Thế giới trẻ thơ trong trăng non của R.Tagore

t lí và nhân văn sâu sắc, đạt nhiều thành tựu và vươn đến những đỉnh cao rực rỡ ở nhiều thể loại. 1.2. Một trong những đỉnh cao của văn học Phục hưng Ấn Độ là đại thi hào Rabindranath Tagore (1861- 1941). Ông được mệnh danh là “ ngôi sao sáng của Ấn Độ phục hưng”, “ người lính canh vĩ đại” của đất nước Ấn Độ. Sau hơn bảy mươi năm lao động miệt mài, R. Tagore đã để lại cho nhân loại một di sản đồ sộ các tác phẩm văn học nghệ thuật phong phú và đa dạng: 52 tập thơ, 42 vở kịch, 12 tiểu thuyết, hàng trăm truyện ngắn, hơn 2000 ca khúc( trong đó có quốc ca Ấn Độ), 63 tập tiểu luận và gần 3000 nghìn bức tranh. Ông được coi là biểu tượng của văn hoá Ấn Độ. Với những thành tựu và đóng góp cho văn học dân tộc, ông đã tạo dựng nên một thời đại Tagore bên cạnh các khái niệm thời đại Vê-đa, thời đại sử thi... M. Gandhi tụng xưng ông là Gurudêva – bậc Thánh sư vĩ đại, người dẫn dắt tinh thần và hướng dẫn tâm linh Ấn Độ. Năm 1913, Tagore là người Châu Á đầu tiên được giải thưởng Nobel văn chương cho tập Thơ Dâng ( Gitanjali). Với tập thơ này, ông được xem là một phát hiện của thơ ca thế kỉ, là “ kì công thứ hai của tạo hoá sau Kalidasa” trong văn học Ấn, “ một biểu tượng vĩ đại phối hợp trong mình hai nguồn tinh tuý Á – Au”. 1.3. Ở Viêt Nam, bạn đọc biết đến Tagore khá sớm nhưng không nhiều như họ đã từng biết đến V. Hugo, Balzac, W. Shakespeare hay Lỗ Tấn… Tuy nhiên, từ năm 1984, sau những cố gắng tâm huyết của nhiều nhà Ấn Độ học Việt Nam mà tiêu biểu là các giáo sư Cao Huy Đỉnh, Lưu Đức Trung, văn học Ấn đã chính thức được đưa vào giảng dạy trong hệ thống các trường trung học, cao đẳng, đại học, sau đại học… Riêng ở bậc trung học cơ sở, tác phẩm được giới thiệu giảng dạy là bài thơ Mây và sóng, trích trong tập Trăng non. Đây là tập thơ viết cho thiếu nhi , thuộc ba nội dung chính trong sáng tạo thơ ca của Tagore. Để khám phá giá trị nghệ thuật của mảng thơ này , chúng tôi đã chọn đề tài luận văn “ Thế giới trẻ thơ trong Trăng non của R.Tagore” nhằm hai mục đích: Thứ nhất, có được cái nhìn toàn diện, sâu sắc hơn về con ngườ,i tài năng và tư tưởng nghệ thuật của Tagore. Ông không chỉ là “nhà thơ trí tuệ muôn màu”[42, tr. 217], “nhà thơ tình nổi tiếng”[ 45, tr. 849] mà ông còn là nhà thơ của tuổi măng non, người thầy vĩ đại của trẻ thơ Ấn Độ. Thứ hai, góp phần thiết thực hơn cho công việc nghiên cứu và giảng dạy thơ Tagore. 2. Lịch sử vấn đề: Năm 13 tuổi, với tập thơ Bông hoa rừng in trên tạp chí Bharati ( 1876), R. Tagore đã nổi tiếng trên văn đàn Ấn Độ. Đến năm 1913, khi Thơ Dâng được trao giải Nobel thì Tagore thật sự trở thành một hiện tượng văn học của Ấn Độ và nhiều nước trên thế giới. Năm 1909, Tagore xuất bản tập thơ viết cho trẻ em gồm 40 bài, có tên Sisu( trẻ thơ). Năm 1915, ông tiến hành dịch tập thơ từ tiếng Bengali sang tiếng Anh đặt tên là The Cressent Moon ( Trăng non). Tờ The Golbe đã nhận xét tập thơ là: “a revelation more profound and more subtle than that in the Gitanjali ( một sự khám phá sâu sắc và tinh tế, huyền ảo hơn trong Thơ Dâng)[chuyển dẫn từ 65, tr.3], còn tờ The Nation của Anh thì nhận thấy đây là “a vision of childhood which is only paralleded in our literature by the work of William Blake” ( một trí tưởng tượng về tuổi thơ tương tự như những tác phẩm của William Blake trong nền văn học của chúng ta) [ chuyển dẫn từ 65, tr. 3]. Như vậy, khi Trăng non ra đời, nó đã mở ra một phương diện khác trong tài năng sáng tạo nghệ thuật của Tagore khiến cho những nhà nghiên cứu, những độc giả hâm mộ thơ ông chú ý một cách đặc biệt đến thi phẩm dành riêng cho trẻ thơ này. Trong phạm vi của đề tài, chúng tôi điểm qua một số công trình nghiên cứu tiêu biểu về tập thơ Trăng non ở Việt Nam. 2.1. Công trình nghiên cứu của những nhà nghiên cứu Tagore học ở Việt Nam: Từ những năm 1961, giáo sư Cao Huy Đỉnh, một dịch giả có uy tín về thơ Tagore, khi viết lời giới thiệu cho bản dịch Thơ Tagore đã nhận xét khái quát về tập thơ Trăng non: “ đó là những bài thơ hết sức hồn nhiên trong sáng, những bức tranh mĩ lệ về tâm lí nhi đồng”[17, tr.29]. Theo Cao Huy Đỉnh, chính sự trong sáng, hồn nhiên của trẻ đã giúp Tagore biểu hiện “ những triết lí về cuộc đời” một cách sâu sắc và tinh tế. Đồng thời ông cũng nhấn mạnh đến đặc điểm nghệ thuật “ trí tưởng tượng phong phú” của Tagore “ đã khám phá một thế giới thần tiên và nghệ sĩ trong tâm hồn em bé”[ 17,tr. 29] . Nhận xét của nhà nghiên cứu, dịch giả Đào Xuân Quý chú ý đến “ ngôn ngữ thích hợp và vô cùng phong phú” mà R. Tagore đã sử dụng trong Trăng non. Ông đã chỉ ra sự khác biệt độc đáo của Tagore và V. Hugo trong những thi phẩm viết về trẻ thơ: “ Nhà thơ Ấn Độ đi vào thế giới của trẻ con với một tâm trạng hoàn toàn khác biệt. Thơ về trẻ em của Tagore trong sáng, hồn nhiên và chân thực. Ông tỏ ra am hiểu tâm hồn kì diệu của các em và để mô tả cái thế giới trẻ thơ này, Tagore đã dùng ngôn ngữ thích hợp vô cùng phong phú. Nhưng mặt khác, nếu đọc kĩ ta sẽ thấy rằng thơ viết cho trẻ em của Tagore cũng là loại thơ có nhiều suy nghĩ và gắn liền với thực tiễn đau buồn của đất nước Ấn Độ” [42, tr. 211]. Trong cảm nhận của PGS. Lưu Đức Trung, Trăng non lại là những ấn tượng sâu sắc về cách sử dụng hình ảnh và những câu chuyện kể phù hợp với các em. Theo ông, chính những hình ảnh, những câu chuyện mang âm hưởng cổ tích đã bộc lộ rõ sự am hiểu tâm lí trẻ thơ của Tagore. Viết về Trăng non, ông còn nhấn mạnh đến thủ pháp đối lập, tương phản được sử dụng trong tập thơ: “Tagore muốn đem tâm hồn trong sáng, bản chất Chân – Thiện – Mĩ đang tồn tại trong trẻ thơ đối lập với bản chất xấu xa, đê tiện đáng khinh của xã hội đồng tiền và quyền lực chi phối”[ 59, tr.158]. Tiếp nối với những nhận định của PGS. Lưu Đức Trung, trong bài “ Chất trí tuệ, điểm sáng thẩm mĩ trong thơ Tagore”, TS. Nguyễn Thị Bích Thuý cũng phân chia thơ Tagore thành ba nội dung lớn: thơ triết luận, thơ tình yêu và thơ viết cho trẻ em. Với mảng thơ trẻ em, tác giả tập trung vào tập thơ The Cressent Moon ( Trăng non) và nhận xét: “ Với Trăng non, gồm 40 bài viết về trẻ em, Tagore được coi là V.Hugo của Ấn Độ. Tình thương, tấm lòng trìu mến nâng niu của ông đối với trẻ em thấm đẫm trong từng chữ, từng câu”[ 50, tr.59]. Đồng thời tác giả cũng dẫn lời của nhà thơ Ailen, W. B. Yeats nói về Trăng non để khẳng định một lần nữa ý kiến của mình: “ Khi thi sĩ nói đến trẻ thơ, đặc tính này như một phần của chính thi sĩ thì ta không rõ có phải thi sĩ nói đến thánh nhân hay không?”[50, tr.59]. TS. Đỗ Thu Hà trong quyển “ Tagore, văn và đời” cũng tuân thủ cách phân chia thơ Tagore thành 3 nội dung như trên. Tác giả đã đưa ra những nhận xét khái quát nhất về nội dung và nghệ thuật của tập Trăng non: “ Tagore đã viết những bài thơ để trả lời và lí giải cho các em với những lời thơ dịu dàng, thơ mộng và tràn đầy tình yêu thương, trong đó, ông sử dụng một bút pháp đặc biệt. Ông là người đã kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa hiện thực và huyền ảo: để thể hiện hiện thực Tagore đã dùng những huyền thoại, những viền giát xung quanh hiện thực của cuộc sống, đem lại cho nó một chiều sâu có tầm vũ trụ.”[26, tr.73] Như vậy, qua những nhận xét của những dịch giả và những nhà nghiên cứu về thơ Tagore ở Việt Nam, chúng ta phần nào có được cái nhìn tổng quát và toàn diện về tập thơ Trăng non ở cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Các tác giả đều tập trung đề cao tính hồn nhiên, trong sáng của thế giới trẻ thơ và chú ý nhấn mạnh đến những thủ pháp nghệ thuật cơ bản mà Tagore đã sử dụng trong cả tập thơ như một sự gợi mở, định hướng cho những nghiên cứu chuyên sâu về tập thơ Trăng non ở bậc Đại học và sau Đại học. 2.2. Các công trình nghiên cứu tập thơ Trăng non ở các trường Đại học: Ở các trường Đại học, tập thơ Trăng non được khai thác dưới nhiều góc độ khác nhau: + Luận văn thạc sĩ “ Thế giới trẻ em trong sáng tác văn chương Tagore” của Nguyễn Phương Liên [65] đi sâu vào nghiên cứu những đặc trưng nghệ thuật đã được Tagore sử dụng trong việc xây dựng thế giới trẻ em được thể hiện trong sáng tác văn chương của Tagore ở cả 3 thể loại: thơ, văn xuôi và kịch. Tác giả khẳng định: “ nhiệm vụ của chúng tôi là phân tích các tác phẩm thơ, văn, kịch của Tagore viết về trẻ em, chỉ ra những thủ pháp khác nhau mà Tagore vận dụng trong 3 phương thức sáng tác ấy để thấy được tính đa dạng trong tài năng Tagore”[65, tr.2]. + Luận văn tốt nghiệp cử nhân “ Yếu tố huyền ảo trong tập thơ Trăng non của R.Tagore” của Trần Kim Dung [ 11] quan tâm đến tác dụng của thủ pháp huyền ảo, làm cho thế giới trong Trăng non lung linh, huyền diệu và giàu màu sắc hơn. + Luận văn tốt nghiệp cử nhân “ Tagore với trẻ thơ qua tập Trăng non” của Nguyễn Thị Ngọc Diệp [ 12] chủ yếu đi vào khai thác nội dung tư tưởng, tình cảm của Tagore dành cho trẻ nhỏ được thể hiện trong cả tập thơ. + Luận văn tốt nghiệp cử nhân “ Nghệ thuật so sánh trong tập thơ Trăng non” của Trần Thị Hoài Phương [38] tập trung tìm hiểu nghệ thuật biểu hiện trong Trăng non qua thủ pháp so sánh để làm bật nổi sự sáng tạo độc đáo của Tagore trong việc xây dựng một thế giới trẻ thơ hồn nhiên và kì diệu. * Nhìn chung, các công trình này chưa đặt việc nghiên cứu tập thơ Trăng non trong một hệ thống một cách toàn diện. Cho đến nay ở bậc sau đại học( thạc sĩ và tiến sĩ) chưa có luận văn nào đi sâu vào nghiên cứu Thế giới trẻ thơ trong Trăng non của Tagore ở cả hai phương diện : nội dung tư tưởng và nghệ thuật biểu hiện. 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Đề tài luận văn đi sâu vào nghiên cứu nội dung tư tưởng và nghệ thuật biểu hiện trong tập thơ Trăng non Sử dụng nguyên bản tiếng Anh tập thơ The Cressent Moon do Tagore chuyển dịch từ tiếng Bengali . Đối chiếu với tập thơ đã được dịch sang tiếng Việt ( gồm 40 bài) của các dịch giả Cao Huy Đỉnh, Đào Xuân Quý, Lưu Đức Trung… trong tập 2, quyển R. Tagore – Tuyển tập tác phẩm [ 45]. Bên cạnh đó, tham khảo thêm bản dịch Mảnh trăng non [46] của Phạm Hồng Dung, Phạm Bích Thủy. Ngoài ra, chúng tôi còn sử dụng các tác phẩm viết về trẻ thơ của Tagore in trong các tập Thơ Dâng, Hái quả, Người thoáng hiện… và trong các sáng tác khác của ông. 4. Phương pháp nghiên cứu 4.1 Phương pháp thống kê – phân loại Phương pháp này được sử dụng trong việc khảo sát văn bản, giúp thống kê phân loại một cách tỉ mỉ, cụ thể, đầy đủ các hình tượng thơ, những thi pháp đặc trưng mà nhà thơ dùng để chuyển tải ý tưởng của mình trong Trăng non. 4.2. Phương pháp phân tích Qua việc phân tích những bài thơ tiêu biểu trong Trăng non để thấy được cái hay, cái đẹp về nội dung tư tưởng và nghệ thuật biểu hiện trong cả tập thơ. 4.3. Phương pháp đối chiếu – so sánh Đối chiếu – so sánh cách sử dụng nghệ thuật so sánh và nhân cách hoá giữa các nhóm đề tài trong Trăng non và giữa Trăng non với các tập thơ khác của Tagore để thấy được nét độc đáo riêng của một tập thơ thiếu nhi. Đối chiếu – so sánh thơ thiếu nhi của R. Tagore với thơ thiếu nhi của các nhà thơ khác để thấy được những sáng tạo riêng của R. Tagore. 