Tác động môi trường nước do nước thải chăn nuôi nông hộ và đề xuất phương thức xử lý bằng đất ngập nước cho xã Phước Khánh-Nhơn Trạch

CHÖÔNG I GIÔÙI THIEÄU VEÀ ÑEÀ TAØI 1.1/ CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH ÑEÀ TAØI Saûn xuaát noâng nghieäp vaãn laø hoaït ñoäng kinh teá chuû yeáu ôû haàu heát caùc Tænh ôû Vieät Nam. Ngoaøi caùc hoaït ñoäng canh taùc troàng troït truyeàn thoáng, chaên nuoâi laø moät ngaønh raát quen thuoäc, gaén lieàn vôùi cuoäc soáng nhö moät nhu caàu thieát yeáu. Ngaøy nay, ngaønh chaên nuoâi ñaõ phaùt trieån ôû möùc ñoä saûn xuaát haøng hoùa vôùi quy moâ ngaøy caøng lôùn nhaèm cung caáp moät soá löôïng lôùn thöïc phaåm ñoäng vaät cho nhu caàu söû duïng ngaøy caøng cao cuûa con ngöôøi. Beân caïnh lôïi ích kinh teá, raát nhieàu vaán ñeà veà chaát löôïng moâi tröôøng naûy sinh, ñe doaï söùc khoeû cuûa coäng ñoàng daân ñòa phöông, laøm cheát sinh vaät nöôùc vaø aûnh höôûng ñeán toaøn boä heä sinh thaùi töï nhieân. Ñaëc bieät nöôùc thaûi chaên nuoâi töø caùc noâng hoä coù theå ñöôïc coi laø nguoàn gaây oâ nhieãm chuû yeáu ôû caùc vuøng noâng thoân Vieät Nam do coù mang theo nhieàu chaát raén lô löûng, amoni, thaønh phaàn höõu cô cuõng nhö voâ soá vi khuaån vaø virus gaây beänh. Hieän nay, phaàn lôùn loaïi nöôùc thaûi naøy vaãn chöa ñöôïc xöû lyù tröôùc khi xaû vaøo moâi tröôøng ñaát, moâi tröôøng nöôùc (soâng, hoà…) do caùc ñòa phöông thieáu kinh phí vaø chöa nhaän thaáy lôïi ích cuûa vieäc baûo veä moâi tröôøng. Chaên nuoâi noâng hoä thuoäc ñaëc ñieåm kinh teá trang traïi. Tuy nhieân caùc vaán ñeà moâi tröôøng veà trang traïi luoân ñöôïc quan taâm vaø nghieân cöùu maø moïi ngöôøi queân laõng ñi caùc vaán ñeà moâi tröôøng veà chaên nuoâi noâng hoä. Chaên nuoâi noâng hoä beân caïnh nhöõng taùc ñoäng coù lôïi, quaù trình hình thaønh vaø hoaït ñoäng cuûa caùc hoä gia ñình ñaõ vaø ñang gaây ra nhöõng taùc ñoäng tôùi moâi tröôøng. Chính vì vaäy, vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng taïi caùc noâng hoä caàn ñuôïc quan taâm. ÔÛ Huyeän Nhôn Traïch, khía caïnh moâi tröôøng cuûa ngaønh chaên nuoâi môùi chæ ñöôïc quan taâm trong moät vaøi naêm trôû laïi ñaây khi ngaønh chaên nuoâi haøng hoùa ñang ngaøy caøng gia taêng. Tuy nhieân, chöa coù nhöõng nghieân cöùu ñaùnh giaù toaøn dieän hieän traïng oâ nhieãm moâi tröôøng do chaên nuoâi nhaèm xaây döïng caùc chính saùch quaûn lyù, caùc giaûi phaùp kyõ thuaät giaûm thieåu oâ nhieãm. Do ñoù, vieäc xaây döïng caùc bieän phaùp nhaèm haïn cheá nhöõng aûnh höôûng tieâu cöïc cuûa caùc heä thoáng chaên nuoâi ñeán moâi tröôøng ñang laø vaán ñeà caáp thieát. Maët khaùc, caùc hoä gia ñình chaên nuoâi vôùi quy moâ nhoû do ñoù vieäc xöû lyù nöôùc thaûi baèng caùc phöông phaùp hoaù hoïc, sinh hoïc, cô hoïc… toán keùm neân vieäc xöû lyù laø khoâng theå. Vì vaäy xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi baèng ñaàm laày nhaân taïo (ñaát ngaäp nöôùc) coù theå laø moät giaûi phaùp höõu hieäu vì phöông phaùp naøy raát thích hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân vaø ñieàu kieän kinh teá_xaõ hoäi ôû caùc vuøng noâng thoân Vieät nam cuï theå laø xaõ Phöôùc Khaùnh - Huyeän Nhôn Traïch- Ñoàng Nai. Xuaát phaùt töø nhu caàu thöïc tieãn treân, Luaän vaên “Taùc ñoäng moâi tröôøng nöôùc do nöôùc thaûi chaên nuoâi noâng hoä vaø ñeà xuaát phöông thöùc xöû lyù baèng ñaát ngaäp nöôùc cho xaõ Phöôùc Khaùnh - Nhôn Traïch - Ñoàng Nai” nhaèm phaùt trieån moät ngaønh chaên nuoâi beàn vöõng theo ñuùng muïc tieâu Huyeän ñaõ ñeà ra. 1.2/ MUÏC TIEÂU CUÛA ÑEÀ TAØI - Tìm hieåu taùc ñoäng moâi tröôøng khu vöïc nghieân cöùu do nöôùc thaûi chaên nuoâi - Ñeà xuaát phöông thöùc xöû lyù baèng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc cho xaõ Phöôùc Khaùnh – Nhôn Traïch- Ñoàng Nai nhaèm baûo veä moâi tröôøng cho khu vöïc vaø höôùng ñeán moät ngaønh noâng nghieäp phaùt trieån beàn vöõng. 1.3/ NOÄI DUNG CUÛA ÑEÀ TAØI Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu ñeà ra, ñeà taøi taäp trung nghieân cöùu caùc noäi dung sau: - Tìm hieåu tình hình aùp duïng caùc moâ hình xöû lyù nöôùc thaûi baèng heä thoáng ÑNN taïi Vieät Nam vaø treân theá giôùi thích hôïp vôùi ñieàu kieän ñòa phöông. - Nghieân cöùu noäi dung xöû lyù NTCN noâng hoä baèng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc - Nghieân cöùu tính chaát vaø chöùc naêng cuûa TV trong heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc - Ñeà xuaát phöông thöùc xöû lyù NTCN baèng ÑNN phuø hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân xaõ Phöôùc Khaùnh - Huyeän Nhôn Traïch. - Ñaùnh giaù khaû naêng aùp duïng moâ hình xöû lyù NTCN baèng heä thoáng ÑNN 1.4/ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU Phöông phaùp thu thaäp, phaân tích vaø toång hôïp caùc tö lieäu, taøi lieäu veà chaên nuoâi gia suùc töø caùc cô quan löu tröõ vaø quaûn lyù döõ lieäu nhö: saùch baùo, thö vieän, internet… Phöông phaùp ñieàu tra, phoûng vaán, khaûo saùt Phöông phaùp thöïc ñòa Phöông phaùp tính toaùn, thoáng keâ Phöông phaùp chuyeân gia 1.5/ ÑOÁI TÖÔÏNG NGHIEÂN CÖÙU - Chaên nuoâi gia suùc noâng hoä treân ñòa baøn xaõ Phöôùc Khaùnh- Huyeän Nhôn Traïch- Ñoàng Nai - Chaát löôïng moâi tröôøng ñaëc bieät laø moâi tröôøng nöôùc treân ñòa baøn xaõ Phöôùc Khaùnh- Huyeän Nhôn Traïch - Thöïc vaät trong heä thoáng ÑNN thuoäc xaõ Phöôùc Khaùnh- Huyeän Nhôn Traïch- Ñoàng Nai. - ÑNN 1.6/ PHAÏM VI CUÛA ÑEÀ TAØI - Veà noäi dung: ñeà taøi chæ taäp trung veà nöôùc thaûi chaên nuoâi gia suùc noâng hoä vì ñaây laø nguoàn gaây oâ nhieãm nhaát cho noâng hoä maø ít ñöôïc moïi ngöôøi quan taâm. Ngoaøi ra ñeà xuaát phöông thöùc xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi baèng heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaèm baûo veä moâi tröôøng cho caùc noâng hoä ñoàng thôøi tieát kieäm chi phí cho caùc noâng hoä trong vaán ñeà xöû lyù. - Veà thôøi gian: ñeà taøi ñöôïc thöïc hieän trong khoaûng thôøi gian 12 tuaàn (1/10/2006 – 27/12/2006) CHÖÔNG II GIÔÙI THIEÄU KHU VÖÏC NGHIEÂN CÖÙU 2.1/ ÑIEÀU KIEÄN TÖÏ NHIEÂN 2.1.1/ VÒ TRÍ ÑÒA LYÙ HUYEÄN CAÀN GIÔØ Phía Baéc giaùp Tp.HCM và Long Thành. Phía Ñoâng giaùp Tænh Baø ròa – Vuõng taøu. Phía Taây giaùp Huyeän Nhaø Beø Phía Nam giaùp Huyeän Caàn Giô Huyeän coù 12 xaõ: 1. Phöôùc An 4. Phuù Höõu 7. Long Thoï 10. Vónh Thanh 2.Phöôùc Khaùnh 5. Phuù Ñoâng 8. Phuù Thaïnh 11. Phuù Hoäi 3. Long Taân 6. Ñaïi Phöôùc 9. Hieäp Phöôùc 12. Phöôùc Thieàn Trong ñoù: 7 xaõ ñaàu tieân laø caùc xaõ vuøng ven vôùi heä thoáng keânh raïch töông ñoái chaèng chòt. 2.1.2/ ÑAËC ÑIEÅM ÑÒA HÌNH, ÑÒA CHAÁT 2.1.2.1 Ñòa hình Do kieán taïo ñòa chaát vaø ñaëc ñieåm hình thaønh neân ñòa hình khaù baèng phaúng vôùi ñoä doác trung bình döôùi 8o vaø ñöôïc chia thaønh 2 daïng ñòa hình sau: Daïng ñòa hình cao: coù ñoä doác töø 3o- 8o, phaân boá khaù taäp trung ôû khu vöïc trung taâm huyeän (Phuù Hoäi), kieán taïo ñòa chaát laø phuø sa coå raát thuaän lôïi ñeå boá trí saûn xuaát ñoái vôùi caùc loaïi caây troàng laâu naêm, caây haøng naêm; ñaëc bieät boá trí xaây döïng caùc coâng trình coâng nghieäp, cô sôû haï taàng vaø phaùt trieån ñoâ thò, khu daân cö… Daïng ñòa hình thaáp, truõng: naèm bao boïc khu trung taâm theo ranh giôùi cuûa huyeän, vôùi ñoä doác döôùi 3o; thöôøng bò chia caét bôûi heä thoáng soâng, raïch neân khoù khaên cho vieäc xaây döïng cô sôû haï taàng nhöng raát thuaän lôïi ñeå phaùt trieån noâng nghieäp nhö: troàng luùa, nuoâi troàng thuyû saûn; khu vöïc phía Nam vaø Ñoâng Nam huyeän coù theå phaùt trieån laâm nghieäp keát hôïp vôùi nuoâi troàng thuyû saûn. 2.1.2.2 Ñòa chaát Theo taøi lieäu khaûo saùt ñòa chaát thuyû vaên, khu vöïc Tuy Haï coù coät ñòa taàng toång hôïp theo thöù töï töø treân xuoáng döôùi nhö sau: Taàng traàm tích trung bình töø 4-8 m, thaønh phaàn seùt laãn saïn, soûi laterit maøu naâu ñoû deûo cöùng. Taàng traàm tích hoãn hôïp ôû ñoä saâu 8-26 