Thành công của trung quốc trong thành lập các đặc khu kinh tế. Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam

lêi nãi ®Çu HiÖn nay trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh c¶i c¸ch kinh tÕ s©u réng ë hÇu hÕt c¸c n­íc XHCN. ViÖc chuyÓn sang c¸c quan hÖ thÞ tr­êng ë nh÷ng n­íc nµy ®· ®­îc x¸c ®Þnh vµ tiÕn hµnh. Mçi n­íc ®Òu tiÕn hµnh nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch mang s¾c th¸i riªng phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ, x· héi vµ ®Þa lÝ cña m×nh nh»m x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ®Ých thùc. MÆc dï cã nhiÒu khã kh¨n nh­ng mét sè n­íc ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh trong c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau nh­ qu¶n lý kinh tÕ, quan hÖ së h÷u, t­ nh©n ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc… Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ giíi khoa häc kinh tÕ rÊt quan t©m ®Õn c¸i gäi lµ con ®­êng Trung Quèc (China’s road). Qu¶ thËt Trung Quèc cã søc hÊp dÉn ®Æc biÖt víi nh÷ng n­íc ®Þnh h­íng XHCN. ë ®©y ng­êi ta thÊy cïng hoµn c¶nh xuÊt ph¸t ®iÓm t­ duy kinh tÕ míi vµ tÝnh ch©n lý cña nã sau mét thêi gian c¶i c¸ch vµ më cöa nÒn kinh tÕ. Nh÷ng thµnh c«ng cña Trung Quèc vÒ c¶i c¸ch kinh tÕ nãi chung vµ c¸c ®Æc khu kinh tÕ (§KKT) nãi riªng ®· ®­îc thõa nhËn réng r·i ë bªn trong còng nh­ bªn ngoµi n­íc nµy. Sù trçi dËy cña nÒn kinh tÕ Trung Quèc vµ sù ph¸t triÓn thÇn kú cña c¸c §KKT ®­îc coi lµ mét hiÖn t­îng næi bËt cña kinh tÕ thÕ giíi cuèi thÕ kû XX. §KKT – mét lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do mang tÝnh chÊt tæng hîp ®­îc tæ chøc theo h×nh thøc cao nhÊt, ®Çy ®ñ nhÊt vÒ khu kinh tÕ tù do – ngµy cµng thÓ hiÖn râ ­u thÕ cña m×nh trong thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, lµ n¬i héi tô tèt nhÊt c¸c yÕu tè bªn trong vµ c¸c nguån lùc bªn ngoµi, lµ gi¶i ph¸p vÒ vèn, c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý ®Ó c«ng nghiÖp ho¸- hiªn ®¹i ho¸ (CNH-H§H) ®Êt n­íc. §Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ ph¸t triÓn m« h×nh kinh tÕ h­íng ra bªn ngoµi víi biÖn ph¸p x©y dùng c¸c §KKT theo m« h×nh cña Trung Quèc ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc nhiÒu n­íc quan t©m nghiªn cøu thùc hiÖn. ViÖt Nam ®ang trong tiÕn tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. §Ó ®¹t ®­îc c¸c chØ tiªu kinh tÕ chung cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ViÖt Nam cÇn më cöa h¬n n÷a, ®Èy m¹nh h¬n n÷a CNH-H§H h­íng vÒ xuÊt khÈu. §Ó CNH-H§H ®Êt n­íc h­íng vÒ xuÊt khÈu cÇn mét l­îng vèn ®Çu t­ rÊt lín nh­ng kh¶ n¨ng cña ViÖt Nam chØ tù ®¸p øng ®­îc mét phÇn trong khi hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc vµ tµi trî cña c¸c tæ chøc quèc tÕ ®Òu cã h¹n, v× vËy chóng ta cÇn cã nh÷ng h×nh thøc thÝch hîp h¬n ®Ó thu hót ®Çu t­ ph¸t triÓn kinh tÕ, ®óng nh­ §¹i héi VII §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra :"®a d¹ng ho¸ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, cã chÝnh s¸ch thu hót t­ b¶n n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo n­íc ta, tr­íc hÕt lµ vµo lÜnh vùc s¶n xuÊt d­íi nhiÒu h×nh thøc". Vµo ®Çu n¨m 1990, ViÖt Nam ®· thµnh lËp mét lo¹t c¸c khu c«ng nghiÖp (KCN), khu chÕ xuÊt (KCX) trong c¶ n­íc song ®Õn nay chØ cã rÊt Ýt khu thu hót ®­îc mét sè nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ b¾t ®Çu ®i vµo ho¹t ®éng. Sè cßn l¹i ®ang n»m trong thêi gian chê ®îi, g©y l·ng phÝ vÒ thêi gian vµ tiÒn cña. Do vËy, chóng ta ch­a ®¹t ®­îc môc tiªu ®Ò ra trong viÖc thµnh lËp KCN vµ KCX. Lµ mét n­íc l©n cËn víi nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ v¨n ho¸, nh÷ng kinh nghiÖm më cöa vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc sÏ lµ nh÷ng bµi häc bæ Ých cho ViÖt Nam. Kinh nghiÖm vÒ c¸c §KKT còng kh«ng ph¶i lµ ngo¹i lÖ. Míi ®©y ViÖt Nam ®· thµnh lËp §KKT ®Çu tiªn víi tªn gäi khu kinh tÕ më Chu Lai, ®©y lµ mét m« h×nh khu kinh tÕ tù do rÊt thÝch hîp víi ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. Do ®ã, viÖc nghiªn cøu vÒ §KKT lµ rÊt cÇn thiÕt cho viÖc chuÈn bÞ, xóc tiÕn h×nh thµnh vµ ®iÒu hµnh qu¶n lý §KKT ë ViÖt Nam. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980 khi ViÖt Nam b¾t ®Çu c¶i c¸ch vµ më cöa nÒn kinh tÕ, mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ khu kinh tÕ tù do ®· ®­îc phæ biÕn trong ®ã cã mét phÇn nhá nãi ®Õn c¸c §KKT cña Trung Quèc. N¨m 1989, ViÖn Kinh tÕ ®èi ngo¹i ®· xuÊt b¶n cuèn “C¸c khu chÕ xuÊt ch©u ¸" nghiªn cøu vÒ vai trß cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia t¹i c¸c KCX ch©u ¸ vµ giíi thiÖu vÒ §KKT Th©m QuyÕn. Sang nh÷ng n¨m 1990, thµnh c«ng cña c¸c §KKT Trung Quèc ®· chøng minh chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c §KKT cña Trung Quèc lµ ®óng ®¾n, ViÖt Nam ®· quan t©m h¬n tíi m« h×nh nµy vµ cã chñ tr­¬ng thµnh lËp §KKT t¹i ViÖt Nam th× ®· cã mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ §KKT. N¨m 1994, ViÖn Kinh tÕ häc ®· xuÊt b¶n cuèn "Kinh nghiÖm thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn KCX vµ §KKT". §©y lµ tµi liÖu giíi thiÖu vÒ c¸c chÝnh s¸ch, luËt, c¸c ­u ®·i ¸p dông trong c¸c §KKT Trung Quèc tr­íc n¨m 1993. Ngoµi ra cßn cã “Tµi liÖu vÒ khu kinh tÕ tù do” cña ViÖn Nghiªn cøu tµi chÝnh – Bé Tµi chÝnh; “§Æc khu kinh tÕ cña Trung Quèc” cña ViÖn Nghiªn cøu qu¶n lý Trung ­¬ng; B¸o c¸o kh¶o s¸t §KKT Th©m QuyÕn cña ®oµn c¸n bé kh¶o s¸t cña Bé Tµi chÝnh, mét sè bµi viÕt trªn c¸c t¹p chÝ liªn quan ®Õn ®Ò tµi. Nh÷ng tµi liÖu nµy ®· ®­a ra ®­îc sè liÖu vÒ c¸c §KKT, vai trß cña chóng còng nh­ mét sè ý kiÕn vÒ viÖc ¸p dông lo¹i h×nh nµy ë ViÖt Nam . Tuy nhiªn, c¸c tµi liÖu kÓ trªn ®· kh«ng nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng thµnh c«ng cña c¸c §KKT Trung Quèc, nguyªn nh©n cña thµnh c«ng vµ rót ra kinh nghiÖm ¸p dông cho ViÖt Nam. V× vËy ®©y lµ mét vÊn ®Ò cÇn ®­îc nghiªn cøu. Môc ®Ých nghiªn cøu cña kho¸ luËn: - Nghiªn cøu qu¸ tr×nh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña §KKT, ®Æc ®iÓm vµ ­u thÕ cña chóng so víi c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c; - T×m hiÓu nh÷ng kÕt qu¶ mµ c¸c §KKT Trung Quèc ®¹t ®­îc; - Rót ra kinh nghiÖm x©y dùng vµ ph¸t triÓn §KKT cña Trung Quèc ¸p dông cho ViÖt Nam. Mét sè sè liÖu ®­a ra trong kho¸ luËn ch­a ®­îc cËp nhËt v× rÊt hiÕm d÷ liÖu vÒ c¸c §KKT cña Trung Quèc. MÆt kh¸c, vai trß “cöa sæ” cña c¸c §KKT ®­îc xem nh­ ®· hoµn thµnh sø mÖnh. Trung Quèc ®· ®ang gi¶m dÇn c¸c ­u ®·i th« s¬ ban ®Çu víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, tiÕn tíi c©n b»ng gi÷a trong vµ ngoµi ®Æc khu vµ c¶i thiÖn h¬n n÷a m«i tr­êng ®Çu t­. Cã thÓ nãi ngµy nay Trung Quèc kh«ng cßn dïng “cöa sæ” ®Ó giao l­u víi n­íc ngoµi n÷a mµ trªn thùc tÕ c¶ Trung Quèc réng lín ®ang hµnh ®éng. V× vËy c¸c sè liÖu vÒ c¸c §KKT Trung Quèc chØ nh»m chøng minh vÒ sù ph¸t triÓn v­ît bËc cña c¸c §KKT trong mét thêi gian ng¾n sau khi thµnh lËp vµ thµnh c«ng ban ®Çu cña chóng, qua ®ã rót ra kinh nghiÖm cho ViÖt Nam. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nghiªn cøu, khãa luËn sÏ sö dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp, thèng kª, so s¸nh ®Ó nghiªn cøu. Bè côc cña kho¸ luËn: Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, khãa luËn ®­îc kÕt cÊu thµnh 3 ch­¬ng: ch­¬ng i: kh¸i qu¸t chung vÒ ®Æc khu kinh tÕ ch­¬ng ii: thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thµnh lËp c¸c ®Æc khu kinh tÕ ch­¬ng iii: bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n ®Æc biÖt tíi GS-TS Bïi Xu©n L­u ®· tËn t×nh h­íng dÉn em hoµn thµnh kho¸ luËn. Con xin göi lêi c¶m ¬n ch©n thµnh tíi gia ®×nh ®· t¹o ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian, ®éng viªn khÝch lÖ vµ gióp ®ì con thùc hiÖn kho¸ luËn nµy. Ch­¬ng I kh¸i qu¸t chung vÒ ®Æc khu kinh tÕ I. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña §KKT 1. Sù ra ®êi cña khu kinh tÕ tù do Kinh tÕ lµ mét hÖ thèng më, bÊt cø mét thùc thÓ kinh tÕ nµo còng ph¶i cÇn ®Õn sù trao ®æi víi m«i tr­êng bªn ngoµi ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nÕu kh«ng nã sÏ ®i vµo tµn lôi vµ diÖt vong. §iÒu nµy tõ nhiÒu thÕ kû tr­íc ng­êi ta ®· biÕt. Nh­ng cã lÏ v× nh÷ng lý do phi kinh tÕ mµ nhiÒu quèc gia kh«ng thÓ hoÆc kh«ng muèn tu©n theo quy luËt nµy mét c¸ch tù nhiªn. Do ®ã, ng­êi ta chØ cã thÓ më mét c¸ch h¹n chÕ víi c¸c ®èi t­îng, lÜnh vùc trong nh÷ng thêi gian h¹n chÕ mµ th«i. §Ó gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn gi÷a yªu cÇu cña mét nÒn kinh tÕ më vµ sù h¹n chÕ cÇn thiÕt theo t×nh h×nh cña mét quèc gia, ng­êi ta thiÕt lËp c¸c m« h×nh khu kinh tÕ tù do trªn mét diÖn tÝch nhá phï hîp cña mét n­íc ®Ó thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch ®Æc biÖt lµm thÝ ®iÓm. §ã lµ mét m« h×nh, mét c«ng cô cña chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i, mét cöa ngâ mêi chµo vµ ­u ®·i doanh nh©n n­íc ngoµi ®Õn ®©y ®Çu t­, s¶n xuÊt kinh doanh. Qua ®ã n­íc chñ nhµ sÏ thu hót vµ nhËn ®­îc nh÷ng g× mµ nÒn kinh tÕ cÇn ®Õn. Trong mÊy thËp kû qua, khu kinh tÕ tù do víi c¸c tªn gäi kh¸c nhau ngµy cµng ®­îc coi nh­ mét cöa ngâ quan träng ®Ó c¸c n­íc ®i sau héi nhËp nhanh vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, t¹o ®iÒu kiÖn cho hä tËn dông c¶ lîi thÕ quèc tÕ vµ trong n­íc nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt h­íng vÒ xuÊt khÈu, thay thÕ nhËp khÈu, ®æi míi c«ng nghÖ, t¨ng thu ngo¹i tÖ, c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thu hÑp kho¶ng c¸ch víi c¸c n­íc tiªn tiÕn. C¸c khu kinh tÕ tù do ®· ®­îc h×nh thµnh tõ rÊt l©u trong lÞch sö ph¸t triÓn cña thÕ giíi. B¾t ®Çu lµ khi mét sè khu vùc cho phÐp ­u tiªn c¸c th­¬ng nh©n mét sè mÆt hµng nhÊt ®Þnh vµ tiÕp sau ®ã lµ sù h×nh thµnh cña c¸c khu th­¬ng m¹i tù do (free trade zone). C¸c khu nµy th­êng n»m ë biªn giíi mét quèc gia, ë n¬i giao nhau cña c¸c tuyÕn ®­êng l­u th«ng hµng ho¸ quèc tÕ hay ë nh÷ng trung t©m bu«n b¸n n¸o nhiÖt trªn thÕ giíi. VËn t¶i hµng h¶i ra ®êi lµ mét ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn th­¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ ngo¹i th­¬ng. Hµng ho¸ tham gia vµo th­¬ng m¹i t¨ng lªn gÊp nhiÒu lÇn do khèi l­îng hµng chuyªn chë b»ng ®­êng biÓn nhiÒu h¬n vµ thêi gian chuyªn chë ng¾n h¬n so víi chuyªn chë b»ng ®­êng bé. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng h¶i, c¸c trung t©m bu«n b¸n chuyÓn dÇn tõ trong ®Êt liÒn ra c¸c h¶i c¶ng ven biÓn. Nh÷ng h¶i c¶ng lín n»m trªn ®­êng trung chuyÓn cña c¸c tuyÕn ®­êng hµng h¶i lµ c¸c khu vùc lý t­ëng cho viÖc h×nh thµnh c¸c khu kinh tÕ tù do mµ tªn gäi g¾n liÒn víi giai ®o¹n nµy gäi lµ c¸c c¶ng tù do (free port). Cïng víi sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa, hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan cña c¸c n­íc ®· ng¨n c¶n ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng. ChÝnh ®iÒu nµy ®· thóc ®Èy ho¹t ®éng t¹i c¸c c¶ng tù do ngµy cµng m¹nh mÏ h¬n. C¸c c¶ng tù do ®­îc miÔn khái c¸c quy ®Þnh chung vµ ®Æt ra ngoµi biªn giíi h¶i quan, hµng ho¸ trao ®æi ë ®©y hÇu nh­ kh«ng ph¶i chÞu ¶nh h­ëng cña c¸c biÖn ph¸p b¶o hé, cã ch¨ng lµ mét vµi s¾c thuÕ ë møc rÊt thÊp. Legborn ®­îc ý lµm thµnh c¶ng tù do n¨m 1547, sau ®ã lµ Gi¬noa n¨m 1595. VÒ sau lÇn l­ît c¸c thµnh phè Naple, Vienna, Marseille, BagonDuyrich, Ghibranta…ë c¸c n­íc còng lÇn l­ît ®­a ra c¸c quy chÕ t­¬ng tù. Thêi kú nµy ®· h×nh thµnh mét lo¹t c¸c th­¬ng c¶ng næi tiÕng nh­ Rotecdam (Hµ Lan), Liverpool (Anh), Hamburg (§øc)… Mét sè quèc gia vµ vïng l·nh thæ cã lîi thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý còng ®· lîi dông vµ khai th¸c tèi ®a lîi thÕ nµy, t¹o nªn nh÷ng khu vùc trung chuyÓn hµng ho¸ nh­ Hång K«ng, Singapore – hai vÝ dô ®iÓn h×nh cho c¸c c¶ng tù do. Ban ®Çu lµ nh÷ng h¶i c¶ng nhá, Hång K«ng vµ Singapore ®· trë thµnh nh÷ng th­¬ng c¶ng tù do khæng lå vµ kÐo theo mét lo¹t c¸c ngµnh nghÒ kh¸c ph¸t triÓn. Do sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, ngµnh vËn t¶i mÊt tÝnh chÊt quan träng hµng ®Çu trong nÒn kinh tÕ nªn phong trµo thµnh lËp c¸c c¶ng tù do nöa ®Çu thÕ kû XIX gi¶m ®i vµ chóng bÞ mÊt quyÒn ­u ®·i. Nh­ng ®Õn ®Çu thÕ kû XX, c¶ng tù do l¹i håi sinh do sù t¨ng tr­ëng cña th­¬ng m¹i quèc tÕ cïng víi cuéc c¸ch m¹ng trong vËn t¶i – container ra ®êi. Hµng lo¹t c¸c khu th­¬ng m¹i tù do, khu bu«n b¸n miÔn thuÕ ®­îc thµnh lËp vµ ph¸t triÓn nhanh chãng c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. Víi l­u l­îng hµng ho¸ khæng lå ®­îc tËp trung vµ víi tÊt c¶ c¸c ­u ®·i, th­¬ng m¹i quèc tÕ bÞ cuèn hót vµo ®©y. Bªn c¹nh c¸c ho¹t ®éng thuÇn tuý vÒ kinh doanh th­¬ng m¹i, trao ®æi hµng ho¸, t¹i c¸c khu nµy ®· xuÊt hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ kh¸c nh­ l¾p gi¸p, gia c«ng, chÕ biÕn hµng ho¸. Sù ph¸t triÓn cña khu th­¬ng m¹i tù do kÐo