Tài chính Ngân hàng và sự phát triển

tuân thủ những nguyên tắc, những quy luật nhất định, trong đó những quan hệ tài chính có tính chất đặc thù giống nhau nhóm lại thành một bộ phận riêng. Giữa các bộ phận này luôn có mối liên hệ, tác động ràng buộc lẫn nhau và tạo thành hệ thống tài chính. Do vậy, hệ thống tài chính là tổng thể của các bộ phận khác nhau trong một cơ cấu tài chính, mà ở đó các quan hệ tài chính hoạt động trên các lĩnh vực khác nhau nhưng có mối liên hệ tác động lẫn nhau theo những quy luật nhất định. Các bộ phận trong hệ thống tài chính hoạt động trên các lĩnh vực: tạo ra nguồn lực tài chính, thu hút các nguồn tài chính và chu chuyển các nguồn tài chính (dẫn vốn). Với các lĩnh vực hoạt động này, toàn bộ hệ thống tài chính thực hiện vai trò đặc biệt quan trọng trong nền kinh tế quốc dân là đảm bảo nhu cầu về vốn cho phát triển kinh tế xã hội. 2. Cấu trúc của hệ thống tài chính. Cấu trúc của hệ thống tài chính bao gồm các tụ điểm vốn và các bộ phận dẫn vốn bao gồm: Tài chính doanh nghiệp, Ngân sách Nhà nước, thị trường tài chính và các tổ chức tài chính trung gian, tài chính dân cư và các tổ chức xã hội, tài chính đối ngoại Các tụ điểm vốn là bộ phận mà ở đó các nguồn tài chính được tạo ra, đồng thời cũng là nơi thu hút trở lại nguồn vốn, tuy nhiên ở các mức độ và phạm vi khác nhau. Trong hoạt động kinh tế, các tụ điểm vốn này có mối liên hệ thường xuyên với nhau thông qua những mối quan hệ nhất định. 2.1. Tài chính doanh nghiệp. Chính tại đây nguồn tài chính xuất hiện và đồng thời đây cũng là nơi thu hút trở lại phần quan trọng các nguồn tài chính trong nền kinh tế. trong hệ thống tài chính, tài chính doanh nghiệp được coi như những tế bào có khả năng tái tạo ra các nguồn tài chính. Do vậy nó có khả năng tác động rất lớn đến đời sống xã hội, đến sự phát triển hay suy thoái của nền sản xuất. Tài chính doanh nghiệp có quan hệ mật thiết với tất cả các bộ phận của hệ thống tài chính trong quá trình hình thành và sử dụng vốn cho các nội dung khác nhau, quá trình kinh doanh chứng khoán trên thị trường chứng khoán. mỗi quan hệ đều có những nét khác biệt và có những tác động khác nhau đến tài chính doanh nghiệp. Chính sự đa dạng này phản ánh mối quan hệ giữa tài chính doanh nghiệp với các bộ phận khác trong hệ thống tài chính. Trong nền kinh tế thị trường, đặc trưng cơ bản của bộ phận tài chính doanh nghiệp thể hiện ở chỗ: nó bao gồm những quan hệ tài chính vận hành theo cơ chế kinh doanh hướng tới lợi nhuận cao. Chính nhờ cơ chế này mà nguồn tài chính được tăng cường và mở rộng không ngừng, đáp ứng tốt nhu cầu về vốn cho hoạt động sản xuất kinh doanh. 2.2.Ngân sách Nhà nước. Ngân sách Nhà nước ngắn liền với các chức năng, nhiệm vụ của nhà nước, đồng thời là phương tiện vật chất cần thiết để hệ thống chính quyền nhà nước thực hiện được nhiệm vụ của mình. Trong điều kiện của nền Kinh tế thị trường. Ngân sách Nhà nước còn có vai trò to lớn trong điều tiết vĩ mô của nền kinh tế – xã hội. Đó là vai trò định hướng phát triển sản xuất, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả, điều chỉnh đời sống xã hội.. Để thực hiện được các vai trò đó, ngân sách nhà nước phải có các nguồn vốn được tập trung từ các tụ điểm vốn thông qua các chính sách thu thích hợp. Ngân sách Nhà nước thực hiện các khoản chi cho tiêu dùng thường xuyên và chi đầu tư kinh tế. Việc cấp phát vốn Ngân sách Nhà nước cho các mục đích khác nhau sẽ làm tăng nguồn vốn ở các tụ điểm nhận vốn. Như vậy hoạt động thu – chi của Ngân sách Nhà nước đã làm nảy sinh các mối quan hệ kinh tế giữa nhà nước với các tổ chức kinh tế, xã hội, các tầng lớp dân cư, nhà nước với các nhà nước khác. Các mối quan hệ kinh tế giữa một tụ điểm vốn quan trọng: Ngân sách Nhà nước với các bộ phận khác của hệ thống tài chính. 