m, thaønh phaàn laø seùt, seùt pha, buøn seùt chöùa nhieàu taøn tích thöïc vaät. Taàng traàm tích coù thaønh phaàn goàm caùt soûi saïn coù maøu naâu vaø vaøng nhaït, ñoä chaët vöøa, ôû ñoä saâu töø 28-42 m. 2.1.3/ ÑAËC TRÖNG CUÛA CAÙC YEÁU TOÁ KHÍ HAÄU Naèm trong vuøng khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa, caän xích ñaïo. 2.1.3.1 Naéng Naéng nhieàu, trung bình khoaûng 2600 – 2700 giôø/naêm. Nhieät ñoä cao ñeàu trong naêm, trung bình 260C, thaùng coù nhieät ñoä trung bình thaáp nhaát laø thaùng 12 (250C), thaùng coù nhieät ñoä trung bình cao nhaát cuõng chæ laø 28 – 290C. 2.1.3.2 Möa Löôïng möa khaù, trung bình töø 1800 – 2000 mm/naêm, nhöng phaân hoùa saâu saéc theo muøa. Muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 10, chieám treân 90% toång löôïng möa caû naêm, vaø 10% toång löôïng möa caû naêm muøa khoâ töø thaùng 11 ñeán thaùng 4 naêm sau. Do ñaëc ñieåm möa muøa neân saûn xuaát noâng nghieäp cuûa Huyeän bò phaân hoaù maïnh Baûng 1: Löôïng möa trung bình thaùng-2005 [2] T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R 7.9 4.4 1.6 45.1 157.2 238.0 264.8 276.7 293.3 203.1 81.1 28.3 2.1.3.3 Boác hôi Löôïng boác hôi trung bình 1100 – 1300mm/naêm, muøa khoâ löôïng boác hôi thöôøng gaáp 2 – 3 laàn muøa möa, taïo neân söï maát caân ñoái nghieâm troïng veà cheá ñoä aåm, nhaát laø trong caùc thaùng cuoái muøa khoâ. Baûng 2: Nhieät ñoä trung bình thaùng- naêm 2005 [2] T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 t 26.3 26.2 27.6 28.7 28.3 27.4 27 26.5 26.6 26.5 26 25.2 Baûng 3: Ñoä aåm trung bình thaùng- naêm 2005 [2] T 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 r% 72.7 66.6 68.2 71.2 79.2 82.8 84.7 86.6 87 86 83.2 77.8 Ghi chuù: T: thaùng; t: nhieät ñoä ; R(mm) : löôïng möa ; r (%) : ñoä aåm Nhìn chung khí haäu treân ñòa baøn thuaän lôïi cho phaùt trieån noâng nghieäp döôùi hình thöùc ña daïng hoaù caây troàng. Song, nhöõng naêm gaàn ñaây thôøi tieát laïi xuaát hieän nhöõng ñoät bieán veà cheá ñoä möa, naéng nhö ngaøy naéng nhieät ñoä leân quaù cao, ngaøy möa thì löôïng möa taäp trung lôùn vaø keùo daøi daãn ñeán tình traïng naêng suaát moät soá loaïi caây troàng bò aûnh höôûng, töø ñoù cô caáu caây troàng bò chuyeån ñoåi lieân tuïc theo höôùng töï phaùt. Ñaây laø moät khoù khaên cho ngaønh noâng nghieäp trong vieäc phaùt trieån theo höôùng taêng giaù trò haøng hoaù, vì vaäy caàn coù nhöõng nhaän ñònh chính xaùc nhaèm giaûi quyeát nhöõng khoù khaên hieän taïi vaø xaây döïng keá hoaïch phaùt trieån noâng nghieäp cho nhöõng naêm tôùi. 2.1.3.4 Cheá ñoä gioù Höôùng gioù chuû ñaïo trong naêm laø Taây Nam vaø Ñoâng Baéc. Gioù Taây Nam thoåi vaøo muøa möa (thaùng 6 ñeán thaùng 10) vôùi taàn suaát 70%. Gioù Ñoâng Baéc thoåi vaøo muøa khoâ (thaùng 11 ñeán thaùng 2 naêm sau). Vôùi taàn suaát 60%. Töø thaùng 3 ñeán thaùng 5 laø höôùng Ñoâng–Nam, toác ñoä gioù trung bình 2m/s. Baûng 4: Taàn suaát gio ù- huyeän Nhôn Traïch [2] Höôùng gioù N NE E SE S SW W NW Laëng gioù Taàn xuaát 16 13 3 12 13 11 9 3 20 Ghi chuù: N: höôùng Baéc; NE: höôùng Ñoâng Baéc; E: höôùng Ñoâng; SE: höôùng Ñoâng Nam; S: höôùng Nam; SW: höôùng Taây Nam; W: höôùng Taây; NW: höôùng Taây Baéc. 2.1.4/ ÑAËC ÑIEÅM SOÂNG NGOØI THUÛY VAÊN 2.1.4.1 Soâng ngoøi Nhôn Traïch coù nhieàu heä thoáng soâng lôùn thuoäc heä thoáng soâng Ñoàng Nai vaây quanh ranh giôùi huyeän ôû 3 phía: Baéc – Taây – Nam, bao goàm soâng Ñoàng Nai, soâng Thò Vaûi, soâng Ñoàng Tranh, soâng Ñoàng Moân vaø caùc soâng raïch nhoû khaùc. Caùc soâng raïch naèm trong moät heä thoáng noái lieàn nhau, ñoàng thôøi chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu, haàu heát nöôùc soâng ñeàu bò nhieãm maën. 2.1.4.2 Cheá ñoä thuûy vaên Nhôn Traïch coù nhieàu soâng lôùn bao boïc, laø ranh giôùi vôùi caùc Huyeän vaø Tænh laân caän. Bao goàm: soâng Ñoàng Nai, soâng Saâu, soâng Nhaø Beø, soâng Loøng Taøu, soâng Thò Vaûi, soâng Ñoàng Tranh… , phaàn lôùn caùc soâng naøy ñeàu thoâng vôùi nhau, chòu aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu vaø thöôøng bò nhieãm maën, neân coù phaàn haïn cheá trong vieäc cung caáp nöôùc cho saûn xuaát vaø sinh hoaït, nhöng coù khaû naêng phaùt trieån giao thoâng thuyû. Soâng Ñoàng Nai ñoaïn chaûy qua Huyeän daøi 25km, roäng 1,5km, saâu 5 – 10m phía haï löu coù theå löu thoâng ñöôïc taøu coù troïng taûi 3000 taán, ñoaïn phía treân do coù nhieàu coàn caùt ngaàm neân chæ löu thoâng ñöôïc taøu coù troïng taûi döôùi 1000 taán. Soâng Thò Vaûi, chaûy töø Nhôn Traïch xuoáng Vuõng Taøu, ñoaïn chaûy qua Huyeän daøi 27,5km ñoaïn phía treân saâu 9 – 12m coù theå löu thoâng taøu 10.000 taán nhöng do aûnh höôûng cuûa khuùc cong neân chæ löu thoâng ñuôïc taøu 3000 taán. Ñoaïn phía döôùi saâu 15 – 17m, coù theå löu thoâng taøu 30.000 taán. Soâng Ñoàng Tranh ñoaïn qua Huyeän daøi 21 km, saâu 7 m, coù theå löu thoâng taøu 5000 taán nhöng chieàu roäng soâng chæ coù 250 m neân haïn cheá trong vieäc quay taøu. Soâng Ñoàng Moân, laø soâng nhoû baét nguoàn töø vuøng ñoài huyeän Long Thaønh, chaûy qua ñòa phaän caùc xaõ Phöôùc Thieàn, Phuù Hoäi, Long Taân, ñoå veà Soâng Ñoàng Nai ôû khu vöïc giöõa cuûa Long Ñaïi vaø Caùt Laùi. Ñoä saâu cuûa soâng 3 -5m, coù nöôùc ngoït quanh naêm. - Cheá ñoä thuûy vaên heä thoáng soâng Ñoàng Nai trong phaïm vi huyeän Nhôn Traïch bò chi phoái bôûi 4 yeáu toá: Cheá ñoä möa noäi vuøng; aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu, aûnh höôûng ñieàu tieát cuûa heä thoáng thuûy ñieän Trò An; khaû naêng giöõ nöôùc vaø boå sung cuûa löu vöïc. Veà thuûy trieàu, bò aûnh höôûng cuûa thuûy trieàu, aûnh höôûng cuûa cheá ñoä baùn nhaät trieàu khoâng ñeàu bieån ñoâng, bieân ñoä trieàu bình quaân 2,86m, cao nhaát 3,6m (thaùng 2 – 1989), thaáp nhaát 1,05m (thaùng 9), coù taùc duïng raát lôùn ñeán khaû naêng tieâu nöôùc cuûa töøng khu vöïc. 2.1.4.3 Doøng chaûy Doøng chaûy toång hôïp trong vònh Geành Raùi chuû yeáu laø doøng chaûy hai chieàu, vector vaän toác doøng chaûy trong pha trieàu ruùt gaàn nhö ngöôïc höôùng vôùi vectô vaän toác luùc chaûy vaøo. Toác ñoä doøng chaûy trung bình ôû beà maët trong Vònh Geành Raùi khoaûng 30-50m/s. 2.1.5/ HIEÄN TRAÏNG TAØI NGUYEÂN SINH VAÄT VAØ HEÄ SINH THAÙI 2.1.5.1 Taøi nguyeân treân caïn Thoáng keâ ñöôïc 106 loaøi thuoäc 32 hoï vaø 68 chi thöïc vaät. Ñaây laø ñaïi dieän cuûa ngaønh thöïc vaät baäc cao, ngaønh haït kín lôùp hai laù maàm vaø moät laù maàm. Caùc loaøi thöïc vaät naøy ñeàu taäp trung theo moät soá kieåu sinh thaùi nhö sau: Heä sinh thaùi caùc caây röøng ngaäp maën ven soâng, bao goàm nhöõng caây öa nöôùc lôï, lôï ngoït vaø Döøa Nöôùc (Nifa futica). Oâroâ (Acanthus ilicfolius), Baàn Chua (Sonneratia caseolaris), Baàn Oâi (S.Ovata)… caùc loaøi Baàn Chua vaø Maém ñaõ taïo thaønh moät ñai nhoû phoøng hoä ven soâng. Heä sinh thaùi caùc caây chòu ngaäp quanh naêm hoaëc trong caùc ñaàm laày, caùc thuyû vöïc ven soâng. Heä sinh thaùi caây troàng laâm nghieäp nhö baïch ñaøn, traøm cöø, xen vaøo ñoù laø caùc caây troàng aên quaû quanh naêm nhö maõng caàu xieâm, döøa trong vuøng coù daân cö sinh soáng. Heä sinh thaùi caùc caây chòu ngaäp theo muøa treân vuøng uùng pheøn bò boû hoang nhö thaûm caây Coû naêng, xen laãn laø Luùa ma vaø Sen suùng. Caùc hoï thöïc vaät sau ñaây coù soá loaøi nhieàu nhaát trong toång soá caùc loaøi: Hoï Hoaø Thaûo (15 loaøi), Hoï Coùi (14 loaøi), Hoï Ñaäu (12 loaøi), Hoï Sim (6 loaøi). [2] Neáu phaân tích theo phaân daïng soáng cuûa caùc loaøi cho thaáy: 25 loaøi caây coù daïng thaân buïi chieám 23,5% toång soá caùc loaøi 19 loaøi caây coù daïng thaân goã, chieám 17% treân toång soá caùc loaøi 47 loaøi caây thaân thaûo, chieám 44.3% toång caùc loaøi. 4 loaøi caây thaân leo, chieám 3% toång soá caùc loaøi. Caây troàng chæ coù khoaûng 12 loaøi chieám 11.3% khoâng mang tính chaát ñaëc tröng cho toaøn vuøng maø bò xaùo troän do con ngöôøi. 