình, gieáng cuõng coù thaàn gieáng! Ñoái vôùi söï tin töôûng cuûa daân laøng baát cöù caùi gì coù ích hoaëc haïi ñöôïc ngöôøi ñeàu coù thaàn, neáu khoâng coù thaàn thì cuõng coù ma truù nguï…”[5, tr.61]. Trong baøi “Beán ñoø”, taùc giaû cuõng mieâu taû beán ñoø, coâng duïng cuûa beán ñoø, vieát veà khaùch ñi ñoø,…keát laïi baèng caâu: “Hình aûnh con ñoø beán nöôùc maõi maõi coøn laïi trong moãi chuùng ta” [5, tr.70]. ÔÛ baøi “Laøng döôùi nöôùc”, taùc giaû mieâu taû nhöõng sinh hoaït, taäp tuïc, tín ngöôõng, ngheà nghieäp cuûa daân laøng vôùi lôøi keát: “Laøng thuyû cô naèm trong neáp soáng Vieät Nam, goùp phaàn vaøo söï thònh vöôïng cuûa ñaát nöôùc…”[5, tr.85]. Baøi “Luyõ tre laøng”, taùc giaû vieát raát chi tieát qua caùc muïc: Nguoàn goác luyõ tre, yù nghóa töôïng tröng, coâng duïng, luyõ tre vôùi haøo nöôùc quanh laøng, tình thaém thieát cuûa daân laøng vôùi luyõ tre: “Luyõ tre laøng ñoái vôùi daân laøng thaät laø thaém thieát. Ngöôøi daân queâ yeâu quyù queâ höông, hoï khoâng theå thôø ô vôùi luyõ tre. Nhöõng ai phaûi ly höông, tôùi ngaøy veà queâ cuõ, töø xa xa laøng ñaõ roän raøng khi troâng thaáy caây ña ñaàu laøng cao ngaát vaø luyõ tre laøng xanh möôùt mòn maøng, loøng khoâng daâng leân moät caûm giaùc noàng naøn da dieát”[5, tr.106]. Nhö vaäy laø taùc giaû Toan Aùnh ñaõ vieát veà thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät qua caùc hình aûnh thaân thuoäc: caây ña, soâng, ao, gieáng, beán ñoø, laøng döôùi nöôùc, luyõ tre nhöng giôùi haïn ôû laøng queâ Vieät Nam. Traàn Quoác Vöôïng vôùi baøi vieát “Vaên hoaù–Vaên ngheä daân gian Vieät Nam–Coäi reã– Taûng neàn-Baûn lónh–Baûn saéc–Caàn gìn giöõ vaø phaùt huy trong vieäc xaây döïng moät neàn vaên hoaù Vieät Nam môùi –tieân tieán ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc” ñaõ nhaán maïnh, ñeà cao nhaân toá con ngöôøi trong vaên hoaù–vaên ngheä daân gian Vieät Nam. Taùc giaû cho raèng “con ngöôøi coù nhieàu chieàu quan heä: + Quan heä vôùi Töï nhieân (Trôøi–Ñaát): chieàu Cao. + Quan heä vôùi Xaõ hoäi–nhaân gian: chieàu Roäng. + Quan heä vôùi chính mình: chieàu Saâu taâm linh. + Quan heä vôùi Toå tieân (ñaõ qua), vôùi con chaùu mai sau:chieàu lòch söû”[49,tr.15]. Taùc giaû khaúng ñònh: “Coù con ngöôøi laø coù vaên hoaù, goàm caùc heä bieåu töôïng, chuaån möïc, giaù trò, maõ vaø söï giaûi maõ”[49, tr.17]. Töø ñoù, taùc giaû keâu goïi moïi ngöôøi trong Hoäi Vaên ngheä daân gian Vieät Nam: “Gaéng söùc tieáp tuïc ñi ñuùng höôùng, lieân keát chaët cheõ 5 khaâu: söu taàm, nghieân cöùu, phoå bieán, truyeàn daïy, phaùt huy di saûn vaên hoaù daân gian cuûa moïi coäng ñoàng ngöôøi” [49, tr.23-24]. Vì vaäy, trong luaän vaên naøy chuùng toâi coá gaéng goùp phaàn tìm hieåu theâm veà con ngöôøi Vieät Nam qua ca dao–daân ca. Nguyeãn Xuaân Kính trong “Thi phaùp ca dao” vieát veà caây, hoa (truùc, mai, hoa nhaøi), con vaät (con coø, con boáng) döôùi goùc ñoä bieåu töôïng. Sau khi so saùnh vôùi vaên hoïc vieát, taùc giaû ñaõ keát laïi laø: “Taùc giaû daân gian khoâng maáy khi taû thöïc caây truùc, caây mai. Hoï nhaéc ñeán “mai”, “truùc” laø nhaèm ñeå theå hieän con ngöôøi” [53, tr.191]. Veà “hoa nhaøi”, taùc giaû nhaän xeùt: “Hoa nhaøi coù nhöõng nghóa bieåu caûm khaù ñaëc bieät, theå hieän quan nieäm thaåm mó cuûa töøng doøng vaên hoïc, töøng thôøi ñaïi… Hoa nhaøi ñöôïc ví vôùi nuï cöôøi ñaùng yeâu cuûa ngöôøi con gaùi ”[53, tr194]. Veà “Con boáng, con coø”, Nguyeãn Xuaân Kính ñoàng yù vôùi nhaän xeùt cuûa nhaø nghieân cöùu Vuõ Ngoïc Phan vaø sau khi ñöa ra caùc daãn chöùng ñeå phaân tích, taùc giaû keát laïi nhö sau: “Nhö vaäy laø trong kho taøng daân ca, ca dao cuûa ngöôøi Vieät coù hai boä phaän nhaéc ñeán con coø. Nhöõng lôøi trong boä phaän thöù nhaát coù yù nghóa ñuùng nhö Vuõ Ngoïc Phan ñaõ phaân tích khaù ñaày ñuû vaø saâu saéc trong baøi tieåu luaän Moät ñaëc ñieåm trong tö duy hình töôïng cuûa nhaân daân Vieät Nam veà cuoäc ñôøi: ñôøi ngöôøi vôùi ñôøi con coø vaø con boáng. Trong nhöõng lôøi naøy, con coø laø hình aûnh cuûa ngöôøi noâng daân xöa. Nhöõng lôøi thuoäc boä phaän thöù hai laø loaïi ca dao thanh maø tuïc, tuïc maø thanh. Trong nhöõng lôøi ñoù, con coø khoâng phaûi laø hình aûnh cuûa ngöôøi noâng daân cuõng khoâng phaûi laø phong kieán thoáng trò” [53, tr.214]. Trong “Thi phaùp ca dao”, taùc giaû cuõng vieát veà: “Caùch duøng teân rieâng chæ ñòa ñieåm” (ñòa danh), caùch phaân loaïi ñòa danh trong ca dao vaø soá laàn xuaát hieän, cho raèng: Nhöõng teân rieâng ñoù goàm ba loaïi: “Teân caùc ñôn vò haønh chính: laøng, xaõ, huyeän, toång, phuû, tænh, traán, xöù, nöôùc. Teân nhöõng ñòa ñieåm voán laø ñoái töôïng lao ñoäng vaø nhöõng ñòa ñieåm phuïc vuï giao thoâng: soâng, suoái, ao, ñaàm, gieáng, nuùi, röøng, ñeøo, hang, ñoäng, phaù, cuø lao, muõi, bieån, caàu, ñöôøng, baõi, beán… Teân nhöõng ñòa ñieåm thöïc hieän sinh hoaït vaên hoaù, tín ngöôõng: Chôï, quaùn, ñeàn, chuøa, mieáu, ñình…”[53, tr.101]. Cuoái cuøng, taùc giaû keát laïi laø: “Ca dao nhaéc nhieàu ñeán teân laøng, teân caùc tænh vaø teân Thaêng Long, Haø Noäi… chöùng toû ngöôøi daân Vieät ñaõ gaén boù vôùi laøng töø raát sôùm vaø raát beàn vöõng, ñoàng thôøi laïi sôùm coù yù thöùc daân toäc…”[53, tr.101]. Trong luaän vaên naøy, chuùng toâi vieát veà caây coái, con vaät trong ca dao–daân ca döôùi khía caïnh thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät; Coøn veà “ñòa danh” thì chæ giôùi haïn trong nhöõng ñòa danh maø ngöôøi Vieät thích, nhöõng ñòa danh gaén vôùi caûnh ñeïp cuûa thieân nhieân. Nhö vaäy, taùc giaû Nguyeãn Xuaân Kính ñaõ phaàn naøo noùi ñeán tình yeâu thieân nhieân, ñaát nöôùc, con vaät cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao–daân ca. Nguyeãn Taán Phaùt trong tieåu luaän “Vaøi neùt veà noäi dung ca dao–daân ca Nam boä” ñaõ so saùnh thieân nhieân ôû mieàn Baéc, mieàn Trung vôùi mieàn Nam, ñeå roài ruùt ra neùt ñaëc tröng rieâng cho thieân nhieân mieàn Nam. Taùc giaû vieát: “Thieân nhieân Nam boä mang nhieàu saéc thaùi ñoäc ñaùo raát deã phaân bieät vôùi caùc mieàn khaùc cuûa ñaát nöôùc. Ñaáy laø xöù sôû cuûa ñoàng luùa, vöôøn caây vaø soâng ngoøi. Naéng saùng möa chieàu, khí haäu ñieàu hoaø, ñaát ñai phì nhieâu nuoâi cho coû caây ñaâm boâng keát traùi. Soâng raïch chaèng chòt cho ñaát phuø sa, cho ngöôøi toâm caù, nöôùc uoáng, kheâu gôïi yù thô. Döôùi baàu trôøi cao xanh baùt ngaùt laø nhöõng caùnh ñoàng luùa chaïy huùt maét ngöôøi, nhöõng vuøng boán muøa ñoâng vui nhö ñoâ thò, treân beán döôùi thuyeàn…”[36, tr.351]. Taùc giaû ruùt ra keát luaän: “Nhöng khaùc vôùi ca dao-daân ca caùc mieàn khaùc, ca dao daân ca Nam Boä phaûn aùnh ñaäm neùt nhaát hai maët cuûa cuøng moät ñoái töôïng: Caûnh hoang vu khaéc nghieät cuûa moät vuøng ñaát chöa coù baøn tay con ngöôøi khai phaù; nhöõng trôû löïc maø con ngöôøi phaûi daøy coâng phaán ñaáu qua nhieàu naêm thaùng môùi coù theå khaéc phuïc ñöôïc. Söï öu ñaõi cuûa thieân nhieân khi ñaõ ñöôïc con ngöôøi chinh phuïc, söï giaøu coù vaø phong phuù cuûa nhöõng saûn vaät do baøn tay con ngöôøi taïo ra”[36, tr.352]. Vieát veà toâm caù ôû Nam Boä, taùc giaû cho raèng: “Soâng nöôùc Nam Boä tröôùc ñaây ñaâu maø chaúng nhieàu caù toâm. ÔÛ moät soá vuøng, ñaõ coù thôøi kì khi ñoùng ñaùy, taùt ñìa, ngöôøi ta chæ löïa baét loaïi caù lôùn, thòt thôm ngon. Caù aên khoâng heát phaûi laøm maém…Toâm caù nhieàu neân ngheà ñaùnh baét cuõng chia thaønh nhieàu loaïi….”[36, tr.353]. Taùc giaû ñaõ phaân bieät neùt rieâng cuûa ca dao- daân ca mieàn Baéc vaø mieàn Nam khi vieát veà laøng xoùm nhö sau: “Hình aûnh moät caùi laøng vôùi nhöõng truyeàn thoáng vaên hoaù rieâng, vôùi nhöõng ngheà nghieäp rieâng khoâng ñaäm neùt trong ca dao daân ca Nam Boä. Laøng aáp Nam Boä thöôøng traûi daøi doïc caùc soâng raïch vaø caùc truïc ñöôøng giao thoâng. Ñieàu kieän ñòa lí vaø tính chaát treû trung cuûa noù khoâng taïo ra söï caùch bieät vôùi caùc laøng khaùc. Ñieàu naøy cuõng laø söï khaùc bieät khaù quan troïng so vôùi caùc laøng xaõ ñaõ ñöôïc quaây quaàn trong luyõ tre xanh vaø ñöôïc laäp töø raát laâu ñôøi ôû mieàn Baéc. Ñaây chính laø nguyeân nhaân giaûi thích vì sao laøng xaõ laïi coù moät yù nghóa to lôùn trong taâm tình cuûa ngöôøi daân Baéc Boä” [36, tr.354]. Tình yeâu queâ höông trong ca dao–daân ca Nam Boä ñöôïc taùc giaû ñuùc keát baèng lôøi vaên möôït maø: “Queâ höông, ñoù laø taát caû nhöõng gì thaân thuoäc nhaát ñoái vôùi moãi ngöôøi, laø ruoäng luùa, vöôøn caø, boùng döøa beân soâng, haøng cau goïi naéng, laø nhöõng ñieäu hoø, ñieäu lí, nhöõng chieàu nöôùc lôùn, nhöõng buoåi nöôùc roøng, chieác caàu tre baéc ngang soâng nöôùc, chieác ghe baàu trôû laùi, tieáng bìm bòp goïi nöôùc vôi ñaày, laø caâu heïn hoø cuûa ñoâi trai gaùi, laø nhöõng teân ñaát, teân laøng nghe thaân thöông, trìu meán nhö: Gioàng Döøa, Raïch Mieãu, Ba Laøng, Xa Noù, Beán Tre, Nhaø Beø, Ñoàng Nai, Gia Bình, Raïch Gaàm, Xoaøi Muùt, Goø Coâng… Nhöõng teân laøng, teân ñaát aáy ñaõ thaám bieát bao moà hoâi nöôùc maét cuûa cha oâng, ñaõ ñi vaøo ca dao–daân ca nhö moät hình anûh gaàn guõi, thaân thöông” [36, tr.355-356]. ÔÛ ñaây, taùc giaû chæ môùi ñi vaøo vieäc tìm hieåu neùt rieâng ôû Nam boä, coøn chuùng toâi tìm hieåu chung caû ba mieàn veà thieân nhieân vaø con ngöôøi qua ca dao-daân ca. Traàn NgoïcTheâm trong “Tìm veà baûn