Tăng cường quản lý thanh khoản tại Ngân hàng thương mại cổ phần Công Thương (VietinBank) Việt Nam

ột ngân hàng phải đối mặt, tất cả các rủi ro khác đều dẫn đến nguy cơ là làm ngân hàng giảm năng lực tài chính và từ đó không còn đảm bảo được thanh khoản. Thanh khoản cũng ví như sức khỏe của ngân hàng, một ngân hàng muốn hoạt động được thì phải luôn bảo đảm khả năng thanh khoản. Hiện nay, sự phát triển của công nghệ thông tin, khoa học kỹ thuật tác động tới tất cả các lĩnh vực trong đời sống, trong đó có cả lĩnh vực tài chính ngân hàng. Công nghệ thông tin làm cho nguồn tiền của các ngân hàng thương mại thay đổi mạnh mẽ, tạo thuận lợi và khó khăn cho ngân hàng. Các nguồn tiền ngày nay trở nên nhạy cảm hơn và thay đổi thường xuyên hơn làm cho tính ổn định của ngân hàng trở nên yếu đi. Từ 9/8/2007, trong không đầy một tháng, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ đã phải bơm khoảng 200 tỉ USD vào hệ thống ngân hàng để tránh khủng hoảng thanh khoản, hậu quả của cuộc khủng hoảng nợ vay mua nhà dưới chuẩn trước đó. Còn ở nước ta, 7 tháng đầu năm 2008, tình trạng khan hiếm tiền đồng, lãi suất tiền gửi đồng Việt Nam liên ngân hàng tăng lên một cách chóng mặt đã đẩy các ngân hàng thương mại vào cuộc chạy đua lãi suất làm mặt bằng lãi suất huy động tăng dần lên từ 12% lên tới 18,6%/năm. Trong khi đó, về phía Ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã hai lần tăng lãi suất cơ bản lên 12%/năm và 14%/năm, đồng thời, chỉ đạo các NHTM tuân thủ một cách nghiêm ngặt quy định không áp dụng lãi suất kinh doanh vượt quá 150% lãi suất cơ bản và không được thu phí đối với hoạt động cho vay. Mặc dù lãi suất huy động tăng cao như vậy nhưng theo nghiên cứu của một số chuyên gia thì thực sự đồng Việt Nam thu hút về ngân hàng lại không được như ý muốn của các nhà quản lý và tình trạng thanh khoản vẫn luôn bị những áp lực rất căng thẳng. Hậu quả là hoạt động kinh doanh của hầu hết các ngân hàng thương mại bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thậm chí một vài ngân hàng nhỏ bị tê liệt. Việc cho vay đối với khách hàng tại các ngân hàng hầu như bị đình chỉ, hầu hết các ngân hàng chỉ ưu đãi cấp tín dụng theo hạn mức đối với những khách hàng truyền thống, trong khi đó lãi suất cho vay cũng bị đẩy lên rất cao, ở mức 18%/năm, rồi 21%/năm. Kết quả kinh doanh của các ngân hàng giảm sút một cách nghiêm trọng, nhiều ngân hàng bị lỗ hàng trăm tỷ và hầu hết các ngân hàng đều phải điều chỉnh giảm kế hoạch lợi nhuận năm 2008 khoảng 30- 40%. Tình hình đó đã gây ảnh hưởng nặng nề tới hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp. Đánh giá ở góc độ vĩ mô của toàn bộ nền kinh tế thì những diễn biến như trên đã gây ảnh hưởng tiêu cực lớn đến mục tiêu giảm lạm phát, tăng trưởng kinh tế và ổn định đời sống xã hội. Qua đó cho ta thấy được tầm quan trọng của các nhà quản lý thanh khoản và công việc quản lý thanh khoản. Một thực tế hiện nay các Ngân hàng thương mại đều thấy tầm quan trọng của chiến lược quản lý rủi ro trong đó có rủi ro thanh khoản, nhưng phương pháp thực hiện vẫn còn nhiều bất cập và chưa theo kịp với trình độ công nghệ, trình độ quản lý của hệ thống ngân hàng hiện đại. Tại Ngân hàng Công thương Việt Nam, công tác quản lý thanh khoản vẫn còn một số tồn tại nhất định, việc quản lý thanh khoản đang trở nên lạc hậu trước xu thế phát triển chung và yêu cầu của hội nhập. Do đó, vấn đề chiến lược được đặt ra là cải cách hệ thống quản trị ngân hàng nhằm nâng cao hiệu quả và năng lực cạnh tranh. Hiểu được tầm quan trọng của công tác quản trị ngân hàng nói chung và quản lý thanh khoan nói riêng, cũng như muốn đưa ra một số ý kiến nhằm giải quyết tình trạng còn nhiều bất cập trên và tăng cường hơn trong công tác quản lý thanh khoản tại hệ thống Ngân hàng thương mại mà cụ thể hơn là Ngân hàng Công