2.1.5.2 Taøi nguyeân thuyû sinh Thöïc vaät phuø du coù 77 loaøi, ngaønh taûo silic chieám öu theá vôùi 74 loaøi gioáng Coscinodiscus spp. Coù taàn soá gaëp > 90%, chieám öu theá veà soá löôïng, chuùng quyeát ñònh maät ñoä trung bình vaø chieám hôn 80%. Chæ coù 2 loaøi Taûo Giaùp vaø moät loaøi Taûo Kim. Ñoäng vaät phuø du coù khoaûng 59 loaøi bao goàm 2 nhoùm chính. Nhoùm loaøi nöôùc lôï ñieån hình coù taàn soá xuaát hieän cao ôû vuøng cöûa soâng, chuû yeáu laø nhöõng loaøi nöôùc lôï, thích nghi vôùi ñieàu kieän nhieät ñoä, ñoä muoái töông ñoái roäng, coù soá löôïng khaù lôùn nhö: Acartiella sinensis, Sinocalanus laevidactylus, Schma ckkria dubia… nhoùm coù taàn soá xuaát hieän thaáp goàm nhöõng loaøi ôû bieån, coù khaû naêng thích nghi vôùi ñoä muoái roäng vaø phaïm vi phaân boá roäng neân chuùng coù theå ôû vuøng cöûa soâng vaøo muøa khoâ nhö: Euchaeta Conciirna, Eucalanuss subcruss, Acartia spincauda… Soá löôïng ñoäng vaät phuø du bình quaân ñaït 110 mg/m3, 1.658 caù theå/m3 Ñoäng vaät ñaùy coù 4 nhoùm chính trong ñoù nhoùm thaân meàm coù khoái löôïng cao nhaát, tieáp ñeán laø giun nhieàu tô, da gai vaø giaùp xaùc. Soá löôïng ñoäng vaät ñaùy bình quaân ñaït 1,25g/m2 vaø 256 con/m2. 2.2/ ÑIEÀU KIEÄN KINH TEÁ 2.2.1/ Giao thoâng Ñöôøng thuûy Coù 4 tuyeán ñöôøng soâng coù theå löu thoâng taøu troïng taûi lôùn, trong ñoù 2 tuyeán coù theå löu thoâng taøu 3.000 taán, 1 tuyeán coù theå löu thoâng taøu 5.000 taán, 1 tuyeán coù theå löu thoâng taøu 1.000 taán. Neáu ñaàu tö caûi taïo luoàng laïch coù theå löu thoâng caùc loaïi taøu 10.000 – 30.000 taán. Hieäân nay ñaõ coù 3 caûng laø: Caûng Tuy Haï (Quaân ñoäi quaûn lyù), caûng Goø Daàu (thuoäc Baø Ròa – Vuõng Taøu), caûng GiDo (thuoäc nhaø maùy daêm goã). Cô sôû vaät chaát ôû caùc caûng naøy chöa coù gì ñaùng keå, phaïm vi phuïc vuï heïp. Ñöôøng boä Maïng löôùi ñöôøng boä ñaõ ñöôïc chuù troïng xaây döïng nhöng coøn chaäm. Caùc chæ tieâu veà maät ñoä coøn thaáp. Maät ñoä ñöôøng: 0,26km/km2. Chieàu daøi quoác loä: 0,354 km/1.000 daân. Chieàu daøi tænh loä, lieân tænh loä: 0,332km/1.000 daân. Chieàu daøi huyeän loä: 0,782 km/1.000 daân. Chaát löôïng ñöôøng nhìn chung laø xaáu, coøn thaáp hôn nhieàu so vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá cuûa Huyeän cuõng nhö toaøn khu vöïc. 2.2.2/ Caáp nöôùc Caáp nöôùc coâng nghieäp: hieän môùi xaây döïng ñöôïc 3 traïm xöû lyù nöôùc ngaàm, toång coâng suaát 20.0000m3/ngaøy. Caáp nöôùc sinh hoaït: ñaõ coù 3 xaõ Phuù Ñoâng, Phuù Höõu, Phöôùc Khaùnh ñöôïc cung caáp nöôùc saïch. Moãi xaõ coù 1 – 2 gieáng khoan, coâng suaát moãi gieáng 15m3/giôø. 2.2.3/ Maïng ñieän a. Nguoàn ñieän Nguoàn ñieän ñöôïc daãn töø maïng quoác gia 110 KV qua caùc traïm bieán aùp sau: Traïm Nhôn Traïch (T1): caáp ñieän cho khu coâng nghieäp Nhôn Traïch. Traïm Long Bình: Coâng suaát 1*40 MAV – 110/15KV, caáp ñieän cho thaønh phoá Bieân Hoøa, huyeän Long Thaønh, huyeän Nhôn Traïch. b. Löôùi ñieän Ñöôøng daây 110KV: hieän coù ñöôøng daây maïch keùp reõ nhaùnh töø ñöôøng daây 110 KV Baø Ròa Long Khaùnh ñeán traïm Nhôn Traïch daøi 5km (daây A – 185). Löôùi 15KV: bao goàm 3 tuyeán vôùi toång chieàu daøi 100km, caáp ñieän cho caùc traïm bieán aùp 15KV/04 KV vôùi toång dung löôïng 4220 KVA. Rieâng khu coâng nghieäp Nhôn Traïch ñaõ ñöôïc caáp rieâng töø traïm bieán aùp T1. Nhìn chung maïng ñieän caáp cho sinh hoaït chaát löôïng coøn toát, nhöng do phaûi daãn töø nguoàn ôû xaõ leân thaát thoaùt nhieàu. Hieän nay, taát caû caùc xaõ trong huyeän ñeàu coù ñieän, trong ñoù coù khoaûng treân 50% hoä ñaõ söû duïng ñieän. 2.2.4/ Thoâng tin böu ñieän Ñaõ laép ñaët 1 toång ñaøi ñieän töû Starex 384 soá ôû trung taâm huyeän vaø 1 toång ñaøi Panasonic 32 soá ôû xaõ Ñaïi Phöôùc. Thieát bò truyeàn daãn: laüp ñaët thieát bò truyeàn daãn Viba AWA 1504 – 60 keânh vaø ñaët ôû Ñaïi Phöôùc thieát bò Viba ít keânh loaïi vaên hoùa-601-1 keânh. Maùy ñieän thoaïi: hieän ñaõ laép ñöôïc 200 maùy ñieän thoaïi, bình quaân 425 ngöôøi môùi coù 1 maùy. CHÖÔNG III TOÅNG QUAN NGAØNH CHAÊN NUOÂI GIA SUÙC 3.1/ TOÅNG QUAN NGAØNH CNGS TAÏI HUYEÄN NHÔN TRAÏCH Trong ñoà aùn naøy, noâng hoä ñöôïc xem laø ñoái töôïng trung taâm, laø ñôn vò saûn xuaát vaø söû duïng chaát thaûi Caùc loaïi hoä chaên nuoâi [7] - Hoä nuoâi naùi: ngöôøi daân nuoâi naùi vaø baùn lôïn con sau cai söõa (7-10kg) - Hoä nuoâi lôïn goät: ngöôøi daân nuoâi lôïn con sau cai söõa ñeán khoaûng 25kg, sau ñoù lôïn ñöôïc baùn cho ngöôøi nuoâi lôïn thòt ñeå tieáp tuïc ñöôïc voã beùo hoaëc gieát moå. - Hoä nuoâi lôïn thòt: hoâ chaên nuoâi lôïn con sau cai söaõ hoaëc lôïn goät khoaûng 25kg thaønh lôïn thòt. Khoái löôïng baùn ñaït >45kg. Huyeän Nhôn Traïch, vôùi dieän tích khoaûng 41,0891km2, toång soá daân 118.859 ngöôøi coù toång ñaøn gia suùc cuûa Huyeän 26.238 con (2005). Trong ñoù: + Traâu, boø 691 con + Toång ñaøn heo laø 25.547 con, trong ñoù heo naùi chieám 872 con Hieän nay vaán ñeà chaên nuoâi gia suùc ñoái vôùi ngöôøi laøm ngheà noâng laø moät trong nhöõng vieäc ñem laïi hieäu quaû kinh teá ñaùng keå, vaø ñöôïc phaùt trieån ôû taát caû caùc xaõ treân ñòa baøn Huyeän Nhôn Traïch. Ngaønh chaên nuoâi daàn daàn caûi thieän đñöôïc tyû troïng trong cô caáu noâng nghieäp, Naêm Tyû troïng 1995 21% 2002 32,72% 2003 33,18% 2006 35% Số lượng ñaøn heo ngaøy caøng taêng, tổng đñaøn heo coù 11.873 con (1997), đñến nay tăng leân 25.547 con; toaøn Huyện coù toång soá hoä chaên nuoâi gia suùc với qui moâ 100 con khaù nhieàu. Ngaønh chaên nuoâi phaùt triển tạo ra sự caân ñoái trong cơ cấu ngaønh noâng nghiệp, sản phẩm của chăn nuoâi sẽ cung caáp cho caùc nhu cầu tại chỗ ñoái vôùi ngöôøi ñòa phöông vaø caùc ñoái töôïng ñang laøm vieäc treân ñòa baøn Huyeän. Ngoaøi ra, taän duïng ñöôïc caùc saûn phaåm cuûa ngaønh troàng troït, naâng giaù saûn phaåm cuûa ngaønh Phaán ñaáu ñeán naêm 2006 ñöa tyû troïng chaên nuoâi chieám 35%; trong ñoù ñaøn heo 30.000 con, traâu boø 7.500 con. Thöïc hieän ñoàng boä vieäc cung öùng gioáng vaø thöùc aên coù chaát löôïng cao cho chaên nuoâi. Nhôn traïch laø Huyeän thuoäc tænh Ñoàng Nai- moät trong nhöõng Tænh coù ngaønh chaên nuoâi phaùt trieån trong nöôùc. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, cuøng vôùi xu theá coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa cuûa ñaát nöôùc, phong traøo chaên nuoâi cuûa Huyeän ñang treân ñaø phaùt trieån maïnh, ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng cao cuûa xaõ hoäi beân trong vaø ngoaøi Huyeän. Beân caïnh nhöõng maët tích cöïc cuûa vieäc phaùt trieån chaên nuoâi, vaán ñeà moâi tröôøng do ngaønh naøy gaây ra ñang ñöôïc xaõ hoäi vaø caùc nhaø laøm coâng taùc moâi tröôøng quan taâm vì löôïng NH3 coù nguoàn goác töø chaên nuoâi ñöa vaøo khí quyeån khoaûng 22.1012 (gN/naêm) (chieám 48,9% toång löôïng NH3 ñöa vaøo khí quyeån haèng naêm), nhieàu hôn baát kyø nguoàn naøo khaùc [6] 3.2/ THAØNH PHAÀN VAØ TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI NGAØNH CHAÊN NUOÂI GIA SUÙC NOÂNG HOÄ 3.2.1 Chaát thaûi raén a. Phaân Trong phaân gia suùc coù moät phaàn raát nhoû raùc, chaát ñoän vaø thöùc aên thöøa. Löôïng phaân thaûi ra tuøy thuoäc vaøo gioáng, loaøi, tuoåi, khaåu phaàn aên vaø troïng löôïng gia suùc. Baûng 5: Löôïng phaân thaûi ra haèng ngaøy Troïng löôïng gia suùc Löôïng phaân (kg/ngaøy) Döôùi 10 kg 0,5 – 1,0 Töø 15 ñeán 45 k g 1,0 – 3.0 Töø 45 ñeán 100 kg 3,0 – 5,0 Töø 100 trôû leân 5,0 – 7,0 (Nguoàn: Hill vaø Toller) Baûng 6: Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa phaân gia suùc Ñaëc tính Giaù trò Ñôn vò pH 6,47 – 6,95 Vaät chaát khoâ 213 – 342 g/kg NH4-N 0,66 – 0,76 g/kg N 7,99 – 9,32 g/kg Tro 32,5 – 93,3 g/kg Chaát xô 151 – 261 g/kg Carbonates 0,23 – 2,11 g/kg Caùc axit beùo maïch ngaén 3,83 – 4,47 g/kg (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & coäng taùc vieân, 1997-1998) Ngoaøi ra trong phaân gia suùc coøn chöùa raát nhieàu virus, vi