2.3. Tài chính dân cư và các tổ chức xã hội Đây là một tụ điểm vốn quan trọng trong hệ thống tài chính. Hoạt động tài chính của các nước có nền kinh tế phát triển và hoạt động tài chính ở nước ta những năm gần đây đã chỉ ra rằng: nếu có những biện pháp thích hợp, chúng ta có thể huy động được một khối lượng vốn đáng kể từ các hộ gia đình để phục vụ cho sự nghiệp phát triển kinh tế, đồng thời còn góp phần to lớn vào việc thực hiện các chính sách về định hướng tích lũy và tiêu dùng của nhà nước. 2.4. Tài chính đối ngoại Trong nền kinh tế thị trường, khi các quan hệ kinh tế đã quốc tế hoá thì hệ thống tài chính cũng là một hệ thống mở với những quan hệ tài chính đối ngoại hết sức phong phú. Trên thực tế, những quan hệ này không tập trung vào một tụ điểm nhất định mà chúng phân tán, đan xen vào các quan hệ tài chính khác. Tuy nhiên, do tính chất đặc thù và vị trí đặc biệt quan trọng của quan hệ tài chính đối ngoại cho nên người ta thừa nhận nó hình thành một bộ phận tài chính có tính chất độc lập tương đối. Với những kênh vận động của tài chính như viện trợ, thanh toán xuất nhập khẩu... nếu chỉ đứng trên góc độ của từng tụ điểm vốn ở trong nước để xem xét thì hoạt động tài chính đối ngoại được xem như là một trong số các biện pháp để huy động nguồn thu cho Ngân sách Nhà nước (qua viện trợ, vay nợ từ nước ngoài), huy động vốn của các doanh nghiệp (qua liên doanh, góp vốn cổ phần)... đối với hoạt động tài chính đối ngoại phải đứng trên góc độ tổng hợp, toàn cục để xem xét, nghiên cứu. Khi đó các mối quan hệ cụ thể, cục bộ sẽ hoà nhập vào một tụ điểm duy nhất và quan hệ tài chính sẽ xảy ra giữa hai tụ điểm lớn, đó là quan hệ giữa tài chính quốc gia và tài chính quốc tế và hoạt động tài chính quốc tế cũng có những nét đặc thù riêng và chịu sự tác động của những quy luật biến động tài chính quốc tế. 2.5. Thị trường tài chính và các tổ chức tài chính trung gian Hoạt động của thị trường tài chính thực hiện chức năng dẫn vốn từ những người có vốn sang những người cần vốn thông qua hoạt động tài chính trực tiếp. Hoạt động dẫn vốn trực tiếp được thực hiện bằng cách những người cần vốn bán ra thị trường các công cụ nợ, các cổ phiếu hoặc thực hiện các món vay thế chấp. Những người có vốn sẽ sử dụng tiền vốn của mình để mua vào các công cụ nợ hoặc các cổ phiếu đó. Như vậy, vốn đã được chuyển từ người có vốn sang người cần vốn một cách trực tiếp. Với chức năng này, thị trường tài chính có chức năng thu hút mọi nguồn vốn cần thiết cho đầu tư phát triển kinh tế, làm nâng cao hiệu quả chung của toàn nền kinh tế và cải thiện mức sống của người tiêu dùng ngay cả khi khả năng thực tế về tài chính của họ chưa cho phép. Trong hệ thống tài chính, các trung gian tài chính thực hiện việc dẫn vốn thông qua hoạt động tài chính gián tiếp. Trước hết các trung gian tài chính huy động vốn từ những người có vốn (người tiết kiệm) bằng nhiều hình thức để tạo thành vốn kinh doanh của mình. Sau đó, sử dụng vốn kinh doanh này để cho người cần vốn vay lại hoặc thực hiện các hình thức đầu tư khác. Bằng cách này, các trung gian tài chính đã tập trung được các nguồn vốn nhỏ, từ các hộ gia đình các tổ chức kinh tế thành một lượng vốn lớn, đáp ứng nhu cầu của người cần vốn từ những khối lượng vay nhỏ đến những khối lượng vay lớn, từ những cá nhân chưa từng ai biết đến tới những công ty lớn có tiếng trên thị trường. Chính vì vậy, các trung gian tài chính đã đáp ứng được những nhu cầu mà thị trường tài chính không giải quyết được, hoặc giải quyết không có hiệu quả. Tuỳ theo lĩnh vực và phạm vi hoạt động, các trung gian tài chính được chia thành các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính trung gian phi ngân hàng như công ty bảo hiểm, quỹ trợ cấp, công ty tài chính... II. Tính tất yếu khách quan của việc thực hiện cải