thương Việt Nam. Nên em đã chọn đề tài “Tăng cường quản lý thanh khoản tại Ngân hàng Công thương Việt Nam” CHƯƠNG I: LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN LÝ THANH KHOẢN TẠI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Các khái niệm liên quan đến thanh khoản 1.1.1. Dự trữ thanh toán 1.1.1.1. Vốn khả dụng Thanh khoản luôn đi kèm với việc sử dụng vốn khả dụng. Nhu cầu thanh khoản là không như nhau tại mọi thời điểm, trong khi đó ngân hàng luôn phải đáp ứng kịp thời các nghĩa vụ chi trả cho khách hàng một cách vô điều kiện. Muốn thế, ngân hàng phải có trong tay một lượng vốn khả dụng nhất định. Vốn khả dụng được hiểu là lượng tài sản cơ động mà ngân hàng có thể sử dụng ngay được. Thông thường vốn khả dụng bao gồm tiền mặt tại quỹ và tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng khác, là những tài sản mà ngân hàng có thể sử dụng bất kỳ lúc nào. Như vậy, vốn khả dụng được coi là tài sản có tính “lỏng” nhất, và do vậy, nó hầu như không hoặc có tính sinh lời rất ít. Ngân hàng phải luôn tìm cách để tối thiểu hóa lượng vốn khả dụng dù quan trọng nhưng không sinh lời này tại mỗi thời điểm, đủ để phục vụ nhu cầu thanh toán. 1.1.1.2. Dự trữ thanh toán Là khoản dự trữ nhằm đảm bảo khả năng thanh toán của ngân hàng với khách hàng. Dự trữ thanh toán bao gồm vốn khả dụng và các tài sản có tính thanh khoản khác. Tài sản thanh khoản thường bao gồm: - Các giấy tờ có giá có khả năng chuyển đổi thành tiền với chi phí thấp, bao gồm tín phiếu Kho bạc, tín phiếu Ngân hàng Nhà nước, trái phiếu Chính phủ. Chúng có độ rủi ro bằng 0, được giao dịch trên thị trường mở, được Ngân hàng Nhà nước chấp nhận cầm cố, cho vay chiết khấu. - Trái phiếu công trình, trái phiếu doanh nghiệp nhà nước cũng được đánh giá là có độ rủi ro thấp. - Các khoản dự trữ ngoại tệ có khả năng chuyển đổi. - Các tài sản có tính thanh khoản khác. 1.1.2. Thanh khoản 1.1.2.1. Thanh khoản của ngân hàng Thanh khoản của ngân hàng được hiểu đơn giản là khả năng của ngân hàng trong việc đáp ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng. Một ngân hàng có tính thanh khoản cao khi có nhiều tài sản thanh khoản hoặc có khả năng mở rộng nguồn nhanh với chi phí thấp hoặc cả hai sao cho phù hợp với nhu cầu thanh khoản. Như vậy khi ngân hàng không đáp ứng kịp thời nghĩa vụ thanh toán hoặc phải chịu tổn thất, chi phí cao để đáp ứng các nghĩa vụ thanh toán này sẽ dẫn đến rủi ro thanh khoản. Thanh khoản là một nội dung quản lý đặc biệt phức tạp trong công tác quản trị ngân hàng, khi mà dòng tiền vào, dòng tiền ra phát sinh không lường trước được, thay đổi liên tục hàng ngày, hàng giờ. 1.1.2.2. Tính thanh khoản của tài sản Tính thanh khoản của mỗi tài sản là khả năng chuyển tài sản thành tiền được đo bằng thời gian và chi phí. Thời gian và chi phí càng cao thì tính thanh khoản càng giảm và ngược lại. Trong kế toán tài sản lưu động chia làm năm loại và được sắp xếp theo tính thanh khoản từ cao đến thấp như sau: tiền mặt,chứng khoán, đầu tư ngắn hạn, khoản phải thu, ứng trước ngắn hạn, và hàng tồn kho. Như vậy rõ ràng tiền mặt có tính thanh khoản cao nhất, luôn luôn dùng được trực tiếp để thanh toán, lưu thông, tích trữ; còn hàng tồn kho có tính thanh khoản thấp nhất vì phải trải qua giai đoạn phân phối và tiêu thụ chuyển thành khoản phải thu, rồi từ khoản phải thu sau một thời gian mới chuyển thành tiền mặt. 1.1.2.3. Tính thanh khoản của nguồn Được đo bằng thời gian và chi phí cơ hội để mở rộng nguồn khi cần thiết. Thời gian và chi phí càng cao thì tính thanh khoản của nguồn càng giảm. Khả năng huy động nguồn cũng góp phần tạo khả năng thanh toán cho ngân hàng. 1.1.3. Rủi ro thanh khoản Ngân hàng thương mại thường xuyên phải nắm giữ một danh mục tài sản có và tài sản nợ mất cân đối về kì hạn cũng như giá trị. Đây cũng chính là nguyên