Thanh tra, giám sát của Ngân hàng Nhà nước

quản lí nhà nước. Và thanh tra ngân hàng trung ương(NHTW) chính là một công cụ sắc bén để thực hiện sự quản lý nhà nước trong lĩnh vực hoạt động tài chính ngân hàng. Mục đích hoạt động của thanh tra ngân hàng: Thanh tra ngân hàng góp phần đảm bảo an toàn hệ thống các TCTD, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, đảm bảo việc thực hiện tốt chính sách tiền tệ quốc gia. Đối tượng của thanh tra ngân hàng: Đối tượng chủ yếu của thanh tra ngân hàng là: Tổ chức và hoạt động của các TCTD Hoạt động ngân hàng của các tổ chức không phải là TCTD được NHTW cho phép Việc thực hiện các quy định của pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng của các cơ quan, tổ chức và cá nhân Nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra ngân hàng: Thực hiện giám sát thường xuyên và tiến hành các cuộc thanh tra trực tiếp về tổ chức và hoạt động của tổ chức tín dụng (TCTD), hoạt động ngân hàng của các tổ chức khác, nhằm phát hiện, ngăn chặn các vi phạm, kiến nghị biện pháp đảm bảo thi hành pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Kiến nghị Thống đốc ngân hàng áp dụng các biện pháp xử lý như: + Đặt các TCTD vào tình trạng kiểm soát đặc biệt + Đình chỉ một số hoạt động ngân hàng của TCTD và của các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng + Thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động Xử lý theo thẩm quyền và kiến nghị xử phạt vi phạm hành chính ngoài thẩm quyền trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng theo quy định của pháp luật. Đề nghị Thống đốc Ngân hàng chấp thuận tổ chức kiểm toán bên ngoài vào kiểm toán các TCTD Được bảo lưu ý kiến nếu thủ trưởng cơ quan ngân hàng cùng cấp không nhất trí với kết luận của thanh tra ngân hàng, đồng thời phải báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định pháp luật về thanh tra. Thẩm tra, xác minh, kết luận, kiến nghị cấp có thẩm quyền xử phạt các khiếu nại, tố cáo liên quan đến ngành ngân hàng. Tham mưu cho Thống đốc Ngân hàng, chỉ đạo, kiểm tra việc phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng theo các quy định về pháp luật trong ngành ngân hàng. Bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra cho cán bộ, công chức thuộc hệ thống thanh tra ngân hàng Quản lý, chỉ đạo thực hiện chương trình, kế hoạch và nghiệp vụ công tác thanh tra trong ngành ngân hàng. Nguyên tắc hoạt động của thanh tra ngân hàng: Hoạt động của thanh tra ngân hàng phải tuân theo pháp luật, đảm bảo chính xác, khách quan, công khai, dân chủ, kịp thời. Hoạt động của thanh tra ngân hàng không chịu sự can thiệp trái pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào. Chương II Lý luận về các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng Để thực hiện tốt công tác thanh tra giám sát của mình, các NHTW trên thế giới thường sử dụng hai phương thức giám sát chủ yếu đó là: Thanh tra giám sát tại chỗ Và thanh tra giám sát từ xa Cả hai phưong pháp này đều có những ưu và nhược điểm riêng. Chính vì vậy mà khi được áp dụng ra thực tế thì chúng thường được sử dụng kết hợp với nhau, bổ trợ cho nhau trong công tác giám sát chuyên môn. Nhưng vì sự giới hạn của chương trình, đề tài này xin được trình bày những nội dung chủ yếu, cụ thể là những chỉ tiêu của phương thức thanh tra giám sát từ xa đang được áp dụng trong hoạt động thanh tra của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam. I. Giám sát từ xa: Khái niệm về phương thức giám sát từ xa: Vậy giám sát từ xa là phương thức thanh tra sử dụng thông tin trên các báo cáo, để phân tích đánh giá thực trạng hoạt động của các TCTD và từ đó đề ra các biện pháp xử lý khi cần thiết. Phương thức giám sát từ xa còn có thể được hiểu là phương pháp giám sát mà cán bộ thanh tra chỉ ngồi tại trụ sở của cơ quan thanh tra tiếp nhận các thông