5. Cấu trúc luận văn; Ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: R. Tagore với trẻ thơ Chương 2: Vẻ đẹp toàn bích của thế giới tâm hồn trẻ thơ trong Trăng non Chương 3: Nghệ thuật biểu hiện thế giới trẻ thơ trong Trăng non. Cuối cùng là danh mục tư liệu tham khảo. CHƯƠNG 1 R.TAGORE VỚI TRẺ THƠ 1.1. R. Tagore – Thời thơ ấu và những ước vọng của tuổi thơ 1.1.1 Thời thơ ấu của một thiên tài R. Tagore sinh ngày 7 tháng 5 năm 1861 trong một gia đình trí thức giàu sang tại vùng Calcutta, xứ Bengal miền Đông Ấn Độ. Gia đình ông thuộc đẳng cấp quý tộc Bà la môn nổi tiếng và được mến phục vì đây là gia đình của những thiên tài, đã có nhiều cống hiến cho công cuộc cải cách xã hội ở Bengal và Ấn Độ. Cha ông, Devendranath, là một lãnh tụ của phong trào cải cách Hindu ở Ấn Độ cuối thế kỉ XIX, đồng thời là một nhà triết học nổi danh đã dốc hết sinh lực, trí tuệ và tiền của để làm việc thiện và hoạt động văn hóa xã hội. Trong gia đình, R. Tagore là con trai út được yêu quý và chiều chuộng nhất. Khi R. Tagore chào đời, cha ông đã xem đó là phúc trời nên đặt tên cho ông là Rabindranath, có nghĩa là mặt trời với mong muốn cậu bé sẽ trở thành nhân tài mang ánh sáng trí tuệ soi rọi sự tăm tối của đất nước Ấn Độ nghèo nàn và đau khổ . Thuở nhỏ, R. Tagore được sống trong thế giới của các gia nhân. Trong Hồi ức sau này, R. Tagore gọi họ là “ vương quốc đầy tớ” một cách kính trọng. Là một cậu bé thích tự do, R. Tagore thường lang thang bắt bướm hái hoa ngoài trời và tụ tập với bọn trẻ cùng phố chơi bi, chơi đáo. Vì thế, mọi người cai quản cậu rất nghiêm ngặt. Những giờ bị phạt trong nhà, cậu thường phóng tầm mắt nhìn ra ngoài cửa sổ ao ước tự do hoặc tìm đến góc nhà ngồi đọc sách. Hễ cầm được cuốn sách nào là Tagore đọc nghiến ngấu suốt ngày. Là cậu bé nhạy cảm, Tagore thường rơi lệ khi đọc những trang sách kể về nỗi đau khổ, chia li của người khác. Ngoài những quyển truyện cổ Ấn Độ, Tagore thường tìm đọc sách nước ngoài viết cho thiếu nhi đã được dịch ra tiếng Bengali. Cậu thích sách của Dickens, V. Hugo và nhất là tác phẩm Rôbinxơn Cruxô của Defoe. Hình ảnh Rôbinxơn chống chọi với bão táp, hòa nhập với thiên nhiên trên hoang đảo khiến Tagore xúc động. Cậu bé lấy đó làm tấm gương cho cuộc sống tự lập của mình. Cuốn sách đã kích thích trong lòng cậu ý tưởng được ra khỏi nhà, được tự do bay nhảy. Vào khoảng thời gian ở Cancutta xảy ra nạn dịch hạch, gia đình Tagore phải qua lánh nạn bên kia bờ sông Patma, một nhánh của con sông Hằng. Sống trong biệt thự gần sông gần gũi với thiên nhiên tươi đẹp, cậu bé Tagore sung sướng vô cùng. Như một con chim sổ lồng, cậu chạy nhảy khắp nơi. Chuyến đi đó là bài học đầu tiên về thiên nhiên của cậu. Trong Hồi kí, Tagore kể lại: “ Cứ mỗi ngày khi màn đêm đã vén lên, tôi thức dậy có cảm giác như chân trời kia đang đem đến cho tôi một bức thư báo nhiều tin tức tốt lành khi tôi bóc nó ra. Tôi vội vàng không để chậm trễ một giây phút ngồi chễm chệ trong chiếc kiệu chuẩn bị đi ra ngoài trời. Ngày nào cũng như ngày nào, tôi được nhìn nước sông Hằng dâng lên hạ xuống, tàu bè xuôi ngược đôi bờ thật rộn rịp, cây ngả bóng xuống dòng sông lấp lánh khi mặt trời lên cao. Hoàng hôn buông xuống rừng cây như ngủ lặng trong một màu đen nhờ nhờ. Có lúc, bất chợt một cơn mưa ập tới xóa nhòa cả chân trời rực sáng. Dòng sông trở nên âm u cuộn lên những con sóng, gió ào tới lay động cả một rừng cây, đôi lúc có cảm giác sợ hãi”. [60, tr. 442] Cảm giác ban đầu về thiên nhiên từ thuở ấu thơ đã gợi cho Tagore một ý niệm : thiên nhiên nhiên cũng có linh hồn giống con người. Sự tươi thắm, kì diệu của hoa, lá của ánh sáng mặt trời … đã thức dậy nơi tâm hồn non nớt của cậu bé Tagore một tình yêu thiên nhiên sâu nặng. Cuộc sống bó hẹp trong khuôn viên biệt thự làm cậu cảm giác như bị cầm tù và khi đến tuổi đến trường cậu càng chán ghét không khí buồn tẻ, ngột ngạt của lớp học giữa bốn bức tường. Trong kí ức của Tagore trường học không lưu lại những ấn tượng tốt đẹp: “ Cái khổ của tôi là phải học trong những nhà trường như thế. Tôi đã từng thấy vũ trụ như đã biến mất quanh mình, chỉ được thấy những hàng ghế gỗ, những bức tường vôi trắng xoá. Tôi cương quyết không muốn mình trở thành một đứa bé bị thầy giáo gõ đầu… May sao tôi thoát ra được những ngôi trường chật hẹp như cái chuồng hoặc như chiếc giầy bó chân của một người đàn bà Tàu…”[45, tr. 459]. Ba lần R.Tagore được gửi đến trường là ba lần cậu bỏ học. Cuối cùng, gia đình phải mời gia sư lại nhà. Gyan Babu, con trai của học giả Vedantavaghish là người thầy đầu tiên của Tagore. Biết Tagore là cậu bé thông minh không thích cách học của trường lớp nên ông đã giảng các tác phẩm văn học nổi tiếng cho Tagore nghe trước rồi yêu cầu cậu dịch từ tiếng Anh , tiếng Sanskrit sang tiếng Bengali. Cách học này đã lôi cuốn Tagore và truyền cho cậu niềm say mê, yêu thích văn chương. Năm lên bảy tuổi, Tagore bắt đầu tập tễnh làm thơ. Làm được bài nào là nhét vào túi áo bài đó. Nhiều người trong vùng rất thích thơ của cậu. Từ nhỏ, Tagore đã nổi tiếng là cậu bé thần đồng của xứ Bengal. Mười ba tuổi, Tagore đăng trường ca Bông hoa rừng ( Benaphul) dài 1600 câu trên tạp chí Mầm kiến thức ( Gyânanka). Tiếp sau đó, cậu sáng tác hai tập thơ Tiếng hát buổi sáng (Prabhat Sangit) và Tiếng hát buổi chiều ( Sandya Sangit). Hai tập thơ nhỏ này đã bộc lộ tài năng và lòng yêu đời, yêu cuộc sống của Tagore. Cha Tagore cũng là một người thầy đắc lực trong việc nâng cao học vấn cho Tagore. Ông luôn tôn trọng tự do của con cái. Từ năm 11 tuổi, ông đã cho Tagore theo mình trong những chuyến du lịch dài ngày lên đỉnh Himalaya, dạy cho Tagore bài học đầu tiên về tình yêu thiên nhiên, con người và cuộc sống. Thuở nhỏ, Tagore không chỉ tự trao giồi ngoại ngữ để học trong sách vở mà còn chú trọng học những người xung quanh, những người lao động bình thường trong “ vương quốc những người đầy tớ “. Tagore rất thích nghe họ kể và ngâm vịnh sử thi Ramayana, hát những bài ca dân gian đầy chất trữ tình, giàu lòng yêu con người. Cái “ vương quốc đầy tớ” này có ảnh hưởng rất nhiều đến sự phát triển tâm hồn và tài năng của Tagore. Có thể nói rằng, cuộc đời của Tagore phân nửa gắn liền với môi trường sáng tạo của những thiên tài, phân nửa gắn liền với văn hóa truyền thống: “Bước đầu của tôi đi vào văn học có nguồn gốc của nó trong những cuốn sách được lớp người tôi tớ yêu thích và truyền tụng”[60, tr. 443]. Suốt quãng đời thơ ấu, Tagore chủ yếu là tự học. Ngoài sách vở thì mảnh vườn thân thiết sau nhà là “ngôi trường” lí tưởng của cậu bé Tagore. Trong “ngôi trường” đó, Tagore được tự do mơ mộng. Những sắc màu kì diệu của thiên nhiên đã đem đến cho cậu những câu hỏi ngây thơ về cuộc sống, cậu ao ước khám phá tất cả bằng trí óc non nớt của mình và từ chối những bài học gò ép nơi lớp học: “ Chúng tôi có một khu vườn nhỏ liền tiếp với nhà chúng tôi, đối với tôi, nó là mảnh đất thần tiên, hàng ngày hiện ra không biết bao nhiêu vẻ đẹp kì diệu...Bầu trời như đem lại cho tôi tiếng gọi bạn bè và cả trái tim tôi, cả cơ thể tôi nữa quen uống vào cái nguồn ánh sáng và yên tĩnh tràn trề của những giờ phút lặng lẽ đó. Tôi lo lắng không bao giờ để quên mất một buổi sáng nào, vì mỗi buổi sáng đều quý cho tôi, còn quý hơn vàng đối với một kẻ cùng khổ… tôi được trời phú cho tính hay kinh ngạc, nó giúp cho đứa bé có quyền được vào trong kho tàng huyền bí trong lòng cuộc sống. Tôi lơ là với những bài học vì chúng muốn lôi tôi ra ngoài thế giới ở quanh tôi…nó muốn cầm tù tôi trong những bức tường đá của các bài học”[ 45, 449]. Nơi trường học thiên nhiên, Tagore học được nhiều điều quan trọng. Ngoài sự yêu thương, chỉ dẫn của gia đình, cậu còn được tự do hoà nhập với thiên nhiên. Điều đơn giản này không phải bất cứ đứa tre nào cũng đều có được. Vì thế, sau này trưởng thành, Tagore đã thực hiện được ước mơ xây dựng một ngôi trường mới theo lí tưởng của mình: một ngôi trường bình yên cho trẻ thơ Ấn Độ. 1.1.2. Hướng tới một nền giáo dục của người Ấn Độ Giáo dục trẻ bằng tình yêu thương và sự khoan dung chính là tư tưởng chủ đạo mà Tagore muốn chuyển tới những bậc làm cha mẹ và những người chịu trách nhiệm về việc “ trồng người”. Tư tưởng này bắt nguồn từ quan điểm giáo dục truyền thống của người Ấn Độ và từ trái tim giàu lòng trắc ẩn của nhà thơ bởi vì “ Tình ông bà yêu cháu, già yêu trẻ là một nét cảm động nhất của văn hoá Ấn Độ” [ 13, tr.186]. Thuở nhỏ, Tagore được nhận hưởng một nền giáo dục tốt đẹp từ người cha đáng kính của mình. Chính phương pháp giáo dục của gia đình và truyền thống văn hoá của dân tộc đã ảnh hưởng rất nhiều đến tư tưởng của Tagore. Ông luôn quan niệm: giáo dục trẻ nhỏ phải cần tình thương và sự khoan dung. Roi đòn không thể thay đổi và hoàn thiện con người mà chỉ có tình yêu mới làm con ngưởi trở nên tốt đẹp: “ Một đứa bé sinh ra phải nuôi mình bằng sữa mẹ, do đó nó vừa biết thứ sữa mình ăn vừa biết cả người mẹ mình nữa. Thứ đồ ăn của bé đó vừa nuôi được cơ thể vừa nuôi được cả tâm hồn đứa bé. Con người khi buớc vào đời cũng phải thế, nghĩa là phải lấy tình thương làm gốc, chứ không phải lấy quan hệ nhân quả làm nguyên tắc..”[45, tr. 458] Trong kí ức của Tagore, người cha luôn là một tấm gương lớn về nhân cách: “ Người muốn chúng tôi yêu sự thật bằng cả tấm lòng mình. Cũng như trước kia, Người để tôi tự do leo núi thì bây giờ Người cũng để tôi tự do chọn con đường đi đến sư thật. Người không hoảng sợ khi thấy tôi lầm đường, lạc lối, không quá băn khoăn trước việc tôi có thể gặp khó khăn gian khổ dọc đường. Người cầm trong tay ngọn cờ chỉ đạo cứ không phải một chiếc roi kỉ luật như ai”[ 45, tr. 424]. Ông học hỏi và thừa hưởng ở cha mình một tấm lòng nhân đạo và ái quốc, một tình yêu thương gia đình chung thuỷ, một tâm hồn vĩ đại và một tình yêu Con người cao cả. Phương pháp giáo dục trọng tự do cá nhân của cha đã ảnh hưởng rất nhiều đến quan điểm giáo dục của Tagore . Năm 40 tuổi(1901), R.Tagore thực hiện được ước mơ xây dựng một ngôi trường do chính mình làm chủ. Khi ngôi trường Santiniketan ( chốn bình yên) ra đời, Tagore đã thực hiện một phương pháp giáo dục khác trước mà ông từng ấp ủ: dạy cho học sinh ý thức được hai mối quan hệ cơ bản của con người trong cuộc sống. Đó là mối quan hệ hoà đồng giữa con người với con người và giữa con người với thiên nhiên. Ông muốn học trò của ông phải biết yêu thương, tôn trọng con người và phải biết đề cao, ngợi ca tình yêu thiên nhiên, tình yêu cuộc sống. Theo Tagore “ Sự giáo dục phải lấy tình thương làm đầu”[45, tr. 465]. Ông chú trọng đến việc hoàn thiện nhân cách con người. Ông cho rằng mục đích giáo dục lớn nhất dành cho trẻ không phải chỉ là tri thức mà điều quan trọng hơn là giáo dục các em có được đời sống tâm hồn phong phú. Chính vì quan niệm này mà Tagore rất chú trọng đến việc dạy văn học, nghệ thuật và âm nhạc cho trẻ nhỏ. Ông nuôi dưỡng tâm hồn trẻ bằng vần điệu của lời thơ, tiếng hát. Và thơ về trẻ em của ông bao giờ cũng là những bài học dạy làm người. Bốn mươi bài thơ trong Trăng non là những câu chuyện kể nhẹ nhàng về lòng can đảm, sự chân thật, và