cách hệ thống tài chính Một hệ thống tài chính năng động đóng vai trò hết sức quan trọng đối với tích luỹ và phân chia nguồn vốn. Do vậy, nó cũng đặc biệt có ý nghĩa đối với năng suất lao động cũng như tăng trưởng kinh tế quốc dân. Tại các nước đang phát triển thì hệ thống tài chính đang bộc lộ những đặc điểm sau đây: Nó được tăng cưòng bởi các ngân hàng kinh doanh. Nó bị đánh thuế cao nhằm chi phí cho những thâm hụt Ngân sách. Hệ thống Ngân hàng không đáp úng được yêu cầu phục vụ và điều chỉnh cao. Có sự chế định giới hạn lãi suất và mức cho vay. Xuất hiện lạm phát và mức thâm hụt tiền quá cao. Có sự phụ thuộc lẫn nhau cao độ giữa phát triển tài chính và tăng trưởng kinh tế. Chính vì lẽ đó, nó đã tạo ra áp lực buộc các nước phải cải cách hệ thống tài chính. 1. áp lực từ bên ngoài 1.1. áp lực từ các tổ chức tài chính quốc tế Hầu hết các quốc gia theo đuổi chính sách kiềm chế tài chính là các quốc gia đang phát triển. ở các nước này, nhu cầu nhận vốn từ các tổ chức tài chính quốc tế để phát triển kinh tế trong nước là rất lớn. Một khi đã nhận viện trợ từ các tổ chức tài chính đa phương thì chắc chắn đi kèm với nó là các điều kiện về kinh tế và đôi khi có cả điều kiện về chính trị, xã hội. Các tổ chức này thường đòi hỏi các nước nhận viện phải đảm bảo có một nền kinh tế được tự do phát triển, một hệ thống tài chính được tự do hoá, nghĩa là lãi suất, tỷ giá… được điều chỉnh bởi thị trường chứ không phải bằng các quyết định của chính phủ. Ví như IMF, khi cho Việt Nam vay thì yêu cầu Việt Nam phải đáp ứng các điều kiện: tư nhân hoá các doanh nghiệp nhà nước, tự do hoá lãi suất, tự do hoá thương mại…. Và các nước đang cần vốn, muốn nhận được các khoản viện trợ này thì tất nhiên phải thực hiện theo các yêu cầu của các tổ chức này. Điều này có nghĩa là Chính phủ các nước này buộc phải tiến hành cải cách hệ thống tài chính, phải từ bỏ sự can thiệp quá sâu của mình vào hệ thống tài chính. Thực tế cho thấy, ở một số các quốc gia Đông á, hầu hết các cuộc cải cách đều thực hiện dưới sức ép của IMF và Hoa Kỳ. Đầu thập kỷ 90, chính phủ Hoa Kỳ đã gây sức ép buộc Hàn Quốc tự do hoá tài chính một cách triệt để nếu muốn gia nhập OECD. 1.2. áp lực trong quá trình hội nhập Bên cạnh những áp lực của các tổ chức tài chính đa phương thì áp lực về hội nhập quốc tế cũng là một nhân tố quan trọng đòi hỏi các quốc gia phải cải cách hệ thống tài chính. Đối với hệ thống các ngân hàng thương mại, hội nhập tài chính quốc tế sẽ khiến cho các ngân hàng này chịu sức ép cạnh tranh mạnh mẽ từ phía các ngân hàng nước ngoài trong mọi lĩnh vực hoạt động từ nghiệp vụ kinh doanh, giành giật khách hàng, mở rộng quy mô hoạt động cho tới việc thu hút nguồn lao động có kỹ thuật cao. Điều này xảy ra là vì một mặt, sức cạnh tranh của hệ thống ngân hàng ở các nước đang phát triển thường không cao (trình độ quản lý và kinh doanh kém, cơ cấu tài sản không hợp lý, bị hạn chế về thể chế, cơ sở công nghệ lạc hậu…). Mặt khác, các ngân hàng nước ngoài đều là những ngân hàng có ưu thế về quy mô (thực lực vốn hùng hậu, chất lượng tài sản tốt, cơ chế quản lý kinh doanh linh hoạt, thiết bị tiên tiến…), về kinh nghiệm quản lý và kinh doanh (thích nghi nhanh với sự biến đổi của môi truờng quốc tế, dịch vụ tài chính đa dạng…), về kỹ năng và thiết bị hiện đại… Do đó, đòi hỏi phải cải cách hệ thống ngân hàng để nâng cao khả năng cạnh tranh của các ngân hàng trong nước. Tình hình thực tế tại Việt Nam cũng tương tự như vậy. Hiện nay các ngân hàng nước ngoài hoạt động tại Việt Nam bị hạn chế rất nhiều loại dịch vụ so với các ngân hàng Việt Nam. Tuy nhiên, trong một vài năm tới, với việc thực hiện các quy định cam kết với các tổ chức quốc tế trong tiến trình hội nhập quốc tế như AFTA, APEC…, đặc biệt là hiệp định thương mại Việt-Mỹ, hệ thống ngân