tin báo cáo để phân tích đánh giá tình hình đơn vị được thanh tra một chính xác, thường xuyên và có hệ thống. Giám sát từ xa còn là phương thức hoạt động riêng lẻ của thanh tra ngân hàng. Các chỉ tiêu chuẩn mực của phưong thức giám sát từ xa: 1. Lý thuyết CAMEL trong phương thức giám sát từ xa: Để thực hiện được công tác giám sát từ xa, chúng ta có thể có rất nhiều những chỉ tiêu khác nhau để đánh giá hoạt động của các TCTD. Song theo quan điểm của các nhà quản trị ngân hàng cũng như các nhà hoạch định chính sách thanh tra ngân hàng trên thế giới thì : Trong hoạt động ngân hàng có 5 chỉ tiêu quan trọng nhất quyết định sự thành bại của mỗi ngân hàng và nếu quản lý tốt cả 5 chỉ tiêu trên thì các ngân hàng có thể giảm thiểu được rủi ro, hay nói một cách khác thì các nhà quản trị ngân hàng có thể thực hiện tốt công tác thanh tra giám sát hoạt động của hệ thống ngân hàng. Các chỉ tiêu đó bao gồm: Vốn của ngân hàng (Capital) Chất lượng tài sản Có (Aset quality) Khả năng quản lý (Management ability) Khả năng sinh lời ( Earnings) Khả năng thanh toán ( Liquidity) Cả 5 chỉ tiêu trên được gọi chung là “ Lý thuyết CAMEL” và lý thuyết CAMEL đã trở thành mục tiêu chung đối với công tác quản lý và kinh doanh ngân hàng trên toàn thế giới. Nội dung và ý nghĩa của các chỉ tiêu trong phương thức giám sát từ xa: Giám sát vốn của ngân hàng: Với đặc điểm kinh doanh tiền tệ, vốn của ngân hàng là rất quan trọng. Phạm vi kinh doanh và quy mô kinh doanh của ngân hàng tuỳ thuộc vào vốn tự có của nó (vốn tự có hay còn gọi là vốn chủ sở hữu). Mặc dù vốn tự có của ngân hàng rất nhỏ so với tổng nguồn nhưng nó lại là căn cứ quan trọng cho phép mức huy động vốn trên thị trường để được sử dụng vào mục đích nào đó. Cho nên các quy chế an toàn trong kinh doanh tiền tệ đều phụ thuộc vào vốn tự có. Chính vì vậy, vốn tự có trở thành một nội dung giám sát quan trọng của thanh tra ngân hàng. Nội dung vốn của ngân hàng bao gồm: Vốn điều lệ – Vốn cổ đông đóng góp (nếu là ngân hàng cổ phần) hoặc vốn do nhà nước cấp (nếu là ngân hàng quốc doanh) Quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ Quỹ dự trữ đặc biệt để dự phòng bù đắp rủi ro Lợi nhuận chưa chia Giá trị tài sản tăng thêm do định giá lại tài sản cố định. Giám sát vốn của ngân hàng là giám sát việc: Bảo toàn và phát triển vốn, tức là phải kiểm tra vốn thực có so với vốn đăng ký ghi trong giấy phép khi thành lập và so với vốn pháp định xem có đảm bảo hay không? Kiểm tra quỹ dự phòng rủi ro có chấp hành đúng theo quy định không? Kiểm tra các chỉ tiêu an toàn vốn, hiệu quả sử dụng và bảo toàn vốn. Kiểm tra giới hạn sử dụng vốn tự có để mua sắm tài sản, bù đắp tổn thất khi không có các nguồn khác. Do vậy, vốn tự có là căn cứ để giới hạn các hoạt động kinh doanh tiền tệ của ngân hàng dựa trên nhu cầu mức huy động vốn được phép. Theo thông lệ quốc tế thì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu phải bằng 8%. Tỷ lệ này được gọi là hệ số COOKE. Hệ số này chính là thước đo độ bền của mỗi ngân hàng. Các ngân hàng hoạt động quốc tế mạnh có tỷ lệ 12% hoặc 14%. Các ngân hàng ở khu vực Đông Nam A có tỷ lệ 10% hoặc 12%. Trong giai đoạn hiện nay, tỷ lệ này của các ngân hàng Việt Nam có thể đánh giá ở mức 6%, 8% và 10%. Chất lượng tài sản Có: Chất lượng tài sản Có là chỉ tiêu tổng hợp nói nên khả năng bền vững về mặt tài chính, khả năng sinh lời, năng lực quản lý của ngân hàng, và hầu hết các rủi ro trong kinh doanh tiền tệ đều tập trung vào tài sản Có. Còn trong tài sản Có thì tài sản Có sinh lời lại là nội dung quan trọng quyết định sự thành bại của ngân hàng.Vì vậy, đây là chỉ tiêu quan trọng mà thanh tra ngân hàng cần phải tập trung để phân tích. Giám sát chất lượng tài sản Có là tập trung phân tích, đánh giá các nhóm tài sản Có, từng loại cho vay, từng loại dịch vụ theo một chuẩn mực nhất định, sau