tình yêu thương của con người và đặc biệt là tình mẫu tử thiêng liêng cao quý . Chính ông cũng từng khẳng định giáo dục trẻ bằng tình thương mới là cách giáo dục tốt nhất bởi vì chỉ những ai thật sự yêu thương thì người đó mới có quyền trừng phạt: “Khi tôi trừng phạt nó. Thì nó lại càng trở nên một phần của bản thân tôi. Và khi tôi làm cho nó khóc. Thì lòng tôi cũng khóc cùng với nó. Chỉ tôi mới có quyền rầy la và trừng phạt. Bởi vì chỉ có ai thương. Thì người đó mới có quyền trừng phạt.” ( Quan toà) Là một nhà thơ đồng thời là một nhà giáo dục, Tagore cho rằng trường học tốt nhất để nuôi dưỡng tâm hồn trẻ nhỏ là trường học thiên nhiên. Tư tưởng này xuất phát từ quan điểm giáo dục truyền thống của văn hóa Ấn Độ cổ xưa: “Thời xưa , ở Ấn Độ, con người sinh hoạt ở đâu là trường học ở đó. Trường học không phải là một học viện, cũng không phải là chốn tu hành khổ hạnh. Nơi đó, chính là để học cách nuôi dưỡng sinh vật, tự nuôi sống mình bằng cách nhặt củi, hái rau quả… Cuộc sống đó gọi là trường đại học ( tiếng Phạn là Chatuspathis)”. Như vậy, trong cách nhìn của người Ấn Độ, thiên nhiên không chỉ là nơi con người quan sát, chiêm nghiệm cuộc đời mà còn là nơi họ học cách tự giúp mình tồn tại bởi vì : “ giáo dục không phải chỉ học bài ở trong lớp học mà còn trong cuộc sống” [ 45, tr.465]. Trên cở sở kế thừa và tiếp nối quan điểm giáo dục truyền thống của văn hoá dân tộc, Tagore đã mở ra một cái nhìn mới về vấn đề giáo dục trẻ thơ theo tinh thần tự do, hoà nhập vào vũ trụ. Theo ông, thiên nhiên là bà mẹ đời thứ hai tác động rất nhiều vào trẻ nhỏ và là trường học lí tưởng nhất để hoàn thiện nhân cách một con người. Chính nơi trường học thiên nhiên này, ông đã học được rất nhiều điều quan trọng, trong đó có cả tôn giáo của riêng ông mà ông gọi là Tôn giáo Con người: “ Trong bụng mẹ, đứa trẻ được tự do lần thứ nhất do sự sinh trưởng của nó. Thế nhưng, sau khi lọt lòng mẹ, đứa trẻ đã bị xã hội can thiệp vào, kéo ra khỏi cái công nuôi dưỡng của Tao hoá, của trời xanh, của ánh sáng, của không khí mát lành. ..Nhà trường cửa đóng kín, nó sống chung quanh các đồ vật ngày càng nhiều. Nó không hiểu cuộc sống đó sẽ dần dần làm cho tâm hồn tê lạnh, làm mất đi cuộc sống tự nhiên, sinh động”[ 45, tr. 460]. Từ những quan niệm, tư tưởng về việc xây dựng một nền giáo dục mới cho Ấn Độ, Tagore đã thể hiện sâu sắc tình yêu thương và trách nhiệm của mình đối với trẻ thơ. Ông muốn các em phải biết yêu thương và trân trọng cuộc sống. Đó chính là lí tưởng giáo dục cao đẹp của ông, là kinh điển của Tôn giáo Con người mà ông muốn gởi gắm và thực hiện nơi ngôi trường Santineketan – ngôi trường của sự bình yên. 1.2. R. Tagore – Nhà thơ của thiếu nhi 1.2.1. Hoàn cảnh ra đời của tập thơ Trăng non Nghĩ về tập thơ Trăng non, người ta thường nhớ đến những câu thơ Tagore viết trong Những cánh chim bay lạc: Cõi đời hôn lên hồn tôi với nỗi đau thương Và đòi hỏi tôi đáp lại bằng lời ca, tiếng hát [45, 731] Và thật vậy, Trăng non chính là tiếng ca được cất lên từ những nỗi đau thương. Năm 1904 Tagore mất đứa con gái thứ hai, năm 1907 đứa con trai đầu của nhà thơ cũng từ giã cõi đời. Cùng với cái chết của người vợ (1902) và cái chết của người cha (1905), Tagore gần như suy sụp. Thế nhưng, kì diệu thay ông vẫn làm thơ! Chính ông đã từng nói: “Khi tình cảm tự tìm cho mình một hình thức để bộc lộ ra ngoài, chúng ta có thơ”. Và Trăng non chính là thơ được cất lên từ cõi lòng Tagore nhiều đau thương mất mát. Tập thơ ra đời năm 1909 và ban đầu có tựa đề là Sisu ( Trẻ thơ). Đến năm 1915, nó được Tagore chuyển từ tiếng Bengali sang tiếng Anh và đổi tên là The Cressent Moon ( Trăng non) gồm 40 bài. Trăng non là tập thơ viết về trẻ thơ , là biểu tượng cho tâm hồn bản nguyên, thuần khiết của các em. Với Trăng non, Tagore đã tái hiện lại một thiên đường đã mất trong mỗi chúng ta, đó là thiên đường của tuổi ấu thơ tràn ngập tình yêu thương mẫu tử. 1.2.2. Trăng non – Những cảm nhận tinh tế về trẻ thơ Trăng non là tập thơ thể hiện sâu sắc tình thương yêu và niềm mong ước của Tagore về một thế giới tươi đẹp dành riêng cho trẻ. Trong thế giới ấy, trẻ thơ thoát ra mọi ràng buộc của cuộc sống đời thường và tự do đi về trong tưởng tượng. Trẻ thơ là hiện thân của nước, của tinh khiết, vô vi và trong thế giới của trẻ mọi quyền uy, toan tính của con người đều trở nên vô nghĩa. Với Tagore, trẻ thơ là điều kì diệu mà Thượng đế đã ban tặng con người, là sợi dây nối kết mối giao hoà vĩnh cữu của thế giới thực tại và mộng tưởng, của mặt đất và bầu trời, của con người và thiên nhiên, của tình yêu giữa cha và mẹ… Trong vòng tay và trái tim của mọi người, trẻ thơ là thiên thần, là niềm vui, là buổi ban sơ của một đời người… Và trong trái tim Tagore, trẻ là tất cả những gì ngộ nghĩnh, hồn nhiên, trong trẻo. Tagore không chỉ nhìn trẻ bằng cái nhìn trìu mến của một người ông dành cho cháu như V.Hugo trong Nghệ thuật làm ông, không chỉ bao bọc, chở che bằng vòng tay, tình yêu của một người mẹ như Xuân Quỳnh (Ru con), không chỉ thì thầm về những giấc mơ như Hoàng Trung Thông (Những cánh buồm ) …mà với Tagore, Trăng non là phép cộng của tất cả những thứ tình cao quý đó. Nếu ngày trước V.Hugo từng ngạc nhiên khi khám phá ra vị trí của trẻ trong vũ trụ: “Bé chính là bình minh và hồn ta là cánh đồng bát ngát/ Cánh đồng đã ướp hương những loài hoa dịu mát vào trong hơi thở của em ( Khi em bé hiện ra) thì đến Tagore ông lại cho rằng trẻ thơ là một thiên thần , đến từ xứ sở thần tiên như một kẻ ăn mày để có thể đến xin cả kho báu tình thương của mẹ. Dường như trong cách cảm nhận của Tagore, trẻ thơ có phần gần gũi, chân thật và đáng yêu hơn cả. Được mệnh danh là V.Hugo của Ấn Độ, Tagore không chỉ xúc động nghẹn ngào trước cô bé bán củi nghèo hèn: “ Em gái da sạm đen răng trắng/ Cánh tay bé nhỏ quắp sau lưng/ Kéo lê run rẩy một bó củi/ Dịu dàng em chiếc bóng của hãi hùng” ( Em bé bán củi – V. Huygo) mà ông còn hoá thân vào những vui buồn thơ dại để phát hiện ra ước mơ, khát vọng của các em. Tagore còn cho rằng chỉ có nỗi buồn tủi của chúng là đáng kể nhất bởi lẽ từ khi sinh ra trẻ đã có quyền được chơi đùa, yêu thương, được chăm sóc, nâng niu: Nỗi buồn tủi của đám người đông đảo Cũng không sao lớn bằng Nỗi buồn tủi của chú bé kia Chú không có nỗi một xu Để mua một chiếc gậy tô màu Đôi mắt thèm thuồng của chú Làm cho tất cả đám người kia Thương xót ( Người làm vườn, 1914) Là một nhà thơ luôn đấu tranh không mệt mỏi vì tự do của con người, trong Trăng non , Tagore mong muốn mang đến cho trẻ em một thế giới tự do tuyệt đối: tự do trong tưởng tượng, tự do trong vui chơi, tự do bày tỏ tình cảm, ước vọng của mình. Giữa cuộc sống bộn bề lo toan của người lớn, trẻ là sự hiền minh. Sự tự do của trẻ là mong muốn mãnh liệt của người lớn khi họ vọng tưởng về thời ấu thơ. Đó là sự tự do tuyệt đối không bị những vật chất tầm thường ràng buộc. Trong bài Bản hợp đồng cuối cùng, R. Tagore kể lại một câu chuyện lí thú. Một chàng thanh niên làm thuê vừa đi vừa rao lớn : “ Nào, ai thuê tôi thì đến thuê?”. Một ông vua “ ngồi trên xe đi tới và bảo: “ Ta muốn thuê ngươi bằng quyền lực của ta”. Nhưng quyền lực của y có gì đáng kể và y lại ra đi “. Đến trưa “ dưới trời nóng bỏng”, anh ta gặp một tay triệu phú, hắn nhắc túi vàng lên và bảo: “ Ta thuê ngươi bằng tiền bạc của ta”. Nhưng anh vẫn quay lưng. Khi chiều xuống, anh gặp một cô gái đẹp và hứa sẽ thuê anh bằng một nụ cười . Nhưng “ nụ cười của cô ta đã nhạt đi và tan thành nước mắt”, “ cô trở về trong bóng tối một mình”. Anh đã từ chối tất cả từ quyền lực, của cải và sắc ._.đẹp. Cho đến khi anh gặp cậu bé, mọi việc đã hoàn toàn đổi thay: Ánh mặt trời long lanh trên cát Và sóng vỗ rì rào Một cậu bé chơi với dăm vỏ ốc Cậu ngẩng lên và dường như cậu nhận ra tôi rồi nói: Tôi thuê anh với hai bàn tay trắng Và từ khi bản hợp đồng được kí chơi với cậu bé Tôi đã trở thành người tự do ( Bản hợp đồng cuối cùng) Như vậy, sự lựa chọn cuối cùng của anh ta là tự do. Trong Trăng non, sự tự do của trẻ thơ đồng nghĩa với một tâm hồn thuần khiết và thánh thiện. Tagore ca ngợi bản chất này ở trẻ và cho rằng chính nó đã đem đến cho trẻ cái nhìn trong trẻo về cuộc sống và những điều quý giá mà người lớn không thể nào có được: tự do, hạnh phúc, niềm vui và cao hơn cả là tình yêu trong sáng dành cho mẹ: Trên mảnh đất của vầng trăng non bé bỏng Bé tự do không hề ràng buộc chút nào Nhưng không phải tự nhiên mà bé không cần đến tự do Bé biết rằng trong góc nhỏ trái tim của mẹ Có chứa một niềm vui vô tận vô cùng Và được ghì được ôm trong chặt trong cánh tay thân yêu của mẹ Còn dịu dàng hơn tất thảy tự do ( Cung cách của bé ) Khi sáng tác Trăng non, Tagore đã để tâm hồn tự lan toả thành thơ. Chính tình yêu và tấm lòng nhân đạo sâu sắc của ông đã giúp ông có được những cảm nhận tinh tế về trẻ nhỏ. Nhập vai vào trẻ, Tagore đã nói lên được ước mơ khát vọng của các em. Có thể nói, trong thơ ông trẻ thơ thật sự được tự do trong thế giới mộng tưởng của chính mình, được ban phước lành từ bàn tay tạo hoá: Ban phước cho trái tim bé nhỏ, cho linh hồn trong trắng Nhờ nó mà khiến trời hôn đất Nó yêu ánh dương, nó yêu gương mặt mẹ hiền Nó chưa biết khinh khi cát bụi và chạy theo bạc vàng …Hãy giữ lòng tin của nó, dẫn nó đi thẳng và cầu chúc cho nó Có đe dọa tới đâu linh khí từ trên trời cao cũng sẽ tới Thổi căng buồm đưa nó tới cõi bình yên ( Ban phước) Bàn tay tạo hóa đã ban cho trẻ sự sống giữa cõi đời này nhưng tâm hồn trẻ lại lớn lên nhờ tình yêu của mẹ. Cho nên cuộc hành trình từ thiên đường của trẻ đến trần gian cũng chính là hành trình truy tìm Trái tim tình thương từ Mẹ. Chính mẹ và cõi đời trần thế này mới là thiên đường thực sự mà trẻ cần tìm đến. Tạo hoá có thể ban tặng trẻ mọi thứ từ vòng hoa rực rỡ sắc màu đến những phúc lành tràn trề bất tận nhưng điều trẻ cần lại chính là hương thơm tình yêu từ trái tim của Mẹ: Nếu bé muốn thì ngay bây giờ bé có thể bay lên tận trên trời. Không phải tự nhiên mà bé không chịu rời bỏ chúng ta. Bé thích đặt đầu vào trong lòng mẹ. Và mắt bé không chịu rời xa mẹ bao giờ….Cái điều bé thích nhất là được học những lời của mẹ nói ra. từ trên đôi môi của mẹ…Bé có hàng đống vàng đống ngọc. Thế nhưng bé đã đến mặt đất này. Như một kẻ ăn xin….Để có thể đến xin cả kho báu tình thương của mẹ.