saéc vaên hoaù Vieät Nam” qua chöông “Ñoái phoù vôùi moâi tröôøng töï nhieân: Maëc vaø laøm ñeïp con ngöôøi”-ñaõ vieát veà vaán ñeà “Quan nieäm veà maëc vaø nguoàn goác noâng nghieäp trong chaát lieäu may maëc cuûa ngöôøi Vieät” nhö sau: “Moãi daân toäc coù caùch aên maëc vaø trang söùc rieâng, vì vaäy, caùi maëc, ñaõ trôû thaønh bieåu töôïng cuûa vaên hoaù daân toäc. Caùch aên maëc, trang söùc truyeàn thoáng cuûa ngöôøi Vieät Nam khoâng theå naøo troän laãn vôùi caùch aên maëc cuûa ngöôøi Trung Quoác, Aán Ñoä, Nhaät Baûn, Trieàu Tieân, Thaùi Lan,… Moïi aâm möu ñoàng hoaù sau khi xaâm laêng ñeâuø baét ñaàu töø vieäc ñoàng hoaù caùch aên maëc…”[94, tr.375]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ coá gaéng ñi tìm caùi rieâng trong caùch aên maëc cuûa ngöôøi Vieät. Theo taùc giaû, caùi rieâng ñoù laø do caùi “chaát noâng nghieäp” theå hieän qua chaát lieäu may maëc: tô taèm, tô chuoái, tô ñay, tô gai,… Taùc giaû cuõng vieát veà “Caùch thöùc trang phuïc qua caùc thôøi ñaïi vaø tính linh hoaït phuø hôïp vôùi moâi tröôøng trong caùch maëc cuûa ngöôøi Vieät”. ÔÛ muïc naøy, taùc giaû vieát veà ñoà maëc phía döôùi , ñoà maëc phía treân cuûa phuï nöõ, nam giôùi Vieät Nam. Taùc giaû coøn vieát veà aùo maëc leã hoäi cho caû hai giôùi vaø “nhöõng boä phaän phuï khaùc” nhö: guoác, deùp, haøi, giaøy, thaét löng, khaên ñoäi ñaàu, noùn, muõ, trang söùc; Nhöõng tuïc leä: nhuoäm raêng, aên traàu, nhuoäm moùng chaân, moùng tay. Cuoái cuøng, taùc giaû ñaõ keát luaän: “Ngöôøi Vieät Nam ñaõ bieát taän duïng theá maïnh cuûa neàn vaên minh thöïc vaät ñeå cheá taïo trang phuïc ñoái phoù vôùi khí haäu nhieät ñôùi noùng böùc… Beân caïnh chöùc naêng ñoái phoù vôùi moâi tröôøng töï nhieân, vieäc may maëc coøn luoân höôùng tôùi muïc ñích laøm ñeïp cho con ngöôøi” [94, tr.394]. Ñaây laø coâng trình nghieân cöùu coâng phu, coù giaù trò cao, nhö vaäy laø taùc giaû Traàn Ngoïc Theâm ñaõ tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät Nam qua trang phuïc, tuïc leä,… Coøn chuùng toâi, trong luaän vaên naøy cuõng tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua trang phuïc nhöng giôùi haïn ôû ca dao- daân ca. Nguyeãn Nghóa Daân (söu taàm vaø bieân soaïn) vôùi “Loøng yeâu nöôùc trong Vaên hoïc Daân gian Vieät Nam” ñaõ tuyeån choïn, saép xeáp caùc theå loaïi Vaên hoïc daân gian coù noäi dung yeâu nöôùc theo caùc thôøi kì. Trong chöông “Lòch söû –Ñaát nöôùc–Con ngöôøi”, taùc giaû ñaõ vieát veà ca dao theå hieän noäi dung treân trong thôøi kì xaây döïng vaø baûo veä quoác gia phong kieán ñoäc laäp [18]. Baøi vieát cuõng coù noùi veà veû ñeïp cuûa thieân nhieân, ñaát nöôùc nhöng vaãn chæ bao quaùt chung, sô löôïc. Cuõng nghieân cöùu veà ca dao Nam Boä nhö taùc giaû Nguyeãn Taán Phaùt, taùc giaû Nguyeãn Vaên Haàu trong “Dieän maïo vaên hoïc daân gian Nam Boä” cho raèng: “Thöôûng thöùc ca dao, ngöôøi ta seõ caûm vaø seõ thaáy ñöôïc nhöõng hình töôïng vó ñaïi cuûa lòch söû döïng nöôùc cuûa cha oâng, nhöõng caûnh saéc dòu daøng neân thô, nhöõng ñoàng vöôøn caêng no maøu môõ nhôø baøn tay cuûa nhieàu theá heä lao ñoäng caàn maãn khai phaù” [41, tr.66]. Taùc giaû ñaõ cho thaáy taùc ñoäng cuûa ca dao ñoái vôùi tình caûm, thò hieáu cuûa con ngöôøi. Haø Chaâu trong “Vaên hoïc daân gian sau luyõ tre xanh” ñaõ nhaän xeùt nhö sau: “Loøng yeâu queâ höông xoùm laøng, tình caûm thieát tha gaén boù vôùi caûnh vaät nôi choân nhau caét roán laø nguoàn voâ taän cho saùng taùc daân gian. Doøng soâng, ngoïn nuùi, maùi ñình, ngoâi chuøa, gieáng nöôùc, bôø tre, buïi luùa… ñaõ trôû thaønh hình töôïng quen thuoäc cuûa ca dao, daân ca, truyeän keå. Cuõng moät doøng soâng, moät ngoïn ñoài nhöng doøng soâng ngoïn ñoài cuûa queâ höông seõ khôi daäy bieát bao tình nghóa saâu naëng… Cuõng caùi gieáng nöôùc nhöng gieáng nöôùc laøng ta môùi laø nguoàn caûm höùng tröïc tieáp cho coâ gaùi nhaén nhuû ngöôøi yeâu… Caùi gieáng nöôùc aáy bao giôø cuõng ñi lieàn vôùi taâm söï con ngöôøi… Ñaëc saéc nhaát laø hình töôïng caây coå thuï. Caây ña, caây gaïo haøng traêm naêm soáng vôùi xoùm laøng töôïng tröng cho nhöõng gì beàn vöõng nhaát, chung thuyû nhaát… Caùc cuï giaø laáy tuoåi caây ña ñeå tính tuoåi mình. Ñôøi soáng cuûa caây gaén lieàn vôùi vaän maïng cuûa daân laøng” [84, tr.26-27]. Nhö vaäy laø taùc giaû ñaõ tìm hieåu loøng yeâu nöôùc, yeâu caûnh vaät cuûa ngöôøi Vieät ôû neùt bao quaùt, chöa cuï theå. Treân ñaây laø moät soá coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao- daân ca vaø chuùng toâi coá gaéng tìm hieåu saâu hôn veà vaán ñeà naøy trong giôùi haïn cuûa luaän vaên thaïc só. 3- PHA ÏM VI NGH IEÂN CÖÙU : Trong khuoân khoå luaän vaên naøy, chuùng toâi chæ tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät vôùi hai vaán ñeà: thò hieáu thaåm mó boäc loä qua vieäc caûm nhaän veû ñeïp thieân nhieân vaø qua caùch caûm nhaän veà veû ñeïp con ngöôøi. Nhöõng vaán ñeà khaùc nhö thò hieáu trong ñôøi soáng, trong thöôûng thöùc ngheä thuaät, chuùng toâi taïm khoâng ñeà caäp ñeán ôû ñaây. ÔÛ luaän vaên naøy, chuùng toâi khaûo saùt ca dao–daân ca cuûa ngöôøi Vieät ôû caû ba mieàn ñaát nöôùc (khoâng khaûo saùt ca dao- daân ca cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi). Vì soá löôïng caùc lôøi ca dao raát nhieàu neân chuùng toâi chæ khaûo saùt thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ba taäp cuûa “Kho taøng ca dao ngöôøi Vieät” maø thoâi. “Kho taøng ca dao ngöôøi Vieät” do Nguyeãn Xuaân Kính, Phan Ñaêng Nhaät chuû bieân. Tö lieäu naøy goàm ba taäp, vôùi soá löôïng laø 11.825 lôøi (chöa keå caùc dò baûn). Tö lieäu naøy chuû yeáu taäp hôïp nhöõng lôøi ra ñôøi töø tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm (1945). Toång soá saùch duøng ñeå bieân soaïn laø 37 cuoán (46 taäp), trong ñoù coù caû saùch Haùn Noâm vaø saùch quoác ngöõ. Ñaây laø moät coâng trình bieân soaïn coâng phu, qui moâ, taäp hôïp ca dao caû ba mieàn ñaát nöôùc. Caùc soá lieäu thoáng keâ trong luaän vaên ñeàu laáy töø ba taäp cuûa “Kho taøng ca dao ngöôøi Vieät”. Ba taäp cuûa tö lieäu naøy coù soá t._.rang lieân tieáp nhau. Do ñoù, ñeå tieän theo doõi vaø kieåm chöùng, khi daãn caùc baøi ca dao, chuùng toâi ñeàu ghi keøm theo ñòa chæ (soá caâu, trang) ôû döôùi lôøi ca dao. Ví duï: (Caâu 47- tr.1727). 4- PHÖÔNG PHA ÙP NGHIEÂN C ÖÙU : Trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi naøy, chuùng toâi söû duïng moät soá phöông phaùp nghieân cöùu sau : 4.1. Phöông phaùp thoáng keâ : Vieäc söû duïng phöông phaùp thoáng keâ cho pheùp chuùng toâi tính toaùn ñöôïc soá löôïng nhieàu hay ít trong vieäc caûm nhaän veà thieân nhieân, con ngöôøi cuûa ngöôøi Vieät. Nhôø söû duïng phöông phaùp thoáng keâ, chuùng toâi coù theå ñöa ra ñöôïc nhöõng cöù lieäu cuï theå, chính xaùc trong quaù trình nghieân cöùu, töø ñoù môùi coù theå ñaùnh giaù ñuùng ngöôøi Vieät yeâu thích hay gheùt ñieàu gì nhaát. Nguyeãn Xuaân Kính ñaõ vieát: “Keát quaû cuûa vieäc thoáng keâ khaùch quan cho pheùp nhaø nghieân cöùu ñi ñeán nhöõng keát luaän, nhöõng khaùi quaùt khoa hoïc, traùnh ñöôïc nhöõng suy luaän chuû quan, goø eùp”[115, tr.139]. 4.2. Phöông phaùp heä thoáng : Ñaây laø moät trong nhöõng phöông phaùp chuû yeáu cuûa nghieân cöùu vaên hoïc. Heä thoáng laø moät taäp hôïp goàm nhöõng boä phaän coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau, hay noùi caùch khaùc laø moái lieân heä gaén boù chaët cheõ caùc boä phaän nhoû vôùi nhau. Vieäc tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua ca dao phaûi söû duïng phöông phaùp heä thoáng. Töø nhöõng lôøi ca dao rieâng leû, chuùng toâi phaûi taäp hôïp laïi thaønh heä thoáng, töø ñoù môùi coù theå tìm hieåu ñuùng thò hieáu cuûa ngöôøi Vieät. 4.3. Phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh : Vì ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa ñeà taøi naøy laø ca dao, maø muoán hieåu roõ veà ca dao phaûi vaän duïng kieán thöùc cuûa nhieàu ngaønh khoa hoïc khaùc nhau nhö: lòch söû, ñòa lí… neân phöông phaùp nghieân cöùu lieân ngaønh raát höõu ích cho vieäc nghieân cöùu. 5- Ñ OÙNG GOÙP C UÛA LUAÄN VA ÊN : Chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy vôùi mong muoán : - Goùp phaàn tìm hieåu thò hieáu thaåm mó cuûa ngöôøi Vieät qua thaùi ñoä ñoái vôùi thieân nhieân vaø con ngöôøi theå hieän trong ca dao- daân ca. - Goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc nghieân cöùu, phaân tích, giaûng daïy ca dao trong nhaø tröôøng phoå thoâng. - Goùp phaàn hieåu theâm veà baûn saéc vaên hoaù daân toäc, vaên hoaù daân gian Vieät Nam. 6- KEÁT CAÁU LUA ÄN VAÊN : Luaän vaên bao goàm caùc phaàn sau ñaây : - Môû ñaàu : + Muïc ñích, yù nghóa cuûa ñeà taøi + Lòch söû vaán ñeà + Phaïm vi nghieân cöùu + Phöông phaùp nghieân cöùu + Ñoùng goùp cuûa luaän vaên + Keát caáu luaän vaên - Chöông 1 : Quan nie äm veà thò hieáu thaåm mó. - Chöông 2 : Thò hieáu th aåm mó c uûa ngöôøi Vieät boäc loä qua caùch caûm nhaän v eû ñeïp thieân nhieân. -Chöông 3 : Thò hieáu thaåm mó boäc loä qua caùch caûm nhaän v eà veû ñeïp con ngöôøi. - Keát luaän. - Taøi lieäu tham khaûo. - Phuï luïc. CHÖÔNG 1 : KHAÙI NIEÄM THÒ HIEÁU THAÅM MÓ 1.1.KHA ÙI N IEÄM TH Ò H IEÁU THA ÅM MÓ : Ñaây laø moät thuaät ngöõ ñöôïc söû duïng nhieàu trong ngaønh: myõ hoïc, ngheä thuaät hoïc vaø lyù luaän vaên hoïc