truøng, aáu truøng, tröùng giun saùn … coù haïi cho söùc khoûe cuûa con ngöôøi vaø gia suùc. Caùc loaïi naøy coù theå toàn taïi töø vaøi ngaøy ñeán vaøi thaùng trong phaân, trong nöôùc thaûi vaø trong ñaát. Nöôùc tieåu. Cuõng nhö phaân gia suùc, soá löôïng vaø tính chaát cuûa nöôùc tieåu tuøy thuoäc vaøo ñoä tuoåi vaø cheá ñoä dinh döôõng cuûa gia suùc. Baûng 7: Löôïng nöôùc tieåu thaûi ra haèng ngaøy Troïng löôïng gia suùc Löôïng nöôùc tieåu (kg/ngaøy) Döôùi 10 kg 0,3 – 0,7 Töø 15 ñeán 45 kg 0,7 – 2,0 Töø 45 ñeán 100 kg 2,0 – 4,0 Töø 100 trôû leân 4,0 – 5,0 (Nguoàn: Hill vaø Toller) Nöôùc tieåu gia suùc coù thaønh phaàn chuû yeáu laø nöôùc (chieám treân 90% toång khoái löôïng nöôùc tieåu), ngoaøi ra coøn coù haøm löôïng N vaø ureâ khaù cao neân coù theå duøng ñeå boå sung ñaïm cho ñaát vaø caây troàng. Baûng 8: Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa nöôùc tieåu gia suùc Ñaëc tính Giaù trò Ñôn vò Vaät chaát khoâ 30,9 – 35,9 g/kg NH4-N 0,13 – 0,40 g/kg N 4,90 – 6,63 g/kg Tro 8,5 – 16,3 g/kg Ureâ 123 –196 mol/l Carbonates 0,11 – 0,19 g/kg pH 6,77 – 8,19 (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & coäng taùc vieân, 1997,1998) Nhö vaäy, tính sô boä cho moät noâng hoä coù khoaûng 10 con gia suùc thì haøng ngaøy phaùt sinh khoaûng 30 – 50 kg phaân, 20 – 50 kg nöôùc tieåu. Ñaây laø nguoàn gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø gaây beänh neáu khoâng coù caùc bieän phaùp quaûn lyù phuø hôïp. 3.2.2 Nöôùc thaûi Nöôùc thaûi töø hoaït ñoäng chaên nuoâi coù nguoàn goác töø vieäc taém röûa gia suùc, veä sinh chuoàng traïi, maùng aên uoáng … vaø nöôùc thaûi do vaät nuoâi baøi tieát. Löôïng nöôùc thaûi naøy coøn chöùa moät phaàn phaân cuûa vaät nuoâi vaø coù haøm löôïng chaát raén lô löûng khaù cao cuõng nhö bò oâ nhieãm höõu cô raát lôùn. Ñaây laø moät nguoàn oâ nhieãm raát naëng, chöùa caùc chaát höõu cô, voâ cô coù trong phaân, nöôùc tieåu vaø thöùc aên. Caùc thaønh phaàn höõu cô trong nöôùc thaûi chaên nuoâi ñeàu deã phaân huûy, chieám 70 – 80% goàm xenlulo, protit, axit amin, chaát beùo, hydrat cacbon vaø caùc daãn xuaát cuûa chuùng coù trong phaân, trong thöùc aên thöøa. Caùc thaønh phaàn voâ cô chieám 20 – 30% goàm caùt, ñaát, muoái, ure, amoni, muoái Clorua… (Nghieân cöùu cuûa Trung taâm Coâng Ngheä Moâi tröôøng– ENTEC) Nöôùc thaûi chaên nuoâi khoâng chöùa caùc chaát ñoäc haïi nhö nöôùc thaûi coâng nghieäp (acid, kieàm, kim loaïi naëng, chaát oâxy hoùa…) nhöng chöùa raát nhieàu loaïi aáu truøng, vi truøng, tröùng giun saùn coù trong phaân. Coù theå noùi ñaëc tröng oâ nhieãm cuûa nöôùc thaûi chaên nuoâi laø haøm löôïng chaát raén lô löûng, chaát höõu cô hoøa tan vaø vi sinh vaät gaây beänh. Baûng 9: Tính chaát nöôùc thaûi chaên nuoâi gia suùc Ñaëc tính Giaù trò Ñôn vò Ñoä ñuïc 420 – 550 mg/l Nhieät ñoä 26 – 30 0 C pH 6,1 – 7,9 mg/l Ñoä maën 200 – 500 mg/l COD 5000 – 12000 mg/l DO 0 – 0,3 mg/l Toång P 36 –72 mg/l Toång N 220 - 460 mg/l Daàu môõ 5 - 58 mg/l SS 180 – 450 mg/l NH4+ 15 – 28,4 mg/l E.coli 12,6.106– 68,3.103 MPN/100ml Tröùng giun saùn 28 - 280 Tröùng/l (Nguoàn: Tröông Thanh Caûnh & coäng taùc vieân, 1997,1998) Huyeän Nhôn Traïch coù nhieàu cô sôû chaên nuoâi, haàu heát caùc cô sôû chöa coù heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi maø ñöôïc thaûi boû tröïc tieáp ra soâng raïch, ao, hoà …Haàu heát deã phaân huyû thaønh acid amin, acid beùo, CO2, H2O, NH3, H2S… Söï phaân huûy sinh hoïc naøy chính laø nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm muøi hoâi taïi caùc noâng hoä chaên nuoâi. Ngoaøi ra, nöôùc thaûi taïi caùc noâng hoä chaên nuoâi chính laø nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm caùc nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm trong khu vöïc. Löôïng nöôùc söû duïng cho moät ñaàu gia suùc dao ñoäng khoaûng 30–80 lit/con/ngaøy tuøy thuoäc vaøo ñaëc ñieåm heä thoáng chuoàng traïi, quy trình nuoâi döôõng chaêm soùc, muøa möa hay muøa khoâ. 3.3/ CHAÊN NUOÂI VAØ CAÙC VAÁN ÑEÀ LIEÂN QUAN CUÛA HUYEÄN NHÔN TRAÏCH 3.3.1/ Daân soá vaø vaán ñeà chaên nuoâi Trong nhöõng naêm tröôùc ñaây, daân soá huyeän Nhôn Traïch phaùt trieån vôùi toác ñoä cao töø caùc nguoàn taêng töï nhieân vaø taêng cô hoïc, rieâng naêm 2000 toác ñoä taêng daân soá cô hoïc (1,75%) cao hôn toác ñoä taêng daân soá töï nhieân (1,7%) taïi thôøi ñieåm thaùng 10 naêm 2000 toaøn huyeän coù 114.352 ngöôøi, bao goàm 21 daân toäc, trong ñoù daân toäc kinh chieám 99,4%, hieän ñoùng vai troø quan troïng trong phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi cuûa Huyeän. Tính ñeán naên 2005, daân soá toaøn huyeän laø 118.859 ngöôøi vôùi 25.109 hoä. Hieän daân soá trong ñoä tuoåi lao ñoäng laø 68.970 ngöôøi, trong ñoù coù vieäc laøm laø 56.617 ngöôøi, bao goàm lao ñoäng noâng-laâm nghieäp 29.507 ngöôøi chieám 52,1%, coâng nghieäp-xaây döïng 12.369 ngöôøi chieám 21,9%, dòch vuï 14.741 ngöôøi chieám 26%. Theo taøi lieäu cuûa UÛy ban nhaân daân huyeän Nhôn Traïch maät ñoä daân soá trung bình toaøn huyeäân 265 ngöôiø/km2. Daân cö phaân boá khoâng ñeàu, thöôøng taäp trung chuyeån tieáp giöõa ñòa hình ñoài vaø ñoàng baèng ven soâng, caùc xaõ phía Baéc coù maät ñoä daân soá cao hôn nhieàu so vôùi phía Nam. Xaõ coù mật ñoä daân soá cao nhaát laø Phöôùc Thieàn (700 ngöôøi/km2). Thaáp nhaát laø Phöôùc An vaø Vónh Thanh (40 – 50 ngöôøi/km2). Baûng 10: Daân soá trung bình phaân theo xaõ taïi Huyeän Nhôn Traïch 2005 STT Teân xaõ Nöõ Nam Toång soá nhaân khaåu 1. Vónh Thanh 8.095 7.872 15.967 2. Hieäp Phöôùc 7.857 7.642 15.499 3. Phöôùc Khaùnh 5.515 5.363 10.878 4. Phöôùc Thieàn 5.383 5.236 10.619 5. Phuù Höõu 5.041 4.903 9.944 6. Ñaïi Phöôùc 4.882 4.748 9.630 7. Phuù Hoäi 4.377 4.257 8.634 8. Phuù Ñoâng 4.181 4.066 8.247 9. Long Taân 3.884 3.777 7.661 10. Phuù Thaïnh 3.858 3.752 7.610 11. Long Thoï 3.605 3.506 7.111 12. Phöôùc An 3.578 3.481 7.059 Toång coäng 118.859 Nhìn chung lao ñoäng noâng nghieäp chieám ña soá 52,1% trong toång lao ñoäng toaøn Huyeän. Tuy ñònh höôùng cuûa Huyeän laø 2010 Huyeän seõ trôû thaønh ñoâ thò loaïi II nhöng do chaát löôïng lao ñoäng coâng nghieäp coøn nhieàu haïn cheá nhö tyû leä lao ñoäng ñöôïc ñaøo taïo vaø coù trình ñoä kyõ thuaät chieám tæ leä raát thaáp, trình ñoä töø cao ñaúng trôû leân chæ chieám 2,51%. Maët khaùc, ngaønh chaên nuoâi chæ caàn ñöôïc ñaøo taïo cô baûn hoaëc coù nhieàu ngöôøi ngheà truyeàn ngheà chöa qua taäp huaán hoaëc baát cöù moät tröôøng lôùp ñaøo taïo naøo maø vaãn theo ngaønh chaên nuoâi bao ñôøi. Ngoaøi ra daân soá ngaøy caøng taêng thì nhu caàu veà thöïc phaåm cuõng ngaøy caøng cao, chaát löôïng böõa aên cuõng chaát löôïng hôn vì theá giaù baùn saûn phaåm thòt treân thò tröôøng hieän ôû möùc cao, coù lôïi cho ngöôøi chaên nuoâi, vì theá chaên nuoâi treân ñòa baøn huyeän vaãn ñang treân ñaø phaùt trieån goùp phaàn laøm cô caáu noâng nghieäp chuyeån dòch theo ñuùng ñònh höôùng ñeà ra. 3.3.2/ Taøi nguyeân ñaát Baûng 11: Nhu caàu ñaát cho phaùt trieån ñoâ thò vaø daân cö noâng thoân[2] Haïng muïc Ñôn vò Naêm 1997 Naêm 2010 Naêm 2020 Toaøn Huyeän Soá daân Ñaát daân duïng Ñoâ thò Daân soá Ñaát daân duïng Noâng thoân Daân soá Ñaát daân duïng Ngöôøi ha Ngöôøi ha Ngöôøi ha 110.700 626 110.700 626 265.000 1.950 160.000 950 105.000 1.000 600.000 4.000 450.000 2.700 150.000 1.300 Nhö vaäy nhu caàu ñaát cho phaùt trieån ñoâ thò vaø daân cö noâng thoân ngaøy caøng cao. Do ñoù dieän tích maët nöôùc (ñaát ngaäp nöôùc) ngaøy caøng bò thu heïp. Vì vaäy chaát thaûi chaên nuoâi chöa ñöôïc xöû lyù seõ gaây ra tình traïng oâ nhieãm muøi, oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc soâng raïch. Maët khaùc, do aûnh höôûng cuûa thuyû trieàu neân chaát thaûi chaên nuoâi ñöôïc thaûi tröïc tieáp xuoáng ._.soâng raïch seõ buøng nhuøng taïi choã khoâng thoaùt ñöôïc, öù ñoïng taïi choã gaây oâ nhieãm cuïc boä cho khu vöïc xung quanh. Chính