hàng Việt Nam cần phải ngày càng phát triển, nâng cao tính cạnh tranh. Với việc cam kết thực hiện Hiệp định thương mại Việt Mỹ, từng bước nới lỏng các hạn chế hoạt động đối với các ngân hàng Mỹ bằng cách chỉnh sửa luật lệ trong nước sẽ là những mốc quan trọng tiến tới tự do hoá ngân hàng ở Việt Nam. Hiện nay, các ngân hàng Việt Nam chỉ có khoảng 200 loại hình dịch vụ trong khi đó, một ngân hàng phát triển ở Mỹ cung cấp đến khoảng 6000 loại dịch vụ. Mặt khác, tiềm lực tài chính của các ngân hàng Việt Nam quá nhỏ bé so với các ngân hàng Mỹ. Do đó, một khi thực hiện các cam kết trong quá trình hội nhập bắt buộc Việt Nam phải nới lỏng các luật lệ hạn chế hoạt động của các ngân hàng nước ngoài thì chắc chắn các ngân hàng thương mại Việt Nam sẽ chịu sức ép từ cạnh tranh mạnh mẽ hơn. Nếu vẫn bình chân như vại thì đến một lúc nào đó, các ngân hàng Việt Nam sẽ không còn đủ sức chống đỡ với làn sóng cạnh tranh của các ngân hàng nước ngoài. Vì vậy, chúng ta cần cân nhắc việc thực hiện cải cách hệ thống tài chính nói chung, cải cách hệ thống ngân hàng nói riêng vào một thời điểm thích hợp và theo từng bước đi vững chắc. 2. áp lực từ bên trong 2.1. Các nguyên nhân có tính lịch sử Bên cạnh những áp lực từ bên ngoài thì đôi khi có những lý do từ bên trong đòi hỏi các quốc gia phải cải cách hệ thống tài chính. Có thể kể ra đây những lý do mang tính lịch sử. Chẳng hạn như trong quá trình chạy đua vào chiếc ghế tổng thống, cương lĩnh tranh cử của các ứng cử viên quan tâm đến việc thực hiện cải cách hệ thống tài chính, khi trúng cử, những nhân vật này sẽ tiến hành các kế hoạch của mình. 2.2. Do bản thân yêu cầu nội tại trong hệ thống ngân hàng Các ngân hàng muốn mở rộng qui mô hoạt động, mở rộng thị phần thì cần phải có một số vốn lớn nhất định. Vấn đề về vốn có thể được giải quyết bằng việc sáp nhập các ngân hàng với nhau, hoặc tiến hành cổ phần hoá, tư nhân hoá các ngân hàng quốc doanh. Ngoài ra, để tăng hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thì nhất thiết phải chú ý đến sự minh bạch trong các luồng thông tin và cơ chế quản lý. Đặc biệt có đủ sức cạnh tranh trong điều kiện nền kinh tế mở và hội nhập quốc tế, các ngân hàng cần tiếp tục gấp rút thực hiện việc lành mạnh hoá trong tổ chức và trong hoạt động kinh doanh. Do đó cần phải cải tổ bộ máy ngân hàng. III. Xu hướng cải cách hệ thống tài chính Trong những giai đoạn nhất định, tuỳ thuộc vào những đặc điểm riêng và căn cứ vào những mục tiêu riêng mà mỗi quốc gia có thể theo đuổi chính sách kiềm chế tài chính hoặc tự do hóa tài chính. Tuy nhiên, xu hướng chung là các quốc gia đều chuyển từ kiềm chế tài chính sang tự do hóa tài chính. 1. Sự lựa chọn kiềm chế tài chính Kiềm chế tài chính là sự lựa chọn của một số quốc gia trong những giai đoạn nhất định. Nó có một số đặc điểm như sau: Thứ nhất, về lãi suất: Các quốc gia lựa chọn kiềm chế tài chính thường áp dụng chính sách lãi suất cố định hoặc lãi suất trần. Thứ hai, về chính sách tỷ giá: Chính sách tỷ giá khi các quốc gia theo đuổi kiềm chế tài chính thường là chính sách tỷ giá cố định hoặc chính sách tỷ giá không linh hoạt. Thứ ba, về mức dự trữ bắt buộc: Mức dự trữ bắt buộc mà các quốc gia theo đuổi kiềm chế tài chính thường ở mức cao. Sự lựa chọn này xuất phát từ quan điểm cho rằng mức dự trữ cao sẽ hạn chế được rủi ro dẫn đến sự đổ vỡ của hệ thống tài chính. Thứ tư, về mức độ can thiệp của Chính phủ: Sự can thiệp của Chính phủ vào quá trình phân bổ tài chính là rất sâu. Các ngân hàng thương mại phải tham gia các dự án của Chính phủ mà biết chắc rằng các dự án này là không hiệu quả nhưng vì mục tiêu xã hội mà vẫn phải thực hiện. 2. Sự lựa chọn tự do hoá tài chính Tự do hoá tài chính thể hiện ở 4 đặc điểm chính như sau: Một là, tự do hoá lãi suất, theo đó những hạn chế (như những qui định về trần và sàn lãi suất) đối với lãi suất tiền gửi cũng như lãi suất cho vay của các ngân hàng được xoá bỏ và các loại lãi suất này được xác định một cách tự do trên thị trường. Hai là, tự do hoá tỷ giá, nghĩa là không quy định tỷ giá chính thức đối với các giao dịch của tài khoản vãng lai cũng như giao dịch của tài khoản vốn. Ba là, trong trường hợp tự do hoá tài chính toàn bộ thì dự trữ bắt buộc thường được quy định thấp hơn 10%, còn nếu tự do hoá một phần thì dự trữ bắt buộc thường từ 10-50 %. Bốn là, tự do hoá hoạt động phân bổ tín dụng, theo đó tín dụng được phân bổ theo lãi suất thị trường chứ không phải bởi các quyết định hành chính của chính phủ. Như vậy, kiềm chế tài chính cũng mang lại một số kết quả nhất định đặc biệt là đối với các mục tiêu về xã hội. Tuy nhiên, để có một nền kinh tế kinh tế phát triển bền vững thì không thể thiếu được một hệ thống tài chính vững mạnh. Do đó, tuỳ thuộc điều kiện của mỗi nước mà tiến hành cải cách hệ thống tài chính vào những thời điểm thích hợp nhất. IV. Các biện pháp cải cách hệ thống tài chính 1. Cải cách các chính sách tài chính Các chính sách tài chính được cải cách theo xu hướng hướng vào thị trường, giảm bớt sự can thiệp một cách trực tiếp của Nhà nước vào hệ thống tài chính, thay vào đó sự can thiệp của Nhà nước chỉ mang tính chất định hướng, gián tiếp. 2. Cải cách hệ thống ngân hàng Hệ thống ngân hàng được cải cách theo hướng phân rõ chức năng cho vay thương mại và cho vay chính sách. Tiến hành tăng nguồn vốn thông qua biện pháp tư nhân hoá, cổ phần hoá, sát nhập... Đồng thời các ngân hàng phải cái tiến công nghệ, tăng số lượng các loại hình dịch vụ theo hướng hiện đại và phù hợp với tiêu chuẩn thông lệ quốc tế. 3. Phương pháp tiến hành cải cách 3.1. Cải cách đồng bộ hệ thống tài chính Cải cách đồng bộ hệ thống tài chính là sự chuyển hướng từ kiềm chế tài chính sang tự do hoá tài chính mà theo đó các biện pháp được tiến hành một cách đồng bộ, tức thời. Các chính sách tài chính chuyển từ cố định lãi suất sang tự do hoá lãi suất, từ tỷ giá cố định sang tự do hoá tỷ giá... Hệ thống các ngân hàng được cổ phần hoá hàng loạt. Phương pháp này thường gây ra phản ứng sốc đối với hệ thống tài chính và nền kinh tế. Phản ứng này có thể có tác dụng tốt đối với nền kinh tế có sự chuẩn bị kỹ càng. Tuy nhiên hầu hết các quốc gia khi chuyển đổi từ kiềm chế tài chính sang tự do hoá tài chính đều có hệ thống tài chính rất yếu kém. Chính vì vậy biện pháp này nhiều khi lại gây ra tác động xấu dẫn đến sự sụp đổ của hệ thống tài chính của các quốc gia áp dụng biện pháp này. 3.2. Cải cách từng bước hệ thống tài chính Biện pháp cải cách từng bước hệ thống tài chính thường được các quốc gia lựa chọn vì nó không gây ra các phản ứng sốc quá mạnh đối với các hệ thống tài chính và nền kinh tế của các quốc gia. Tuy nhiên, để biện pháp này tiến hành có hiệu quả thì tiến độ thực hiện cải cách hệ thống tài chính phải được đẩy nhanh tránh để lâu dài sẽ không hiệu quả vì sức ỳ của nền kinh tế quá lớn. Tóm lại, mỗi phương pháp cải cách hệ thống tài chính đều có những ưu điểm và hạn chế riêng. Tuỳ vào hoàn cảnh và điều kiện của mỗi nước mà việc áp dụng phương pháp nào cho phù hợp là hết sức quan trọng. Phần II thực trạng cải cách Hệ thống tài chính ở một số nước và Việt Nam I. Xu hướng tài chính - tiền tệ quốc tế đầu thế kỷ XXI Tự do hoá tài chính đang là xu hướng nỗi bật trên thị trường tài chính quốc tế thế kỷ XXI. Sự phát triển của cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật tác động sâu sắc tới thị trường tài chính quốc tế. Nó làm cho không gian và thời gian ngắn dần, khoảng cách địa lý sẽ ngày càng mất dần ý nghĩa. Khối lượng và tốc độ chu chuyển của các dòng vốn ngày càng cao. Chính vì vậy, thị trường tài chính của các quốc gia sẽ ngày