(Cung cách của bé). Là những bài thơ ghi lại bản chất thánh thiện của trẻ thơ, Trăng non thể hiện sâu sắc tấm lòng nhân đạo Tagore dành cho trẻ nhỏ. Trong cái vô cùng của vũ trụ, ông đã mang đến cho trẻ khát vọng được hoà nhập vào mây và sóng, được gửi gắm giấc mơ của mình trên những con thuyền giấy dưới ánh sao khuya, được thể hiện tình yêu dành cho mẹ…Trong sắc màu hư ảo của mảnh Trăng non, trẻ là hiện thân của muôn vàn vẻ đẹp, là buổi sớm mai của một đời người mà ai cũng một lần bước qua và không bao giờ quay trở lại. 1.2.3. Trăng non – Tiếng thơ kì diệu của tuổi thơ Là một tập thơ viết cho thiếu nhi Trăng non hội đủ các yếu tố mang tính đặc trưng của một tác phẩm văn học thiếu nhi. Khi viết Trăng non, Tagore đã thực sự sống với đời sống của lứa tuổi thiếu nhi. Ông cảm nhận sâu sắc, trọn vẹn những đặc trưng tâm lí của các em. Bằng tình cảm chân thật của một người cha ông đã hồi tưởng và làm sống lại kí ức những năm tháng tuổi thơ một cách kì diệu và trong trẻo nhất. Đọc Trăng non, độc giả được sống trong một thế giới thần tiên và nghệ sĩ, một thế giới pha trộn giữa hư và thực, giữa sự tưởng tượng và cuộc sống thực tại phong phú. Công trình nghiên cứu của Coócnây Trucôpxki ( 1882- 1969), nhà văn, nhà nghiên cứu văn học Liên Xô cũ cho chúng ta thấy Trăng non thật sự là một tập thơ viết cho thiếu nhi và viết về thiếu nhi. Trăng non là một tập thơ giàu hình ảnh, màu sắc của hội hoạ. Nhưng những sắc màu , hình ảnh này khác với những sắc màu, hình ảnh ngoài cuộc sống vì nó được cảm nhận bằng trí tưởng tượng của trẻ thơ. Chỉ có các em mới nhìn thấy nơi những vật vô tri vô giác cả một thế giới sống động, diệu kì : Tường điện bằng bạc trắng, mái điện bằng vàng ròng Hoàng hậu sống trong cung có bảy sân chầu và đeo một hạt ngọc quý bằng châu báu của cả bảy nước … Cô công chúa nằm ngủ trên bờ xa tít cách bảy biển không ai vượt nổi… … Nàng mang vòng ở cổ tay, tay đeo ngọc trai và tóc dài chấm đất Nàng sẽ thức giấc khi con khẽ chạm chiếc gậy thần và mỗi khi cười môi nàng tuôn trào châu báu… … Nhà bác phó cạo …Ở góc hè kia ngay chỗ chậu cây cảnh ( Xứ thần tiên) Bằng sự tưởng tượng, trẻ đã thổi hồn cho sự vật và tạo ra trong thế giới của mình một không gian kì diệu, không gian huyền thoại của những ước mơ. Nhận xét về vấn đề này, trong quyển Trái tim tôi hiến dâng cho trẻ, Xukhômxlinxki, nhà giáo dục Nga đã viết: “ Mỗi đứa trẻ không chỉ tri giác mà còn khắc hoạ, sáng tạo và xây dựng. Sự nhìn nhận thế giới của trẻ là một sự sáng tạo nghệ thuật độc đáo. Hình ảnh mà trẻ tri giác đồng thời xây dựng mang trong nó sắc thái tươi sáng của cảm xúc. Trẻ trải nghiệm một niềm vui dữ dội khi tri giác những hình ảnh của thế giới xung quanh và bằng trí tưởng tượng bổ sung vào những hình ảnh ấy một điều gì đó”[ 63, tr.16]. Như vậy, trong sự phát triển thể chất và tinh thần của trẻ, tưởng tượng là một yếu tố không thể nào vắng mặt. Bởi vì, trong cái nhìn của trẻ, cuộc sống vốn chứa nhiều bí mật. Trẻ muốn khám phá nó qua sự tưởng tượng của mình. Vì thế, mỗi câu hỏi của trẻ đều ngộ nghĩnh, hồn nhiên : “Em hỏi: “ Buổi tối khi trăng tròn, treo lơ lửng giữa lùm cây, có ai ôm được nó không?”/ Thế là anh cười chế nhạo: “ Ngốc ơi, mày là đứa bé, ngốc nghếch nhất trần gian/ Mặt trăng xa vời vợi/ Làm sao mà với tới…”(Nhà thiên văn) Là “nhà lãng mạn sáng tạo” trẻ đã xây dựng nên trong thế giới của mình một xứ xở thần tiên với “ những cánh đồng lúa chín vàng” bên bờ suối óng ánh hay ““hoa chàm vàm rụng rơi” trên lối mòn râm mát, còn những giọt sương long lanh trong ánh bình minh là “ ngọc trai run rẩy trên đồng, ngọc trai rơi trên nội cỏ non” và sóng biển dạt dào là “ ngọc trai trải xoè trên bờ cát”… Có thể nói, bằng những dòng thơ lấp lánh sắc màu cổ tích, Tagore đã tạo cho các em một thế giới diệu kì. Trong thế giới đó các em được tự do vui chơi với sự tưởng tượng cuả mình. Đó là thế giới của trăng non, của những giấc mơ tươi đẹp, lạ kì. Trăng non còn là một tập thơ giàu chất trữ tình ( giàu chất thơ, chất nhạc). Với đặc điểm của thể loại thơ văn xuôi ( A prose poem), một hình thức được xem là tự do, dân chủ nhất trong thể loại trữ tình, là loại “ thơ du dương không điệu, không vần, hơi mềm và hơi cứng, để có thể thích ứng với những chuyển động trữ tình của tâm hồn, với làn sóng nhấp nhô của mơ mộng, với những cảm xúc bất thường của lương tri”[ 22, tr. 578] chất thơ trong Trăng non được “tạo nên bởi cấu tứ và suy tưởng giàu sức khơi gợi, bất ngờ, chất triết lí thâm thuý, thơ mộng.”[27, tr.319]. Sức hấp dẫn của một bài thơ văn xuôi là ở vẻ đẹp của tư tưởng, tình cảm, ở những rung động tinh tế của cảm xúc, những khám phá mới mẻ, độc đáo của hình ảnh. Thơ văn xuôi giàu tính nhạc, theo Xuân Diệu, đó là “cái nhạc bên trong của câu thơ… không thể hiện ra ở vần mà lỗ tai cảm thấy ngay” [14, tr. 619]. Giả Bình Ao, một nhà văn hiện đại của Trung Quốc đã dùng thể loại thơ văn xuôi dưới hình thức đối thoại để viết về tình mẫu tử: “Mẹ ơi, mẹ bảo quả táo trên cây chin đỏ là nhờ có mặt trời. Thế thì củ cải đỏ lớn lên trong lòng đất vì sao mà nó đỏ? Mẹ ơi, mẹ bảo gà trống gáy thì trời sáng, thế sao gà trống chết rồi mà trời vẫn sáng? Mẹ ơi, mẹ bảo con không nên hỏi mẹ như vậy, vì làm mẹ thì không bao giờ nói sai. Vậy thì con cũng sẽ không bao giờ nói sai, vì sau này con cũng sẽ làm mẹ”[ 64, tr. 319]. Với hình thức đối thoại của thể thơ văn xuôi ( nhưng thực chất chỉ là cuộc độc thoại vì đối tượng trữ tình ẩn đi, chỉ còn lời nhân vật trữ tình), những bài thơ trong Trăng non vừa thơ mộng, dịu dàng vừa ngọt ngào, êm ái như lời thì thầm yêu thương của con và mẹ: Giá như con hoá thành một đoá hoa Chămpa Chỉ để chơi thôi Và mọc trên một cành cây cao nọ Và reo cười đung đưa trong gió Thì mẹ có nhận được con không hở mẹ? Mẹ sẽ gọi: “ Bé ơi, con đâu rồi?” Và con sẽ cười thầm lặng im không nói Con sẽ len lén mở cánh rình xem lúc mẹ đang làm ( Hoa Chămpa) Cuộc đối thoại ở bài thơ trên thực ra chỉ là cuộc độc thoại của con. Đối tượng trữ tình (mẹ) đã bị giấu đi chỉ còn lại lời của nhân vật trữ tình ( con) bộc lộ. Con đưa ra câu hỏi giả thiết, mường tượng ra phản ứng của mẹ và bộc lộ thái độ của mình trước hành động ấy. Dường như ân sau những câu hỏi của con là tiếng cười tinh nghịch, hồn nhiên. Con sẽ “ bất thình lình thả mình rơi xuống đất. Và một lần nữa lại trở thành bé yêu của mẹ, và đòi mẹ kể chuyện cho con. “ Này thằng quỷ, mày ở đâu thế? “ Mẹ ơi, con chẳng nói đâu. Đấy là điều rồi hai mẹ con ta sẽ nói với nhau”. Sự hoá thân hoá thân của con là một trò chơi nghịch ngợm, thông qua trò chơi ấy con đã thể hiện tình thương yêu chân thành của mình dành cho mẹ. Không chỉ viết về thế giới trẻ thơ, thế giới tràn ngập tình yêu của mẹ và bé, Trăng non còn là bài học giáo dục trẻ thơ tinh tế và sâu sắc. Những bài thơ trong Trăng non không phải là những triết lí, những mệnh đề khô cứng bởi tính chất chất giáo dục của nó. Bốn mươi bài thơ trong Trăng non là những câu chuyện kể nhẹ nhàng về lòng can đảm, sự chân thật, và đức hiếu thảo ở mỗi con người … Sau khi đọc tập thơ, điều đọng lại trong tâm hồn chúng ta là hãy nâng niu và chăm sóc trẻ thơ, hãy giáo dục trẻ bằng tình yêu thương nhân hậu. Chính sức mạnh tình thương sẽ cải hoá, hoàn thiện một con người. Trăng non chính là món quà đặc biệt Tagore dành cho trẻ nhỏ. Bằng trái tim của một người cha, ông đã viết nên những dòng thơ yêu thương về tình mẫu tử, về ước mơ và khát vọng trẻ thơ… Trăng non mãi mãi là thiên đường mơ ước của mỗi chúng ta. CHƯƠNG 2 VẺ ĐẸP TOÀN BÍCH CỦA THẾ GIỚI TÂM HỒN TRẺ THƠ TRONG TRĂNG NON 2.1. Một thế giới thuần khiết trong thiên nhiên tươi đẹp 2.1.1. Thiên nhiên với đời sống văn học Ấn Độ Trong đời sống văn hóa, văn học phương Đông, thiên nhiên là một tấm gương phản chiếu tâm tư, tình cảm của con người. Nếu trong ca dao, dân ca Việt Nam, thiên nhiên là không gian khởi đầu cho những ước thệ chung tình: cây đa, bến nước, sân đình: Cây đa cũ, bến đò xưa Bộ hành có nghĩa, nắng mưa cũng chờ thì trong văn hóa Nhật, thiên nhiên lại bát ngát “ hương Thiền” và được nâng lên thành đạo “ Thần đạo” ( Kami): Trên cành khô Cánh quạ đậu Chiều thu ( Basho) [ 7, tr.174] Dù tồn tại trong những không gian – văn hóa khác nhau nhưng cảm thức về thiên nhiên, vũ trụ của con người phương Đông luôn có sự đồng điệu giống nhau. Người phương Đông luôn hòa mình vào thiên nhiên, vào vũ trụ vĩnh tồn. Với họ, thiên nhiên không chỉ là người bạn tri kỉ, tâm giao mà còn là duyên cớ của những xúc cảm tâm hồn. Để nói về những cảm hứng, cảm xúc trữ tình được coi là điểm khởi đầu cho những sáng tạo thơ văn, người Trung Quốc thường nói: “ Tức cảnh sinh tình” và trong đời sống văn hóa của họ giữa con người và thiên nhiên luôn có mối quan hệ gắn bó với nhau. Quan niệm Con người vũ trụ trong triết học cổ đại Trung Quốc: “ thiên nhân hợp nhất”, “ thiên nhân tương dữ” ( trời và người quan hệ mật thiết với nhau), “ thiên địa dữ ngã tịnh sinh, vạn vật dữ ngã vi nhất” ( trời đất cùng sinh ra với ta, vạn vật với ta là một) đã thể hiện rõ mối quan hệ mật thiết này: Con người là một “ tiểu vũ trụ” trong lòng “ đại vũ trụ”. Vì thế, trong thơ Đường Trung Quốc, con người luôn hòa mình vào thiên nhiên và đem thiên nhiên vào trong cõi lòng mình: Hoàng hà lạc thiên tẩu Đông Hải Vạn lí tả nhập trung hoài gian ( Lí Bạch) [23, tr. 47] ( Sông Hoàng Hà từ trời xuống chảy ra biển Đông Muôn dặm dồn về giữa cõi lòng) Văn hóa phương Đông không bao giờ phủ nhận tính chất hữu linh của thiên nhiên. Cũng như con người, thiên nhiên cũng hữu linh, hữu tình, hữu tâm: Mùa xuân ra đi Tiếng chim thổn thức Mắt cá lệ đầy ( Basho)[7, tr.178] hay: Thiên hạ thương tâm xứ Lao lao tống khách đình Xuân phong tri biệt khổ Bất khiến liễu điều thanh ( Lí Bạch ) [23,tr. 49] ( Dưới trời nơi đau khổ Chính ở Lao lao đình Gió xuân xót li biệt Chẳng khiến liễu xanh cành) Trong quan niệm của người phương Đông, có một sự cảm thông kì lạ giữa con người và thiên nhiên, đến nỗi khi con người không thể nói hết tâm tình của mình thì dùng ngôn ngữ thiên nhiên để thể hiện: Khứ niên kim nhật thử môn trung Nhân diện đào hoa tương ánh hồng Nhân diện bất tri hà xứ khứ Đào hoa y cựu tiếu đông phong ( Thôi Hộ ) [23,tr. 46] ( Năm ngoái năm nay trong cánh cửa này Mặt người và hoa đào, màu hồng ánh lẫn vào nhau Giờ đây mặt người không biết đã đi đâu Chỉ còn hoa đào cười với gió đông như cũ) Như vậy, từ trong truyền thống xa xưa của văn hóa phương Đông, thiên nhiên đã có một sứ mệnh đối với con người. Thiên nhiên không chỉ là tấm gương phản chiếu tâm hồn con người, mà thiên nhiên còn là một sinh linh có linh hồn và một nhân vật trữ tình trong sáng tác thi ca ( đây là điểm khác nhau giữa phương Đông và phương Tây trong quan niệm về thiên nhiên). Đối với các thi nhân phương Đông, thiên nhiên là cội nguồn của cảm hứng trữ tình, là “ ngôn ngữ” kì diệu nhất giúp con người bày tỏ nỗi lòng. Với văn hóa, văn học Ấn Độ( từ truyền thống đến hiện đại), thiên nhiên được miêu tả như một yếu tố có nhân tính, được tôn thờ như thần, là “ Bà mẹ thiên nhiên vĩ đại”, là biểu tượng của sự lặng im giản đơn và lòng trong trắng. Vì thế, trong đời sống văn hoá Ấn Độ, thiên nhiên là phương tiện quan trọng để biểu cảm và thể hiện tình cảm con người. Kinh Upanishad triết luận về cuộc sống hữu hạn và mối tương quan giữa con người với thiên nhiên như sau: “ Đời sống của loài người là một cuộc sáng tạo, là ý nguyện vươn tới chiến thắng sức kháng cự của chất liệu chết, là ước mong khám phá ra được tất cả những điều bí ẩn của vật chất và bắt những sức mạnh vật chất của nó phải tuân theo ý muốn của con người, để phục vụ cho hạnh phúc của con người”[ chuyển dẫn từ 52, tr. 49]. Triết lí này dựa trên cơ sở triết học: con người là một bản thể của vũ trụ và sự hòa đồng giữa con người với tự nhiên sẽ đưa con người đến sự giải thoát. Trong thơ Ấn Độ, thiên nhiên là người bạn gắn bó khăng khít với con người, là