khoâng chæ ôû Vieät Nam maø coøn treân theá giôùi. Thò hieáu thaåm mó laø moät caùch con ngöôøi khaùm phaù, caûm nhaän theá giôùi thaåm mó. Boài döôõng thò hieáu thaåm mó seõ giuùp con ngöôøi loaïi boû caùi sai, caùi xaáu, caùi phi lyù, caûm nhaän caùi ñuùng, caùi ñeïp, caùi haøi hoaø. Thò hieáu thaåm mó laø khaùi nieäm bao haøm nhöõng noäi dung ña daïng. Töø xöa, moãi daân toäc coù caùch ñònh nghóa khaùc nhau: coù khi thò hieáu ñöôïc coi laø söï thích thuù, laø söï löïa choïn, laø sôû thích cuûa caù nhaân hay nhoùm ngöôøi naøo ñoù ; Coù khi noù ñöôïc coi laø caûm giaùc, khaåu vò. Moãi ngöôøi coù nhöõng sôû thích khaùc nhau. Coù nhieàu quan nieäm khaùc nhau veà thò hieáu thaåm mó. Daãn theo “Giaùo trình Myõ hoïc ñaïi cöông” cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên–khoa Trieát hoïc thì Gracian Moralis–nhaø tö töôûng Taây Ban Nha (1601–1658)- quan nieäm thò hieáu thaåm mó laø caûm giaùc veà caùi ñeïp vaø ngheä thuaät [63, tr.203]; L.N.Stoâloâvích–nhaø tö töôûng Nga-coi thò hieáu thaåm mó laø giaù trò thaåm mó cuûa caù nhaân, laø naêng löïc taäp trung ñaùnh giaù vaø phaân bieät giöõa giaù trò thaåm mó chaân chính vaø giaû hieäu, laø naêng löïc phaùt hieän saéc beùn giaù trò thaåm mó trong caùc saéc thaùi cuûa noù [63, tr.206]. Moät soá nhaø nghieân cöùu quan nieäm thò hieáu thaåm mó laø baûn naêng baåm sinh, voán coù cuûa con ngöôøi. Moät soá ngöôøi laïi cho raèng thò hieáu thaåm myõ laø söï thaàn bí cuûa thieân nhieân. Nhöng laïi coù ngöôøi chuû tröông khoâng neân baøn veà thò hieáu thaåm mó. Moãi caù nhaân, moãi daân toäc, moãi giai caáp ôû caùc thôøi ñaïi khaùc nhau ñeàu coù söï ñaùnh giaù thò hieáu thaåm myõ khaùc nhau. Sôû thích bieåu hieän trong moïi lónh vöïc hoaït ñoäng xaõ hoäi, ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa con ngöôøi. Sôû thích coù nhieàu loaïi: toát, xaáu, khoâng toát cuõng khoâng xaáu. Thò hieáu thaåm mó laø sôû thích cuûa caù nhaân veà phöông dieän thaåm mó. Thò hieáu thaåm mó laø moät khaùi nieäm raát phöùc taïp. Taùc phaåm ngheä thuaät khoâng phaûi chæ coù nhieäm vuï gaây neân tình caûm maø noù coøn phaûi truyeàn ñaït caùi ñeïp ñeán cho moïi ngöôøi. Xuaát phaùt töø vieäc coá gaéng tìm hieåu caùi “tình caûm ñaëc thuø cuûa caùi ñeïp vaø tìm caùi khaû naêng tri giaùc töông öùng” [122, tr.101], He âg hen trong cuoán “Myõ hoïc” cho raèng: “Ta phaûi tìm hieåu vaên hoaù vôùi tính caùch moät ñieàu kieän chuaån bò cho tri giaùc töông öùng vaø caùi tình caûm veà caùi ñeïp ñöôïc vaên hoaù trau doài mang teân goïi laø thò hieáu. Thò hieáu tuy laø do vaên hoaù boài döôõng neân song vaãn coøn giöõ tính chaát moät tình caûm tröïc tieáp” [122, tr.101]. Caùc nhaø nghieân cöùu tröôùc ñaây ñaõ coá gaéng tìm caùch “boài döôõng thò hieáu” baèng caùc lyù thuyeát tröøu töôïng nhöng “thò hieáu aáy vaãn laø moät caùi gì ôû beân ngoaøi vaø phieán dieän” [122, tr.101]. Caùc lyù thuyeát naøy khoâng laøm cho ngöôøi ta thoaû maõn vì khi pheâ bình taùc phaåm ngheä thuaät ñaõ khoâng ñuû söùc xaây döïng moät “phaùn ñoaùn minh xaùc” maø chæ lo goùp phaàn phaùt trieån thò hieáu. Boài döôõng thò hieáu maø chæ döøng laïi ôû nhöõng caâu noùi mô hoà vaø coá gaéng tö bieän thì laøm sao coù theå tìm thaáy caùi ñeïp duø caùi ñeïp xuaát hieän ôû moïi nôi vaø ôû baát cöù thôøi ñaïi naøo ? Vì theá, Heâghen cho raèng: “Trình ñoä saâu saéc thöïc söï cuûa ñoái töôïng khoâng theå chæ döïa vaøo thò hieáu maø tìm ñöôïc” [122, tr.101]. Quan ñieåm naøy raát ñuùng bôûi vì: moät trình ñoä saâu saéc khoâng nhöõng ñoøi hoûi naêng löïc tri giaùc caùi ñeïp ôû trong caùc “tö bieän tröøu töôïng” maø coøn ñoøi hoûi phaûi coù moät trí lyù hoaøn chænh vaø söùc maïnh cuûa tinh thaàn. Trong khi ñoù: “Thò hieáu laïi chæ boù heïp vaøo caùi veû beà ngoaøi hôøi hôït, xung quanh ñoù caùc tình caûm khaùc nhau tha hoà hoaït ñoäng, vaø ta coù theå duøng nhöõng caùch quy ñònh phieán dòeân ñoái vôùi caùi beà ngoaøi naøy. Chính vì vaäy maø caùi ñöôïc goïi laø moät thò hieáu toát sôï moïi haäu quaû saâu xa hôn do caùc taùc phaåm ngheä thuaät ñöa ñeán, vaø noù seõ caâm laëng ôû nôi naøo chính thöïc chaát taùc phaåm ngheä thuaät baét ñaàu leân tieáng vaø caùc neùt beà ngoaøi vaø thöù yeáu tan ñi” [122,tr.102]. Taùc giaû ñöa ra lôøi giaûi thích ñaày hình töôïng nhö sau: “Bôûi vì nôi naøo caùc duïc voïng to lôùn vaø caùc vaän ñoäng cuûa caùi tinh thaàn saâu thaúm boäc loä tröôùc maét chuùng ta, thì ôû ñaáy ñöøng noùi ñeán nhöõng söï phaân bieät teá nhò cuûa thò hieáu vaø nhöõng ñieàu teá toaùi vuïn vaët. Thò hieáu caûm thaáy thieân taøi laø vöôït ra ngoaøi giôùi haïn cuûa lónh vöïc naøy, roài noù ngô ngaùc baøng hoaøng tröôùc söùc maïnh kì vó cuûa thieân taøi, vaø noù chòu thua, chaúng coøn bieát noùi gì nöõa” [122, tr.102]. Heâghen ñaõ lí giaûi moät caùch chuû quan hay thaàn bí thò hieáu thaåm mó vì tính daân toäc cuûa thò hieáu. Coù nhöõng hieän töôïng thaåm mó maø daân toäc naøy cho laø phuø hôïp, daân toäc khaùc khoâng chaáp nhaän. Do ñieàu kieän töï nhieân vaø sinh hoaït xaõ hoäi maø moãi daân toäc hình thaønh nhöõng phong tuïc, taäp quaùn rieâng bieät. Heâghen cho raèng: “Khi baøn veà caùc taùc phaåm ngheä thuaät, ngöôøi ta baét ñaàu chuù yù, khoâng nhöõng ñeán vieäc giaùo duïc thò hieáu maø coøn chuù yù caû ñeán vieäc phaùt hieän moät thò hieáu toát. Luùc ñoù ngöôøi saønh ngheä thuaät chieám ñòa vò daønh cho thò hieáu cuûa nhaø pheâ bình” [122, tr.102]. Sau khi gaït boû nhöõng con ngöôøi caù bieät cuøng caùc thò hieáu caù nhaân ngaãu nhieân, Heâghen cho raèng: “Neáu ta böôùc sang khaûo saùt thò hieáu cuûa caùc daân toäc, chuùng toâi seõ thaáy roõ raøng thò hieáu naøy cuõng heát söùc khaùc nhau vaø thaäm chí ñoái laäp nhau. Chuùng ta thöôøng nghe noùi raèng ngöôøi Trung Quoác khoâng thích nhöõng ñaøn baø ñeïp Chaâu Aâu, vaø ngöôøi Hoâttentoât laïi caøng khoâng thích, bôûi vì ngöôøi Trung Quoác coù nhöõng quan nieäm khaùc haún veà caùi ñeïp so vôùi ngöôøi da ñen vaø ngöôøi da ñen ñeán löôït hoï cuõng coù moät quan nòeâm khaùc ngöôøi Chaâu Aâu” [122, tr.117]. Trong cuoán “Myõ hoïc cô baûn naâng cao” do g iaùo sö M.F.Oáp-xi-an-nhi-coáp chuû bieân, khaùi nieäm thò hieáu thaåm mó ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Thò hieáu thaåm mó laø moät hình thaùi cuûa yù thöùc thaåm mó. Hình thaùi naøy thoáng nhaát ñöôïc trong noù tình caûm thaåm mó vôùi lyù töôûng. Noù phaûn aùnh moái lieân heä cuûa con ngöôøi vôùi töï nhieân vaø vôùi theá giôùi xaõ hoäi” [124, tr.151]. Thò hieáu thaåm mó toång hôïp hai maët: “Moät maët, thò hieáu thaåm mó theå hieän ôû khaû naêng noùi leân nhöõng nhaän xeùt veà phaåm chaát thaåm mó cuûa caùc ñoái töôïng vaø hòeân töôïng töï nhieân vaø xaõ hoäi, caùc saûn phaåm cuûa saûn xuaát vaät chaát vaø tinh thaàn, maët khaùc- ôû söï bieåu hieän caûm xuùc, nhôø ñoù theå hieän nhaân toá chuû quan cuûa caù nhaân, söï ñoäc ñaùo caù theå cuûa hoï” [124, tr.151]. Thò hieáu thaåm mó khoâng theå chæ mang yeáu toá lyù tính hay caûm tính maø ñoù laø söï ñoàng hoaù thöïc taïi baèng caû caûm tính. Theo nghóa naøy thì chuùng ta thaáy thò hieáu thaåm mó laïi ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Thò hieáu thaåm myõ laø moät naêng löïc bieåu hieän söï haøi hoaø giöõa baûn chaát töï nhieân vôùi baûn chaát xaõ hoäi cuûa con ngöôøi” [124, tr.152]. Nhö vaäy laø “söï thoáng nhaát giöõa caûm tính vôùi lyù tính trong thò hieáu thaåm mó boäc loä caû ôû moái lieân heä qua laïi giöõa lyù töôûng thaåm mó vaø tình caûm thaåm mó” [124, tr.152]. Vaán ñeà “thò hieáu thaåm mó” trong lòch söû mó hoïc ngay khi vöøa môùi ra ñôøi ñaõ coù hai caùch kieán giaûi ñoái laäp nhau veà baûn chaát, ñoù laø: duy caûm vaø duy lyù (roõ reät nhaát laø myõ hoïc cuûa phong traøo Khai Saùng Taây Aâu theá kyû XVIII). Caùc taùc giaû ñaõ ñöa ra daãn chöùng: “Chaúng haïn Moâng-te-xki-ô, maëc duø gaén thò hieáu vôùi caùc khaùi nieäm veà trí tueä, nhöng vaãn ñònh nghóa noù laø: “Caùi thu huùt chuùng ta chuù yù tôùi ñoái töôïng baèng tình caûm”. Ñoái vôùi Ruùt–xoâ, “thò hieáu chæ laø naêng löïc nhaän xeùt caùi maø ñoâng ñaûo moïi ngöôøi thích hay khoâng thích”. Trong myõ hoïc cuûa phong traøo Khai Saùng Anh cuõng loä roõ hai xu höôùng kieán giaûi naøy veà thò hieáu thaåm mó. Chaúng haïn, Seùp-tô- xbe-ri khaúng ñònh raèng “nhaän xeùt veà veû ñeïp theo aán töôïng ban ñaàu thaät laø ngu ngoác, caàn phaûi suy nghó, tö duy”. Coøn Khaùt-che-xôn hieåu thò hieáu thaåm mó laø “tình caûm veà caùi ñeïp hoaëc naêng löïc phaùt trieån hôn ñeå lónh hoäi nhöõng quan nieäm hay”” [124, tr.152]. Caùc taùc giaû ñaõ laøm roõ baûn chaát cuûa thò hieáu thaåm myõ nhö sau: “Thöïc chaát cuûa thò hieáu thaåm mó laø söï thoáng nhaát haøi hoaø giöõa nhaän xeùt vôùi caûm xuùc” [124, tr.153]. Ñieàu ñoù laøm cho “thò hieáu thaåm mó” trôû thaønh moät hieän töôïng xaõ hoäi chung, coøn trong nhöõng ñieàu kieän lòch söû nhaát ñònh thì thaønh moät “hieän töôïng giai caáp”, nhöng vaãn giöõ ñöôïc tính caù nhaân saâu saéc. Nhö vaäy laø baûn chaát cuûa thò hieáu thaåm myõ vöøa mang tính töï nhieân vöøa mang tính xaõ hoäi: “Thò hieáu thaåm mó bieåu hieän ôû nhöõng ñaùnh giaù vöøa caûm tính vöøa lyù tính raát muoân hình nhieàu veû. ÔÛ ñaây tính xaùc ñònh veà maët xaõ hoäi cuûa lyù töôûng laø ñieàu kieän caàn cho söï toàn taïi thò hieáu thaåm mó cuûa caù nhaân, nhoùm