càng thâm nhập lẫn nhau và phụ thuộc nhau nhiều hơn. Sự phát triển tài chính tiền tệ quốc tế vừa mang lại cơ hội vừa mang lại thách thức cho các quốc gia. Quá trình tự do hoá tài chính sẽ tiếp tục diễn ra mạnh mẽ hơn bao gồm các nội dung sau: - Xoá bỏ kiểm soát tín dụng - Tự do hoá lãi suất - Tự do hoá việc tham gia và rút khỏi các hoạt động ngân hàng và các dịch vụ tài chính, kể cả đối với các nhà đầu tư nước ngoài. - Bảo đảm quyền tự chủ của các ngân hàng, các quỹ tài chính, quan trọng nhất là chấm dứt sự can thiệp vào công việc hàng ngày của các đối tượng này. - Phát triển các ngân hàng tư nhân, các trung gian tài chính, đặc biệt là các quỹ tài chính dưới nhiều hình thức khác nhau. - Tự do hoá các luồng vốn quốc tế. II. Cải cách hệ thống tài chính ở một số nước trên thế giới 1. Cải cách hệ thống tài chính của ASEAN: Cũng như các nước khác trên thế giới, hầu hết các nước ở khu vực ASEAN, chiến lược công nghiệp hoá hướng về xuất khẩu và thu hút đầu tư nước ngoài đang là một chiến lược quan trọng. Các quốc gia áp dụng chiến lược này không những thoát khỏi đói nghèo, lạc hậu mà còn vươn lên ngang hàng với các nước phát triển trên thế giới. Để thực hiện tốt được chiến lược này, các quốc gia ASEAN đã và đang tăng cường ổn định chính trị, hoàn thiện hệ thống luật pháp, cải thiện môi trường đầu tư... đặc biệt là cải cách hệ thống tài chính. Hai biện pháp được các nước này áp dụng là xoá bỏ những quy định về lãi suất và cải cách hệ thống ngân hàng. Các nước ASEAN thực hiện trong lĩnh vực này là xóa bỏ những quy định về lãi suất và nâng cao tính cạnh tranh của thị trường tài chính. Để thực hiện được việc xoá bỏ quy định về lãi suất, các nước này buộc phải gia tăng cạnh tranh trên thị trường tài chính chủ yếu bằng cách gia tăng thành lập các công ty tài chính, tư nhân hoá các tổ chức tài chính của chính phủ. 1.1. Công cuộc cải cách hệ thống tài chính ở Thái Lan Thái Lan đã tăng cường cạnh tranh thông qua thành lập các công ty tài chính và thực hiện cải cách như sau: Xoá bỏ mức trần lãi suất, nới lỏng việc quản lý tài sản của các tổ chức tài chính & tạo điều kiện thuận lợi cho sự tự do di chuyển các dòng vốn. Cải thiện các tiêu chuẩn của các tổ chức tài chính theo tiêu chuẩn của ngân hàng thanh toán quốc tế. Tiếp tục các biện pháp tăng cường cạnh tranh đã được tiến hành trước đó, đồng thời đề ra mục tiêu giám sát chặt chẽ các tổ chức và hệ thống tài chính. 1.2. Công cuộc cải cách hệ thống tài chính ở Indonesia, Tại Indonesia, việc gia tăng cạnh tranh được tiến hành thông qua tư nhân hoá các ngân hàng nhà nước. Vào giữa thập kỷ 80, các ngân hàng tư nhân ở nước này được phát triển rất nhanh với 39 ngân hàng tư nhân và 1.400 chi nhánh được thành lập mới. Chúng được phép kiểm soát các khoản tiền vay, tiền gửi. Tiếp đó, Luật ngân hàng năm 1992 đã cho phép tư bản nước ngoài tham gia sở hữu ngân hàng bằng cách tham gia mua cổ phần, mở rộng liên doanh giữa nhà nước, tư nhân trong và ngoài nước. Indonesia cũng có bước đi tương tự như Thái Lan: Tiến hành tự do hoá lãi suất, tăng tính cạnh tranh của thị trường tài chính bằng cách tư nhân hoá các ngân hàng quốc doanh. Xoá bỏ kiểm soát vốn. Vào tháng 1/1995, ban hành hệ thống kế toán đặc biệt đối với các ngân hàng. Indonesia cũng xoá bỏ kiểm soát vốn sớm, song tác động không lớn như Thái Lan, vì nước này đã áp dụng một số biện pháp ngăn chặn các dòng vốn ngắn hạn, như đưa ra giới hạn trần đối với các khoản vay nước ngoài của các ngân hàng, của các doanh nghiệp thuộc khu vực nhà nước và của các doanh nghiệp tư nhân chịu sự quản lý của các ngân hàng nhà nước, đánh thuế thu nhập đối với thu nhập từ việc bán cổ phiếu và các công cụ nợ khác trên thị trường chứng khoán của các công ty được niêm yết. 1.3. Công cuộc cải cách hệ thống tài chính ở Malaysia ở