nhân dẫn đến rủi ro thanh khoản. Rủi ro thanh khoản được hiểu là khả năng xảy ra tổn thất cho ngân hàng khi nhu cầu thanh khoản thực tế vượt quá mức khả năng thanh khoản dự kiến. Rủi ro thanh khoản ở mức cao làm cho ngân hàng phải gia tăng chi phí để đáp ứng nhu cầu thanh khoản làm giảm thu nhập ròng của ngân hàng. Ở mức cao hơn ngân hàng mất khả năng thanh toán dẫn đến phá sản. Rủi ro thanh khoản có thể đến từ hoạt động bên nợ hoặc bên có hoặc từ hoạt động ngoại bảng của bảng cân đối tài sản. Rủi ro thanh khoản đến từ bên tài sản nợ có thể phát sinh bất cứ lúc nào khi người gửi tiền rút tiền trước hạn và cả khi đến hạn. Với một lượng tiền gửi được yêu cầu rút ra lớn và đột ngột buộc ngân hàng phải đi vay bổ sung hoặc bán bớt tài sản để đáp ứng. Do cần gấp nên khi huy động thì ngân hàng phải chịu lãi suất cao, hoặc bán gấp tài sản thì phải bán với giá thấp so với giá trên thị trường và từ đó làm giảm thu nhập của ngân hàng. Rủi ro thanh khoản từ bên tài sản có chủ yếu phát sinh khi nhu cầu vay tiền của khách hàng tăng đột ngột làm ngân hàng không đảm bảo đủ tiền ngay lập tức theo yêu cầu của khách. Rủi ro thanh khoản từ hoạt động ngoại bảng: cùng với sự phát triển mạnh mẽ của các công cụ phái sinh, rủi ro thanh khoản đến từ hoạt động ngoại bảng cũng ngày càng gia tăng. Khi mà các nghĩa vụ thanh toán bất thường xảy ra như cam kết bảo lãnh, nghĩa vụ thanh toán các hợp đồng kỳ hạn, hoán đổi hay quyền chọn đến hạn thì sẽ phát sinh nhu cầu thanh khoản và ngân hàng có thể đối mặt với rủi ro thanh khoản. 1.1.4. Khe hở thanh khoản Cung thanh khoản: là khả năng cung ứng tiền của ngân hàng nhằm đáp ứng nhu cầu thanh toán của khách hàng, bao gồm việc bán tài sản thanh khoản, khả năng huy động vốn mới và thu hồi các khoản cho vay đến hạn. Cầu thanh khoản: là nhu cầu thanh toán của khách hàng mà ngân hàng có nghĩa vụ đáp ứng, bao gồm nhu cầu chi trả từ tài khoản tiền gửi và nhu cầu vay của khách hàng. Khe hở thanh khoản: là chêch lệch giữa cung và cầu thanh khoản tại một thời điểm nhất định. Khe hở thanh khoản chính là nguyên nhân gây nên rủi ro thanh khoản, khi cung và cầu thanh khoản tại một thời điểm nào đó không cân bằng: - Khi cung thanh khoản > cầu thanh khoản: ngân hàng ở trạng thái thặng dư vốn khả dụng. Trường hợp lượng vốn khả dụng lớn hơn mức cần thiết, ngân hàng sẽ bị dư thừa, ứ đọng vốn và làm giảm hiệu quả kinh doanh. - Khi cung thanh khoản < cầu thanh khoản: ngân hàng ở trạng thái thâm hụt vốn khả dụng, không đáp ứng được nhu cầu chi trả và phải tìm kiếm nguồn thanh khoản bổ sung. Với sự biến động của lãi suất hị trường trong tương lai, khe hở thanh khoản sẽ ảnh hưởng đến thu nhập ròng từ lãi của ngân hàng, cụ thể: NII = GAPL * ∆I Trong đó: • NII : Thu nhập ròng từ lãi • GAPL : Giá trị khe hở thanh khoản hay chênh lệch giữa cung thanh khoản và cầu thanh khoản tại thời điểm tính • ∆I : Sự thay đổi của lãi suất thị trường Như vậy để nâng cao thu nhập ròng từ lãi khi có sự biến động của lãi suất, khi dự đoán lãi suất tăng thì ngân hàng nên duy trì khe hở thanh khoản dương và ngược lại, khi dự đoán lãi suất thị trường giảm ngân hàng sẽ duy trì khe hở âm. 1.2. Nội dung quản lý thanh khoản 1.2.1. Xác định mục tiêu của quản lý thanh khoản Trước hết mục tiêu quản lý thanh khoản của ngân hàng được xác định là nhằm đáp ứng kịp thời các nghĩa vụ tài chính đối với khách hàng với mức chi phí thấp nhất. Mặc khác, bài toán giữa chỉ tiêu sinh lời và an toàn luôn luôn được đặt ra cho các nhà quản lý. Thanh khoản và lợi nhuận của ngân hàng là hai tiêu chí trái ngược nhau, có tính chất đánh đổi. Muốn duy trì một tỷ lệ an toàn thanh khoản cao đồng nghĩa với việc ngân hàng sẽ nắm giữ các tài sản thanh khoản nhưng ít sinh lợi hoặc hầu như không sinh lời. Và ngược lại, nếu theo đuổi mục đích lợi nhuận, ngân hàng sẽ muốn nắm