Tác động của việc hội nhập Tổ chức thương mại thế giới (WTO) đến hoạt động xuất khẩu gạo Việt Nam

LêI Më §ÇU Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ tù do ho¸ th­¬ng m¹i ®ang lµ nh÷ng xu h­íng c¬ b¶n cña ph¸t triÓn trªn thÕ giíi hiÖn nay. §èi víi ViÖt Nam, nhÊt lµ sau khi gia nhËp khèi ASEAN, AFTA, ký kÕt hiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt- Mü vµ viÖc gia nhËp WTO ®· më ra nhiÒu c¬ héi ph¸t huy lîi thÕ so s¸nh, th¸o gì h¹n chÕ vÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu, t¹o lËp m«i tr­êng th­¬ng m¹i míi nh»m trao ®æi hµng ho¸ - dÞch vô, kü thuËt vµ th«ng tin. ViÖt Nam lµ mét n­íc cã thÕ m¹nh vÒ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n«ng s¶n phong phó vµ cã gi¸ trÞ. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o ®· trë thµnh ngµnh chñ lùc cña ViÖt Nam, nhiÒu n¨m qua liªn tôc cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao. Tõ chç thiÕu ®ãi triÒn miªn vµ ph¶i nhËp khÈul­¬ngthùc,nhê ®­êng lèi ®æi míi vµ c¸c quyÕt s¸ch cña Nhµ n­íc, tõ n¨m 1989 trë ®i ViÖt Nam ch¼ng nh÷ng ®¸p øng ®ñ lóa g¹o cho nhu cÇu tiªu dïng mµ cßn dµnh mét khèi l­îng lín cho xuÊt khÈu. §Õn nay, ViÖt Nam ®· trë thµnh n­íc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi. V× vËy mµ em ®· lùa chän ®Ò tµi“T¸c ®éng cña viÖc gia nhËp Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam” ®¸nh gi¸ vÒ ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh gia nhËp WTO lªn ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam vµ nh÷ng gîi ý vÒ chÝnh s¸ch còng nh­ gi¶i ph¸p cho xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam ®Ó hç trî n©ng cao n¨ng lùc cho ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh gia nhËp WTO. Qua ®©y em còng xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o h­íng dÉn Ng« ThÞ Mü H¹nh ®· gióp em hoµn thµnh b¶n ®Ò ¸n chuyªn ngµnh cña em. §©y lµ b¶n khoa häc ®Çu tay cña em nªn cßn nhiÒu thiÕu xãt kh«ng thÓ tr¸nh khái. Mong c« gióp ®ì thªm cho em ®Ó cã thÓ hoµn chØnh ®­îc b¶n khoa häc ®Çu tay nµy. CH­¬NG 1: Tæng quan vÒ ngµnh xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam vµ tæ chøc th­¬ng m¹i WTO I. Tæng quan vÒ ngµnh xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam 1. Điều kiện lịch sử của quá trình xuất khẩu gạo ở Việt Nam: N¨m 1989, ViÖt Nam chÝnh thøc tham gia vµo thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi víi sè l­îng kh¸ lín lµ 1,4 triÖu tÊn, thu vÒ 290 triÖu USD, gi¸ b×nh qu©n 204 USD/tÊn. Tuy s¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu ch­a nhiÒu, gi¸ cßn thÊp, chÊt l­îng ch­a phï hîp víi thÞ hiÕu thÕ giíi, nh­ng ®èi víi n­íc ta kÕt qu¶ ®ã ®¸nh dÊu sù sang trang cña s¶n xuÊt lóa g¹o