nhân tố giúp cho tâm hồn và tình cảm của con người luôn được trong sáng. Hòa mình vào thiên nhiên, con người tìm thấy sự thanh thản tuyệt đối của đời sống tâm hồn. Trong bộ sử thi Ramayana, thiên nhiên luôn được miêu tả như một nhân vật trữ tình luôn đồng cảm với con người; giữa con người với thiên nhiên luôn có mối cảm tình sâu nặng với nhau. Ngay từ những ngày đầu tiên đến Chitrakuta, bắt đầu cuộc sống lưu đày mười bốn năm trời, Rama đã cảm thấy lòng yên bình, thanh thản. Mọi u buồn, hiềm khích vì bị tước đoạt quyền uy và địa vị đều tan biến trong lòng. Chàng nói với Sita mà như nói với chính mình: “ Gianaki ơi! Trông thấy những ngọn núi xinh đẹp này, anh không cảm thấy là mình đã mất vương quốc, và anh đã không quá đau xót vì phải xa cách bạn bè. Đẹp làm sao những ngọn núi kia, nơi quanh năm chim rừng trú ẩn! Cao biết bao những đỉnh núi như chọc thủng trời xanh”[2, tr. 214]. Với người Ấn Độ, thiên nhiên không chỉ là người bạn thân thiết mà còn là nơi trú ngụ, chở che, trả lại cho con người bản chất chân -thiện -mĩ, giúp con người thoát khỏi mọi dục vọng, khổ đau. Các nhà thơ trữ tình Ấn Độ không chỉ coi thiên nhiên là duyên cớ của những xúc cảm tâm hồn mà còn tìm thấy ở thiên nhiên những bí mật tiềm ẩn trong lòng đời sống. Lịch sử phát triển của thơ ca Ấn Độ truyền thống từ Veda qua Bhasa, Kalidasa, Kabir… đến các nhà thơ trữ tình lãng mạn những năm đầu thế kỉ XX cho thấy, cảm hứng về thiên nhiên luôn là một dòng chảy bất tận trong tâm hồn họ. Chính điều naỳ đã góp phần làm nên bản sắc riêng cho thơ ca Ấn: Khi trăng chạm vào bên má/ Con mèo liếm lấy vội vàng / Tưởng chừng như giọt sữa thơm Khi trăng nằm trong cành lá / Con voi lộ vẻ ngỡ ngàng / Ngỡ hoa sen vàng đang nở. Khi trăng chiếu lên giường tình / Cô gái đưa tay nhặt lấy / Tưởng như làn áo vừa buông. Và trăng cứ trăng huyền ảo / Vui cho cả thế gian lầm. ( Nhật Chiêu dịch)[ 6, tr.132] Bài thơ viết về trăng của thi sĩ Bhasa trên đây diễn tả vẻ đẹp của thiên nhiên với một cảm xúc trữ tình tinh tế. Trăng và người như hoà quyện nhau trong luồng ánh sáng diệu kì. Ra đời cách đây hơn 17 thế kỉ nhưng cho đến ngày nay, bài thơ vẫn còn lưu giữ một giá trị vĩnh hằng. Bên cạnh Bhasa, Satakant Mahapatra, một nhà thơ hiện đại Ấn thế kỉ XX cũng có những dòng thơ tinh tế thể hiện sự đồng điệu giữa tâm hồn con người với cảnh sắc thiên nhiên: Những giờ chờ đợi chậm chạp trôi qua Đêm tan dần Sự im lặng do em vắng mặt Thấm vào ánh trăng thoang thoảng hương thơm Tôi đo cái đau của tôi Bằng rễ cây mục và hoa héo Và tôi nghe trong mỗi cánh hoa hồng Tiếng thở dài của muôn vàn vi huyết mạch… (Khu vườn của tôi – Thái Bá Tân dịch)[9, tr. 73] Có thể nói, tình yêu thiên nhiên, sự hòa hợp, bình đẳng giữa con người và thiên nhiên là cái đẹp vĩ đại của văn hóa Ấn Độ . Trong vở kịch nổi tiếng Sơkuntơla của Kalidasa, tác giả đã thể hiện rõ tư tưởng chủ đạo này qua lời cầu khẩn của một tu sĩ xin nhà vua tha chết cho con hươu: “ Không bao giờ, ôi! Không bao giờ mũi tên được sinh ra để xuyên thủng trái tim dịu dàng của một con hươu, cũng như lửa không phải sinh ra để đốt cháy những cành hoa”. Trong văn hóa của Ấn Độ, bản thân thiên nhiên cũng có đời sống riêng của nó. Luôn gắn bó mật thiết với con người, thiên nhiên là “bà mẹ đời thứ hai” sẵn sàng chở che và trả lại cho con người chân bản thiện. 2.1.2. Tâm hồn trẻ thơ thánh thiện được thể hiện qua các hiện tượng thiên nhiên Trong Trăng non, thiên nhiên là tấm gương phản chiếu tâm hồn trẻ nhỏ. Nó biểu trưng cho những gì trong sáng, tươi đẹp và tự nhiên nhất trên cõi đời này. Đọc Trăng non, có một điều dễ nhận thấy, đó là sự phong phú, đa dạng của các hiện tượng thiên nhiên. Kết quả khảo sát cho thấy chỉ có hai bài là không có hình ảnh thiên nhiên trên tổng số bốn mươi bài của cả tập thơ. Phần còn lại, ba mươi tám bài (95%) đều xuất hiện hình ảnh thiên nhiên. Đây là dấu hiệu cho thấy, thiên nhiên nhiên thực sự đã có một vị trí đặc biệt trong tư tưởng – nghệ thuật của R. Tagore. Trong tiểu luận Nghệ thuật là gì?, Tagore viết: “ Có thể phương Tây tin vào linh hồn của con người nhưng không thực sự tin rằng vũ trụ có linh hồn. Thế nhưng nó lại là niềm tin tưởng của phương Đông và toàn bộ sự đóng góp của phương Đông về mặt tinh thần cho nhân loại đều chứa đầy cái ý niệm này”[ 45, tr. 864]. Cũng cách nhìn ấy, trong thư gởi S. Moore (1/4/1914) ông khẳng định: “ Ở phương Đông chúng tôi, sự yên tĩn trong suốt của những đêm tối, sự chói sáng của ánh mặt trời những buổi trưa đầy nắng hoà vào làn sương mù dịu dàng trong bầu trời xanh, bản nhạc buồn của cuộc sống được cảm nhận nổi trôi trong cõi vô cùng, dường như đang thì thầm vào tai chúng tôi những điều bí mật lớn lao của sự tồn tại mà không một phương tiên nào có thể biểu đạt được” [chuyển dẫn từ 25, tr. 134]. Qua những nhận định trên của Tagore, có thể thấy, trong Trăng non, sự phong phú đa dạng của thiên nhiên không chỉ là sự thể hiện một tâm hồn nhạy cảm, yêu mến cảnh vật thiên nhiên mà nó còn là những cảm xúc suy tư mang đậm chất triết lí về vũ trụ, nhân sinh của nhà thơ. Nó trở thành những hình ảnh tượng trưng , ẩn dụ giàu biểu cảm diễn đạt được mọi cung bậc của tình cảm, tư duy. Có thể nói, từ trong truyền thống xa xưa của văn hoá Ấn, thiên nhiên đã có một sứ mệnh đặc biệt đối với con người. Kế tục và phát triển quan niệm truyền thống, trong thơ Tagore, thiên nhiên hiện diện như người bạn thân thiết. Thuở nhỏ, tâm hồn tuồi thơ Tagore đã sớm nhạy cảm với vẻ đẹp thiên nhiên: “Ngay từ lúc còn bé, tôi đã rất nhạy cảm với vẻ đẹp của thiên nhiên, rất thích gần gũi, thân mật với cây cối, với mây và như nhập vào trong bản nhạc các mùa trong không khí”[45, tr.444]. Ông gọi khả năng nhận cảm được vẻ đẹp này là tài sản lớn nhất của ông: “ Thật là một diễm phúc cho tôi là khi nào cũng ý thức được các sự kiện của thế giới quanh mình. Rằng mây là mây, hoa là hoa, thế là đủ vì chúng trực tiếp ngỏ lời với tôi, vì tôi không thể hờ hững với chúng”[45, tr.444]. Có rất nhiều nguyên nhân để tác tạo thành thứ khả năng đặc biệt ấy ở Tagore. Trước hết, đó là ảnh hưởng sâu sắc của người cha. Từ nhỏ, Tagore đã được lớn lên trong môi trường rộng lớn của thiên nhiên, những buổi dã ngoại, những chuyến đi dài ngày lên đỉnh Hymalaya cùng cha đã tác động mạnh mẽ vào tâm hồn cậu bé Tagore một tình yêu thiên nhiên sâu đậm. Sau nữa, đó chính là tình cảm tự nhiên của Tagore đối với thiên nhiên từ thuở thơ ấu. Câu thơ đầu tiên trong cuộc đời thi sĩ của ông là “ Trời mưa, lá rụng”. Về thực chất đó chỉ là những từ ngữ bình thường ghi lại một hiện tượng thiên nhiên nhưng đối với Tagore đó là chiếc chìa khoá thần kì đưa ông vào thế giới của thơ ca. thế giới của trò chơi vần điệu… Trong Hồi kí Đời tôi ( My life), ông viết: “ Tôi nhớ lại thời thơ ấu, khi , sau một quá trình gian khổ theo học những chữ cái Bengal, lần đầu tiên tôi ghép những chữ thành những từ trời mưa, lá rụng. Tôi sung sướng đến run lên vì những hình ảnh mà các từ đó gợi lên cho tôi. Những mảnh riêng lẻ vô nghĩa không còn cô độc, lẻ loi nữa và trí óc tôi sung sướng trong cái nhìn thống nhất đó. Cũng như thế, trong buổi sáng đó ở trong làng, những sự kiện trong đời sống bỗng hiện ra trước mắt tôi trong một khối chân lí sáng ngời. Tất cả những vật tưởng như những ngọn sóng lang thang đã hiện ra trong trí tôi gắn liền với biển rộng mênh mông, không biên giới. Từ thời đó, tôi có thể giữ vững lòng tin biết rằng, trong tất cả những kinh nghiệm của tôi về thiên nhiên và con người , có cái chân lí cơ bản cuả một hiện thực tinh thần”[ 45, tr. 448]. Tagore yêu thiên nhiên như một người tình, ông chủ trương con người cần hoà nhập với thiên nhiên, cần xem thiên nhiên là đối tương để gần gũi và bày tỏ. Ông từng khẳng định: “ Nhà nghệ sĩ là người tình của thiên nhiên” ( Bài 76 – Những cánh chim bay lạc). Hầu hết các tác phẩm của Tagore đều có tiêu đề lấy từ hình ảnh thiên nhiên : Vượt biển, Cánh thiên nga, Hái quả, Trăng non, Những cánh chim bay lạc… Đó là những hình ảnh thiên nhiên tương trưng mang nhiều tầng ý nghĩa, chứa đựng những tình cảm, những tư tưởng triết lí sâu xa. Trong thơ, Tagore lí giải phạm trù cá nhân – vũ trụ ( Atman – Brahman) ; con người – thiên nhiên trên bình diện triết học. Theo ông, giữa con người và thiên nhiên phải có sự thống nhất hoà đồng với nhau và khi đạt đến sự thống nhất hoà đồng đó con người sẽ thoát ra được mọi ràng buộc, đau khổ và đạt đến chân lí tuyệt đối: “ Đối với chúng tôi, điều cần thiết là ta phải hoà đồng với thiên nhiên ấy, con người sở dĩ tư duy được là vì tư tưởng của mình phù hợp với các sự vật. Con người sở dĩ sử dụng được các hiện tương thiên nhiên theo ý mình, chính chỉ vì sức mạnh của mình phù hợp với sức mạnh vũ trụ”[ chuyễn dẫn từ 52, tr. 54]. Là người đã khám phá ra sự bí ẩn của mối tương quan giữa con người và thiên nhiên, Tagore cho rằng hoà hợp vào thiên nhiên con người sẽ ý thức sâu sắc hơn niềm vui, nỗi đau khổ của chính mình. Với ông, Thiên nhiên không chỉ là nơi con người tìm đến để giải thoát cuộc đời mà còn là nơi con người tìm đến với cuộc đời. Ông viết: “ Sách có ghi: lúc nào đến tuổi 50 nên từ giã xã hội ồn ào lên rừng ở ẩn, thế nhưng thi nhân lại bảo, cuộc sống ẩn dật trong rừng chỉ nên dành cho những mái đầu xanh. Vì rừng xanh là quê hương của loài ong, vì rừng xanh là đất nước loài hoa, vì rừng xanh là tổ ấm loài chim. Ở đó, nơi khuất kín đang chờ đợi tiếng thì thầm rạo rực của các cặp tình nhân, ở đó kết lại thành nụ hôn dành riêng cho hoa malati, ánh trăng thao thức nỗi niềm, song những người thấu hiểu niềm riêng ấy đều dưới rất nhiều tuổi 50”[ 45, tr.674]. Trong tất cả các sáng tác của Tagore đặc biệt là Trăng non, hình ảnh thiên nhiên luôn tràn ngập. Ngay cả tựa đề tập thơ cũng gợi lên trong lòng người đọc một cảm giác thanh bình, êm ả. Tagore quan niệm: thiên nhiên là nơi con người tìm đến với cuộc đời vì thế thiên nhiên là nơi trẻ thơ tìm thấy được niềm vui, sự ngạc nhiên thích thú, nơi chứa đựng những ước mơ, những khát vọng hồn nhiên. Với tư cách là những biểu tượng, thiên nhiên trong Trăng non đa dạng, huyền ảo, và chứa đựng nhiều tầng ngữ nghĩa. Khảo sát tập thơ, chúng tôi nhận thấy hình ảnh thiên nhiên xuất hiện gần 300 lần trong cả tập thơ, chia làm 77 loại hình ảnh khác nhau và vô cùng đa dạng, phong phú. Thế giới thiên nhiên vừa có những hình ảnh kì vĩ như: bầu trời, biển xanh, mặt trăng, mặt trời, vì sao, sa mạc… lại vừa có cả những sinh linh bé bỏng như: đom đóm, hoa, lá, chim chóc… Với ông, trong thế giới bao la này, tất cả mọi sự vật dù là vĩ đại hay bình thường, bé nhỏ đều có chỗ đứng của mình trong vũ trụ với một tinh thần hoà hợp, bình đẳng. Bới lẽ: “Trong thính đường vũ trụ bao la, lá cỏ đơn thuần nằm với ánh mặt trời và các vì sao khuya trên cùng tấm thảm” [ 45, tr.604]. Đây chính là tư tưởng triết lí mà Tagore đã tiếp nhận và kế thừa từ trong Upanishad và trong tư tưởng Phật giáo: “Với tất cả mọi sự, dẫu tôn quý hay ti tiện, thân hay sơ, hữu tướng hay vô tướng , chúng ta đều phải giữ các mối quan hệ bằng tình thương bất tận, không được chút sâu hận, không được chút sát