giữ những tài sản sinh lợi cao, kỳ hạn dài nhưng thanh khoản kém dẫn tới nguy cơ về rủi ro thanh khoản. Nhà quản lý ngân hàng sẽ cần phải cân đối hợp lý giữa hai mục tiêu này để phù hợp với mục tiêu, chiến lược hoạt động trong từng thời kỳ của ngân hàng. Như vậy, ngân hàng quản lý thanh khoản để: * Đảm báo khả năng chi trả kịp thời của ngân hàng với chi phí thấp nhất, hợp lý nhất. * Dự đoán nguy cơ rủi ro thanh khoản và tổn thất có thể xảy ra. 1.2.2. Xác định cung cầu thanh khoản 1.2.2.1. Xác định cung thanh khoản a. Cung thanh khoản phát sinh từ Tài sản Có Tiền mặt: Tiền mặt của ngân hàng được đánh giá là một trong những khoản mục mang tính lỏng (tính thanh khoản) cao nhất, toàn bộ số dư tiền mặt được coi là nguồn cung thanh khoản nhanh chóng và ít chi phí nhất. Tiền gửi tại Ngân hàng Nhà nước: là khoản mục mang tính lỏng không kém gì tiền mặt. Tiền gửi tại các tổ chức tín dụng: Do các tổ chức tín dụng được coi là những đối tác có độ tín nhiệm cao nên khả năng thanh toán gần như là chắc chắn. Đối với một số giao dịch có thỏa thuận được rút trước hạn thì tính thanh khoản cũng gần như tiền gửi thanh toán. Các khoản cho vay các tổ chức tín dụng được hoàn trả: khoản mục này tính thanh khoản cũng tương đương như tiền gửi tại các tổ chức tín dung tuy nhiên trong xếp loại thứ tự ưu tiên trong thanh toán thì tiền vay nằm sau tiền gửi. Các khoản cho vay các tổ chức kinh tế, các nhân được hoàn trả: khoản mục này không được đánh giá cao về tính thanh khoản, trong báo cáo khe hở thanh khoản khoản mục này chỉ được lấy ở mức khoảng 70% số dự kiến phát sinh. Các khoản đầu tư chứng khoán đến hạn: chứng khoán ngân hàng nắm giữ hiện nay thường có độ an toàn cao như Trái phiếu Chính phủ, Tín phiếu Kho Bạc Nhà Nước, trái phiếu công trình…Do vậy tính thanh khoản cũng được đánh giá tương đối cao, ở mức khoảng 90-95% Ngoài ra còn một số Tài sản Có khác đến hạn như các khoản phải thu, các khoản tạm ứng… b. Cung thanh khoản phái sinh từ Tài sản Nợ Huy động tiền gửi từ các tổ chức kinh tế, cá nhân: khả năng tăng cung thanh khoản từ huy động tiền gửi từ các tổ chức kinh tế, cá nhân là thanh khoản trong dài hạn và thể hiện ở chính sách, kế hoạch huy động của ngân hàng. Đây cũng là một trong những chỉ số quan trọng đánh giá tính hiệu quả trong quản lý ngân hàng và được coi là nguồn thanh khoản mang tính ổn định nhất, là nền tảng lợi nhuận của ngân hàng. Phát hành giấy tờ có giá: tương tự như trên, phát hành giấy tờ có giá cũng là biện pháp tăng cung thanh khoản. Tuy nhiên các đợt phát hành thường phục vụ cho mục tiêu nhất định ntrong thời hạn nhất định, lãi suất có thể cao hơn tiền gửi tiết kiềm nên khoản mục này có thể tăng cung thanh khoản một cách linh động hơn. Vay cầm cố, vay chiết khấu Ngân hàng nhà nước: Nguồn tái cấp vốn từ Ngân hàng Nhà nước được coi là sự hỗ trợ thanh khoản cuối cùng của ngân hàng thương mại. Tuy nhiên trên thực tế, các ngân hàng thương mại thường xuyên sử dụng nguồn này để bổ sung nguồn vốn kinh doanh cũng như hỗ trợ thanh khoản qua sử dụng hạn mức chiết khấu, vay cầm cố giấy tờ có giá do đây là nguồn vốn có chi phí thấp, quy mô lớn. Nhận tiền gửi Kho bạc Nhà nước, nhận tiền gửi, vay các Tổ chức tín dụng khác: Đây cũng là nguồn cung thanh khoản dồi dào vì có chi phí thấp và quy mô lớn, nhưng với nguồn này ngân hàng không chủ động được mà phụ thuộc vào khả năng của đối tác và khả năng huy động của chính ngân hàng. c. Cung thanh khoản phát sinh từ khoản mục ngoại bảng: Thị trường tài chính ngày nay ngày càng được phát triển và mở rộng, các sản phẩm phái sinh và dịch vụ trở nên đa dạng và linh hoạt hơn. Do đó, sử dụng các sản phẩm này cũng là công cụ giúp ngân hàng gia tăng lợi nhuận và tăng cung thanh khoản khi cần. Các sản phẩm phái sinh thông dụng hiện nay như là : Hợp đồng repo, mua bán kỳ hạn trong