vì theá giaûi phaùp xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi baèng ñaát ngaäp nöôùc ñang laø vaán ñeà caàn ñöôïc xem xeùt. Vaø trong 12 xaõ thì dieän tích ñaát ngaäp nöôùc cuûa xaõ Phöôùc khaùnh laø cao nhaát 575,53; Phuù Ñoâng 457,325; Long Taân 314,36 3.4/ CHAÊN NUOÂI VAØ VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG CUÛA HUYEÄN NHÔN TRAÏCH 3.4.1 Hieän traïng chaát löôïng nguoàn nöôùc soâng Toaøn huyeän goàm hai heä thoáng soâng chính: heä thoáng soâng Ñoàng Nai vaø heä thoáng soâng oâng Keøo. Hieän traïng oâ nhieãm cuûa hai heä thoáng soâng naøy do: - Aûnh höôûng do hoaït ñoäng coâng nghieäp vaø chaên nuoâi. Trong ñoù aûnh höôûng hoaït ñoäng coâng nghieäp tôùi chaát löôïng nöôùc soâng thuoäc heä thoáng soâng oâng Keøo, ñaëc bieät laø heä thoáng soâng Thò Vaûi vôùi caùc thoâng soá DO thaáp, caùc chæ tieâu BOD, N-NH3 coù giaù trò cao ôû caû hai muøa. - Aûnh höôûng nöôùc heä thoáng soâng Ñoàng Nai chuû yeáu bôûi caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi, nhaát laø tình hình chaên nuoâi taïi xaõ long Taân, chæ vôùi hình thöùc xöû lyù laø phaân gia suùc laøm Biogas vaø boùn vöôøn, coøn nöôùc thaûi töø chuoàng traïi thaûi tröïc tieáp xuoáng caùc keânh raïch thuoäc heä thoáng soâng Ñoàng Nai - Heä thoáng soâng Ñoàng Moân ñöôïc duøng laøm nguoàn cung caáp nöôùc cho KCN Nhôn Traïch cuõng bò oâ nhieãm chaát höõu cô do caùc nguoàn thaûi cuûa caùc khu daân cö laân caän vaø caùc xaõ thuoäc thöôïng nguoàn. Caùc bieåu hieän oâ nhieãm thoâng qua haøm löôïng DO giaûm khoaûng 5-6mg/l thaáp hôn tieâu chuaån loaïi A (DO≥ 6mg/l), BOD, COD, N-NH3 ñeàu vöôït tieâu chuaån töø 1-29 laàn - Heä thoáng soâng Thò Vaûi chòu aûnh höôûng do caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp, do vaäy hieän nay moät soá khu vöïc nhö aáp 3, aáp 4 xaõ Long Thoï khoâng theå hoaït ñoäng nuoâi toâm. - Do yù thöùc ngöôøi daân coøn keùm, chöa yù thöùc ñöôïc vaán ñeà baûo veä moâi tröôøng laø baûo veä söùc khoeû cuûa chính mình, vì theá haàu heát caùc keânh raïch ôû ñaây ñeàu ñöôïc ngöôøi daân taän duïng trieät ñeå laøm nôi tieåu tieän, ñaïi tieän, xaû nöôùc thaûi baån vaø raùc thaûi moät caùch voâ cuøng böøa baõi. 3.4.2 Hieän traïng vaø döï baùo taûi löôïng oâ nhieãm do nöôùc thaûi chaên nuoâi a. Hieän traïng Theo baùo caùo cuûa sôû Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân, toaøn tænh hieän nay coù khoaûng 177.000 hoä chaên nuoâi coù chuoàng traïi. Soá hoä coù chuoàng hôïp veä sinh khoaûng 61.000 hoä (khoaûng 35%). Trong ñoù 6.900 chuoàng traïi coù trang bò haàm, tuùi uû biogas (11% soá hoä coù chuoàng traïi hôïp veä sinh vaø chæ 3,9% toång soá hoä coù chuoàng traïi chaên nuoâi)-thoáng keâ treân toaøn tænh. OÂ nhieãm moâi tröôøng do hoaït ñoäng chaên nuoâi gia suùc chuû yeáu laø chaên nuoâi heo. Caùc hoaït ñoäng chaên nuoâi naøy haøng naêm ñem laïi giaù trò kinh teá raát lôùn, goùp phaàn xoùa ñoùi giaûm ngheøo, naâng cao ñôøi soáng nhaân daân. Tuy nhieân beân caïnh ñoù chaát thaûi ngaønh chaên nuoâi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nghieâm troïng nhaát laø moâi tröôøng nöôùc, vaø moâi tröôøng khoâng khí b. Döï baùo chaát thaûi chaên nuoâi Naêm Soá löôïng caùc loaïi hoä CNGS Soá löôïng gia suùc (con) Löôïng phaân (kg) Löôïng nöôùc tieåu (kg) 2006 48 26.238 78.714 52.476 Döï baùo 2010 - 50.000 150.000 100.000 Nhôn Traïch coù soá löôïng gia suùc 26.238 con, löôïng chaát thaûi haèng ngaøy thaûi vaøo moâi tröôøng nöôùc Huyeän trung bình khoaûng 78.714kg phaân (3kg * 26.238 con), 52.476kg nöôùc tieåu (2kg * 26.238 con) vaø moät löôïng lôùn nöôùc thaûi sinh ra töø vieäc taém gia suùc, röûa chuoàng. Con soá naøy seõ taêng leân gaáp ñoâi vaøo naêm 2010 vaø seõ laø moät nguoàn oâ nhieãm ñaùng keå cho moâi tröôøng cuûa Huyeän Nhôn Traïch – moät thaønh phoá trong töông lai. 3.4.3 Aûnh höôûng thuyû trieàu vaø vaán ñeà oâ nhieãm trong löu vöïc Thuyû trieàu bieån Ñoâng xaâm nhaäp saâu vaøo ñaát lieàn thoâng qua caùc cöûa soâng trong löu vöïc soâng Ñoàng Nai-Saøi Goøn, do ñoù ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc gaây xaâm nhaäp maën, lan truyeàn vaø pha loaõng oâ nhieãm nöôùc Bieåu hieän deã thaáy nhaát cuûa hieän töôïng thuyû trieàu laø dao ñoäng möïc nöôùc. Cheá ñoä dao ñoäng möïc nöôùc lieân quan tröïc tieáp ñeán phaùt taùn vaø pha loaõng oâ nhieãm nöôùc. Doøng chaûy laø doøng chaûy hai chieàu, chaûy vaøo vaø chaûy ra. Vectô vaän toác doøng chaûy trong pha trieàu ruùt gaàn nhö ngöôïc höôùng vôùi vectô vaän toác luùc chaûy vaøo. Caùc yeáu toá goùp phaàn quan troïng vaøo vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc nhö löu löôïng thöôïng nguoàn vaøo muøa khoâ, tính chaát hoaù lyù cuûa chaát gaây oâ nhieãm vaø taùc ñoäng cuûa khí quyeån thoâng qua gioù, soùng vaø nhieät ñoä khoâng khí. Ñoái vôùi caùc xaõ naèm ôû vuøng ven soâng, ven bieån, cöûa soâng nhö Phöôùc Khaùnh, Long Taân, Phuù Höõu, Phuù Ñoâng, Ñaïi Phöôùc thì gioù goùp phaàn laøm taêng theâm 3% vaän toác lan truyeàn oâ nhieãm vaø laøm taêng söï phaân taùn chaát oâ nhieãm vaøo khoái nöôùc. Ñaëc ñieåm dao ñoäng möïc nöôùc trong vuøng haøng ngaøy coù hai laàn nöôùc leân vaø hai laàn nöôùc xuoáng vôùi bieän ñoä hai laàn leân vaø xuoáng khoâng ñeàu nhau laø phoå bieán. Tröôùc ngaøy traêng troøn hoaëc traêng non khoaûng 3 ngaøy vaø keùo daøi khoaûng 5 ngaøy, haøng ngaøy hai laàn nöôùc leân vaø hai laàn nöôùc xuoáng vôùi thôøi gian nöôùc leân vaø nöôùc xuoáng khaù ñeàu nhau, trung bình khoaûng 5 giôø. Ñoä cao nöôùc lôn thaáp hôn ñoä cao nöôùc lôùn cöïc ñaïi trong voøng nöûa thaùng khoaûng 10-15cm. ñoä cao nöôùc roøng cao hôn ñoä cao nöôùc roøng cöïc tieåu khoaûng 30-40cm. Trong daïng dao ñoäng naøy khi nöôùc ra, löôïng chaát oâ nhieãm ruùt ra cuøng vôùi doøng nöôùc. Nhöng doøng nöôùc chöa kòp ruùt ra thì khoái nöôùc doøng vaøo ñöôïc ñaåy vaøo. Do ñoù, löôïng chaát oâ nhieãm trong doøng vaãn coøn toàn ñoïng trong caùc keânh raïch nhoû, gaây oâ nhieãm vôùi noàng ñoä ngaøy caøng lôùn. Doøng ra coù chaát oâ nhieãm (*) Thuyû trieàu leân (*) Noàng ñoä oâ nhieãm taêng leân Nguoàn thaûi Ñaëc tröng möïc nöôùc naøy cho thaáy aûnh höôûng cuûa thuyû trieàu leân caùc quaù trình oâ nhieãm nöôùc ñaùng keå hôn vaøo caùc thaùng 6 vaø thaùng 7 laø nhöõng thaùng baét ñaàu muøa möa vaø giaûm ñi moät ít vaøo thaùng 12, thaùng 1, thaùng 2. Qua quaù trình möïc nöôùc ñöôïc neâu ôû treân cho thaáy oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc trong heä thoáng löu vöïc trong vuøng phuï thuoäc raát nhieàu vaøo thuyû trieàu, nhaát laø trong chu kyø nöûa thaùng, veà caû bieân ñoä laãn thôøi ñieåm xaûy ra söï oâ nhieãm vaø do ñaëc ñieåm naøy neân vieäc ñeà xuaát bieän phaùp xöû lyù nöôùc thaûi chaên nuoâi baèng phöông phaùp ñaát ngaäp nöôùc nhaèm phoøng choáng vaø khaéc phuïc oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc soâng laø ñaùng quan taâm. 3.5/ TAÙC ÑOÄNG MOÂI TRÖÔØNG CUÛA NGAØNH CHAÊN NUOÂI 3.5.1 Aûnh höôûng chaên nuoâi ñeán chaát löôïng khoâng khí Coù nhieàu loaïi khí sinh ra trong chuoàng nuoâi gia suùc vaø baõi chöùa chaát thaûi do quaù trình phaân huûy kî khí chaát thaûi chaên nuoâi (chuû yeáu laø phaân vaø nöôùc tieåu) vaø quaù trình hoâ haáp cuûa vaät nuoâi. Thaønh phaàn chaát thaûi chaên nuoâi coù theå chia thaønh 3 nhoùm: Protein, cacbohydrate vaø daàu môõ. Quaù trình phaân huûy kî khí chaát thaûi chaên nuoâi taïo nhieàu saûn phaåm trung gian vaø saûn phaåm cuoái khaùc nhau. NH3 Protein indole, schatole, phenole H2S Alñehydes vaø Acid höõu cô maïch ngaén Alcohol Ketones H2O, CO2 vaø vaø caùc Carbonhydrates Caùc chaát höõu cô Hydrocarbon maïch ngaén Acid beùo H2O, CO2 vaø CH4 Môõ Alcohol Alñehydes vaø Ketones Trong 3-5 ngaøy ñaàu, muøi hoâi sinh ra ít, do vi sinh vaät chöa kòp phaân huûy phaân vaø nöôùc tieåu gia suùc. NH3 ñöôïc taïo thaønh nhieàu nhaát vaøo ngaøy thöù 3 vaø 21. Khi ñeå phaân bò phaân huûy laâu, hoãn