xaõ hoäi hay giai caáp” [124, tr.153]. Veà maët lòch söû, moät thò hieáu thaåm mó phaùt trieån ôû möùc ñoä ñaùng keå thì ñaõ thaám nhuaàn moät lyù töôûng thaåm mó. Khía caïnh caù nhaân cuûa yù thöùc thaåm mó ñöôïc phaûn aùnh trong thò hieáu thaåm mó roõ hôn trong lyù töôûng thaåm mó. “Khoâng theå coù thò hieáu thaåm mó neáu nhö thieáu tö duy, vì noù phaûn aùnh nhöõng thuoäc tính cuûa khaùch theå thaãm mó. Ñaëc ñieåm naøy cuûa thò hieáu thaåm mó boäc loä roõ nhaát vaø maïnh meõ nhaát trong ngheä thuaät” [124, tr.154]. Caùc taùc giaû cho raèng: “Treân bình dieän nhaän thöùc, thò hieáu thaåm mó laø phaûn aùnh söï thoáng nhaát noäi dung khaùch quan–töï nhieân giöõa tình caûm thaåm mó vaø lí töôûng thaåm mó. Noù döôøng nhö laø moät khaâu thuoäc khía caïnh nhaän thöùc nhöng laïi taïo neân söï leä thuoäc giöõa chuùng, laø nhaân toá phaàn naøo coù söï troïn veïn cuûa lí töôûng thaåm mó, nhöng vaãn chöa taùch rôøi tình caûm thaåm mó. Ngay E.Caêng tröôùc ñaây cuõng ñaõ nhaän thaáy söï ñoäc ñaùo naøy cuûa thò hieáu thaåm mó. Ñoái vôùi oâng, pheùp bieän chöùng cuûa thò hieáu thaåm mó laø maâu thuaãn töông phaûn, khoâng giaûi quyeát ñöôïc giöõa tính ñôn nhaát vaø tính phoå bieán. Treân bình dieän xaõ hoäi, thò hieáu thaåm mó gaén boù höõu cô vôùi vaán ñeà söï troïn veïn cuûa cuoäc soáng thaåm mó cuûa caù nhaân, töùc laø vôùi vaán ñeà giaùo duïc thaåm mó, vôùi quaù trình hình thaønh con ngöôøi hoaøn thieän veà töï nhieân–xaõ hoäi vaø tinh thaàn. ÔÛ ñaây ñieàu quan troïng laø nhaán maïnh raèng vôùi tính caùch moät toång theå hieän moái lieân heä qua laïi giöõa lyù töôûng thaåm mó vaø thò hieáu thaåm mó, thò hieáu thaåm mó khoâng chæ hình thaønh bôûi rieâng ngheä thuaät maø bôûi toaøn boä hoaït ñoäng tinh thaàn–thöïc tieãn cuûa con ngöôøi. Vaø theo nghiaõ naøy, “coâng thöùc” cuûa Tseâkhoáp: “Trong con ngöôøi moïi thöù ñeàu phaûi ñeïp: caû khuoân maët, quaàn aùo laãn tö töôûng”- ñaõ vaïch ra nhöõng daáu hieäu caên baûn cuûa moät thò hieáu thaåm mó phaùt trieån. Chæ caàn theâm raèng trong cuoäc soáng “theå xaùc” cuûa con ngöôøi (trong caùch cö xöû, ñi laïi, tieáng noùi, ñieäu boä, cöû chæ…) cuõng boäc loä thò hieáu thaåm mó cuûa anh ta khoâng keùm gì lónh vöïc tinh thaàn” [124, tr.160-161]. Quaù trình hình thaønh nhaân caùch haøi hoaø thoâng qua thò hieáu thaåm mó raát phöùc taïp vaø coù khi gaëp maâu thuaãn. Ñoâi khi ta gaëp thò hieáu thaåm mó phieán dieän hay keùm phaùt trieån theå hieän ôû söï taùch rôøi theá giôùi tình caûm vôùi theá giôùi lí trí cuûa con ngöôøi hoaëc phoùng ñaïi quaù möùc tình caûm, lí trí. Ví duï nhö loái caûm thuï thieân veà caûm xuùc tröôùc caùc taùc phaåm ngheä thuaät hay caùc hieän töôïng. Ñieàu naøy ñaõ xaùc nhaän raèng thò hieáu ñoù keùm phaùt trieån, ngöôøi ñoù ñaõ khoâng coù khaû naêng naâng thò hieáu leân thaønh söï ñaùnh giaù ñuùng ñaén hay söï ñaùnh giaù naøy quaù ñôn giaûn. Ngoaøi ra, trong xaõ hoäi coøn coù nhöõng thò hieáu “tieåu thò daân” mong muoán mang naëng tính baûn naêng: “thích maøu meø, veû ñeïp beà ngoaøi trong ñôøi soáng sinh hoaït, trong trang phuïc, trong haønh vi. Con ngöôøi aên maëc, xöû söï trong xaõ hoäi nhö theá naøo- taát caû nhöõng ñieàu ñoù ñeàu noùi leân trình ñoä thò hieáu thaåm mó cuûa hoï” [124, tr.160]. Moät khía caïnh khaùc cuûa “söï meùo moù veà thò hieáu” laø coá laøm ra veû thaâm thuyù, laø chuû nghóa duy mó coá yù, laø ñònh höôùng hôøi hôït chaïy theo moát, ñieàu naøy daãn ngöôøi ta ñeán choã lónh hoäi caùc giaù trò xaõ hoäi, tinh thaàn vaø ngheä thuaät moät caùch hình thöùc, thieân veà beà ngoaøi, ñeán choã quan ñieåm thaåm mó khoâng roõ raøng. Ñieàu naøy chöùng toû thò hieáu thaåm mó nhö vaäy thieáu haún nhaân toá chuû ñaïo laø lyù töôûng hay thò hieáu ñoù saùo moøn vaø khoâng roõ. Trong tröôøng hôïp naøy, ngöôøi ta ñaõ “vi phaïm söï thoáng nhaát giöõa tình caûm vaø lí töôûng vôùi tính caùch laø moät bieåu hieän cuûa baûn chaát thò hieáu thaåm mó” [124, tr.162]. Söï hình thaønh thò hieáu thaåm mó phaùt trieån toaøn dieän ñoøi hoûi chuû theå phaûi nghieâm khaéc vôùi baûn thaân mình vaø coù nhöõng noã löïc naøo ñoù. Khi giaùo duïc ñöôïc cho baûn thaân khaû naêng caûm thuï tinh teá nhöõng noãi nieàm cuûa ngöôøi khaùc, hieåu ñöôïc muïc ñích vaø yù nghóa cuûa ñôøi soáng hieän taïi, tieáp xuùc vôùi di saûn ngheä thuaät coå ñieån vaø neàn ngheä thuaät môùi, con ngöôøi ñaõ laøm phong phuù theâm tieàm naêng tinh thaàn cuûa mình, phaùt trieån thò hieáu thaåm mó vaø laøm cho cuoäc soáng cuûa mình mang moät yù nghóa cao caû. Trong ñieàu kieän xaõ hoäi phaùt trieån, vieäc giaùo duïc thò hieáu thaåm mó gaén boù höõu cô vôùi quaù trình hình thaønh con ngöôøi phaùt trieån haøi hoaø, vôùi vieäc giaùo duïc veà ñaïo ñöùc, trí tueä vaø theå chaát. Vieäc hình thaønh thò hieáu thaåm mó toát laø moät trong nhöõng nhaân toá quan troïng cuûa söï phaùt trieån vaên hoaù tinh thaàn cuûa xaõ hoäi . Trong “Giaùo trình Myõ hoïc ñaïi cöông” do GS. Leâ Ngoïc Traø chuû bieân, “ thò hieáu thaåm mó ñöôïc xem laø moät boä phaän hôïp thaønh cuûa yù thöùc thaåm mó, thò hieáu thaåm mó theå hieän söï baèng loøng vaø höùng thuù cuûa chuû theå khi tieáp nhaän vaø ñaùnh giaù caùc ñoái töôïng nhaát ñònh” [100, tr.37]. Trong thò hieáu thaåm mó, nhöõng caûm xuùc oån ñònh ôû moät con ngöôøi “hôïp thaønh moät thöïc theå töông ñoái beàn vöõng” ñeå bieán thaønh moät sôû thích thaåm mó cuûa ngöôøi ñoù. “Thò hieáu thaåm mó laø moät hieän töôïng xaõ hoäi-lòch söû, trong ñoù keát hôïp nhöõng yeáu toá coù tính nhaân loaïi, nhöõng yeáu toá thuoäc veà taàng lôùp, daân toäc, giôùi tính vaø nhöõng yeáu toá caù nhaân” [100, tr.37].Caùc yeáu toá naøy ñeàu quan troïng nhö nhau, khoâng theå taùch rôøi nhau, nhaán maïnh moät yeáu toá naøy maø xem nheï caùc yeáu toá kia ñeàu rôi vaøo quan ñieåm phi lòch söû vaø phieán dieän. Ñaëc ñieåm xaõ hoäi cuûa thò hieáu laø tính daân toäc. Tính daân toäc cuûa thò hieáu thaåm mó laø boä phaän ñaëc bieät cuûa moãi chuû theå. Baát kì moät söï öa thích, moät söï löïa choïn naøo trong lónh vöïc thaåm mó cuõng mang daáu veát xaõ hoäi. Tuy nhieân khoâng theå phuû nhaän vai troø quan troïng cuûa yeáu toá caù nhaân: “Thò hieáu thaåm myõ cuûa moät thôøi ñaïi, moät coäng ñoàng luoân luoân bieåu hieän thoâng qua nhöõng thò hieáu caù nhaân ña daïng, rieâng bieät, ñoäc ñaùo” [100, tr.37]. Thò hieáu thaåm mó caù nhaân hình thaønh treân cô sôû thaåm mó cuûa nhaân loaïi, thôøi ñaïi vaø coäng ñoàng. Ñoàng thôøi thò hieáu thaåm mó caù nhaân bao haøm nhöõng kinh nghieäm môùi maø chính caù nhaân ñoù neám traûi khi tieáp xuùc vôùi ñôøi soáng thaåm mó khoâng ngöøng bieán ñoåi vaø phaùt trieån. “Neáu caûm xuùc thaåm mó thieân veà khía caïnh tröïc giaùc, caûm quan vaø tình caûm; thì trong thò hieáu thaåm myõ ñaõ coù söï hoaø hôïp vaø caân baèng giöõa caûm tính vaø lyù tính, giöõa tröïc giaùc töùc thôøi vaø söï nghieàn ngaãm laâu daøi”[100, tr.37]. Vì theá, nhöõng ngöôøi coù trình ñoä vaên hoaù saâu, coù söï töøng traûi vaø kinh nghieäm phong phuù, ñôøi soáng ñaïo ñöùc-tinh thaàn laønh maïnh seõ coù khaû naêng ñaït tôùi thò hieáu thaåm mó cao. Thò hieáu thaåm mó laø moät hình thaùi bieåu hieän naêng löïc vaø nhu caàu tinh thaàn cuûa caù nhaân” [100, tr.38]. Moät caù nhaân öa thích nhöõng hieän töôïng thaåm mó naøo ñoù laø do anh ta ñöôïc höôûng thuï moät neàn giaùo duïc, coù nhöõng thoùi quen, tính caùch, kinh nghieäm soáng vaø giao tieáp töông öùng. Döôùi aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng chung quanh, loái soáng, nhöõng nhaân toá thaåm mó trong lao ñoäng vaø sinh hoaït, nhaát laø cuûa ngheä thuaät maø thò hieáu cuûa moät thaåm mó caù nhaân ñöôïc hình thaønh. Thò hieáu khoâng tuyeät ñoái hoaù maët naøo maø phaûi taïo ra moät söï hôïp lyù ñoái vôùi söï thaåm ñònh thaåm mó trong töøng thôøi ñaïi khaùc nhau, laøm sao cho caùi chung bao quaùt ñöôïc caùi rieâng, caùi hieän thöïc phuø hôïp vôùi caùi lòch söû, caùi caù nhaân ñöôïc moïi ngöôøi chaáp nhaän. Baèng hoaït ñoäng saùng taïo vaø nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät ñích thöïc cuûa mình, caùc ngheä só ñaõ goùp phaàn quyeát ñònh vaøo vieäc naâng cao thò hieáu thaåm mó cuûa coâng chuùng. “Theo yù nghóa ñoù, thò hieáu ngheä thuaät laø bieåu hieän taäp trung nhaát, laø haït nhaân cuûa thò hieáu thaåm mó”[100, tr.38]. Trong hieän töôïng thò hieáu, chuùng ta phaûi xem xeùt yeáu toá naøo coù quan heä ñeán nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, yeáu toá naøo khoâng quan heä, khoâng aûnh höôûng ñeán xaõ hoäi (veà chính trò, ñaïo ñöùc xaõ hoäi). Hay yeáu toá naøo thuoäc phaïm vi xaõ hoäi, yeáu toá naøo thuoäc phaïm vi caù nhaân. Vaán ñeà naøy coù yù nghóa thöïc tieãn trong vieäc giaùo duïc thò hieáu cuûa xaõ hoäi vaø söï tu döôõng reøn luyeän thò hieáu cuûa baûn thaân moãi ngöôøi. “Khi nhaän xeùt veà thò hieáu thaåm mó ôû moät ngöôøi, ta neân phaùt hieän yeáu toá xaõ hoäi chuû yeáu ôû maët noäi dung vaø yeáu toá caù nhaân chuû yeáu veà maët hình thöùc. Thöïc chaát laø noäi dung khoâng taùch rôøi hình thöùc, nhöng trong vaän duïng thöïc tieãn cuõng coù khi caàn phaân bieät. Trong moät hieän töôïng thò hieáu, yeáu toá noäi dung thöôøng theå hieän ôû quan ñieåm, caùch nhìn trong khi löïa choïn caùi ñeïp vaø ngheä thuaät, theå hieän ôû yù nghóa, taùc duïng cuûa ñoái töôïng ta yeâu