đó tổng hợp các chỉ tiêu để đưa ra đánh giá cuối cùng về chất lượng tài sản Có. Trước đây, dư nợ cho vay được xem là một phần quan trọng nhất trong cơ cấu tài sản Có của ngân hàng. Việc đánh giá chất lượng cho vay, xác định mức độ tổn thất trong hoạt động tín dụng và lập đủ quỹ dự phòng bù đắp tổn thất có ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng tài sản Có của ngân hàng. Tuy nhiên, với xu thế phát triển của nền kinh tế thị trường thì việc đánh giá chất lượng hoạt động thương mại, dịch vụ của các ngân hàng ngày càng trở nên quan trọng. Kết quả của những hoạt động này sẽ ngày càng có tác động lớn tới chất lượng tài sản Có. Ngoài ra, các ngân hàng còn phải quan tâm tới tỷ lệ tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có. Bộ phận tài sản này quyết định mức thu nhập ( lợi nhuận) của từng ngân hàng. Đối với các hợp đồng cam kết ngoại bảng có chứa những rủi ro về tỷ giá, lãi suất, thanh toán cũng phải được xem xét trước khi đánh giá chất lượng tài sản Có. Khả năng quản lý: Lý thuyết CAMEL cho rằng: Khả năng quản lý của mỗi ngân hàng là yếu tố năng động nhất. Nếu khả năng quản lý tốt có thể biến đổi một ngân hàng yếu kém thành một ngân hàng khá hơn và ngược lại.Chính vì vậy, chỉ tiêu về khả năng quản lý cũng được coi là rất quan trọng trong công tác giám sát từ xa. Còn nói đến năng lực quản lý thì phải nói đến yếu tố con người, cách tổ chức và việc đề ra các chính sách của ngân hàng đó. Những yếu tố này được quy tụ lại ở năng lực quản lý của ban giám đốc điều hành và biểu hiện của chất lượng quản lý chính là hiệu quả kinh doanh. Việc đánh giá vấn đề này thể hiện qua các nội dung sau đây: Năng lực đề ra sách lược kinh doanh có sức cạnh tranh và đứng vững trong thị trường. Đưa ra được kế hoạch triển khai các công việc một cách hợp lý, rõ ràng, có hiệu quả. Vạch ra được phương thức quản lý nghiệp vụ, quy trình thực hiện nghiệp vụ đảm bảo tuân thủ các qui định trong kinh doanh. Tạo nên một cơ cấu tổ chức hợp lý, có hiệu quả. Phân định rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn giữa các nhân viên và người điều hành các khâu, các bộ phận. Có chính sách nhân sự, khuyến khích các thành viên tích cực làm tốt các công việc, duy trì kỷ luật, tạo không khí thân mật hợp tác trong công việc. Từ nhận thức này, khâu tuyển chọn những chức vụ quản lý ngân hàng được đặc biệt coi trọng, đây là tiêu chuẩn được quy định thành nhứng điều kiện trong luật áp dụng khi thành lập ngân hàng. Còn trong quá trình hoạt động, tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng quản lý của ban lãnh đạo điều hành một ngân hàng bao gồm: Hiệu quả kinh doanh: Thông qua tốc độ tăng trưởng, chúng ta cần xem xét kết quả kinh doanh đó có bền vững không, có bị ảnh hưởng khi có biến động hay không và khả năng hạn chế những tổn thất của nó ra sao. Sự tuân thủ pháp luật, chính sách, chế độ và cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh. Cụ thể là sự biểu hiện của số lần vi phạm qui chế hoạt động trong năm. Độ tín nhiệm trong môi trường kinh doanh đối với khách hàng và các ngân hàng khác. Khả năng sinh lời: Hoạt động kinh doanh có lãi mới tạo được sinh lực cho ngân hàng tồn tại và phát triển. Khả năng sinh lời và kết quả tài chính là sự thể hiện kết quả cụ thể trong kinh doanh của ngân hàng. Trong cơ chế thị trường, ngân hàng chỉ có thể tồn tại và phát triển khi hoạt động kinh doanh của mình là có lãi.Chính vì vậy, việc xem xét đánh giá chỉ tiêu này cũng vô cùng quan trọng tới công tác giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng. Việc đánh giá khả năng sinh lời được thể hiện ở các khía cạnh sau: Các hoạt động kinh doanh phải tạo ra thu nhập và phải bù đắp được khi có rủi ro. Thu nhập của ngân hàng phải bù đắp được chi phí hoạt động, kể cả những khoản lỗ của năm trước, những khoản tổn thất trong năm kế toán