Tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh ở Việt Nam hiện nay

Lêi c¶m ¬n Tr­íc hÕt, em xin bµy tá lßng c¶m ¬n ch©n thµnh vµ s©u s¾c tíi GS.TS.NG¦T NguyÔn ThÞ M¬, HiÖu tr­ëng tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng; mÆc dï rÊt bËn víi c«ng t¸c khoa häc còng nh­ c«ng t¸c qu¶n lý, c« vÉn thu xÕp thêi gian, tËn t×nh chØ b¶o h­íng dÉn em trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn kho¸ luËn. Thùc sù nh÷ng chØ b¶o vµ gîi më cña c« ®· gióp em cã ®­îc ®Þnh h­íng nghiªn cøu ®óng ®¾n tr­íc vÊn ®Ò míi mÎ vµ phøc t¹p víi mét sinh viªn kinh tÕ, gióp em tr­ëng thµnh lªn rÊt nhiÒu tõ nh÷ng b­íc ®Çu tiªn trªn con ®­êng nghiªn cøu khoa häc. Em còng xin ®­îc c¶m ¬n c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ®· gãp c«ng d¹y dç em trong h¬n bèn n¨m cña sù nç lùc, niÒm vui vµ nh÷ng bµi häc quý gi¸ t¹i tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng. Cuèi cïng, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n gia ®×nh, vµ c¸c b¹n cïng líp v× sù ñng hé trong s¸ng vµ nhiÖt thµnh, ®· gãp phÇn quan träng gióp em hoµn thµnh nghiªn cøu cña m×nh. Hµ Néi th¸ng 12 – 2003 TrÇn H¶i Quang Môc lôc Danh môc c¸c ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t Lêi më ®Çu tµi liÖu tham kh¶o phô lôc Danh môc c¸c ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t XHCN X· héi chñ nghÜa WTO Tæ chøc th­¬ng m¹i ThÕ giíi WEF DiÔn ®µn kinh tÕ ThÕ giíi VCCI Phßng Th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp ViÖt Nam BTA HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt Nam Hoa Kú EVN Tæng c«ng ty §iÖn lùc ViÖt Nam TNHH Tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n Lêi Më ®Çu TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Sau h¬n 15 n¨m ®æi míi, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu rÊt ®¸ng khÝch lÖ. Nh÷ng n¨m ®Çu cña thËp niªn 90 cña thÕ kû tr­íc ®· chøng kiÕn sù t¨ng tr­ëng nhanh vµ m¹nh mÏ trªn hÇu hÕt c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ, víi møc t¨ng b×nh qu©n GDP trªn 8%/n¨m. TiÕp ®ã lµ giai ®o¹n chóng ta cã nh÷ng ®iÒu chØnh phï hîp nh»m ®èi phã víi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸ n¨m 1997, vµ thÝch øng víi hoµn c¶nh míi nh»m môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng. N¨m 2002 GDP ViÖt Nam ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng 7,04%/n¨m, vµ theo ®¸nh gi¸ míi nhÊt cña Uû ban Kinh tÕ vµ Ng©n s¸ch cña Quèc Héi th× n¨m 2003 tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP ­íc ®¹t 7,2 - 7,3% Nguån: www.vnn.vn >kinh tÕ> GDP t¨ng tr­ëng cao nhÊt trong 6 n¨m qua, 08/10/2003. (møc t¨ng tr­ëng liªn tôc vµ cao nhÊt trong giai ®o¹n 1997 - 2003). ViÖt Nam ®ang tiÕn nh÷ng b­íc v÷ng ch¾c trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ, phÊn ®Êu n¨m 2020 sÏ trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. §Ó ®¹t môc tiªu ®ã, Nhµ n­íc ®· liªn tôc cã nh÷ng chÝnh s¸ch míi khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh. ViÖc ra ®êi LuËt Th­¬ng m¹i 1997 vµ LuËt doanh nghiÖp 1999 ®­îc coi lµ hai dÊu mèc quan träng trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh doanh ë ViÖt Nam. Thêi gian qua, ho¹t ®éng kinh doanh ë ViÖt Nam ®· thùc sù khëi s¾c m¹nh mÏ. §Æc biÖt, sù ra ®êi cña LuËt doanh nghiÖp 1999 kh«ng chØ thÓ hiÖn sù ®æi míi vÒ c¸ch qu¶n lý cña Nhµ n­íc víi doanh nghiÖp, mµ cßn ph¶n ¸nh t­ duy míi cña Nhµ n­íc ta vµ toµn x· héi vÒ vai trß cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, cña c¸c doanh nh©n trªn mÆt trËn x©y dùng kinh tÕ. Ch­a bao giê viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp vµ kinh doanh l¹i thuËn lîi vµ dÔ dµng nh­ hiÖn nay. Tuy nhiªn, chóng ta còng cÇn nhËn râ mét thùc tÕ lµ hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh doanh cña ViÖt Nam ch­a ®ång bé vµ ®Çy ®ñ, ch­a ph¸t triÓn kÞp thêi víi thùc tÕ rÊt sèng ®éng cña thÞ tr­êng, mµ vÝ dô ®iÓn h×nh lµ ®Õn nay n­íc ta vÉn ch­a cã LuËt c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn. Nh÷ng n¨m qua xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, l¹m dông vÞ thÕ ®éc quyÒn mµ chóng ta kh«ng thÓ xö lý. Nh÷ng hµnh vi nh­ ph¸ sãng liªn l¹c cña C«ng ty taxi T©n Hoµng Minh, vi ph¹m quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp, sö dông tr¸i phÐp th­¬ng hiÖu, tháa thuËn ngÇm trong ®Êu thÇu, ®Êu gi¸…®ang hµng ngµy lµm xÊu ®i m«i tr­êng c¹nh tranh, lµm tæn h¹i c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ch©n chÝnh, nghiªm träng h¬n lµ g©y thiÖt h¹i rÊt lín cho nÒn kinh tÕ, c¶n trë viÖc gia nhËp WTO cña n­íc ta. Thùc tÕ ®ã ®Æt ra yªu cÇu bøc thiÕt lµ lµm thÕ nµo ®Ó nhanh chãng t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh, khuyÕn khÝch mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc cña kinh tÕ thÞ tr­êng; t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n ch©n chÝnh ho¹t ®éng, thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ. §iÒu nµy kh«ng chØ ®ßi hái sù nç lùc cña Nhµ n­íc, mµ cßn cña b¶n th©n doanh nghiÖp, cña ng­êi tiªu dïng, vµ cña toµn x· héi, nh»m t¹o dùng v¨n hãa kinh doanh ë ViÖt Nam. XuÊt ph¸t tõ suy nghÜ ®ã em chän vÊn ®Ò ‘nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh ë ViÖt Nam hiÖn nay ’ lµm ®Ò tµi cña Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc cña m×nh. Môc ®Ých nghiªn cøu Th«ng qua viÖc ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¹nh tranh vµ m«i tr­êng c¹nh tranh ë ViÖt Nam thêi gian qua, ng­êi viÕt cè g¾ng ph©n tÝch c¸c nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¸c tån t¹i, ®Ó tõ ®ã ®­a ra mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¹o dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t­îng nghiªn cøu: §èi t­îng nghiªn cøu cña Khãa luËn tèt nghiÖp nµy lµ nh÷ng quan hÖ x· héi liªn quan ®Õn c¹nh tranh, m«i tr­êng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp ViÖt Nam. Ph¹m vi nghiªn cøu: C¹nh tranh vµ m«i tr­êng c¹nh tranh lµ vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, hiÖn nay vÉn cßn nhiÒu quan ®iÓm kh«ng thèng nhÊt c¶ ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. H¬n n÷a kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam vÉn ®ang trong giai ®o¹n míi h×nh thµnh, liªn tôc cã nh÷ng biÕn ®æi, vËn ®éng. V× vËy, trong khu«n khæ h¹n hÑp cña Khãa luËn còng nh­ do h¹n chÕ kh¶ n¨ng, sù am hiÓu vÒ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, ng­êi viÕt chØ tËp trung nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh cña doanh nghiÖp nãi chung, kh«ng ph©n biÖt c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc hay t­ nh©n. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp ViÖt Nam trong Khãa luËn bao gåm c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp thµnh lËp theo LuËt doanh nghiÖp 1999, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp Nhµ n­íc 1995, c¸c doanh nghiÖp cã yÕu tè n­íc ngoµi ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam theo luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi (ban hµnh lÇn ®Çu n¨m 1987, söa ®æi lÇn gÇn nhÊt n¨m 2000). Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu §Ó thùc hiÖn khãa luËn, ng­êi viÕt ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu nh­ ph­¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, ph­¬ng ph¸p hÖ thèng, so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp; kÕt hîp gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn th«ng qua c¸c tµi liÖu vµ viÖc t×m hiÓu, tham kh¶o trùc tiÕp tõ c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ doanh nghiÖp. Khãa luËn nµy còng vËn dông c¸c quan ®iÓm, ®­êng lèi chÝnh s¸ch vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò nghiªn cøu. KÕt cÊu cña Khãa luËn Ngoµi c¸c phÇn Môc lôc, Lêi më ®Çu, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o, Phô lôc, Khãa luËn ®­îc chia thµnh 03 ch­¬ng nh­ sau: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh Ch­¬ng II: thùc tr¹ng m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh ë ViÖt Nam Ch­¬ng III: nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ c¹nh tranh vµ m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh Kh¸i niÖm vÒ c¹nh tranh trong kinh doanh Kinh doanh vµ ®Æc ®iÓm cña c¸c ho¹t ®éng kinh doanh Kh¸i niÖm kinh doanh HiÖn nay cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ kinh doanh. Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt xuÊt b¶n n¨m 2000 ®Þnh nghÜa kinh doanh lµ “tæ chøc viÖc s¶n xuÊt, bu«n b¸n, dÞch vô nh»m môc ®Ých sinh lîi” Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ViÖn Ng«n ng÷ häc, Hoµng Phª (chñ biªn), NXB §µ N½ng 2000, tr.529 . C¸ch hiÓu nµy ch­a thùc sù ®Çy ®ñ vµ bao qu¸t hÕt c¸c ho¹t ®éng kinh doanh, vÝ dô c¸c ho¹t ®éng ®Çu t­, mua b¸n chøng kho¸n… Kinh doanh theo ®Þnh nghÜa cña Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam lµ “ph­¬ng thøc ho¹t ®éng kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn tån t¹i mét nÒn kinh tÕ hµng hãa, gåm tæng thÓ nh÷ng ph­¬ng ph¸p, h×nh thøc vµ ph­¬ng tiÖn mµ chñ thÓ kinh tÕ sö dông ®Ó thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña m×nh (bao gåm qu¸ tr×nh ®Çu t­, s¶n xuÊt, vËn t¶i, th­¬ng m¹i, dÞch vô …) trªn c¬ së vËn dông quy luËt gi¸ trÞ cïng c¸c quy luËt kh¸c nh»m ®¹t môc tiªu vèn sinh lêi cao nhÊt” Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, tËp 1, Trung t©m biªn so¹n Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam 1995, tr.581 . C¸ch hiÓu nµy ®· g¾n ho¹t ®éng kinh doanh víi kinh tÕ hµng hãa; tøc lµ kinh doanh chØ xuÊt hiÖn khi cã hµng hãa trao ®æi; trong nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp kh«ng thÓ cã ho¹t ®éng kinh doanh. LuËt Doanh nghiÖp ViÖt Nam n¨m 1999 ®Þnh nghÜa “kinh doanh lµ viÖc thùc hiÖn mét, mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh ®Çu t­, tõ s¶n xuÊt ®Õn tiªu thô s¶n phÈm hoÆc cung øng dÞch vô trªn thÞ tr­êng nh»m môc ®Ých sinh lîi” §iÒu 3, LuËt Doanh nghiÖp 1999, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia 1999, tr.8 . Nh­ vËy, kinh doanh ®­îc hiÓu rÊt réng, bao hµm nhiÒu ho¹t ®éng kinh tÕ tõ ®Çu t­, s¶n xuÊt, mua b¸n trao ®æi hµng hãa tíi c¸c dÞch vô nh­ cho thuª tµi chÝnh, thuª mua, li x¨ng, nh­îng quyÒn, t­ vÊn… BÊt cø ho¹t ®éng nµo cña chñ thÓ kinh tÕ nh»m môc tiªu sinh lîi ®Òu ®­îc coi lµ ho¹t ®éng kinh doanh. §Æc biÖt, tr­íc khi cã LuËt Doanh nghiÖp 1999 c¸c chñ thÓ kinh tÕ chØ ®­îc kinh doanh c¸c lÜnh vùc mµ luËt ph¸p cho phÐp, nh­ng LuËt Doanh nghiÖp 1999 ®· më rµo khi cho phÐp doanh nghiÖp ®­îc “tù chñ ®¨ng ký vµ thùc hiÖn kinh doanh” §iÒu 6 LuËt Doanh nghiÖp 1999, s®d. tr. 11 c¸c ngµnh mµ luËt ph¸p kh«ng cÊm. Tõ ®ã xuÊt hiÖn rÊt nhiÒu ho¹t ®éng kinh doanh mµ tr­íc ®©y ë ViÖt Nam ch­a hÒ cã, nh­ dÞch vô b¶o vÖ, m«i giíi h«n nh©n, t­ vÊn, ch¨m sãc trÎ em, ng­êi giµ, tr«ng gi÷ vËt nu«i trong gia ®×nh…Trong t­¬ng lai ch¾c ch¾n cßn xuÊt hiÖn nhiÒu h×nh thøc kinh doanh míi, chóng t«i t¸n thµnh ®Þnh nghÜa vÒ kinh doanh nh­ LuËt doanh nghiÖp 1999 qui ®Þnh, v× c¸ch tiÕp cËn më kh¸i niÖm kinh doanh nh­ trªn lµ hîp lý, phï hîp víi thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh doanh ë ViÖt Nam hiÖn nay. §Æc ®iÓm c¸c ho¹t ®éng kinh doanh Tuy kh¸i niÖm kinh doanh ®­îc hiÓu réng nh­ vËy, nh­ng c¸c ho¹t ®éng kinh doanh cã chung mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n nh­ sau: Thø nhÊt, kinh doanh ph¶i do mét chñ thÓ thùc hiÖn, ®­îc gäi lµ chñ thÓ kinh doanh. Chñ thÓ kinh doanh cã thÓ lµ c¸ nh©n kinh doanh, chñ doanh nghiÖp… nh÷ng ®èi t­îng trùc tiÕp ra quyÕt ®Þnh kinh doanh, trùc tiÕp ho¹t ®éng trªn thÞ tr­êng. Thø hai, ho¹t ®éng kinh doanh lu«n g¾n víi lo¹i hµng hãa vµ thÞ tr­êng nhÊt ®Þnh. Chñ thÓ kinh doanh c¨n cø vµo c¸c th«ng tin tõ thÞ tr­ßng mµ ®­a ra c¸c quyÕt ®Þnh vÒ s¶n phÈm g×, kh¸ch hµng lµ ai vµ ph­¬ng thøc kinh doanh nh­ thÕ nµo. Ngµy nay khi kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn tíi tr×nh ®é cao, th× ho¹t ®éng kinh doanh kh«ng chØ g¾n víi mét thÞ tr­êng duy nhÊt, mµ lu«n tån t¹i sù liªn kÕt, ¶nh h­ëng gi÷a c¸c thÞ tr­êng; gi÷a thÞ tr­êng cña c¸c ngµnh kh¸c nhau, gi÷a thÞ tr­êng trong n­íc, khu vùc vµ quèc tÕ. Thø ba, kinh doanh lu«n g¾n víi sù vËn ®éng cña vèn. Nhµ kinh doanh sö dông c¸c yÕu tè ®Çu vµo t¹o ra hµng hãa, cung cÊp hµng hãa ®ã ra thÞ tr­êng vµ thu vÒ mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh. Kho¶n thu nhËp nµy th­êng lín h¬n gi¸ trÞ ban ®Çu cña vèn. Theo ph©n tÝch cña C.M¸c sù vËn ®éng ®ã thÓ hiÖn qua c«ng thøc T-H-T’. T lµ sè tiÒn ban ®Çu nhµ kinh doanh bá ra ®Çu t­ vµo t­ liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng, H lµ hµng hãa ®­îc t¹o ra, vµ T’ lµ gi¸ trÞ nhµ kinh doanh thu l¹i khi hµng hãa ®­îc thÞ tr­êng tiªu thô. ChÝnh nhê sù vËn ®éng nµy mµ nhµ kinh doanh thu ®­îc lîi nhuËn. Kh«ng cã sù vËn ®éng cña vèn tøc lµ kh«ng cã ho¹t ®éng kinh doanh. Thø t­, môc ®Ých cña kinh doanh lµ lîi nhuËn. §©y lµ ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña ho¹t ®éng kinh doanh, chi phèi rÊt lín ho¹t ®éng kinh doanh, ®Æc biÖt ho¹t ®éng c¹nh tranh. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp, cã nh÷ng giai ®o¹n cã thÓ doanh nghiÖp hµnh ®éng ®i ng­îc l¹i môc ®Ých lîi nhuËn cña m×nh, nh­ h¹ gi¸ s¶n phÈm, thËm chÝ chÊp nhËn lç, b¸n d­íi gi¸ thµnh s¶n xuÊt. Tuy nhiªn xÐt cho cïng th× doanh nghiÖp vÉn hµnh ®éng víi niÒm tin r»ng m×nh sÏ thu lîi nhuËn lín h¬n trong t­¬ng lai. Lîi nhuËn võa lµ ®éng c¬, môc ®Ých võa lµ kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nã chÝnh lµ c¬ së ®Ó gióp cho sù ph©n biÖt víi c¸c ho¹t ®éng phi lîi nhuËn lµ nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng ph¶i lµ kinh doanh. C¹nh tranh vµ vai trß cña c¹nh tranh ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh Kh¸i niÖm c¹nh tranh C¹nh tranh lµ mét lÜnh vùc t­¬ng ®èi míi ë ViÖt Nam. C¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn lÜnh vùc nµy ®ang cßn ®­îc nhËn thøc rÊt kh¸c nhau. Theo ®Þnh nghÜa cña Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, c¹nh tranh lµ “tranh ®ua gi÷a nh÷ng c¸ nh©n, tËp thÓ cã chøc n¨ng nh­ nhau, nh»m giµnh phÇn h¬n, phÇn th¾ng vÒ m×nh” Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Trung t©m Ng«n ng÷ vµ V¨n hãa ViÖt Nam, NguyÔn Nh­ ý (chñ biªn), NXB V¨n hãa th«ng tin 1998, tr.258 . Nh­ vËy ph¶i tån t¹i mét nhãm (lín h¬n hai) ng­êi hoÆc tæ chøc cïng cã môc ®Ých lµ giµnh phÇn lîi vÒ m×nh, vµ phÇn lîi chung Êy lµ h÷u h¹n th× sÏ n¶y sinh sù ganh ®ua, tranh ®ua, giµnh giËt gi÷a c¸c nhãm lîi Ých Êy; ®ã chÝnh lµ c¹nh tranh. Ho¹t ®éng c¹nh tranh cã thÓ diÔn ra trong mäi ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi, chø kh«ng bã hÑp trong ho¹t ®éng kinh doanh. Kh¸i niÖm c¹nh tranh ®· ®­îc sö dông rÊt réng r·i trong khoa häc kinh tÕ, thuËt ng÷ nµy ®­îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp, c¸c ngµnh, c¸c quèc gia. V× vËy, hiÖn nay ch­a cã mét ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖm nµy mét c¸ch thèng nhÊt. Theo ®Þnh nghÜa cña §¹i tõ ®iÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh“lµ biÓu hiÖn cña chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ cïng lo¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng v× nghÜ ®Õn lîi Ých cña b¶n th©n nh»m t¨ng c­êng thùc lùc kinh tÕ cña m×nh, lo¹i trõ hµnh vi t­¬ng ®ång cña chñ thÓ hµnh vi kinh tÕ cïng lo¹i” §¹i tõ ®iÓn Kinh tÕ thÞ tr­êng, ViÖn nghiªn cøu vµ phæ biÕn tri thøc b¸ch khoa 1998, tr. 149 . Theo c¸ch hiÓu nµy th× c¹nh tranh xuÊt ph¸t tõ xung ®ét vÒ quyÒn lîi kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ “cïng lo¹i” (cïng cung cÊp mét lo¹i s¶n phÈm, dÞch vô). C¹nh tranh cã hai môc tiªu cô thÓ lµ t¨ng c­êng n¨ng lùc cña m×nh vµ lo¹i trõ ®èi thñ; c¸ch hiÓu nµy gÇn t­¬ng ®ång víi quan ®iÓm cña GS.TS. §µo TrÝ óc, ViÖn tr­ëng ViÖn nghiªn cøu Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt. ¤ng ®­a ra ®Þnh nghÜa c¹nh tranh lµ “sù ch¹y ®ua, hay ganh ®ua gi÷a c¸c thµnh viªn cña mét thÞ tr­êng hµng hãa, s¶n phÈm cô thÓ nh»m môc ®Ých l«i kÐo vÒ phÝa m×nh ngµy cµng nhiÒu kh¸ch hµng, thÞ tr­êng vµ thÞ phÇn cña mét thÞ tr­êng” Nguån: ViÖn nghiªn cøu Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt, C¹nh tranh vµ x©y dùng ph¸p luËt c¹nh tranh ë ViÖt Nam hiÖn nay, NXB C«ng an Nh©n d©n 2001, tr. 8 . Nh­ vËy vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ, c¹nh tranh ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña tiÒn ®Ò lµ: cã sù hiÖn diÖn cña c¸c thµnh viªn th­¬ng tr­êng, cã cuéc ch¹y ®ua v× môc tiªu kinh tÕ gi÷a c¸c thµnh viªn, vµ chóng ®Òu diÔn ra trªn mét thÞ tr­êng cô thÓ. Kh¸i niÖm thÞ tr­êng ®Ó nghiªn cøu c¹nh tranh lµ x¸c ®Þnh vÒ ®èi t­îng, kh«ng gian vµ thêi gian. Kh¸i niÖm hµng hãa ë ®©y nªn hiÓu lµ bao gåm c¶ hµng hãa h÷u h×nh vµ v« h×nh (hµng hãa vµ dÞch vô). Tuy nhiªn, c¸ch hiÓu nµy míi chØ ®Ò cËp tíi mét khÝa c¹nh môc ®Ých cña c¹nh tranh lµ l«i kÐo kh¸ch hµng, thÞ phÇn mµ ch­a bao qu¸t ®­îc c¹nh tranh vÒ c¸c yÕu tè ®Çu vµo. Trong thùc tÕ nh÷ng cuéc ®ua nh»m giµnh ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt còng kh«ng kÐm phÇn gay g¾t. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn nguån lao ®éng, vèn, kü thuËt, nguån nguyªn liÖu… cã ¶nh h­ëng sèng cßn tíi sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. H¬n n÷a, lý thuyÕt kinh doanh hiÖn ®¹i cho chóng ta thÊy kh«ng chØ cã sù c¹nh tranh gi÷a c¸c hµng hãa “cïng lo¹i” ®¬n thuÇn, mµ cßn cã c¹nh tranh gi÷a c¸c s¶n phÈm thay thÕ. Mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt bót viÕt cao cÊp liÖu cã cÇn ph¶i “tranh ®ua” víi mét doanh nghiÖp s¶n xuÊt cµ v¹t cho giíi th­¬ng gia, sù ra ®êi cña m¸y vi tÝnh cã ®e däa t­¬ng lai cña m¸y ch÷, hay liÖu Internet cã ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c c«ng ty viÔn th«ng, cña c¸c tßa so¹n b¸o…Thùc tÕ lµ rÊt ¶nh h­ëng vµ thËm chÝ trong nhiÒu tr­êng hîp biÕn ®éng cña mét thÞ tr­êng quyÕt ®Þnh tíi sù tån vong cña thÞ tr­êng kh¸c. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i sù liªn kÕt ¶nh h­ëng diÔn ra ®a chiÒu vµ rÊt phøc t¹p, kÐo theo c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh rÊt phong phó, ®a d¹ng. Thùc tÕ ®ã ®ßi hái mét c¸ch tiÕp cËn kh¸i niÖm c¹nh tranh tho¸ng h¬n, linh ho¹t h¬n. Chóng t«i thÊy c¸ch tiÕp cËn sau lµ t­¬ng ®èi tháa ®¸ng vµ ®¸p øng yªu cÇu trªn. Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam ®Þnh nghÜa c¹nh tranh lµ “ho¹t ®éng tranh ®ua gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng hãa, gi÷a c¸c th­¬ng nh©n, gi÷a c¸c nhµ kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, chi phèi bëi quan hÖ cung cÇu, nh»m giµnh c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô vµ thÞ tr­êng cã lîi nhÊt” Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, tËp 1, s®d. tr. 357 . Nh­ vËy c¸c chñ thÓ ho¹t ®éng kinh doanh c¹nh tranh víi nhau nh»m x¸c lËp viÖc ph©n phèi c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ tr­êng; tõ ®ã giµnh ®­îc lîi thÕ nhÊt ®Þnh cho b¶n th©n chñ thÓ kinh doanh, víi môc ®Ých cuèi cïng vÉn lµ lîi nhuËn. TS. NguyÔn Quèc Dòng còng ®­a ra c¸ch hiÓu kh¸i niÖm c¹nh tranh t­¬ng tù: “c¹nh tranh lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ mµ ë ®ã c¸c chñ thÓ kinh tÕ ganh ®ua nhau, t×m mäi biÖn ph¸p, c¶ thñ thuËt lÉn thñ ®o¹n ®Ó ®¹t môc tiªu kinh tÕ cña m×nh, th«ng th­êng lµ nh»m chiÕm lÜnh thÞ tr­êng, giµnh lÊy kh¸ch hµng, còng nh­ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, tiªu thô hµng hãa cã lîi nhÊt” Nguån: NguyÔn Quèc Dòng, C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sü Kinh tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh 2000, tr. 8 . C¹nh tranh hiÓu theo nghÜa nµy hoµn toµn ph©n biÖt víi c¸c hiÖn t­îng x· héi mang tÝnh c¹nh tranh, nh­ thi ®ua x· héi chñ nghÜa hay thi ®Êu thÓ thao. C¹nh tranh lµ ganh ®ua, tranh ®ua, cã tÝnh quyÕt liÖt h¬n thi ®ua; c¹nh tranh lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn, cßn thi ®ua chØ cã t¸c dông thóc ®Èy kh«ng thÓ lµ ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ. Trong c¹nh tranh kh«ng cã th­íc ®o chuÈn mùc cho thµnh tÝch, còng kh«ng cã luËt ch¬i cô thÓ cho c¸c thµnh viªn trong mäi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh; cßn trong thÓ thao, chóng ta cã thÓ thÊy sù thèng nhÊt vµ c«ng nhËn lÉn nhau cña thµnh tÝch thÓ thao trªn ph¹m vi thÕ giíi. Hay nãi c¸ch kh¸c, nÕu mét vËn ®éng viªn thµnh c«ng t¹i ®Êu tr­êng SEAGAMES, ph¸ kû lôc thÕ giíi, thµnh tÝch Êy cã thÓ ®­îc c«ng nhËn trªn ph¹m vi toµn cÇu. Nh­ng nÕu mét doanh nghiÖp c¹nh tranh thµnh c«ng ë khu vùc ASEAN, doanh nghiÖp ®ã rÊt cã thÓ vÉn høng chÞu thÊt b¹i th¶m h¹i khi tham gia thÞ tr­êng Hoa Kú. Tãm l¹i, theo chóng t«i, c¹nh tranh cã thÓ ®­îc hiÓu lµ ganh ®ua gi÷a c¸c chñ thÓ kinh doanh trong viÖc giµnh nh©n tè s¶n xuÊt hoÆc kh¸ch hµng nh»m n©ng cao vÞ thÕ cña m×nh trªn thÞ tr­êng. Ph©n lo¹i c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng C¹nh tranh tù do: lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng tho¸t khái mäi sù can thiÖp cña Nhµ n­íc, nÒn kinh tÕ hoµn toµn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¬ chÕ thÞ tr­êng lµ viÖc sö dông gi¸ c¶ vµ doanh sè b¸n ra trªn thÞ tr­êng ®Ó b¸o hiÖu nh÷ng s¶n l­îng (hoÆc sù ph©n bæ c¸c nguån lùc) ®­îc mong muèn Nguån: Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi 2002, tr. 615 . C¹nh tranh tù do ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ cã t­ t­ëng tù do kinh tÕ ñng hé, tiªu biÓu trong sè ®ã lµ Adam Smith víi häc thuyÕt “bµn tay v« h×nh”. Theo «ng, “bµn tay v« h×nh” chÝnh lµ c¸c qui luËt kinh tÕ kh¸ch quan tù ph¸t chi phèi ho¹t ®éng cña con ng­êi. Khi mét ng­êi ch¹y theo lîi Ých b¶n th©n, “bµn tay v« h×nh” buéc con ng­êi kinh tÕ ®ång thêi ph¶i thùc hiÖn mét nhiÖm vô (dï anh ta kh«ng dù kiÕn) lµ ®¸p øng lîi Ých x· héi vµ ®«i khi cßn ®¸p øng tèt h¬n so víi khi anh ta cã dù kiÕn. Do ®ã, viÖc Nhµ n­íc can thiÖp vµo kinh tÕ sÏ lµm gi¶m bít sù t¨ng tr­ëng cña c¶i vµ sö dông kh«ng hiÖu qu¶ tµi nguyªn. Nh­ vËy, nÒn kinh tÕ kh«ng ®Æt ra vÊn ®Ò kiÓm so¸t, ®iÒu tiÕt c¹nh tranh. C¹nh tranh cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc: lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i. Thùc tÕ, hiÖn nay trªn thÕ giíi kh«ng tån t¹i mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nµo thùc sù tù do hoµn toµn, ngay c¶ nÒn kinh tÕ Mü, ChÝnh phñ còng cã vai trß ®iÒu tiÕt nhÊt ®Þnh. §iÓm kh¸c biÖt thùc sù gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ hiÖn nay lµ møc ®é can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ. B¶n th©n Adam Smith còng kh«ng lo¹i bá h¼n vai trß cña Nhµ n­íc. ¤ng thõa nhËn mét sè ngo¹i lÖ cho Nhµ n­íc, nh­ viÖc cung cÊp hµng hãa c«ng céng, nh­: ®­êng x¸, quèc phßng, ng¨n ngõa tÝch tô ®éc quyÒn vµ t¹o thÓ chÕ cho quyÒn së h÷u t­ nh©n, an toµn c¸ nh©n vµ c¸c hîp ®ång giao dÞch ®Ó thÞ tr­êng vËn hµnh tr«i ch¶y. (Hµng hãa c«ng céng ®­îc hiÓu lµ hµng hãa vµ dÞch vô ®­îc mét ng­êi tiªu thô kh«ng lo¹i trõ viÖc tiªu thô nã cña ng­êi kh¸c) Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s®d. tr. 704 . Nguyªn nh©n chÝnh dÉn tíi sù can thiÖp cña Nhµ n­íc vµo kinh tÕ chÝnh lµ sù thÊt b¹i cña thÞ tr­êng: s¶n l­îng kh«ng phï hîp, thÊt nghiÖp, khñng ho¶ng, l·ng phÝ tµi nguyªn, huû ho¹i m«i tr­êng, vÊn ®Ò c«ng b»ng x· héi… Theo c¸ch diÔn ®¹t cña Robert Hebrouer th×: “ThÞ tr­êng cã mét c¸i tai rÊt thÝnh ®èi víi c¸c yªu cÇu cña t­ nh©n, nh­ng l¹i ®iÕc víi c¸c nhu cÇu c«ng céng” Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s®d. tr. 701 . Bèn nguyªn nh©n ®Æc tr­ng cña thÊt b¹i thÞ tr­êng th­êng ®­îc dÉn ra lµ: sù cÇn thiÕt ph¶i cã hµng hãa c«ng céng, c¸c t¸c ®éng ngo¹i øng kh«ng ®­îc ph¶n ¸nh qua giao dÞch thÞ tr­êng, cÊu tróc vµ hµnh vi thÞ tr­êng kh«ng ®¶m b¶o c¹nh tranh hoµn h¶o, vµ sù c«ng b»ng theo quan ®iÓm ®¹o ®øc x· héi (xem thªm phô lôc 1). C¹nh tranh hoµn h¶o (perfect competition): cßn ®­îc gäi lµ c¹nh tranh thuÇn tuý (pure competition) lµ t×nh tr¹ng c¹nh tranh trong ®ã gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng hãa kh«ng ®æi trong toµn bé c¸c ®Þa danh cña thÞ tr­êng Nguån: Chuyªn ®Ò vÒ c¹nh tranh, chèng c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn, ViÖn nghiªn cøu khoa häc Ph¸p lý (Bé T­ ph¸p) 1996, tr. 19 . Ng­êi mua vµ ng­êi b¸n ®Òu hiÓu biÕt t­êng tËn c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng. Trong thÞ tr­êng cã sù lu©n chuyÓn c¸c yÕu tè s¶n xuÊt tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. ë ®iÒu kiÖn nh­, vËy kh«ng c«ng ty nµo cã ®ñ søc m¹nh ®Ó ¶nh h­ëng ®Õn gi¸ s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. C¸c doanh nghiÖp vµ kh¸ch hµng ®Òu lµ nh÷ng “ng­êi chÊp nhËn gi¸” (price-taker). Gi¸ c¶ ®­îc ®Þnh ®o¹t mét c¸ch duy nhÊt th«ng qua quan hÖ cung cÇu. Nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cho c¹nh tranh hoµn h¶o lµ: cã mét sè l­îng lín c¸c h·ng (c¶ b¸n vµ mua), tÊt c¶ ®Òu cã quy m« nhá, tÊt c¶ c¸c h·ng ®Òu cã môc tiªu lµ tèi ®a hãa lîi nhuËn, c¸c h·ng cã thÓ gia nhËp hay rót lui khái thÞ tr­êng mét c¸ch dÔ dµng, kh«ng tèn kÐm, hµng hãa trao ®æi lµ hoµn toµn thuÇn chñng, th«ng tin thÞ tr­êng t­êng minh. C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o (imperfect competition): lµ h×nh thøc c¹nh tranh chiÕm ­u thÕ trong c¸c ngµnh mµ c¸c chñ thÓ kinh doanh cã quyÒn lùc thÞ tr­êng t­¬ng ®èi lín ®Ó cã thÓ kiÓm so¸t gi¸ c¶ s¶n phÈm ®Çu ra hoÆc ®Çu vµo cña hä TS. NguyÔn Nh­ Ph¸t, ThS. Bïi Nguyªn Kh¸nh, TiÕn tíi x©y dùng ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, NXB C«ng an Nh©n d©n 2001, tr. 25 . Thùc tÕ cho thÊy r»ng kh«ng bao giê cã thÓ tån t¹i c¹nh tranh hoµn h¶o, bëi nh÷ng gi¶ thiÕt vÒ sù tån t¹i cña c¸c nh©n tè hoµn h¶o cña thÞ tr­êng lµ ®iÒu gÇn nh­ kh«ng t­ëng. Së dÜ, cã thùc tr¹ng nµy v× môc ®Ých tèi ®a hãa lîi nhuËn cña c¸c doanh nghiÖp trong c¹nh tranh ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô vµ tËp trung t­ b¶n, ph©n bè c¸c doanh nghiÖp diÔn ra kh«ng ®Òu ë c¸c ngµnh vµ lÜnh vùc kinh tÕ kh¸c nhau. HÖ qu¶ cña c¸c ®iÒu kiÖn gia nhËp ngµnh vµ yªu cÇu c«ng nghÖ cao lµ trong mét sè ngµnh chØ cã mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng, vÝ dô c«ng nghiÖp « t«, vËn t¶i, thiÕt bÞ ®iÖn tö, viÔn th«ng… C¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o cã hai lo¹i lµ c¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn vµ ®éc quyÒn nhãm. §éc quyÒn nhãm (oligopoly) lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng mµ trong ®ã chØ cã mét sè Ýt c¸c doanh nghiÖp, mçi ng­êi ®Òu nhËn thøc ®­îc r»ng gi¸ c¶ cña hä kh«ng chØ phô thuéc vµo n¨ng suÊt cña chÝnh hä mµ cßn phô thuéc lín vµo ho¹t ®éng cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh quan träng trong ngµnh; mçi doanh nghiÖp ®Òu cã ¶nh h­ëng lín tíi thÞ tr­êng. C¹nh tranh mang tÝnh ®éc quyÒn (monopolistic competition) lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng cã nhiÒu ng­êi b¸n cung cÊp c¸c s¶n phÈm kh¸c biÖt nhau nh­ng cã thÓ dÔ dµng thay thÕ cho nhau. Mçi h·ng chØ cã kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng h¹n chÕ tíi gi¸ s¶n phÈm cña m×nh. §éc quyÒn (monopoly) lµ h×nh th¸i thÞ tr­êng trong ®ã mét doanh nghiÖp duy nhÊt b¸n mét s¶n phÈm mµ kh«ng cã s¶n phÈm thay thÕ, hoÆc gÇn gièng víi nã David Begg, Stanley Fischer vµ Rudiger Dauburch, Kinh tÕ häc, tËp 1, NXB Gi¸o dôc 1995, tr. 207 . ViÖc th©m nhËp vµo ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm nµy rÊt khã kh¨n hoÆc kh«ng thÓ ®­îc. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh gay g¾t sÏ dÉn tíi ®éc quyÒn, mÆt kh¸c sù th«i thóc cña môc tiªu tèi ®a hãa lîi nhuËn còng h×nh thµnh nªn c¸c tæ chøc ®éc quyÒn, thÕ lùc ®éc quyÒn. §Ó giµnh vÞ trÝ ®éc quyÒn c¸c doanh nghiÖp cÇn ph¶i cã ­u thÕ v­ît tréi so c¸c doanh nghiÖp kh¸c, hä ph¶i th­êng xuyªn c¶i tiÕn tæ chøc, qu¶n lý, ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt tËp trung mäi nguån lùc. Bëi vËy, ®éc quyÒn khi míi xuÊt hiÖn còng cã nh÷ng t¸c dông tÝch cùc. Tuy nhiªn, khi ®· cã vÞ trÝ ®éc quyÒn, doanh nghiÖp th­êng cã xu h­íng duy tr× vÞ trÝ ®éc t«n b»ng c¸ch th«n tÝnh c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, dùng lªn c¸c rµo c¶n gia nhËp cao, t¹o ®iÒu kiÖn c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c; quy ®Þnh gi¸ b¸n ®éc quyÒn cao, gi¸ mua ®éc quyÒn h¹ nh»m thu ®­îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao (xem b¶ng 1). B¶ng 1: §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu thÞ tr­êng C¬ cÊu thÞ tr­êng §Æc ®iÓm C¹nh tranh hoµn h¶o C¹nh tranh ®éc quyÒn §éc quyÒn nhãm §éc quyÒn Sè l­îng h·ng RÊt nhiÒu NhiÒu Ýt Mét hoÆc rÊt Ýt Rµo c¶n gia nhËp Kh«ng cã ThÊp Cao Cao Søc m¹nh thÞ tr­êng Kh«ng cã Mét sè Lín Lín Lo¹i s¶n phÈm §­îc tiªu chuÈn hãa §­îc ph©n biÖt Tiªu chuÈn hãa hoÆc ph©n biÖt Duy nhÊt Nguån: Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s®d. tr.653 §«i khi, ®éc quyÒn xuÊt hiÖn tho¸t ly ý thøc chñ quan cña doanh nghiÖp, ®ã lµ tr­êng hîp ®éc quyÒn tù nhiªn. Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cã thÓ trë thµnh ®éc quyÒn tù nhiªn do ®Æc ®iÓm c«ng nghÖ, nhu cÇu ®èi víi s¶n phÈm, yªu cÇu lîi Ých theo qui m«… Víi nh÷ng ngµnh nµy c¹nh tranh kh«ng ®em l¹i ý nghÜa kinh tÕ nµo hoÆc lîi Ých c¹nh tranh kh«ng ®¸ng víi c¸i gi¸ bá ra. Thùc tÕ kh«ng cã nhiÒu ngµnh ®éc quyÒn tù nhiªn, chñ yÕu trong c¸c ngµnh nh­ ®iÖn, n­íc s¹ch, khÝ ®èt, viÔn th«ng…Sù tån t¹i cña ®éc quyÒn tù nhiªn lµ kh¸ch quan, do ®ã biÖn ph¸p duy nhÊt Nhµ n­íc cã thÓ lµm lµ ®iÒu tiÕt nh÷ng ®éc quyÒn ®ã. §éc quyÒn cßn xuÊt hiÖn nh­ hÖ qu¶ cña nh÷ng tháa thuËn ngÇm cña c¸c doanh nghiÖp vÒ gi¸, s¶n l­îng, thÞ tr­êng, sù liªn kÕt theo chiÒu ngang (cartel), hay liªn kÕt theo chiÒu däc nh»m tèi ®a hãa lîi nhuËn. Sù tån t¹i nh÷ng rµo c¶n gia nhËp thÞ tr­êng mang tÝnh ph¸p lý, hµnh chÝnh còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o ra ®éc quyÒn. Mét vÝ dô phæ biÕn trong thùc tÕ lµ lÜnh vùc b¶o hé ®éc quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp. ViÖc lµm nµy mét mÆt khuyÕn khÝch ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt mÆt kh¸c l¹i g©y thiÖt h¹i cho x· héi. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¸p luËt cÇn t×m ra thêi h¹n hîp lý cho c¸c quy ®Þnh t¹o sù ®éc quyÒn nh­ vËy vµ cÇn nhanh chãng thÝch øng khi thÞ tr­êng ®ßi hái c¹nh tranh. C¹nh tranh lµnh m¹nh: ®­îc hiÓu lµ h×nh thøc c¹nh tranh b»ng nh÷ng tiÒm n¨ng vèn cã cña b¶n th©n doanh nghiÖp, nh»m thu hót kh¸ch hµng mµ ph¸p luËt kh«ng cÊm vµ phï hîp víi tËp qu¸n th­¬ng m¹i vµ ®¹o ®øc kinh doanh truyÒn thèng TS. NguyÔn Nh­ Ph¸t, ThS. Bïi Nguyªn Kh¸nh, TiÕn tíi x©y dùng ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, s®d. tr. 30 . Trªn thùc tÕ, c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, h¬n n÷a nh÷ng nhµ kinh doanh víi sù s¸ng t¹o, linh ho¹t vµ n¨ng ®éng kh«ng ngõng bæ sung nh÷ng thñ ph¸p, h×nh thøc c¹nh tranh míi. Do vËy, viÖc giíi h¹n kh¸i niÖm c¹nh tranh lµnh m¹nh b»ng viÖc liÖt kª c¸c hµnh vi cô thÓ lµ kh«ng hîp lý, vµ còng kh«ng cÇn thiÕt. Chóng ta chØ cã thÓ ®­a ra c¸c tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh hµnh vi c¹nh tranh lµnh m¹nh, nh­ sau: Tu©n thñ qui ®Þnh cña ph¸p luËt T«n träng truyÒn thèng tËp qu¸n kinh doanh T«n träng ®¹o ®øc kinh doanh KÕt hîp hµi hoµ lîi Ých cña ng­êi kinh doanh víi c¸c chñ thÓ kinh doanh kh¸c vµ lîi Ých cña ng­êi tiªu dïng, lîi Ých cña nhµ n­íc vµ x· héi. C¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh: lµ biÓu hiÖn trªn thùc tÕ cña c¸c nhµ doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh c¹nh tranh ®· cã th¸i ®é kh«ng trung thùc, gian dèi kh«ng phï hîp víi c¸c hµnh vi xö sù lµnh m¹nh, cao th­îng trong s¶n xuÊt vµ kinh doanh. C¸ch tiÕp cËn nµy còng t­¬ng tù c¸ch ®Þnh nghÜa cña C«ng ­íc Paris 1883 vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp: “… bÊt kú hµnh vi c¹nh tranh nµo tr¸i víi c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn, kh«ng trung thùc trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i ®Òu bÞ coi lµ hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh…”. Thùc tÕ, viÖc x¸c ®Þnh kh¸i niÖm lµnh m¹nh, trung thùc ®Ó quy ®Þnh nh÷ng hµnh vi nµo ®i ng­îc l¹i th× bÞ coi lµ kh«ng lµnh m¹nh ch­a gióp chóng ta tiÕp cËn gÇn h¬n vÊn ®Ò, bëi theo ph©n tÝch trªn chóng ta ch­a cã c¨n cø cô thÓ ®Ó cã thÓ ng¨n chÆn c¸c hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh. Trong dù th¶o lÇn 7 LuËt c¹nh tranh cña ViÖt Nam, ®iÒu 26 qui ®Þnh: c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ hµnh vi cña doanh nghiÖp g©y thiÖt h¹i ®Õn quyÒn lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng liªn quan hoÆc g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi tiªu dïng. Nh­ vËy, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ nh÷ng hµnh vi ®i ng­îc l¹i c¸c nguyªn t¾c x· héi, tËp qu¸n vµ truyÒn thèng kinh doanh, cô thÓ h¬n chóng ta cã thÓ ®­a ra c¨n cø x¸c ®Þnh hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ lµm h¹i lîi Ých chÝnh ®¸ng cña doanh nghiÖp kh¸c, cña ng­êi tiªu dïng hoÆc lîi Ých cña x· héi. C¸c quèc gia cã sù æn ®Þnh t­¬ng ®èi vÒ ph¸p luËt c¹nh tranh th­êng chia ph¸p luËt c¹nh tranh thµnh hai lÜnh vùc, lµ: ph¸p luËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ ph¸p luËt chèng h¹n chÕ c¹nh tranh (hay cßn gäi lµ chèng ®éc quyÒn hay kiÓm so¸t ®éc quyÒn). Sù t¸ch biÖt nµy lµ do tÝnh chÊt kh¸c biÖt cña c¸c lo¹i hµnh vi trªn, còng nh­ møc ®é t¸c ®éng cña chóng tíi c¹nh tranh, tíi thÞ tr­êng. Ph¸p luËt chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh th­êng qui ®Þnh râ, vµ ®iÒu chØnh c¸c hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. VÝ dô, theo dù th¶o LuËt c¹nh tranh lÇn 7 cña ViÖt Nam, gåm: Gi¶ m¹o chØ dÉn th­¬ng m¹i: lµm sai lÖch th«ng tin, nhËn thøc, g©y nhÇm lÉn cho ng­êi tiªu dïng vÒ chñ thÓ kinh doanh, vÒ hµng hãa, dÞch vô… X©m ph¹m bÝ mËt kinh doanh: chiÕm ®o¹t mét c¸ch bÊt chÝnh, vi ph¹m hîp ®ång b¶o mËt; Hµnh vi mua chuéc, dô dç, Ðp buéc trong kinh doanh; GiÌm pha doanh nghiÖp kh¸c: trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®­a ra th«ng tin kh«ng trung thùc cã thÓ hoÆc g©y ¶nh h­ëng xÊu ®Õn doanh nghiÖp kh¸c vÒ uy tÝn, t×nh tr¹ng tµi chÝnh, ho¹t ®éng kinh doanh… G©y rèi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp kh¸c; L«i kÐo nh©n viªn cña ®èi thñ c¹nh tranh b»ng c¸ch Ðp buéc, mua chuéc khiÕn nh©n viªn nµy lµm tæn h¹i lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ®èi thñ; Qu¶ng c¸o nh»m c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh: so s¸nh víi hµng hãa cïng lo¹i cña doanh nghiÖp kh¸c, ®­a th«ng tin kh«ng râ rµng, gian dèi … KhuyÕn m¹i nh»m c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh; Ph©n biÖt ®èi xö trong hiÖp héi; B¸n hµng ®a._. cÊp bÊt chÝnh; C¸c hµnh vi kh¸c g©y thiÖt h¹i ®Õn quyÒn lîi vµ lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c, lµm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng liªn quan hoÆc g©y thiÖt h¹i ®Õn lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi tiªu dïng (®iÒu 26, Dù th¶o lÇn 7 LuËt c¹nh tranh ViÖt Nam). Ph¸p luËt chèng h¹n chÕ c¹nh tranh th­êng ®iÒu tiÕt c¸c hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh, nh­: C¸c hîp ®ång, tháa thuËn h×nh thµnh nªn cartel, syndicate, trust…víi néi dung chñ yÕu liªn quan tíi gi¸, s¶n l­îng, thÞ tr­êng, th«ng ®ång trong ®Êu gi¸, ®Êu thÇu, ng¨n chÆn viÖc gia nhËp thÞ tr­êng cña doanh nghiÖp míi… ViÖc s¸p nhËp c¸c doanh nghiÖp ®Ó t¹o ®éc quyÒn (hay tËp trung kinh tÕ), vÊn ®Ò nµy ngµy cµng trë thµnh träng t©m cña ph¸p luËt c¹nh tranh cña c¸c n­íc, nhÊt lµ trong bèi c¶nh thÕ giíi xuÊt hiÖn lµn sãng s¸p nhËp tõ gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, víi sù ra ®êi cña rÊt nhiÒu c«ng ty xuyªn quèc gia cã quy m« lín h¬n mäi dù ®o¸n cña chóng ta. Ho¹t ®éng h¹n chÕ c¹nh tranh cña c¸c h×nh th¸i ®éc quyÒn tù nhiªn, mµ doanh nghiÖp giµnh ®­îc nhê nh÷ng ­u thÕ v­ît tréi cña m×nh so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh vÒ tr×nh ®é khoa häc kü thuËt, qu¶n lý, lîi thÕ tù nhiªn… Ph¸p luËt th­êng c«ng nhËn h×nh thøc ®éc quyÒn tù nhiªn, vµ kh«ng thÓ cÊm sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh nµy, v× ®ã lµ biÓu hiÖn cña tÝnh hiÖu qu¶, lµ phÇn th­ëng xøng ®¸ng cho nh÷ng ng­êi giái nhÊt. Song xÐt vÒ lîi Ých c¹nh tranh th× ph¸p luËt cÇn tØnh t¸o tr­íc nguy c¬ c¸c doanh nghiÖp nµy l¹m dông vÞ thÕ ®éc quyÒn; vµ søc m¹nh cña Nhµ n­íc ph¶i trë thµnh mét ®èi träng víi søc m¹nh thÞ tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp. ViÖc t×m hiÓu nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh søc m¹nh thÞ tr­êng lµ c¬ së quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng ¶nh h­ëng cña mét doanh nghiÖp tíi thÞ tr­êng, tíi c¹nh tranh. Søc m¹nh thÞ tr­êng ®­îc hiÓu lµ kh¶ n¨ng thay ®æi gi¸ thÞ tr­êng cña mét hµng hãa hoÆc dÞch vô. Møc ®é søc m¹nh thÞ tr­êng mµ mét h·ng n¾m gi÷ phô thuéc vµo mét sè nh©n tè, gåm cã: sè l­îng h·ng s¶n xuÊt, quy m« cña tõng h·ng, rµo c¶n gia nhËp, vµ tÝnh s½n cã cña hµng hãa thay thÕ Nguån: Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s®d. tr. 654 . MÆc dï cã nhiÒu yÕu tè quyÕt ®Þnh søc m¹nh thÞ tr­êng, hÇu hÕt c¸c nhµ quan s¸t chØ sö dông tû lÖ tËp trung vµ quy m« cña h·ng lµ th­íc ®o ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é søc m¹nh thÞ tr­êng cña c¸c h·ng trong mét ngµnh. Tû lÖ tËp trung lµ tû lÖ phÇn tr¨m tæng s¶n l­îng c«ng nghiÖp do c¸c h·ng lín nhÊt s¶n xuÊt ra (th«ng th­êng lµ 4 h·ng) Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s®d. tr. 656 . Tû lÖ nµy cho biÕt phÇn s¶n l­îng (hay thÞ phÇn kÕt hîp) do c¸c h·ng lín nhÊt trong ngµnh t¹o ra. Sö dông tû lÖ tËp trung chóng ta cã thÓ s½n sµng ph©n biÖt ®­îc mét ngµnh kinh tÕ bao gåm hµng tr¨m doanh nghiÖp nhá, t­¬ng ®èi yÕu vµ mét ngµnh kh¸c còng gåm hµng tr¨m doanh nghiÖp nh­ng bÞ chi phèi bëi mét sè Ýt h·ng lín vµ m¹nh. Thùc tÕ kh«ng ph¶i khi nµo quy m« cña h·ng còng quyÕt ®Þnh søc m¹nh thÞ tr­êng t­¬ng øng, ngay c¶ c¸c h·ng nhá còng cã thÓ cã ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh víi mét ph¹m vÞ thÞ tr­êng nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, khi xem xÐt vÊn ®Ò trªn khÝa c¹nh cña nh÷ng thÞ tr­êng lín chóng ta thÊy râ sù ¶nh h­ëng cña quy m« h·ng. Do vËy, tû lÖ tËp trung lµ mét th­íc ®o søc m¹nh thÞ tr­êng g¾n liÒn quy m« h·ng víi quy m« cña thÞ tr­êng mµ h·ng ®ã ho¹t ®éng. Vai trß cña c¹nh tranh ®èi víi ho¹t ®éng kinh doanh Thø nhÊt, c¹nh tranh sÏ gióp doanh nghiÖp n©ng cao n¨ng lùc cña m×nh vÒ mäi mÆt. Trong mét thÞ tr­êng cã tÝnh c¹nh tranh, kh¸ch hµng cã nhiÒu quyÒn lùa chän, nh÷ng hµng hãa cã chÊt l­îng, víi møc gi¸ hîp lý h¬n th× kh¶ n¨ng ®­îc lùa chän còng lín h¬n. Do vËy, c¸c doanh nghiÖp lu«n chÞu ¸p lùc ph¶i hoµn thiÖn h¬n s¶n phÈm cña m×nh. Nhê vËy, mçi thµnh viªn cña doanh nghiÖp cã c¬ héi rÌn luyÖn, kh«ng ngõng n©ng cao kh¶ n¨ng cña m×nh, tr×nh ®é qu¶n lý, n¨ng suÊt lao ®éng còng ®­îc n©ng lªn. Doanh nghiÖp nhanh nh¹y h¬n trong n¾m b¾t, còng nh­ ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng. Thø hai, c¹nh tranh sÏ gióp h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, nhê ®ã b¶o vÖ tèt quyÒn lîi cña ng­êi tiªu dïng. Kh¶ n¨ng b¸n ®­îc nhiÒu hµng hãa h¬n vµ thu ®­îc lîi nhuËn lín h¬n sÏ buéc nhµ s¶n xuÊt lu«n cè g¾ng h¹ chi phÝ cña m×nh, bëi doanh nghiÖp kh«ng thÓ n©ng gi¸ ®Çu ra lªn qu¸ cao so víi møc gi¸ cña thÞ tr­êng. Xu thÕ tÊt yÕu lµ gi¸ thµnh s¶n phÈm trung b×nh cña toµn x· héi sÏ gi¶m xuèng. NÕu kh«ng cã c¹nh tranh, ng­êi mua sÏ buéc ph¶i chÊp nhËn s¶n phÈm duy nhÊt trªn thÞ tr­êng, víi møc gi¸ ®éc quyÒn cao. Thø ba, c¹nh tranh gióp sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc cña doanh nghiÖp. Khi cã c¹nh tranh, kh«ng mét chÝnh phñ nµo cÇn ph¶i qui ®Þnh c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt mÆt hµng g× víi sè l­îng, chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ thÕ nµo. C¹nh tranh gi÷a c¸c h·ng buéc hä ph¶i tiÕn bé h¬n c¸c ®èi thñ ®Ó thu hót ng­êi mua. Doanh nghiÖp trë thµnh ng­êi ®Æt hµng c¸c nhµ khoa häc, vµ tÝch cùc ®­a c¸c thµnh tùu khoa häc vµo thùc tÕ. Nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ sÏ bÞ ph¸ s¶n, c¸c nguån lùc cña c¸c doanh nghiÖp ®ã sÏ ®­îc chuyÓn sang cho c¸c doanh nghiÖp kh¸c, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n, chø kh«ng bÞ mÊt ®i. V× vËy, nhµ kinh tÕ Mü gèc ¸o Alois Schumpeter ®· coi "ph¸ s¶n lµ mét sù tµn ph¸ s¸ng t¹o" (creative destruction). Nh­ vËy, c¹nh tranh ®· trùc tiÕp gióp gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n nhÊt cña mét nÒn kinh tÕ lµ: sö dông hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc vèn rÊt h¹n chÕ, kh«ng ngõng ®æi míi vµ øng dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ, tõ ®ã liªn tôc mang l¹i søc ph¸t triÓn kinh tÕ cao. M«i tr­êng c¹nh tranh vµ t¸c ®éng cña m«i tr­êng c¹nh tranh ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh Kh¸i niÖm m«i tr­êng kinh doanh M«i tr­êng kinh doanh lµ g× HiÖn nay, vÉn tån t¹i nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp. TS. Mai Ngäc C­êng cho r»ng m«i tr­êng kinh doanh lµ tæng hîp nh÷ng yÕu tè, ®iÒu kiÖn mµ doanh nghiÖp sö dông ®Ó tiÕn hµnh toµn bé qu¸ tr×nh kinh doanh Nguån: GS.TS Ng« §×nh Giao (chñ biªn), Ph¸t triÓn m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vµ chÕ bݪn thùc phÈm ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, NXB Kü thuËt 1996, tr. 32 . §ã lµ tæng thÓ nh÷ng ®iÒu kiÖn, nh÷ng yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi doanh nghiÖp nh»m ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp ho¹t ®éng b×nh th­êng cã hiÖu qu¶. Xem xÐt toµn bé qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp cã thÓ chia m«i tr­êng kinh doanh thµnh m«i tr­êng bªn trong vµ m«i tr­êng bªn ngoµi. M«i tr­êng bªn trong bao gåm toµn bé nh÷ng quan hÖ kinh tÕ, tæ chøc, kü thuËt nh»m ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp kÕt hîp mét c¸ch hîp lý c¸c yÕu tè s¶n xuÊt ®Çu vµo ®Ó t¹o ra s¶n phÈm, theo nguyªn t¾c chi phÝ tèi thiÓu cã s¶n phÈm tèi ®a. M«i tr­êng bªn ngoµi lµ tæng thÓ c¸c quan hÖ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, luËt ph¸p, khoa häc kü thuËt, tµi nguyªn, h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan t¸c ®éng tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. C¸ch tiÕp cËn nµy cã ­u ®iÓm lµ gióp x¸c ®Þnh râ c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn cña m«i tr­êng kinh doanh. Tuy nhiªn, h¹n chÕ lµ kh«ng thÊy ®­îc tÝnh phøc t¹p vµ th­êng xuyªn biÕn ®éng cña m«i tr­êng kinh doanh. Bëi c¸c yÕu tè nµy lu«n cã sù thay ®æi, biÕn ®éng vµ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau tõ ®ã ph¸t sinh nhu cÇu ®iÒu chØnh, hoµn thiÖn. Theo ý kiÕn cña GS.TS. Vò Huy Tõ, m«i tr­êng kinh doanh lµ sù vËn ®éng tæng hîp, t­¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a c¸c yÕu tè g©y ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp GS.TS Ng« §×nh Giao (chñ biªn), Ph¸t triÓn m«i tr­êng kinh doanh … , s®d. tr. 15 . C¸c yÕu tè ®ã ®­îc h×nh thµnh theo bèn nhãm d­íi ®©y: C¸c lo¹i thÞ tr­êng: thÞ tr­êng hµng hãa dÞch vô, thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng khoa häc c«ng nghÖ th«ng tin, thÞ tr­êng tiÒn tÖ theo nghÜa réng (bao gåm thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng chøng kho¸n, c¸c yÕu tè: tû gi¸, l·i suÊt…). M«i tr­êng kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi thÓ hiÖn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi; c¸c yÕu tè thuéc chñ tr­¬ng ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc, nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ truyÒn thèng, v¨n hãa, t©m lý x· héi. M«i tr­êng sinh th¸i, yÕu tè nµy ®Æc biÖt quan träng víi c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn… M«i tr­êng hµnh chÝnh kinh tÕ bao gåm c¸c yÕu tè vÒ m« h×nh tæ chøc, ho¹t ®éng cña bé m¸y vµ c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ x· héi cña Nhµ n­íc. C¸c yÕu tè nãi trªn lu«n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, hoµ ®ång thµnh m«i tr­êng kinh doanh cña doanh nghiÖp, chóng ph¸t sinh vËn ®éng theo nh÷ng quy luËt kh¸ch quan. C¸ch tiÕp cËn nµy chØ chó ý tíi c¸c yÕu tè bªn ngoµi, lµm gi¶m vai trß cña doanh nghiÖp trong m«i tr­êng kinh doanh, ch­a nhËn thøc ®Çy ®ñ “m«i tr­êng chñ quan” do chÝnh doanh nghiÖp t¹o nªn th«ng qua sù vËn ®éng tÝch cùc cña m×nh. Mµ trong thùc tÕ doanh nghiÖp cã vai trß rÊt lín trong viÖc t¹o lËp m«i tr­êng kinh doanh cho m×nh. ë c¸c n­íc nh­ Hoa Kú, Anh, Ph¸p… céng ®ång doanh nghiÖp cã tiÕng nãi rÊt quan träng tíi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ cña Nhµ n­íc, hä ®· trùc tiÕp t¸c ®éng tíi m«i tr­êng kinh doanh vµ lµ mét bé phËn cña m«i tr­êng ®ã. Nh­ vËy, chóng t«i nhËn thÊy kh¸i niÖm m«i tr­êng kinh doanh nh­ quan ®iÓm cña TS. Ng« Kim Thanh lµ phï hîp. Theo ®ã, m«i tr­êng kinh doanh lµ tæng hîp c¸c yÕu tè vµ ®iÒu kiÖn kh¸ch quan, chñ quan, bªn ngoµi vµ bªn trong doanh nghiÖp cã mèi quan hÖ t­¬ng t¸c lÉn nhau, cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp, gi¸n tiÕp tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp Ng« Kim Thanh, BiÖn ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp Nhµ n­íc s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ë ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sü Kinh tÕ, tr. 7 . Theo c¸ch hiÓu nµy, m«i tr­êng kinh doanh cã nh÷ng ®Æc ®iÓm nh­ sau: tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan, tÝnh tæng hîp (tæng hîp nhiÒu yÕu tè), tÝnh ®a d¹ng (cã nhiÒu m«i tr­êng thµnh phÇn), tÝnh ®éng, tÝnh phøc t¹p, vµ tÝnh hÖ thèng. C¸c yÕu tè cña m«i tr­êng kinh doanh XÐt theo néi dung cña yÕu tè cÊu thµnh, m«i tr­êng kinh doanh gåm cã: M«i tr­êng kinh tÕ: nh÷ng nh©n tè vÒ kinh tÕ thuéc m«i tr­êng vÜ m«, vi m«; c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ; c¸c yÕu tè kinh tÕ vÜ m« nh­ l¹m ph¸t, thÊt nghiÖp… M«i tr­êng ph¸p lý: hÖ thèng ph¸p luËt liªn quan ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¸c v¨n b¶n d­íi luËt, qui tr×nh qui ph¹m… ¶nh h­ëng tíi sù ra ®êi, ho¹t ®éng vµ ph¸ s¶n cña doanh nghiÖp. M«i tr­êng v¨n hãa x· héi: t×nh tr¹ng viÖc lµm, ®iÒu kiÖn x· héi, tr×nh ®é gi¸o dôc d©n trÝ, lèi sèng, v¨n hãa, phong tôc tËp qu¸n… M«i tr­êng chÝnh trÞ: hÖ thèng chÝnh trÞ, sù æn ®Þnh thÓ chÕ, xu h­íng chÝnh trÞ, t­¬ng quan c¸c tÇng líp trong x· héi, tÝnh nhÊt qu¸n cña chñ tr­¬ng ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc. M«i tr­êng c«ng nghÖ: t×nh h×nh nghiªn cøu triÓn khai ho¹t ®éng khoa häc vµ c«ng nghÖ, møc ®Çu t­ cho khoa häc vµ c«ng nghÖ, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, tr×nh ®é n¨ng lùc c«ng nghÖ… M«i tr­êng c¹nh tranh: ho¹t ®éng c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, nhµ cung cÊp, kh¸ch hµng, c¸c s¶n phÈm thay thÕ, c¸c h·ng tiÒm n¨ng M«i tr­êng sinh th¸i: nh÷ng rµng buéc x· héi vÒ m«i tr­êng, xö lý chÊt th¶i, « nhiÔm… XÐt theo cÊp ®é t¸c ®éng, m«i tr­êng kinh doanh bao gåm: M«i tr­êng vi m«: néi bé doanh nghiÖp, c¸c nguån lùc mµ doanh nghiÖp sö dông, hÖ thèng qu¶n trÞ... M«i tr­êng vÜ m«: m«i tr­êng kinh doanh quèc gia, nÒn kinh tÕ, ngµnh kinh doanh ... M«i tr­êng khu vùc M«i tr­êng quèc tÕ XÐt theo qu¸ tr×nh kinh doanh, m«i tr­êng kinh doanh bao gåm: M«i tr­êng bªn trong M«i tr­êng bªn ngoµi Kh¸i niÖm m«i tr­êng c¹nh tranh M«i tr­êng c¹nh tranh lµ g× HiÖn nay, vÉn ch­a cã sù thèng nhÊt trong c¸ch hiÓu vÒ m«i tr­êng c¹nh tranh. HiÓu theo nghÜa hÑp, m«i tr­êng c¹nh tranh lµ n¬i c¸c doanh nghiÖp trùc tiÕp cã mèi quan hÖ liªn kÕt kinh tÕ víi nhau vµ c¹nh tranh lÉn nhau Ng« Kim Thanh, BiÖn ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh … s®d. tr. 38 . Kh¸i niÖm trªn chØ ®Ò cËp ®Õn c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh trùc tiÕp cña nã, tøc lµ c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng cïng ngµnh hµng, chia sÎ c¸c yÕu tè ®Çu vµo vµ thÞ tr­êng ®Çu ra. C¸ch tiÕp cËn nµy ch­a bao qu¸t ®­îc c¸c yÕu tè cã ¶nh h­ëng tíi c¹nh tranh, vÝ dô nh­ hÖ thèng ph¸p luËt, c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc liªn quan ®Õn ho¹t ®éng c¹nh tranh, hay c¸c ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp tæ chøc trªn c¸c lÜnh vùc kh¸c nh­ng cã ¶nh h­ëng m¹nh mÏ tíi c¹nh tranh trong mét ngµnh cô thÓ. Trong kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn ®¹i, c¸c doanh nghiÖp sö dông nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau ®Ó giµnh vÞ thÕ cao trªn thÞ tr­êng, trong ®ã cã c¶ nh÷ng biÖn ph¸p t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn thÞ tr­êng vµ x· héi. Nhµ n­íc cã chøc n¨ng h¹n chÕ c¸c hµnh vi kh«ng lµnh m¹nh ®ã, vµ thùc tÕ c¸c ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã ¶nh h­ëng rÊt lín tíi ho¹t ®éng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. V× vËy, khi xem xÐt m«i tr­êng c¹nh tranh nhÊt thiÕt chóng ta cÇn nghiªn cøu hÖ thèng chÝnh s¸ch c¹nh tranh cña Nhµ n­íc. ChÝnh s¸ch c¹nh tranh lµ tæng thÓ nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cña Nhµ n­íc nh»m t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh tÝch cùc, kh«ng cho phÐp xuÊt hiÖn nh÷ng hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh hoÆc c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trªn thÞ tr­êng Nguån: ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, C¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch c¹nh tranh ë ViÖt Nam, NXB Lao §éng 2000, tr. 22 . M«i tr­êng c¹nh tranh cßn chÞu sù t¸c ®éng lín cña c¸c“lùc l­îng c¹nh tranh” Nguån: Michael E.Porter, How competitive forces shape strategy, Harvard business review series, Strategy seeking and securing competitive advantage, the United States of America 1991, tr. 11 , ®ã lµ sù ho¹t ®éng vµ ¶nh h­ëng cña b¶n th©n c¸c chñ thÓ kinh tÕ hiÖn h÷u trong ngµnh. Nh÷ng thay ®æi nhÊt ®Þnh trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi, vµ nhËn thøc quan ®iÓm cña ng­êi tiªu dïng còng ¶nh h­ëng lín tíi c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Nh÷ng yÕu tè trªn cã quan hÖ mËt thiÕt, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau t¹o nªn m«i tr­êng c¹nh tranh. Khi nghiªn cøu vÒ c¹nh tranh vµ m«i tr­êng c¹nh tranh, GS. M.Porter ®· ®­a ra mét lo¹t kh¸i niÖm míi vÒ thùc hiÖn c¸i gäi lµ sù ph©n tÝch c¬ cÊu ngµnh, trong ®ã «ng nhÊn m¹nh sù ph©n tÝch m«i tr­êng c¹nh tranh ph¶i ph©n tÝch n¨m nhãm nh©n tè cã liªn quan víi nhau, ®ã lµ: c¹nh tranh gi÷a c¸c ®èi thñ hiÖn t¹i trong ngµnh, quyÒn lùc th­¬ng l­îng cña phÝa nh÷ng ng­êi cung øng, quyÒn lùc th­¬ng l­îng cña phÝa nh÷ng ng­êi tiªu thô, sù ®e do¹ cña nh÷ng s¶n phÈm thay thÕ, sù ®e däa cña nh÷ng ng­êi míi hoÆc sÏ nhËp cuéc. B¶ng 2: Nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh c¹nh tranh trong mét ngµnh Sù ®e däa cña nh÷ng ng­êi míi (hoÆc sÏ) nhËp cuéc Sù ®e do¹ cña nh÷ng s¶n phÈm thay thÕ QuyÒn lùc th­¬ng l­îng cña phÝa nh÷ng ng­êi tiªu thô C¹nh tranh gi÷a c¸c ®èi thñ hiÖn t¹i trong ngµnh QuyÒn lùc th­¬ng l­îng cña phÝa nh÷ng ng­êi cung øng Nguån: Harvard business review series, Strategy seeking and securing competitive advantage, the United States of America 1991, tr. 12 Theo quan ®iÓm cña GS.TS. P.Lasserre