Malaysia đã có một trình tự cải cách khác so với Thái Lan và Indonesia. Malaysia vẫn duy trì việc kiểm soát các dòng vốn nước ngoài ở mức độ nhất định. Chính phủ Malaysia quy định chỉ có những người không thường trú ở nước này mới được phép mở tài khoản tiền gửi bằng ngoại tệ ở các ngân hàng thương mại trong nước. Malaysia vẫn hạn chế sự tham gia của các ngân hàng nước ngoài trên thị trường nội địa. Hơn thế, việc thành lập chi nhánh thuộc các ngân hàng này phải tuân thủ theo một quy định riêng. Những công cụ như tỷ lệ dự trữ bắt buộc, tỷ lệ tiền mặt tối thiểu được sử dụng rất thường xuyên ở nước này trong việc điều tiết cung tiền, hỗ trợ việc cân bằng ngân sách và thực hiện chức năng giám sát. 2. Cải cách hệ thống tài chính của Trung Quốc Quá trình cải cách hệ thống tài chính ở Trung Quốc được tăng cường từ giữa thập kỷ 80, nhằm đáp ứng nhu cầu về vốn của một nền kinh tế có tốc độ tăng trưởng cao, thích ứng với những đòi hỏi của quá trình phi tập trung hoá đang tăng lên trong nền kinh tế và quá trình mở cửa để thu hút nguồn vốn từ bên ngoài. Để tăng cường cạnh tranh trong khu vực tài chính, nhiều tổ chức tài chính phi ngân hàng và ngân hàng đã được thành lập và tham gia vào các hoạt động thu hút tiền gửi và cho vay, như Công ty uỷ thác và đầu tư, Hợp tác xã tín dụng, Công ty thuê mua, các ngân hàng không thuộc sở hữu nhà nước. Vì vậy, vai trò của các tổ chức tài chính phi ngân hàng trong việc huy động và cung cấp vốn ngày càng gia tăng. ở Trung Quốc, Chính phủ vẫn duy trì việc kiểm soát vốn. Tuy cho phép các công ty uỷ thác đầu tư được vay vốn nước ngoài nhưng không được phép vay dài hạn và chỉ được vay trong hạn ngạch dưới hình thức vay trực tiếp hoặc thông qua kênh tín dụng. Các công ty này có thể huy động vốn thông qua thị trường tiền tệ liên ngân hàng, phát hành trái phiếu cổ phiếu. Những quy định điều tiết trên đây của Chính phủ Trung Quốc đã đặt các công ty uỷ thác và đầu tư trước những vấn đề mới. Các công ty này buộc phải tiến hành các hoạt động có độ rủi ro cao hơn như phát hành cổ phiếu, huy động vốn với lãi suất thay đổi trên thị trường liên ngân hàng, thực hiện các khoản đầu tư dài hạn. Như vậy có thể nói, giống như các công ty tài chính Thái Lan, các công ty uỷ thác và đầu tư Trung Quốc đã vay ngắn hạn để đầu tư dài hạn và cũng phải gánh chịu những khoản nợ xấu. Song, các công ty Trung Quốc chưa bị khủng hoảng như ở Thái Lan vì Chính phủ nước này vẫn duy trì việc kiểm soát vốn khá chặt chẽ. 3. Cải cách hệ thống tài chính của Liên bang Nga. Công cuộc cải cách kinh tế thị trường ở Liên bang Nga đã thu được các kết quả đáng kể, đặc biệt từ năm 2000 đến nay. Khu vực ngân hàng cũng tăng trưởng tương đối mạnh mẽ trong giai đoạn 2001 – 2003. Nhưng đến cuối tháng 7 đầu tháng 8 năm 2004, hệ thống ngân hàng Nga gặp nhiều khó khăn đã bộc lộ những yếu kém: - Tốc độ phát triển của hệ thống ngân hàng chưa theo kịp tốc độ phát triển của nền kinh tế. - Mức rủi ro tín dụng cao - Chưa có đủ cơ sở pháp lý nhằm tạo ra một môi trường cạnh tranh lành mạnh trên thị trường dịch vụ ngân hàng. - Sự thiếu minh bạch về sở hữu của hệ thống ngân hàng đã gây khó khăn cho các nhà đầu tư. - Thiếu tin tưởng giữa các ngân hàng trong hệ thống - Ngân hàng Trung ương chưa có chính sách hợp lý với quá trình phát triển của hệ thống ngân hàng. Trước tình hình đó, Chính phủ Nga đã đề ra một chiến lược phát triển đồng bộ hệ thống ngân hàng với nhiệm vụ trọng tâm là củng cố hệ thống giám sát ngân hàng, đảm bảo sự ổn định của hệ thống ngân hàng với ưu tiên số một là ngăn chặn các cuộc khủng hoảng. Cụ thể: Cần tiếp tục phát triển hệ thống ngân hàng 2 cấp, đề cao vai trò của Ngân hàng Trung ương. cải cách mạng lưới ngân hàng thương mại theo hướng tăng cường tích tụ tập trung tư bản, hình thành những ngân hàng hạt