thích ñoái vôùi ñôøi soáng xaõ hoäi, ñoái vôùi ñaïo ñöùc, chính trò, thuaàn phong mó tuïc. Bieåu hieän veà phöông dieän hình thöùc cuûa thò hieáu thöôøng laø söï ham thích loaïi hình, loaïi theå ngheä thuaät vaø phong caùch, buùt phaùp, ngoân ngöõ, chaát lieäu….Nhöõng bieåu hieän hình thöùc naøy cuûa thò hieáu thöôøng laø ít lieân quan vôùi nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, cho neân coù theå xem laø thuoäc phaïm vi töï do saùng taïo, löïa choïn cuûa caù nhaân” [100, tr.119]. Nhöõng vaán ñeà noäi dung yù nghóa thöôøng xuaát phaùt töø nhaân sinh quan ñaïo ñöùc, loáùi soáng cuûa con ngöôøi . Nhöõng vaán ñeà hình thöùc buùt phaùp thöôøng do ñaëc ñieåm rieâng veà naêng löïc, ñieàu kieän giaùo duïc, kinh nghieäm, caù tính. YÙ thích cuûa moãi ngöôøi hình thaønh treân cô sôû kinh nghieäm vaø nhöõng kæ nieäm rieâng. Caùi ñoäc ñaùo cuûa thò hieáu caù nhaân cuõng döïa treân maët sinh lyù vaø di truyeàn. Thò hieáu thaåm mó khoâng phaûi laø naêng löïc baåm sinh hoaëc thaàn bí. Thò hieáu thaåm mó bieåu hieän theá giôùi quan, nhaân sinh quan, trình ñoä taâm lyù–xaõ hoäi cuûa chuû theå. Xaõ hoäi vaên minh vaø daân chuû luoân coi troïng vieäc naâng cao thò hieáu thaåm myõ cuûa con ngöôøi, ñoàng thôøi baûo veä söï phaùt trieån ña daïng cuûa thò hieáu thaåm mó. Muoán theá caàn phaûi ñaáu tranh choáng laïi söï thoûa hieäp vôùi nhöõng thò hieáu thaáp keùm, taàm thöôøng haï thaáp ñôøi soáng tinh thaàn cuûa con ngöôøi nhö: khoâng neân xem vieäc cho ra ñôøi nhöõng cuoán saùch nhaït nheõo, nhöõng boä phim voâ vò laø chuyeän bình thöôøng. Ñoàng thôøi phaûi kieân quyeát baûo veä söï toàn taïi vaø phaùt trieån hôïp phaùp cuûa caùc thò hieáu thaåm myõ laønh maïnh, ña daïng. Neáu khoâng laøm nhö theá thì xaõ hoäi seõ rôi vaøo söï ngheøo naøn veà vaên hoùa khi “noù chöùa ñöïng nguy cô baøo moøn taát caû moïi khía caïnh ñoäc ñaùo vaø muoân maøu muoân veû cuûa thò hieáu, ñeå chæ coøn moät loaïi sôû thích ñoäc toân” [107,tr.38] vaø keùo caû söï xuoáng caáp cuûa xaõ hoäi. “Moät neàn vaên hoaù phong phuù, ña daïng môùi daãn ñeán söï phong phuù, ña daïng veà thò hieáu cuûa thaåm myõ. Vaø ngöôïc laïi, coù chaáp nhaän söï ña daïng, phong phuù cuûa thò hieáu môùi taïo ñieàu kieän cho söï phaùt trieån ña daïng phong phuù cuûa vaên hoaù. Moät neàn vaên hoaù khoâ cöùng vaø coâng thöùc taát seõ ñeû ra nhöõng thò hieáu ngheøo naøn, queø quaët; vaø ngöôïc laïi” [100, tr.39]. Thò hieáu thaåm mó laø keát quaû söï toång hôïp nhöõng kinh nghieäm thaåm mó mang tính chaát chuû quan, coøn lyù töôûng thaåm mó laø söï ñuùc keát mang tính khaùch quan vaø saâu saéc nhöõng kinh nghieäm khoâng chæ moät ngöôøi, moät taàng lôùp xaõ hoäi maø coøn cuûa caû moät thôøi ñaïi nhaát ñònh. Thò hieáu thaåm mó coøn ñöôïc dieãn ñaït nhö sau: “Thò hieáu thaåm myõ laø söï öa chuoäng, söï ham thích ñoái töôïng coù mang tính thaåm myõ. Noù laø vaán ñeà yù thöùc ñöôïc cuï theå hoaù baèng haønh ñoäng, baèng vaät phaåm. Noù in daáu veát treân haàu khaép nhöõng gì do con ngöôøi taïo ra trong moâi tröôøng soáng”[100, tr.121]. Nhöõng bieåu hieän tieâu cöïc veà thò hieáu raát phöùc taïp vaø ña daïng neân caàn phaûi qua moät quaù trình nghieân cöùu phaân tích döïa vaøo lí luaän khoa hoïc vaø kinh nghieäm. Ta coù theå thaáy trong caùi phöùc taïp vaø ña daïng kia coù nhöõng quy luaät chung. Trong vieäc saùng taïo thöôûng thöùc caùi ñeïp vaø ngheä thuaät, trong nhu caàu vaø thò hieáu thaåm mó, nhöõng bieåu hieän xaáu thöôøng quy vaøo hai hieän töôïng sau ñaây: chuû nghóa hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân. Moãi moät bieåu hieän xaáu veà maët thò hieáu thaåm myõ, duø coù yù thöùc hay khoâng coù yù thöùc ñeàu coù theå rôi vaøo moät trong hai hieän töôïng ñoù. Trong ñôøi soáng,nhöõng bieåu hieän veà hình thöùc vaø töï nhieân trong nhu caàu vaø thò hieáu thaåm mó thöôøng phaùt sinh töø loái soáng. Baát cöù ai cuõng coù theå maéc phaûi beänh hình thöùc hay töï nhieân neáu khoâng tu döôõng reøn luyeän moät thò hieáu thaåm mó tieân tieán. Trong cuoäc soáng sinh hoaït haøng ngaøy, ta coù theå nhaän thaáy nhöõng bieåu hieän khaùc nhau cuûa thò hieáu thaåm mó: kieán truùc nhaø cöûa, bieån quaûng caùo, loái aên maëc, lôøi aên tieáng noùi,… ñeàu theå hieän roõ ñaëc tính veà thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi. Taát caû nhöõng hieän töôïng ñoù ñeàu coù theå coù maët chuû nghóa hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân. Do ñoù, khi noùi ñeán vieäc tu döôõng reøn luyeän thò hieáu thaåm mó tieân tieán thì phaûi ñi ñoâi vôùi vieäc pheâ phaùn vaø traùnh chuû nghóa hình thöùc vaø chuû nghóa töï nhieân–hai bieåu hieän cuûa thò hieáu xaáu. Trong sinh hoaït thaåm mó cuûa con ngöôøi, nhöõng bieåu hieän khoâng laønh maïnh hay xuaát hieän ñoàng thôøi, hieän töôïng naøy lieân quan ñeán hieän töôïng kia. Khi chuû nghóa hình thöùc xuaát hieän thì chuû nghóa töï nhieân cuõng coù maët. Chuû nghóa hình thöùc theå hieän ôû maët xöû lyù, vaän duïng hình thöùc moät caùch quaù möùc, phoâ tröông giaû taïo, duøng hình thöùc ñeå che laáp noäi dung vaø phuû ñònh xoaù boû noäi dung. Chuû nghóa töï nhieân thì ñeà cao yeáu toá töï nhieân: sao cheùp maùy moùc thoâ thieån vaø toâ ñaäm nhöõng yeáu toá baûn naêng cuûa con ngöôøi. Chuû nghóa töï nhieân theå hieän trong moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng. Tính chaát töï nhieân thöôøng gaëp trong tröôøng hôïp thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi chöa phaùt trieån. Tuy nhieân, caàn phaân bieät thöù thò hieáu taàm thöôøng vôùi yeâu caàu nghieâm tuùc cuûa söï tu döôõng ngheä thuaät laø phaûi bieát quan saùt tæ mæ vaø theå hieän chính xaùc caùc hieän töôïng cuûa ñôøi soáng. Ñeå boài döôõng thò hieáu thaåm mó toát, phaûi chuù yù loaïi boû nhöõng nhaân toá hình thöùc vaø töï nhieân chuû nghóa, chuù yù ngaên ngöøa söï thaâm nhaäp cuûa hai nhaân toá ñoù. “Thò hieáu thaåm myõ cuõng nhö moïi hieän töôïng khaùc ñeàu mang tính chaát quy luaät. Coù nhieàu loaïi quy luaät chi phoái, nhöng coù ba loaïi thöôøng xuyeân taùc ñoäng ñeán söï hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa thò hieáu. Ñoù laø quy luaät xaõ hoäi hoïc, quy luaät taâm lyù hoïc vaø quy luaät thaåm myõ hoïc. Quy luaät xaõ hoäi hoïc vaø quy luaät taâm lyù hoïc coù lieân quan chaët cheõ vôùi nhau, nhieàu khi cuõng khoù phaân bieät. Coøn luaät thaåm myõ hoïc gaàn nhö laø söï toång hoaø caùc quy luaät kia veà noäi dung” [100, tr.126]. Quy luaät taâm lyù laø quy luaät thích öùng giöõa nhu caàu tính caûm cuûa con ngöôøi vaø ñoái töôïng beân ngoaøi. Veà phöông dieän thaåm mó ñoù laø sôû thích cuûa con ngöôøi veà caùi ñeïp, veà taùc phaåm ngheä thuaät vaø nhöõng caùi ñeïp, taùc phaåm ngheä thuaät ñoù ñaõ ñaùp öùng theo sôû thích cuûa con ngöôøi. Ta thaáy quy luaät taâm lyù cuûa thò hieáu thaåm mó cuõng gaàn gioáng nhö thöù quy luaät cung caàu treân thò tröôøng, noùi ñeán quy luaät thì ta khoâng theå xöû lyù moät caùch chuû quan, aùp ñaët. Khi noùi ñeán söï vaän duïng quy luaät taâm lyù cuûa thò hieáu thaåm mó, caàn chuù yù ñeán hai chieàu höôùng khaùc nhau: nhu caàu tình caûm cao thöôïng vaø nhu caàu tình caûm thaáp keùm. Moät quy luaät taâm lyù khaùc trong thò hieáu thaåm mó cuûa con ngöôøi laø söï ham thích tình huoáng xung ñoät gay caán trong ngheä thuaät. Quy luaät thaåm mó vaän ñoäng treân cô sôû xaõ hoäi vaø taâm lyù, coù theå xem ñaây laø söï toång hoaø nhöõng quy luaät xaõ hoäi hoïc vaø taâm lí hoïc. Khi noùi ñeán nhöõng quy luaät thaåm mó caàn nhaán maïnh tính ñaëc thuø cuûa noù so vôùi nhöõng quy luaät taâm lyù vaø xaõ hoäi. Quy luaät naøo cuûa thò hieáu thaåm mó cuõng coù hai maët, hai chieàu höôùng tích cöïc vaø tieâu cöïc, söùc maïnh cuûa hai chieàu höùông naøy raát lôùn. Vieäc phaân tích quy luaät cuûa thò hieáu laø nhaèm ñi saâu theâm moät böôùc, tìm hieåu caùc yeáu toá naøo ñaõ taïo neân söï ña daïng phong phuù cuûa thò hieáu, vaø töø ñoù tìm caùch giaùo duïc, toå chöùc cho moïi ngöôøi coù theå phaùt trieån nhöõng bieåu hieän cuûa thò hieáu toát vaø haïn cheá, xoaù boû caùc bieåu hieän cuûa thò hieáu xaáu…. Quy luaät xaõ hoäi hoïc cuûa thò hieáu laø quy luaät cuûa söï phaùt sinh, phaùt trieån vaø tieâu vong cuûa caùc loaïi thò hieáu, cuûa caùc loaïi “moát”. Thò hieáu laø saûn phaåm tinh thaàn cuûa moät xaõ hoäi nhaát ñònh, xaõ hoäi thay ñoåi thì thò hieáu cuõng thay ñoåi. Maûnh ñaát sinh tröôûng tröïc tieáp cuûa thò hieáu laø leõ soáng, loái soáng cuûa con ngöôøi. Ñoàng t._. em caùi tính nhu mì Laøng treân xaõ döôùi thieáu chi ngöôøi gioøn ( Caâu 642-tr 2119 ) 30- Treøo leân caây mít ít muùi nhieàu xô Con gaùi laúng lô, trai chôi baäy baï Con gaùi nhu mì trai laï daùm ñaâu ( Caâu 331-tr 2202 ) 31- Gaùi ngoan ôi hôõi gaùi ngoan Laïi ñaây ta ñoùng song loan ta ngoài Song loan ta ñaõ ñoùng roài Gaùi ngoan trôû laïi maø ngoài song loan ( Caâu 26-tr 998 ) 32- Nöôùc trong caù loäi thaáy kì Thaáy em aên noùi ngoan nghì anh thöông ( Caâu 389-tr 1530 ) Nghóa, nhaân : 33- Ngoù leân sao moïc nhö giaêng Thaáy em coù nghóa maáy traêng cuõng chôø ( Caâu 505-tr 296 ) 34- Nöôùc trong gieáng ñaù, caù loäi thaáy hình Thaáy em coù nghóa, ñoäng tình anh thöông ( Caâu 394-tr 1531 ) 35- Tay böng chaäu cuùc ba boâng Thaáy em coù nghóa, muoán troàng xuoáng ñaây ( Caâu 82-tr 1881 ) 36- …Vì em aên ôû coù nghóa coù nhôn neân göông vôõ laïi laønh Ñeå ñoâi löùa ta ñöôïc keát troïn chæ maønh neân duyeân ( Caâu 260-tr 374 ) 37- Daàu cho loãi ñaïo cang thöôøng Loøng em ghi taïc tao khöông nghóa daøy ( Caâu 66-tr 689 ) 38- Vì em khoâng daùm phuï nghóa taøo khöông Cho neân em phaûi loãi vôùi thung ñöôøng, anh bieát khoâng ? ( Caâu 166-tr 2327 ) - Tao khang ( taøo khöông ) : ( Tao: laø baõ röôïu, khang : laø caùm ) chæ ngöôøi gaén boù töø thuôû ngheøo heøn, khoâng theå boû nhau ñöôïc. 