hại” [chuyễn dẫn từ 45, 870]. Những hình ảnh thiên nhiên được Tagore sử dụng đều gần gũi với con người, thiên nhiên Ấn Độ. Ông tuyệt nhiên không vay mượn một chất liệu ngoại lai nào. Mọi hình ảnh thiên nhiên Ấn Độ đều trở thành hình tượng nghệ thuật trong thơ của ông. Những đoá hoa Chămpa, những chiều mưa rả rích , những rừng sâu, núi thẳm và những câu chuyện thần kì về chàng Rama anh dũng … đều là những hình ảnh đặc thù của đất nước Ấn Độ: Con sẽ giong buồm đi khắp nơi Bảy biển mười ba sông của xứ sở thần tiên Nhưng mẹ ơi mẹ đừng sụt sùi khóc lóc Trong xó tối cô đơn Con cũng không dại vào rừng sâu Biền biệt mười bốn năm trời như chàng Rama anh dũng …Con sẽ chèo thuyền qua sông cạn Tipujơni Và bỏ lại đằng sau sa mạc Topanta Khi thuyền trở về trời đã sẫm tối Va sẽ kể mẹ nghe những điều trông thấy Con đã vượt bảy biển mười ba sông của xứ sở thần tiên ( Người lái thuyền) Thiên nhiên trong Trăng non đa số đều là những hình ảnh tượng trưng. Có lẽ chính vì điều này mà trong cả tập thơ rất ít xuất hiện những tính từ tác động trực tiếp đến thị giác và thính giác của con người ( mặc dù trong tật Thơ Dâng đã có lần Tagore cho rằng màu sắc, âm thanh, hương thơm là hiện thân của vẻ đẹp thiên nhiên). Chỉ có 7 loại tính từ chỉ màu sắc xuất hiện 22 lần trong cả tập thơ. Trong đó tính từ màu vàng ( yellow, golden) xuất hiện 6 lần, màu trắng (white) 5 lần, màu xám ( grey) 4 lần, màu xanh ( green, blue) 2 lần, màu đỏ ( red) 2 lần, màu đen ( black) 2 lần và màu hồng ( pink) 1 lần. Điều này cho thấy, bằng việc sử dụng những hình ảnh thiên nhiên tượng trưng ( ít sắc màu ) Tagore đã tạo nên một thế giới vừa hư vừa thực. Đó là thế giới của mây và sóng, của mẹ và con, của sa mạc thần tiên và những câu chuyện thần kì. Thế giới đó tồn tại trong tâm trí trẻ thơ nên đôi lúc nó nhoè đi trong tưởng tượng. Chẳng hạn như trong Trăng non, hoa rất ít có sắc màu cụ thể. Nếu có nó chỉ là màu trắng tinh khôi. Hoa nhài, hoa Siuli, hoa bakala… đều là những hình ảnh tượng trưng mang nhiều tầng ý nghĩa. Trong bài Hoa Chămpa, hoa là hiện thân cao độ của tình mẫu tử. Bằng nghệ thuật so sánh và nhân cách hoá, Tagore đã cho đứa trẻ biến thành hoa Chămpa dịu ngọt, quấn quýt bên mẹ bằng mùi hương của nó: Khi tắm xong, tóc ướt xoã trên vai, mẹ đi qua bóng cây Chămpa Để vào trong sân nhỏ cầu kinh Mẹ sẽ nhận thấy mùi hương thơm ngát Nhưng mẹ đâu có biết rằng Hương thơm ấy là từ con bay đến Cũng là hình ảnh bông hoa nhưng trong bài Những đoá nhài đầu tiên, hoa lại là hình ảnh tượng trưng cho những kỉ niệm ấu thơ. Màu trắng ( white) xuất hiện ba lần trong nguyên tác như xoá nhoà ranh giới giữa hư và thực, đánh thức những ước mơ, những tình cảm thanh cao tưởng như đã lãng quên rồi trong quá khứ: “ Thế nhưng lòng tôi vẫn ngạt ngào mùi hương kỉ niệm / của những đoá nhài tươi mát đầu tiên / mà tôi đã ôm đầy tay / khi hãy còn thơ dại” Trong Trăng non, vầng trăng cũng là một hình ảnh tượng trưng. Hình ảnh trăng non ( the cressent moon) – đồng thời là tên tác phẩm xuất hiện nhiều lần trong tập thơ như một biểu tượng của sự hồn nhiên, trong sáng, nó là hình ảnh tượng trưng cho nụ cười , hạnh phúc, cho thế giới thần tiên của mọi trẻ thơ: Nụ cười khẽ rung đôi môi em bé ngủ. Ai biết nụ cười từ đâu đến? Ừ, nghe nói có tia trăng non vàng viền quanh đám mây thu tàn; đó là nơi nụ cười hé nở đầu tiên, trong giấc mơ buổi sáng đầm sương. ( Từ đâu?) Trên mảnh đất của vầng trăng non bé bỏng Bé tự do không hề bị ràng buộc chút nào ( Cung cách của bé ) Với các hình ảnh: “ tia trăng non”, “ vầng trăng non bé bỏng”, “ ánh trăng đong đưa”, “ ánh trăng lạc loài”, “ trăng rằm” trong các bài Từ đâu?, Cung cách của bé, Bờ bên kia, Chung cuộc, Vu oan, trăng trở thành biểu tượng cho tâm hồn và thế giới trẻ thơ, cho tình cảm yêu thương của con và mẹ: “con sẽ ._.ời nhảy múa trên những sóng lăn tăn như muôn ngàn con thoi tí hon không ngừng dệt tấm thảm vàng. ( Cây đa) ( O you shaggy – headed banyan tree standing on the bank of the pond, have you forgotten the little child, like the birds that have nested in your branches and left you? … The women would come to fill their jar in the pond, and your huge black shadow would wriggle on the water like sleep struggling to wake up. Sunlight danced on the ripples like restless tiny shuttles weaving golden tapestry. ) [ 66, tr.72] - Khi bụi mưa sụp xuống chân trời xa, và chớp lóe lên như một cơn đau nhức nhối, chàng có nhớ bà mẹ bất hạnh bị nhà vua ruồng bỏ đang vừa lấy tay lau nước mắt vừa quét chuồng bò, trong khi chàng rong ruổi qua sa mạc trong câu chuyện thần tiên? ( Đất trích ) ( When the haze of the rain comes down in the distant sky, and lighting starts up like a sudden fit of pain, does he remember his unhappy mother, abandoned by the king, seeping the cow – stall and wiping her eyes, while he rides through the desert of Tepanter in the fairy tale?) [ 66, tr.35] Về thực chất, những so sánh trên đây không có gì mới lạ về cấu trúc nhưng lại luôn có khả năng mang đến một cảm giác bất ngờ, tạo nên hứng thú thẩm mỹ cho người tiếp nhận. Sức hấp dẫn và ý nghĩa của cái được so sánh phụ thuộc nhiều vào những hình ảnh so sánh. Chẳng hạn như khi miêu tả cảnh hoàng hôn, Tagore đã sử dụng rất nhiều những hình ảnh so sánh với sự liên tưởng thú vị: - Cảnh mặt trời lặn mùa thu đã đến với tôi ở khúc đường quanh, trong chỗ hoang vu, quạnh quẽ như một cô dâu lật tấm mạng lên đón nhận người yêu. ( Những đóa nhài đầu tiên) ( Autumn sunsets have come to me at the bend of a road in the lonely waste, like a bride raising her veil to accept her lover. ) [ 66, tr.70] - Tôi bước một mình trên con đường vắt ngang đồng khi hoàng hôn che giấu những ánh vàng cuối cùng như một kẻ biển lận. ( Nhà) ( I paced alone on the road across the field while the sunset was hidding its last gold like a miser.) [ 66, tr.1] Cũng như nhiều thi phẩm khác của Tagore, Trăng non luôn thể hiện sự phóng túng tự do, vượt qua mọi rào cản của vần điệu. Dòng cảm xúc của nhà thơ chảy tràn lên câu thơ một cách tự nhiên, các hình ảnh so sánh nối tiếp trùng điệp với nhau tạo nên một thế giới trẻ thơ nhiều sắc thái. Đa số các bài thơ đều sử dụng so sánh để tổ chức lời thơ: Em bé thiên thần, Chung cuộc, Buổi sơ khai, Đám rước không ngơ, Ngày mưa, Cây đa, Nhà, Những đóa nhài đầu tiên, Bài hát của mẹ, Chú lái buôn, Đất trích, Khuynh hướng, Cung cách của bé… Thậm chí có bài thơ chỉ có sáu câu nhưng trong đó đã có bốn câu được xây dựng trên hình thức so sánh: Họ la lối tranh giành, họ hoài nghi và tuyệt vọng, họ cãi cọ chẳng bao giờ thôi. Con ơi, hãy để đời con đến với họ như ngọn đuốc sáng, bền vững tinh khôi, khiến cho họ say mê, im lời. Họ độc ác trong tham lam và ghen tị, lời họ như những con dau giấu kín khát máu người. Con ơi hãy bước tới đứng giữa những tấm lòng quạu cọ và đoái nhìn họ với cặp mắt hiền từ như cái an bình bao dung của buổi chiều phủ trên một ngày tranh đấu Con ơi, hãy để họ thấy mặt con, và như thế hiểu nghĩa của muôn loài, hãy để họ yêu con và như thế họ yêu thương nhau Con ơi, hãy đến ngự trong lòng cái vô biên. Bình minh con mở rộng và cất cao trái tim như một bông hoa nở, và hoàng hôn con cúi đầu yên lặng làm tròn sự thờ phượng trong ngày. ( Em bé thiên thần) ( They clamour and flight, they doubt and despair, they know no end to their wranglings. Let your life come amongst them like a flame of light, my child, unflickering and pure, and delight them into silence. They are cruel in their greed and their envy, their words are like hidden knives thirsting for blood. Go and stand amidst their scowling bearts, my child, and let your gentle eyes fall upon them like the forgiving peace of the evening over the strife of the day. Let them see your face, my child, and thus know the meaning of all things; let them love you and thus love each other. Come and take your seat in the bosom of the limitless, my child. At sunrise open and raise your heart like a blossoming flower, and at sunset bend your head and in silence comeplete the worship of the day.) [ 66, tr.79] Tóm lại, bằng việc vận dụng một cách sáng tạo thủ pháp so sánh truyền thống trong thơ ca dân tộc, Tagore đã mang đến cho Trăng non một vẻ đẹp lung linh, kì diệu. Trường liên tưởng “ vũ trụ hóa” trong thơ ông là sự sáng tạo độc đáo. Nhờ đó mà sự vật, hiện tượng trong Trăng non mang những sắc màu mới lạ, mở rộng các tầng nghĩa hơn so với thơ ca truyền thống. 3.3. Nhân cách hoá – Sự huyền diệu hoá thế giới trẻ thơ Theo Từ điển văn học, nhân cách hoá ( personify ) là khái niệm chỉ một dạng đặc biệt của ẩn dụ, chuyển những đặc điểm của con người sang những đối tương và hiện tượng không phải người hoặc không có đặc tính của cơ thể sống. Dựa vào chức năng của biện pháp nhân cách hoá trong ngôn từ nghệ thuật và sáng tác văn học, có thể phân chia các loại nhân cách hoá như sau: + Nhân cách hoá “ như một kiểu tu từ, gắn với khả năng nhân cách hoá như là bẩm sinh, vốn có ở mọi sinh ngữ đồng thời cũng gắn với truyền thống từ chương, truyền thống của lời văn diễn thuyết, ở cấp độ này, nhân cách hoá vốn có trong mọi lời nói biểu cảm, ví dụ như: gió thổi, con tim thì thầm…”[ 64, tr. 1252] + nhân cách hoá là “ loại ẩn dụ gần với lối tạo ra sự song hành, đối sánh về tâm lí: sự sống của thế giới tự nhiên xung quanh bị cuốn vào và trở nên đồng cảm với đời sống tâm hồn của nhân vật, được gán cho những dấu hiệu giống con người”[ 64, tr. 1252]. Cơ sở của loại nhân cách hoá này bắt nguồn từ tư duy của thần thoại và cổ tích : thông qua sự “đồng chủng” với thế giới người để khám phá bộ mặt của thiên nhiên. Còn ở thơ ca dân gian trữ tình và thành văn, thông qua những biểu hiện nhân cách hoá của thiên nhiên để phát hiện diện mạo và những vận động tâm hồn của con người. Ví dụ: “Sốt ruột, nóng lòng vì chờ đợi, các em đã phá ngục tù thoát mình trước khi mùa Đông ra đi. Người vô hình đứng nhìn đã bắt gặp tầm mắt các em đang đứng bên vệ đường, ôi các em nõn nà, nhí nhảnh, hoa hồng, hoa nhài từng toán đổ ra vừa chạy vừa thở hổn hển. Các em là người đầu tiên dẫn mình đến vùng đất tử thần, màu sắc, hương thơm nơi các em náo động không gian. Các em cười, xô đẩy, chen, lấn, ưỡn ngực, vươn mình rồi gục ngã, thân chất thành đống cao”. ( Bài 52, Tặng phẩm của người yêu ) + nhân cách hoá “với tư cách là tượng trưng, gắn trực tiếp với tư tưởng chính của tác phẩm và được tạo nên từ hệ thống những nhân cách hoá cục bộ” [64, tr. 1252] Ví dụ: Sương mù, cũng như tình yêu Chơi đùa trên lòng những quả đồi Và đem lại những vẻ đẹp huy hoàng đột ngột ( Bài 74, Những con chim bay lạc) Trong thi pháp thơ ca cổ điển Ấn Độ, biện pháp nhân cách hoá không hề tồn tại. Với người Ấn Độ, vốn dĩ thiên nhiên cũng có đời sống riêng của nó. Mang trong mình tất cả những đặc tính người, thiên nhiên là người bạn thân thiết luôn song hành cùng con người Ấn Độ. Thế nhưng, với Trăng non, một tác phẩm văn học thiếu nhi, nhân cách hóa lại là một thủ pháp nghệ thuật thể hiện thành công tính thích tưởng tượng của trẻ thơ. Bằng tưởng tượng, mọi vật trong mắt trẻ đều có linh hồn, đều diệu kì, sống động. Ở