tài chính, đặc biệt là những khoản tổn thất trong cho vay. Đảm bảo mọi tỷ lệ tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có. Chi phí cho vốn huy động thấp. Chi phí cho những khoản tổn thất trong năm thấp. Chi phí cho sản xuất kinh doanh hợp lý. Thu nhập tính theo bình quân tài sản Có cao. Khả năng thanh toán: Khả năng thanh toán cũng là một nội dung quan trọng để đánh giá hoạt động của ngân hàng và được đánh giá theo các tiêu chuẩn về nội dung khác nhau. Do vậy, duy trì khả năng thanh toán là một yếu tố hết sức nhạy cảm trong hoạt động của ngân hàng. Kinh nghiệm cho thấy rằng, thậm chí đối với một ngân hàng có chất lượng tài sản Có lành mạnh song do có sai sót về khả năng thanh toán, không đáp ứng được nhu cầu chi trả tiền gửi cho khách hàng đã dẫn đến sự mất độ tín nhiệm và có thể đưa ngân hàng đến bờ vực rủi ro phá sản. Để đảm bảo khả năng thanh toán, các ngân hàng luôn phải duy trì một tỷ lệ hợp lý giữa tài sản Có động so với nguồn vốn huy động, đồng thời cũng phải chú ý đến thành phần tiền gửi dễ biến động, mối quan hệ giữa tài sản Có động và tài sản Nợ động ( có thể chiếm tỷ trọng từ 15% đến 30%). Các chỉ số đánh giá các chỉ tiêu của phương thức giám sát từ xa: Vốn của ngân hàng: Vốn của ngân hàng được đo bằng một chỉ số nổi tiếng và quốc tế hoá. Đó là chỉ số COOKE. Vốn tự có (thực có) Hệ số an toàn vốn = ----------------------------- >=8% (Hệ số COOKE) Tổng tài sản Có qui đổi Hệ số COOKE chính là thước đo độ bền của mỗi ngân hàng. Nó đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro của ngân hàng. Chỉ số này càng lớn thì sức chịu đựng rủi ro của ngân hàng càng cao. Sự quan trọng của chỉ số này đó là nó định nghĩa một cách chính xác theo thông lệ quốc tế thành phần vốn của ngân hàng và xác định các hệ số rủi ro của tài sản Có nội bảng và ngoại bảng. Vốn tự Có thực có: Vốn tự Có thực có = Vốn tự có + Vốn bổ sung - Các khoản tổn thất chưa có nguồn bù đắp và các tài sản vô hình khác trong đó: Vốn tự có là vốn cơ bản nhất, bao gồm: + Vốn được cấp hoặc vốn cổ phần do cổ đông góp + Lợi nhuận sau thuế không chia bổ sung vốn Vốn bổ sung bao gồm nhiều thành phần song không vuợt quá vốn tự Có: + Dự phòng rủi ro chung + Giá trị tăng khi đánh giá lại tài sản ( kể cả trái phiếu) + Lợi nhuận trong kỳ + Những khoản nợ dài hạn có thể sử dụng bù đắp rủi ro Tài sản Có qui đổi: Tài sản Có qui đổi rủi ro = Tài sản qui đổi rủi ro nội bảng + Tài sản qui đổi rủi ro ngoại bảng - Tài sản qui đổi rủi ro nội bảng được chia thanh 5 loại : + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 0% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 10% đến 50% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 20% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro bằng 100% - Tài sản qui đổi rủi ro ngoại bảng gồm: + Bảo lãnh L/C trả chậm + Bảo lãnh vay nợ nước ngoài + Bảo lãnh vay nợ trong nước v.v Theo nguyên lý quản lý hoạt động ngân hàng hiện đại thì chỉ số vốn của ngân hàng so với tổng số tài sản Có rủi ro là chỉ số giám sát cơ bản số 1. 2. Đánh gia chất lượng tài sản Có: Để phản ánh chất lượng tài sản Có, chúng ta dùng 3 chỉ số sau đây: Nợ quá hạn trên 90 ngày so với tổng dư nợ bình quân. Chỉ số này dưới 2% được đánh giá là bình thường, trên 5% là không bình thường, 10% trở lên là có vấn đề nghiêm trọng. Nợ không có khả năng thu hồi so với tổng sư nợ bình quân. Chỉ số này 0% là tốt nhất, 1% trở xuống là có thể chịu đựng được, trên 2% là có vấn đề. Nợ không có khả năng thu hồi so với quỹ dự phòng rủi ro. Chỉ số này yêu cầu phải bằng 100%, càng dưới 100% càng có vấn để, tức là ngân hàng không có khả năng bù đắp rủi ro. Trong khuôn khổ “ Lý thuyết CAMEL” thì chất lượng tài sản Có là yếu tố trung tâm chi phối 4 yếu tố khác. Vì nếu tổn thất tín dụng lớn sẽ bị lỗ, vốn của ngân hàng sẽ bị âm, năng lực quản lý sẽ bị đánh giá là