tõ tù cÊp tù tóc sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸, g¾n víi xuÊt khÈu. Vµ cho đến nay Việt Nam đã vươn lên vị trí số hai thế giới về xuất khẩu gạo sau Thailan. N¨m 1996, ViÖt Nam ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o víi møc lín h¬n. LÇn ®Çu tiªn kÓ tõ n¨m 1989 khèi l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam v­ît møc 3 triÖu tÊn/n¨m, t¨ng 51% vµ ®­a kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 868 triÖu USD, t¨ng 63% so víi n¨m 1995. §Æc biÖt ®Õn n¨m 1997 ®· ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ vµ ngo¹i th­¬ng n­íc ta, ViÖt Nam xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng g¹o víi vÞ trÝ lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o thø 2 (sau Th¸i Lan), víi l­îng g¹o xuÊt khÈu lµ 3,6 triÖu tÊn, ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o 900triÖu USD; lý do lµ trong n¨m 1997 ViÖt Nam ký kÕt ®­îc nhiÒu HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i, ®iÓn h×nh lµ hiÖp ®Þnh víi Iran vÒ xuÊt khÈu g¹o. B­íc vµo n¨m 1998, cã thÓ nãi c¬ héi ®ang më ra cho ViÖt Nam khi hiÖn t­îng El nino g©y ¶nh h­ëng nghiªm träng ®Õn mïa mµng cña mét sè n­íc Ch©u ¸ mµ ®Æc biÖt lµ In®«nªsia vµ Philippin ®· g©y ra c¬n sèt g¹o ë Ch©u ¸. Vµ chÝnh trong n¨m 1998, kim ng¹ch xuÊt khÈu cña 3,8 triÖu tÊn g¹o ®· ®¹t møc 1 tØ USD. Tuy chØ t¨ng 5,56% vÒ l­îng nh­ng l¹i t¨ng 14,56% vÒ gi¸ trÞ. §iÒu nµy ®· cñng cè v÷ng h¬n vÞ trÝ thø 2 vÒ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam trªn thÕ giíi vµ t« ®Ëm thªm h×nh ¶nh mét n­íc ViÖt Nam xuÊt khÈu g¹o ®èi víi c¸c nhµ kinh doanh, ng­êi tiªu dïng g¹o trªn thÕ giíi. §iÒu ®¸ng chó ý lµ n¨m 1999, mÆc dï chÞu thiÖt h¹i nÆng nÒ cña c¸c ®ît lò lín ë MiÒn Trung, s¶n xuÊt l­¬ng thùc vÉn ®¹t 31,4 triÖu tÊn vµ xuÊt khÈu 4,5 triÖu tÊn g¹o, kim ng¹ch trªn 1 tû 10 triÖu USD nh­ vËy vÒ sè l­îng so víi n¨m 1998 t¨ng 20%, ®©y còng lµ sè l­îng cao nhÊt tõ tr­íc ®Õn nay, nh­ng xÐt vÒ kim ng¹ch l¹i gi¶m 2%, x¶y ra ®iÒu nµy lµ do trong n¨m 1999 c¸c n­íc nhËp khÈu g¹o truyÒn thèng h¹n chÕ khèi l­îng nhËp khÈu, do ®ã lµm cho gi¸ g¹o xuÊt khÈu trªn thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m xuèng thÊp. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· lµm cho gi¸ trÞ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam gi¶m. Sang n¨m 2000, thêi tiÕt diÔn biÕn phøc t¹p, thiªn tai lò lôt x¶y ra ë nhiÒu n¬i trªn ph¹m vi c¶ n­íc, ®Æc biÖt lµ §BSCL nh­ng nhê cã sù chØ ®¹o vµ ®iÒu hµnh s¸t sao cña ChÝnh Phñ, cña c¸c cÊp, c¸c ngµnh cïng víi sù nç lùc cña nh©n d©n c¸c ®Þa ph­¬ng nªn nh×n chung s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nãi chung vµ s¶n xuÊt l­¬ng thùc nãi riªng