đây, chúng tôi xin được giải mã một số hình ảnh thiên nhiên được nhân cách hóa một cách cao độ, trở thành những hình ảnh tượng trưng nhiều ý nghĩa trong cả tập thơ. * Hoa ( hương hoa, trường hoa) Từ xưa đến nay, hoa có một ý nghĩa đặc biệt trong đời sống tinh thần của con người. Ngôn ngữ biểu tượng nói rằng: “ bông hoa thường hiện ra như một khuôn mặt hình mẫu gốc tâm hồn, một trung tâm tinh thần [3, tr.417], ” là những đức tính của tâm hồn, bó hoa là sự hoàn hảo của tinh thần”[ 3, tr.427]. Với thi nhân, hoa là hiện thân của vẻ đẹp thanh khiết và tao nhã nhất, là ngôn ngữ của tình yêu. M. Basho, thi hào vĩ đại của quần đảo hoa anh đào ( Nhật Bản), đã nhìn thấy ở loài hoa dại nazuna nhỏ bé một vẻ đẹp giản đơn và cao nhã. Trong tâm hồn Basho, hoa là tặng vật của tình yêu, là kết tinh kì diệu của đất trời: Ôi đóa nazuna Đôi mắt tôi nhìn kĩ Bên hàng giậu nở hoa [7, tr.165] Nhà thơ trữ tình Batu7, S. Sadi với kiệt tác Vườn hồng, lại nhìn thấy ở hoa sự cao quý, bình an. Hoa là tình yêu và sự bất tử: Nhiều lần ta đã vượt qua sự đau đớn Và cười với những hoa hồng trong vườn ta [6, tr. 114] Trong Trăng non của R. Tagore, hoa tượng trưng cho vẻ đẹp trong sáng của trẻ thơ. Ở bài Trường hoa ( The flower school) , hoa là người bạn cùng trang lứa với trẻ, cũng biết đến trường, cũng học hành vui chơi: Gió đông thổi tới lững thững trên dãi đất hoang trổi kèn trong rặng tre Khi ấy, từng bầy hoa không biết từ đâu chợt nảy sinh, đến nhảy múa say mê trong cỏ Mẹ ạ, con nghĩ rằng thực bụng hoa cũng đi học trong lòng đất Lớp của chúng kín cửa và bông nào muốn ra sân chơi sớm thì thầy giáo bắt đứng một xó. Mùa mưa tới là kì nghỉ hè của chúng Cành chen nhau trong rừng, lá xào xạt trong gió dại, sấm vỗ tay reo mừng, và những hoa con ùa ra với áo hồng, vàng hay trắng toát. Mẹ có biết không, nhà chúng ở trên trời cùng với muôn sao. Mẹ có thấy không, chúng hăm hở về trời xiết bao? Mẹ có biết tại sao chúng vội vã thế không? Hẳn là con cũng đoán ngay được chúng giơ tay đón ai, chúng cũng có mẹ như con có vậy. Bằng nghệ thuật nhân cách hoá, trẻ đã thổi hồn vào cỏ cây, hoa lá, khiến thế giới cỏ cây cũng rộn ràng sự sống. Không chỉ một hai sinh linh mà từng bầy hoa cũng biết đến trường, cũng học hành vui chơi như trẻ ( Mother, I really think the flower go to school underground. They do their lesson with doors shut, and if they want to come out to play before it is time, their master makes them stand in a corner) [66, tr. 45] . Điều kì diệu nhất là hoa cũng có mẹ, mẹ hoa cũng đón hoa mỗi lúc tan trường, cũng yêu thương hoa chân thành, tha thiết ( I can guess to whom they raise their arms: they have their mother as I have my own)[ 66, tr. 46] . Ở bài thơ này , với thủ pháp nhân cách hóa, hình ảnh hoa đã trở thành hiện thân của trẻ: hoa là trẻ thơ và trẻ thơ cũng là những bông hoa đẹp nhất. Tưởng tượng mình là một đóa Chămpa, trẻ đã thể hiện tình thương của mình dành cho mẹ: Giá con trở thành một đoá hoa Chămpa Chỉ để chơi thôi Và mọc trên một cành cây cao nọ Và reo cười đung đưa trong gió Và nhảy múa trên những lá non vừa mới nhú ra Thì mẹ sẽ nhận được ra con không hở mẹ Mẹ sẽ gọi: bé ơi, con đâu rồi? Và con sẽ cười thầm, lặng im không nói Con sẽ len lén mở cánh cửa rình xem mẹ đang làm… ( Hoa Chămpa ) Vừa là một hình ảnh tượng trưng, hoa Chămpa còn được nhân cách hoá như một đứa trẻ đùa vui cùng mẹ ( Supposing I became a champa flower, just for fun, and grew on a branch high up that tree, and shook in the wind with laughter and danced upon the newly budded leaves, would you know me, mother?[66, tr. 29]). Bằng mùi hương dịu ngọt và cái bóng nhỏ xíu của mình, trẻ đã đến bên mẹ trong một dung mạo mới ( When after the midday meal you sat at the window reading Ramayana , and the tree`s shadow fell over your hair and your lap, I should fling my wee little shadow on to the page of your book, just where you were reading [66, tr. 29]): Khi sau buổi cơm trưa mẹ ngồi bên cửa sổ Đọc bộ Ramayana Và bóng cây toả xuống tóc, xuống đầu gối mẹ Con sẽ rủ cái bóng nhỏ xíu của con lên trang sách Đúng vào nơi mẹ đang đọc Nhưng mẹ có đoán ra đó là cái bóng tí hon của con không mẹ? Như vậy, ở góc độ nhân hóa, hoa trong Trăng non mang một sinh mệnh mới, là người bạn song hành thân thiết với trẻ thơ. Bông hoa, trường hoa, hương hoa đều là những hình ảnh gắn liền với kí ức tuổi thơ, thể hiện cao độ tình mẫu tử thiêng liêng, cao quý. Với Tagore, trẻ thơ là những đóa hoa đẹp nhất mà Tạo hóa đã ban tặng con người. *Biển, sông, mây, sóng Biển, sông, mây, sóng là những hiện tượng thiên nhiên luôn có sức hấp dẫn mạnh mẽ đối với trẻ thơ. Hình ảnh biển vô biên, sông nước, mây trời bao la luôn gợi lên trong lòng các em niềm ước mơ khao khát về một thế giới tự do, tươi đẹp. Trong bài Trên bờ biển ( On the seashore), Tagore đã đối lập sự hồn nhiên vô tư của trẻ em với sự tính toán, khó nhọc của người lớn trước biển – “ bến bờ những thế giới vô biên”. Như một người bạn song hành cùng trẻ, biển cũng vô tư trước những toan tính của con người: Biển trào lên với những trận cười giòn giã Và soi những nụ cười trên bãi cát xanh xao. Những con sông đi gieo mầm chết chóc Hát những bài ca vô nghĩa cho các em Chẳng khác nào một người mẹ hát ru Khi đưa đẩy chiếc nôi con nhỏ Biển đùa chơi với bọn trẻ con Và soi những nụ cười trên bãi cát xanh xao ( The sea surges up with laughter, and pale gleams the smile of the sea – beach. Death- dealing waves sing meaningless ballads to the children, even like a mother while rocking her baby`s cradle. The sea plays with children and pale gleams the smile of the sea-beach)[ 66, tr.3] Nụ cười của bờ biển ( the smile of the sea-beach) là hình ảnh tượng trưng cho sự hồn nhiên, trong sáng của trẻ thơ. Hòa mình vào biển, trẻ tìm thấy được niềm vui, sự tự do tuyệt đối. Ở bài Mây và sóng, biển còn là hình ảnh tượng trưng cho mẹ và tình mẫu tử thiêng liêng: Con sẽ là sóng, mẹ sẽ là một bờ biển lạ lùng Con sẽ lăn, lăn, lăn mãi Và vỗ vào gối mẹ cười vang Hình ảnh nhân hóa mẹ là biển, con là sóng thể hiện thành công sự gắn bó, hòa quyện của tình mẹ và con. Sự mời gọi hấp dẫn của bạn mây và sóng không làm em bé quên được mẹ. Dù cho mây “ chơi với buổi sớm mai vàng”, “chơi với vầng trăng bạc” (“we play with the golden dawn, we play with the silver moon” [ 66, tr.27]), “ sóng hát từ sớm mai đến tối” ( “We sing from morning till night” [ 66, tr. 27]) thì em bé vẫn muốn về với mẹ: Mẹ ơi, những người sống trên mây đang gọi con: “ Chúng ta chơi đùa từ khi thức dậy cho đến lúc chiều tà Chúng ta chơi với buổi sớm mai vàng Chúng ta chơi với vầng trăng bạc. … Những người sống trong sóng nước gọi con “ Chúng ta hát từ sớm mai đến tối Chúng ta ngao du khắp nơi này nơi nọ Mà không biết mình đã từng qua những nơi nào” ... Con bảo: “ Buổi chiều mẹ tôi luôn muốn tôi ở nhà với mẹ Làm sao tôi có thể bỏ mẹ mà đi được” Thế là họ cười, múa nhảy rồi đi qua. Là những hiện tượng thiên nhiên được nhân cách hóa, mây và sóng là hình ảnh tượng trưng cho niềm mơ ước của con người: tự do và nguồn vui. Thế nhưng, đối với trẻ thơ, ở đâu có mẹ ở đó mới có nguồn vui và sự tự do. Mẹ không chỉ là biển vô biên, là vũ trụ vĩnh hằng mà mẹ còn là điểm tựa yên bình của cuộc đời con: “Dòng sông vừa chảy xiết vừa ca/ Và đập tan hết những gì ngăn cản/ Nhưng núi thì ở lại nhớ mong/ Và nhìn theo dòng sông với tấm lòng trìu mến” (Món quà ). Trong Trăng non những hiện tượng thiên nhiên được nhân cách hóa đã làm bật nổi tư tưởng triết lí của Tagore: sự hòa nhập, bình đẳng giữa con người với thiên nhiên. Với Tagore, thiên nhiên là một sinh linh đặc biệt có linh hồn, luôn bên cạnh trẻ như một người mẹ bao dung, vĩ đại: Gió mừng mang đi tiếng chuông leng keng nơi vòng chân con Mặt trời mỉm cười ngắm con tắm gội Bầu trời canh chừng khi con ngủ say trong tay mẹ, và ban mai nhón bước tới giường hôn mắt con. Gió mừng mang đi tiếng chuông leng keng nơi vong chân con. Cô tiên chiêm bao đang đến với con bay qua bầu trời hoàng hôn Bà mẹ đời ngồi bên con trong trái tim mẹ. Kẻ dạo nhạc cho các vì sao đang đứng thổi sáo ở cửa sổ con. ( Đám rước không ngờ) Bằng sự hào phóng của mình, thiên nhiên đã ban tặng mọi yêu thương cho trẻ. Hòa nhập vào thiên nhiên, trẻ tìm thấy được niềm vui, sự bình yên, hạnh phúc. Trong bài Cây đa, vì mong ước được hòa mình vào thiên nhiên tươi đẹp, đứa trẻ đã để trí tưởng tượng của mình tự do bay bổng: Hỡi cây đa tóc râu tua tủa đứng bên bờ ao, ngươi có quên đứa bé, như những con chim làm tổ trên cành rồi bỏ ngươi không? Ngươi không còn nhớ sao, nó ngồi bên cửa sổ trố mắt nhìn đám rễ lòa xòa đâm xuống đất? Những người đàn bà mang bình ra ao kín nước, và cái bóng đen kếch xù của ngươi đong đưa trên mặt ao như giấc ngủ cựa mình thức dậy. Anh mặt trời nhảy múa trên những sóng lăn tăn như muôn ngàn con thoi tí hon không ngừng dệt tấm thảm vàng. Đôi vịt cưỡi bóng bơi bên bờ sậy, và đứa bé ngồi im nghĩ ngợi. Nó ao ước thành gió thổi qua cành đa lao xao, thành bóng đa theo ngày chạy dài trên mặt nước, thành chim đậu trên cành cao tít, hay thành đôi vịt bồng bềnh giữa bóng đám sậy lung linh. Ở góc độ so sánh và nhân hóa, những hiện tượng thiên nhiên trong mắt trẻ thơ vô cùng kì diệu. Hình ảnh cái bóng đen của cây đa “ đong đưa trên mặt ao như giấc ngủ cựa mình thức dậy” ( “your huge black shadow would wriggle on the water like sleep struggling to wake up”[ 66, tr. 72] ), hay “ ánh mặt trời nhảy múa trên những sóng lăn tăn như muôn vàn con thoi tí hon không ngừng dệt tấm thảm vàng” ( “Sunlight danced on the ripples like restless tiny shuttles weaving golden tapestry” [ 66, tr. 72]) đã đem đến cho người đọc những liên tưởng bất ngờ, thú vị, thể hiện sự am hiểu tư duy, tâm lí trẻ thơ sâu sắc của Tagore. Trí tưởng tượng phong phú của ông đã làm cho những sự vật, hiện tượng được nhân hóa trong Trăng non mang vẻ đẹp huyền ảo đậm sắc màu cổ tích:“ Ai đã ăn cắp giấc ngủ trên đôi mắt bé của ta?/…Ta sẽ chiếm tất cả và mang về nhà/ Ta sẽ buộc đôi cánh hắn thật chặt/ Và sẽ đặt hắn lên bờ sông/ Và để hắn chơi trò câu cá/ với một cây sậy giữa đám cói và lùm hoa súng/ Khi chiều xuống và chợ đã tan / Và trẻ con trong làng đã ngồi lên đùi mẹ/ thì những con chim đêm hét vào tai hắn, những lời mỉa mai, chế giễu: “ Giờ, ngươi sẽ ăn cắp giấc ngủ của ai nào?”