kém và do bị kẹt vốn nên khả năng thanh toán sẽ gặp khó khăn. Đánh giá khả năng quản lý: Chúng ta có thể đánh giá khả năng quản lý thông qua 4 chuẩn tắc sauc đây: Tuân thủ các giới hạn trong quy chế về hoạt động an toàn ngân hàng căn cứ mức độ vi phạm mà đánh giá xếp loại tốt, trung bình, xấu. Xu thế tăng giảm nợ không có khả năng thu hồi so với tổng dư nợ bình quân trong 3 quý liên tục nếu phản ánh xu thế giảm đánh giá là tích cực, ngược lại xu thế tăng là tiêu cực. Xu thế giảm về khả năng sinh lời. Trong 3 kỳ liên tục mà tỷ suất lợi nhuận vẫn được duy trì theo chiều hướng tích cực được đánh giá là tốt. Nếu xu thế giảm có nguy cơ lỗ là có vấn đề. Xu thế ổ định về khả năng thanh toán căn cứ trong 3 quý liên tục mà tỷ lệ tài sản Có động so với tổng tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng giữ được ở mức ổn định, đánh giá là tích cực. Đánh giá khả năng sinh lời: Khả năng sinh lời của ngân hàng được đo bằng 3 chỉ số cơ bản sau đây: a. Tổng chi phí so với tổng thu nhập: Đây là một chỉ số tổng quát, nó cho biết cứ 10 đồng thu nhập ngân hàng phải chi phí bao nhiêu và suất lợi nhuận là bao nhiêu phần trăm. Theo tính toán điều tra tỷ lệ hợp lý là từ 70% đến 85%. Tuy nhiên, những khoản tổn thất tín dụng trong kỳ phải được hạch toán vào chi phí và thu lãi trước của những khoản nợ khó đòi không được cho vào thu nhập trừ khi thu được gốc. b. Lợi nhuận sau thuế so với vốn của ngân hàng: Chỉ số này chính là cổ tức. Theo thông lệ, cổ tức phải cao hơn lãi suất tiền gửi cao nhất hiện thời. Trong cơ chế thị trường cổ tức là kết quả cuối cùng về lợi nhuận , cổ tức lớn cũng có nghĩa là thuế lợi tức lớn. Chỉ số tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có: Cho rằng ngân hàng muốn có chỉ số lợi nhuận cao tất yếu chỉ số tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có cũng phải hợp lý, nếu qua thấp thì không có lợi nhuận cao, nếu quá cao thì dễ gặp khó khăn chi trả. Tỷ lệ hợp lý của chỉ số này sẽ ở trong phạm vi 70% đến 80%. Đánh giá khả năng chi trả: Việc đánh giá khả năng chi trả của ngân hàng phụ thuộc vào tỷ trọng tài sản Có động so với vốn huy động, chủ yếu là nguồn huy động ngắn hạn và được đánh giá qua hai chỉ số sau: Tài sản Có động so với tài sản Nợ dễ biến động: Tài sản Có động -------------------------- = 100% Tài sản Nợ biến động Tài sản Có động gồm 2 nhóm: Nhóm 1 gồm: tiền mặt nội tệ và ngoại tệ, ngân phiếu thanh toán, tiền gửi không kỳ hạn ở ngân hàng nhà nứôc và các TCTD khác. Nhóm tài sản này có khả năng chi trả tức thời nhưng lại không sinh lời. Nhóm 2 gồm vàng nén, tín phiếu, trái phiếu kho bạc, các chứng từ có giá khác có thể bán trên thị trường hoặc làm thế chấp vay tiền ngay.Nhóm này gọi là tài sản Có thể chuyển đổi sang tiền và là tài sản sinh lời. Ngoài ra còn phải tính các hợp đồng cam kết được vay. Tài sản Nợ biến động được hiểu là nhóm tài sản Nợ luôn có thể rút khỏi ngân hàng ở bất cứ thời điểm nào. Yếu tố này quyết định số lượng tài sản Có động của ngân hàng. Vì vậy, tài sản Nợ biến động được lượng hoá như sau: Tiền gửi không kỳ hạn giữ dưới dạng tài sản Có động 30% Tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng dưới dạng tài sản Có động 15% Các cam kết cho vay chi tiền có tỷ lệ 100% Các ngân hàng có thể duy trì trên tỷ lệ trên, song 80% đến 100% là hợp lý, còn dưới mức 80% là không hợp lý. b. Tài sản Có động so với tổng nguồn vốn huy động ngắn hạn: Do tính đa dạng và khó xác định một tỷ lệ chung cho mọi ngân hàng, nên khi xác định khả năng chi trả các ngân hàng còn sử dụng thêm chỉ số này.Chỉ số này bao gồm cả những khoản vay ngắn hạn ở thị trường tiền tệ liên ngân hàng. Mức tối thiểu của chỉ số này phải ở mức 15%.  