nhanh chãng ®­îc kh«i phôc vµ ®¹t kÕt qu¶ kh¸, ®êi sèng nh©n d©n sím ®i vµo æn ®Þnh. Theo ®¸nh gi¸ cña Bé N«ng NghiÖp vµ Ph¸t TriÓn N«ng Th«n, tæng s¶n l­îng lóa c¶ n­íc n¨m 2000 vÉn ®¹t 32,6 triÖu tÊn, t¨ng gÇn 1,2 triÖu tÊn so víi n¨m 1999, ®iÒu nµy ®­a nguån cung g¹o cho xuÊt khÈu vÉn duy tr× ë møc cao 3,5 triÖu tÊn. H¬n n÷a cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh trong khu vùc vµ cuéc khñng ho¶ng dÇu löa trong n¨m 2000 ®· ¶nh h­ëng phÇn nµo ®Õn nhÞp ®é bu«n b¸n c¸c mÆt hÇng nguyªn liÖu th« trong ®ã cã g¹o. C¸c t¸c ®éng nµy ®· lµm gi¸ g¹o trªn thÞ tr­êng thÕ giíi b¾t ®Çu gi¶m xuèng tõ ®Çu n¨m, cho ®Õn cuèi n¨m xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam so víi n¨m 1999 ®· bÞ gi¶m ®i 16% vÒ gi¸, h¹ kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o 2000 xuèng cßn 668 triÖu USD (gi¶m 34% so víi n¨m 1999). Tuy nhiªn còng cÇn ph¶i kÓ ®Õn mét nguyªn nh©n n÷a lµm gi¶m gi¸ g¹o trªn thÕ giíi ®ã chÝnh lµ ngµnh g¹o cña c¸c n­íc nhËp khÈu g¹o lín nh­: In®«nªsia, Philippin, Trung Quèc, ®ang dÇn dÇn phôc håi sau 2 n¨m mÊt mïa v× biÕn ®éng thêi tiÕt, c¸c n­íc nµy ®Òu tuyªn bè cã kh¶ n¨ng tù cung cÊp tù cÊp g¹o. N¨m 2001 xuÊt khÈu g¹o ®¹t trªn 3,7 triÖu tÊn, trî gi¸ h¬n 600 triÖu USD, m¨c dï t¨ng kho¶ng 7% vÒ l­îng song còng lµ thµnh c«ng v× ®· hoµn thµnh ®­îc nh÷ng nhiÖm vô c¬ b¶n: xuÊt khÈu v­ît chØ tiªu 3,5 triÖu tÊn do chÝnh phñ ®Ò ra, tiªu thô hÕt thãc hµng ho¸, chÆn ®µ gi¶m sót gi¶m sót cña gi¸ thãc, g¹o trong n­íc. Tuy vËy xÐt vÒ kim ng¹ch th× vÉn gi¶m 6%. Nguyªn nh©n lµ trong nh÷ng th¸ng ®Çu n¨m 2001 gi¸ g¹o vÉn gi¶m m¹nh do ¶nh h­ëng tõ n¨m 2000, c¸c Doanh nghiÖp cña ViÖt Nam vÉn ký hîp ®ång b¸n g¹o víi gi¸ thÊp, nh­ng b¾t ®Çu tõ th¸ng 6-2001 gi¸ g¹o t¨ng cao dÇn th× ta l¹i kh«ng cã g¹o ®Ó xuÊt v× ph¶i xuÊt g¹o theo hîp ®ång ®· ký. §ã chÝnh lµ lý do lµm cho l­îng g¹o xuÊt khÈu t¨ng mµ gÝa trÞ xuÊt khÈu g¹o l¹i gi¶m trong n¨m 2001. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp trong n¨m 2002 gÆp nhiÒu khã kh¨n to lín, cã mÆt gay g¾t h¬n 2001 ®ã lµ thiªn tai diÔn ra trªn diÖn réng, kÐo dµi tõ ®Çu n¨m dÕn cuèi n¨m: h¹n h¸n gay g¾t ë §«ng Nam Bé,T©y Nguyªn vµ MiÒn Trung, lò lín kÐo dµi vµ ngËp s©u ë vïng §BSCL, m­a lín, lèc xo¸y vµ lò quÐt x¶y ra g©y thiÖt h¹i nÆng nÒ vÒ tµi s¶n, mïa mµng vµ sinh m¹ng ë nhiÒu vïng vµ ®Þa ph­¬ng.Tuy vËy s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn ®¹t møc t¨ng tr­ëng kh¸, n¨ng xuÊt lóa c¶ n¨m ®¹t 45,1 t¹/hecta, s¶n l­îng ®¹t 35,9 triÖu tÊn. Nhê ®ã mµ khèi l­îng g¹o xuÊt khÈu ®¹t 3,24 triÖu tÊn (gi¶m 13%) vµ ®¹t kim ng¹ch trªn 700 triÖu USD (t¨ng 16%) so víi n¨m 2001. §ã lµ v× chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong n¨m 2002 ®· ®­îc n©ng cao râ rÖt, do ®ã gi¸ thµnh còng cao h¬n nh÷ng n¨m tr­íc. Những năm gần đây sản lượng xuất khẩu gạo của Việt Nam luc nào cũng đạt khoảng 5 triệu tấn thu v ề kim ngạch khoảng 1.3 tỷ USD. Do khã kh¨n vÒ thÞ tr­êng, b¹n hµng vµ gi¸ c¶ nªn trong nh÷ng n¨m ®Çu ViÖt Nam quay l¹i thÞ tr­êng xuÊt khÈu th× ph­¬ng thøc ®æi hµng vÉn cßn chiÕm tû träng kh«ng nhá. Tuy nhiªn trong nhiÒu tr­êng hîp hiÖn t­îng nµy l¹i cã t¸c dông quan träng ®«Ý víi Doanh nghiÖp ®Ó cã chç ®øng trªn thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi. §Õn n¨m 1994 - 1995 th× hai ph­¬ng thøc thanh to¸n trùc tiÕp vµ ®æi hµng kh«ng cßn n÷a mµ thay vµo ®ã lµ h×nh thøc thanh to¸n qua L/C, gÇn nh­ chiÕm tû träng tuyÖt ®èi. Trong bèi c¶nh c¹nh tranh gay g¾t nh­ hiÖn nay trªn thÞ tr­êng g¹o quèc tÕ, c¸c Doanh nghiÖp xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®· lu«n linh ho¹t ph­¬ng thøc thanh to¸n ®Ó chiÕm ®­îc nhiÒu thÞ tr­êng kh¸c nhau. VÝ dô nh­ ë thÞ tr­êng Ch©u Phi, hiÖn nay khèi l­îng g¹o ViÖt Nam ®­îc tiªu thô nhiÒu h¬n g¹o Th¸i Lan ®ã lµ do ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh r»ng, thÞ tr­êng nµy tuy nhËp khÈu nhiÒu g¹o nh­ng l¹i cã kh¶ n¨ng thanh to¸n kÐm, do ®ã ViÖt Nam ®· ¸p dông ph­¬ng thøc tr¶ chËm, ph­¬ng thøc tr¶ sau vµ ph­¬ng thøc tuÇn hoµn cho thÞ tr­êng nµy, nhê vËy mµ g¹o ViÖt Nam cã ­u thÕ h¬n g¹o Th¸i Lan. Hay víi thÞ tr­êng Ir¾c, ngoµi c¸c hîp ®ång mua b¸n g¹o th«ng th­êng ViÖt Nam cßn xuÊt khÈu g¹o sang n­íc nµy theo ch­¬ng tr×nh “§æi dÇu lÊy l­¬ng thùc”, qua ®ã ViÖt Nam kh«ng chØ b¸n ®­îc g¹o mµ cßn gi÷ v÷ng vµ më réng h¬n thÞ tr­êng nµy. 2. TÇm quan träng cña xuÊt khÈu g¹o ®èi víi nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam: 2.1/ TÝch luü vèn cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc CNH, H§H ®Êt n­íc theo nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp lµ con ®­êng tÊt yÕu ®Ó mét n­íc nh­ ViÖt Nam chóng ta kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghÌo vµ chËm ph¸t triÓn. Tr­íc ®ßi hái bøc b¸ch vÒ vèn cho CNH ®Êt n­íc, ViÖt Nam ®· ®ét ph¸ v­¬n trë thµnh n­íc xu©t khÈu g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi sau Th¸i Lan, va lµ s¶n phÈm lín thø hai ë ViÖt Nam sau dÇu th« nh­ng xÐt vÒ tÝnh chÊt s¶n phÈm th× xuÊt khÈu g¹o cã nhiÒu ®iÓm tréi h¬n h¼n dÇu th«, ®ãng vai trß quan träng trong ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc trong n­íc. XuÊt khÈu g¹o ®· ®ãng gãp mét tû lÖ lín vµo GDP c¶ vÒ tû träng vµ gi¸ trÞ thùc tÕ. Trong 18 n¨m qua, kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña c¶ n­íc ­íc ®¹t gÇn 12 tû USD chiÕm tû träng trung b×nh kho¶ng 12 - 13% trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. ViÖc