giao dịch kinh doanh ngoại tệ, quyền chọn trong giao dịch ngoại tệ, các hối phiếu của bộ chứng từ thanh toán hàng xuất khẩu đã được ngan hàng nước ngoài chấp nhận... 1.2.2.2. Xác định cầu thanh khoản a. Cầu thanh khoản phát sinh từ Tài sản Nợ Dự trữ bắt buộc: nhu cầu về thanh khoản đầu tiên mà một ngân hàng thương mại phải đáp ứng là việc phải duy trì tỷ lệ dự trữ bắt buộc theo quy định của Ngân hàng nhà nước. Đó là khoản tiền mà các ngân hàng thương mại phải duy trì tại Ngân hàng Nhà nước để thực hiện mục tiêu của chính sách tiền tệ trong từng thời kỳ. Quy định về tỷ lệ dự trữ bắt buộc sẽ được thay đổi trong từng thời kỳ phụ thuộc vào mục tiêu và chính sách tiền tệ. Nhu cầu rút tiền gửi của Kho bạc Nhà nước: theo quy định hiện nay, tiền gửi Kho bạc Nhà nước được thực hiện như ở tiền gửi thanh toán, do vậy với nhu cầu rút tiền gửi của Kho bạc Nhà nước, yêu cầu một lượng thanh khoản cao và khối lượng lớn. Nhu cầu rút tiền gửi của các tổ chức tín dụng: tương tự tiền gửi của Kho bạc Nhà nước, tiền gửi không kỳ hạn, tiền gửi đến hạn của các tổ chức tín dụng có khối lượng lớn, kỳ hạn ngắn nên yêu cầu thanh khoản thường cao và lớn. Vay Ngân hàng Nhà nước đến hạn: Theo quy định hiện nay các khoản vay tái cấp vốn Ngân hàng Nhà nước cho mục tiêu thanh khoản không được gia hạn, quay vòng do vậy yêu cầu thanh khoản cho khoản mục này cũng thường ở mức cao. Vay tổ chức tín dụng khác đến hạn: đây cũng lã khoản mục có yêu cầu thanh khoản cao, tuy nhiên do phụ thuộc vào khả năng thanh khoản của đối tác nên nên vẫn còn khả năng quay vòng, gia hạn. Nhận vốn cho vay đồng tài trợ đến hạn: vốn cho vay đồng tài trợ là các khoản vốn các ngân hàng đồng thời góp vốn cho ngân hàng đầu mối để cho vay theo một dự án, chương trình nhất định, do vậy yêu cầu thanh khoản đối với khoản mục này cũng tương đối cao. Nhu cầu rút tiền gửi không kỳ hạn của dân cư và tổ chức kinh tế: là khoản mục có tính thay đổi cao tùy thuộc vào từng thời kỳ và khó lường trước hết được. Do đó, ngân hàng cần chú ý để bảo đảm cho nhu cầu thanh khoản này thường xuyên. Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước tại quyết định 457/QĐ-NHNN thì tỷ lệ dự trữ thanh khoản cho khoản mục này tối thiểu ở mức 15% cho ngày làm việc tiếp theo. Nhu cầu rút tiền gửi có kỳ hạn đến hạn, rút tiền gửi trước hạn của tổ chức kinh tế, dân cư: Theo lý thuyết thì khoản tiền gửi này sẽ bị rút khỏi ngân hàng khi đến hạn. Nhưng thường thì luôn có một tỷ lệ nhất định được quay vòng hoặc chuyển sang kỳ hạn khác. Ngân hàng cũng phải duy trì một tỷ lệ dự trữ nhất định cho khoản mục này, để xác định tỷ lệ dự trữ khá phức tạp nên các ngân hàng thường dựa vào dữ liệu lịch sử của mình. Vốn huy động dưới hình thức phát hành giấy tờ có giá đến hạn: vốn từ phát hành giấy tờ có giá có yêu cầu thanh khoản tương tự tiền gửi có kỳ hạn.Ngân hàng cũng cần căn cứ số liệu lịch sử để lập kế hoạch thanh khoản cho khoản mục này. Các Tài sản nợ khác: các Tài sản nợ khác bao gồm các khoản phải trả,thanh toán…nên kế hoạch thanh khoản tương đối khó xác định. Ngân hàng thường xác định một tỷ lệ dự trữ nhất định trên tổng giá trị tài sản nợ khác tại mỗi thời điểm. b. Cầu thanh khoản phát dinh từ Tài sản có Cam kết cho vay: Cho vay được coi là chức năng kinh tế hàng đầu của ngân hàng thương mại, chiếm một tỷ trọng lớn trong thu nhập cũng như trong tổng tài sản ngân hàng. Ở nước ta hiện nay, tỷ trọng dư nợ cho vay trên tổng tài sản của các Ngân hàng thương mại thường chiếm đến 60-80%, do vậy nhu cầu thanh khoản đáp ứng được cam kết cho vay thường là rất lớn. Danh mục cho vay tương đối đa dạng như : cho vay tổ chức kinh tế, cho vay các nhân, đầu tư tiền gửi và cho vay liên ngân hàng… Các khoản cho vay được cam kết trong tương lai: đây là những khoản đã ký hợp đồng tín dụng với khách hàng nhưng chưa đến kỳ giải ngân. Ở Việt Nam hiện nay chưa áp dụng phí cam kết (phí áp dụng đối với số tiền cho vay đã ký hợp đồng tín dụng nhưng chưa giải ngân), do vậy việc kế hoạch các khoản này tương đối khó khăn cho công tác quản lý thanh khoản trong khi lượng thanh khoản là rất lớn. c. Cầu thanh khoản phát sinh từ khoản mục ngoại bảng Hợp đồng repo đến hạn Cam kết mua kỳ hạn trong giao dịch kinh doanh ngoại tệ 1.2.3. Xử lý trạng thái thanh khoản Trạng thái thanh khoản là chênh lệch ròng giữa cung – cầu thanh khoản tại một thời điểm nhất định trong tương lai. Để quản lý thanh khoản, người ta thường phân trạng thái thanh khoản theo các giải kỳ hạn để có biện pháp xử lý thích hợp. Thông thường trạng thái thanh khoản ngắn hạn là trạng thái dự kiến trong khoảng thời gian dưới 6 tháng tính từ thời điểm hiện tại, dài hạn là trạng thái dự kiến trong khoảng thời gian trên 6 tháng tính từ thời điểm hiện tại. 1.2.3.1. Xử lý khi dư thừa thanh khoản a. Xử lý khi dư thừa thanh khoản ngắn hạn (dưới 6 tháng) - Đầu tư tiền gửi liên ngân hàng, cho vay ngắn hạn các tổ chức tín dụng khác: đây là khoản mục thanh khoản tương đổi “lỏng” và hiệu quả. Việc thực hiện giao dịch về vốn giữa các tổ chức tín dụng thường được thực hiện qua giao dịch điện tử với khối lượng lớn, thủ tục chuyển tiền nhanh chóng mà không cần các điều kiện chặt chẽ như cho vay đối với các tổ chức kinh tế, cá nhân như tài sản đảm bảo, kiểm tra trước, trong và sau khi rút vốn… Về tính pháp lý, cho vay giữa các tổ chức tín dụng hiện nay được thực hiện theo quyết định 1310/QĐ-NHNN của Ngân hàng Nhà nước và việc quy định là tương đối lỏng, tạo quyền chủ động cho các ngân hàng thương mại khi tham gia giao dịch này. Để tăng số đầu tư đối với khoản mục này, biện pháp chủ yếu là giảm lãi suất đầu tư và nới lỏng các điều kiện giao dịch(tài sản đảm bảo, hạn mức đầu tư…) - Mua giấy tờ có giá trị ngắn hạn: các giấy tờ có giá trị ngắn hạn bao gồm tín phiếu, chứng chỉ tiền gửi… là những loại có kỳ hạn dưới 1 năm, bên cạnh đó hiện nay các giấy tờ có giá trị dài hạn như trái phiếu chính phủ, trái phiếu chính quyền địa phương, trái phiếu doanh nghiệp, trái phiếu công trình… cũng mang tính thanh khaonr tương đối cao nên cũng thường được các ngân hàng thương mại xem xét đầu tư khi dư thừa thanh khoản trong ngắn hạn. Hiện nay thị trường thứ cấp mua bán giấy tờ có giá trị tại Việt Nam đang dần được hình thành và phát triển tạo tính thanh khoản cao cho khoản mục này, tỷ trọng đầu tư và các giấy tờ có giá của các Ngân hàng thương mại đã tăng đáng kể trong những năm gần đây. - Đầu tư kinh doanh ngoại tệ: việc đầu tư kinh doanh ngoại tệ về thực chất là việc chuyển đổi thanh khoản giữa nội tệ và các đồng ngoại tệ mạnh. Đây là biện pháp tương đối hiệu quả trong điều kiện thị trường phái sinh đã hình thành và phát triển. Ở Việt Nam hiện nay do tính chất cùng chiều trong thanh khoản như đã nêu ở trên nên nhiều khi các Ngân hàng thương mại phải thực hiện nghiệp vụ này với Ngân hàng Nhà nước để chủ động trong xử lý thanh khoản. b. Xử lý khi dư thừa thanh khoản dài hạn (từ 6 tháng trở lên) - Tăng cho vay đối với các tổ chức cá nhân, tổ chức tín dụng: Việc tăng cho vay nhiều khi không phải là biện pháo hữu hiệu vì đồng thời với tăng dư nợ thì rủi ro tín dụng cũng tăng lên và nhiều khi không phải lúc nào ngân hàng cũng tìm được khách hàng tốt để cho vay khi cần. Do vậy đây là biện pháp trong dài hạn mà ngân hàng phải xây dựng trong chiến lược phát triển và cần thận trọng khi áp dụng cho xử lý thanh khoản. - Mua giấy tờ có giá dài hạn: như trên đề cập, do thị trường thứ cấp ở Việt Nam hiện nay tương đối phát triển nên biện pháp này trong ngắn hạn hay dài hạn thì đều mang lại tính hiệu quả nhất định trong xử lý thanh khoản. - Sau khi đã thực hiện các biện pháp trên, trạng thái thanh khoản vẫn dương, ngân hàng