m«i tr­êng c¹nh tranh bao gåm “nh÷ng yÕu tè ®Æc tr­ng cho nh÷ng nguyªn t¾c c¹nh tranh t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh vµ x¸c ®Þnh nh÷ng g× mµ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh cã thÓ cã ®­îc tuú theo hoµn c¶nh cô thÓ cña m×nh” P. Lasserre – J. Putti, ChiÕn l­îc qu¶n lý vµ kinh doanh, tËp 1, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia 1996, tr. 149 . Dùa trªn sù ph¸t triÓn c¸c quan ®iÓm cña M.Porter vÒ c¹nh tranh vµ chiÕn l­îc kinh doanh, «ng ®· ®­a ra m« h×nh cô thÓ vÒ m«i tr­êng c¹nh tranh, bao gåm lùc l­îng t¸c ®éng n¨ng ®éng, lùc l­îng t¸c ®éng c¬ cÊu, vµ c¸c ®Æc tr­ng cña ngµnh (xem b¶ng 3). Lùc l­îng t¸c ®éng n¨ng ®éng bao gåm c¸c lùc l­îng thuéc vßng cung bªn ngoµi, nh­: c¸c ph¸t kiÕn trong Marketing, c¸c ph¸t kiÕn vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c¸c ph¸t kiÕn vÒ s¶n phÈm, thay ®æi quy m« c«ng nghÖ… Lùc l­îng t¸c ®éng n¨ng ®éng g©y ra nh÷ng thay ®æi vµ ®Þnh h×nh c¸c lùc l­îng c¬ cÊu. Lùc l­îng t¸c ®éng c¬ cÊu cã 8 lùc l­îng (thuéc vßng cung thø hai), nh­: søc m¹nh cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh, søc m¹nh cña nh÷ng ng­êi cung øng, nh÷ng rñi ro, hµng rµo gia nhËp… Lùc l­îng c¬ cÊu cã tÝnh ¸p ®¶o trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh vµ nã quy ®Þnh ®Æc tÝnh cña ngµnh. C¸c ®Æc tr­ng cña ngµnh bao gåm: c¸c nh©n tè c¹nh tranh, c¸c hµnh vi c¹nh tranh, vµ t­¬ng lai cña ngµnh kinh doanh. Nh÷ng nh©n tè nµy lµ kÕt qu¶ c¸c t¸c ®éng t­¬ng hç cña c¸c lùc l­îng t¸c ®éng c¬ cÊu vµ n¨ng ®éng t¹i nh÷ng thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. B¶ng 3: C¸c lùc l­îng t¸c ®éng vµ c¸c ®Æc tr­ng cña m«i tr­êng c¹nh tranh cña ngµnh Nguån: Philippe Lasserre – Joseph Putti, ChiÕn l­îc qu¶n lý vµ kinh doanh, tËp 1, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia 1996, tr. 151 Sù gi¶m bít c¸c yÕu tè bÊt ®Þnh Sù tham gia vµ ra ®i cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh C¸c ph¸t kiÕn s¶n phÈm Sù thay ®æi vÒ gi¸ nguyªn vËt liÖu Thay ®æi trong quy m« c«ng nghÖ TÝch luü kinh nghiÖm Thay ®æi quy m« c«ng nghÖ C¸c sù thay ®æi vÒ gi¸ trÞ C¸c sù thay ®æi l©u dµi trong t¨ng tr­ëng Lùc l­îng t¸c ®éng c¬ cÊu Lùc l­îng t¸c ®éng n¨ng ®éng Søc m¹nh cña c¸c ®èi thñ c¹nh tranh Søc m¹nh cña nh÷ng ng­êi cung øng C¸c nh©n tè c¹nh tranh C¸c hµnh vi c¹nh tranh T­¬ng lai cña ngµnh C¸c ®Æc tr­ng cña ngµnh C¸c ph¸t kiÕn vÒ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt Sù thay thÕ chñng lo¹i s¶n phÈm Nh÷ng rµng buéc cña Nhµ n­íc Nh÷ng rñi ro Søc m¹nh cña ng­êi tiªu thô Hµng rµo gia nhËp TÝnh chÊt cña cÇu C¸c ph¸t kiÕn trong Marketing Sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch më cöa cña Nhµ n­íc C¸c sù thay ®æi trong c¸c khu vùc ng­êi mua Kinh nghiÖm cña ng­êi mua Nh­ vËy, chóng ta cã thÓ hiÓu m«i tr­êng c¹nh tranh lµ tæng hîp tÊt c¶ c¸c yÕu tè cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau cã ¶nh h­ëng tíi ho¹t ®éng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn mét thÞ tr­êng cô thÓ. C¸c yÕu tè c¬ b¶n cña m«i tr­êng c¹nh tranh M«i tr­êng c¹nh tranh cã nh÷ng yÕu c¬ b¶n nh­ sau: Søc m¹nh cña c¸c ®Þch thñ: ®©y lµ yÕu tè c¬ b¶n trùc tiÕp quyÕt ®Þnh c¹nh tranh trong ngµnh, khi xem xÐt vÊn ®Ò m«i tr­êng c¹nh tranh ®©y còng chÝnh lµ vÊn ®Ò c¬ b¶n cÇn nghiªn cøu. C¸c hµnh vi cña c¸c chñ thÓ c¹nh tranh lµ mét nh©n tè rÊt khã x¸c ®Þnh, nã phô thuéc vµo v¨n hãa vµ tÝnh c¸ch c¸ nh©n cña nh÷ng ng­êi ®iÒu hµnh c¸c doanh nghiÖp. YÕu tè vÒ nhu cÇu: bao gåm qui m« nhu cÇu hiÖn t¹i vµ nhu cÇu tiÒm n¨ng. Mét thÞ tr­êng víi nhu cÇu ®ang t¨ng m¹nh th× c¹nh tranh kh«ng gay g¾t nh­ thÞ tr­êng cã nhu cÇu t­¬ng ®èi b·o hoµ, v× c¸c doanh nghiÖp ®Òu h­íng tíi phÇn thÞ phÇn ®ang ®­îc më réng. Ph­¬ng tiÖn c¬ b¶n ®Ó ph©n tÝch nhu cÇu thÞ tr­êng lµ chu kú vßng ®êi s¶n phÈm. Søc m¹nh cña ng­êi tiªu thô (kh¸ch hµng): søc m¹nh nµy thay ®æi tuú thuéc vµo ngµnh kinh doanh vµ thêi ®iÓm kinh doanh. Khi søc m¹nh cña ng­êi mua lín, c¹nh tranh cã xu h­íng trong ngµnh c¨ng th¼ng, gay g¾t. Søc m¹nh cña nh÷ng ng­êi cung øng: t­¬ng tù nh­ trªn, søc m¹nh nµy phô thuéc t­¬ng quan gi÷a ng­êi cung øng vµ doanh nghiÖp, còng nh­ lo¹i s¶n phÈm cung øng. ¸p lùc cña s¶n phÈm thay thÕ: khi cã mèi ®e däa cña s¶n phÈm thay thÕ th× c¹nh tranh trong ngµnh sÏ quyÕt liÖt h¬n, lîi nhuËn cña c¸c c«ng ty trong ngµnh sÏ cã xu h­íng gi¶m. C¸c ¸p lùc vµ ¶nh h­ëng cña Nhµ n­íc: thùc tÕ vµ lý luËn ®Òu thõa nhËn vai trß cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay; vÊn ®Ò lµ x¸c ®Þnh møc ®é can thiÖp vµ ph­¬ng ph¸p can thiÖp cña Nhµ n­íc ®Ó kh«ng lµm x¸o trén thÞ tr­êng, kh«ng ®i ng­îc l¹i c¸c quy luËt cña thÞ tr­êng. Cã mét sè tr­êng hîp ngo¹i lÖ, lµ nh÷ng ngµnh liªn quan tíi an ninh quèc gia, nh­ c«ng nghiÖp quèc phßng, ngµnh th«ng tin liªn l¹c, ngµnh n¨ng l­îng… Nhµ n­íc th­êng gi÷ ®éc quyÒn kiÓm so¸t nh÷ng lÜnh vùc nµy. Hµng rµo gia nhËp: lµ nh÷ng c¶n trë lµm cho viÖc tham gia vµo mét thÞ tr­êng cô thÓ cña c¸c doanh nghiÖp tiÒm n¨ng trë nªn khã kh¨n, thËm chÝ kh«ng thùc hiÖn ®­îc. VÝ dô: c«ng nghÖ, quy m« kü thuËt, b»ng s¸ng chÕ, nh·n m¸c, sù kiÓm so¸t nh÷ng yÕu tè s¶n xuÊt then chèt, sù kiÓm so¸t gi¸ c¶, kh¶ n¨ng tiÕp cËn kªnh tiªu thô s¶n phÈm, kinh nghiÖm, vÞ trÝ ®Þa lý, sù khã tÝnh cña ng­êi tiªu dïng, hay qui ®Þnh cña chÝnh phñ, phong tôc tËp qu¸n v¨n hãa cña thÞ tr­êng… C¸c hµng rµo cµng cao bao nhiªu th× kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c h·ng trong ngµnh cµng cao bÊy nhiªu, vµ còng cã nghÜa c¹nh tranh trong ngµnh cã xu h­íng gi¶m xuèng. Ngoµi c¸c yÕu tè trªn, m«i tr­êng c¹nh tranh cßn bao gåm rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè kh¸c, nh­ yÕu tè rñi ro cã ¶nh h­ëng tíi mäi ®èi thñ trªn thÞ tr­êng, nh÷ng thay ®æi l©u dµi trong sù ph¸t triÓn nh­ thay ®æi c¬ cÊu d©n sè, ph¸t kiÕn c«ng dông míi, s¶n phÈm míi, nh÷ng thay ®æi cña khu vùc ng­êi mua nh­ thÞ hiÕu, lèi sèng, kinh nghiÖm… hay nh÷ng ph¸t kiÕn vÒ khoa häc kü thuËt, sù héi nhËp, thay ®æi c¬ cÊu thÞ tr­êng, thay ®æi bèi c¶nh quèc tÕ… Nh÷ng yÕu tè nµy Ýt hay nhiÒu ®Òu cã ¶nh h­ëng tíi sù c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh nghiÖp, ¶nh h­ëng tíi sù h×nh thµnh c¸c chiÕn l­îc c¹nh tranh, chiÕn l­îc kinh doanh cña c¸c c«ng ty. Thùc hiÖn viÖc ph©n tÝch m«i tr­êng c¹nh tranh nghÜa lµ xem xÐt cã hÖ thèng rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè. ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy x¸c ®Þnh c¸i gäi lµ luËt ch¬i trong kinh doanh. Tuy nhiªn, trong Khãa luËn nµy chóng t«i chØ tËp trung vµo ph©n tÝch mét sè yÕu tè c¬ b¶n cña m«i tr­êng c¹nh tranh, nh­ sau: Nh÷ng qui ®Þnh cña ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc t¹o ra vµ b¶o ®¶m mét trËt tù ph¸p lý lµm khung khæ cho qu¸ tr×nh c¹nh tranh, néi dung nµy ®­îc biÕt ®Õn nh­ chÝnh s¸ch c¹nh tranh cña mçi quèc gia. C¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn thÞ tr­êng; víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ ho¹t ®éng trùc tiÕp, doanh nghiÖp gãp phÇn quan träng, nÕu kh«ng nãi lµ quyÕt ®Þnh, tíi tÝnh lµnh m¹nh cña m«i tr­êng c¹nh tranh. Nh÷ng t¸c ®éng vµ vai trß cña ng­êi tiªu dïng trong viÖc t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. Kh¸ch hµng lµ th­îng ®Õ, c©u nãi nµy rÊt phï hîp trong tr­êng hîp nµy, bëi kh¸ch hµng lµ ng­êi quyÕt ®Þnh cuèi cïng sù tån vong cña doanh nghiÖp th«ng qua l¸ phiÕu lµ ®ång tiÒn hä bá ra mua hµng hãa cña doanh nghiÖp. Khi kh¸ch hµng nhËn thøc ®Çy ®ñ vµ râ rµng tÝnh lµnh m¹nh hay kh«ng lµnh m¹nh trong ho¹t ®éng c¹nh tranh cña doanh nghiÖp th× hä còng gãp phÇn quan träng t¹o ra sù lµnh m¹nh cña m«i tr­êng c¹nh tranh. T¸c ®éng cña m«i tr­êng c¹nh tranh ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh T¸c ®éng tÝch cùc Mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn c¹nh tranh c«ng b»ng cho mçi doanh nghiÖp, thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ nãi chung. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp; v× vËy, m«i tr­êng c¹nh tranh còng t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Doanh nghiÖp rÊt cÇn mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh nh­ chóng ta cÇn kh«ng khÝ trong lµnh ®Ó ph¸t triÓn. Khi cã sù minh b¹ch trong c¹nh tranh, sù ®¶m b¶o c¸c quyÒn lîi chÝnh ®¸ng th× c¸c doanh nghiÖp sÏ nç lùc nghiªn cøu, t×m tßi c¸c bÝ quyÕt kinh doanh, tiÕp cËn c¸c c«ng nghÖ míi… ®Ó ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. §©y lµ h­íng ®i rÊt tÝch cùc, gióp t¹o ra nh÷ng lîi thÕ c¹nh tranh, lîi thÕ kinh doanh mang l¹i hiÖu qu¶ cho doanh nghiÖp vµ cho c¶ ng­êi tiªu dïng. Mét t¸c ®éng tÝch cùc kh¸c cña m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh lµ t¹o c¬ héi cä x¸t, chuÈn bÞ cho qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña doanh nghiÖp. Xu thÕ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ hiÖn nay lµ kh«ng thÓ ®¶o ng­îc, vµ b¶n chÊt cña héi nhËp kinh tÕ chÝnh lµ sù tham gia vµo thÞ tr­êng quèc tÕ cña c¸c doanh nghiÖp. V× vËy, m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong n­íc sÏ ®¶m b¶o cho doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng thÝch nghi nhanh víi m«i tr­êng c¹nh tranh khu vùc vµ quèc tÕ. M«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh sÏ sµng läc c¸c doanh nghiÖp kÐm, chØ nh÷ng doanh nghiÖp thùc sù ho¹t ®éng hiÖu qu¶ míi cã thÓ tån t¹i. C¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶ sÏ bÞ ph¸ s¶n, bÞ lo¹i bá khái thÞ tr­êng. §iÒu nµy ®¶m b¶o c¸c nguån lùc cña x· héi vèn khan hiÕm ®­îc sö dông hîp lý nhÊt. T¸c ®éng tiªu cùc Bªn c¹nh ®ã, m«i tr­êng c¹nh tranh còng cã t¸c ®éng kh«ng tèt ®Õn doanh nghiÖp, nÕu ®ã lµ mét m«i tr­êng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Trong m«i tr­êng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, c¹nh tranh tÝch cùc sÏ bÞ triÖt tiªu. Khi c¸c quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña doanh nghiÖp kh«ng ®­îc ®¶m b¶o, c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ phæ biÕn vµ kh«ng bÞ xö lý thÝch ®¸ng, th× kh«ng doanh nghiÖp nµo cã thÓ c¹nh tranh lµnh m¹nh. C¸c doanh nghiÖp kh«ng thÓ hi sinh quyÒn lîi cña m×nh ®Ó b¶o vÖ nguyªn t¾c c¹nh tranh lµnh m¹nh. M«i tr­êng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh sÏ bãp mÐo c¸c ho¹t ®éng c¹nh tranh tÝch cùc gi÷a c¸c doanh nghiÖp. §Ó tån t¹i, c¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i cã c¸c thñ ®o¹n ®Ó chèng l¹i thñ ®o¹n, vµ cø nh­ vËy c¸c h×nh thøc c¹nh tranh gian dèi, vi ph¹m ph¸p luËt cµng trë nªn phæ biÕn. NhiÒu doanh nghiÖp buéc ph¶i chÊp nhËn nh÷ng tÖ n¹n trong kinh doanh nh­ nh÷ng luËt bÊt thµnh v¨n. Nh÷ng doanh nghiÖp tån t¹i ®­îc trong ®iÒu kiÖn nh­ vËy th­êng kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ng­êi sö dông hiÖu qu¶ c¸c tµi nguyªn mµ lµ nh÷ng ng­êi cã nhiÒu thñ ®o¹n c¹nh tranh nhÊt. HÖ qu¶ tÊt yÕu lµ sù tËp trung ®Æc quyÒn ®Æc lîi cho mét nhãm nhá doanh nghiÖp, trong khi lîi Ých chÝnh ®¸ng cña c¸c doanh nghiÖp kh¸c, cña ng­êi tiªu dïng vµ cña x· héi bÞ tæn h¹i. Nh­ vËy, vÊn ®Ò ®¶m b¶o m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh kh«ng chØ lµ yªu cÇu chÝnh ®¸ng, bøc thiÕt cña b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp, mµ ®ã thùc sù cßn lµ v× lîi Ých cña ®«ng ®¶o ng­êi tiªu dïng vµ sù ph¸t triÓn thÞnh v­îng cña mçi quèc gia. Ch­¬ng II: thùc tr¹ng m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh ë ViÖt Nam §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¹nh tranh trong kinh doanh ë ViÖt Nam NhËn xÐt chung vÒ thùc tr¹ng c¹nh tranh tr­íc thêi kú ®æi míi Tr­íc n¨m 1986, ViÖt Nam ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, trong thêi gian dµi chØ tån t¹i hai thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n lµ kinh tÕ quèc doanh vµ kinh tÕ tËp thÓ, víi c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, hîp t¸c x· vµ mét sè Ýt xÝ nghiÖp c«ng t­ hîp doanh. Thùc chÊt, c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh n¾m ®éc quyÒn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Do ®ã, c¹nh tranh trong kinh tÕ cã mét sè ®Æc ®iÓm næi bËt nh­ sau: C¹nh tranh kh«ng cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn; tÝnh ®éng lùc cña c¹nh tranh ®­îc thay thÕ b»ng thi ®ua x· héi chñ nghÜa. Theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i ®Òu ®­îc chØ ®¹o tõ trung ­¬ng th«ng qua c¸c kÕ ho¹ch kinh tÕ lËp s½n vµ cã tÝnh ph¸p lÖnh. ThÞ tr­êng kh«ng tån t¹i theo ®óng nghÜa cña nã, c¹nh tranh trong ho¹t ®éng kinh tÕ kh«ng ®­îc thõa nhËn vµ bÞ coi lµ ®i ng­îc l¹i lîi Ých x· héi. §iÒu nµy ®· ®­îc ghi nhËn trong cuèn B¸ch Khoa toµn th­ Liªn X«: “Trong x· héi X· héi chñ nghÜa, trªn c¬ së ®­îc x· héi hãa vµ tæ chøc s¶n xuÊt mét c¸ch cã kÕ ho¹ch, kh«ng cã c¹nh tranh” B¸ch Khoa toµn th­ Liªn X«, tËp 2, NXB Sù