(Who stole sleep from baby`s eyes? …I would plunder it all, and carry it home. I would blind her two wings securely, set her on the bank of the river, and then let her play at fishing with a reed among the rushes and water – lilies.When the marketing is over in the evening, and the village sit in their mother`s laps, then the night birds will mockingly din her ears with: “ Whose sleep will you steal now?” [66, tr.12] Nhiều người cho rằng thơ Tagore hiểu khó do ông sử dụng rất nhiều những hình ảnh tượng trưng. Vì thế, trong một tập thơ viết cho thiếu nhi, nhân cách hóa những sự vật, hiện tượng cụ thể sẽ giúp cho việc hiểu tư tưởng triết lí của ông được dễ hơn. Chẳng hạn như trong bài Bao giờ và vì sao, ý niệm cuộc sống là nguồn vui vì tất cả hương thơm, mật ngọt, màu sắc, âm nhạc và tình yêu đất trời sinh ra là để dâng tặng con người đã được Tagore thể hiện qua những hình ảnh thiên nhiên được nhân hóa cụ thể: Khi mẹ mang cho con những đồ chơi nhiều màu sắc con ơi Khi mẹ hát cho con nhảy múa Mẹ mới hiểu vì sao có nhạc trong cành lá Và vì sao nước lại gửi những bản đồng ca Cho lòng đất lắng nghe Vâng, khi mẹ đưa những của ngọt vào bàn tay ham hố của con Mẹ hiểu vì sao trong cái cốc của hoa có mật và vì sao trái cây chứa đầy vị ngọt bên trong. Như đã trình bày ở phần trên, trong đời sống văn hóa Ấn Độ, vốn dĩ thiên nhiên đã có đời sống riêng của nó. Không cần sử dụng nhân cách hóa, thiên nhiên cũng có linh hồn. Thế nhưng, trong Trăng non, dưới góc độ của người tiếp nhận, việc sử dụng nhân cách hóa lại là một hình thức nghệ thuật cơ bản tạo nên vẻ đẹp độc đáo cho cả tập thơ. Với hình thức là một tác phẩm văn học thiếu nhi, nhân cách hóa đã mang đến cho Trăng non một sắc màu huyền diệu. *** So sánh và nhân cách hóa là hai hình thức nghệ thuật cơ bản trong Trăng non có ảnh hưởng rất lớn đến dấu ấn phong cách thơ viết cho thiếu nhi của R. Tagore. Bằng việc vận dụng sáng tạo hai hình thức nghệ thuật này, Tagore đã đem đến cho người đọc những cảm nhận mới mẻ về thế giới trẻ thơ, về những vấn đề triết lí : con người, cuộc sống; về sự giải thoát tâm linh để đạt đến sự hiền minh… Với Trăng non, Tagore là nhà thơ của nhi đồng và không ai có thể phủ nhận được tài năng của ông trong lĩnh vực này. KẾT LUẬN 1. Trăng non là một trong số những tác phẩm văn học thiếu nhi tiêu biểu của văn học Ấn Độ, có thể đặt ngang hàng với những tập thơ thiếu nhi nổi tiếng trên thế giới. Với tập thơ này, Tagore không chỉ là nhà thơ triết luận, nhà thơ tư tưởng, nhà thơ trữ tình tinh tế bậc nhất mà còn là nhà thơ của nhi đồng, người am hiểu tinh tế và yêu thương trẻ thơ sâu sắc. 2. Qua những hình ảnh thiên nhiên tượng trưng nhiều ý nghĩa, Tagore đã thể hiện thành công tâm hồn thuần khiết, thánh thiện của trẻ thơ, tình mẫu tử thiêng liêng, sâu đậm theo quan niệm triết lí của riêng ông: hòa nhập vào thiên nhiên tươi đẹp, tâm hồn trẻ thơ đạt tới sự hiền minh. Trong Trăng non, Mẹ và thiên nhiên là những biểu tượng vĩnh hằng luôn song hành cùng trẻ thơ. Đến với mẹ trẻ tìm được tình thương và đến với thiên nhiên trẻ có được những niềm vui bất tận. Nếu mẹ ban cho trẻ sự sống ở cõi đời này thì thiên nhiên với những sắc màu của nó đã đem đến cho trẻ cái nhìn mộng tưởng tươi đẹp về cuộc sống. Chính tình yêu thương bao la của mẹ và sự diệu kì vô tận của thiên nhiên đã mở ra cho trẻ giữa cõi đời trần thế này một thiên đường thực sự. Hình ảnh Con người –Thượng đế của Tagore đã được tái hiện và khẳng định lại qua hình ảnh đứa con, vị “chúa đời” của mẹ. Với Tagore, tâm hồn thuần khiết của trẻ thơ và tình mẫu tử thiêng liêng cao quý là cội nguồn đem đến sự thánh thiện cho thế giới này. 3. So sánh và nhân cách hoá là hai hình thức nghệ thuật nổi bật trong Trăng non, thể hiện cá tính sáng tạo độc đáo của Tagore. Ông tiếp nhận hai thủ pháp này từ thi pháp thơ ca truyền thống Ấn Độ và đã sáng tạo nên những hình tượng thơ mới với trường liên tưởng đặc biệt. So sánh và nhân cách hoá giúp nhà thơ chuyển tải hết tầm chiều sâu tư tưởng triết lí: Tâm hồn trẻ thơ thánh thiện, tình mẫu tử cao quý, và quan điểm giáo dục chủ đạo. Qua những liên tưởng so sánh và nhân cách hoá mang tầm vóc vũ trụ, tình mẫu tử đã được vũ trụ hoá vĩnh hằng và bất tử. Có rất nhiều dạng thức so sánh, nhân cách hoá được thể nghiệm trong Trăng non: không chỉ là so sánh, nhân cách hoá trong phạm vi câu thơ, đoạn thơ mà còn mở rộng trên cả bình diện toàn bài thơ. Với dạng thức này, đối tượng được so sánh, nhân cách hoá đã trở thành những hình ảnh tượng trưng mang nhiều tầng ý nghĩa, thể hiện những tư tưởng triết lí của nhà thơ về con người và cuộc sống. 4. Sự nghiệp thơ ca của Tagore với ba nội dung thơ: thơ triết luận, thơ trữ tình và thơ viết cho trẻ em đã khẳng định vị trí của ông trên văn đàn thế giới. Ở nội dung nào, nhà thơ cũng để lại dấu ấn và phong cách riêng độc đáo. Thơ ca hiện đại Ấn Độ chịu ảnh hưởng lớn của Tagore từ tư tưởng triết lí : niềm tin vào phẩm giá con người, sự tôn thờ thiên nhiên… cho đến hình thức thể hiện: sử dụng cách tân hình thức thơ ca truyền thống, phá bỏ những quy ước thơ giả tạo và dùng nhiều hình thái tu từ... Với những thi phẩm của mình, R. Tagore đã trở thành người cách tân, ngôi sao sáng trên thi đàn Phục hưng Ấn Độ: “Ông được gọi là Leonardo da Vinci của thời Phục hưng Ấn Độ. Nhưng ông không phải là con người chỉ biết mơ mộng, ngồi nhàn rỗi trong chiếc ghế dựa của mình mà ca hát về vẻ đẹp thiên nhiên và bí ẩn của đời sống con người… Ông là, như Gandhi vẫn gọi rất đúng, người lính canh vĩ đại của nhân gian mà đôi mắt đồng cảm luôn luôn theo dõi định mệnh của Ấn Độ và thế giới” ( Tatsue Morimoto). TÀI LIỆU THAM KHẢO Tiếng Việt 1. Lại Nguyên An (1999), Thuật ngữ văn học, nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội. 2. Phạm Thủy Ba ( 1987), Ramayana 3 tập, nxb Văn học, Hà Nội. 3. J. Chevalier, A. Gheerbrant ( 1997), Từ điển biểu tượng văn hóa thế giới, nxb Đà Nẵng. 4. Phan Nhật Chiêu, Hoàng Hữu Đản ( 1991), Tagore – Người tình của cuộc đời, Nxb Hội nhà văn. 5. Nhật Chiêu ( 1991), Những ngả đường sáng tạo của R. Tagore – Tạp chí văn, số 3. 6. Nhật Chiêu,(2002), Câu chuyện văn chương phương Đông, nxb Giáo dục 7. Nhật Chiêu, (2003), Nhật Ban trong chiếc gương soi, nxb Giáo dục. 8. Doãn Chính, Lương Minh Cừ, ( 1991), Lịch sử triết học Ấn Độ cổ đại, nxb Đại học và Cao đẳng chuyên nghiệp, Hà Nội. 9. Chuyên đề văn học Ấn Độ (1996), Văn học nước ngoài, số 4. 10. Xuân Diệu( 1981), 120 năm ngày sinh của R. Tagore, Báo Nhân dân ngày 8 tháng 5. 11. Trần Kim Dung (1995), Yếu tố huyền ảo trong tập thơ Trăng non của R. Tagore ( Luận văn tốt nghiệp cử nhân), Đại học sư phạm Hà Nội. 12. Nguyễn Thị Ngọc Diệp (1997), Tagore với trẻ thơ qua tập Trăng non ( Luận văn tốt nghiệp cử nhân), Đại học sư phạm Tp. Hồ Chí Minh. 13. Will Durant (2003), Lịch sử văn minh Ấn Độ ( Nguyễn Hiến Lê dịch), nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 14. Xuân Diệu ( 1999), Tác phẩm văn chương và lao động nghệ thuật, nxb Giáo dục, Hà Nội. 15. Hữu Đạt ( 1998), Phong cách học Tiếng Việt hiện đại, nxb Giáo dục. 16. Nguyễn Tấn Đắc ( 2002), Văn hóa Ấn Độ, nxb Tp. HCM. 17. Cao Huy Đỉnh ( chủ biên), (1961), Ra-vin –đơ-ra-nat Ta-go-rơ, nxb Văn hóa, Hà Nội 18. Cao Huy Đỉnh (1995), Tinh thần nhân đạo chủ nghĩa trong thơ R. Tagore, Tạp chí văn học, số 8. 19. Cao Huy Đỉnh, Phạm Thủy Ba (1979), Sử thi Mahabharata, nxb Khoa học xã hội, Hà Nội. 20. X. Exênhin (1995), Thơ, nxb Văn học, Hà Nội. 21. I. Gandhi ( 1984), Tư tưởng Ấn Độ, Văn học nước ngoài 22. M. K. Gandhi ( 1997), Tự thuật, nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 23. Nguyễn Thị Bích Hải ( 1995), Thi pháp thơ Đường, nxb Thuận Hóa, Huế. 24. Nguyễn Văn Hạnh( 2000),Thiên nhiên trong Thơ Dâng,Tạp chí văn học, số 9 25. Nguyễn Văn Hạnh ( 2001), Luận án tiến sĩ ngữ văn, Trường Đại học sư Phạm Hà Nội. 26. Đỗ Thu Hà (2005), Tagore – Văn và người, nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội. 27. Lê Bá Hán, Trần Đình Sử, Nguyễn Khắc Phi ( 2006), Từ điển thuật ngữ văn học, nxb Giáo dục, Tp. HCM. 28. V, Huygo ( 1986), Tuyển tập thơ, nxb Văn học, Hà Nội. 29. Nguyễn Hùng Hậu (1996), Nét đặc trưng của tư duy Ấn Độ, Văn học nghệ thuật, số 4. 30. Lê Từ Hiển ( 2001), Rabindranath Tagore – Họa sĩ vẽ bụi đất và ánh sáng mặt trời, Tạp chí văn học số 6. 31. Nghiêm Xuân Hồng ( 1966), Biện chứng và giải thoát trong tư tưởng Ấn Độ, nxb Quan điểm, Sài Gòn. 32. Nguyễn Văn Hoa, Nguyễn Ngọc Thiện ( 1997), Tuyển tập thơ văn xuôi, nxb Văn học, Hà Nội. 33. Nguyễn Mạnh Hiếu ( 2001), Văn học thiếu nhi, Trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh. 34. Phan Thu Hiền ( 2006), Thi pháp học cổ điển Ấn Độ, nxb Khoa học xã hội. 35. Kalidax ( 2006), Sơkuntơla ( Cao Huy Đỉnh dịch), nxb Sân khấu, Hà Nội. 36. Trần Đăng Khoa ( 1995), Góc sân và khoảng trời, nxb Giáo dục. 37. Nhiều tác giả, Mười nhà thơ thế kỉ ( 1982), ( phần “ R. Tagore”, tr. 232 -256), nxb Tác phẩm mới, Hội nhà văn. 38.Trần Thị Hoài Phương ( 2006), Nghệ thuật so sánh trong tập thơ Trăng non của Tagore(Luận văn tốt nghiệp cử nhân),Đại học sư phạm TP. Hồ Chí Minh. 39. Đào Xuân Quý ( 1979), Thơ R. Tagore, nxb Văn học, Hà Nội. 40. Đào Xuân Quý ( 1980), Mấy điều suy nghĩ nhân đọc thơ Ấn Độ, Tạp chí văn học số 5. 41. Đào Xuân Qúy ( 1981), R. Tagore, nhà thơ trí tuệ muôn màu, Báo văn nghệ số 21. 42. Đào Xuân Quý ( 2003), Nhà thơ và cuộc sống, nxb Quân đội nhân dân, Hà Nội. 43. Xuân Quỳnh ( 1998), Thơ và đời, Nxb Văn hóa. 44. Trần Đình Sử ( 1993), Giáo trình thi pháp học, Trường Đại học Sư phạm, Tp. Hồ Chí Minh. 45. R. Tagore ( 2004), Tuyển tập tác phẩm 2 tập ( Lưu Đức Trung tuyển chọn và giới thiệu), nxb Lao động, Trung tâm Văn hóa ngôn ngữ Đông Tây 46. R. Tagore ( 1997), Mảnh trăng non ( Phạm Bích Thủy, Phạm Hồng Dung dịch), nxb Đà Nẵng. 47. R. Tagore ( 2001), Tâm tình hiến dâng ( Đỗ Khánh Hoan dịch), nxb Đà Nẵng 48. R. Tagore ( 2001), Tặng vật ( Đỗ Khánh Hoan dịch), nxb Đà Nẵng 49. Lương Duy Thứ ( chủ biên), Phan Nhật Chiêu, Phan Thu Hiền ( 2000), Đại cương văn hóa phương Đông, nxb Giáo dục. 50. Nguyễn Thị Bích Thúy ( 1998), Chất trí tuệ – điểm sáng thẩm mĩ trong thơ R. Tagore, Tạp chí văn học, số 4 51. Nguyễn Thị Bích Thúy ( 2001), R. Tagore và lời tụng ca tình yêu, Văn hóa nghệ thuật. 52. Nguyễn Thị Bích Thúy ( 2002), Luận án tiến sĩ ngữ văn, Trường Đại học sư phạm Hà Nội. 53. Vân Thanh (1997), Gorki, người đặt nền móng cho văn học thiếu nhi, Tạp chí văn hóa số 5. 54. Nguyễn Anh Tuyết ( 1998), Hãy trân trọng trí tưởng tượng của trẻ thơ, Tạp chí vì trẻ thơ, số 99. 55. Lưu Đức Trung ( 1984), Tinh thần nhân đạo chủ nghĩa trong thơ của R. Tagore, Nhà thơ lớn Ấn Độ, Báo Văn nghệ Tp. HCm ngày 15 tháng 12. 56. Lưu Đức Trung ( 1986), Thơ tình yêu của R. Tagore, Báo Văn nghệ, TP. Hồ Chí Minh. 57.Lưu Đức Trung ( 1996), Văn học Ấn Độ ở Việt Nam, Văn học nước ngoài, số 4 58. Lưu Đức Trung ( 1998), Vài nét về truyện ngắn R. Tagore, Báo Văn nghệ, số 26. 59. Lưu Đức Trung ( 2001), Văn học Ấn Độ, nxb Giáo dục. 60. Lưu Đức Trung ( chủ biên), ( 2003), Chân dung các nhà văn thế giới, nxb Giáo dục. 61. Lưu Đức Trung ( 2006), Kịch Tagore, Nghiên cứu văn học. 62. Cù Đình Tú ( 2002), Phong cách học và đặc điểm tu từ Tiếng Việt, nxb Giáo dục. 63. V. A. Xukhômlinxki ( 1983), Trái tim tôi hiến dâng cho trẻ, nxb Giáo dục. 64. Nhiều tác giả ( 2004), Từ điển Văn học ( Bộ mới), nxb Thế giới. 65. Nguyễn Phương Liên ( 2006), Thế giới trẻ em trong sáng tác văn chươn Tagore ( Luận văn cao học), Trường Khoa học và xã hội nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tiếng Anh 66. Tagore .R ( 1965), The Cressent moon, Mac Millan and co limited. 67.Tagore. R ( 1970), Song offerings, Mac Millan and co limited. 68.Tagore. R ( 1970), The Gardener, Mac Millan and co limited. 69 .Dr. Sukumar Sen, History of Bengali literature, Shalitya Akademi New Delhi. ._.