nhân có tiềm lực tài chính mạnh, công nghệ hiện đại, giảm bớt số lượng ngân hàng. Tạo điều kiện thu hút tư bản nước ngoài đầu tư vào khu vực ngân hàng. Khuyến khích các ngân hàng Nga mở rộng ra thị trường quốc tế. Cải cách sâu rộng Ngân hàng Trung ương nhằm nâng cao vai trò giám sát hệ thống ngân hàng của nó. Nâng cao vai trò của nhà nước trong phát triển ngân hàng theo hướng kinh tế thị trường. Tăng cường kiểm soát của nhà nước với hoạt động của ngân hàng thương mại trước hết là củng cố những nguyên tắc thị trường trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. - Tăng cường gắn bó giữa các ngân hàng với khu vực sản xuất. - Gắn tổ chức hoạt động và cơ cấu mạng ngân hàng với khía cạnh khu vực, giảm sự mất cân bằng của các ngân hàng theo khu vực. - Tăng cường bảo vệ lợi ích của các nhà đầu tư, nhà tài trợ và các cổ đông ngân hàng. Cụ thể đã đưa ra hệ thống bảo hiểm tiền gửi và hoạt động. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động của hệ thống ngân hàng theo hướng bình đẳng và minh bạch. Lành mạnh hoá hệ thống tài chính, tái cấu trúc các tổ chức tín dụng gặp khó khăn. Nâng cao hiệu quả hoạt động và khả năng cạnh tranh của các ngân hàng theo hướng mở rộng lĩnh vực kinh doanh. Như vậy, cùng với việc hoàn thiện cơ chế thị trường, hoàn thiện các công cụ tài chính -tiền tệ ngân hàng ở Liên bang Nga là những nhiệm vụ quan trọng đảm bảo thực hiện mục tiêu chiến lược của Nga trong những năm đầu của thế kỷ 21. 4. Cải cách hệ thống tài chính của Hàn Quốc Đối với Hàn Quốc, cải cách hệ thống tài chính tập trung chủ yếu vào tài chính ngân hàng với lý do sau: Các ngân hàng của Hàn Quốc đã phải chịu đựng những tác động nặng nề nhất kể từ khi cuộc khủng hoảng tài chính Châu á nổ ra vào giữa năm 1997. Sự mất giá của đồng nội tệ cùng với mức lãi suất cao trong những năm 1997- 1998 đã làm nhiều công ty không thể trả nổi các món nợ ngân hàng. Điều này đã đẩy hệ thống ngân hàng Hàn Quốc rơi vào tình trạng “hiểm nghèo” và nhiều ngân hàng đã buộc phải tuyên bố mất khả năng thanh toán. Các biện pháp mà Chính phủ Hàn Quốc tiến hành cải cách hệ thống ngân hàng như sau: Thứ nhất, chỉ những tổ chức có thể hoạt động hiệu quả mới được tiếp tục hoạt động và khi cơ cấu lại thì thiệt hại phải được phân bổ một cách minh bạch và hạn chế tối đa cho những người đóng thuế. Thứ hai, việc cơ cấu lại phải củng cố các nguyên tắc tài chính bằng việc chia sẻ thiệt hại trước hết cho các cổ đông, sau đó mới đến các chủ nợ, và có thể cả một số người gửi nhiều tiền. Thứ ba, phải có biện pháp duy trì nguyên tắc tín dụng đối với người vay vốn của ngân hàng và có những biện pháp khuyến khích tăng vốn từ nguồn tư nhân mới. Thứ tư, tốc độ cơ cấu lại phải nhanh để có thể khôi phục được tín dụng, đồng thời duy trì được lòng tin của quần chúng đối với hệ thống ngân hàng. Bên cạnh các biện pháp trên, Chính phủ Hàn Quốc còn dự kiến tư nhân hoá các quĩ đầu tư và sáp nhập các ngân hàng, đồng thời nới lỏng những hạn chế đối với các ngân hàng thương mại gặp khó khăn. Theo cách này, kể từ tháng 3 năm 2000 các ngân hàng Hàn Quốc đang gặp khó khăn do giảm sút tiền gửi sẽ được phép mở rộng hoạt động sang lĩnh vực môi giới. Uỷ bán giám sát tài chính Hàn Quốc cũng tuyên bố nới lỏng những hạn chế đối với việc chuyển đổi, sáp nhập các ngân hàng thương mại thành các công ty môi giới nhằm cho phép các ngân hàng này cung cấp các dịch vụ tài chính hợp nhất. Đồng thời các ngân hàng thương mại Hàn Quốc có thể nhằm tiền gửi tiết kiệm trong thời hạn 5, 6 năm thay vì 3 năm như hiện nay. 5. Kinh nghiệm đối với Việt Nam: Trong hai thập kỷ qua, các nước đang phát triển Châu á đã rất quan tâm đến việc cải cách lĩnh vực tài chính theo hướng tự do hoá và đã đạt được những thành công nhất định. Qua nghiên cứu quá trình cải cách khu vực tài._.