theo mét lo¹t c¸c h×nh thøc kinh doanh miÔn thuÕ kh¸c ra ®êi nh­ kho ngo¹i quan, cöa hµng miÔn thuÕ, kho b¶o thuÕ… N¨m 1956, mét khu kinh tÕ tù do ®· ®­îc thµnh lËp ë c¹nh s©n bay Shannon (Ireland) víi mét ý nghÜa hoµn toµn míi. §µi Loan lµ n­íc ®Çu tiªn sö dông thuËt ng÷ “khu chÕ xuÊt” ®Ó chØ lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do nµy trong luËt KCX ban hµnh n¨m 1965. KCX Shannon ®­îc sö dông nh­ mét h×nh thøc ®Ó thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, x©y dùng nÒn kinh tÕ h­íng vÒ xuÊt khÈu. TÊt c¶ c¸c s¶n phÈm s¶n xuÊt ra trong khu nµy ®Òu ®­îc xuÊt khÈu, ®æi l¹i c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i. Shannon cã thÓ coi lµ thµnh c«ng ®Çu tiªn trªn thÕ giíi vÒ viÖc thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng h×nh thøc KCX. Thµnh c«ng cña Ireland ®· nhanh chãng ®­îc phæ biÕn vµ ¸p dông ë c¸c n­íc. Víi sù hç trî cña Ng©n hµng thÕ giíi, hµng lo¹t c¸c KCX ®· ®­îc thµnh lËp ë Trung, Nam Mü, ch©u ¸. C¸c KCN tËp trung, trong ®ã cã nh÷ng khu chuyªn s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu ra ®êi do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lu«n theo ®uæi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ do vËy ph¶i chó ý t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp xuÊt khÈu, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, chuyÓn giao kü thuËt vµ c«ng nghÖ, th«ng tin kÞp thêi, ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p qu¶n lý hiÖn ®¹i, ®µo t¹o c¸n bé lµnh nghÒ cho c¸c ngµnh kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp, ®¶m b¶o c«ng ¨n viÖc lµm, t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c vïng l¹c hËu, ®ång thêi t¨ng thªm c¸c nguån thu ngo¹i tÖ, sö dông hîp lý h¬n n÷a c¸c nguån lùc cña ®Þa ph­¬ng. Do vËy viÖc ra ®êi c¸c KCN tËp trung lµ rÊt phï hîp víi c¸c n­íc nµy. Kh«ng Ýt n­íc ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ, lµm thay ®æi bé m¨t kinh tÕ cña ®Êt n­íc. Thµnh tÝch ®Æc biÖt nhÊt cã thÓ kÓ ®Õn lµ Hµn Quèc vµ §µi Loan, tõ nÒn kinh tÕ yÕu kÐm, Hµn Quèc vµ §µi Loan ®· trë thµnh nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp míi ®­îc coi lµ nh÷ng con rång cña Ch©u ¸. Kh«ng chØ ph¸t triÓn vÒ quy m« vµ sè l­îng, c¸c khu kinh tÕ tù do ngµy cµng cã nhiÒu thay ®æi vÒ h×nh thøc vµ chÊt l­îng. Tõ nh÷ng khu tù do mang tÝnh chÊt thuÇn tuý vÒ th­¬ng m¹i, chuyÓn khÈu hµng ho¸ ®· ph¸t triÓn thµnh nh÷ng khu tù do s¶n xuÊt víi môc tiªu h­íng vµo xuÊt khÈu vµ thay thÕ nhËp khÈu theo m« h×nh KCX vµ KCN. Tõ nh÷ng khu kinh tÕ tù do mang tÝnh chÊt ®¬n nhÊt th­¬ng m¹i hoÆc c«ng nghiÖp ®· cã nh÷ng khu kinh tÕ tù do mang tÝnh chÊt hçn hîp ®­îc thµnh lËp. N¨m 1979, h×nh thøc tæ chøc cao nhÊt cña khu kinh tÕ tù do ®· ®­îc thµnh lËp t¹i Trung Quèc víi tªn gäi “®Æc khu kinh tÕ” (special economic zone). Nã bao gåm tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ theo c¬ cÊu ngµnh nh­ cña mét nÒn kinh tÕ quèc d©n nh­: c«ng, n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, tµi chÝnh, ng©n hµng, y tÕ, gi¸o dôc, du lÞch, dÞch vô… víi c¸c ®iÒu kiÖn hoµn toµn thuËn lîi vµ mang tÝnh chÊt më cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Thùc ra c¸c §KKT kh«ng ph¶i lµ s¸ng kiÕn riªng cña Trung Quèc. Trong thùc tiÔn kinh tÕ thÕ giíi sau chiÕn tranh ë mét sè n­íc thuéc thÕ giíi thø ba ®· xuÊt hiÖn nh÷ng khu kinh tÕ tù do cã nh÷ng ®Æc tr­ng gièng nh­ c¸c §KKT cña Trung Quèc sau nµy. §ã thËt sù lµ “nh÷ng quèc gia trong nh÷ng quèc gia” nh­ b¸o chÝ ph­¬ng T©y gäi. Nh÷ng n­íc thuéc thÕ giíi thø ba dïng c¸c khu nµy lµm ®Çu cÇu thu hót vèn ®Çu t­, c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý tiªn tiÕn cña c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cßn l¹c hËu cña m×nh. ë c¸c n­íc XHXN, c¸c §KKT theo kiÓu ®ã còng ®­îc ®Ò x­íng vµo cuèi nh÷ng n¨m 70, ®Çu nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX khi nÒn kinh tÕ c¸c n­íc ®ã l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. Nh÷ng môc tiªu ®­îc ®Æt ra håi ®ã lµ: thu hót t­ b¶n n­íc ngoµi, thu hót kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ph¸t triÓn s¶n xuÊt h­íng vµo xuÊt khÈu, ¸p dông ph­¬ng ph¸p qu¶n lý tiªn tiÕn, ®µo t¹o c¸n bé kinh doanh vµ qu¶n lý. Mét sè n­íc th«ng qua nh÷ng ®¹o luËt vÒ mÆt nµy nh­ Bungari, Hungari, Rumani, Nam T­. Nh­ng nÕu nh­ ë c¸c n­íc §«ng ¢u ch­a ®¹t ®­îc thµnh c«ng – dï lµ nhá – th× ë Trung Quèc, chñ tr­¬ng nµy ngay tõ ®Çu ®· ®em l¹i nh÷ng høa hÑn lín, tuy gÆp kh«ng Ýt trë lùc vÒ nhËn thøc còng nh­ thùc tiÔn. ViÖc thµnh lËp c¸c §KKT ë c¸c n­íc §«ng ¢u ch­a ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ râ rÖt v× mÊy lÏ: tr­íc hÕt, thêi gian cßn Ýt vµ nh÷ng quy chÕ chuÈn mùc cña c¸c ®iÒu kiÖn ch­a thËt rµnh m¹ch; thø hai, quan niÖm vÒ §KKT cßn chËt hÑp, nãi chung chØ míi dµnh cho chóng mét sè chøc n¨ng h¹n chÕ víi nh÷ng ph­¬ng ph¸p còng cßn h¹n chÕ (chñ yÕu vÒ thuÕ). Trong khi ®ã ë Trung Quèc ®· cã mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c. Ngay tõ nh÷ng b­íc c¶i c¸ch ®Çu tiªn, c¸c §KKT ®­îc coi nh­ nh÷ng ph­¬ng tiÖn kh«ng ph¶i chØ ®Ó kÝch thÝch ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng mµ cßn ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë nh÷ng vïng chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp cña c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ th­¬ng m¹i ë bªn ngoµi (Hång K«ng, Macao, c¸c n­íc §«ng Nam ¸). Trong bèn ®Æc khu ®Çu tiªn cã hai ®Æc khu (Th©m QuyÕn vµ Chu H¶i) cã giao th«ng trùc tiÕp b»ng ®­êng s¾t víi Hång K«ng vµ Macao. Hai khu kia (S¸n §Çu vµ H¹ M«n) tõ tr­íc còng ®· cã nh÷ng liªn hÖ th­¬ng m¹i víi bªn ngoµi. Nãi chung, vÒ mÆt lÞch sö tÊt c¶ nh÷ng ®Æc khu Êy cã liªn hÖ víi thÞ tr­êng bªn ngoµi chÆt chÏ h¬n thÞ tr­êng néi ®Þa. Quy chÕ ®Æc khu cho phÐp më réng vµ ®Èy s©u nh÷ng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vèn cã. ChØ sau h¬n 10 n¨m cïng víi sù thµnh c«ng cña c¸c §KKT, sù ph¸t triÓn cña 14 thµnh phè më cöa ®· lµm thay ®æi toµn bé nÒn kinh tÕ Trung Quèc, ®Õn møc ng­êi ta thÊy ë Trung Quèc kh«ng chØ cã mét Hång K«ng mµ cã tíi XX0 Hång K«ng trong kh¶ n¨ng[3]. Thµnh c«ng cña Trung Quèc ®­îc coi lµ mét kú tÝch vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ mµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh nµy kh«ng g× kh¸c mµ chÝnh lµ chÝnh s¸ch kinh tÕ më ®óng ®¾n víi c¸c §KKT diÖu kú. 2. C¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do Cã thÓ hiÓu khu kinh tÕ tù do lµ mét kh«ng gian kinh tÕ mµ ë ®ã thiÕt lËp mét chÕ ®é ­u tiªn riªng. C¸c khu nµy tån t¹i d­íi nhiÒu h×nh thøc víi nhiÒu tªn gäi theo c¸ch cña tõng quèc gia, theo tõng thêi kú kh¸c nhau. Sù ®a d¹ng cña c¸c khu kinh tÕ tù do trong thêi gian gÇn ®©y ®­îc thÓ hiÖn râ qua mét lo¹t c¸c kh¸i niÖm nh­: khu th­¬ng m¹i tù do, c¶ng tù do, KCN tËp trung, KCX, §KKT, kho ngo¹i quan, c«ng viªn khoa häc… HiÖn nay cã tíi 30 kh¸i niÖm (thuËt ng÷)[21] dïng ®Ó ®Æt tªn cho c¸c khu vùc nµy. C¸c khu kinh tÕ tù do cã ba ®Æc tÝnh chung c¬ b¶n sau: §­îc thµnh lËp nh»m ®¶m b¶o phôc vô cho thÞ tr­êng thÕ giíi; Kh«ng bÞ khèng chÕ bëi c¸c quy ®Þnh h¹n chÕ nghiªm ngÆt nh­ nh÷ng vïng kh¸c thuéc l·nh thæ quèc gia; §­îc "tù do” theo mét nghÜa nµo ®ã, song vÉn víi t­ c¸ch lµ mét yÕu tè ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc trong trao ®æi víi bªn ngoµi. Néi dung c¸c thuËt ng÷ ®Æc thï biÓu ®¹t c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do lu«n n»m trong sù ph¸t triÓn th­êng xuyªn, bao hµm vµ chuyÓn ho¸ lÉn nhau, ranh giíi gi÷a chóng rÊt mong manh. Tuy nhiªn xÐt vÒ quy m« vµ néi dung ho¹t ®éng, ng­êi ta vÉn cã thÓ quy tô c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do trªn thÕ giíi thµnh ba nhãm sau ®©y: 2.1. Nhãm c¸c khu kinh tÕ tù do mang tÝnh chÊt th­¬ng m¹i §©y lµ nhãm tËp hîp c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do l©u ®êi nhÊt trong lÞch sö. §iÓn h×nh lµ khu th­¬ng m¹i tù do, c¶ng tù do, kho ngo¹i quan. 2.1.1. Khu th­¬ng m¹i tù do §©y lµ h×nh thøc khu kinh tÕ tù do ra ®êi sím nhÊt. C¸c khu th­¬ng m¹i tù do cæ ®¹i ®· tõng tån t¹i tõ 2.500 n¨m tr­íc t¹i Trung Hoa, Hy L¹p, La M· cæ ®¹i. Theo ®Þnh nghÜa truyÒn thèng thèng nhÊt cña kh¸i niÖm nµy th× khu th­¬ng m¹i tù do lµ mét bé phËn cã chñ quyÒn cña quèc gia mµ ë ®ã hµng ho¸ cã nguån gèc tõ bªn ngoµi cã thÓ ®­îc tÝch tr÷, mua b¸n vµ kh«ng ph¶i nép thuÕ. Hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ khu vùc mµ ng­êi ta tÝch luü vµ tiÕn hµnh viÖc th­¬ng m¹i miÔn thuÕ, khu vùc vÉn thuéc l·nh thæ quèc gia song chÕ ®é tµi chÝnh ®­îc xem nh­ ngoµi l·nh thæ quèc gia. HiÖn nay khu th­¬ng m¹i tù do vÉn lµ h×nh thøc khu kinh tÕ tù do thÞnh hµnh trªn toµn thÕ giíi, lµ mét khu vùc ®Þa lý x¸c ®Þnh thµnh lËp t¹i c¸c khu vùc cöa khÈu t¹o lªn mét khu vùc ®Æt ngoµi sù gi¸m s¸t cña h¶i quan. T¹i khu vùc nµy cho phÐp hµng ho¸ bªn ngoµi vµo kh«ng ph¶i ®ãng thuÕ, cho phÐp tån tr÷, gia cè, l¾p r¸p… vµ sau ®ã ®­îc xuÊt khÈu miÔn thuÕ. Môc ®Ých cña viÖc thµnh lËp c¸c khu th­¬ng m¹i tù do lµ ®Ó thu hót ngµy cµng nhiÒu h¬n hµng ho¸ n­íc ngoµi l­u th«ng trong khu vùc nµy, thóc ®Èy viÖc trao ®æi, mua b¸n hµng ho¸, dÞch vô chuyÓn khÈu qu¸ c¶nh còng nh­ c¸c ngµnh nghÒ phôc vô cho sù tån t¹i cña bu«n b¸n. Trong khu th­¬ng m¹i tù do cã hai lo¹i h×nh ®Æc biÖt ph¸t triÓn lµ kho ngo¹i quan vµ cöa hµng miÔn thuÕ. 2.1.2. C¶ng tù do C¶ng tù do ®­îc h×nh thµnh do sù ph¸t triÓn cña ngµnh hµng h¶i. Môc ®Ých cña viÖc thµnh lËp c¶ng tù do lµ lµm cho khu c¶ng kh«ng cßn trë ng¹i víi th­¬ng m¹i tù do thuÕ quan g©y ra, lµm cho tµu vµ hµng ho¸ l­u chuyÓn dÔ dµng. Do vËy, l­u l­îng hµng ho¸ tµu bÌ qua c¶ng t¨ng lªn dÉn ®Õn t¨ng thu nhËp cho c¶ng nhê cung øng dÞch vô tµu biÓn, kho b·i, bèc xÕp, l­u kho… V× vËy khu c¶ng tù do ®­îc diÔn ®¹t mét c¸ch h×nh ¶nh "vÒ thùc chÊt lµ mét khu vùc ®­îc rµo l¹i ®Ó ng­êi chñ tµu cã thÓ h¹ g¸nh hµng nÆng xuèng nghØ, lÊy søc quyÕt ®Þnh viÖc ph¶i lµm tiÕp theo”. Cã hai lo¹i c¶ng tù do: tù do hoµn toµn vµ tù do cã h¹n chÕ. Hµng ho¸ ®em vµo c¸c khu c¶ng tù do hoµn toµn ®Òu kh«ng chÞu thuÕ, cßn ®èi víi mét sè c¶ng tù do kh¸c th× l¹i cã mét sè quy ®Þnh h¹n chÕ hoÆc b¶o hé. Mét sè c¶ng tù do næi tiÕng tr­íc ®©y cã thÓ kÓ ®Õn nh­ Rotecdam (Hµ Lan), Hamburg (§øc), Marseille (Ph¸p), Singapore, §µi Loan, Hång K«ng, Héi An (ViÖt Nam)… Sau nµy do sù ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña c¸c luång di chuyÓn hµng hãa cïng víi c¸c chÝnh s¸ch kh¸c nhau cña c¸c n­íc, mét sè c¶ng ®· trë thµnh c¶ng tù do h¹n chÕ hoÆc c¸c khu vùc ph¸t triÓn nhê vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt. HiÖn nay c¸c c¶ng lín nh­ Hång K«ng, Singapore ®Òu t¨ng c­êng gia c«ng chÕ biÕn hµng hãa vµ b¸n thµnh phÈm vµ mét sè n¬i ®· thµnh nh÷ng KCX. Do sù ph¸t triÓn cña khu kinh tÕ tù do cã tÝnh th­¬ng m¹i, ®· cã mét sè lo¹i h×nh kh¸c ra ®êi ®ã lµ kho chøa hµng miÔn thuÕ, kho ngo¹i quan, kho chøa kiªm ®ãng gãi hµng hãa, khu mËu dÞch ®èi ngo¹i … 2.2. Nhãm c¸c khu kinh tÕ tù do mang tÝnh chÊt c«ng nghiÖp Trong nhãm nµy cã 3 lo¹i h×nh t­¬ng ®èi phæ biÕn lµ KCN tËp trung, KCX vµ c¸c trung t©m khoa häc-c«ng nghÖ, trong ®ã KCN tËp trung vµ KCX lµ 2 h×nh thøc th­êng ®­îc sö dông ®Ó thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi nh»m môc ®Ých ®Èy m¹nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, t¨ng c­êng xuÊt khÈu thu ngo¹i tÖ vµ ®Æc biÖt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, chóng phôc vô cho chiÕn l­îc thay thÕ nhËp khÈu vµ/hoÆc CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu. C¸c khu nµy cã thÓ do Nhµ n­íc thµnh lËp hoÆc cã thÓ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së së h÷u t­ nh©n. 2.2.1. KCN tËp trung KCN tËp trung lµ mét vïng l·nh thæ ®ù¬c ®Çu t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é ­u ®·i thÝch hîp ®Ó tËp trung ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp theo ®Þnh h­íng cña quèc gia thµnh lËp. T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c KCN tËp trung th­êng ®­îc ®Þnh h­íng vµo môc tiªu thay thÕ nhËp khÈu bªn c¹nh môc tiªu t¨ng c­êng xuÊt khÈu. Ngoµi ra, ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c KCN tËp trung ®­îc thµnh lËp cßn nh»m môc tiªu thóc ®Èy ph¸t triÓn qu¶n lý vµ b¶o vÖ m«i sinh. Mét phÇn hµng ho¸ s¶n xuÊt ra t¹i KCN ®­îc phÐp tiªu thô ë thÞ tr­êng néi ®Þa. §iÒu nµy chÝnh lµ yÕu tè thu hót c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Çu t­ vµo ®©y. 2.2.2. KCX Khu s©n bay Shannon ®· ®Æt nÒn mãng cho c¸c KCX hiÖn nay. Giê ®©y, KCX ®­îc hiÓu lµ mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh trong ®ã c¸c h·ng n­íc ngoµi ®Çu t­ s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp ®Ó xuÊt khÈu vµ thu lîi nhuËn nhê mét sè ­u tiªn, ­u ®·i. Kh¸i niÖm vÒ KCX ®· hÊp dÉn c¸c n­íc ph¸t triÓn trong nh÷ng n¨m 70 vµ 80 cña thÕ kû tr­íc, vµo lóc mµ c¸c n­íc nµy ngµy cµng thÊt väng víi chiÕn l­îc thay thÕ nhËp khÈu. Trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy, c¸c KCX xuÊt hiÖn nh­ mét gi¶i ph¸p trung gian rÊt phï hîp, cho phÐp chuyÓn m¹nh sang chiÕn l­îc CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu. Chóng ®¶m b¶o thu hót ®­îc t­ b¶n n­íc ngoµi, c«ng nghÖ vµ chÊt x¸m, t¹o ra nh÷ng c«ng viÖc míi theo h­íng phôc vô cho s¶n xuÊt ®ång thêi tr¸nh cho c¸c c«ng ty së t¹i ph¶i c¹nh tranh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi trong thÞ tr­êng néi ®Þa. Do vËy, ®©y lµ lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do phæ biÕn nhÊt vµ gÇn nh­ chØ tån t¹i ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong vµi thËp kû gÇn ®©y. Víi nh÷ng ®Þnh h­íng ­u tiªn ph¶i t¹o ra s¶n phÈm cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nªn c«ng nghÖ s¶n xuÊt ë ®©y th­êng cao h¬n c«ng nghÖ trong c¸c KCN. KCX còng cã thÓ lµ mét vïng cña KCN ®­îc chuyªn biÖt ho¸ ®Ó s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. C¸c KCX næi tiÕng cã thÓ kÓ ®Õn lµ Kaoshung (§µi Loan), Shannon (Ireland), Masan (Hµn Quèc)… 2.2.3. Trung t©m khoa häc-c«ng nghÖ Trung t©m khoa häc-c«ng nghÖ phæ biÕn ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn hoÆc NICs ®­îc gäi d­íi nhiÒu tªn kh¸c nhau nh­ khu c«ng nghÖ cao, trung t©m ®æi míi, c«ng viªn khoa häc… Chóng xuÊt hiÖn ®Çu tiªn ë Mü tõ nh÷ng n¨m 70 vµ sè l­îng cña chóng t¨ng lªn rÊt nhanh. ë Anh vµ Ph¸p n¨m 1980 chØ cã 3 trung t©m, ®Õn 1989 ®· cã tíi XX trung t©m ë Ph¸p vµ 36 trung t©m ë Anh. Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn “trung t©m c«ng nghÖ” cña NhËt B¶n ®· ®­îc th¶o ra tõ nh÷ng n¨m 80 vµ ®· cã tíi XX trung t©m ®­îc x©y dùng trong c¶ n­íc [21]. Kh¸c víi KCN vµ KCX lµ khu s¶n xuÊt hµng hãa, trung t©m khoa häc-c«ng nghÖ tËp trung nhiÒu h¬n vµo vÊn ®Ò nghiªn cøu. ViÖc thµnh lËp c¸c trung t©m dùa trªn c¸c tiÒn ®Ò cÇn thiÕt nh­ cã nhiÒu quan ®iÓm ®æi míi, cã nhiÒu nguån vèn kinh doanh, kÕt cÊu h¹ tÇng ®¶m b¶o cho c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc, s¸ng chÕ, thùc nghiÖm vµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, cã c¸c ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sinh ho¹t, nghØ ng¬i vµ nh»m môc ®Ých nghiªn cøu triÓn khai vµ cho ra ®êi c¸c s¶n phÈm lµ c¸c c«ng nghÖ cao hoÆc c¸c thµnh phÈm ®­îc s¶n xuÊt theo c«ng nghÖ cã hµm l­îng khoa häc cao h¬n h¼n c¸c KCN kh¸c, t¹o ra nh÷ng b­íc ®ét ph¸ trong ph¸t triÓn c«ng nghÖ vµ c«ng nghiÖp trong n­íc. Trung t©m th­êng ®­îc x©y dùng trªn c¬ së h¹t nh©n lµ nh÷ng viÖn nghiªn cøu khoa häc ®Çu ®µn, c¸c tr­êng ®¹i häc lín, hÖ thèng c¸c c«ng x­ëng vµ khu thö nghiÖm hç trî. Chóng cã thÓ ®­îc x©y míi hoµn toµn hoÆc lµ kÕt qu¶ sù ph¸t triÓn vµ co tô ho¹t ®éng cña c¸c KCX hay KCN. 2.3. Nhãm c¸c khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp §¹i diÖn tiªu biÓu cña nhãm nµy lµ c¸c ®Æc khu kinh tÕ, c¸c thµnh phè më cöa, c¸c khu kinh tÕ më, c¸c tam gi¸c ph¸t triÓn ®ang ho¹t ®éng ë mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, song chñ yÕu tËp trung t¹i c¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi nh­ Trung Quèc. Víi néi dung ho¹t ®éng kinh doanh mang tÝnh tæng hîp tõ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, du lÞch, dÞch vô, tµi chÝnh, ng©n hµng, nghiªn cøu khoa häc…®­îc triÓn khai trªn quy m« lín trong ph¹m vi l·nh thæ réng (hµng tr¨m km2) vµ rÊt ®«ng d©n (nh­ §KKT H¶i Nam 6,5 triÖu d©n) [28], c¸c khu kinh tÕ tù do tæng hîp nµy v­ît h¼n lªn so víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c vÒ c¶ l­îng vµ chÊt ®Ó gÇn h¬n víi kh¸i niÖm khu kinh tÕ tù do theo nghÜa ®Çy ®ñ cña nã. §Æc ®iÓm cña c¸c khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp lµ ngoµi môc tiªu cña c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do nªu trªn, chóng cßn th­êng ®ãng vai trß nh÷ng cöa ngâ giao l­u kinh tÕ, x· héi cña n­íc së t¹i víi thÕ giíi hay nh÷ng thö nghiÖm kinh tÕ x· héi mµ hä muèn tiÕn hµnh tr­íc khi chÝnh thøc ®em ¸p dông trªn toµn bé l·nh thæ quèc gia. Còng v× thÕ, vÒ ®Þa ®iÓm, hÇu hÕt chóng ®­îc ®Æt t¹i c¸c vïng biªn giíi, h¶i ®¶o t­¬ng ®èi c¸ch biÖt víi nh÷ng khu vùc l·nh thæ néi ®Þa cßn l¹i, ®ång thêi n»m trªn c¸c tuyÕn ®­êng giao th«ng hay kÒ cËn nh÷ng trung t©m ph¸t triÓn kinh tÕ quèc tÕ hoÆc khu vùc cã nh÷ng lîi thÕ so s¸nh nµo ®ã. C¸c thµnh phè më cöa, khu khai th¸c kinh tÕ - kü thuËt lµ kÕt qu¶ sù nh©n réng theo kiÓu "vÕt dÇu loang" c¸c kinh nghiÖm thµnh c«ng cña §KKT. Tuy nhiªn gi÷a §KKT, khu khai th¸c kinh tÕ - kü thuËt vµ thµnh phè më cöa cã sù kh¸c nhau ®­îc ph©n biÖt bëi møc ®é ­u ®·i, c¬ cÊu ngµnh nghÒ, qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ h¶i quan vµ kiÓm tra biªn giíi. Trong t­¬ng lai, c¸c §KKT kinh tÕ sÏ ph¸t triÓn thµnh c¸c khu kinh tÕ tæng hîp, trung t©m quèc tÕ ®a chøc n¨ng vµ ®iÒu chØnh kÕt cÊu ngµnh, s¶n phÈm theo ®Þnh h­íng ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghÖ cao. Bªn c¹nh c¸c m« h×nh khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp riªng cña quèc gia cßn cã c¸c khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp ®­îc h×nh thµnh do sù hîp t¸c cña mét sè quèc gia. Kh¸i niÖm “tam gi¸c ph¸t triÓn” hoÆc “nhÞ – tø gi¸c ph¸t triÓn” lÇn ®Çu tiªn ®­îc Thñ t­íng Singapore Goh Chok Tong ®­a ra vµo th¸ng 12 n¨m 1989. §©y th­êng lµ sù kÕt hîp 3 vïng ®Þa lý kinh tÕ cña 3 n­íc l¸ng giÒng cã c¸c nguån tµi nguyªn vµ lîi thÕ so s¸nh kh¸c nhau ®Ó h×nh thµnh nªn mét khu vùc lín h¬n cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ h¬n. Nh÷ng kh¸c biÖt trong lîi thÕ so s¸nh sÏ bæ xung cho nhau h¬n lµ c¹nh tranh víi nhau. Cã thÓ coi c¸c khu kinh tÕ tù do kiÓu nµy lµ b­íc ng¾n nhÊt trong nç lùc t¹o lËp c¸c nÒn kinh tÕ khu vùc cã tÝnh liªn kÕt h¬n. Tuy nhiªn kiÓu khu kinh tÕ tù do mang tÝnh quèc tÕ dÔ g©y ra c¸c vÊn ®Ò vÒ an ninh, chñ quyÒn quèc gia vµ sù c©n b»ng lîi Ých cïng sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c bªn. 3. §KKT – H×nh thøc ®Æc thï cña khu kinh tÕ tù do 3.1. Kh¸i niÖm Cho ®Õn nay cã rÊt nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ §KKT. Ch÷ “®Æc” trong tõ §KKT cã nghÜa lµ c¬ chÕ vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Æc biÖt. Do ®ã xÐt theo nghÜa réng, tÊt c¶ c¸c khu vùc ®Þa lý ®­îc ¸p dông nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Æc biÖt ®Òu cã thÓ gäi lµ §KKT. Song xÐt theo nghÜa hÑp (theo m« h×nh §KKT cña Trung Quèc) th× §KKT lµ mét lo¹i h×nh riªng cña khu kinh tÕ tù do, mang tÝnh tæng hîp ®­îc tæ chøc theo h×nh thøc cao nhÊt nh­ mét x· héi thu nhá. §ã lµ mét khu vùc ®Þa lý riªng biÖt ®­îc ¸p dông nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ ®Æc bÞªt nh»m thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, c«ng nghÖ, kü n¨ng qu¶n lý ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ víi mét c¬ cÊu ngµnh nghÒ ®Çy ®ñ cña mét nÒn kinh tÕ quèc d©n gåm c«ng nghiÖp, n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, y tÕ, gi¸o dôc, nghiªn cøu khoa häc…trong ®ã ­u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp h­íng vÒ xuÊt khÈu nh­ng còng kh«ng bá qua thÞ tr­êng néi ®Þa. TÝnh tæ chøc cao cña §KKT cßn ®­îc thÓ hiÖn qua m« h×nh “khu trong khu”. T¹i §KKT cã tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau cña khu kinh tÕ tù do nh­ khu th­¬ng m¹i tù do, c¶ng tù do, KCN, KCX, kho chøa hµng miÔn thuÕ…Víi c¸ch thøc tæ chøc nh­ vËy, sù liªn kÕt hoµn chØnh gi÷a c¸c lo¹i h×nh nµy, gi÷a c¸c ngµnh nghÒ ®· t¹o nªn mét bøc tranh tæng thÓ thèng nhÊt thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña §KKT, t¹o nªn mét ­u thÕ v­ît tréi cña §KKT so víi c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c. Theo quy ®Þnh cña Trung Quèc, §KKT lµ khu vùc ®Þa lý ®­îc ng¨n c¸ch víi bªn ngoµi b»ng hai hµng rµo qu¶n lý. Hµng rµo thø nhÊt ®Ó qu¶n lý quan hÖ gi÷a §KKT víi thÞ tr­êng thÕ giíi. Hµng rµo thø hai, mét hµng rµo thùc sù theo c¶ nghÜa ®en lÉn nghÜa bãng ng¨n c¸ch §KKT víi thÞ tr­êng néi ®Þa th«ng qua sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña lùc l­îng h¶i quan. §èi víi Trung Quèc, c¸c §KKT cã môc tiªu rÊt cao so víi c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c trªn thÕ giíi vµ chóng ®­îc coi lµ cöa khÈu trong chÝnh s¸ch më cöa vµ bèn H§H kinh tÕ, lµ sù thö nghiÖm trong chiÕn l­îc chung chuyÓn ®æi nÒn kinh tÕ trªn c¬ së m« h×nh chñ nghÜa t­ b¶n Nhµ n­íc, dïng thuÕ lµm c¬ chÕ ®iÒu tiªt thÞ tr­êng cã kÕ ho¹ch, ®ång thêi cßn lµ mét thÝ nghiÖm m« thøc thèng nhÊt ®Êt n­íc b»ng hoµ b×nh víi Hång K«ng, Macao vµ §µi Loan. §Æc tr­ng cho c¸c khu kinh tÕ tù do tæng hîp, c¸c §KKT cña Trung Quèc ®­îc cÊp quy chÕ tù do linh ho¹t h¬n c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c trªn thÕ giíi: ®­îc kinh doanh tæng hîp ®ñ loai h×nh kinh tÕ – dÞch vô, ®­îc tiªu thô mét phÇn s¶n phÈm trong thÞ tr­êng néi ®Þa theo nguyªn t¾c “song h­íng” võa h­íng néi võa h­íng ngo¹i; khuyÕn khÝch sö dông vËt liÖu trong n­íc; ban l·nh ®¹o ®Æc khu ®­îc cÊp quyÒn hµnh rén._.g r·i, ®éc lËp. QuyÒn hµnh kh«ng chØ liªn quan ®Õn s¶n xuÊt mµ cßn liªn quan ®Õn h¶i quan, cÊp visa ®i l¹i, l­u tró cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tr¸ch nhiÖm cña ban l·nh ®¹o v× thÕ cao h¬n vµ cã sù thèng nhÊt chÆt chÏ gi÷a tr¸ch nhiÖm-nghÜa vô-quyÒn lîi. T¹i c¸c §KKT, c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i ®­îc ¸p dông réng r·i ®Ó thu hót m¹nh h¬n n÷a ®Çu t­ cña n­íc ngoµi c¶ vÒ vèn, c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý. Bªn c¹nh ®ã, c¸c §KKT cßn cã mét hÖ thèng ph¸p lý vµ kÕt cÊu h¹ tÇng tèt h¬n, hîp lý h¬n c¸c vïng kh¸c. ChÝnh nh÷ng ­u ®·i nµy ®· ®em l¹i thµnh c«ng lín cho c¸c §KKT Trung Quèc trong thêi gian qua. Mét sè n­íc nh­ Nga, Ên §é ®· nghiªn cøu vµ thµnh lËp mét sè §KKT. §èi víi ViÖt Nam, kh¸i niÖm §KKT cßn kh¸ míi mÎ. Chóng ta chØ míi thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo c¸c KCN-KCX song hiÖu qu¶ mang l¹i ch­a cao. HiÖn nay, ViÖt Nam còng ®ang nghiªn cøu vÒ khu kinh tÕ tù do mang tÝnh tæng hîp vµ ®· thµnh lËp mét khu kinh tÕ më nh­ m« h×nh §KKT cña Trung Quèc. Qua thùc tiÔn thµnh lËp vµ ho¹t ®éng cña §KKT, chóng ta cã thÓ rót ra kÕt luËn chung vÒ §KKT nh­ sau: “§KKT lµ mét vïng l·nh thæ ®Æc biÖt cña quèc gia cã ranh giíi ®Þa lý x¸c ®Þnh, cã d©n c­ sinh sèng, ë ®ã ¸p dông nh÷ng chÝnh s¸ch ®Æc biÖt, thÝch hîp cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ tù do theo c¬ chÕ thÞ tr­êng víi mét c¬ cÊu kinh tÕ tæng hîp gi÷a c¸c ngµnh nh»m ®¹t nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh cña quèc gia thµnh lËp”. 3.2. §Æc ®iÓm Cho tíi nay c¸c kh¸i niÖm vÒ §KKT ch­a thËt sù chÝnh x¸c vµ cã sù thèng nhÊt. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm vÒ §KKT cã thÓ ®­îc hiÓu râ h¬n qua nh÷ng ®iÓm ®Æc tr­ng sau ®©y: - §©y lµ mét bé phËn l·nh thæ kh«ng thÓ t¸ch rêi cña mét quèc gia, thuéc së h÷u Nhµ n­íc, cã vÞ trÝ ®Æc biÖt vµ ®­îc thµnh lËp bëi ChÝnh phñ n­íc së t¹i. §KKT ®­îc ng¨n c¸ch víi phÇn cßn l¹i cña l·nh thæ vµ ®­îc coi nh­ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh. Kh¸c víi c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do kh¸c cã thÓ ®a d¹ng ho¸ së h÷u, c¸c §KKT lu«n do Nhµ n­íc kiÓm so¸t phÇn lín vµ chØ cã thÓ thuéc vÒ së h÷u Nhµ n­íc. - T¹i §KKT cã d©n c­ sinh sèng vµ §KKT ®­îc coi nh­ mét ®¬n vÞ hµnh chÝnh. Sù qu¶n lý Nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn qua chÝnh quyÒn cña ®Æc khu. - §KKT ®­îc h­ëng mét chÝnh s¸ch ®Æc biÖt ­u ®·i nh»m tho¶ m·n lîi Ých cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ ®¹t môc tiªu cña n­íc së t¹i. §KKT lµ n¬i héi tô vµ thÝch øng lÉn nhau vÒ lîi Ých vµ mét sè môc tiªu x¸c ®Þnh gi÷a c¸c chñ ®Çu t­ vµ n­íc chñ nhµ, ®em l¹i sù ph¸t triÓn chung cho §KKT. - VÒ c¬ cÊu kinh tÕ: §KKT cã mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a ngµnh, h­íng ngo¹i víi sù tæng hîp cña c¸c ngµnh c«ng, n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, th­¬ng m¹i, tµi chÝnh, du lÞch, dÞch vô… Sù ®ång bé cña c¬ cÊu kinh tÕ t¹o ra sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cho §KKT. - §KKT lµ “cöa sæ” nh×n ra thÕ giíi, lµ cÇu nèi gi÷a thÞ tr­êng quèc gia vµ thÕ giíi. §©y lµ khu vùc giao l­u gi÷a thÞ tr­êng néi ®Þa vµ thÞ tr­êng quèc tÕ, lµ n¬i kÕt hîp hµi hoµ c¸c nh©n tè quèc gia vµ quèc tÕ cho môc tiªu ph¸t triÓn chung. - §KKT lµ phÇn ®Öm gi÷a nÒn kinh tÕ b¶o hé vµ nÒn kinh tÕ tù do. T¹i ®©y, kinh tÕ thÞ tr­êng gi÷ vai trß chÝnh, kinh tÕ kÕ ho¹ch cã t¸c dông bæ trî. - §KKT lµ n¬i c¸c quèc gia thö nghiÖm c¸c chÝnh s¸ch míi tr­íc khi ¸p dông réng r·i ë c¸c vïng kh¸c. - §KKT cã mét tÝnh chÊt ®Æc biÖt: mét mÆt c¶ quèc gia tËp trung cho sù ph¸t triÓn cña §KKT, ng­îc l¹i, §KKT cã t¸c dông thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ, qu¶n lý cña quèc gia. II. Vai trß cña §KKT C¸c khu kinh tÕ tù do gi÷ mét vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ c¸c quèc gia, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Chóng ®­îc thµnh lËp nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ ®èi ngo¹i còng nh­ nh÷ng nhiÖm vô chung cña ®Êt n­íc. Sù ra ®êi ®ñ lo¹i c¸c khu kinh tÕ tù do lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng thay ®æi quan träng diÔn ra trong nÒn kinh tÕ quèc gia vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµo nh÷ng thËp kû gÇn ®©y. Víi sù tiÕn bé khoa häc kü thuËt thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u s¾c vµ ®­îc hç trî bëi qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ lùc l­îng s¶n xuÊt vµ gia t¨ng sù phô thuéc lÉn nhau gi÷a c¸c quèc gia. §ång thêi, viÖc khu vùc ho¸ vµ quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ ®ang ®­îc ®Èy m¹nh, thÓ hiÖn mong muèn cña c¸c n­íc nh»m thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiÖn míi, kh¾c phôc sù l¹c hËu, t¹o ra ®­îc chÕ ®é ­u tiªn ®Æc biÖt cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i cã tÝnh ®Õn ®Æc thï d©n téc vµ khu vùc, ®Õn c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ x· héi, ®Õn sù ph©n bè c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ nhiÒu tiÒm n¨ng kh¸c. Do ®ã, c¸c khu kinh tÕ tù do ®· t¹o ra ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó thu hót c¸c nguån ®Çu t­ trong ®ã cã ®Çu t­ cña n­íc ngoµi, thu hót c«ng nghÖ míi vµ kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i cho phÐp ph¸t triÓn theo chiÒu s©u vµ ®a d¹ng ho¸ nÒn kinh tÕ h­íng vµo thÞ tr­êng quèc gia vµ quèc tÕ. Vai trß cña §KKT ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n ®­îc thÓ hiÖn qua t¸c dông cña nã trong viÖc tho¶ m·n môc tiªu cña c¶ nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµ n­íc chñ nhµ. §KKT lµ n¬i héi tô môc tiªu cña n­íc chñ nhµ vµ nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. §èi víi n­íc chñ nhµ - Vai trß ®èi ngo¹i §KKT lµ “cöa sæ” nh×n ra thÕ giíi, lµ cÇu nèi ®Ó tiÕp thu vèn, khoa häc c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý tiªn tiÕn tõ c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi nh»m më réng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng lùc xuÊt khÈu cña ®Êt n­íc, t¨ng thu ngo¹i tÖ. §èi víi nhiÒu n­íc, lý do chÝnh dÉn ®Õn viÖc thµnh lËp khu kinh tÕ tù do lµ t¨ng xuÊt khÈu vµ t¨ng thu ngo¹i tÖ, c¶i thiÖn c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ trªn c¬ së gi¶i quyÕt ®­îc sù thiÕu hôt c¸c nguån lùc s¶n xuÊt nhê vµo ®Çu t­ n­íc ngoµi. Mét §KKT ®­îc thµnh lËp vµ qu¶n lý tèt, thu hót ®­îc nhiÒu nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ cã nh÷ng kho¶n thu rÊt lín tõ viÖc b¸n quyÒn sö dông ®Êt, cho thuª nhµ x­ëng, v¨n phßng trong ®Æc khu… Kho¶n chªnh lÖch gi÷a thu nhËp vµ chi phÝ ban ®Çu thµnh lËp ®Æc khu lµ mét nguån thu kh«ng nhá. MÆt kh¸c, víi sè l­îng lín vµ sù tËp trung cao cña c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i §KKT cïng sù më cöa th«ng tho¸ng cña chóng víi thÕ giíi bªn ngoµi gióp c¸c nhµ kinh doanh trong n­íc dÔ dµng tiÕp cËn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ kü n¨ng qu¶n lý tiªn tiÕn cña thÕ giíi. §KKT gióp n­íc chñ nhµ rót ng¾n thêi gian vµ chi phÝ ®Ó t¨ng c­êng th©m nhËp vµo thÞ tr­êng thÕ giíi, nhÊt lµ nh÷ng thÞ tr­êng cã dung l­îng lín, më réng sù hiÓu biÕt th«ng tin lÉn nhau gi÷a thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. §KKT lµ cÇu nèi gi÷a thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. C¸c §KKT lu«n ®i ®Çu trong viÖc ph¸t triÓn chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ th­êng thÓ hiÖn xu h­íng cña chÝnh s¸ch kinh tÕ ®èi ngo¹i. - Vai trß ®èi néi C¸c §KKT ®ãng vai trß tiªn phong trong sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Chóng lµ c¸c “®Çu tÇu t¨ng tr­ëng” kinh tÕ, kÐo theo sù ph¸t triÓn cña c¸c vïng l©n cËn vµ c¸c vïng kh¸c cña ®Êt n­íc. TÇm quan träng cña §KKT chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ ë tæng s¶n l­îng hay thu nhËp theo ®Çu ng­êi mµ ë tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¸c ®éng cña §KKT tíi c¸c vïng kinh tÕ kh¸c sÏ theo kiÓu “vÕt dÇu loang”. Víi mét c¬ cÊu kinh tÕ tæng hîp ®a ngµnh nh­ mét x· héi thu nhá, c¸c §KKT lµ n¬i thö nghiÖm c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ míi tr­íc khi ¸p dông réng r·i ë c¸c vïng kh¸c. Trong bèi c¶nh kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn vµ l¹i vµo giai ®o¹n bïng næ d©n sè nªn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ vÊn ®Ò rÊt c¨ng th¼ng. X©y dùng §KKT lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. HÇu hÕt c¸c ngµnh s¶n xuÊt t¹i c¸c §KKT ®Òu cÇn rÊt nhiÒu lao ®éng phæ th«ng, §KKT víi mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a ngµnh, cã quy m« lín sÏ t¹o ®­îc rÊt nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. §KKT ®­îc vÝ nh­ mét thÕ giíi thu nhá ph¶n ¸nh tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi n­íc. Nã lµ “hµn thö biÓu” cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. Sù ph¸t triÓn cña §KKT g¾n liÒn víi b­íc th¨ng trÇm cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. 2. §èi víi nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi C¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo c¸c §KKT chñ yÕu lµ c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Çu t­ vµo §KKT v× nh÷ng lý do sau ®©y: - Sau chiÕn tranh, sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®i ®«i víi møc t¨ng d©n sè xÊp xØ b»ng kh«ng ®· t¹o ra sù khan hiÕm vÒ nguån nh©n c«ng tiÒn c«ng thÊp, ®iÒu ®ã lµm t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, lµm mÊt lîi thÕ so s¸nh d¹ng ®éng cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia, v× vËy t×m kiÕm nguån lao ®éng rÎ lµ nh©n tè thóc ®Èy viÖc di chuyÓn c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ra n­íc ngoµi. Trong lóc ®ã sù tiÕn bé cña c«ng nghÖ ®· ®em l¹i mét nh©n tè thu©n lîi: sù xuÊt hiÖn cña s¶n xuÊt trªn quy m« lín dùa trªn c¬ së c¸c cÊu kiÖn ®· ®­îc tiªu chuÈn ho¸ khiÕn cho mét sè quy tr×nh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh cã thÓ ®­îc ph©n bè t¹i nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi. Nh÷ng ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt hç trî thªm, nhê tiÕn bé vÒ vËn t¶i vµ giao th«ng liªn l¹c cho phÐp nguyªn liÖu cã thÓ ®­îc vËn chuyÓn tíi nh÷ng vïng xa x«i víi møc chi phÝ vËn chuyÓn võa ph¶i vµ cã thÓ kiÓm so¸t ®­îc nh÷ng ho¹t ®éng chÕ t¹o hay l¾p r¸p ®­îc thùc hiÖn ë nh÷ng n¬i ®ã. Nh­ vËy sù ph¸t triÓn cña khoa häc c«ng nghÖ ®· lµm cho c¸c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trë nªn cã tÝnh chÊt xuyªn quèc gia víi nh÷ng cÊu kiÖn cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao ®­îc s¶n xuÊt ë nh÷ng n­íc tiªn tiÕn vµ ®ù¬c chë sang c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó l¾p r¸p. Sau ®ã chóng l¹i ®­îc ®­a ®Õn n¬i kh¸c ®Ó hoµn thiÖn vµ kiÓm nghiÖm tr­íc khi ®em ph©n phèi trªn kh¾p thÕ giíi. Môc tiªu cña c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Çu t­ vµo §KKT lµ nh»m thu lîi nhuËn. §Ó cã nhiÒu lîi nhuËn tr­íc hÕt hä ph¶i tiÕt kiÖm chi phÝ. Do nh÷ng biÕn ®æi vÒ kü thuËt vµ lao ®éng nªn môc tiªu sö dông nguån lao ®éng, nguån nguyªn liÖu vµ ®Êt ®ai rÎ ®Ó cã chi phÝ thÊp nh»m chiÕn th¾ng trong c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ, thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn ®· khuyÕn khÝch c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia di chuyÓn s¶n xuÊt sang c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §ång thêi do chÝnh s¸ch thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi nªn n­íc chñ nhµ cã nh÷ng ­u ®·i vÒ thuÕ, quyÒn thuª ®Êt cho c¸c chñ ®Çu t­. C¸c §KKT ®­îc ®Æt ë nh÷ng vÞ trÝ ®Æc biÖt n»m gÇn c¸c tuyÕn ®­êng giao th«ng quèc tÕ do vËy hµng hãa s¶n xuÊt t¹i ®©y sÏ nhanh chãng ®­îc ®­a vµo l­u th«ng, gi¶m thiÓu chi phÝ vËn chuyÓn vµ b¶o qu¶n. - C¸c chñ ®Çu t­ cã ®iÒu kiÖn thay ®æi c«ng nghÖ míi, chuyÓn c¸c c«ng nghÖ cò sang c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, tr¸nh ®­îc ¸p lùc vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng t¹i c¸c n­íc chñ ®Çu t­. T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn cã yªu cÇu rÊt cao vÒ chèng « nhiÔm m«i tr­êng. Kh«ng Ýt nhµ m¸y ®· ph¶i ®ãng cöa do kh«ng ®æi míi ®­îc c«ng nghÖ. Cßn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th× cã thÓ v× lîi Ých tr­íc m¾t mµ trong thêi gian ®Çu vÉn cã thÓ chÊp nhËn nh÷ng c«ng nghÖ h¹ng hai nµy. - Ngoµi môc tiªu tr­íc m¾t nªu trªn ®©y, cßn cã nh÷ng môc tiªu l©u dµi thóc ®Èy c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®Çu t­ vµo §KKT nh­ t¹o c¬ së ®Ó th©m nhËp thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng ch­a ®­îc khai th¸c cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n t¹i Trung Quèc, §KKT Th©m QuyÕn ®­îc coi nh­ lµ mét trong nh÷ng con ®­êng ®Ó kiÕm ®­îc mét “chç ®øng” t¹i Trung Quèc v× lîi Ých l©u dµi cña c¸c nhµ ®Çu t­ lµ th©m nhËp vµo thÞ tr­êng trong n­íc cña Trung Quèc. Nh­ vËy cã nhiÒu nh©n tè thóc ®Èy c¸c nhµ ®Çu t­ c©n nh¾c viÖc thµnh lËp c¸c c¬ së s¶n xuÊt ë n­íc ngoµi. Tuy nhiªn ®Ó thùc hiÖn biÖn ph¸p nµy, c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi th­êng t×m kiÕm sù ®¶m b¶o lµ n­íc chñ nhµ sÏ cung cÊp cho hä nh÷ng ph­¬ng tiÖn thÝch hîp vµ nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch thuËn lîi. Thªm n÷a, c¸c nhµ ®Çu t­ muèn ®­îc b¶o vÖ sù æn ®Þnh lao ®éng, c¸c thñ tôc xuÊt nhËp khÈu ®¬n gi¶n vµ ®­îc toµn quyÒn kiÓm so¸t, qu¶n lý vµ së h÷u c¸c c¬ së cña nã. RÊt nhiÒu nh÷ng yªu cÇu nµy sau ®ã ®· ®­îc tæng hîp l¹i thµnh biÖn ph¸p c¶ gãi vÒ §KKT mµ n­íc chñ nhµ giµnh cho c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Ch­¬ng II thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thµnh lËp c¸c §KKT I.Thµnh lËp vµ qu¶n lý c¸c §KKT t¹i Trung Quèc 1. Qu¸ tr×nh thµnh lËp c¸c §KKT 1.1. §KKT trong chiÕn l­îc c¶i c¸ch kinh tÕ cña Trung Quèc Tr­íc khi thùc hiÖn c¶i c¸ch më cöa kinh tÕ vµo n¨m 1978, nÒn kinh tÕ Trung Quèc ph¸t triÓn trªn c¬ së l¹c hËu, h¹n chÕ c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi bªn ngoµi. Lµ mét n­íc XHCN xuÊt ph¸t tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, Trung Quèc gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong viÖc t×m kiÕm mét con ®­êng ph¸t triÓn phï hîp víi thùc tr¹ng cña ®Êt n­íc. ChÝnh s¸ch nöa ®ãng cöa, nöa më cöa ®«i khi ®ãng cöa hoµn toµn víi thÕ giíi bªn ngoµi ®· ®Èy nÒn kinh tÕ Trung Quèc vµo t×nh tr¹ng bÕ t¾c. S¶n xuÊt kh«ng æn ®Þnh, ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cÇm chõng vµ c¬ së h¹ tÇng rÊt kÐm ph¸t triÓn. C¸c cuéc ®¹i nh¶y vät ®· ®em l¹i sù phiªu l­u ®Çy l·ng phÝ vµ rèi ren cho toµn bé nÒn kinh tÕ Trung Quèc. Thªm vµo ®ã nh÷ng sai lÇm cña cuéc “®¹i c¸ch m¹ng v¨n ho¸ v« s¶n” mµ thiÖt h¹i cña nã ®· lªn ®Õn 500 tû Nh©n D©n TÖ (NDT) ®· ®Èy nÒn kinh tÕ Trung Quèc vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng. XÐt vÕ ®­êng lèi ®èi ngo¹i tr­íc n¨m 1978, thuyÕt “ba thÕ giíi” cña Mao Tr¹ch §«ng coi Mü vµ Liªn X« lµ thÕ giíi thø nhÊt, NhËt B¶n vµ c¸c n­íc T©y ¢u lµ thÕ giíi thø hai, tù coi m×nh lµ thÕ giíi th­ ba, Trung Quèc ®· tù chuèc lÊy sù xa l¸nh cña thÕ giíi vµ thùc sù bÞ c« lËp. Cïng víi nh÷ng xung ®ét vÒ t­ t­ëng chÝnh trÞ trong n­íc, ®­êng lèi ®èi ngo¹i trªn ®· g©y thiÖt h¹i lín cho Trung Quèc. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, §¶ng Céng S¶n vµ nh©n d©n Trung Quèc ®· t×m mäi c¸ch ®Ó tho¸t ra. Do ®ã, nhu cÇu cÇn cã mét cuéc c¶i c¸ch lµm thay ®æi vµ chuyÓn biÕn c¨n b¶n t×nh h×nh vµ ®­a Trung Quèc vµo quü ®¹o ph¸t triÓn cña thÕ giíi lµ cÇn thiÕt. §iÒu ®ã ®ßi hái ph¶i c¶i c¸ch thÓ chÕ XHCN mµ tr­íc hÕt lµ thÓ chÕ kinh tÕ vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ. Trong lóc nÒn kinh tÕ x· héi Trung Quèc ®ang ®øng trªn bê vùc sôp ®æ th× nh÷ng thay ®æi lín lao vÒ nhËn thøc nµy lµ ngän giã tèt lµnh gióp Trung Quèc gi¶i quyÕt ®­îc nh÷ng vÊn ®Ò sai lÇm do qu¸ khø ®Ó l¹i, më ®­êng cho søc s¶n xuÊt ph¸t triÓn, lµ ®éng lùc m¹nh mÏ gãp phÇn ®­a ®Êt n­íc Trung Quèc ®i tíi mét t­¬ng lai tèt ®Ñp h¬n. Sau c¸i chÕt cña Mao Tr¹ch §«ng th¸ng 9 n¨m 1976, vµo th¸ng 3 n¨m 1978 víi sù trë l¹i chÝnh tr­êng cña §Æng TiÓu B×nh, Trung Quèc ®· cã mét sù thay ®æi b­íc ngoÆt trong ®­êng lèi chÝnh s¸ch kinh tÕ cña m×nh. Héi nghÞ Trung ¦¬ng III kho¸ 11 cña §¶ng Céng S¶n Trung Quèc diÔn ra vµo th¸ng 12 n¨m ®ã ®· phñ ®Þnh ®­êng lèi “t¶” cña Mao Tr¹ch §«ng trong thêi kú “3 ngän cê hång” (kÐo dµi tíi khi «ng chÕt vµo n¨m 1976) trªn mét sè mÆt, tuyªn bè chÊm døt khÈu hiÖu “lÊy ®Êu tranh chÝnh trÞ lµm c­¬ng lÜnh”, chuyÓn träng t©m sang x©y dùng kinh tÕ víi khÈu hiÖu: “®èi ngo¹i më cöa, ®èi néi lµm ¨n ph¸t triÓn kinh tÕ”, khÐp l¹i mét thêi kú rèi ren vÒ chÝnh trÞ, sa sót vÒ kinh tÕ, më ra giai ®o¹n míi cho nÒn kinh tÕ. C¶i c¸ch trong lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i cña Trung Quèc gåm hai néi dung c¬ b¶n: thø nhÊt lµ chiÕn l­îc “xuÊt nhËp khÈu” mµ cô thÓ lµ ®æi míi chÝnh s¸ch ngo¹i th­¬ng; thø hai lµ chiÕn l­îc lîi dông vèn ®Çu t­ bªn ngoµi mµ thùc chÊt lµ thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi th«ng qua c¸c §KKT vµ c¸c thµnh phè më víi nh÷ng chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch cã søc hÊp dÉn cao. Vµo thêi ®iÓm ®ã cã thÓ coi ®©y lµ mét quyÕt ®Þnh t¸o b¹o cña ChÝnh phñ Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c n­íc XHCN. ViÖc Trung Quèc b¾t ®Çu më cöa tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970 ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét quèc s¸ch ®óng ®¾n, phï hîp víi xu h­íng vËn ®éng cña t×nh h×nh quèc tÕ vµ trong n­íc. Vµo thêi ®iÓm ®ã, c¸c n­íc t­ b¶n ®ang trong t×nh tr¹ng khñng ho¶ng thõa vèn vµ kü thuËt trong khi hÇu hÕt c¸c n­íc thÕ giíi thø ba ch­a s½n sµng tiÕp nhËn c¸c luång t­ b¶n ®ã. ViÖc më cöa cña Trung Quèc nh»m thu hót vèn vµ kü thuËt tõ bªn ngoµi t¹o ra sù trïng lÆp vÒ lîi Ých gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ Trung Quèc. V× thÕ, hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch nµy cµng ®­îc nh©n lªn. H¬n n÷a, mét thÞ tr­êng to lín, tµi nguyªn giµu cã vµ lao ®éng dåi dµo, ch­a ®­îc khai th¸c lµ mét lîi thÕ c¹nh tranh cña Trung Quèc khi më cöa b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Ng­êi Trung Quèc cã c©u “chiÕc b¸nh lín mét miÕng khã cã thÓ nuèt tr«i”. §Ó mét quèc gia réng lín khÐp kÝn nh­ Trung Quèc cã thÓ më cöa mét c¸ch hiÖu qu¶ lµ m«t ®iÒu v« cïng khã kh¨n. Kh«ng thÓ më cöa mét c¸ch å ¹t. MÆt kh¸c, gi÷a c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau cña Trung Quèc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ kh¸c nhau, kh¶ n¨ng tiÕp nhËn ®Çu t­ n­íc ngoµi kh¸c nhau nªn khã cã thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch thèng nhÊt, phï hîp víi nhu cÇu ®Æc biÖt vµ thÝch øng víi c¸c ®Æc tr­ng riªng cña tõng vïng. V× vËy cÇn cã nh÷ng thö nghiÖm chÝnh s¸ch ë ph¹m vi hÑp ®Ó dÔ dµng thay ®æi, söa ch÷a. Mét vÊn ®Ò n÷a ®Æt ra cho c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc lóc nµy lµ sù eo hÑp vÒ nguån lùc trong n­íc. §Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao cÇn tËp trung c¸c nguån lùc cho mét vµi vïng cô thÓ, lÊy ®ã lµm c¬ së thóc ®Èy c¸c vïng kh¸c ph¸t triÓn. Do ®ã, ChÝnh phñ Trung Quèc quyÕt ®Þnh x©y dùng mét vµi vïng ph¸t triÓn thö nghiÖm - ®ã chÝnh lµ c¸c §KKT. NÕu bÞ thÊt b¹i, ph¹m vi ¶nh h­ëng ®­¬ng nhiªn ®· bÞ h¹n chÕ ngay tõ ®Çu. Cßn nÕu thµnh c«ng th× sÏ nh©n réng ra. C¶ th¶o nguyªn mªnh m«ng sÏ bïng ch¸y lªn v× mét ®èm löa nhá. C©u nãi næi tiÕng cña Mao Tr¹ch §«ng x­a kia ®· ®­îc thùc tÕ míi lµm sèng l¹i. Còng vµo thêi ®iÓm nµy, ba “con rång” nhá xung quanh Trung Quèc ®· chøng minh cho thµnh c«ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ dùa trªn c¬ së më cöa nÒn kinh tÕ vµ thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. Trung Quèc coi ®ã thùc sù lµ c¸c tr­êng ®¹i häc ®Ó cã thÓ häc tËp ph­¬ng ph¸p qu¶n lý kinh doanh tiªn tiÕn. §Æng TiÓu B×nh ®· tõng nãi “Trung Quèc míi cã mét Hång K«ng, ph¶i cã nhiÒu Hång K«ng th× míi giµu m¹nh”. ý ®å chiÕn l­îc cña Trung Quèc lµ biÕn c¸c §KKT thµnh nh÷ng “Hång K«ng XHCN”. Tøc lµ c¸c §KKT ph¶i thùc sù trë thµnh nh÷ng khu vùc phån vinh vÒ kinh tÕ, tiÕn bé vÒ chÝnh trÞ vµ v¨n minh vÒ x· héi, trë thµnh c¸c trung t©m c«ng nghiÖp vµ dÞch vô mang tÇm vãc quèc tÕ nh­ Hång K«ng nh­ng vÒ mÆt x· héi l¹i mang s¾c th¸i XHCN. Vµo th¸ng 7 n¨m 1979, Trung Quèc quyÕt ®Þnh c¾t ®Êt ë mét sè vïng thuéc Th©m QuyÕn, Chu H¶i, S¸n §Çu (thuéc tØnh Qu¶ng §«ng) vµ H¹ M«n (thuéc tØnh Phóc KiÕn) ®Ó thµnh lËp c¸c khu vùc ®Æc biÖt nh»m thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi, t¨ng c­êng xuÊt khÈu víi tªn gäi “®Æc khu xuÊt khÈu”. Ban ®Çu, c¸c khu vùc nµy ®­îc thiÕt kÕ theo kiÓu c¸c KCX. Lo¹i h×nh §Æc khu xuÊt khÈu bÞ h¹n chÕ ë chøc n¨ng chÕ biÕn hµng xuÊt khÈu. Víi chñ tr­¬ng míi, th¸ng 5 n¨m 1980 Trung Quèc chÝnh thøc ®Æt tªn cho c¸c khu vùc nµy lµ §KKT . §©y lµ b­íc tiÕn míi cña Trung Quèc trong thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. ViÖc cho phÐp mét phÇn hµng ho¸ ®­îc tiªu thô vµo thÞ tr­êng néi ®Þa cïng víi mét c¬ cÊu kinh tÕ tæng hîp ®a ngµnh ®· th­c sù thu hót ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. §KKT ban ®Çu thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi theo 5 ph­¬ng thøc: 1)Gia c«ng nguyªn vËt liÖu vµ l¾p r¸p vËt liÖu tõ n­íc ngoµi: 2)MËu dÞch båi hoµn: 3)Hîp t¸c kinh doanh; 4)Liªn doanh; 5)XÝ nghiÖp do n­íc ngoµi ®Çu t­ riªng. HiÖn nay ®· bæ xung thªm mét sè h×nh thøc míi nh­ hîp t¸c khai th¸c, cho thuª quèc tÕ, chuyÓn nh­îng kü thuËt, tÝn dông, mua chøng kho¸n, göi tiÒn ë ng©n hµng Trung Quèc[13]. §KKT Trung Quèc cã tÝnh chÊt gÇn gièng nh­ KCX cña c¸c n­íc. PhÇn lín s¶n phÈm cña ®Æc khu ®­îc xuÊt khÈu ra n­íc ngoµi, v× vËy ho¹t ®éng s¶n xuÊt ë ®©y cã sù g¾n bã h÷u c¬ víi thÞ tr­êng thÕ giíi. ViÖc ph¸t triÓn s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu chñ yÕu dùa vµo sù tham gia ®Çu t­ cña c¸c nhµ t­ b¶n n­íc ngoµi. Vèn ®Çu t­ ®­îc huy ®éng trªn c¬ së hµng lo¹t c¸c ­u ®·i vµ ®¶m b¶o ®Çu t­ cao h¬n so víi c¸c khu vùc kh¸c trong n­íc. Tuy nhiªn, c¸c §KKT cña Trung Quèc lµ mét lo¹i h×nh ®Æc thï nh»m sö dông vèn n­íc ngoµi vµ khai th¸c thÞ tr­êng quèc tÕ. Trung Quèc coi c¸c ®Æc khu lµ n¬i häc tËp c¹nh tranh víi t­ b¶n n­íc ngoµi, häc tËp phong c¸ch lµm viÖc theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, ph­¬ng ph¸p qu¶n lý trong mét nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i. §ã lµ mét tr­êng häc ®µo t¹o vµ huÊn luyÖn nh©n tµi, lµ cöa ngâ tiÕp nhËn tri thøc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, lµ n¬i thö nghiÖm vÒ c¶i c¸ch thÓ chÕ kinh tÕ lín hiÖn ®¹i ho¸, lµ m« h×nh thö nghiÖm vÒ ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ kinh doanh theo sù vËn ®éng cña thÞ tr­êng quèc tÕ. Cã thÓ nãi c¸c §KKT cña Trung Quèc lµ nh÷ng khu kinh tÕ tù do cã môc tiªu, quy m« ho¹t ®éng kinh doanh lín nhÊt, toµn diÖn vµ ë cÊp cao nhÊt thÕ giíi. V× lÏ ®ã, §KKT cña Trung Quèc v­ît ra ngoµi ph¹m vi cña m« h×nh khu kinh tÕ tù do c¸c n­íc kh¸c ¸p dông. Sau thµnh c«ng cña c¸c §KKT, ®Ó hç trî vµ häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c ®Æc khu, Trung Quèc quyÕt ®Þnh më cöa 14 thµnh phè duyªn h¶i (§¹i Liªn, T©n Hoµng §¶o, Thiªn T©n, Yªn §µi, Thanh §¶o, Liªn V©n C¶ng, Nam Th«ng, Th­îng H¶i, Ninh Ba, ¤n Ch©u, Phóc Ch©u, Qu¶ng Ch©u, Tr¹m Giang, B¾c H¶i) vµ ®¶o H¶i Nam. Môc tiªu më cöa cña c¸c thµnh phè duyªn h¶i lµ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi thu hót vèn, kü thuËt, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn vïng duyªn h¶i tr­íc, sau ®ã sÏ ®Õn ®Êt liÒn, thùc hiÖn lý thuyÕt chuyÓn giao kü thuËt hai tÇng. C¸c thµnh phè nµy cßn ®­îc phÐp lËp ra c¸c "khu ph¸t triÓn kinh tÕ – kü thuËt” víi sù ®Çu t­ cña t­ b¶n n­íc ngoµi theo nh÷ng ®iÒu kiÖn gièng nh­ ë c¸c §KKT. Nh÷ng ­u ®·i Êy kh«ng chØ ¸p dông cho nh÷ng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm míi theo c«ng nghÖ míi, mµ cßn ¸p dông cho c¶ c¸c trung t©m nghiªn cøu. N¨m 1985, ba vïng kinh tÕ më ®­îc tuyªn bè thµnh lËp ë c¸c ch©u thæ s«ng Tr­êng Giang, Ch©u Giang vµ M©n Giang. Mét tæ hîp kinh tÕ h­íng vµo s¶n xuÊt ®Ó xuÊt khÈu ®­îc x©y dùng víi sù tham gia cña t­ b¶n n­íc ngoµi. N¨m 1986 – 1987, Trung Quèc tiÕn hµnh më cöa vïng b¸n ®¶o S¬n §«ng, Liªu §«ng, vïng ven biÓn Bét H¶i; n¨m 1988 quyÕt ®Þnh thµnh lËp tØnh H¶i Nam biÕn n¬i nµy trë thµnh §KKT lín nhÊt Trung Quèc; n¨m 1990 më cöa khu Phè §«ng- Th­îng H¶i. Vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980, Trung Quèc cho phÐp lËp c¸c xÝ nghiÖp hoµn toµn thuéc vÒ t­ b¶n n­íc ngoµi mµ tr­íc ®©y chØ cho phÐp thµnh lËp ë c¸c §KKT. Qu¸ tr×nh më cöa cña Trung Quèc cã thÓ kh¸i qu¸t nh­ sau: tõng b­íc më cöa vïng ven biÓn, tiÕp ®Õn më cöa c¸c vïng ven s«ng, ven biªn giíi vµ mäi vïng trong néi ®Þa theo h×nh thÕ më cöa ®èi ngo¹i nhiÒu tÇng nÊc, ra mäi h­íng, theo ph­¬ng ch©m më cöa tõ ®iÓm ®Õn tuyÕn, tõ tuyÕn ®Õn diÖn, thùc hiÖn theo nguyªn t¾c cho phÐp mét sè vïng giµu lªn tr­íc råi trªn c¬ së ®ã gióp ®ì c¸c vïng kh¸c ph¸t triÓn theo. Nh­ vËy, thµnh lËp vµ ph¸t triÓn §KKT lµ mét phÇn rÊt quan träng trong chÝnh s¸ch më cöa cña Trung Quèc. Vai trß, ®Æc ®iÓm vµ t¸c dông cña §KKT cã nh÷ng nÐt ®Æc biÖt ph¶n ¸nh nh÷ng ý ®å chiÕn l­îc l©u dµi trong chÝnh s¸ch më cöa cña n­íc nµy. . ý nghÜa x©y dùng §KKT cña Trung Quèc ViÖc x©y dùng c¸c §KKT cña Trung Quèc mang rÊt nhiÒu ý nghÜa, song tùu trung cã thÓ tæng hîp thµnh c¸c ý nghÜa sau: - §KKT lµ khu thö nghiÖm c¶i c¸ch thÓ chÕ. B­íc vµo më cöa kinh tÕ, c¸c quèc gia kh«ng tr¸nh khái vÊp v¸p trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §ång thêi, viÖc thu hót vèn n­íc ngoµi gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Trªn mét ph¹m vi nhá hÑp cã quy m« nh­ mét nÒn kinh tÕ quèc d©n, viÖc thö nghiÖm c¶i c¸ch c¸c chÝnh s¸ch trë nªn dÔ dµng h¬n tr­íc khi ®em ¸p dông réng r·i. C¸c ®Æc khu lÊy sù ®iÒu tiÕt cña thÞ tr­êng lµm chÝnh nh»m ®¹t ®­îc sù tån t¹i trong c¹nh tranh tù do trªn tr­êng quèc tÕ. ViÖc vËn dông c¸c quy luËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng, vËn dông hîp lý c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ trong môc ®Ých chung cña c¶ x· héi sÏ ®em l¹i nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u. C¶i c¸ch thÓ chÕ ®­îc thö nghiÖm t¹i ®Æc khu nh»m t×m ra c¸ch kÕt hîp hµi hoµ gi÷a kinh tÕ kÕ ho¹ch vµ kinh tÕ thÞ tr­êng. - X©y dùng ®Æc khu thµnh khu vùc g­¬ng mÉu vÒ hai lo¹i v¨n minh: v¨n minh vËt chÊt vµ v¨n minh tinh thÇn. C¸c §KKT ®· më ra mét con ®­êng míi lµ võa lîi dông vèn n­íc ngoµi, du nhËp nh÷ng thiÕt bÞ kü thuËt tiªn tiÕn vµ ph­¬ng ph¸p qu¶n lý khoa häc, hiÖn ®¹i, võa cã thÓ gi÷ g×n ®­îc h×nh th¸i ý thøc XHCN, tõng b­íc x©y dùng ®Æc khu thµnh nh÷ng vïng tiªn tiÕn cã nÒn v¨n minh vËt chÊt vµ v¨n minh tinh thÇn ph¸t triÓn cao, t¹o ¶nh h­ëng tèt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH. - §KKT lµ c¨n cø chiÕn l­îc ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. Trªn c¬ së lîi dông c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ tiªn tiÕn, c¸c ®Æc khu cã thÓ ®a d¹ng ho¸ vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm xuÊt khÈu, t¨ng søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm, thóc ®Èy xuÊt khÈu. ViÖc t×m míi vµ më réng c¸c thÞ tr­êng quèc tÕ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ®Æc khu. - §KKT lµ tr­êng båi d­ìng nh÷ng nhµ qu¶n lý hiÖn ®¹i. Th«ng qua viÖc hîp t¸c lµm ¨n víi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi, cã thÓ häc tËp ®­îc kinh nghiÖm qu¶n lý kinh doanh h÷u hiÖu nh­ tinh gän bé m¸y l·nh ®¹o, hiÖu suÊt lµm viÖc cao, tæ chøc lao ®éng hîp lý, chÕ ®é th­ëng ph¹t nghiªm minh. Bªn c¹nh ®ã, cã thÓ häc tËp c¸c thñ thuËt kinh doanh trªn tr­êng quèc tÕ ®Çy khã kh¨n vµ phøc t¹p. Ngoµi ra, cã thÓ ®µo t¹o ®­îc mét ®éi ngò c¸n bé kü thuËt lµnh nghÒ. §Æc khu cã thÓ trë thµnh c¸c c¨n cø ®µo t¹o c¸n bé kinh tÕ ®èi ngo¹i giái, giµu kinh nghiÖm cho ®Êt n­íc. - ViÖc x©y dùng c¸c §KKT cßn cã ý nghÜa chÝnh trÞ quan träng bëi nÕu ChÝnh phñ thµnh c«ng trong viÖc duy tr× sù æn ®Þnh vµ thÞnh v­îng cña c¸c ®Æc khu th× sÏ cñng cè thªm niÒm tin cña ng­êi d©n Hång K«ng, Macao vµ §µi Loan vµo t­¬ng lai chÝnh trÞ cña Trung Quèc, trªn c¬ së ®ã thèng nhÊt toµn bé Trung Quèc thµnh §¹i Trung Hoa (Great China). C¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc tõng ®Æc biÖt nhÊn m¹nh: “ §KKT cã nhiÖm vô quan träng lµ ph¶i ®ãng gãp vµo viÖc gi÷ cho Hång K«ng æn ®Þnh, phån vinh sau khi vÒ víi Trung Quèc vµ thóc ®Èy §µi Loan sím vÒ víi Trung Quèc, thùc hiÖn mét quèc gia hai chÕ ®é…”. Më §KKT t¹i c¸c khu vùc tiÕp gi¸p Hång K«ng, Trung Quèc ®· thùc hiÖn mét b­íc ®i chiÕn l­îc trong viÖc dù kiÕn ®ãn ®Çu sù dÞch chuyÓn t­ b¶n tr­íc khi Hång K«ng trë vÒ víi Trung Quèc. Xa h¬n n÷a, c¸c ®Æc khu sÏ cã vai trß tiÕp nhËn sù di chuyÓn c¸c luång vèn tõ Ch©u ¢u sang Ch©u ¸ ®Çu thÕ kû XXI. 1.3. Qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c §KKT · Giai ®o¹n thø nhÊt (5 n¨m kÓ tõ khi thµnh lËp) lµ giai ®o¹n ®Æt nÒn mãng, tiÕn hµnh x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng, t¹o m«i tr­êng ®Çu t­. Trong giai ®o¹n nµy chñ yÕu t¹o ra ®­îc nÕp sèng v¨n minh vËt chÊt vµ v¨n minh tinh thÇn ®Ó æn ®Þnh trËt tù x· héi. Trong 5 n¨m tõ 1980 – 1985, Trung Quèc ®· ®Çu t­ 7.630 triÖu NDT (3,5 tû USD) ®Ó x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho bèn §KKT trªn mét diÖn tÝch réng 60 km2. Trong giai ®o¹n nµy ®· h×nh thµnh ®ång bé viÖc x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh ®­êng s¸, h¶i c¶ng, ®iÖn n­íc, s©n bay, nhµ x­ëng, cöa hµng, trô së vµ c¸c c«ng tr×nh phôc vô. Nh×n chung trong giai ®o¹n ®Çu c¸c §KKT ®· t¹o dùng ®­îc m«i tr­êng ®Çu t­ t­¬ng ®èi tèt[1]. · Giai ®o¹n thø hai (15 - 20 n¨m tiÕp theo) lµ giai ®o¹n then chèt thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l­îc, x©y dùng kiÕn tróc th­îng tÇng bÒn v÷ng. Träng t©m cña giai ®o¹n nµy lµ chuyÓn sang giai ®o¹n khai th¸c, ph¸t huy t¸c dông cña ®Æc khu, thu hót ®Çu t­ n­íc ngoµi. VÊn ®Ò cÇn thiÕt lµ ph¶i gi¶i quyÕt mét c¸ch c¨n b¶n c¸c nhiÖm vô cña ®Æc khu, x©y dùng mét c¬ cÊu ngµnh nghÒ vµ s¶n phÈm hîp lý, x©y dùng c¬ chÕ kinh tÕ linh ho¹t, thÝch øng víi mäi ®iÒu kiÖn biÕn ®æi cña thÞ tr­êng, du nhËp kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, n©ng cao tr×nh ®é cña ng­êi lao ®éng. Trung Quèc dù ®Þnh trong vßng 10 – 20 n¨m sau khi ®i vµo sö dông ph¶i khai th¸c tèi ®a hiÖu qu¶ cña §KKT, thu håi vèn ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n, x©y dùng ë c¸c §KKT mét nÒn s¶n xuÊt tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i. · Giai ®o¹n thø ba lµ giai ®o¹n n©ng cao vµ hoµn thiÖn §KKT víi kü thuËt ph¸t triÓn cao, nÒn c«ng nghiÖp hoµn thµnh nhiÖm vô ®æi míi, thùc hiÖn viÖc chuyÓn nÒn c«ng nghiÖp sang kü thuËt vµ tri thøc cao lµ chñ yÕu ®Ó ph¸t triÓn theo chiÒu s©u. Khoa häc kü thuËt trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. S¶n phÈm trÝ tuÖ trë thµnh ®èi t­îng cña th­¬ng m¹i. §KKT sÏ trë thµnh nh÷ng Hång K«ng XHCN, cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao hoÆc ngang b»ng Hång K«ng, song vÒ mÆt tinh thÇn l¹i mang mÇu s¾c XHCN Trung Quèc. §Õn nay, §KKT Th©m QuyÕn ®­îc xem nh­ ®· hoµn thµnh giai ®o¹n hai vµ b­íc vµo giai ®o¹n ba. Cuèi cïng khi sù ph¸t triÓn cña c¸c §KKT ®· cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña c¶ nÒn kinh tÕ quèc d©n, tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh cña c¶ n­íc ®· s¸t møc b»ng víi c¸c ®Æc khu th× sÏ thùc hiÖn viÖc hoµ nhËp. §KKT sÏ mÊt dÇn tÝnh khÐp kÝn vµ v­ît tréi vÒ ­u ®·i, hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ vµ hiÖn ®¹i, phån thÞnh cïng c¶ n­íc. 1.4. Chi phÝ thµnh lËp §KKT Trong qu¸ tr×nh thµnh lËp c¸c §KKT cña Trung Quèc, c©u hái ®Çu tiªn ®­îc nªu ra vµ còng lµ vÊn ®Ò hãc bóa nhÊt: T×m vèn ë ®©u? Th­îng s¸ch lµ m­în, h¹ s¸ch lµ vay. Cã vay th× cã tr¶, tr¶ c¶ gèc lÉn l·i, m­în th× chØ ph¶i tr¶ gèc th«i. Dï vay hay m­în, muèn ®­îc ®Òu ph¶i tá râ cho ng­êi thÊy th¸i ®é nghiªm tóc cña m×nh, tõ ®ã t¹o niÒm tin cho ng­êi vÒ sù an toµn cña ®ång tiÒn mµ hä sÏ bá ra. Víi quan ®iÓm “lµm tæ cho ph­îng hoµng vµo ®Î trøng”, Trung Quèc ®· tá râ ý chÝ quyÕt t©m ®Çu t­ ®Ó thu lîi l©u dµi vµ muèn huy ®éng tèi ®a vèn tõ n­íc ngoµi vµo x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT. Nh÷ng chi phÝ chÝnh cho viÖc thµnh lËp c¸c §KKT cã thÓ ®­îc chia ra lµm 2 phÇn: · Mét phÇn liªn quan ®Õn viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng bao gåm viÖc san lÊp vµ khai ph¸ mÆt b»ng, l¾p ®Æt hÖ thèng cÊp tho¸t n­íc, x©y dùng m¹ng l­íi ®iÖn, ®iÖn tho¹i, lµm ®­êng x¸ cÇu cèng. Theo th«ng lÖ, chi phÝ nµy do c¸c nhµ ®Çu t­ vµ ChÝnh phñ Trung Quèc cïng chÞu. PhÇn do c¸c nhµ ®Çu t­ chÞu thay ®æi theo lo¹i hîp ®ång liªn doanh ký kÕt gi÷a hai bªn hoÆc tuú thuéc vµo c¸c ph­¬ng thøc ®Çu t­ cña nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ®Æc khu. Ch¼ng h¹n trong “hîp ®ång chÕ biÕn nguyªn liÖu”, chi phÝ nµy thuéc vÒ ChÝnh phñ Trung Quèc, nh­ng theo c¸c ph­¬ng thøc “bu«n b¸n cã bï lç”, “c¸c xÝ nghiÖp hîp t¸c” vµ “liªn doanh”, c¸c nhµ ®Êu thÇu, nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi th­êng ph¶i cung cÊp thiÕt bÞ vµ vèn, ChÝnh phñ Trung Quèc cung cÊp ®Êt x©y dùng, nhµ x­ëng, nh©n c«ng vµ sè tiÒn tuú theo tÝnh chÊt cña hîp ®ång. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp 100% vèn n­íc ngoµi th× nhµ ®Çu t­ ph¶i chÞu c¸c chi phÝ vÒ c«ng tr­êng vµ nhµ x­ëng. · PhÇn thø hai lµ c¸c chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc ph¸t triÓn ®« thÞ trong nh÷ng §KKT nh­ nhµ ë, tr­êng häc, bÖnh viÖn vµ c¸c trung t©m c«ng céng phÇn lín do ChÝnh phñ Trung Quèc chÞu. Theo chñ tr­¬ng “ChÝnh phñ chØ cho chÝnh s¸ch, kh«ng cho tiÒn”, chÝnh quyÒn ë c¸c ®Æc khu ®· ph¶i vËn dông mäi kh¶ n¨ng ®Ó tù trang tr¶i kinh phÝ ®Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n. §Ó huy ®éng vèn x©y dùng ®Æc khu, ngoµi biÖn ph¸p vay ng©n hµng, c¸c ®Æc khu mµ ®Çu tiªn lµ Th©m QuyÕn ®· cã mét gi¶i ph¸p míi lµ b¸n quyÒn sö dông ®Êt. Trong giai ®o¹n 1980-1985, c«ng ty nhµ ®Êt Th©m QuyÕn ®· b¸n 45400 m2 ®Êt thu vÒ 4 tû ®« la Hång K«ng (HKD). Tõ cuèi n¨m 1987, chÝnh quyÒn Th©m QuyÕn ®· b¾t ®Çu ¸p dông b¸n ®Êu gi¸ c«ng khai quyÒn sö dông ®Êt. Ngµy 1/12/1987 ®· b¸n ®Êu gi¸ 8600 m2 ®Êt thu 5,25 triÖu NDT víi thêi h¹n 50 n¨m[12]. Trong mét sè tr­êng hîp, ChÝnh phñ Trung Quèc hîp t¸c víi c¸c c«ng ty ph¸t triÓn h¹ tÇng cña n._.u t­ x©y dùng c¬ së h¹ tÇng bªn ngoµi ®Æc khu. ViÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng bªn ngoµi ®Æc khu còng ®ßi hái mét nguån vèn rÊt lín, gÊp nhiÒu lÇn sè vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi thu hót ®­îc. Theo tÝnh to¸n ®Ó thu hót ®­îc 1 ®ång vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, c¸c n­íc chñ nhµ ®· ph¶i ®Çu t­ 4 ®ång, riªng Trung Quèc lµ 5,5 ®ång cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng trong vµ ngoµi ®Æc khu. ViÖc thiÕu vèn sÏ dÉn ®Õn yÕu kÐm vÒ c¬ së h¹ tÇng, ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn viÖc h×nh thµnh §KKT[42]. Tãm l¹i, mÆc dï cã nhiÒu khã kh¨n nh­ng víi ®­êng lèi më cöa ®óng ®¾n, sù quyÕt t©m cao cña toµn d©n téc, sù ®Çu t­ thÝch ®¸ng vÒ c¸c nguån lùc, ch¾c ch¾n r»ng sù h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam sÏ thu ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ tèt ®Ñp. 4. Chñ tr­¬ng thµnh lËp §KKT cña ViÖt Nam Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa kinh tÕ, ViÖt Nam ®· sím nhËn râ vai trß cña c¸c khu kinh tÕ tù do ®èi víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ. N¨m n¨m sau khi thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi, ViÖt Nam ®· thµnh lËp KCX ®Çu tiªn t¹i Thµnh phè Hå ChÝ Minh: KCX T©n ThuËn ®­îc thµnh lËp theo quyÕt ®Þnh sè 394. TÝnh ®Õn th¸ng 3 n¨m 2003 c¶ n­íc ®· cã 76 KCN vµ KCX (kh«ng kÓ KCN Dung QuÊt). Kh«ng chØ trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, ChÝnh phñ ViÖt Nam còng ®· m¹nh d¹n cho ¸p dông mét sè chÝnh s¸ch ­u ®·i t¹i mét sè khu vùc cöa khÈu t¹i biªn giíi phÝa b¾c. Ngµy 18/9/1996, Thñ t­íng ChÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh sè 675 cho phÐp ¸p dông thÝ ®iÓm mét sè chÝnh s¸ch t¹i khu vùc cöa khÈu Mãng C¸i. Theo quyÕt ®Þnh nµy, khu vùc ®­îc ¸p dông chÝnh s¸ch kinh tÕ míi bao gåm thÞ x· Mãng C¸i vµ 11 x· thuéc tØnh Qu¶ng Ninh. T¹i khu vùc nµy ®­îc ­u tiªn ph¸t triÓn th­¬ng m¹i, xuÊt nhËp khÈu, du lÞch vµ c«ng nghiÖp theo ph¸p luËt ViÖt Nam vµ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ. ¦u thÕ chÝnh cña Mãng C¸i lµ mét khu vùc cöa khÈu cã c¶ ®­êng biªn giíi néi ®Þa vµ biªn giíi biÓn víi Trung Quèc. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, Mãng C¸i ®· trë thµnh mét khu vùc kinh tÕ rÊt ph¸t triÓn, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ víi Trung Quèc ®Æc biÖt gia t¨ng. C¸c ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, t¹m nhËp t¸i xuÊt, kho ngo¹i quan, cöa hµng miÔn thuÕ t¹i Mãng C¸i ®· mang l¹i cho Mãng C¸i mét sinh khÝ míi. Bªn c¹nh ®ã, h×nh thøc bu«n b¸n tiÓu ng¹ch cña th­¬ng nh©n 2 n­íc còng rÊt nhén nhÞp. T¹i Mãng C¸i chØ cã mét Tr¹m liªn ngµnh t¹i c©y sè 15 ®Ó kiÓm tra, kiÓm so¸t vµ thu thuÕ hµng hãa ra vµo khu vùc biªn giíi[35]. Nhµ n­íc ViÖt Nam còng ¸p dông t¹i ®©y mét sè ­u ®·i cho c¸c nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. Ngoµi nh÷ng ­u ®·i chung theo LuËt §Çu t­ n­íc ngoµi, c¸c nhµ ®Çu t­ cßn ®­îc h­ëng nh÷ng ­u ®·i nh­ ®­îc gi¶m 50% gi¸ thuª ®Êt vµ mÆt n­íc so víi khung gi¸ hiÖn hµnh cña Nhµ n­íc ®ang ¸p dông t¹i khu vùc cöa khÈu Mãng C¸i; trong thêi h¹n 4 n¨m kÓ tõ khi cã l·i, chñ ®Çu t­ chØ ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ë møc thÊp nhÊt trong khung thuÕ theo luËt ®Þnh; ­u ®·i vÒ chÕ ®é xuÊt nhËp c¶nh… Sau gÇn 1 n¨m thùc hiÖn thÝ ®iÓm, ngµy 11/9/1997, Thñ t­íng ChÝnh phñ ra quyÕt ®Þnh 748 cho ¸p dông mét chÕ ®é t­¬ng tù t¹i mét sè khu vùc cöa khÈu biªn giíi L¹ng S¬n: khu vùc cöa khÈu biªn giíi §ång §¨ng (®­êng s¾t), khu vùc cöa khÈu H÷u NghÞ (®­êng bé) gåm thÞ trÊn §ång §¨ng vµ x· B¶o L©m thuéc huyÖn Cao Léc, khu vùc cöa khÈu T©n Thanh gåm x· T©n Thanh vµ x· T©n Mü thuéc huyÖn V¨n L·ng. Nhê ¸p dông chÕ ®é cöa khÈu më, l¹i lîi dông ®­îc ­u thÕ n»m c¹nh nh÷ng khu vùc ­u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ cña Trung Quèc, c¸c khu vùc nµy ®· cã sù tiÕn bé v­ît bËc vÒ kinh tÕ. Bªn c¹nh nh÷ng khu kinh tÕ tù do trªn ®©y, sù thµnh c«ng cña c¸c §KKT Trung Quèc còng ®· t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ý ®å cña c¸c nhµ l·nh ®¹o ViÖt Nam. §Õn nay ®· cã c¸c bé, ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng cña ViÖt Nam sang häc tËp kinh nghiÖm thµnh lËp §KKT cña Trung Quèc. NhiÒu vô, viÖn còng ®· tæ chøc nghiªn cøu ®éc lËp vÒ lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do nµy. Th¸ng 12 n¨m 1997, NghÞ quyÕt lÇn thø t­ BCH Trung ­¬ng §¶ng kho¸ VIII lÇn ®Çu tiªn ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng §KKT t¹i ViÖt Nam: “ph¸t triÓn tõng b­íc vµ n©ng cao hiÖu qu¶ c¸c KCN, KCX. Nghiªn cøu x©y dùng vµi §KKT, khu mËu dÞch tù do ë nh÷ng ®Þa bµn ven biÓn cã ®ñ ®iÒu kiÖn”. Ngµy 19/2/1998, t¹i Th«ng b¸o sè 32, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cã ý kiÕn nhÊt trÝ víi ®Ò c­¬ng nghiªn cøu §KKT cña Ban qu¶n lý KCN ViÖt Nam vµ ra chØ thÞ vÒ viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu, chuÈn bÞ ®Ò ¸n thµnh lËp §KKT trong thêi gian tíi. Ngµy 27/2/1998, Thñ t­íng ra quyÕt ®Þnh sè 48 vÒ viÖc thµnh lËp Tæ nghiªn cøu §KKT t¹i ViÖt Nam do Phã Thñ t­íng Ng« Xu©n Léc phô tr¸ch, tr­ëng Ban qu¶n lý c¸c KCN lµm ñy viªn th­êng trùc vµ c¸c thµnh viªn gåm ®¹i diÖn l·nh ®¹o c¸c c¬ quan: Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, Bé Tµi chÝnh, Tæng côc h¶i quan, Ban kinh tÕ Trung ­¬ng. Tæ nghiªn cøu cã nhiÖm vô nghiªn cøu sù cÇn thiÕt h×nh thµnh §KKT t¹i ViÖt Nam, m« h×nh tæ chøc vµ chÝnh s¸ch ¸p dông cho §KKT, x¸c ®Þnh mét sè ®Þa ph­¬ng ®ñ ®iÒu kiÖn h×nh thµnh §KKT. T¹i nhiÒu ®Þa ph­¬ng còng ®· thµnh lËp c¸c ban nghiªn cøu vÒ §KKT, chuÈn bÞ ph­¬ng ¸n ®Ó gÊp rót tr×nh lªn ChÝnh phñ. Ngµy 8/9/1998, Tæ nghiªn cøu b¸o c¸o ChÝnh phñ ®Ò ¸n x©y dùng §KKT t¹i ViÖt Nam. ChÝnh phñ ®ång ý víi chñ tr­¬ng nghiªn cøu dù ¸n x©y dùng §KKT t¹i 3 ®iÓm: khu vùc §«ng Nam thµnh phè H¶i Phßng, khu vùc Chu Lai tØnh Qu¶ng Nam vµ khu CÇn Giê Thµnh phè Hå ChÝ Minh. Ngµy 10/7/1999, Bé chÝnh trÞ cã th«ng b¸o sè 232 nªu râ: "®ång ý chñ tr­¬ng triÓn khai x©y dùng thÝ ®iÓm m« h×nh khu kinh tÕ më Chu Lai tØnh Qu¶ng Nam”. Ngµy18/10/1999, Thñ t­íng ra quyÕt ®Þnh sè 204 thµnh lËp Ban chØ ®¹o x©y dùng khu kinh tÕ më (KKTM) Chu Lai do Phã Thñ t­íng Th­êng Trùc NguyÔn TÊn Dòng lµm tr­ëng Ban. Ngµy 5/6/2003 Thñ t­íng ChÝnh phñ ký quyÕt ®Þnh sè 108 vÒ viÖc thµnh lËp vµ ban hµnh quy chÕ ho¹t ®éng cña KKTM Chu Lai. KKTM Chu Lai chÝnh thøc ra m¾t ngµy 25/7/2003, mang nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång cña m« h×nh §KKT ë Trung Quèc. §©y lµ kÕt qu¶ cña mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu triÓn khai nhiÒu n¨m víi sù tham gia t­ vÊn vµ hç trî cña nhiÒu tæ chøc quèc tÕ. Theo môc tiªu cña nhiÒu nhµ ho¹ch ®Þnh chiÕn l­îc, KKTM Chu Lai sÏ lµ vïng kinh tÕ ®éng lùc cho toµn miÒn Trung trong thÕ kû nµy. ¦u ®·i ®Æc biÖt cña KKTM Chu Lai lµ thêi h¹n thuª ®Êt cña c¸c dù ¸n ®Çu t­ cã thÓ kÐo dµi tíi 70 n¨m, thuÕ suÊt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ¸p dông thèng nhÊt 10% cho c¶ nhµ ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc vµ ®­îc miÔn gi¶m theo c«ng thøc 8+9. §iÓm kh¸c th­êng cña KKTM Chu Lai lµ t¹i ®©y cã khu phi thuÕ quan ®Çu tiªn cña ViÖt Nam, réng kho¶ng 1.000 ha g¾n liÒn víi th­¬ng c¶ng tù do Kú Hµ vµ s©n bay Chu Lai. Khu phi thuÕ quan nµy ®­îc ¸p dông nhiÒu chÝnh s¸ch cùc kú ­u ®·i mµ trong n­íc ch­a n¬i nµo cã ®­îc nh­ kh«ng ph¸t sinh thuÕ, kh«ng giíi h¹n thêi gian l­u kho hµng hãa, tµu n­íc ngoµi ®­îc trùc tiÕp vµo c¶ng mµ ng­êi trªn tµu kh«ng ph¶i lµm thñ tôc nhËp c¶nh. “DÞch vô mét cöa" còng ®­îc ¸p dông t¹i ®©y. Ban qu¶n lý KKTM Chu Lai ®­îc phÐp cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng ký kinh doanh, chøng nhËn ­u ®·i, chøng nhËn xuÊt xø, phª duyÖt vµ cÊp phÐp cho c¸c dù ¸n ®Çu t­ lªn ®Õn 40 triÖu USD[44,45]. C¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng ®ang nghiªn cøu triÓn khai xo¸ bá c¸c rµo c¶n vµ b¶o hé t¹i KCN Dung QuÊt. Cïng víi KKTM Chu Lai, Dung QuÊt sÏ ®­îc ph¸t triÓn theo h­íng ®a d¹ng ho¸ vµ tù do ho¸ ®Çu t­ vµ th­¬ng m¹i. Côm tõ KCN Dung QuÊt tíi ®©y sÏ kh«ng cßn phï hîp. Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ ®ang xem xÐt kh¶ n¨ng ®æi tªn nµy thµnh Khu kinh tÕ tæng hîp Dung QuÊt[32]. II. Kinh nghiÖm cho ViÖt Nam tõ thµnh c«ng cña Trung Quèc trong thµnh lËp c¸c §KKT Sù quyÕt t©m cao ®é cña ChÝnh phñ CÇn ph¶i nãi r»ng trong qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c §KKT ë Trung Quèc diÔn ra cuéc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a 2 ph¸i c¶i c¸ch vµ b¶o thñ trong bé m¸y Nhµ n­íc. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 1970, Trung Quèc tiÕn hµnh “c¶i c¸ch vµ më cöa” ngµy cµng triÖt ®Ó. Mét trong nh÷ng quan ®iÓm then chèt cña ®­êng lèi nµy lµ thiÕt lËp vµ ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ ngµy cµng chÆt chÏ víi c¸c n­íc t­ b¶n, ®Ó võa thu hót c¸c nguån ®Çu t­ vµ c«ng nghÖ, võa häc tËp vµ ¸p dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh theo kiÓu t­ b¶n chñ nghÜa d­íi khÈu hiÖu “häc t©p nh÷ng mÆt tèt cña chñ nghÜa t­ b¶n ®Ó x©y dùng CNXH”. §­êng lèi ®ã vÊp ph¶i sù chèng cù m¹nh mÏ cña c¸c thÕ lùc b¶o thñ muèn duy tr× t×nh tr¹ng c« lËp cña Trung Quèc khái thÕ giíi t­ b¶n chñ nghÜa, muèn duy tr× c¸c ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý theo lèi kÕ ho¹ch ho¸, tËp trung ho¸ cao ®é, tuy cã thÓ ®Ó cho c¸c quan hÖ hµng hãa-tiÒn tÖ tån t¹i trong nh÷ng lÜnh vùc nhá hÑp. C¸c thÕ lùc nµy ®Ò x­íng khÈu hiÖu “kh«ng ®Ó cho CNXH thay ®æi mµu s¾c”. Hä tËp trung mòi nhän chèng l¹i sù thµnh lËp vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT, mµ theo hä ®ã lµ nh÷ng “c¸nh cöa më ra cho nh÷ng ruåi nhÆng t­ b¶n chñ nghÜa x©m nhËp Trung Quèc”, lµ “tÕ bµo l¹ trªn c¬ thÓ tæ quèc XHCN”, “lµ qu¸i thai cña thêi ®¹i”… Nh÷ng khã kh¨n ®Çu tiªn cña c¸c ®Æc khu ®­îc c¸c thÕ lùc b¶o thñ lîi dông ®Ó tÊn c«ng vµo ®­êng lèi “c¶i c¸ch vµ më cöa” do §Æng TiÓu B×nh vµ ph¸i c¶i c¸ch tiÕn hµnh. B¶n th©n §Æng TiÓu B×nh ®· hai lÇn ®Õn Th©m QuyÕn ®Ó cæ vò nh÷ng thµnh c«ng cña §KKT tiªu biÓu nµy. LÇn thø nhÊt vµo ®Çu n¨m 1984, «ng tuyªn bè víi c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc sau khi ®i th¨m c¸c ®Þa ph­¬ng miÒn Nam víi giäng rÊt kh¼ng ®Þnh: “trong viÖc thµnh lËp c¸c §KKT vµ thùc hiÖn ®­êng lèi më réng c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i, chóng ta ph¶i qu¸n triÖt t­ t­ëng l·nh ®¹o nµy: kh«ng ®­îc thu hÑp mµ ph¶i më réng c«ng viÖc”. ¤ng nãi lªn Ên t­îng cña m×nh vÒ Th©m QuyÕn nh­ vÒ “mét bøc tranh ph¸t triÓn m¹nh mÏ” theo ph­¬ng ch©m “thêi gian lµ vµng b¹c, hiÖu qu¶ lµ ®êi sèng”. Chñ tr­¬ng thµnh lËp vµ ph¸t triÓn §KKT ®­îc b¶o vÖ mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Sau sù kiÖn Thiªn An M«n n¨m 1989, ph¸i b¶o thñ lÊy cí lµ nÕu ®Èy m¹nh c¶i c¸ch vµ më cöa, th× c¸c lùc l­îng chèng CNXH, ®i theo chñ nghÜa t­ b¶n sÏ cã ®iÒu kiÖn t¨ng c­êng ho¹t ®éng, lµm cho Trung Quèc cã thÓ “thay ®æi mµu s¾c”, vµ hä l¹i tËp trung sù c«ng kÝch vµo c¸c §KKT. Ph¸i c¶i c¸ch do §Æng TiÓu B×nh ®øng ®Çu l¹i mét lÇn n÷a ph¶i ra søc b¶o vÖ ®­êng lèi c¶i c¸ch vµ më cöa. Hä hiÓu r»ng nÕu kh«ng lµm nh­ vËy, Trung Quèc sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng l¹c hËu kinh tÕ kh«ng cã lèi tho¸t, sÏ khiÕn cho quÇn chóng bÊt m·n vµ næi dËy, vµ ®ã míi chÝnh lµ nguy c¬ ®èi víi ®Þa vÞ cÇm quyÒn cña §¶ng Céng S¶n Trung Quèc.Tõ ®Çu n¨m 1992, §Æng TiÓu B×nh l¹i ®Ých th©n tíi Th©m QuyÕn vµ c¸c vïng kinh tÕ më phÝa Nam ®Ó xem xÐt t×nh h×nh. Sau chuyÕn ®i Êy, «ng më mét cuéc ph¶n c«ng m¹nh mÏ chèng l¹i ph¸i b¶o thñ trªn toµn tuyÕn t­ t­ëng vµ chÝnh trÞ, trong ®ã c¸c §KKT chiÕm mét vÞ trÝ næi bËt. NhiÒu nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc sau khi lÇn l­ît ®Õn th¨m c¸c §KKT ®· kh¼ng ®Þnh viÖc thµnh lËp c¸c §KKT lµ ®óng ®¾n. Tuy nhiªn cã c¸n bé l·nh ®¹o ë tØnh kh¸c ®Õn th¨m Th©m QuyÕn-®Æc khu ph¸t ®¹t nhÊt cña Trung Quèc, ®· ®au lßng nhá lÖ mµ than r»ng “ë Th©m QuyÕn, ngoµi l¸ cê ®á n¨m sao th× kh«ng cã g× lµ XHCN”. Th¸ng 10 n¨m 1997, kh«ng nh÷ng ®­êng lèi c¶i c¸ch vµ më cöa, mµ c¶ chñ tr­¬ng ph¸t triÓn c¸c §KKT ®­îc kh¼ng ®Þnh døt kho¸t trong b¸o c¸o chÝnh trÞ cña Tæng BÝ th­ BCHTW §¶ng Céng S¶n Trung Quèc Giang Tr¹ch D©n: “x©y dùng 4 ®Æc khu Th©m QuyÕn, Chu H¶i, S¸n §Çu,H¹ M«n lµ b­íc ®i quan träng vÒ më cöa víi bªn ngoµi, lµ thÝ nghiÖm míi mÎ lîi dông vèn, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý n­íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN, ®· ®¹t ®­îc thµnh tùu rÊt lín. Thùc tiÔn chøng tá §KKT mang tÝnh chÊt XHCN chø kh«ng ph¶i t­ b¶n chñ nghÜa”. ë n­íc ta viÖc thµnh lËp §KKT (hay khu kinh tÕ më) còng cã thÓ g©y ra nh÷ng nhËn thøc quan niÖm vµ th¸i ®é kh¸c nhau trong c¸n bé vµ nh©n d©n. Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm chóng ta cã thÓ rót ra tõ Trung Quèc ®ã lµ ph¶i kiªn ®Þnh ®­êng lèi cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, quyÕt t©m cao ®é trong viÖc x©y dùng c¸c §KKT. MÆt kh¸c ph¶i lµm cho mäi ng­êi nhËn thøc ®óng vÒ vai trß cña §KKT ®èi víi nÒn kinh tÕ, sù cÇn thiÕt ph¶i thµnh lËp §KKT t¹i ViÖt Nam. §ã lµ yÕu tè ®Çu tiªn vµ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh tíi sù h×nh thµnh c¸c §KKT. §KKT chØ cã thÓ ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn thµnh c«ng khi cã sù th«ng suèt vÒ t­ t­ëng vµ nhËn thøc tõ Trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. ChØ cã sù nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ vai trß cña §KKT míi t¹o nªn quyÕt t©m x©y dùng ®Æc khu, ®ång thêi cã sù phèi hîp nhÞp nhµng, ®ång bé gi÷a trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng trong chØ ®¹o vµ triÓn khai thùc hiÖn, tiÕt kiÖm, tr¸nh l·ng phÝ trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Æc khu. NhËn thøc ®óng vµ tuyªn truyÒn tèt vÒ vai trß cña §KKT sÏ xo¸ tan ®­îc nghi ngê, g¹t bá ®­îc nh÷ng d­ luËn tr¸i ng­îc, nh÷ng t­ t­ëng b¶o thñ cña mét sè c¸ nh©n, tËp thÓ. ChuÈn bÞ mét m«i tr­êng ®Çu t­ tèt ChÝnh phñ Trung Quèc ®· x©y dùng mét chÝnh s¸ch ­u ®·i vµ c¬ chÕ luËt kinh tÕ th«ng tho¸ng, t¹o ra mét m«i tr­êng ®Çu t­ “mÒm” hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi. Tuy nhiªn theo chÝnh quyÒn cña c¸c §KKT ®Ó thu hót ®Çu t­ th× nh÷ng ­u ®·i vÒ chÝnh s¸ch ch­a ®ñ mµ ph¶i ®ßi hái nhiÒu yÕu tè kh¸c trong ®ã c¬ së h¹ tÇng lµ rÊt quan träng. Nh÷ng kÕt qu¶ ®Çu t­ c¬ së h¹ tÇng ë c¸c §KKT vèn rÊt nghÌo nµn tr­íc ®©y ®­îc c¸c nhµ ®Çu t­ ®¸nh gi¸ lµ cã chÊt l­îng tèt ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®Çu t­ vµ giao dÞch cña §KKT. Lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, nguån vèn ®Çu t­ hÕt søc eo hÑp, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng §KKT, chóng ta ph¶i tËp trung mäi nguån lùc trong n­íc cho ®Æc khu, t¹o m«i tr­êng ®Çu t­ hÊp dÉn. M«i tr­êng ®Çu t­ ë ®©y bao gåm m«i tr­êng “cøng”-c¬ së h¹ tÇng trong vµ ngoµi ®Æc khu ; m«i tr­êng “mÒm”-hÖ thèng ph¸p lý, c¬ chÕ kinh doanh cho c¸c nhµ ®Çu t­… DÞch vô mét cöa Chèng l¹i søc ú cña c¶ bé m¸y quan liªu vµ cång kÒnh tån t¹i ®· l©u kh«ng ph¶i lµ mét chuyÖn dÔ. Nh­ng muèn thµnh c«ng, ®­¬ng nhiªn kh«ng thÓ kh«ng lµm g× ®ã ®­îc. Mét mÆt ®Ò ra kû luËt nghiªm minh, mÆt kh¸c cÇn tËp trung tÊt c¶ bé m¸y thõa hµnh vµo mét n¬i ®Ó hä tù gi¸m s¸t, thóc ®Èy lÉn nhau, cïng lµm viÖc lín. “DÞch vô mét cöa” cña Trung Quèc ra ®êi theo mét triÕt lý nh­ vËy, ®· ®ãng gãp nhiÒu vµo c«ng cuéc ®Êu tranh chèng l¹i søc ú cña qu¸ khø. Sau khi x¸c ®Þnh râ môc tiªu x©y dùng §KKT nh­ phßng thÝ nghiÖm ®Ó ¸p dông c¸c chÝnh s¸ch c¶i c¸ch, më cöa kinh tÕ ra n­íc ngoµi, Trung Quèc m¹nh d¹n ph©n quyÒn cho c¸c §KKT, trung ­¬ng chØ thèng nhÊt qu¶n lý chÝnh s¸ch vÜ m«, thùc hiÖn trao nhiÖm vô, thÈm quyÒn cho ®Þa ph­¬ng ®Ó ®Þa ph­¬ng trùc tiÕp xö lý c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ cô thÓ, x¸c ®Þnh ®ã lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña cÊp d­íi. ViÖc tæ chøc qu¶n lý, ph¸t triÓn kinh tÕ võa lµ nhiÖm vô võa lµ lÜnh vùc chñ ®éng s¸ng t¹o cña ®Þa ph­¬ng trªn c¬ së t«n trong nguyªn t¾c “kh«ng vi ph¹m nguyªn t¾c chung, kh«ng m©u thuÉn lîi Ých toµn côc”. §ã lµ biÓu hiÖn cña nh÷ng g× ®­îc gäi lµ “Trung ­¬ng chØ cho chÝnh s¸ch, kh«ng cho tiÒn”. Bé m¸y hµnh chÝnh cña ®Æc khu trë nªn cã thùc lùc, cã c¬ héi tho¸t khái t×nh tr¹ng quan liªu, cång kÒnh, kÐm hiÖu qu¶. C¸c §KKT ®· s¸ng t¹o “dÞch vô mét cöa” nh»m chíp b¾t kÞp c¬ héi thu hót ®Çu t­, rót ng¾n thêi gian phª duyÖt, nhanh chãng ®­a dù ¸n ®Çu t­ vµo thùc tÕ, sím ph¸t huy hiÖu qu¶ ®Çu t­. VÊn ®Ò qu¶n lý lµ mét ®iÓm yÕu cña ViÖt Nam. Dï ®· ®­îc c¶i tiÕn nhiÒu nh­ng bé m¸y qu¶n lý cña ViÖt Nam vÉn bÞ ®¸nh gi¸ lµ cång kÒnh vµ kÐm hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, t¹i khu kinh tÕ më Chu Lai, n­íc ta ®· m¹nh d¹n ¸p dông “dÞch vô mét cña” t­¬ng tù nh­ t¹i c¸c §KKT cña Trung Quèc. Chóng ta tin t­ëng r»ng m« h×nh qu¶n lý nµy sÏ thùc sù ph¸t huy hiÖu qu¶ vµ sÏ tiÕp tôc ®­îc nghiªn cøu ¸p dông ë c¸c khu kinh tÕ tù do kh¸c. TËn dông ­u thÕ Víi ý ®å x©y dùng c¸c §KKT thµnh nh÷ng “Hång K«ng XHCN”, Trung Quèc ®Æc biÖt chó träng tíi viÖc lùa chän ®Þa diÓm x©y dùng c¸c §KKT. §Þa ®iÓm ®­îc chän ph¶i cã ­u thÕ ®Þa lý, cã triÓn väng trë thµnh c¶ng quèc tÕ, trung t©m mËu dÞch, trung t©m tµi chÝnh, trung t©m th«ng tin quèc tÕ, cã giao th«ng thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn ngo¹i th­¬ng. Nh×n l¹i sù ph¸t triÓn thÇn kú cña ®Æc khu Th©m QuyÕn cã thÓ thÊy râ rµng tÇm quan träng vµ t¸c ®éng cña viÖc lùa chän ®Þa ®iÓm x©y dùng ®Æc khu. MÆc dï lóc ®Çu Th©m QuyÕn chØ lµ mét lµng chµi ë n¬i biªn thuú hÎo l¸nh víi diÖn tÝch 2.020 km2, §KKT chØ cã 327,5 km2 nh­ng l¹i cã vÞ trÝ ®Þa lý ­u viÖt, cã ®Çy ®ñ ®­êng bé , ®­êng biÓn, ®­êng kh«ng vµ cã thÓ dùa vµo néi ®Þa. Th©m QuyÕn chØ c¸ch Hång K«ng mét con s«ng, cã c¶ng Diªm §iÒn cã thÓ trë thµnh c¶ng trung chuyÓn lín nh©t Trung Quèc, dù ®Þnh ®Õn n¨m 2020 cã thÓ bèc dì ®­îc 80 triÖu tÊn hµng hãa, ngoµi ra cßn cã c¸c c¶ng Th­îng Lé, §«ng Gi¸c §Çu, Xµ KhÈu, XÝch Loan, Mai Xµ vµ ®· h×nh thµnh ®­îc mét lo¹t c¸c tuyÕn ®­êng cao tèc Qu¶ng Ch©u-Th©m QuyÕn-Chu H¶i, Th©m QuyÕn-S¸n §Çu. Th©m QuyÕn lµ ga ®Çu mèi cuèi cïng cña 3 tuyÕn ®­êng s¾t chÝnh cña Trung Quèc: B¾c Kinh-Qu¶ng Ch©u, B¾c Kinh-Cöu Long qua Giang T©y vµ B¾c Kinh-Th­îng H¶i qua vïng biÓn §«ng Nam ®Ó h×nh thµnh mét hÖ thèng thñy, bé vµ hµng kh«ng hoµn chØnh. §iÒu kiÖn ®ã hÕt søc thuËn lîi cho ®Çu t­ n­íc ngoµi, cã thÓ kÕt hîp ®­îc c¶ xuÊt khÈu hµng hãa vµ xuÊt khÈu t­ b¶n. Do ®ã víi tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh, trong t­¬ng lai kh«ng xa, Th©m QuyÕn cã thÓ ®uæi kÞp, thËm chÝ v­ît Hång K«ng lµ n¬i ®· cã gÇn 100 n¨m x©y dùng. Khi bµn tíi nh÷ng thµnh c«ng cña Trung Quèc trong viÖc thµnh lËp c¸c §KKT, nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· nhÊn m¹nh tíi nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt cña Trung Quèc mµ c¸c n­íc kh¸c kh«ng cã ®­îc. §ã lµ vÞ trÝ to lín cña t­ b¶n Hång K«ng vµ §µi Loan trong viÖc ®Çu t­ ë c¸c ®Æc khu vµ c¸c vïng kinh tÕ më cöa cña Trung Quèc. ë ®©y nãi tíi “t­ b¶n n­íc ngoµi” lµ tr­íc hÕt nãi tíi t­ b¶n cña Hång K«ng vµ §µi Loan, c¶ hai l·nh thæ nµy ®Òu do ng­êi Trung Quèc kiÓm so¸t. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ c¸c §KKT ®Çu tiªn ®­îc thiÕt lËp ë gÇn Hång K«ng vµ Macao. Trung Quèc sím nhËn ra ­u thÕ ®Æc bÞªt cña sù gÇn kÒ hai n¬i ®ã, ®Æc biÖt lµ Hång K«ng. Zhou Weiping vµ Yang Zhihe, hai häc gi¶ Trung Quèc ®· nªu râ nh÷ng ­u thÕ Êy thµnh c¸c ®iÓm sau ®©y: · Tõ ®ãng cöa ®Õn më cöa ra n­íc ngoµi, kh«ng cã kinh nghiÖm thùc tiÔn, thiÕu kªnh vµ thiÕu ph­¬ng tiÖn th× khã tiÕn hµnh trao ®æi mËu dÞch, hîp t¸c quèc tÕ, giao l­u kü thuËt quèc tÕ, chØ cã lîi dông nh÷ng ­u thÕ Êy míi kh¾c phôc ®­îc nh÷ng chç thiÕu kia; · Ph¶i qua Hång K«ng mµ du nhËp vèn, kü thuËt, kinh nghiÖm qu¶n lý dï lµ t­ b¶n n­íc ngoµi chÝnh cèng th× phÇn lín còng ph¶i qua ®­êng Hång K«ng; · S¶n phÈm n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu t¹o ngo¹i tÖ tr­íc hÕt còng nh»m vµo thÞ tr­êng Hång K«ng vµ Macao ®Ó tiªu thô; · Th«ng tin vµ ®éng th¸i kinh tÕ thÕ giíi tr­íc hÕt ®­îc n¾m b¾t qua Hång K«ng vµ Macao: · Do vÞ trÝ ®Æc biÖt nµy, cã nhiÒu kh¶ n¨ng thu hót c¸c xÝ nghiÖp néi ®Þa tíi kinh doanh. Ngoµi ra, Hång K«ng lµ mét m« h×nh ®Ó c¸c §KKT tham kh¶o vÒ nhiÒu mÆt ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, nh»m x©y dùng mét hÖ th«ng qu¶n lý kinh tÕ thÝch hîp víi c¸c ®Æc khu. Do quy chÕ t« nh­îng cã thêi h¹n cña nã, Hång K«ng ®· ®­îc trao tr¶ cho Trung Quèc vµo n¨m 1997. Tranh thñ gÇn 20 n¨m cßn l¹i ®Ó tËn dông vai trß cña Hång K«ng lµ mét chñ tr­¬ng rÊt kh«n ngoan. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m qua chøng tá chñ tr­¬ng ®ã cã søc sèng nh­ thÕ nµo. Kh«ng nh÷ng Th©m QuyÕn, §KKT ë s¸t c¹nh Hång K«ng ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn nhanh nhÊt mµ c¶ c¸c vïng l©n cËn kh¸c còng cã thªm nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn, ®Õn møc tØnh Qu¶ng §«ng ®­îc vÝ nh­ “con hæ thø n¨m” ë §«ng Nam ¸ ®ang lÊy ®µ. §Æng TiÓu B×nh th× gäi Qu¶ng §«ng lµ mét “Hång K«ng míi”. “Hång K«ng míi" ®· thùc sù dùa vµo søc m¹nh cña Hång K«ng ®Ó ®i lªn. Sù gÇn gòi vÒ ®Þa lý cña c¸c §KKT víi Hång K«ng, ­u thÕ vÒ mÆt tù nhiªn Êy cµng ®­îc nh©n lªn khi phÇn lín c¸c c«ng ty kinh doanh ë Hång K«ng ®Òu do ng­êi Trung Quèc lµm chñ, mµ nh÷ng ng­êi nµy l¹i cã quª qu¸n tõ c¸c vïng néi ®Þa cña Trung Quèc, ®Æc biÖt lµ tõ tØnh Qu¶ng §«ng. Khi c¸c nhµ kinh doanh ng­êi Trung Quèc trë vÒ lµm ¨n ë tØnh Qu¶ng §«ng, hä ®· lµm nh÷ng chuyÕn hµnh h­¬ng vÒ “quª cha ®Êt tæ”. “Tinh thÇn d©n téc” cña ng­êi Trung Quèc ë Hång K«ng ®· t×m thÊy mét n¬i “dông vâ” khi hä më réng kinh doanh vµo néi ®Þa Trung Quèc. Vai trß cña §µi Loan kh¸c víi Hång K«ng trong sù ph¸t triÓn c¸c §KKT vµ c¸c vïng kinh tÕ më cöa. §µi Loan ®­îc coi lµ mét bé phËn l·nh thæ cña Trung Quèc, nh­ng trªn hßn ®¶o lín nµy, chÝnh quyÒn §µi B¾c vÉn gi÷ th¸i ®é ®èi nghÞch víi B¾c Kinh tõ n¨m 1949 ®Õn nay. §µi B¾c tù coi m×nh lµ ®¹i diÖn cña c¶ n­íc Trung Hoa vµ gi÷a 2 bªn kh«ng thiÕt lËp quan hÖ chÝnh thøc nµo. Nh­ng ®ã lµ vÒ mÆt chÝnh trÞ, cßn vÒ mÆt kinh tÕ th× b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, c¸c quan hÖ kinh tÕ gi÷a Trung Quèc vµ §µi Loan ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn khiÕn cho ng­êi ta ng¹c nhiªn. Nh÷ng liªn hÖ ®ang t¨ng lªn vÒ th­¬ng m¹i, ®Çu t­ vµ nh©n sù ®ang lµm xãi mßn nhanh chãng nh÷ng ch­íng ng¹i chÝnh trÞ b¾t nguån tõ hÖ thèng t­ t­ëng ®­îc dùng lªn gi÷a hai n­íc. Hµng triÖu ng­êi §µi Loan trë vÒ th¨m cè h­¬ng vµ hµng tû USD ®ang ®­îc §µi Loan ®Çu t­ vµo Trung Quèc theo nh÷ng kªnh kh¸c nhau. §Þa bµn lµm ¨n cña c¸c ty §µi Loan chñ yÕu lµ ë tØnh Phóc KiÕn, tØnh ®èi diÖn víi §µi Loan ë bªn kia eo biÓn §µi Loan. H¹ M«n, §KKT thuéc tØnh Phóc KiÕn ®· trë thµnh bµn ®¹p cho c¸c c«ng ty §µi Loan vµo lµm ¨n ë néi ®Þa. Ngoµi lîi thÕ gÇn gòi vÒ ®Þa lý, H¹ M«n cßn cã nh÷ng lîi thÕ kh¸c kh«ng kÐm phÇn quan träng: ng­êi Trung Quèc ë §µi Loan phÇn lín cã nguån gèc tõ Phóc KiÕn, hä ®Òu nãi tiÕng gièng nhau vµ cã nh÷ng sinh ho¹t v¨n ho¸ gièng nhau. ë Phóc KiÕn, cuéc chiÕn tranh l¹nh gi÷a lôc ®Þa vµ §µi Loan hÇu nh­ bÞ quªn l·ng. Tuy kh«ng cã nh÷ng liªn l¹c chÝnh thøc nh­ng nh÷ng liªn l¹c b»ng “thuyÒn ®¸nh c¸” kh«ng ngõng t¨ng lªn gi÷a §µi Loan vµ lôc ®Þa. Trong hoµn c¶nh ch­a b×nh th­êng quan hÖ Êy, ChÝnh phñ Trung Quèc vÉn tËn dung ®­îc nh÷ng lîi thÕ do gÇn gòi víi §µi Loan ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c §KKT cña m×nh. §©y kh«ng ph¶i lµ “chÝnh s¸ch thùc dông” cña c¸c nhµ l·nh ®¹o Trung Quèc nh­ cã ng­êi nhËn xÐt mµ lµ mét tÇm nh×n lÞch sö b¾t nguån tõ nh÷ng gi¸ trÞ d©n téc chung mµ nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o Trung Quèc biÕt n¾m lÊy. ë Trung Quèc, tinh thÇn d©n téc ®­îc kh¼ng ®Þnh rÊt m¹nh, tõ xa x­a. Nh­ nhµ Trung Quèc häc næi tiÕng ng­êi Ph¸p Michel Granet tõng nhËn xÐt rÊt ®óng: ng­êi Trung Quèc coi b¶n th©n quèc gia m×nh lµ mét “t«n gi¸o”, t©m lý phæ biÕn cña hä lµ tù coi m×nh nh­ trung t©m cña thiªn h¹ (gÇm trêi). Trong viÖc tËn dông nh÷ng ­u thÕ do gÇn kÒ Hång K«ng vµ §µi Loan, nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o Trung Quèc ®· nhÊn m¹nh tíi tinh thÇn d©n téc Êy. §èi víi hä, nh÷ng kh¸c biÖt vÒ chñ thuyÕt, vÒ hÖ t­ t­ëng giai cÊp lµ thø yÕu, c¸i chñ yÕu lµ chñ nghÜa yªu n­íc. Nh÷ng mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ s¾c téc, v¨n ho¸, t×nh nghÜa quª h­¬ng cña Hoa kiÒu víi c¸c §KKT ®· biÕn nh÷ng m¶nh ®Êt nghÌo nµn nµy thµnh nh÷ng vïng ®Êt høa cho hä thùc hiÖn nghÜa vô vµ bæn phËn ®èi víi quª h­¬ng. Ngoµi nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt nãi trªn, Trung Quèc còng t×m c¸ch khai th¸c tÊt c¶ nh÷ng lîi thÕ kh¸c tõ bªn ngoµi, dï lµ tõ ®©u tíi: tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn ph­¬ng T©y, tõ c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi ë §«ng Nam ¸ vµ Nam Mü, tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn… Trung Quèc ®Æt lªn hµng ®Çu nh÷ng lîi Ých ph¸t triÓn kinh tÕ vµ gÇn nh­ kh«ng chó träng tíi nh÷ng kh¸c biÖt vÒ hÖ t­ t­ëng. Mét sè quèc gia bÞ nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi “tÈy chay” vÒ kinh tÕ v× nh÷ng lý do kh¸c nhau nh­ng vÉn ®­îc Trung Quèc coi lµ nh÷ng b¹n hµng cña m×nh. Râ rÖt nhÊt lµ tr­êng hîp quan hÖ víi Nam TriÒu Tiªn. Trong khi vÉn gi÷ c¸c quan hÖ ®ång minh gÇn gòi vµ th©n thiÕt víi B¾c TriÒu Tiªn, Trung Quèc vÉn t×m c¸ch thiÕt lËp vµ t¨ng c­êng c¸c quan hÖ kinh tÕ víi Nam TriÒu Tiªn, dï hai n­íc lóc ®ã ch­a thiÕt lËp nh÷ng quan hÖ vÒ mÆt nhµ n­íc. Víi mét chÝnh s¸ch uyÓn chuyÓn ®Õn møc tèi ®a nh­ vËy, ngoµi nh÷ng nguån tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ tõ Hång K«ng vµ §µi Loan, Trung Quèc ®· khai th¸c ®­îc nh÷ng nguån tµi chÝnh vµ c«ng nghÖ to lín kh¸c tõ b¹n hµng kh¾p thÕ giíi, tr­íc hÕt lµ c¸c n­íc ph¸t triÓn ph­¬ng T©y. ViÖt Nam mÆc dï kh«ng cã nh÷ng lîi thÕ ®Æc biÖt nh­ Trung Quèc nh­ng nh÷ng lîi thÕ cña ViÖt Nam còng kh«ng ph¶i lµ nhá, nh­ ®· ph©n tÝch trong phÇn thuËn lîi. §iÒu quan träng lµ trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®Æc khu kinh tÕ, chóng ta ph¶i khai th¸c tèi ­u c¸c lîi thÕ cña m×nh. 5. TËn dông thêi c¬ Cuèi thËp kû 70, ®Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX, sau mét thêi gian ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng, c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn trªn thÕ giíi cã xu h­íng chuyÓn vèn ®Çu t­ ra n­íc ngoµi, chñ yÕu tíi c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn nh»m chuyÓn giao nh÷ng c«ng nghÖ ®· phÇn nµo l¹c hËu vµ lîi dông nguån nguyªn liÖu, lao ®éng t¹i chç rÎ h¬n. ChÝnh xuÊt ph¸t tõ nhËn thøc thùc tÕ nµy chø kh«ng ph¶i tõ c¸c lËp luËn viÓn v«ng mµ Trung Quèc ®· x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp. HiÓu râ thùc tÕ, n¾m ch¾c thêi c¬, thÊm nhuÇn phÐp biÖn chøng duy vËt, tõ bá c¸c ­íc muèn ph¸t triÓn kinh tÕ ®¹i nh¶y vät, duy ý chÝ tr­íc ®©y trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch lµ nh÷ng kinh nghiÖm ®æi míi ®¾t gi¸ trong qu¶n lý kinh tÕ cña Trung Quèc. HiÓu râ xu thÕ vËn ®éng quèc tÕ, Trung Quèc ®· chÝnh thøc kh¼ng ®Þnh h­íng x©y dùng nÒn kinh tÕ h­íng ngo¹i, ­u tiªn mét sè ngµnh liªn quan tíi xuÊt khÈu hoÆc cã sö dông c«ng nghÖ cao. Ho¹t ®éng cña c¸c ®Æc khu rÊt chó träng tíi nh÷ng thay ®æi kinh tÕ trong vïng. Lóc c¸c §KKT ®­îc thµnh lËp ë Trung Quèc còng lµ lóc c¸c n­íc thuéc khu vùc Th¸i B×nh D­¬ng ph¸t triÓn m¹nh mÏ, dÉn tíi chç lµm thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ®ã. Cµng ®¹t tíi nh÷ng tr×nh ®é cao h¬n vÒ xuÊt khÈu, c¸c n­íc ®ã cµng Ýt quan t©m h¬n tíi nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu truyÒn thèng. Ch¼ng h¹n khi Hµn Quèc vµ §µi Loan thµnh c«ng vÒ xuÊt khÈu « t« vµ c¸c hµng ®iÖn tö th× l¹i bá láng viÖc xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tiªu dïng réng r·i nh­ quÇn ¸o, ®å ch¬i, ®å ®iÖn sinh ho¹t…ThÕ lµ Trung Quèc n¾m lÊy nh÷ng xu h­íng míi Êy, ho¹t ®éng cña c¸c §KKT ®­îc h­íng vµo nh÷ng kÏ hë th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc trong vïng. Sù thuËn lîi vÒ vÞ trÝ ®Þa lý cña c¸c §KKT Trung Quèc mét mÆt lµ nã n»m ë c¸c khu vùc kinh tÕ ven biÓn phÝa §«ng, n¬i tiÕp gi¸p víi c¸c nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt cña ch©u ¸ trong thËp kû 80 vµ 90 cña thÕ kû XX nh­ NhËt B¶n, NICs vµ ASEAN. §iÒu nµy cã thÓ t¹o thuËn lîi rÊt lín trong viÖc n¾m b¾t thêi c¬, ®ãn nhËn thêi c¬ vµ chíp lÊy thêi c¬ cña ChÝnh phñ Trung Quèc tr­íc xu thÕ khu vùc ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra. Cã thÓ nãi vÊn ®Ò t¹o lËp §KKT ë n­íc ta ®­îc ®Æt ra nh­ mét bµi to¸n lín. Trong ®ã yÕu tè “®Þa lîi”-vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn-®· râ rµng rÊt thuËn lîi, nh­ng tÊt nhiªn kh«ng kÐm phÇn thö th¸ch. YÕu tè thø hai thuéc vÒ con ng­êi-“nh©n hoµ”- tuy chóng ta thèng nhÊt ý chÝ hµnh ®éng b»ng nh÷ng chñ tr­¬ng ®óng ®¾n, nh÷ng quyÕt s¸ch sao cho hÊp dÉn, phï hîp víi yªu cÇu cña c¸c nhµ ®Çu t­ quèc tÕ, nh­ng dÔ th­êng bá qua yÕu tè thø ba cña bÊt kú bµi to¸n ®Çu t­ nµo: “thêi c¬”. LiÖu thêi c¬ tõ m«i tr­êng kinh tÕ thÕ giíi cã chê ®îi chóng ta kh«ng? HiÖn chóng ta míi chØ cã mét KKTM, trong khi thùc tiÔn n­íc ta cÇn nhiÒu h¬n thÕ. NÕu nh­ c¸c KKTM tiÕp theo cña chóng ta ra ®êi qu¸ muén th× ch¾c ch¾n sÏ kh«ng cßn “lîi thÕ cña ng­êi ®i sau”. M« h×nh ®ã kh«ng cßn thÝch hîp ®Ó tËn dông thêi c¬ n÷a. Khi ®ã chóng ta sÏ ph¶i cÇn mét m« h×nh míi kh«ng chØ bao hµm ý nghÜa lµ mét kh«ng gian kinh tÕ ®Æc thï so víi phÇn cßn laÞ cña quèc gia mµ h¬n thÕ n÷a, cÇn cã nh÷ng nÐt ®Æc thï hÊp dÉn h¬n so víi phÇn cßn l¹i cña thÕ giíi. KÕt luËn Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ ®a d¹ng vµ cã sù c¹nh tranh gay g¾t nh­ hiÖn nay th× viÖc hîp t¸c vµ héi nhËp víi thÞ tr­êng quèc tÕ lµ xu h­íng cña thêi ®¹i. ViÖc ph¸t triÓn khu kinh tÕ tù do kh«ng chØ ®¬n thuÇn theo m« h×nh khu th­¬ng m¹i hoÆc KCN mµ cÇn thiÕt h×nh thµnh nh÷ng m« h×nh míi, cã yªu cÇu, cã môc ®Ých cao h¬n, ph¸t triÓn toµn diÖn ë mét khu vùc l·nh thæ nhÊt ®Þnh ®Ó ph¸t huy tÝnh ®a d¹ng, tù do trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh ®èi ngo¹i. M« h×nh ®Æc tr­ng theo kiÓu nµy lµ §KKT. §KKT lµ mét m« h×nh ®Æc thï cña khu kinh tÕ tù do. Nã mang ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh khu kinh tÕ tù do vµ cã nh÷ng ­u thÕ v­ît tréi h¬n h¼n. T¹i §KKT cã mét c¬ chÕ luËt – kinh tÕ rÊt thuËn lîi, hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ c¶ trong vµ ngoµi n­íc. Víi quy m« nh­ mét x· héi thu nhá, mét c¬ cÊu kinh tÕ ®a ngµnh phong phó, c¸c nhµ ®Çu t­ cã thÓ tù do lùa chän h×nh thøc vµ quy m« ®Çu t­ vµo §KKT. §KKT coi träng sù tù do vµ b×nh ®¼ng trong kinh doanh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, ®ã lµ mét m«i tr­êng kinh doanh tù do, tu©n theo c¸c quy luËt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt n­íc, §KKT thùc sù lµ mét gi¶i ph¸p vÒ vèn, khoa häc c«ng nghÖ vµ kü n¨ng qu¶n lý hiÖn ®¹i ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. §KKT ®­îc coi lµ cöa ngâ cña ®Êt n­íc víi thÞ tr­êng thÕ giíi, lµ n¬i kÕt hîp tèt nhÊt c¸c nguån lùc trong n­íc víi c¸c yÕu tè quèc tÕ ®Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ, CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu. §KKT cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi c¸c vïng l·nh thæ kh¸c. §KKT ®­îc thµnh lËp kh«ng chØ v× lîi Ých cña b¶n th©n nã mµ cßn v× sù ph¸t triÓn chung cña c¶ ®Êt n­íc. Chóng lµ mét phÇn quan träng trong chiÕn l­îc më cöa nÒn kinh tÕ. C¸c §KKT trong chÝnh s¸ch më cöa sau nh÷ng n¨m dµi tù giam m×nh trong cÊm thµnh ®· gãp phÇn håi sinh n­íc Trung Hoa, ®­a n­íc nµy hoµ nhËp vµo thÕ gií hiÖn ®¹i. Chñ tÞch Giang Tr¹ch D©n ®· coi viÖc thµnh lËp c¸c §KKT lµ mét trong ba sù kiÖn vÜ ®¹i nhÊt cña Trung Quèc trong thÕ kû nµy, cïng víi c¸ch m¹ng T©n Hîi vµ viÖc thµnh lËp n­íc Céng Hoµ Nh©n D©n Trung Hoa. XÐt vÒ gãc ®é lÞch sö, c¸c häc gi¶ ®¸nh gi¸ r»ng: “nhê x©y dùng §KKT thµnh c«ng, cã kh¶ n¨ng Trung Quèc lµ n­íc duy nhÊt trong lÞch sö thÕ giíi ®· rít xuèng ®¸y tõ ®Ønh cao cña v¨n minh nh©n lo¹i råi l¹i v­¬n tíi ®Ønh cao ®ã mét lÇn n÷a”. Vai trß “phßng thÝ nghiÖm” cña c¸c §KKT vµ nh÷ng kÕt qu¶ mµ chóng mang l¹i cho nÒn kinh tÕ Trung Quèc thùc sù lµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u ®èi víi c¸c n­íc ®ang thùc hiÖn c«ng cuéc c¶i c¸ch, ®æi míi, x©y dùng c¬ chÕ kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc hiÖn nay. Kinh nghiÖm næi bËt mang mµu s¾c Trung Quèc mµ chóng ta cã thÓ häc hái lµ kiªn tr×, quyÕt t©m thùc hiÖn ®­êng lèi c¶i c¸ch; x©y dùng nÒn kinh tÕ më cã liÒu l­îng; ph¸t triÓn tõ dÔ ®Õn khã; tõ n¬i cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Õn c¸c n¬i kh¸c; tõ Ýt ®Õn nhiÒu; võa lµm võa t×m hiÓu võa ®óc rót kinh nghiÖm c¶ vÒ nhËn thøc, c¶ vÒ thùc tiÔn. ViÖc x©y dùng §KKT ph¶i héi tô ®Çy ®ñ c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan, tr¸nh chñ quan duy ý chÝ, ph¶i tËn dông nh÷ng lîi thÕ s½n cã cña m×nh, tranh thñ khai th¸c tÊt c¶ c¸c lîi thÕ kh¸c tõ bªn ngoµi kÕt hîp víi viÖc ®Ò ra s¸ch l­îc ®óng ®¾n kÞp thêi ®Ó ®ãn nhËn vµ tËn dông thêi c¬. MÆc dï cã nhiÒu thuËn lîi vµ khã kh¨n kh¸c nhau, nh­ng víi ®­êng lèi chØ ®¹o ®óng ®¾n cña Nhµ n­íc, sù ®ång lßng dèc søc cña nh©n d©n, víi sù gióp ®ì cña c¸c tæ chøc kinh tÕ, tµi chÝnh quèc tÕ, chóng ta cã thÓ tin ch¾c r»ng, c¸c §KKT sÏ ®­îc x©y dùng thµnh c«ng, gãp phÇn thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ , ®­a ViÖt Nam trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020. ._.