thËt 1973, tr. 28 . Quan hÖ gi÷a c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lµ quan hÖ hîp t¸c vµ gÇn nh­ kh«ng cã m©u thuÉn vÒ lîi Ých. C¸c ®¬n vÞ nµy thuÇn tuý thùc hiÖn c¸c kÕ ho¹ch do cÊp trªn ®­a xuèng, c¸c xÝ nghiÖp kh«ng cÇn tr¶ lêi c¸c c©u hái s¶n xuÊt c¸i g×, nh­ thÕ nµo vµ cho ai. Nh÷ng c¸n bé, c«ng nh©n viªn c¸c xÝ nghiÖp kh«ng chÞu ¸p lùc ph¶i ®æi míi, ph¸t triÓn s¶n phÈm, bëi ®¬n gi¶n dï s¶n phÈm cã kh«ng tiªu thô ®­îc, hä còng kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm, vµ h¬n thÕ hä vÉn cã l­¬ng, cã thu nhËp. Trong c¬ chÕ ®ã dï ng­êi l·nh ®¹o xÝ nghiÖp cã n¨ng ®éng, vµ muèn t×m tßi ph¸t triÓn còng kh«ng thÓ ®­îc, l·nh ®¹o c¸c xÝ nghiÖp Quèc doanh kh«ng ®­îc quyÒn chñ ®éng kinh doanh. HÖ qu¶ lµ nÒn kinh tÕ chØ t¹o ra nh÷ng g× mµ nã cã chø kh«ng ph¶i nh÷ng g× mµ nh©n d©n cÇn. C¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®· thay thÕ tÝnh ®éng lùc cña c¹nh tranh b»ng thi ®ua x· héi chñ nghÜa. Víi c¸c phong trµo thi ®ua th­êng xuyªn nh»m t¨ng n¨ng suÊt, c¶i tiÕn s¶n xuÊt... Hµng n¨m c¸c danh hiÖu lao ®éng tiªn tiÕn, lao ®éng xuÊt s¾c ®­îc trao tÆng th«ng qua b×nh bÇu ë c¬ së. Nh­ng quyÒn lîi kinh tÕ kh«ng ®­îc g¾n liÒn víi c¸c ho¹t ®éng c¶i tiÕn ®æi míi, ph¸t triÓn kh«ng trë thµnh nhu cÇu bøc thiÕt, vµ viÖc xÐt t¨ng l­¬ng l¹i dùa chñ yÕu vµo th©m niªn c«ng t¸c. Do ®ã, ®éng lùc s¸ng t¹o cña nÒn kinh tÕ ®· bÞ triÖt tiªu. C¬ chÕ gi¸ theo quan hÖ cung cÇu kh«ng vËn hµnh. Gi¸ c¶ do Nhµ n­íc qui ®Þnh vµ mang tÝnh ¸p ®Æt, kh«ng ph¶i lµ tÝn hiÖu tõ thÞ tr­êng cho c¸c nhµ s¶n xuÊt. ChÕ ®é bao cÊp lµm xuÊt hiÖn nhiÒu lo¹i gi¸: gi¸ néi bé, gi¸ chuyÓn nh­îng, gi¸ hai chiÒu, gi¸ thÞ tr­êng chî ®en (thÞ tr­êng tù do), c¸c lo¹i gi¸ nµy th­êng chªnh lÖch lín. Trong x· héi tån t¹i ho¹t ®éng kinh tÕ ngÇm. Dï trong c¬ chÕ nµo, x· héi nµo th× con ng­êi còng cã c¸c nhu cÇu cÇn tháa m·n. Khi nh÷ng nhu cÇu chÝnh ®¸ng ®ã kh«ng ®­îc ®¸p øng mét c¸ch c«ng khai, th× sÏ xuÊt hiÖn c¸i gäi lµ thÞ tr­êng tù do; trong ®ã, c¹nh tranh ®· xuÊt hiÖn, nh­ng hiÖn t­îng chôp giËt, c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh lµ rÊt phæ biÕn. Ph¸p luËt kh«ng c«ng nhËn thÞ tr­êng tù do nªn kh«ng cã c¸c chÕ tµi ®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng nµy. H¬n n÷a, b¶n th©n ho¹t ®éng trao ®æi khi ®ã ®· bÞ coi lµ bÊt hîp ph¸p, nªn dï bÞ x©m ph¹m quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng còng kh«ng ®­îc b¶o vÖ. TÝnh mËp mê cña th«ng tin vµ sù mÐo mã cña thÞ tr­êng cµng lµm cho ho¹t ®éng c¹nh tranh trë nªn hçn lo¹n, vµ thuËt ng÷ chî trêi xuÊt hiÖn phÇn nµo thÓ hiÖn râ tÝnh kh«ng lµnh m¹nh cña c¹nh tranh. Tuy nhiªn, chóng ta cÇn thõa nhËn nhu cÇu trao ®æi cña nh©n d©n lµ chÝnh ®¸ng. Trong mét n¨m kh«ng ph¶i ai còng tiªu thô mét l­îng v¶i nh­ nhau, hay kh«ng ph¶i phßng ban nµo còng cã nhu cÇu nhÊt ®Þnh vÒ chiÕc lèp xe ®¹p. Nhu cÇu lµ rÊt ®a d¹ng vµ thay ®æi theo kh«ng gian thêi gian. VÊn ®Ò lµ t×m hiÓu nhu cÇu ®ã, quy luËt ®ã ®Ó tháa m·n chóng mét c¸ch hîp lý. Theo nh­ quan ®iÓm cña C.M¸c: “…vËy th× vÊn ®Ò ë ®©y kh«ng ph¶i lµ thñ tiªu c¹nh tranh, ®iÒu ®ã kh«ng thÓ lµm ®­îc, còng gièng nh­ lµ kh«ng thÓ thñ tiªu tù do ®­îc” C.M¸c vµ P.Enghen toµn tËp, tËp 4, NXB Sù thËt 1995, tr. 225 .  §éc quyÒn cã nguån gèc tõ nhµ n­íc theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung, quan liªu, bao cÊp bao trïm ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Trong giai ®o¹n nµy, mét quan ®iÓm râ rµng lµ c¸c xÝ nghiÖp Quèc doanh thay mÆt Nhµ n­íc thùc hiÖn ho¹t ®éng kinh tÕ, c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ hµnh chÝnh ®· trao ®éc quyÒn trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cho c¸c ®¬n vÞ nµy, tõ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, cho tíi th­¬ng nghiÖp. Nhµ n­íc ban hµnh danh môc hµng hãa chØ do Nhµ n­íc qu¶n lý. QuyÕt ®Þnh sè 1038/TTg (ngµy 05/9/1956) qui ®Þnh 13 lo¹i s¶n phÈm quan träng nhÊt do ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lý vµ ph©n phèi tËp trung; ngµy 20/7/1961 quyÕt ®Þnh sè 300/TTg bæ sung 80 lo¹i s¶n phÈm vµo danh môc trªn. N¨m 1980, víi nghÞ quyÕt sè 143-CP (ngµy 13/5/1980) Nhµ n­íc ®éc quyÒn s¶n xuÊt kinh doanh 117 lo¹i s¶n phÈm, trong ®ã bao gåm 66 lo¹i thiÕt bÞ, 51 lo¹i nguyªn vËt liÖu, 16 mÆt hµng tiªu dïng. Quan hÖ gi÷a ng­êi cung øng vµ ng­êi tiªu dïng trªn c¬ së ph¸p lÖnh, sè l­îng vµ gi¸ c¶ trao ®æi the._.inh tÕ ë trong n­íc vµ víi n­íc ngoµi. Xãa bá ®éc quyÒn, vµ ®Æc quyÒn ë hÇu hÕt c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ. §èi víi nh÷ng lÜnh vùc kh«ng thÓ tr¸nh ®­îc ®éc quyÒn, Nhµ n­íc cã c¬ chÕ kiÓm so¸t ®Ó tr¸nh cöa quyÒn, lòng ®o¹n. ChÊp nhËn sù ph¸ s¶n cña nh÷ng ®¬n vÞ lµm ¨n thua lç, ban hµnh LuËt ph¸ s¶n” §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VII, ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000, NXB Sù thËt 1992, tr. 24 . NghÞ quyÕt §¹i héi VIII cña §¶ng còng nªu râ: “Ph¶i h×nh thµnh mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, hîp ph¸p, v¨n minh. C¹nh tranh v× lîi Ých ph¸t triÓn ®Êt n­íc, chø kh«ng ph¶i lµm ph¸ s¶n hµng lo¹t, l·ng phÝ c¸c nguån lùc, th«n tÝnh lÉn nhau” §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia1996,tr. 27 . Theo ®ã, chÝnh s¸ch c¹nh tranh cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu: Kiªn tr× ®­êng lèi chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam; T¨ng c­êng sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc trªn lÜnh vùc c¹nh tranh, t¹o lËp m«i tr­êng c¹nh tranh, duy tr× c¹nh tranh trong khu«n khæ ph¸p luËt, Nhµ n­íc lµ träng tµi, ®Þnh ra luËt ch¬i, vµ ®Þnh h­íng ph¸t triÓn; Cã chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n­íc, vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc phï hîp trong kinh tÕ thÞ tr­êng. Trªn c¬ së qu¸n triÖt tinh thÇn trªn cña §¶ng, vµ c¨n cø thùc tr¹ng m«i tr­êng c¹nh tranh hiÖn nay, Khãa luËn tèt nghiÖp nµy m¹nh d¹n ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m x©y dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh ë ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Nhãm gi¶i ph¸p vÜ m« Thø nhÊt, cÇn khÈn tr­¬ng ban hµnh LuËt c¹nh tranh. Sau gÇn ba n¨m chuÈn bÞ, ®Õn nay Ban so¹n th¶o LuËt c¹nh tranh ®· ®­a ra dù th¶o lÇn 9 víi néi dung kh¸ hoµn chØnh. Môc ®Ých cña luËt nµy lµ ®iÒu chØnh mÆt tr¸i cña c¹nh tranh, luËt kh«ng cÊm c¹nh tranh mµ t¹o lËp m«i tr­êng c¹nh tranh b×nh ®¼ng vµ b¶o vÖ m«i tr­êng c¹nh tranh ®ã. ViÖc so¹n th¶o LuËt c¹nh tranh cã nhiÒu nÐt míi, trong ®ã cã nh÷ng qui ®Þnh kh¸ cô thÓ c¸c chÕ tµi, biÖn ph¸p xö lý. ViÖc ban hµnh luËt nµy cÇn g¾n víi c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thùc thi nhanh vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, chóng t«i kiÕn nghÞ cÇn gi¶m bít c¸c thñ tôc, ®Ó sao cho LuËt c¹nh tranh ViÖt Nam cã thÓ ®­îc ban hµnh trong n¨m 2004. §iÒu nµy sÏ lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh ®Ó t¹o nªn m«i tr­êng c¹nh tranh phï hîp vµ lµnh m¹nh ®èi víi doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn nay. Thø hai, Nhµ n­íc cÇn thèng nhÊt quan ®iÓm ®¸nh gi¸ vai trß cña c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, xãa bá t­ t­ëng ph©n biÖt ®èi xö trong qu¶n lý kinh tÕ. Thêi gian qua, c«ng viÖc nµy ®· ®­îc thùc hiÖn, nh­ng ch­a ®ñ s©u, ®ñ réng vµ ®ñ m¹nh. Trong x· héi, hiÖn t­îng ph©n biÖt kh«ng chØ tån t¹i trong t­ t­ëng, nhËn thøc cña mét sè c¬ quan c«ng quyÒn, mét sè ®Þa ph­¬ng, vµ mét sè c«ng chøc, mµ nã cßn thÓ hiÖn qua sù kh«ng thèng nhÊt gi÷a nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. Gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò t­ t­ëng lµ chóng ta c¬ b¶n ®Æt nÒn t¶ng cho viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn m«i tr­êng c¹nh tranh. Thø ba, Nhµ n­íc cÇn rµ so¸t l¹i vµ h¹n chÕ bít sè l­îng c¸c lÜnh vùc doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®­îc ®éc quyÒn kinh doanh, kiªn quyÕt tiÕn hµnh tù do hãa trong nh÷ng ngµnh kh«ng thùc sù quan träng víi an ninh quèc gia. §ång thêi, cÇn ®Èy m¹nh ch­¬ng tr×nh ®æi míi doanh nghiÖp Nhµ n­íc, víi quan ®iÓm chØ gi÷ l¹i nh÷ng doanh nghiÖp thùc sù cã hiÖu qu¶, m¹nh d¹n thùc hiÖn giao b¸n, kho¸n, cho thuª, hay cæ phÇn hãa nh÷ng doanh nghiÖp ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, doanh nghiÖp trong nh÷ng ngµnh Nhµ n­íc kh«ng gi÷ ®éc quyÒn kinh doanh. §©y lµ vÊn ®Ò phøc t¹p ë n­íc ta, do nã ¶nh h­ëng kh«ng nhá tíi mét sè nhãm lîi Ých; nh­ng xÐt vÒ lîi Ých l©u dµi vµ lîi Ých toµn côc th× Nhµ n­íc cÇn cã nh÷ng quyÕt s¸ch m¹nh mÏ, dòng c¶m vµ kÞp thêi; trong ®ã cÇn hÕt søc l­u ý nh÷ng ®iÓm sau: Mét lµ, cÇn ph©n biÖt râ ®éc quyÒn Nhµ n­íc víi ®éc quyÒn doanh nghiÖp. Kiªn quyÕt chèng viÖc lîi dông ®éc quyÒn Nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn ®éc quyÒn doanh nghiÖp. §éc quyÒn Nhµ n­íc tån t¹i nh»m thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ mµ viÖc qu¶n lý ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ ®ßi hái, trong khi ®ã ®éc quyÒn doanh nghiÖp (d­íi danh nghÜa ®éc quyÒn Nhµ n­íc) cã xu thÕ l¹m dông vÞ thÕ thu lîi nhuËn ®éc quyÒn cao cho b¶n th©n doanh nghiÖp ®ã, ®i ng­îc l¹i lîi Ých chung cña x· héi. VÊn ®Ò nµy cã thÓ ®­îc gi¶i quyÕt th«ng qua viÖc cho phÐp nhiÒu doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng trong nh÷ng lÜnh vùc ®éc quyÒn Nhµ n­íc, hoÆc chia nhá c¸c doanh nghiÖp ®éc quyÒn Nhµ n­íc hiÖn nay cã qui m« qu¸ lín bao trïm c¶ mét ngµnh, mét khu vùc cô thÓ, h¹n chÕ bít ¶nh h­ëng cña vÞ thÕ ®éc quyÒn cña tõng doanh nghiÖp. D­íi ¸p lùc cña mét sè nhãm lîi Ých, ®éc quyÒn vÉn ®­îc duy tr× víi rÊt nhiÒu lý do ®­îc ®­a ra, nh­ ®¶m b¶o viÖc lµm, c«ng b»ng x· héi; nh­ng ®ã chØ lµ nh÷ng môc tiªu tr­íc m¾t, ®iÒu ®ã lµm t¨ng søc tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn môc tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ dµi h¹n. Hai lµ, x¸c ®Þnh râ kh¸i niÖm “vai trß chñ ®¹o” cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc chØ thùc sù thùc hiÖn ®­îc vai trß chñ ®¹o (®Þnh h­íng) trong kinh tÕ thÞ tr­êng khi doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ doanh nghiÖp m¹nh, cã n¨ng lùc c¹nh tranh v­ît tréi. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng thÓ dùa vµo quy ®Þnh hµnh chÝnh cho phÐp duy tr× vÞ trÝ ®éc t«n cña m×nh, v× ®ã sÏ lµ m¶nh ®Êt mµu mì nu«i d­ìng sù tr× trÖ, tôt hËu vµ l·ng phÝ trªn qui m« lín. VÊn ®Ò trë l¹i lµ cÇn cã m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh ®Ó doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¸t triÓn v÷ng m¹nh, khi ®ã nh÷ng doanh nghiÖp nµy sÏ thùc hiÖn tèt nhÊt vai trß chñ ®¹o, ®Çu tÇu kinh tÕ cña m×nh. Thø t­, hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc theo h­íng khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh, t¹o vÞ thÕ vµ ®iÒu kiÖn kinh doanh c«ng b»ng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ. Nhµ n­íc cÇn x©y dùng mét chiÕn l­îc quèc gia vÒ c¹nh tranh cã tÝnh ®Þnh h­íng vµ æn ®Þnh l©u dµi, ®ång thêi ®¶m b¶o sù phï hîp víi c¸c qui ®Þnh cña quèc tÕ. cô thÓ lµ cÇn nhanh chãng xãa bá nh÷ng rµo c¶n (cã nguån gèc tõ chÝnh s¸ch) trong gia nhËp, rót lui khái thÞ tr­êng, còng nh­ nh÷ng qui ®Þnh t¹o sù bÊt b×nh ®¼ng trong kh¶ n¨ng tiÕp cËn c¸c nguån lùc, tiÕp cËn kh¸ch hµng gi÷a c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp. Song song víi ®ã lµ quyÕt t©m, nç lùc trong ®µm ph¸n gia nhËp WTO trong thêi gian sím nhÊt, còng nh­ ®µm ph¸n c¸c hiÖp ®Þnh kinh tÕ th­¬ng m¹i song ph­¬ng. Thø n¨m, t¨ng c­êng vai trß vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ c¹nh tranh, gi¶i ph¸p nµy g¾n víi c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh ë n­íc ta; mµ cèt lâi vÉn lµ c¶i c¸ch ®éi ngò c«ng chøc, c¸n bé c«ng quyÒn, x¸c ®Þnh râ c¬ quan hµnh chÝnh lµm nhiÖm vô qu¶n lý Nhµ n­íc (administration) chø kh«ng ph¶i cai trÞ (governance). Thø s¸u, cÇn sím x©y dùng mét c¬ quan Nhµ n­íc chuyªn tr¸ch ®Ó thèng nhÊt qu¶n lý c¸c hµnh vi liªn quan ®Õn c¹nh tranh. HiÖn nay, vÉn cßn nhiÒu tranh luËn xung quanh m« h×nh cña c¬ quan nµy, víi hai quan ®iÓm chñ ®¹o lµ : thµnh lËp Uû ban c¹nh tranh quèc gia (ngang cÊp bé) vµ thµnh lËp Côc qu¶n lý c¹nh tranh (thuéc Bé Th­¬ng m¹i). Chóng t«i ñng hé quan ®iÓm thø nhÊt, v× c¹nh tranh vµ ®éc quyÒn lµ lÜnh vùc thùc sù míi mÎ vµ phøc t¹p, h¬n n÷a n­íc ta hiÖn nay vÉn tån t¹i sè l­îng lín doanh nghiÖp Nhµ n­íc (cã qui m« lín) trùc thuéc c¸c Bé, mét c¬ quan qu¶n lý c¹nh tranh thuéc Bé Th­¬ng m¹i sÏ kh«ng thÓ ®iÒu tiÕt hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nµy. Cã ý kiÕn cho r»ng m« h×nh c¬ quan qu¶n lý c¹nh tranh trùc thuéc ChÝnh phñ ®i ng­îc l¹i xu thÕ c¶i c¸ch hµnh chÝnh hiÖn nay, víi bé m¸y cång kÒnh sÏ khã kh¨n trong triÓn khai sím. Nh­ng chóng t«i thÊy môc tiªu c¶i c¸ch hµnh chÝnh lµ lµm t¨ng hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng qu¶n lý Nhµ n­íc, chóng ta chØ c¾t gi¶m bé phËn nµo, c¬ quan nµo cång kÒnh h¬n nhu cÇu c«ng viÖc, t¨ng hiÖu suÊt lao ®éng. C¬ quan nµo thùc sù cÇn thiÕt, th× kh«ng thÓ v× lý do “tiÕt kiÖm” mµ kh«ng thµnh lËp. Mét c¬ chÕ gän nhÑ nh­ng kh«ng hiÖu qu¶ còng chÝnh lµ sù l·ng phÝ lín. Thø b¶y, Nhµ n­íc cÇn khuyÕn khÝch ho¹t ®éng nghiªn cøu, t×m hiÓu vÒ vÊn ®Ò c¹nh tranh, ®éc quyÒn trong kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa vèn cßn rÊt míi mÎ t¹i ViÖt Nam; ®ång thêi tranh thñ häc hái kinh nghiÖm quèc tÕ vÒ x©y dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. Nhãm gi¶i ph¸p vi m« Nhãm gi¶i ph¸p chung cho c¸c doanh nghiÖp Doanh nghiÖp, víi t­ c¸ch lµ chñ thÓ ho¹t ®éng trùc tiÕp trªn thÞ tr­êng, cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh tíi tÝnh lµnh m¹nh cña m«i tr­êng c¹nh tranh. Do ®ã nh÷ng gi¶i ph¸p liªn quan tíi doanh nghiÖp còng cã tÝnh quyÕt ®Þnh víi vÊn ®Ò x©y dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. Thø nhÊt, doanh nghiÖp cÇn x©y dùng chiÕn l­îc c¹nh tranh g¾n víi chiÕn l­îc kinh doanh cña m×nh, trong ®ã x¸c ®Þnh râ nh÷ng c«ng cô, vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh cô thÓ cho tõng thÞ tr­êng cô thÓ. ChiÕn l­îc nµy gióp doanh nghiÖp lu«n chñ ®éng tr­íc nh÷ng thay ®æi cña c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, tr¸nh sö dông nh÷ng thñ ®o¹n c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. Thø hai, doanh nghiÖp cÇn nç lùc x©y dùng v¨n hãa doanh nghiÖp, khuyÕn khÝch niÒm tù hµo vÒ uy tÝn cña tæ chøc, khuyÕn khÝch sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong néi bé doanh nghiÖp. §©y lµ biÖn ph¸p duy tr× sù ph¸t triÓn vµ tÝnh tù ®æi míi cña doanh nghiÖp, tõ ®ã ph¸t hiÖn lîi thÕ riªng cã trong c¹nh tranh. Doanh nghiÖp lµ tÕ bµo cña m«i tr­êng c¹nh tranh, nh÷ng tÕ bµo nµy ph¸t triÓn lµnh m¹nh th× m«i tr­êng c¹nh tranh còng trong s¹ch. Ng­îc l¹i doanh nghiÖp còng chØ cã thÓ ph¸t triÓn ®­îc trong mét m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh. V× vËy, ®¶m b¶o nguyªn t¾c lµnh m¹nh trong c¹nh tranh còng chÝnh lµ ®¶m b¶o cho t­¬ng lai cña doanh nghiÖp. Thø ba, doanh nghiÖp cÇn tÝch cùc, chñ ®éng t×m hiÓu n¾m b¾t th«ng tin thÞ tr­êng, ®Æc biÖt th«ng tin vÒ t×nh h×nh c¹nh tranh, tõ ®ã cã kÕ ho¹ch vµ hµnh ®éng cô thÓ b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh. T­ t­ëng thô ®éng, û l¹i, tr«ng chê vµo Nhµ n­íc hiÖn nay cña mét sè doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn sím bÞ lo¹i bá. Doanh nghiÖp chÝnh lµ ®èi t­îng ®Çu tiªn chÞu thiÖt h¹i do c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, b¶n th©n c¬ quan Nhµ n­íc còng kh«ng thÓ kiÓm so¸t hÕt mäi biÓu hiÖn kh«ng lµnh m¹nh trong c¹nh tranh. Sù chñ ®éng cña doanh nghiÖp sÏ t¹o c¬ chÕ tù gi¸m s¸t rÊt hiÖu qu¶ ®Ó b¶o vÖ c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. Gi¶i ph¸p nµy hoµn toµn kh«ng míi mÎ, nh­ng ch­a thùc sù ®­îc nh×n nhËn mét c¸ch ®óng ®¾n t¹i ViÖt Nam. Nhãm gi¶i ph¸p cho doanh nghiÖp Nhµ n­íc Thø nhÊt, b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn kiªn quyÕt ph¸ bá t­ t­ëng ®éc quyÒn, û l¹i vµo “nh÷ng ­u ®·i” cña Nhµ n­íc. Nh÷ng c¸n bé l·nh ®¹o c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn ph¸t huy h¬n n÷a tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o, m¹nh d¹n chÊp nhËn c¹nh tranh. Tõ ®ã, doanh nghiÖp chñ ®éng ph¸t huy thÕ m¹nh ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng trong n­íc, còng nh­ h­íng ra thÞ tr­êng quèc tÕ. ChÝnh c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, th«ng qua ho¹t ®éng cña m×nh, ph¶i ph¸t huy vai trß chñ ®¹o, ®Çu tÇu trong c¹nh tranh lµnh m¹nh, vµ héi nhËp kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Thø hai, doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i tù nç lùc ®æi míi m×nh, chÊp nhËn luËt ch¬i c«ng b»ng th× míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Doanh nghiÖp Nhµ n­íc cÇn cã chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho m×nh; chñ ®éng ®Ò b¹t nh÷ng nhµ qu¶n trÞ cã thùc tµi vµo vÞ trÝ qu¶n lý, vµ cã chÕ ®é ®·i ngé xøng ®¸ng. TiÕn hµnh bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm l·nh ®¹o doanh nghiÖp c¨n cø vµo hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp, vµ theo tõng nhiÖm kú tõ 3 tíi 5 n¨m. Nhãm gi¶i ph¸p cho doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh Thø nhÊt, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cÇn t¨ng c­êng néi lùc cña m×nh th«ng qua viÖc ph¸t triÓn ®éi ngò nh©n viªn, tr×nh ®é c«ng nghÖ…§iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng trong hoµn c¶nh cã sù chªnh lÖch lín gi÷a khèi doanh nghiÖp d©n doanh vµ khèi doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay ë ViÖt Nam. Sù lín m¹nh cña khèi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh sÏ t¹o thÕ c©n b»ng h¬n trong c¹nh tranh, h¹n chÕ sù lòng ®o¹n cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc Thø hai, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n cÇn t¨ng c­êng nh÷ng liªn kÕt lµnh m¹nh th«ng qua h×nh thøc c¸c héi, hiÖp héi doanh nghiÖp. Nh÷ng liªn kÕt nµy kh«ng nh»m h¹n chÕ c¹nh tranh, mµ ng­îc l¹i t¹o c¬ chÕ cho c¸c doanh nghiÖp hç trî lÉn nhau vÒ th«ng tin, thÞ tr­êng; tõ ®ã n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn c¹nh tranh lµnh m¹nh. §ång thêi ho¹t ®éng cña c¸c hiÖp héi sÏ gióp h×nh thµnh c¬ chÕ chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh trong kinh doanh. Nh÷ng hiÖp héi cã thÓ liªn kÕt ®Ó kiÖn c¸c h·ng cã hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt c¹nh tranh, hoÆc x©y dùng c¬ chÕ trõng ph¹t riªng víi nh÷ng hµnh vi ch­a ®­îc quy ®Þnh trong luËt, hoÆc cã quy ®Þnh nh­ng khã thùc hiÖn. Gi¶i ph¸p nµy kh¾c phôc ®­îc nh÷ng h¹n chÕ trong viÖc thùc thi ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh. Nhãm gi¶i ph¸p kh¸c Thø nhÊt, sím thiÕt lËp c¬ chÕ th«ng tin gi÷a ng­êi tiªu dïng, doanh nghiÖp vµ c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc liªn quan ®Õn vÊn ®Ò thùc thi ph¸p luËt c¹nh tranh. C¬ chÕ nµy gióp ph¸t huy kh¶ n¨ng gi¸m s¸t ho¹t ®éng c¹nh tranh cña ng­êi tiªu dïng vµ doanh nghiÖp. Tõ ®ã c¬ quan Nhµ n­íc tiÕn hµnh x¸c minh vµ xö lý. §ång thêi c¸c doanh nghiÖp tËn dông ®­îc nguån th«ng tin nhanh, phong phó vÒ nh÷ng vi ph¹m ¶nh h­ëng tíi lîi Ých cña m×nh, nhê vËy cã ph¶n øng linh ho¹t vµ kÞp thêi h¬n b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh. Thø hai, c¸c c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng cÇn nghiªm tóc, chÝnh x¸c h¬n trong viÖc ®­a c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn doanh nghiÖp vµ ho¹t ®éng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, h¹n chÕ ®­a th«ng tin ch­a ®­îc x¸c minh g©y ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn c¹nh tranh. §ång thêi, Nhµ n­íc cÇn ban hµnh quy ®Þnh buéc c¸c c¬ quan th«ng tÊn båi th­êng thiÖt h¹i khi ®­a th«ng tin sai lÖch, g©y hËu qu¶ nghiªm träng tíi ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. Thø ba, Nhµ n­íc còng nh­ doanh nghiÖp cÇn tÝch cùc ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt nh»m kh«ng ngõng c¶i tiÕn c«ng nghÖ s¶n xuÊt, t×m kiÕm nh÷ng s¶n phÈm thay thÕ, tõ ®ã ph¸ thÕ ®éc quyÒn cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt hiÖn h÷u. VÝ dô, sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña khoa häc ®· xãa bá ®éc quyÒn trong ngµnh s¶n xuÊt m¸y vi tÝnh vµ ®iÖn tho¹i di ®éng. Thø t­, trong lÜnh vùc qu¶ng c¸o khuyÕn m·i, theo chóng t«i cÇn quy ®Þnh râ nh÷ng ch­¬ng tr×nh khuyÕn m¹i, dù th­ëng ph¶i cã sù gi¸m s¸t cña bªn thø ba (c¬ quan Nhµ n­íc, hay hiÖp héi ng­êi tiªu dïng), vµ gi¸ trÞ nh÷ng gi¶i th­ëng kh«ng ®­îc trao sÏ chuyÓn vµo c¸c quü tõ thiÖn. C¬ chÕ gi¸m s¸t nµy sÏ gióp lËp l¹i trËt tù trong ho¹t ®éng khuyÕn m·i, ng¨n chÆn sù l¹m dông qu¶ng c¸o, khuyÕn m·i lõa dèi kh¸ch hµng vÒ gi¸ trÞ, c¬ cÊu gi¶i th­ëng. Thø n¨m, t¨ng c­êng phæ biÕn nh÷ng th«ng tin vÒ khuyÕn khÝch c¹nh tranh lµnh m¹nh, vµ chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh, kÕt hîp viÖc n©ng cao ý thøc cña doanh nghiÖp, vµ cña ng­êi tiªu dïng vÒ thùc thi ph¸p luËt c¹nh tranh. B¶n th©n mçi ng­êi tiªu dïng còng cÇn thay ®æi nh÷ng thãi quen xÊu, vèn th­êng bÞ c¸c gian th­¬ng lîi dông ®Ó c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh; ®ã còng chÝnh lµ gãp phÇn trong x©y dùng v¨n hãa tiªu dïng. Thø s¸u, ®éi ngò doanh nh©n cÇn kh«ng ngõng n©ng cao ®¹o ®øc kinh doanh, kiªn quyÕt kh«ng thùc hiÖn hoÆc gióp ®ì ng­êi kh¸c thùc hiÖn hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh. §ã lµ tr¸ch nhiÖm, nghÜa vô c«ng d©n cña doanh nh©n , ®ång thêi còng lµ c¬ së, ®iÒu kiÖn cho sù thµnh c«ng bÒn v÷ng cña b¶n th©n doanh nh©n ®ã. KÕt luËn Qua viÖc ph©n tÝch thùc tr¹ng m«i tr­êng c¹nh tranh ë ViÖt Nam, chóng t«i cã thÓ rót ra mét sè kÕt luËn sau: C«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ do §¶ng ta khëi x­íng tõ §¹i héi VI ®· thùc sù mang l¹i nh÷ng thay ®æi lín, rÊt c¨n b¶n cho ho¹t ®éng kinh tÕ cña ®Êt n­íc, t¹o tiÒn ®Ò x©y dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh trong kinh doanh ë ViÖt Nam. Mét trong nh÷ng chuyÓn biÕn quan träng nhÊt lµ viÖc cho phÐp h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ dùa trªn nguyªn t¾c tù do, b×nh ®¼ng, vµ ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr­êng. §©y lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn chÝnh gióp ViÖt Nam huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc x· héi cho c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, m«i tr­êng c¹nh tranh trong kinh doanh ë ViÖt Nam vÉn ch­a thùc sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh, thÓ hiÖn ë c¶ ba mÆt: c¸c hiÖn t­îng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ngµy cµng phæ biÕn, nh÷ng hµnh vi h¹n chÕ c¹nh tranh xuÊt hiÖn víi nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, ®éc quyÒn vÉn tån t¹i g©y trë ng¹i lín cho ph¸t triÓn c¹nh tranh. Trong khi ®ã, tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ khu vùc, vµ quèc tÕ ®ang ®Æt ra cho chóng ta nhiÒu yªu cÇu bøc thiÕt, ®Æc biÖt lµ vÊn ®Ò thèng nhÊt nh÷ng qui ®Þnh cña ph¸p luËt ViÖt Nam víi qui ®Þnh cña ph¸p luËt vµ th«ng lÖ quèc tÕ. ViÖc x©y dùng m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh sÏ lµ mét b­íc chuÈn bÞ quan träng cho chóng ta trªn con ®­êng trë thµnh thµnh viªn WTO. Tr­íc thùc tr¹ng ®ã, nhiÒu gi¶i ph¸p tr­íc m¾t còng nh­ l©u dµi ®· ®­îc ®Ò xuÊt, thùc hiÖn. Tuy nhiªn, ®©y kh«ng chØ lµ c«ng viÖc cña c¸c nhµ lµm luËt, mµ lµ tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn lîi cña mçi doanh nghiÖp, mçi c¸ nh©n. Khi c¸c doanh nghiÖp cã ý thøc kinh doanh trong s¹ch, khi v¨n hãa trong kinh doanh ph¸t triÓn lµnh m¹nh th× ch¾c ch¾n chóng ta sÏ t×m ra con ®­êng phï hîp héi nhËp quèc tÕ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Chóng ta chê ®îi sù ra ®êi cña LuËt C¹nh tranh, nh­ng cµng mong ®îi h¬n sù lín m¹nh thùc sù cña ®éi ngò doanh nghiÖp ViÖt Nam, víi mét thÕ hÖ doanh nh©n míi cã trÝ tuÖ, ®¹o ®øc gãp phÇn tÝch cùc vµo c«ng cuéc x©y dùng mét n­íc ViÖt Nam phån vinh. Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng ViÖt: §¹i tõ ®iÓn Kinh tÕ thÞ tr­êng, ViÖn nghiªn cøu vµ phæ biÕn tri thøc b¸ch khoa, Hµ Néi 1998 Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, tËp 1, Trung t©m biªn so¹n Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam, Hµ Néi 1995 Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, Trung t©m Ng«n ng÷ vµ V¨n ho¸ ViÖt Nam, NguyÔn Nh­ ý (chñ biªn), NXB V¨n ho¸ th«ng tin, Hµ Néi 1998 Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt, ViÖn Ng«n ng÷ häc, Hoµng Phª (chñ biªn), NXB §µ N½ng – Trung t©m Tõ ®iÓn häc, Hµ Néi - §µ N½ng 2000 G.A. C«d¬lèp vµ S.P. Per¬vusin, Tõ ®iÓn kinh tÕ, NXB Sù thËt, Hµ Néi 1976 B¸ch Khoa toµn th­ Liªn X«, tËp 2, in lÇn 3, NXB Sù thËt, Hµ Néi, 1973 Niªn gi¸m thèng kª 2002, Tæng côc thèng kª 2003 §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VII, ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®Õn n¨m 2000, NXB Sù thËt, Hµ Néi 1991 §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn VIII, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1996 §¶ng Céng S¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn IX, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2001 C.M¸c vµ P.Enghen toµn tËp, tËp 4, NXB Sù thËt, Hµ Néi 1995 HiÕn ph¸p n­íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam 1992 Bé luËt D©n sù cña n­íc Céng hßa X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1995 LuËt Doanh nghiÖp 1999, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1999 LuËt Th­¬ng m¹i 1997, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1998 Ban so¹n th¶o luËt c¹nh tranh, Dù th¶o lµn 7 LuËt c¹nh tranh cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Bradley R. Schiller, Kinh tÕ ngµy nay, s¸ch, NXB §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Hµ Néi 2002 N.Gregory Mankiw, Kinh tÕ VÜ m«, s¸ch, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1999 Philippe Lasserre – Joseph Putti, ChiÕn l­îc qu¶n lý vµ kinh doanh, tËp 1, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1996 Thierry de Montbrial – Pierre Jacquet, ThÕ giíi toµn c¶nh Ramses 2001, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2001 Robert S. Pindyck – Daniel L. Rubinfeld, Kinh tÕ häc vi m«, s¸ch, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi 1994 Mai Ngäc C­êng, Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2001 GS.TS Ng« §×nh Giao (chñ biªn), Ph¸t triÓn m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp vµ chÕ bݪn thùc phÈm ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, b¸o c¸o tæng hîp, NXB Kü thuËt, Hµ Néi 1996 Th.S. NguyÔn ThÞ KhÕ, Th.S. Bïi ThÞ Khuyªn, LuËt kinh doanh, s¸ch, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1999 Vò Khoan, §Ò c­¬ng tr×nh bµy vÊn ®Ò Më réng quan hÖ ®èi ngo¹i vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ Quèc tÕ §oµn V¨n Kú, B¸n ph¸ gi¸ vµ biÖn ph¸p, chÝnh s¸ch b¸n ph¸ gi¸ hµng nhËp khÈu, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1998 TS. TrÇn Du LÞch (chñ biªn), Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt vÒ kinh tÕ ®Ó ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, s¸ch, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2002 NguyÔn V¨n Linh, §æi míi ®Ó tiÕn lªn, s¸ch, NXB Sù thËt, Hµ Néi 1988 TS. NguyÔn Nh­ Ph¸t, ThS. Bïi Nguyªn Kh¸nh, TiÕn tíi x©y dùng ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, s¸ch, NXB C«ng an Nh©n d©n, Hµ Néi, 2001 NguyÔn V¨n Thanh (chñ biªn), Tõ diÔn ®µn Siat¬n toµn cÇu ho¸ vµ Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2000 PGS.TS Hoµng Ngäc ThiÕt, Tranh chÊp tõ hîp ®ång xuÊt nhËp khÈu ¸n lÖ träng tµi vµ kinh nghiÖm, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2002 Bé Th­¬ng m¹i Hoa Kú, B¸o c¸o cña Bé Th­¬ng m¹i Hoa Kú quyÕt ®Þnh vÒ t×nh tr¹ng kinh tÕ thÞ tr­êng/ phi thÞ tr­êng cña ViÖt Nam, 2002 ViÖn nghiªn cøu Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt, C¹nh tranh vµ x©y dùng ph¸p luËt c¹nh tranh ë ViÖt Nam hiÖn nay, s¸ch tham kh¶o, NXB C«ng an Nh©n d©n, Hµ Néi, 2001 H­íng dÉn doanh nghiÖp vÒ hÖ thèng th­¬ng m¹i ThÕ giíi, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 2001 Tõ Xiat¬n ®Õn §«ha toµn cÇu ho¸ vµ Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2002 Tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp Liªn Hîp Quèc – ViÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn (Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­), Tæng quan vÒ c¹nh tranh c«ng nghiÖp ViÖt Nam, s¸ch tham kh¶o, NXB ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi 1999 NhiÒu t¸c gi¶, An ninh kinh tÕ vµ kinh tÕ thÞ tr­êng ViÖt Nam, s¸ch, NXB C«ng an Nh©n d©n, Hµ Néi 2002 ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho viÖc x©y dùng chÝnh s¸ch c¹nh tranh ë ViÖt Nam, s¸ch, NXB Lao §éng, Hµ Néi 2000 Chuyªn ®Ò vÒ c¹nh tranh, chèng c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn, ViÖn nghiªn cøu khoa häc Ph¸p lý (Bé T­ ph¸p), Hµ Néi 1996 Bé Th­¬ng m¹i vµ §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng, Kû yÕu héi th¶o khoa häc quèc gia “ Th­¬ng m¹i ViÖt Nam trong tiÕn tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ”, Hµ Néi th¸ng 11/2003 NguyÔn Quèc Dòng, C¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sü Kinh tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi 2000 §Æng Vò Hu©n, Ph¸p luËt vÒ kiÓm so¸t ®éc quyÒn vµ chèng c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ë ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sü LuËt häc, §¹i häc LuËt Hµ Néi 2002 Ng« Kim Thanh, BiÖn ph¸p chñ yÕu nh»m hoµn thiÖn m«i tr­êng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp Nhµ n­íc s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ë ViÖt Nam, LuËn ¸n TiÕn sü Kinh tÕ, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n, Hµ Néi 2001 Yªn Dung, Hç trî doanh nghiÖp nhá vµ võa ph¸t triÓn, b¸o Nh©n d©n 05/9/1999, trang 2 Ph¹m Hoµng Giang, B¶n chÊt cña hµnh vi c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh vµ ®éc quyÒn trong ph¸p luËt c¹nh tranh, T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt 9/2003 §Æng Vò Hu©n, Chèng c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p ë Céng hoµ Ph¸p, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, 1996 sè 8 §Æng Vò Hu©n, Kinh nghiÖm chèng c¹nh tranh bÊt hîp ph¸p, h¹n chÕ c¹nh tranh vµ kiÓm so¸t ®éc quyÒn ë Mü, T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt, 1997 sè 1(105) §Æng Vò Hu©n, Nh÷ng th¸ch thøc vÒ ph­¬ng diÖn ph¸p lý tr­íc qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt, 2000 sè 10 §Æng Vò Hu©n, Mèi liªn hÖ trong ®iÒu chØnh ph¸p luËt cña luËt c¹nh tranh vµ c¸c luËt chuyªn ngµnh, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt 4/2001 §Æng Vò Hu©n, Mèi quan hÖ gi÷a ph¸p luËt b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ ph¸p luËt c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ, T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt 9/2003 TS.Vò §øc Long, Qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ vµ nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi ViÖt Nam vÒ ph­¬ng diÖn ph¸p lý, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt 11/2000 §Æng Thanh Lª, Rµo c¶n trong c¹nh tranh, yÕu tè quyÕt ®Þnh c­êng ®é c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng, Nghiªn cøu kinh tÕ 298, 3/2003 §Æng Thanh Lª, T¸c ®éng cña rµo c¶n trong c¹nh tranh ®èi víi kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam, Nghiªn cøu kinh tÕ 304, 9/2003 NguyÔn V¨n Linh, DiÔn v¨n bÕ m¹c Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn 6 kho¸ VI 1989, b¸o Tuæi trÎ 14/4/1989 Th.S Vò L­u Mai, Tõng b­íc hoµn thµnh m«i tr­êng ph¸p lü cho ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ 263, th¸ng4/2000 NguyÔn Nh­ Ph¸t, X©y dùng ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh, T¹p chÝ Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt 3/1997 Vâ TrÝ Thµnh, C¹nh tranh vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh, b¶n chÊt, néi dung vµ tr­êng hîp cña ViÖt Nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ 263, 4/2000 Vâ TrÝ Thµnh, C¹nh tranh vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh: b¶n chÊt, néi dung vµ tr­êng hîp ViÖt Nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ 263, th¸ng4/2000 Th.S TrÞnh Quèc Toµn, HÖ thèng t­ ph¸p Hoa Kú, T¹p chÝ D©n chñ vµ ph¸p luËt 4/2001 Tµi liÖu tiÕng Anh: Harvard business review series, Strategy seeking and securing competitive advantage, edited Cynthia A.Montgomery and Micheal E.Porter, the United States of America 1991 IDT/MDG progress – Viet Nam, The United Nations and the International development targets/Millennium development goals Kara Olson, The consequences of US anti-dumping laws, University of Virginia, 2002 Micheal E. Porter, The competitive advantage of nations, Harvard business review March- April 1990 Tran Vo Hung Son - Chau Van Thanh, Analysis of the sources of economic growth of Viet Nam, CAS Discussion paper No 21, 12/1998 Internet: www.mofa.gov.vn (Bé Ngo¹i giao ViÖt Nam) www.VnExpress.net (B¸o ®iÖn tö Vnexpress) www.vnn.vn (B¸o ®iÖn tö Vietnamnet ) www.vneconomy.com.vn (Trang tin ®iÖn tö Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam) www.usdoj.gov (Bé T­ ph¸p Hoa kú) www.usinfo.state.gov (Trang tin cña Bé Ngo¹i giao Hoa kú) www.usembassy.state.gov/vn1 (§¹i sø qu¸n Hoa Kú t¹i ViÖt Nam) www.law.cornell.edu/ch1.html(Trang tin Ph¸p luËt, tr­êng luËt Cornell) Phô lôc Phô lôc 1: Môc tiªu vµ lý do can thiÖp cña Nhµ n­íc Môc tiªu HiÖu qu¶ kinh tÕ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« C«ng b»ng x· héi Lý do can thiÖp Sù thÊt b¹i cña thÞ tr­êng: c¹nh tranh kh«ng hoµn h¶o ThÓ chÕ, ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc vµ kinh tÕ Nhµ n­íc vèn h¹n chÕ c¹nh tranh Ho¹t ®éng (t¨ng tr­ëng) kinh tÕ cã tÝnh chu kú C¨n bÖnh kinh niªn cña n¹n thÊt nghiÖp L¹m ph¸t (vµ ®«i khi lµ thiÓu ph¸t) Th©m hôt thanh to¸n v·ng lai vµ c¸n c©n thanh to¸n Lùa chän x· héi vµ tiªu chÝ c«ng b»ng (nh­ vÒ thu nhËp, ph©n phèi phóc lîi) + c¸c chi tiªu kh¸c vÒ v¨n hãa ®¹o ®øc… Can thiÖp Nhµ n­íc KhuyÕn khÝch c¹nh tranh (cã thÓ c¶) gi¶i ®iÒu tiÕt ChÝnh s¸ch vÜ m« (tµi khãa, tiÒn tÖ, tû gi¸, thu nhËp) + chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i… ChÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt ph©n phèi thu nhËp + chÝnh s¸ch x· héi kh¸c… L­u ý: T¨ng tr­ëng kinh tÕ (dµi h¹n) HiÖu qu¶ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m« C«ng b»ng x· héi ®¸nh ®æi vµ m©u thuÉn? Phô lôc 2: Thèng kª vèn ®Çu t­ ph¸t triÓn ph©n theo thµnh phÇn kinh tÕ 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tæng sè (ngµn tỷ) 72,45 87,40 108,37 117,13 131,17 145,33 163,5 180,4 Khu vùc Nhµ n­íc 30,45 42,90 53,57 65,03 76,96 83,57 95,00 94,40 Khu vùc ngoµi quèc doanh 20.00 21,80 24,50 27,80 31,54 34,59 38,50 52,00 Khu vùc cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi 22,00 22,70 30,30 24,30 22,67 27,17 30,00 34,00 Nguån: www.vneconomy.com.vn/index.php Phô lôc 3: KÕt qu¶ doanh thu cña c¸c Tæng C«ng ty 91 Giai ®o¹n 1996-1999; tû ®ång Tæng C«ng ty 1996 1997 1998 1999 DÇu khÝ ViÖt Nam 3.470 4.423 19.817 30.676 §iÖn lùc ViÖt Nam 10.078 12.439 14.868 13.815 B­u chÝnh viÔn th«ng 7.168 8.272 10.804 13.067 L­¬ng thùc MiÒn Nam 9.316 10.727 12.821 12.543 Hµng kh«ng ViÖt Nam 5.439 6.067 6.346 6.797 DÖt may ViÖt Nam 4.962 5.360 5.917 6.583 Xi m¨ng ViÖt Nam 6.341 6.499 6.577 5.819 Thuèc l¸ ViÖt Nam 4.163 5.030 5.951 5.730 ThÐp ViÖt Nam 5.160 5.499 5.786 5.520 Hãa chÊt ViÖt Nam 3.939 4.545 5.128 5.200 Than ViÖt Nam 3.658 4.255 4.558 4.015 L­¬ng thùc MiÒn B¾c 1.787 1.644 2.657 3.573 Hµng h¶i ViÖt Nam 1.724 2.043 2.387 2.306 GiÊy ViÖt Nam 1.282 1.645 2.205 2.304 Cao su ViÖt Nam 2.060 1.857 1.862 1.948 CN tµu thñy ViÖt Nam 446 455 655 765 Cµ phª ViÖt Nam 1.149 1.700 1.950 1.800 Nguån: TS. NguyÔn Nh­ Ph¸t, ThS. Bïi Nguyªn Kh¸nh, TiÕn tíi x©y dùng ph¸p luËt vÒ c¹nh tranh trong ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë ViÖt Nam, NXB C«ng an Nh©n d©n 2001, tr. 96 Phô lôc 4: §ầu tư trực tiếp của nước ngoài vµo ViÖt Nam 1988-2002 N¨m 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 Tæng vèn ®¨ng ký triÖu USD 371,8 582,5 839,0 1322,3 2165,0 2900,0 3765,6 6530,8 N¨m 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Tæng vèn ®¨ng ký triÖu USD 8497,3 4649,1 3897,0 1548,3 2.012,4 2.503,0 1.333,2 Nguån: www.vneconomy.com Phô lôc 5: Thèng kª tèc ®é t¨ng vµ c¬ cÊu GDP 1996 - 2002(%) N¨m Tèc ®é t¨ng % (tÝnh theo gia so s¸nh) C¬ cÊu (tÝnh theo gi¸ thùc tÕ) Tæng sè N«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n C«ng nghiÖp, X©y dùng DÞch vô N«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n C«ng nghiÖp, X©y dùng DÞch vô 1996 9,34 4,40 14,46 8,80 27,76 29,73 42,51 1997 8,15 4,33 12,62 7,14 25,77 32,08 42,15 1998 5,76 3,53 8,33 5,08 25,78 32,49 41,73 1999 4,77 5,23 7,68 2,25 25,43 34,49 40,08 2000 6,79 4,63 10,07 5,32 24,53 36,73 38,74 2001 6,89 2,98 10,39 6,10 23,25 38,12 38,63 2002 7,04 4,06 9,44 6,54 22,99 38,55 38,46 Nguån: www.vneconomy.com Phô lôc 6: C¸c nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn vµ chuyÓn ®æi vµ LuËt c¹nh tranh NÒn kinh tÕ cã luËt c¹nh tranh (n¨m ban hµnh) NÒn kinh tÕ ®ang trong qu¸ tr×nh th«ng qua LuËt c¹nh tranh NÒn kinh tÕ N¨m NÒn kinh tÕ N¨m Ch©u Phi Algeria 1995 Mali 1992 Cameroon Senegal Morocco Zambia Zimbabwe Ai-CËp Jordan Gabon Ghana Cèt ®i voa 1991 Nam Phi 1979 Kenya 1988 Tunisia 1991 Ch©u ¸ Trung Quèc 1993 Sri Lanka 1987 Indonesia Malaysia Philipin Ên §é 1969,1991 §µi Loan 1991 Pakistan 1970 Th¸i Lan 1979 Hµn Quèc 1980 Mü La tinh Argentina 1919,1946, 1980 söa ®æi Jamaica 1993 Ecuador El salvado Paraguay Brazil 1962, 1994 Mexico 1992 Chile 1950, 1973 Peru 1991, 1994 Colombia 1959, 1992 Venezuela 1992 C¸c nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi Belarus 1992 Latvia 1991 Albania Armenia Azerbaijan Crotia Macedonia Tajikistan Bulgaria 1991 Moldovia 1992 CH Czech 1991 Ba Lan 1990 Estonia 1993 Romania 1991 Grudia 1992, söa ®æi Nga 1991 Hungary 1990 Slovakia 1994 Kazakstan 1991,1994 Ukraine 1992 Kyrgyzstan 1994 Ubekistan 1992,1994 Nguån: Vâ TrÝ Thµnh, C¹nh tranh vµ chÝnh s¸ch c¹nh tranh, b¶n chÊt, néi dung vµ tr­êng hîp cña ViÖt Nam, T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ 263, 4/2000, tr.14ii ._.