hôïp caùc khí sinh ra trong quaù trình phaân huûy kî khí phaân vaø nöôùc tieåu gia suùc (coù thaønh phaàn chuû yeáu laø NH3, H2S, CH4) taïo thaønh moät muøi raát khoù chòu, ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi chöa quen tieáp xuùc. Quaù trình hoâ haáp cuûa gia suùc thaûi ra moät löôïng lôùn CO2. Taát caû caùc khí naøy toàn taïi trong moâi tröôøng khoâng khí cuûa khu vöïc chaên nuoâi taïo neân moät muøi ñaëc tröng hoâi thoái raát khoù chòu. ÔÛ noàng ñoä cao chuùng coù theå gaây ngaït, kích thích nieâm maïc maét vaø muõi, gaây choaùng vaùng nhöùc ñaàu. Möùc ñoä nguy haïi cuûa caùc khí naøy taêng cao khi toàn taïi ñoàng thôøi trong khoâng khí hoaëc tích tuï laïi vôùi noàng ñoä cao, gaây khoù chòu vaø coù theå nguy hieåm cho ngöôøi vaø gia suùc. 3.5.2/ Aûnh höôûng chaên nuoâi ñeán moâi tröôøng ñaát Khi chaát thaûi ñöôïc thaûi ra treân neàn ñaát sau chuoàng nuoâi seõ taïo ra caùc ñaùm buøn. Phaân seõ thaám xuoáng ñaát vaø caùc yeáu toá khoaùng oâ nhieãm seõ bò chaûy traøn ra gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Khoâng nhöõng theá, ñaùm buøn coøn gaây muøi khoù chòu vaø laøm phaùt trieån caùc nguy cô veà veä sinh. Neáu noâng hoä naèm trong trung taâm laøng xaõ thì hieän töôïng oâ nhieãm naøy caøng trôû neân ñaùng lo ngaïi. Trong chaát thaûi chaên nuoâi coù chöùa raát nhieàu chaát dinh döôõng caàn thieát cho ñaát, cho caây troàng neân thöôøng ñöôïc duøng ñeå boùn cho caây, taêng ñoä maøu môõ cho ñaát. Tuy nhieân neáu löôïng chaát höõu cô naøy ñöa vaøo moâi tröôøng ñaát quaù nhieàu, caây troàng trong ñaát khoâng haáp thuï heát seõ daãn ñeán hai taùc haïi chính nhö sau: Phuù döôõng hoùa ñaát: löôïng chaát höõu cô dö thöøa trong ñaát laøm cho ñaát baõo hoøa vaø quaù baõo hoøa dinh döôõng, gaây maát caân baèng sinh thaùi vaø thoaùi hoùa ñaát. Ñaây laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây cheát caây (do hö reã) töø ñoù laøm giaûm naêng suaát vaø saûn löôïng caây troàng. Ngoaøi ra, khi trong ñaát dö thöøa chaát dinh döôõng seõ daãn ñeán hieän töôïng röûa troâi vaø thaám laøm oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm. Khi trong thöùc aên gia suùc coù chaát kích thích sinh tröôûng maø thaønh phaàn chuû yeáu laø caùc hôïp chaát ñoàng vaø keõm seõ laøm tích tuï trong ñaát moät löôïng kim loaïi naëng laøm aûnh höôûng ñeán caây troàng vaø cuoái cuøng aûnh höôûng ñeán ngöôøi vaø gia suùc. (Bos and de Wit, 1996). Vi sinh vaät vaø maàm beänh: phaân vaø nöôùc tieåu cuûa gia suùc coù chöùa raát nhieàu loaïi vi truøng, aáu truøng, tröùng giun saùn… toàn taïi vaøi naêm trong ñaát coù theå gaây beänh cho ngöôøi vaø gia suùc. Caùc taùc nhaân gaây beänh naøy phaùt taùn vaøo khoâng khí, nöôùc ngaàm, nöôùc maët theo chuoãi thöùc aên nguy cô nhieãm beänh cho ngöôøi vaø gia suùc cuõng taêng cao. 3.5.3/ Aûnh höôûng chaên nuoâi ñeán söùc khoeû con ngöôøi Con ngöôøi vaø moâi tröôøng coù moái quan heä gaén boù vôùi nhau, baûo veä moâi tröôøng chính laø baûo veä chính chuùng ta, ngöôïc laïi moâi tröôøng bò ñe doaï thì con ngöôøi cuõng bò ñe doaï theo. Chính vì theá, neáu nhö caùc moâi tröôøng thaønh phaàn bò oâ nhieãm thì ñaây chính moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây toån haïi ñeán söùc khoeû con ngöôøi. Khoâng ngoaïi leä, neáu nhö moâi tröôøng khoâng khí vaø moâi tröôøng nöôùc trong khu vöïc chaên nuoâi bò oâ nhieãm thì keùo theo tình traïng söùc khoeû cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc khoâng toát laø ñieàu taát nhieân. Baûng 12: Tính chaát vaø taùc haïi cuûa moät soá khí sinh ra khi phaân phaân huûy kî khí Loaïi khí Muøi Tyû troïng Giôùi haïn tieáp xuùc Taùc haïi NH3 Muøi haêng, xoác Nheï hôn khoâng khí 20 ppm Kích thích maét vaø ñöôøng hoâ haáp treân, gaây ngaït ôû noàng ñoä cao, daãn ñeán töû vong CO2 Khoâng muøi Naëng hôn khoâng khí 1.000ppm Gaây ueå oaûi, nhöùc ñaàu, coù theå gaây ngaït, daãn ñeán töû vong ôû noàng ñoä cao H2S Muøi tröùng thoái Naëng hôn khoâng khí 10 ppm Khí ñoäc: gaây nhöùc ñaàu, choùng maët, buoàn noân, baát tænh, töû vong. CH4 Khoâng muøi Nheï hôn khoâng khí 1.000ppm Gaây nhöùc ñaàu, ngaït. Gaây noå ôû noàng ñoä 5 – 15% trong khoâng khí. (Nguoàn: Ohio State University, USA) 3.5.4 / Aûnh höôûng chaên nuoâi ñeán dieän tích maët nöôùc Caùc quan saùt taïi ñòa phöông cho thaáy nöôùc thaûi chaên nuoâi chaûy ra ngoaøi chuoàng nuoâi tröïc tieáp xuoáng ao, möông, keânh raïch laøm aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng ñaát, moâi tröôøng nöôùc xung quanh… khi xem oâ nhieãm nguoàn nöôùc laø moät nguy cô lôùn nhaát taùc giaû [7] ñaõ xaùc ñònh heä soá tieáp nhaän nhö sau: - Thaûi chaát thaûi tröïc tieáp ra caùc doøng chaûy mang nguy cô lôùn nhaát, heä soá 1 - Ao ñöôïc coi laø nôi chöùa chaát thaûi trung gian giöõa chuoàng lôïn vaø doøng chaûy, chaát thaûi thaûi ra mang heä soá 0,75 - Chaát thaûi thaûi ra ñaát, heä soá 0,5 Tuy nhieân, heä thoáng thuyû lôïi raát phöùc taïp khieán raát khoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc ñieåm ñeán cuûa caùc doøng chaûy. Thöïc vaäy, moät soá doøng chaûy ñöôïc söû duïng ñeå töôùi tieâu cho ruoäng ñoàng, ngöôïc laïi moät soá khaùc coù theå ñoå tröïc tieáp ra soâng. Khi ñoù nguy cô moâi tröôøng laø khoâng theå traùnh khoûi. Dieän tích maët nöôùc ôû ñaây coù theå laø caùc ao caù hoaëc doøng chaûy nhö soâng ngoøi, möông maùng, raõnh nöôùc, keânh raïch…. Raõnh nöôùc coâng coäng daãn nöôùc ñoå vaøo möông roài möông ñoå vaøo soâng ngoøi. Nhöõng ao caù keát hôïp vôùi chaên nuoâi lôïn laø ñoái töôïng cuûa oâ nhieãm daïng naøy. Boùn phaân quaù möùc cho ao seõ gaây neân hieän töôïng phuù döôõng hoùa. Moät trong nhöõng daáu hieäu ñaàu tieân cuûa oâ nhieãm coù theå quan saùt thaáy laø hieän töôïng caù bò ngaït. Neáu khoâng thay nöôùc ao vaø vaãn duy trì cho chaát thaûi xuoáng ao thì oâ nhieãm seõ ngaøy caøng traàm troïng hôn. Khi ñoù nöôùc ao seõ ñuïc môø vaø gaây muøi khoù chòu, caùc loaïi thöïc vaät vaø sinh vaät seõ khoâng theå soáng trong moâi tröôøng nöôùc naøy. Vì theá noâng hoä seõ chòu seõ maát maùt veà kinh teá do ngöøng khai thaùc ao. Hôn nöõa, khi ao oâ nhieãm nhö vaäy neáu khoâng kòp thôøi khaéc phuïc thì ao baây giôø trôû thaønh nôi chöùa chaát thaûi vaø trôû thaønh nguoàn goác laây nhieãm caùc yeáu toá oâ nhieãm ñaát, nöôùc vaø ao laân caän. Vaøo muøa möa, ao naøy seõ bò ngaäp traøn vaø laø nguyeân nhaân gaây oâ nhieãm caùc doøng chaûy. Hieän töôïng oâ nhieãm caùc doøng chaûy laø raát phoå bieán, ñaëc bieät laø trong khu vöïc laøng xaõ. Khi khoâng ñöôïc söû duïng, chaát thaûi loûng seõ chaûy ra raõnh sau chuoàng nuoâi roài daãn vaøo caùc möông, caùc keânh raïch… 3.6/ ÑAÙNH GIAÙ CHUNG VEÀ TÌNH HÌNH CHAÊN NUOÂI GIA SUÙC TREÂN ÑÒA BAØN HUYEÄN NHÔN TRAÏCH Tình traïng chaên nuoâi gia suùc ôû quy moâ gia ñình neân ñaõ naûy sinh ra vaàn ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng ñaëc bieät laø nguoàn nöôùc do nöôùc thaûi chaên nuoâi chöa ñöôïc xöû lyù ñaït tieâu chuaån tröôùc khi thaûi. Ngoaøi ra, veà bieän phaùp xöû lyù nöôùc thaûi thì vaãn chöa ñöôïc quan taâm nhö : + Chöa xaây döïng beå töï hoaïi ñeå chöùa nöôùc thaûi chaên nuoâi + Nöôùc thaûi töø chuoàng heo ñöôïc thaûi tröïc tieáp hoaëc giaùn tieáp xuoáng soâng ngoøi, keânh raïch maø chöa ñöôïc qua thieát bò haïn cheá oâ nhieãm moâi tröôøng. - Coù nhieàu nguyeân nhaân daãn ñeán tình traïng treân, nhöng chuû yeáu laø do: + Nhaän thöùc veà moâi tröôøng trong coäng ñoàng chöa cao. + Vieäc xöû phaït caùc tröôøng hôïp vi phaïm luaät baûo veä moâi tröôøng coøn loûng leûo, möùc phaït coøn quaù thaáp chöa ñuû söùc ñeå buoäc caùc ñoái töôïng vi phaïm noã löïc thöïc hieän caùc giaûi phaù baûo veä moâi tröôøng hoaëc thay ñoåi haønh vi gaây oâ nhieãm. + Vieäc phaân caáp quaûn lyù khoâng roõ raøng vaø cuï theå daãn ñeán vieäc ñuøn ñaåy traùch nhieäm giöõa caùc cô quan quaûn lyù. CHÖÔNG IV XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI CHAÊN NUOÂI NOÂNG HOÄ BAÈNG HEÄ THOÁNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC 4.1/ GIÔÙI THIEÄU ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC 4.1.1/ TOÅNG QUAN ÑNN coù raát nhieàu ñònh nghóa tuyø theo quan nieäm cuûa taùc giaû. Caùc ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc coù theå chia laøm 2 nhoùm chính. Moät nhoùm theo ñònh nhóa roäng, nhoùm thöù hai theo ñònh nghóa heïp. Caùc ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc theo nghóa roäng nhö ñònh nghóa cuûa coâng öôùc Ramsar, ñònh nghóa theo chöông trình ñieàu tra ñaát ngaäp nöôùc cuûa Myõ, Canada, New Zealand vaø OÂxtraâylia. Theo coâng öôùc Ramsar( naêm 1971) ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc ñònh nghóa nhö sau: “Ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc coi laø caùc vuøng ñaàm laày, than buøn hoaëc vuøng nöôùc duø laø töï nhieân hay nhaân taïo, ngaäp nöôùc thöôøng xuyeân hoaëc töøng thôøi kyø, laø nöôùc tónh, nöôùc chaûy, nöôùc ngoït, nöôùc lôï hay nöôùc maën, bao goàm caû nhöõng vuøng bieån maø ñoä saâu möïc nöôùc khi thuûy trieàu ôû möùc thaáp nhaát khoâng vöôït quaù 6m”. Theo chöông trình quoác gia veà ñieàu tra ñaát ngaäp nöôùc cuûa Myõ: “Veà vò trí phaân boá, ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng chuyeån tieáp giöõa nhöõng heä sinh thaùi treân caïn vaø nhöõng heä sinh thaùi thuyû vöïc. Nhöõng nôi naøy möïc nöôùc ngaàm thöôøng naèm saùt maët ñaát hoaëc thöôøng xuyeân ñöôïc bao phuû bôûi lôùp nöôùc noâng. Ñaát ngaäp nöôùc phaûi coù moät trong ba thuoäc tính sau: + Coù thôøi kyø naøo ñoù, ñaát thích hôïp cho phaàn lôùn caùc loaøi thöïc vaät thuûy sinh. + Neàn ñaát haàu nhö khoâng bò khoâ. + Neàn ñaát khoâng coù caáu truùc roõ reät hoaëc baûo hoøa nöôùc, bò ngaäp nöôùc ôû möùc caïn taïi moät soá thôøi ñieåm naøo ñoù trong muøa sinh tröôûng haøng naêm. Theo caùc nhaø khoa hoïc Canada: “ Ñaát ngaäp nöôùc laø ñaát baõo hoøa nöôùc trong thôøi gian daøi ñuû ñeå hoå trôï caùc quaù trình thuûy sinh. Ñoù laø nhöõng nôi khoù tieâu thoaùt nöôùc, coù thöïc vaät thuyû sinh vaø caùc hoaït ñoâng sinh hoïc thích hôïp vôùi moâi tröôøng aåm öôùt. Theo caùc nhaø khoa hoïc New Zealand: “Ñaát ngaäp nöôùc laø moät khaùi nieäm chung ñeå chæ nhöõng vuøng ñaát aåm öôùt töøng thôøi kyø hoaëc thöôøng xuyeân. Nhöõng vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû möùc caïn vaø nhöõng vuøng chuyeån tieáp giöõa ñaát vaø nöôùc. Nöôùc coù theå laø nöôùc ngoït, nöôùc lôï hoaëc nöôùc maën. Ñaát ngaäp nöôùc ôû traïng thaùi töï nhieân hoaëc ñaëc tröng bôûi caùc loaïi thöïc vaät vaø ñoäng vaät thích hôïp vôùi ñieàu kieän soáng aåm öôùt”. Theo caùc nhaø khoa hoïc OÂxtraâylia: “Ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng ñaàm laày, baõi laày than buøn, töï nhieân hoaëc nhaân taïo, thöôøng xuyeân, theo muøa hoaëc theo chu kyø, nöôùc tónh hoaëc nöôùc chaûy, nöôùc ngoït, nöôùc lôï hoaëc nöôùc maën, bao goàm nhöõng baõi laày vaø nhöõng khu röøng ngaäp maën loä ra khi thuyû trieàu xuoáng thaáp”. Ñònh nghóa do caùc kyõ sö quaân ñoäi Myõ ñeà xuaát vaø laø ñònh nghóa chính thöùc taïi Myõ: “Ñaát ngaäp nöôùc laø nhöõng vuøng ñaát bò ngaäp hoaëc baõo hoaø bôûi nöôùc beà maët hoaëc nöôùc ngaàm moät caùch thöôøng xuyeân vaø thôøi gian ngaäp ñuû ñeå hoã trôï cho tính öu vieät cuûa thaûm thöïc vaät thích nghi ñieån hình trong ñieàu kieän ñaát baõo hoaø nöôùc. Ñaát ngaäp nöôùc nhìn chung goàm: ñaàm laày, ñaàm phaù, ñaàm laày caây buïi vaø nhöõng vuøng ñaát töông töï”. Hieän nay ñònh nghóa theo coâng nöôùc Ramsar laø ñònh nghóa ñöôïc nhieàu ngöôøi söû duïng. 4.1.2/ CHÖÙC NAÊNG VAØ GIAÙ TRÒ CUÛA HEÄ THOÁNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC 4.1.2.1/ Chöùc naêng sinh thaùi cuûa heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc a./ Naïp nöôùc ngaàm Nöôùc ñöôïc thaám töø caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc xuoáng caùc taàng ngaäp nöôùc trong loøng ñaát, nöôùc ñöôïc giöõ ôû ñoù vaø ñieàu tieát daàn thaønh doøng chaûy beà maët ôû vuøng ñaát ngaäp nöôùc khaùc cho con ngöôøi söû duïng. b./ Haïn cheá aûnh höôûng cuûa luõ luït Baèng caùch giöõ vaø ñieàu hoaø löôïng nöôùc möa nhö boàn chöùa töï nhieân, giaûi phoùng nöôùc luõ töø töø, töø ñoù coù theå laøm giaûm hoaëc haïn cheá luõ ôû vuøng haï löu. c./ OÅn ñònh vi khí haäu Do chu trình trao ñoåi chaát vaø nöôùc trong caùc heä sinh thaùi, nhôø lôùp phuû thöïc vaät cuûa ñaát ngaäp nöôùc, söï caân baèng giöõa O2 vaø CO2 trong khí quyeån laøm cho vi khí haäu ñòa phöông ñöôïc oån ñònh, ñaëc bieät laø nhieät ñoä vaø löôïng möa oån ñònh. d./ Choáng soáng, baõo, oån ñònh bôø bieån vaø choáng xoùi moøn Nhôø lôùp phuû thöïc vaät, ñaëc bieät laø röøng ngaäp maën ven bieån, thaûm coû… coù taùc duïng laøm giaûm söùc gioù cuûa baõo vaø baøo moøn ñaát cuûa doøng chaûy beà maët. Xöû lyù, giöõ laïi chaát caën, chaát ñoäc, chaát oâ nhieãm : vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc coi nhö laø beå loïc töï nhieân, coù taùc duïng giöõ laïi caùc chaát laéng ñoïng vaø chaát ñoäc( chaát thaûi sinh hoaït vaø coâng nghieäp). e./ Giöõ laïi chaát dinh döôõng Laøm nguoàn phaân boùn cho caây vaø thöùc aên cuûa caùc sinh vaät soáng trong heä sinh thaùi ñoù. Caù vaø caùc loaøi chim nöôùc sinh soáng trong caùc baõi lau saäy cung caáp moät löôïng ñaïm giaù trò. f./ Saûn xuaát sinh khoái Raát nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø nôi saûn xuaát vaø xuaát khaåu sinh khoái laøm nguoàn thöùc aên cho caùc sinh vaät thuûy sinh, caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ cuõng nhö vaät nuoâi. g./ Giao thoâng thuûy Haàu heát soâng, keânh, raïch, caùc vuøng hoà chöùa nöôùc lôùn, vuøng ngaäp luït thöôøng xuyeân hay theo muøa,… ñaëc bieät laø vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vaän chuyeån thuûy ñoùng vai troø heát söùc quan troïng trong ñôøi soáng cuõng nhö phaùt trieån kinh teá cuûa caùc coäng ñoàng daân cö ñòa phöông. h./ Giaûi trí, du lich Caùc khu baûo toàn ñaát ngaäp nöôùc ñem laïi ñieàu kieän giaûi trí raát quan troïng nhö Traøm Chim ( Tam Noâng, Ñoàng Thaùp), vaø Xuaân Thuyû (Nam Ñònh), nhieàu vuøng caûnh quan ñeïp nhö Bích Ñoäng vaø Vaân Long, cuõng nhö nhieàu ñaàm phaù ven bieån mieàn Trung… thu huùt nhieàu du khaùch ñeán tham quan, bôi thuyeàn vaø caâu caù, thu thaäp voû soø, oác, xem ngaém chim bay löôïn, bôi loäi vaø laën, saên baét vaø ñua thuyeàn buoàm….. 4.1.2.2/ Chöùc naêng kinh teá a./ Taøi nguyeân röøng Giöõ vai troø laø ñeâ chaén soùng töï nhieân baûo veä söï soáng. Röøng ngaäp maën nhieät ñôùi phuïc vuï caùc coäng ñoàng ngöôøi theo nhieàu caùch phong phuù khaùc. Taøi nguyeân röøng cung caáp moät loaït caùc saûn phaåm quan troïng nhö : goã, than, cuûi vaø caùc saûn phaåm khaùc nhö nhöïa, tinh daàu, tanin, döôïc lieäu.Chuùng taïo ra chaát ñoát ñeå naáu aên, laù ñeå lôïp nhaø, sôïi thôù ñeå deät vaø laøm giaáy, goã… Voû caây, laù vaø quaû duøng ñeå laøm thuoác, vaø röøng ngaäp maën cuõng cung caáp chaát tanin vaø thuoác nhuoäm ñöôïc söû duïng raát nhieàu trong coâng ngheä thuoäc da. Caùc loaøi ñoäng vaät thöôøng raát phong phuù ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc, taïo neân nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân phong phuù, coù theå khai thaùc ñeå phuïc vuï lôïi ích kinh teá. Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc raát giaøu ñoäng vaät hoang daõ ñaëc bieät laø caùc loaøi chim nöôùc, cung caáp nhieàu loaïi saûn phaåm, trong ñoù coù nhieàu loaïi coù giaù trò thöông maïi cao( da caù saáu, ñoài moài). b./ Thuyû saûn Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø moâi tröôøng soáng vaø laø nôi cung caáp thöùc aên cho caùc loaøi thuûy sinh coù giaù trò kinh teá cao nhö caù, toâm, cua, ñoäng vaät thaân meàm… c./ Taøi nguyeân coû vaø taûo bieån Nhieàu dieän tích ñaát ngaäp nöôùc ven bieån coù nhöõng loaïi taûo, coû bieån laø nguoàn thöùc aên cuûa nhieàu loaøi thuûy sinh vaät vaø coøn ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên cho ngöôøi vaø gia suùc, laøm phaân boùn vaø döôïc lieäu… d./ Saûn phaåm noâng nghieäp Ñaát ngaäp nöôùc ôû Chaâu AÙ, Taây phi vaø Myõ laø nôi gaïo ñöôïc troàng vaø cung caáp löông thöïc cho hôn 3 tæ ngöôøi_ chieám nöûa daân soá theá giôùi. Caây coï boät cuõng quan troïng töông töï, noù cung caáp tinh boät ñeå laøm thaønh boät coï. Vaø caùc loaøi coï ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû Chaâu Phi taïo ra raát nhieàu loaïi daàu coù giaù trò duøng ñeå naáu aên vaø laøm xaø phoøng. Caùc ruoäng luùa nöôùc chuyeân canh hoaëc xen canh vôùi caùc caây hoa maøu khaùc ñaõ taïo neân nhieàu saûn phaåm quan troïng khaùc cuûa vuøng ñaát ngaäp nöôùc. e./ Cung caáp nöôùc ngoït Ñaát ngaäp nöôùc ñoùng goùp moät phaàn khoâng nhoû cho chaát löôïng cuoäc soáng cuûa chuùng ta, thaäm chí cho chính söï soáng coøn cuûa chuùng ta. Nhieàu vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø nguoàn cung caáp nöôùc ngoït cho sinh hoaït, cho töôùi tieâu, cho chaên nuoâi gia suùc vaø saûn xuaát coâng nghieäp. f./ Tieàm naêng naêng löôïng Than buøn laø moät nguoàn nhieân lieäu quan troïng, caùc ñaäp, thaùc nöôùc cuõng laø nguoàn cung caáp naêng löôïng. Röøng traøm Vieät Nam coù khoaûng 305 trieäu taán than buøn cung caáp nguoàn naêng löôïng lôùn. Lôùp than buøn naøy ñöôïc duøng laøm phaân boùn vaø ngaên caûn quaù trình xì pheøn. 4.1.2.3/ Giaù trò ña daïng sinh hoïc Giaù trò ña daïng sinh hoïc laø thuoäc tính ñaëc bieät vaø quan troïng cuûa ñaát ngaäp nöôùc. Caùch xa nhöõng caùnh ñoàng luùa laø nhöõng baõi lau saäy cuûa baùn caàu Baéc, coù chöùc naêng loïc vaø laøm saïch khi nöôùc chaûy qua. Ñaát ngaäp nöôùc cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong söï soáng coøn cuûa caùc loaøi chim, ñaëc bieät laø loaøi chim nöôùc. Khi muøa ñoâng ôû baéc baùn caàu ñeán laø baét ñaàu moät söï di chuyeån lôùn. Söï di chuyeån ñaëc bieät nhaát cuûa caùc sinh vaät treân traùi ñaát laø söï di cö haøng naêm cuûa nhieàu ñaøn chim khoâng ñeám xueå qua nhöõng khoaûng caùch voâ cuøng roäng lôùn. Caùc loaøi chim söû duïng raát nhieàu con ñöôøng di chuyeån, goïi laø ñöôøng bay, nhöng nhöõng ñöôøng chính laø töø phía baéc ñeán nam myõ, töø baéc aâu ñeán Chaâu Phi vaø töø Sibeûi ñeán Aán ñoä, töø ñoâng Nam Chaâu AÙ vaø Chaâu UÙùc. Nhieàu loaøi bay caû trong ñeâm vaø söû duïng ñaát ngaäp nöôùc ñeå laøm traïm döøng chaân, nhöõng nôi ñeå nghæ vaø kieám thöùc aên. Khoâng coù caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc thì caùc loaøi chim seõ khoâng theå di cö ñöôïc. Chæ rieâng heä sinh thaùi röøng ngaäp maën vuøng cöûa soâng ven bieån, moät kieåu heä sinh thaùi ñöôïc taïo thaønh bôûi moâi tröôøng trung gian giöõa bieån vaø ñaát lieàn, laø moät heä sinh thaùi coù naêng suaát cao, ñoùng vai troø quan troïng trong neàn kinh teá, baûo veä moâi tröôøng vaø ña daïng sinh hoïc. Ñoù laø nôi cung caáp caùc laâm saûn, noâng saûn vaø haûi saûn coù giaù trò kinh teá cao. Beân caïnh vai troø ñieàu hoaø khí haäu, haïn cheá xoùi lôû, oån ñònh vaø môû roäng baõi boài. Giaù trò ña daïng sinh hoïc cuûa ñaát ngaäp nöôùc bao goàm caû giaù trò vaên hoùa, noù lieân quan tôùi cuoäc soáng taâm linh, caùc leã hoäi truyeàn thoáng phaûn aùnh öôùc voïng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông soáng trong ñoù vaø caùc hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi… giaù trò vaên hoaù bao goàm caû tri thöùc baûn ñòa cuûa ngöôøi daân trong nuoâi troàng, khai thaùc vaø söû duïng caùc taøi nguyeân thieân nhieân vaø caùch thích öùng cuûa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng töï nhieân( luõ luït, hieän töôïng ngaäp nöôùc theo muøa hoaëc ñoät bieán cuûa thieân nhieân…). Nhieàu keát quaû nghieân cöùu ñaõ chöùng minh moái quan heä giöõa töï nhieân, xaõ hoäi, ngoân ngöõ vaø vaên hoaù laø khoâng theå taùch rôøi, noù theå hieän loøng tin cuûa con ngöôøi. Thoâng thöôøng nôi naøo coù giaù trò ÑDSH cao thì cuõng laø nôi cö truù cuûa ngöôøi daân baûn ñòa. Ngöôøi ta chöa thoáng keâ ñöôïc bao nhieâu xaõ hoäi truyeàn thoáng nhöng loaïi tröø caùc cö daân thaønh thò coøn khoaûng 85% daân soá theá giôùi soáng ôû caùc vuøng ñòa lyù khaùc nhau : vuøng ñòa cöïc, vuøng sa maïc, vuøng savan, caùc vuøng röøng nhieät ñôùi vaø vuøng ñaát ngaäp nöôùc… taát caû caùc yeáu toá töï nhieân naøy goùp phaàn khoâng nhoû taïo neân vaên hoaù truyeàn thoáng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông. Baûo toàn caùc heä sinh thaùi töï nhieân trong ñoù coù caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöùôc cuõng laø baûo veä caùi noâi vaên hoaù truyeàn thoáng 4.2/ HEÄ THOÁNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC NHÖ LAØ COÂNG CUÏ XÖÛ LYÙ NÖÔÙC THAÛI CHAÊN NUOÂI 4.2.1 / Toång quan veà ñaát ngaäp nöôùc xöû lyù nöôùc thaûi Töø laâu ñaát ngaäp nöôùc ñaõ ñöôïc bieát laø coù giaù trò ña daïng sinh hoïc raát cao, giuùp ñieàu hoaø cheá ñoä thuyû vaên nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm thaäm chí coøn coù khaû naêng caûi taïo chaát löôïng nöôùc, ñaëc bieät laø giuùp loaïi boû caùc chaát oâ nhieãm höõu cô, chaát raén lô löûng vaø vi khuaån gaây beänh. Tuy nhieân ñaát ngaäp nöôùc ñeàu laø nhöõng khu vöïc sinh thaùi nhaïy caûm caàn ñöôïc baûo veä neân khoâng theå laïm duïng cho muïc ñích xöû lyù nöôùc thaûi. Vì vaäy trong khoaûng moät thaäp kyû trôû laïi ñaây nhieàu coâng trình nghieân cöùu tieán haønh ôû nhieàu quoác gia nhö: Myõ, UÙc, Chaâu aâu, Chaâu Phi vaø Chaâu AÙ…veà phöông phaùp xöû lyù nöôùc thaûi baèng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo ñöôïc thieát keá vaø xaây döïng moâ phoûng theo caùc ñieàu kieän sinh thaùi, thuyû vaên cuûa ñaát ngaäp nöôùc töï nhieân. Heä thoáng xöû lyù ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo thöôøng bao goàm moät hoaëc moät vaøi hoá nöôùc noâng (<1m), coù troàng thöïc vaät thuyû sinh troâi noåi nhö: beøo taây, beøo ta, hoa suùng, taûo, saäy, ñöôùc…. Vôùi caùc ñaëc ñieåm naøy, heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi baèng söï keát hôïp caùc quaù trình vi sinh, sinh hoaù, hoaù hoïc hoaøn toaøn töï nhieân. Veà maët thuyû vaên, caùc thoâng soá thieát keá chính cuûa töøng hoá cuûa heä thoáng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo bao goàm höôùng doøng chaûy, thôøi gian löu giöõ, ñoä saâu…. Ngoaøi ra coøn coù lôùp khoâng thaám traûi treân neàn ñaát goác ñeå traùnh khoâng cho nöôùc nöôùc thaûi thaám saâu xuoáng phía döôùi vaø xung quanh, gaây oâ nhieãm nöôùc ngaàm vaø oâ nhieãm ñaát trong vuøng. Caùc keát quaû nghieân cöùu ñeàu cho thaáy ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo laø phöông phaùp xöû lyù nöôùc thaûi coù chi phí xaây döïng vaø baûo döôõng thaáp, khoâng yeâu caàu kyõ thuaät phöùc taïp maø hieäu quaû xöû lyù raát cao, ñaëc bieät laø cho nhöõng nguoàn nöôùc thaûi khoâng ñieåm nhö nöôùc möa ñoâ thò, nöôùc thaûi sinh hoaït töø caùc cuïm daân cö noâng thoân, nöôùc thaûi noâng nghieäp, thuyû saûn… ÔÛ Vieät nam, nöôùc thaûi noâng nghieäp laø moät trong nhöõng nguoàn chuû yeáu gaây oâ nhieãm moâi tröôøng vaø suy giaûm chaát löôïng nöôùc ôû caùc vuøng noâng thoân. Nöôùc thaûi noâng nghieäp bao goàm: Nöôùc xaû ra töø caùc chaên nuoâi noâng hoä, töø trang traïi taäp trung, töø caùc ñaàm nuoâi toâm vaø nöôùc hoài quy töø ñoàng ruoäng. Nhöõng nguoàn xaû thaûi naøy thöoøng coù löôïng raát lôùn vaø chöùa raát nhieàu chaát höõu cô, vi ruùt, vi khuaån gaây beänh vaø nhieàu thaønh phaàn ñoäc haïi khaùc. Quaûn lyù vaø xöû lyù nhöõng nguoàn nöôùc thaûi noâng nghieäp ôû Vieät nam vaãn luoân laø moät thaùch thöùc do caùc ñòa phöông thöoøng raát nhieàu kinh phí, coâng ngheä vaø caùn boä kyõ thuaät. Caùc vaán ñeà naøy hoaøn toaøn coù theå giaûi quyeát ñöôïc baèng caùch aùp duïng ñaát ngaäp nöôùc nhaân taïo. 4.2.2 /._.