cần có kế hoạch giảm nguồn vốn huy động, vốn vay. Tuy nhiên như đã đề cập ở trên, nguồn vốn được coi là nền tảng hoạt động của ngân hàng nên việc giảm nguồn vốn này nên được cân nhắc chỉ ở một số kỳ hạn nhất định nhằm giảm thiểu rủi ro. 1.2.3.2. Xử lý khi thiếu hụt thanh khoản Theo quy mô, tính chất hoạt động của ngân hàng mà ngươi ta phân ra thiếu hụt thanh khoản ở mức thấp hoặc cao, và từ đó có biện pháp xử lý cụ thể. a. Thiếu hụt ở mức thấp Với dự đoán thiếu hụt ở mức thấp, ngân hàng cần có những cảnh báo bước đầu và ở mức độ đơn giản về theo dõi mà chưa cần thực hiện những can thiệp cụ thể vào dự trữ thanh khoản như: - Thường xuyên theo dõi số dư tài khoản, tiền mặt tồn quỹ. - Thận trọng khi thực hiện đầu tư tiền gửi liên ngân hàng, đầu tư giấy tờ có giá, mua ngoại tệ… b. Thiếu hụt ở mức cao Khi thiếu hụt đã dự đoán ở mức cao, lúc này việc xử lý không chỉ ở mức độ theo dõi mà ngân hàng đã có những tác động cụ thể đến trạng thái thanh khoản với mức độ thực hiện theo thức tự ưu tiên thông thường như sau: - Không đầu tư tiền gửi liên ngân hàng, đầu tư giấy tờ có giá, mua ngoại tệ. - Tiến hành các thủ tục vay ngắn hạn Ngân hàng Nhà nước và các tổ chức tín dụng khác, bán các giấy tờ có giá trên thị trường mở, thị trường chứng khoán, bán ngoại tệ. Có thể chấp nhận vay với lãi suất cao hoặc bán tài sản thanh khoản với giá thấp hơn giá thị trường. - Đẩy mạnh huy động vốn, phát hành giấy tờ có giá, có thể chấp nhận lãi suất huy động cao. - Hạn chế cam kết cho vay mới, ngừng giải ngân tín dụng. - Tích cực thu hồi nợ. 1.3. Phương pháp quản lý thanh khoản 1.3.1. Quản lý thanh khoản theo phương pháp truyền thống 1.3.1.1. Nội dung của phương pháp Quản lý theo phương pháp truyền thống Quản lý theo phương pháp truyền thống còn gọi là Phương pháp phân tích thanh tĩnh, là phương pháp quản lý thanh khoản bằng cách phân tích các chỉ số rút ra từ bảng tổng kết tài sản và cơ sở dữ liệu hiện tại, từ đó đưa giới hạn cho các chỉ số đảm bảo thanh khoản. Một số chỉ tiêu quản lý thanh khoản thông dụng: a. Chỉ số trạng thái tiền mặt: Chỉ số trạng thái tiền mặt = Vốn khả dụng / Tổng Tài sản Có Chỉ tiêu này thể hiện khả năng thanh toán nhanh của ngân hàng tại thời điểm báp cáo. Về lý thuyết, nếu chỉ số thạng thái tiền mặt càng lớn thì ngân hàng càng có khả năng thanh khoản tức thời để xử lý các nhu cầu tiền mặt tức thời. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêu này quá cao thì lại làm giảm lợi nhuận của ngân hàng bởi vì đây là các tài sản không sinh lời hoặc hầu như không sinh lời cho ngân hàng. Điều này thể hiện công tác quản lý thanh khoản của ngân hàng chưa có hiệu quả về chi phí cho dù có hạn chế được rủi ro thanh khoản. Theo chuẩn mực quốc tế, các ngân hàng thương mại nên duy trì chỉ tiêu này dao động từ 2%-3% là hợp lý. b. Chỉ số dự trữ thanh khoản Chỉ số dự trữ thanh khoản = Dự trữ thanh toán/Tổng Tài sản Có Chỉ tiêu này thể hiện khả năng thanh toán của ngân hàng tại thời điểm báo cáo. Thông thường các ngân hàng không đặt ra giới hạn cho chỉ tiêu này, trên thực tế hiện nay các ngân hàng đang có xu hướng tăng đầu tư vào giấy tờ có giá và đầu tư liên ngân hàng nhằm mục tiêu lành mạnh hóa tình hình tài chính do đây là những khoản mục sinh lợi được đánh giá là độ rủi ro thấp hoặc không có rủi ro. c. Chỉ số cho vay/ tiền gửi Chỉ số cho vay / tiền gửi = Dư nợ cho vay khách hàng trước dự phòng rủi ro/Tiền gửi của khách hàng Đây là chỉ tiêu thể hiện khả năng tự huy động để sử dụng cho vay (tự cấp tín dụng) của ngân hàng. Dư nợ cho vay được xem là những tài sản ít thanh khoản nhất và đem lại lợi tức cao nhất, do vậy nếu chỉ tiêu này càng lớn thì khả năng thanh khoản của ngân hàng sẽ thấp tuy nhiên lại đem lại mức lợi nhuận cao cho ngân hàng. Theo chuẩn mực quốc tế, các ngân hàng thương mại chỉ nên duy trì chỉ tiêu