39- Phuù quí giaøu sang em cuõng chaúng maøng Em chôø cho ñaëng nghóa vaøng saùnh ñoâi ( Caâu 70-tr 1731 ) 40- Soáng göûi naïc, thaùc göûi xöông Tình em qua nhôù laï thöôøng Ôn em nuoâi qua thoaùt khoûi choán nguïc ñöôøng thuôû xöa Thaáy anh vaän bó laïi bò tai naøn Nuoâi nhau laø vò nghóa, naøo maøng traû ôn ( Caâu 214-tr 1855 ) 41- Soáng laøm chi, hai ngaû reõ phaân Soáng maø troïn tieát nghóa nhaân vôùi chaøng… ( Caâu 215-tr 1855 ) 42- … Moät lôøi ñaõ höùa taøo khang Traêm naêm ghi taïc nghóa chaøng, chaøng ôi ! ( Caâu 122-tr 1481 ) 43- Daàu maø coät saét moïc choài Tre khoâ moïc reïn khoâng thoâi nghóa chaøng ( Caâu 77-tr 691 ) -Reïn : reã. 44- Daàu maø xa caùch bieät phöông Maáy naêm xieâu baït, vaãn thöông nghóa chaøng ( Caâu 90 -tr 693 ) 45- … Cöûa Tam Quan nöôùc caïn baøy cöø Sa Huyønh khoâ taéc em môùi töø nghóa anh ( Caâu 923-tr 895 ) 46- Daàu maø chaúng ñaëng giao ñaàu Nghóa em coøn giöõ, baïc ñaàu chaúng phai ( Caâu 81-tr 691 ) 47- Em khoâng tham giaøu phuï khoù cuõng noû tham sang Côù chi tham sang phuï khoù, thì em ñaõ keát ñoâi nôi khaùc noû ñôïi chaøng laøm chi ( Caâu 85-tr 941 ) 48- Em khoâng tham nôi maâm thau bòt baïc, cheùn kieåu bòt vaøng Em chæ tham nôi baùt ñaù, maâm ñan Moät mai thaát cô lôõ vaän theá gian khoûi cöôøi ( Caâu 86 -tr 941 ) 49- … Theá gian chuoäng cuûa, chuoäng taøi Em ñaây chuoäng nghóa chaúng naøi giaøu sang ( Caâu 70-tr 1007 ) 50- …Ai ôi xin thaáu cho cuøng Nôi giaøu sang em khoâng chuoäng, nôi khoù maën noàng em cöù theo ( Caâu 220-tr 1260 ) 51- … Loøng em ñaây khoâng phuï khoù tham giaøu Phuï baàn tham phuù , mai sau coù Trôøi ( Caâu 466-tr 1967 ) 52- Maëc ai leân voõng xuoáng duø Em ñaây ñöùng döôùi giaøn buø vaãn vui ( Caâu 58-tr 1316 ) 53- Maët trôøi choùi loùi ñoû choùi boâng lau Tham thanh chuoäng laï em chaû tham giaøu ñaâu anh ( Caâu 83-tr 1319 ) 54- Chaúng thaø em chòu ñoùi chòu raùch Hoïc theo caùch baø Maïnh, baø Khöông Khoâng theøm nhö chò Voõ Haäu ñôøi Ñöôøng Laøm cho baïi hoaïi cang thöôøng hö danh ( Caâu 197-tr 561 ) -Chính chuyeân, trinh traéng : 55- Trai hieáu thaûo lo chi eá vôï Gaùi chính chuyeân naøo sôï eá choàng ( Caâu 86- tr 2151 ) 56- Maëc ai eùp nghóa naøi tình Phaän mình laø gaùi chöõ trinh laøm ñaàu ( Caâu 57-tr 1316 ) 57- Phaøm laø thaân nhi nöõ Phaûi troïng chöõ tieát trinh… ( Caâu 28- tr1724 ) 58- Cöûa saøi yeân phaän tôù Nhaø baïc ñeïp duyeân mình Chaùnh trinh hai chöõ em gaéng giöõ gìn Chöøng naøo Trôøi khieán moái tô tình seõ hay ( Caâu 1050-tr 523 ) 59- … Daàu ai yû theá caäy taøi Em giöõ loøng thuïc nöõ , duøi maøi göông trong ( Caâu 156-tr 741 ) 60- Em xa anh vaãn giöõ loøng vaøng ñaù Coù chò Haèng soi toû daï saét son Nguyeän coù quyû thaàn, khi moâ anh buoàn thì caàm, kì,thi, vònh giaûi chöõ aùi aân Chöõ trinh em nguyeän giöõ troïn chín möôøi phaàn vôùi anh ( Caâu 296-tr 990 ) 61- Leàu tranh an phaän khoù Nhaø baïc boû duyeân mình Ngheøo heøn gìn giöõ tieát trinh Bao giöø gaëp gôõ duyeân tình seõ hay ( Caâu 319-tr 1279 ) 62- … Daàu ai cho anh vaøng khoái, anh cuõng chaúng maøng Yeâu laø yeâu caùi loøng trong saïch cuûa naøng vôùi anh ( Caâu 457-tr 2232 ) 63- … Gaùi thôøi trinh tònh loøng son Sôùm hoâm gìn giöõ keûo coøn chuùt sai ( Caâu 29-tr 719 ) 64- Loøng em trong nhö thaïch, saïch nhö göông Anh chaúng thöông thì chôù coøn mang loøng ngôø Neáu em laø quaân ngang taét ñi veà Anh mang ngay xuoáng mieáu Caäu, em theà cho coi Ngay gian em xin Caäu xeùt soi Em gian thì Caäu goït gaùy boâi voâi em naøy ( Caâu 344-tr 1283 ) -Mieáu Caäu: mieáu nhoû lôïp gianh ôû caïnh chuøa Bích Löu veà phía phoá Thôï Nhuoäm. Theo truyeàn thuyeát mieáu nay thôø vò thaàn “ goït gaùy boâi voâi” chuyeân tröøng trò nhöõng gaùi ngoaïi tình. - Ngay thaúng , thaät thaø : 65- … Em nguyeàn moät taám loøng ngay Ñinh ninh moät daï, ñeán ngaøy traêm naêm ( Caâu 155-tr 740 ) 66- Loøng daën loøng duø non moøn nuùi lôû Daï daën daï beàn bæ keo sôn Daï em ôû thaúng nhö ñôøn Maëc loøng anh ñoù, nôi moâ hôn kieám tìm ( Caâu 338-tr 1282 ) 67- Yeâu em vì noãi thaät thaø Coù moät böùc vaùy côûi ra goái ñaàu ( Caâu 22-tr 2385 ) -Chung thuyû : 68- Töø khi gaëp maët giöõa ñaøng Thieáp quyeát thöông chaøng cha meï naøo hay Coù hay thì nhaát ñaùnh ,nhì ñaøy Hai leõ maø thoâi Thuyû chung em giöõ troïn maáy lôøi Cheát thôøi chòu cheát, lìa ñoâi em khoâng lìa ( Caâu 506-tr 1975 ) 69- Töø khi gaëp maët giöõa ñaøng Thieáp quyeát thöông chaøng, cha meï naøo hay Coù hay thì nhaát ñaùnh ,nhì ñaøy Thuyû chung giöõ troïn cheát thaø chòu cheát, lìa ñaây khoâng lìa ( Caâu 506 b -tr 1975 ) 70- - Thuyû chung em giöõ troïn lôøi Cheát thì chòu cheát, lìa ñoâi khoâng lìa ( Caâu 440-tr 2081 ) 71- Anh coù loøng thöông Em coù loøng nhôù Anh coù loøng ñôïi Em coù loøng chôø Em khoâng nhö tôø Tröôùc thaém sau phai Em khoâng nhö ai Tham vaøng boû ngaõi Em khoâng nhö ai Phuï ngaõi queân coâng Lôøi theà nguyeàn lôû soâng moøn ñaù Lôøi theà nguyeàn caây caû boùng cao Duyeân kia Trôøi ñònh xe vaøo cuøng anh ! ( Caâu 1- tr 1694 ) 72- Moät toâi nhôù ñeán baïn chung tình Hai nhôù yeåu ñieäu, ba nhôù tieáng noùi, boán nhôù ngöôøi ñoàng taâm Naêm nhôù ngöôøi buoâng nuï cöôøi, neân toâi phaûi nhôù Saùu toâi nhôù, toâi göûi lôøi thaêm Baûy toâi nhôù ngöôøi tri kæ Taùm toâi nhôù phong thö göûi nhaén Chín toâi nhôù ñeán ñoâi ngöôøi tri aâm Möôøi sinh, chung tình neân toâi phaûi nhôù ( Caâu 570-tr 1413 ) 73- Khuyeân em giöõ laáy cang thöôøng Anh ñaây con ngöôøi quaân töû, khoâng boû ruoàng maø lo ( Caâu 261- tr 1215 ) -Cang thöôøng ( Cöông thöôøng ): töùc tam cöông nguõ thöôøng. Laø ba moái quan heä xaõ hoäi truyeàn thoáng vaø naêm ñieàu ñaïo ñöùc. 74-Ñaâu ñaâu cuõng coù anh huøng Xin em giöõ troïn tam tuøng thì hôn ( Caâu 178-tr 746 ) 75- Ghe baàu trôû laùi veà ñoâng Laøm thaân con gaùi thôø choàng nuoâi con ( Caâu 132-tr 1021 ) 76- … Ai daàu laùnh ñuïc tìm trong Em ñaây vaãn giöõ moät loøng vôùi anh ( Caâu 344-tr 389 ) 77- … Daàu thaày meï coù ñaùnh chín chuïc, moät traêm Ñaùnh roài em daäy, em cuõng chí laêm thöông chaøng ( Caâu 162-tr 964 ) 78- Coù choàng thì phaûi theo choàng Choàng ñi hang raén, hang roàng cuõng theo ( Caâu 418-tr 401 ) 79- Coù choàng thì phaûi theo choàng Ñaéng cay phaûi chòu, maën noàng phaûi theo ( Caâu 419-tr 401 ) 80- Coù choàng thì phaûi thöông choàng Choàng ñi hang raén, hang roàng cuõng theo Coù choàng thì phaûi theo choàng Ñaéng cay cuõng chòu, maën noàng cuõng vui ( Caâu 420-tr 401 ) 81- Coù choàng thuû phaän thuû duyeân Traêm con böôùm ñaäu cöûa quyeàn xin lui ( Caâu 421-tr 402 ) 82- Chaøng ñaâu thieáp ñoù cho roài Hieåm nguy thieáp chòu, soùng doài thieáp theo ( Caâu 40-tr 535 ) 83- … Khoù ñoâi ñöùa mình ñoïi ñaù maâm nan Theá moâ theá ni theo nhau cho troïn, thieáp khoâng phaøn naøn maø chaøng lo ( Caâu 89-tr 543 ) 84- Goïi laø chuùt nghóa traàu vaøng Xin em giöõ gìn chung thuyû, chôù phuï phaøng qua chi ( Caâu 139-tr 1022 ) 85- Chaøng traåy ñi keå ñaõ maáy ñoâng Cho loan ñoùn gioù cho roàng chôø möa Taám gan vaøng daï saét, thieáp toâi ngaån ngô Laáy ai gìn giöõ con thô cho chaøng ? Nghóa vôï choàng ñoàng tòch ñoàng saøng Ñoàng sinh ñoàng töû, cöu mang ñoàng laàn Chaøng traåy ñi vaâng leänh quaân thaân Thieáp xin ñoâi chöõ Taán Taàn hôïp duyeân… ( Caâu 91-tr 544 ) 86- Daàu ai gieo tieáng ngoïc Daàu ai ñoïc lôøi vaøng Trôù treâu khuùc Phuïng caàu hoaøng Loøng em khoâng gioáng nhö naøng Vaên Quaân ( Caâu 62-tr 689 ) - Vaên Quaân : Con gaùi cuûa Traùc Vöông Toân ñôøi Haùn. Vaên Quaân laø ngöôøi coù nhan saéc, laïi gioûi vaên thô. Vì goaù choàng sôùm, naøng veà ôû vôùi cha taïi ñaát Laâm Cuøng. Tö Maõ Töông Nhö coù laàn ñeán chôi, gaûy khuùc Phöôïng caàu hoaøng ñeå quyeán ruõ. Vaên Quaân caûm tieáng ñaøn, boû nhaø troán theo Töông Nhö veà Thaønh Ñoâ. 87- Daàu ai noùi baéc noùi nam Em ñaây vaãn vöõng nhö cam treân caønh Daàu ai noùi toûi noùi haønh Em ñaây vaãn vöõng nhö thaønh môùi xaây ( Caâu 63-tr 689 ) 88- Cho daàu ai noùi baéc noùi nam Em ñaây vaãn vöõng nhö cam treân caønh Cho daàu ai noùi toûi noùi haønh Em ñaây vaãn vöõng nhö thaønh môùi xaây… ( Caâu 571-tr 630 ) 89- Daàu cho quaù löùa em cuõng chaúng höùa caøn Phaûi duyeân em trao ñoåi loøng vaøng Khoâng phaûi duyeân kim caûi, quyeát ñeå cho hoa taøn nhò phai ( Caâu 67-tr 690 ) 90- Daàu cho soùng coù xao ñeå vòt öôùt loâng Hoaëc ruøa keâu noåi ñaù, thieáp cuõng khoâng boû chaøng Tay caàm nhaønh queá maø than Ñöøng cheâ soâng nhoû, ham nôi bieån vôøi ( Caâu 69-tr 690 ) 91- Daàu maø noïc saét roi song Ñem leân taän phuû vaãn moät loøng thöông anh ( Caâu 86 -tr 692 ) 92- Em quyeát theo anh ñaàu xanh toùc baïc Soáng thôøi gôûi naïc, thaùc thôøi gôûi xöông… ( Caâu 210-tr 972 ) 93- Hai ta nhö caëp chim quyeân Daàu khoâ daàu heùo cuõng chuyeàn treân caây Khaùt thôøi uoáng nöôùc boùng caây Ñoùi aên boâng coû, thieáp ñaây vaãn