CHƯƠNG III Giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam I . Các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam: Do yêu cầu phát triển mạnh mẽ của hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường ở nước ta trong thời gian tới, trước mắt là từ nay đến năm 2006 với một hệ thống ngân hàng phong phú, đa dạng được hiện đại hoá, nhanh chóng hoà nhập cũng như có đủ khả năng cạnh tranh với quốc tế và khu vực, đã đặt ra yêu cầu tăng cường công tác quản lý vĩ mô đối với các nhà quản trị ngân hàng, nhằm kiểm soát thường xuyên và giữ cho hoạt động đúng với luật ngân hàng. Đó chính là sự góp phần vào nhiệm vụ ổn định và phát triển lĩnh vực tài chính – tiền tệ của nước ta trong giai đoạn mới. Trước nhiệm vụ quan trọng đó, Thanh tra ngân hàng của NHNN Việt Nam là một chức năng thiết yếu, thực hiện một trong hai nhiệm vụ lớn của NHNN đó là: Hoạch định chính sách tiền tệ, tín dụng Kiểm soát việc thực hiện chính sách đó Để thực hiện tốt nhiệm vụ trên đây, công tác thanh tra giám sát của NHNN Việt Nam đã tiến hành thực hiện theo các chỉ tiêu về giám sát, và điển hình là giám sát chặt chẽ các chỉ tiêu về giám sát từ xa áp dụng đối với các hoạt động của các TCTD tại Việt Nam. Các chỉ tiêu cụ thể đó bao gồm: Diễn biến tài sản Nợ và tài sản Có của các TCTD: Diễn biến tài sản Nợ và tài sản Có của TCTD được thể hiện qua bảng phân tổ tài sản Nợ và tài sản Có của một TCTD. Thông qua phân tổ có thể dễ dàng nhận biết tính hợp lý của cơ cấu nguồn và tài sản, tỷ trọng giữa vốn ngoại tệ và vốn nội tệ, tỷ trọng giữa vốn ngắn hạn và dài hạn, tính thích hợp giữa tài sản sinh lời và tài sản không sinh lời, tình hình lỗ lãi...v.v... Đồng thời qua só liệu diễn biến có thể phát hiện tình trạng không bình thường về số dư tiền gửi như giảm liên tục, số dư nợ quá hạn tăng đột biến quá mức, lượng tài sản Có động không đảm bảo khả năng thanh toán, tài sản khác cũng như nguồn khác tăng, giảm không bình thường, chi phí có xu hướng tăng dễ dẫn đến lỗ... Cuối cùng, các số liệu thể hiện qua phân tổ này còn được dùng để tính các chỉ số tài chính trong phân tích và trong việc xếp loại các TCTD. Đánh giá cơ cấu tài sản Nợ và tài sản Có: Việc đánh giá cơ cấu tài sản Nợ và tài sản Có dự trên việc đánh giá cơ cấu vốn, chiều hướng tăng trưởng của vốn, mối quan hệ giữa vốn và sử dụng vốn, khả năng sinh lời của tài sản Có. Đánh giá cơ cấu tài sản Nợ: Việc đánh giá cơ cấu tài sản Nợ dựa trên việc đánh giá cơ cấu vốn, chiều hướng tăng trưởng của vốn và mối quan hệ giữa vốn và sử dụng vốn. Tuy nhiên khi đánh giá cần chú ý một số vấn đề sau: Vốn huy động trên hị trường I -------------------------------------- Vốn huy động trên thị trường II Do vốn huy động được trên thị trường I là nguồn vốn từ các doanh nghiệp và cá nhân không phải là TCTD, nên vốn được huy động nhiều trên thị trường I thì trong hoạt động có thuận lợi hơn, ít bị ảnh hưởng bởi những biến động thất thường trong quan hệ cung cầu tiền tệ hơn đối với TCTD dựa vào vốn huy động hoặc đi vay trên thị trường liên ngân hàng. Vốn không kỳ hạn Vốn có kỳ hạn ----------------------- ; ------------------------- Tổng nguồn huy động Tổng nguồn huy động Nếu vốn không kỳ hạn chiếm tỷ trọng lớn thì NH cần quan tâm đến vấn đề dự phòng vì tuy nguồn vốn này NH huy động với chi phí thấp nhưng nó lại thiếu tính ổn định. Nếu nguồn vốn có kỳ hạn chiếm tỷ lệ cao, NH không lo về khả năng tiền của khách hàng có thể bị rút ra bất cứ lúc nào, tuy nhiên với nguồn này, NH phải trả một mức phhí cao hơn với tiền gửi không kỳ hạn. + Diễn biến tăng giảm các khoản vốn theo thị trường, theo kỳ hạn và lãi suất, nguồn vốn chi phí cao chiếm tỷ trọng như thế nào trong tổng nguồn + Khả năng huy động vốn của TCTD hiện tại và trong tương lai + Uy tín của TCTD trên thị trường về khả năng huy động vốn, mức độ huy động vốn có phù hợp với tình hình phát triển kinh tế trên địa bàn không? + Giới hạn an toàn vốn của NH: Vốn tự có Vốn tự có -------------------- >= 5% ; -------------------------------------- >= 8% Tổng tài sản Có Tổng tài sản Có rủi ro chuyển đổi Mua sắm TSCD -------------------- <= 50% Vốn tự có Ngoài ra, cần kiểm tra các TCTD có thực hiện nghiêm túc giới hạn vốn ngắn hạn dùng để cho vay trung dài hạn theo quy định của NHNN hay không? ( Việt Nam quy định tỷ lệ này không được vượt quá 25%) Đánh giá cơ cấu tài sản Có: Tài sản Có sinh lời là giá trị những tài sản Có đem lại lợi nhuận trong hoạt động của TCTD, bao gồm: Dư nợ cho vay có khả năng thu được lãi Tiền gửi của TCTD khác Các khoản hùn vốn, liên doanh, mua cổ phần Và các khoản đẩu tư khác. Khi đánh giá cơ cấu tài sản Có của TCTD là có hiệu quả hay không, thì phải đánh giá: Vốn trên thị trường liên NH(II) Vốn trên thị trường KH không phải là NH(I) --------------------------------------- ; --------------------------------------------------- Tổng tài sản Nợ Tổng tài sản Nợ Khi TCTD hoạt động bán lẻ thì hoạt động chủ yếu ở thị trường I, còn với hoạt động bán buôn thì vốn chủ yếu đầu tư cho các TCTD khác vay. Đồng thời phải giám sát những khoản tín dụng, bảo lãnh lớn phát sinh trong 15 ngày có giá trị lớn hơn5% vốn tự có của TCTD , giám sát dự nợ tín dụng đối với KH lớn 5% VTC của TCTD. b. Đánh giá chất lượng tài sản Có: Đánh giá diễn biến và cơ cấu hoạt động cấp tín dụng + Phân loại hoạt động cấp tín dụng + Đánh giá chất lượng cấp tín dụng Tính toán các tỷ lệ phản ánh chất lượng tín dụng Tổng nợ quá hạn (gồm nợ quá hạn, nợ chờ xử lý, nợ khoanh) ------------------------------------------------------------------------ Tổng dư nợ cho vay , cho thuê Đồng thời xem xét các yếu tố sau trong tổng dư nợ cho vay, cho thuê. Nợ quá hạn(<180 ngày, từ 180 ngày đến 360 ngày), các khoản chờ xử lí, nợ cho vay được khoanh. Đánh giá quan hệ giữa tài sản Nợ và tài sản Có ( vốn và sử dụng vốn) + Kiểm tra giới hạn vốn ngắn hạn dùng để cho vay trung dài hạn theo quy định của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam. Vốn tự có: Giám sát vốn tự có là giám sát việc thực hiện quy định về các tỷ lệ để đảm bảo an toàn trong hoạt động của TCTD . Tại Việt Nam, NHNN quy định giám sát về vốn của TCTD theo những chỉ tiêu sau: Tỷ lệ anh toàn vốn tối thiểu: Vốn tự có Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu = ----------------------------------- >= 8% Tổng tài sản Có rủi ro quy đổi Đầu tư cổ phần hoặc liên doanh không quá 10 – 30% vốn tự có ( tuỳ từng đối tượng ) Cho vay một khách hàng không quá 15% vốn tự có Cho vay đối tượng ưu đãi không quá 5% vốn tự có Chuyển nhượng cổ phần so với vốn điều lệ không quá 15% Hàng năm, trích quỹ dự trữ đặc biệt bổ sung vốn điều lệ so với lợi nhuận sau thuế là 5% Tỷ lệ tối đa nguồn vốn ngắn hạn được sử dụng đẻ cho vay trung và dài hạn: NH nhà nước, NH liên doanh, chi nhánh nước ngoài, TCTD phi ngân hàng: 25%. TCTD cổ phần nhà nước và nhân dân : 20%. TCTD hợp tác: 10% Giới hạn góp vốn mua cổ phần không quá 20% so với vốn điều lệ và quỹ dự trữ để bổ sung vốn điều lệ Đầu tư mua sắm tài sản cố định không quá 50% vốn tự có Mức vốn pháp định phải chấp hành theo quy định theo từng loại hình ngân hàng như : 1100 tỷ với các ngân hàng thương mại quốc doanh, ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam 2.200 tỷ. Chất lượng tài sản Có: Giám sát từ xa chất lượng tài sản Có tập trung vào việc phát hiện ba dạng rủi ro ảnh hưởng đến chất lượng tài sản của ngân hàng là : Rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất và rủi ro ngoại hối. Nội dung này được đánh giá qua các chỉ tiêu sau: Đánh giá diễn biến và cơ cấu hoạt động cho vay: + Phân loại các hoạt động cho vay + Đánh giá chất lượng hoạt động cho vay và đánh giá qua các tiêu thức chủ yếu sau: Chất lượng tín dụng được đánh giá tốt khi tỷ lệ nợ quá hạn so với tổng dư nợ cho vay, cho thuê ở mức dưới 5% Nợ quá hạn khó đòi chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng nợ quá hạn b. Giám sát mức đảm bảo rủi ro tín dụng + Giới hạn cho vay một khách hàng so với vốn tự có + Dư nợ cho vay một khách hàng không vượt quá 15% so với vốn tự có + Tổng số tiền bảo lãnh cho một doanh nghiệp khong quá 15% so với vốn tự có + Giám sát về duy trì thường xuyên tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD Tình hình thu nhập chi phí và kết quả kinh doanh: Mục tiêu giám sát khả năng sinh lời của TCTD là: Xác định tình trạng lãi thực lỗ thực trên cơ sở hạch toán chi phí đầy đủ, bao gồm cả các khoản tổn thất trong năm. Xác đinh xu thế đi tới lãi hoăc lỗ Phân tích cơ cấu thu nhập và chi phí để vạch ra những mặt tích cực và những mặt yếu kém trong các nguồn thu nhập và chi phí Nội dung đánh giá thực hiện qua các tiêu thức sau: Phân loại các khoản mục thu và chi Đánh giá cơ cấu, diễn biến các khoản mục thu chi + Kiểm tra tính đầy đủ, hợp lý của các khoản thu nhập, chi phí và diễn biến so với kỳ trước + Đánh gía tính tương đối các khoản thu nhập, chi phí so với mức độ sử dụng vốn hoặc so với khối lưọng vốn huy động + Kiểm tra việc trích lập dự phòng phải thu khó đòi với việc phân loại tài sản Có đày đủ hay không + Đánh giá các khoản thu nhập thường xuyên hay không thường xuyên Tính toán một số tỷ lệ phản ánh kết quả kinh doanh: Lợi nhuận ròng trước thuế Lợi nhuận ròng trước thuế ------------------------------- ; -------------------------------- Tổng tài sản Có Vốn chủ sở hữu Thu nhập lãi ròng Dự phòng phải thu khó đòi thực tế --------------------------------- ; ---------------------------------------------- Bình quân tài sản Có sinh lời Quỹ dự phòng rủi ro Mức thay đổi kết quả tài chính ròng Hệ số hiệu quả gia tăng VTC = ---------------------------------------------------- Mức thay đổi vốn tự có Hệ số này nhằm theo dõi vốn tự có tăng sẽ dẫn đến thu nhập tăng như thế nào ? Lợi nhuận ròng trước thuế TSC sinh lời bình quân Hệ số = --------------------------------- ; Hệ số = ------------------------------ Tổng thu nhập Tổng tài sản Có bình quân Lợi nhuận ròng trước thuế Lợi nhuận ròng trước thuế Hệ số = -------------------------------------- ; Hệ số = ------------------------------ Tổng TSC sinh lời bình quân Vốn của ngân hàng Thực thu nghiệp vụ Hệ só thu chi = -------------------------------------- Chi nghiệp vụ và khấu hao Dự phòng phải thu khó đòi thực tế Hệ số = -------------------------------------- Tài sản Có phải dự phòng Đảm bảo khả năng chi trả: Khả năng chi trả trước được đánh giá qua các chỉ tiêu sau: Tài sản có thanh toán ngay --------------------------------- >=1 Tài sản Nợ dễ biến động Tài sản Có động bình quân Hệ số = --------------------------------- Tài sản Nợ biến động bình quân Tài sản Có động bình quân Hệ số = ---------------------------------------------------- Tổng nguồn vốn huy động ngắn hạn bình quân Dư nợ cho vay trung hạnvà dài hạn Hệ số = -------------------------------------------- Tổng nguồn vốn trung hạn Giám sát về duy trì thường xuyên tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD Đánh giá việc quản lý rủi ro thanh khoản, xem xét tính cân đối về vốn, sử dụng vốn Uy tín và khả năng huy động vốn trên thị trường Kết thúc ngày làm việc TCTD duy trì cho ngày làm việc theo tỷ lệ tối thiểu bằng một giữa tài sản Có có thể thanh toán ngay so với các loại tài sản Nợ phải thanh toán ngay Tỷ lệ an toàn tối thiểu bằng Vốn tự có so với tài sản Có rủi ro quy đổi là 8% Tài sản Có nội, ngoại bảng được điều chỉnh theo mức độ rủi ro Chương IV Thực trạng công tác thanh tra giám sát từ xa đề xuất và kiến nghị I. Thực trạng của công tác giám sát từ xa của NHNNVN: Thời gian qua, từ kinh nghiệm của các nước trong khu vực và trên thế giới, thanh tra Ngân hàng Nhà nước đã và đang thử nghiệm việc ứng dụng công nghệ tin học vào hoạt động thanh tra ngân hàng để thực hiện tổ chức giám sá._.