này tối đa ở mức 75% để đảm bảo khả năng thanh khoản. d. Chỉ số tiền gửi cơ sở Chỉ số tiền gửi cơ sở = Tiền gửi cơ sở/ Tổng tài sản nợ Tiền gửi cơ sở là các khoản tiền gửi có tính ổn định cao, thường là các khoản tiền gửi của dân cư và các tổ chức kinh tế, các nguồn vốn huy động được từ việc phát hành các chứng chỉ, công cụ nợ. Nếu chỉ tiêu “tiền gửi cơ sở” càng lớn thì ngân hàng càng được coi là có khả năng thanh khoản ổn định do huy động được các nguồn vốn ổn định. e. Chỉ số cơ cấu tiền gửi Chỉ số cơ cấu tiền gửi = Tiền gửi không kỳ hạn/ Tiền gửi có kỳ hạn Nếu chỉ tiêu cơ cấu tiền gửi càng thấp thì nhu cầu về thanh khoản của ngân hàng càng thấp và ngân hàng được coi là càng có khả năng thanh khoản ( và ngược lại). Tuy nhiên trong thực tiễn, các ngân hàng lại muốn có một chỉ tiêu cơ cấu tiền gửi cao (nghĩa là tiền gửi không kỳ hạn chiếm một tỷ lệ lớn nhất định so với tiền gửi có kỳ hạn) để có thể có mức giá vốn huy động đầu vào bình quân thấp nhằm giảm chi phí về vốn và nâng cao lợi nhuận trong hoạt động kinh doanh. f. Chỉ số nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung, dài hạn Chỉ tiêu này = (Dư nợ trung, dài hạn – nguồn vốn trung, dài hạn)/ Nguồn vốn ngắn hạn Chỉ tiêu này thể hiện việc ngân hàng đã sử dụng bao nhiêu % các nguốn vốn ngắn hạn để tài trợ cho vay trung, dài hạn. Chỉ tiêu này càng thấp thì khả năng thanh khoản của ngân hàng càng tốt và ngược lại. Theo chuẩn mực quốc tế, các ngân hàng thương mại nên duy trì chỉ tiêu này tối đa ở mức 20% để đảm bảo thanh khoản trong hoạt động. g. Tỷ lệ khả năng chi trả Tỷ lệ khả năng chi trả = Tổng Tài sản Có có thể thanh toán ngay/Tổng Tài sản Nợ đến hạn thanh toán ngay. Đây là chỉ tiêu đánh giá khả năng thanh khoản của ngân hàng trong tương lai, phản ánh trạng thái thanh khoản ngắn hạn của ngân hàng bằng việc dùng các Tài sản Có có thể thanh toán ngay để đáp ứng các nghĩa vụ trả nợ khi đến hạn thanh toán. Nếu chỉ số này càng cao thì ngân hàng được xem là có khả năng thanh khoản ngắn hạn càng cao và ngược lại. Theo chuẩn mực quốc tế, các ngân hàng nên duy trì chỉ tiêu này tối thiểu ở mức 25% tại bất kỳ thời điểm nào để đảm bảo khả năng thanh khoản. Theo quy định của Ngân hàng Nhà nước hiện nay (QĐ 457/QĐ-NHNN của NHNN), việc tính toán duy trì khả năng thanh toán được xem xét trong vòng 7 ngày và 1 tháng tiếp theo. h. Chỉ số Chứng khoán thanh khoản Chứng khoán thanh khoản = Số chứng khoán thanh khoản/Tổng tài sản thanh khoản 1.3.1.2. Điều kiện áp dụng Khi áp dụng phương pháp này, ngân hàng cần xây dựng các giới hạn thực hiện phù hợp với quy mô, tính chất hoạt động vủa ngân hàng mình. Thông thường, các ngân hàng thực hiện theo quy định của Ngân hàng Nhà nước hoặc hạn mức thực hiện của các ngân hàng hoạt động cùng địa bàn, khu vực có quy mô và tính chất gần tương đương. Bên cạnh đó ngân hàng cũng cần có kho dữ liệu tập trung và chương trình phần mềm để xác định được các chỉ số theo yêu cầu. 1.3.1.3. Đánh giá phương pháp a.Ưu điểm Nhìn chung đây là phương pháp yêu cầu khả năng công nghệ cũng như dữ liệu đầu vào tương đối đơn giản. Ngân hàng chỉ cần xây dựng các chỉ số dựa trên bảng tổng kết tài sản. Ở nước ta hiện nay Ngân hàng Nhà nước chỉ quy định giới hạn thực hiện đối với tỷ lệ nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn và tỷ lệ khả năng chi trả, các chỉ số còn lại ngân hàng chủ động quản lý nên việc thực hiện tương đối dễ dàng. Một ưu điểm nữa là với khả năng và trình độ công nghệ còn hạn chế của ngân hàng thương mại Việt Nam, chưa ngang tầm với khu vực và thế giới, thì sử dụng phương pháp đơn giản này là tương đối phù hợp. Bên cạnh đó phương pháp này cũng không yêu cầu cao về công tác phân tích dự báo trong điều kiện công tác phân tích dự báo cín nhiều hạn chế hiện nay ở nước ta và Ngân hàng Nhà nước cũng chưa có hệ thống cảnh._.