chôø ( Caâu 39-tr 1081 ) 94- … Ñöøng ñeå cho ngoïc naùt chaâu chìm Em ñaây nhaát quyeát troïn nieàm vôùi anh ( Caâu 360-tr 1145 ) 95- Loøng ngöôøi quaân töû ña mang nhö röùa Daï em ñaây haù nôõ laøm raêng Coù moâ thuyû kieät sôn baêng Nguyeän cuøng vaøng ñaù khaêng khaêng moät lôøi ( Caâu 346-tr 1284 ) 96- Lôøi theà leân tam sôn, xuoáng töù haûi Ai maø ngaäm ngaûi noùi phaûi thieáp cuõng khoâng nghe Thieáp nghe lôøi chaøng daën nhö chæ xe vaøo loøng ( Caâu 399-tr 1294 ) 97- Maëc ai moät daï ñoâi loøng Em ñaây thuû tieát loan phoøng chôø anh ( Caâu 60-tr 1316 ) 98- Maëc cho ong böôùm roän raøng Em ñaây vaãn giöõ loøng vaøng vôùi anh ( Caâu 63-tr 1316 ) 99- Mình em nhö giaáy traéng caû tôø Loøng son moät möïc ñôïi chôø buùt nghieân ( Caâu 320-tr 1362 ) 100- Moät loøng chæ quyeát laáy anh Ong bay böôùm lieäng chung quanh maëc Trôøi ( Caâu 469-tr 1392 ) 101- Moät nieàm keát toùc xe tô Moät nieàm chæ ñôïi chæ chôø moät anh ( Caâu 528-tr 1404 ) 102- … Khuyeân em coù baáy nhieâu lôøi Thuyû chung nhö nhaát laø ngöôøi phaûi nghe… ( Caâu 78-tr 1471 ) 103- Soáng maø chaúng coù chöõ tình Thì em cuõng quyeát lieàu mình cho xong ( Caâu 216-tr 1856 ) 104- Taïi thieân nguyeän taùc tò döïc ñieåu Taïi ñòa nguyeän taùc lieân lí chi E laø e ñoù daï ña nghi Ñaây em quyeát giöõ troïn nghì saét son ( Caâu 48-tr 1875 ) -Taïi thieân nguyeän taùc tò döïc ñieåu ,taïi ñòa nguyeän taùc lieân lí chi : treân trôøi nguyeän laøm chim lieàn caùnh, döôùi ñaát nguyeän laøm caây lieàn caønh. 105- Xin em giöõ troïn moät loøng Daàu ai mua böôûi baùn boøng maëc ai ( Caâu 81-tr 2370 ) 106- Cho daàu xa caùch maáy naêm Em ñaây vaãn quyeát chí laêm ñôïi chaøng ( Caâu 573-tr 630 ) 107- Löôõi Tröông Nghi daàu beùn Mieäng Toâ Taàn daàu lanh Baây giôø em ñaõ quyeát vôùi anh Daàu hai oâng maø taùi theá doã daønh chaúng xieâu ( Caâu 438-tr 1303 ) 108- Löôõi Tröông Nghi duø beùn Mieäng Toâ Taàn duø lanh Baây giôø em ñaõ quyeát vôùi anh Duø hai oâng maø taùi theá doã daønh chaúng xieâu… ( Caâu 439 –tr 1303 ) -Tröông Nghi , Toâ Töû ( töùc Toâ Taàn ) laø hai thuyeát khaùch noåi tieáng thôøi Chieán Quoác. Thöông con : 109- … Vöôït bieån ñoâng coù beø coù baïn Meï sinh ta vöôït caïn moät mình Sinh ta maùt meû yeân laønh Töø nay meï môùi nheï mình khoâng lo Choán laïnh öôùt ñeå cho meï nguû Nôi aám eâm meï uû con naèm Naêm canh con khoùc caû naêm Oâm con meï chòu khoå taâm lo phieàn Khi con oám soát chaúng yeân Con phieàn coù moät, meï phieàn baèng hai Ngoïn ñeøn chong boùng canh daøi Nghó thua nghó ñöôïc coù ai ngoû cuøng Con raøy ñaõ yeân laønh maùt meû Meï môùi loøng vui veû khoâng lo Daønh rieâng quaø baùnh nhöôøng cho Saém rieâng quaàn aùo môùi ñoà chieàu con… ( Caâu 23-tr 532 ) Khoân ngoan , aên noùi dòu daøng : 110- Nhaát queá nhò lan Nhaát xinh, nhaát lòch khoân ngoan traêm chieàu Ngöôøi ngoan ai chaû naâng niu Hoa thôm ai chaû chaét chiu treân caønh ( Caâu 126-tr 1648 ) 111- Vôï khoân thì noåi cô ñoà Nhöôïc baèng vôï daïi luoáng toån coâng phu naëng mình ( Caâu 628 b –tr 641 ) 112- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi haøi Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu baøi caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 ) 113- Choàng khoân vôï ñöôïc ñi giaøy Vôï khoân choàng ñöôïc nhieàu ngaøy caäy troâng ( Caâu 631 –tr 642 ) 114- Ngoù leân döøa ngaû ba caây Thaáy em khoân kheùo muoán gaày nghóa nhôn ( Caâu 159-tr 1564 ) 115- …Laáy ñöôïc em khoân Traêm ñöôøng lo lieäu Cha giaø meï yeáu Chaêm soùc veïn toaøn Moät ñoâi chim nhaøn Baèng ñaøn chim eùn Ñaõ thanh laïi leïn Ñaõ lòch laïi ngoan Aên noùi dòu daøng Neát na thuyø mò Ngöôøi treân vò neå Keû döôùi meán yeâu Aên ôû phaûi ñieàu Moät nhaø hoaø thuaän May duyeân ñeïp phaän Laáy ñöôïc vôï hieàn Laøng treân xoùm döôùi ngôïi khen… ( Caâu 187-tr 1492 ) 116- … Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh Chín thöông coâ ôû moät mình Möôøi thöông con maét coù tình vôùi ai ( Caâu 582- tr1415 ) 117- Chuoâng giaø ñoàng ñieáu chuoâng keâu Em giaø lôøi noí anh xieâu trong loøng ( Caâu 756 b-tr 667 ) 118- Em laø con gaùi nhaø ai Lôøi aên neát noùi khoan thai nheï nhaøng ?… ( Caâu 104-tr 948 ) 119-Em laø con uùt nhaát nhaø Lôøi aên tieáng noùi thaät laø khoan thai Mieäng em cöôøi nhö caùnh hoa nhaøi Nhö nuï hoa queá nhö tai hoa hoàng Öôùc gì anh ñöôïc laøm choàng… ( Caâu 120-tr 956 ) 120- Tay caàm taám mía con dao Thaáy em aên noùi ngoït ngaøo anh thöông… ( Caâu 132-tr 1892 ) 121- Tieáng em lanh laûnh ngoaøi thaønh Ñeå anh ñi taét, veà quanh ñôïi chôø ( Caâu 299-tr 1929 ) Chòu thöông chòu khoù : 122- Anh tôùi nhaø em, anh aên côm vôùi caù Em tôùi nhaø anh, em aên rau maù vôùi cua ñoàng Khoù em chòu khoù, ñaïo vôï choàng em vaãn thöông ( Caâu 480-tr 152 ) 123-Ñi ngang qua ngoõ ba laàn Thaáy em khuya sôùm taûo taàn anh thöông ( Caâu 579-tr 825 ) 124- … Thaáy em phaän gaùi chöa choàng Daàm söông phaûn maïi neân loøng anh thöông ( Caâu 89-tr 1716 ) -Gioûi lao ñoäng : 125- Yeâu em khoâng phaûi em gioøn Yeâu em chaát phaùc vieäc laøm sieâng naêng ( Caâu 19-tr 2385 ) 126- Möøng naøng raùo vaûi hoà tô Cöôûi canh laõo luyeän, tay ñöa moûng meàm ( Caâu 763- tr 1450 ) 127- Trai mó mieàu buùt nghieân ñeøn saùch Gaùi thanh taân chôï buùa cöûi canh Trai thì nhaát baûng ñeà danh Gaùi thôøi deät cöûi vöøa lanh vöøa taøi ( Caâu 176-tr 89 ) 128- Loøng thöông con gaùi xoùm Chuøa Kheùo may ñaãy gaám kheùo thuøa boâng daâu ( Caâu 353-tr 1285 ) 129- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân ( Caâu 597 –tr 1419 ) 130- Moät nieàm chæ quyeát laáy o Kheùo boâng kheùo vaûi kheùo lo vieäc nhaø ( Caâu 527-tr 1404 ) 131- Bao giôø cho ñeán thaùng hai Con gaùi laøm coû, con trai be bôø Gaùi thì keå phuù ngaâm thô Trai thì be bôø keå chuyeän baøi baây ( Caâu 159-tr 228 ) 132- Ai ñem em tôùi giöõa ñoàng Chaân buøn tay laám maø loøng anh say ( Caâu 15-tr 57 ) 133-Naêm ngoaùi em traéng nhö voâi Naêm nay ñen töïa nhö noài laø sao ? -Ngöôøi em ñen vì than vì naéng Nhöng buïng em traéng vì uoáng nöôùc gieáng trong Anh ôi muoán choïn maù hoàng Chôù neà than buïi maø loøng ñôn sai ( Caâu 80-tr 1472 ) 134-Trai khoân keùn vôï chôï ñoâng Gai khoân keùn choàng giöõa choán ba quaân ( Caâu 88-tr 2151 ) 135-Trôøi möa cho öôùt ao beøo Loøng toâi muoán laáy coâ thôï seo trong taøu Trôøi möa cho öôùt ao Quan Loøng toâi muoán laáy coâ thôï can trong boài ( Caâu 603-tr 2263 ) “Seo: laø moät thao taùc trong quaù trình laøm giaáy baûn coå truyeàn. “Taøu”: töùc laø taøu seo, thuøng ñöïng nöôùc boät giaáy. “Ao Quan”: teân cuûa ao thoân Ñoâng Xaõ, phöôøng Yeân Thaùi, vuøng Böôûi, Haø Noäi, coù ngheà laøm giaáy. “Boài” : teân chuyeân moân, chæ loø coù töôøng ñöôïc nung noùng giaáy môùi laøm ra coøn öôùt, ñöôïc boài treân töôøng naøy cho khoâ. 3.2.4. Ñaùnh giaù söï töông quan giöõa veû ñeïp vaø taâm hoàn 1-Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha ( Caâu 120-tr 1647 ) 2- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… ( Caâu 243-tr 2045 ) 3-Anh laø con trai uùt ôû nhaø Anh ñi keùn vôï ñaøng xa queâ ngöôøi Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… Vaäy neân anh gôûi thô sang Tình côø anh quyeát laáy naøng maø thoâi ( Caâu 358-tr 128 ) 4- Coå tay em traéng nhö ngaø Em cho ai goái nay ñaø laïi ñen Vì tình tính môùi laøm quen Vì tình tính môùi sang beân chôø tình ( Caâu 850-tr 489 ) 5- Moø giaäm ñöôïc maáy traêm ñoàng Em veà giöõ laïi maù hoàng cho anh -Maù hoàng em ñeå laïi nhaø Em ra moø giaäm, nuoâi meï giaø cho anh ( Caâu 370-tr 1371 ) 6- Nhöõng ngöôøi thaét ñaùy löng ong Vöøa kheùo chieàu choàng vöøa kheùo nuoâi con Nhöõng ngöôøi beùo truïc beùo troøn Aên vuïng nhö chôùp ñaùnh con caû ngaøy ( Caâu 253 -tr 1677 ) 7- -Troâng em gaêm gaém maø gioøn Sieâng maàn sieâng maïn, sôùm hoâm taûo taàn ( Caâu 485 –tr 2237 ) 8- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân Naêm yeâu maù luùm ñoàng tieàn Saùu yeâu coâ caû toát duyeân chaêng laø Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi Chí n yeâu coâ chöûa coù ai Möôøi yeâu toâi keát laøm hai vôï choàng ( Caâu 597 –tr 1419 ) 3.2.5. Nhöõng neùt ngöôøi Vieät khoâng thích ôû ñaøn baø veà hình theå vaø haønh vi . -Hình daùng beân ngoaøi khoâng ñeïp, beâ boái : 1- Con gaùi laøng naøo, khoâng ñeïp baèng con gaùi laøng naøy Caùi ñít nom gaøy, caùi coå bong gaân Caùi yeám naâu non noù thuûng baèng giaàn Raêng ñen haït nhoùt, maù hoàng troân nieâu ( Caâu 645-tr 448 ) 2- … Qua töôûng raèng em maù phaán moâi son Ai ngôø maù moûng moâi moøn hôõi em ! ( Caâu 729-tr 465 ) 3- Coâ kia maù phaán moâi son Naéng daàu möa daõi caøng gioøn, caøng öa Coâ kia maët treõn maøy trô Vaøng ñeo baïc quaán cuõng dô ñaùng ñôøi ( Caâu 828-tr 484 ) 4- Ñaøn oâng khoâng raâu baát nghì Ñaøn baø khoâng vuù laáy gì nuoâi con ( Caâu 73-tr 726 ) 5- Ñaøn oâng roäng mieäng thì sang Ñaøn baø roäng mieäng tan hoang cöûa nhaø ( Caâu 81-tr 728 ) 6- Ñaøn oâng roäng mieäng thì taøi Ñaøn baø roäng mieäng ñieác tai laùng gieàng ( Caâu 82-tr 728 ) 7- Coâ gaùi Sôn Taây yeám thuûng taøy giaàn Raêng ñen haït nhoùt, chaân ñi cuø leøo Toùc reã tre chaûi löôïc bôø caøo Xuø xì da coùc haéc laøo töù tung Treân ñaàu chaáy raän nhö sung Roán loài quaû quyùt, maù hoàng troân nieâu Coâ töôûng mình aùi oá mó mieàu Choàng con chaû laáy, ñeå lieàu thaân ru ? Hai naùch coâ thôm nhö oå chuoät chuø Maét thì giaùn nhaám laïi guø löng toâm Tröùng raän baèng quaû nhaõn loàng Mieäng cöôøi tuûm tæm nhö soâng Ngaân Haø ( Caâu 812-tr 480 ) 8- Coâ kia ñen thuûi ñen thui Phaán ñaùnh voâ hoài, ñen vaãn hoaøn ñen ( Caâu 818-tr 482 ) - Maát neát, nhieàu chuyeän : 9- Ñoâi daûi yeám em , em boû thong dong Coå tay löôïn voøng nhö noõn chuoái non Em chæ khoe em ñeïp em gioøn Lôøi aên neát noùi em coøn keùm xa Coù khoân ngoan cuõng theå ñaøn baø ( Caâu 678-tr 840 ) 10- Laï cho caùi gaùi loän choàng Loän thôøi chaúng ñöôïc chaïy doâng chaïy daøi Chaïy ra ñeán ngoõ oâng cai Oâng cai vôù ñöôïc ñaùnh hai möôi voà ( Caâu 20-tr 1221 ) 11- Truùc xinh truùc hoaù ra laù Caù xinh caù hoaù ra roàng Hoûi ñoâi, ba tö muï xaõ : Coøn gaùi loän choàng thì hoaù ra chi ? ( Caâu 687-tr 2280 ) 12- Coâ kia con caùi nhaø ai Maø coâ aên noùi doâng daøi höû coâ Coâ ñieân coâ daïi coâ roà Coâ ra keû chôï coâ voà laáy trai ( Caâu 816-tr 481 ) 13- Coâ kia thaét caùi löng xanh Aên troäm tieàn meï ñeå daønh cho trai ( Caâu 834-tr 485 ) 14- Hôõi naøng maët ñoû hoàng hoàng Coå cao, roäng mieäng , loän choàng theo trai ( Caâu 337-tr 1139 ) 15- Ñaøn baø lanh laûnh tieáng ñoàng Moät laø saùt choàng, hai laø haïi con ( Caâu 56-tr 724 ) 16- Con gaùi ñôøi nay huùt thuoác aên traàu Ngoài leâ duïm mieäng, tìm caâu noùi haønh ( Caâu 641-tr 447 ) 17 - Coâ Taây ôû traïi Haøng Hoa Hoät vaøng quaán coå xe nhaø ngheânh ngang Boá coâ doïn quaùn baùn haøng Nhaët töøng ñoàng keõm coøn sang noãi gì Coâ coøn baéc böïc kieâu kì Thoâng ngoân, kí luïc, cu li traêm thaèng ( Caâu 840-tr 486 ) 18- Mình em naøo hoät naøo hoa Hoät vaøng ñeo coå, xe nhaø ngheânh ngang Meï em doïn choõng baùn haøng Nhaët töøng ñoàng keõm coøn sang noãi gì Maø em baéc baäc cao kì Thaân em coù ñaùng ñoàng chì hay khoâng ? ( Ca dao ngaïn ngöõ Haø Noäi – 130 ) 19- Laøm gì nhöõng thoùi ñöa ñong Gaùi baét naït choàng, em chaúng coù ngoan ( Caâu 53-tr 1228 ) Laúng lô : 20- Chính chuyeân anh cuõng ñöôïc nhôø Laúng lô anh bieát coõi bôø laø ñaâu ? ( Caâu 563- tr 628 ) 21- Dô sao chaû ñeå heát dô Thaáy ngöôøi lòch söï nhaän vô laøm choàng ( Caâu 128-tr 699 ) 22- Gaùi ñaâu coù gaùi laï ñôøi Chæ coøn thieáu moät oâng Trôøi khoâng chim ( Caâu 14 -tr 995 ) 23- Gaùi ñaâu coù gaùi laï ñôøi Chæ tröø coù moät oâng Trôøi khoâng chim Long Thaàn, Thoå Ñòa cuõng tìm Thoå Coâng, vua beáp cuõng chim caû roài ( Caâu 15-tr 995 ) 24- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng Con vua maø laáy hai choàng laøm vua ( Caâu 16-tr 996 ) 25- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng Choàng chaúng naèm cuøng, noåi giaän ñuøng ñuøng neùm choù xuoáng ao Ñeán ñeâm choàng laïi laàn vaøo Voäi vaøng vaùc soït ñi chao choù veà ( Caâu 17-tr 996 ) 26- Gaùi ñaâu coù gaùi laï luøng Choàng chaúng naèm cuøng vaát choù xuoáng ao Nöûa ñeâm choàng môùi laàn vaøo Voäi vaøng laáy roå ñi chao choù veà ( Nam aâm söï loaïi- quyeån 2-1 b ) 27- Gaùi sao choàng chaúng naèm cuøng Maët giaän luøng vuøng neùm choù xuoáng ao ( Caâu 29-tr 998 ) Chua ngoa , laøm bieáng, tham aên, khoâng bieát lo toan 28- Con gaùi lôùn ôi ! meï baûo ñaây naøy Hoïc buoân hoïc baùn cho taøy ngöôøi ta Con ñöøng hoïc thoùi chua ngoa Hoï haøng gheùt boû ngöôøi ta cheâ cöôøi Duø no duø ñoùi cho töôi Khoan aên bôùt nguû laø ngöôøi lo toan Phoøng khi ñoùng goùp vieäc laøng… ( Caâu 647 –tr 448 ) 29- Laøm thaân con gaùi chaúng lo Nguû tröa ñöùng buoåi, daäy ño maët trôøi Quaàn aùo thì raùch taû tôi Laáy rôm maø tuùm, moãi nôi moät ñuøm ( Caâu 81-tr 1233 ) 30- Toùc daøi nhöõng buùi maø tröa Ham chi ngöôøi ñeïp maø thöa vieäc laøm ( Caâu 361-tr 1941 ) 31- Coâ kia maù töïa hoøn than Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng ( Caâu 829-tr 484 ) 32- Coâ kia maù töïa hoøn than Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng Cheâ choàng chaúng boõ choàng cheâ Cheâ choàng thì ít, choàng cheâ thì nhieàu ( Caâu 830-tr 484 ) 33- Em ôi, laïi ñaây chò daïy caùch cheâ choàng Côm aên chaúng thoåi maù hoàng uû eâ Côm thôøi böõa soáng böõa kheâ Moät ngaøy ba böõa ngoài leâ laùng gieàng Toái thôøi caép chieáu nguû rieâng Heã choàng coù goïi thôøi ñöøng coù thöa Em coøn thoùi aáy thôøi chöøa ( Caâu 203-tr 970 ) 34- Gaùi sao choàng ñaùnh chaúng chöøa Ñi chôï vaãn giöõ cuøi döøa, baùnh ña ( Caâu 30-tr 999 ) 35- Con raän baèng con ba ba Ñeâm naèm noù ngaùy caû nhaø thaát kinh Haøng xoùm vaùc gaäy ñi rình Hoaù ra raän ñöïc noùng mình boø ra Baùnh ñuùc coâ neám noài ba Mía re traùng mieäng heát vaø traêm caây Giaõ gaïo vuù chaám ñaàu chaøy Xay thoùc caû ngaøy ñöôïc moät ñaáu ba Ñeâm naèm nghó heát gaàn xa Giôû mình moät caùi , gaõy möôøi ba thang giöôøng ( Caâu 812- tr 480 ) 36- Töø ngaøy em veà nhaø naøy Töôûng ngaøy moät khaù, hoaù ngaøy moät hö Ñi chôï aên nhöõng quaø tröø Ñi taém maát vaùy khö khö chaïy veà Naáu côm treân soáng döôùi kheâ Ñuû caû töù beà nhö theå chaùo hoa Böõa aên noài baûy noài ba Quanh naêm ngaøy thaùng chaúng ra ñoàng naøo Röûa baùt nguû gaät caàu ao Nguû tröa choàng goïi, keâu sao nhöùc ñaàu Aên noùi caûu nhaûu caøu nhaøu Sai em rinh nöôùc ñoå vaøo taøu khoai Vieäc aên em chaúng keùm ai Heã moù ñeán gaùnh thì vai söùt hôø Vieäc laøm cheånh maûng thôø ô Laïi theâm moät chuùt laøm thô vôùi choàng ( Caâu 515-tr 1977 ) 37- Ñaøn oâng saâu saéc nöôùc ñôøi Ñaøn baø caïn sôùt nhö côi aên traàu ( Caâu 83-tr 728 ) 38- Aên thì nhöõng muoán aên ngon Laøm thì choïn vieäc coûn con maø laøm ( Caâu 43-tr 192 ) 39- Coâ kia maù töïa hoøn than Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng ( Caâu 829-tr 484 ) 40- Coâ kia maù töïa hoøn than Naèm ñaâu nguû ñaáy laïi toan cheâ choàng Cheâ choàng chaúng boõ choàng cheâ Cheâ choàng thì ít, choàng cheâ thì nhieàu ( Caâu 830-tr 484 ) 41- Ñi ngang caát mieäng muoán chaøo Sôï ngöôøi laøm bieáng laøm cao khoâng öø ( Caâu 569-tr 824 ) 42- Giaøu ñaâu ñeán keû nguû tröa Hay ñaâu nhöõng gaùi ñong ñöa ñeán giôø ( Caâu 42-tr 1035 ) 3.4. CAÙI ÑEÏP GAÉN VÔÙI CAÙI TOÁT 3.4.1. CHÖÕ “ ÑEÏP” NHIEÀU KHI GAÉ N VÔÙI ÑAÏO ÑÖÙC 1- …Thaáy chaøng ñeïp neát toát töôi Töôi quaàn, töôi aùo, töôi ñoâi maù hoàng Ví duø chaøng haõy coøn khoâng Ñeå em xin tôùi vöôøn hoàng haùi hoa ( Caâu 32- tr1628 ) 2- Thieáp nay thi leã con nhaø Thaáy chaøng mó maïo neát na diuï daøng Cho neân loøng muoán ña mang Bieát raèng quaân töû coù maøng hay khoâng ? ( Caâu 330-tr 2061 ) 3- Ai veà Hoaèng Hoaù maø coi …Trai mó mieàu buùt nghieân ñeønsaùch Gaùi thanh taân chôï buaù cöûi canh Trai thì nhaát baûng ñeà danh Gaùi thôøi deät cöûi vöøa lanh, vöøa taøi ( Caâu 176-tr 89 ) 4-Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng…. ( Caâu 243-tr 2045 ) 5- Thaáy em ñeïp noùi ñeïp cöôøi Ñeïp ngöôøi ñeïp neát laïi töôi raêng vaøng… Vaäy neân anh gôûi thô sang Tình côø anh quyeát laáy naøng maø thoâi ( Caâu 358-tr 128 ) 6-- Nhaát ñeïp laø gaùi laøng Caàu Kheùo aên kheùo maëc, kheùo haàu meï cha ( Caâu 120-tr 1647 ) 3.4.2. CHÖÕ “ THÖÔNG”, “ YEÂU” NH IEÀU KHI LAØ VEÀ NEÁT 1 - Tay caàm taám mía con dao Thaáy em aên noùi ngoït ngaøo anh thöông… ( Caâu 132-tr 1892 ) 2-Loøng thöông con gaùi xoùm Chuøa Kheùo may ñaãy gaám kheùo thuøa boâng daâu ( Caâu 353-tr 1285 ) 3- Ñi ngang qua ngoõ ba laàn Thaáy em khuya sôùm taûo taàn anh thöông ( Caâu 579-tr 825 ) 4- Thöông em caùi tính nhu mì Laøng treân xaõ döôùi thieáu chi ngöôøi gioøn ( Caâu 642-tr 2119 ) 5- Nöôùc trong caù loäi thaáy kì Thaáy em aên noùi ngoan nghì anh thöông ( Caâu 389-tr 1530 ) 6- … Thaáy em phaän gaùi chöa choàng Daàm söông phaûn maïi neân loøng anh thöông ( Caâu 89-tr 1716 ) 7- Caây oaèn vì bôûi taïi hoa Thöông em vì neát, meâ sa vì tình Thöông em thöông daïng thöông hình Thöông lôøi aên tieáng noùi sôï mình baûy bui… ( Caâu 330-tr 387 ) 8- Nöôùc trong gieáng ñaù, caù loäi thaáy hình Thaáy em coù nghóa, ñoäng tình anh thöông ( Caâu 394-tr 1531 ) 9- Daàu maø xa caùch bieät phöông Maáy naêm xieâu baït, vaãn thöông nghóa chaøng ( Caâu 90 -tr 693 ) 10- … Baûy thöông neát ôû khoân ngoan Taùm thöông aên noùi laïi caøng theâm xinh Chín thöông coâ ôû moät mình Möôøi thöông con maét coù tình vôùi ai ( Caâu 582- tr1415 ) 11- Yeâu em khoâng phaûi em gioøn Yeâu em chaát phaùc vieäc laøm sieâng naêng ( Caâu 19-tr 2385 ) 12- …Yeâu nhau caên daën ñuû ñieàu Caøng say veà neát, caøng yeâu veà tình… ( Caâu 281-tr 1125 ) 13- Gaëp naøng anh naém coå tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 84-tr 1010 ) 14- …Baây giôø anh naém ñöôïc tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 95-tr 1012 ) 15- Moät yeâu coâ caû laém thay Hai yeâu coâ caû kheùo may yeám ñaøo Ba yeâu cöûa gioù loït vaøo Boán yeâu coâ caû mieäng chaøo coù duyeân Naêm yeâu maù luùm ñoàng tieàn Saùu yeâu coâ caû toát duyeân chaêng laø Baûy yeâu khaên thaém theâu hoa Taùm yeâu coâ caû neát na hieàn taøi Chí n yeâu coâ chöûa coù ai Möôøi yeâu toâi keát laøm hai vôï choàng ( Caâu 597 –tr 1419 ) 16- Naém tay em, laïi hoûi tay Anh yeâu vì neát, anh say vì tình… ( Caâu 93-tr 1475 ) 17- Yeâu caây vì noãi laém hoa Yeâu em vì noãi neát na traêm chieàu… ( Caâu 13-tr 2384 ) 18-Yeâu em vì noãi thaät thaø Coù moät böùc vaùy côûi ra goái ñaàu ( Caâu 22-tr 2385 ) 19- … Daàu ai cho anh vaøng khoái, anh cuõng chaúng maøng Yeâu laø yeâu caùi loøng trong saïch cuûa naøng vôùi anh ( Caâu 457-tr 2232 ) ._.