xuÊt khÈu g¹o t¹o mét nguån thu ng©n quü lín ®ãng gãp vµo tæng ng©n s¸ch nhµ n­íc. 2.2/ Gãp phÇn c¶i thiÖn, n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n ViÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®èi víi mçi quèc gia lµ néi dung chÝnh vµ chñ yÕu thuéc chiÕn l­îc con ng­êi ®Ó thùc hiÖn th¾ng lîi c¸c chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n­íc.XuÊt khÈu g¹o cµng ngµy cµng t¨ng m¹nh trong 18 n¨m qua, ®ãng gãp tÝch cùc vµo chñ tr­¬ng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ lµm thay ®æi h¬n n÷a bé mÆt cña n«ng th«n ViÖt Nam, g¹o lu«n lµ mét trong n¨m mÆt hµng ®em l¹i kim ng¹ch xuÊt khÈu lín nhÊt, bï bít th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ cña ViÖt Nam. Tõ ®ã cho thÊy, ph¸t triÓn s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu g¹o lµ thùc sù cÇn thiÕt, lµ ®­êng lèi hîp lßng d©n ®Ó t¨ng thu nhËp, c¶i thiÖn ®êi sèng vµ t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt cho nh÷ng lµng quª ViÖt Nam. 2.3/ Tranh thñ c¬ héi cua thÞ tr­êng Tranh thñ c¬ héi thÞ tr­êng thÕ giíi theo xu h­íng chuyªn m«n ho¸ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngµy cµng s©u. H¬n n÷a, thÞ tr­êng g¹o vÉn lµ thÞ tr­êng réng më t­¬ng ®èi æn ®Þnh, v× Ýt rñi ro h¬n so víi nhiÒu lo¹i n«ng s¶n kh¸c trong xu thÕ c¸nh kÐo gi¸ c¶ chung hiÖn nay. G¹o vÉn lµ l­¬ng thùc thiÕt yÕu ®èi víi hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, kim ng¹ch bu«n b¸n vÉn lín, nhu cÇu vÉn tiÕp tôc më réng. Trong khi ®ã lóa g¹o vÉn lµ ngµnh s¶n xuÊt chÝnh trong n«ng nghiÖp s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o do ®ã vÉn lµ quyÕt ®Þnh vµ hîp lßng d©n. XuÊt khÈu g¹o tranh thñ c¬ héi cña xu thÕ th­¬ng m¹i ho¸ vµ héi nhËp hiÖn nay. Tõ nh÷ng vßng ®µm ph¸n Urugoay cña GATT tr­íc ®©y cho ®Õn WTO hiÖn nay, theo xu h­íng th­¬ng m¹i ho¸ vµ héi nhËp cña thÕ giíi, bu«n b¸n c¸c lo¹i n«ng s¶n, ®Æc biÖt l­¬ng thùc ®ang ®­îc më réng. Theo xu h­íng ®ã, c¸c n­íc ®Òu ph¶i më réng cña nhËp khÈu n«ng s¶n nãi chung vµ g¹o nãi riªng. 2.4/ XuÊt khÈu g¹o phï hîp víi xu h­íng chung trong khu vùc §Ó quyÕt ®Þnh xuÊt khÈu g¹o, tr­íc hÕt ph¶i c¨n cø vµo nhu cÇu thùc tÕ cña thÞ tr­êng, tõ ®ã xem xÐt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng ®¶m b¶o an ninh l­¬ng thùc cña ®Êt n­íc, bªn c¹nh ®ã, ®Ó xuÊt khÈu g¹o cßn ph¶i nghiªn cøu cô thÓ c¸c n­íc xuÊt khÈu g¹o kh¸c ®Æc biÖt lµ nh÷ng n­íc xuÊt khÈu t­¬ng ®ång víi ViÖt Nam vÒ kinh tÕ chung vµ c¸c nguån lùc cô thÓ, xem nh÷ng ®iÓm m¹nh, ®iÓm yÕu cña hä, nh÷ng ®iÒu kiÖn vµ nguån lùc c¬ b¶n cô thÓ. HiÖn nay, c¸c n­íc chñ yÕu xuÊt khÈu g¹o trªn thÕ giíi lµ nhãm n­íc ®ang ph¸t triÓn khu vùc ch©u ¸. NÐt t­¬ng ®ång bao trïm nhÊt cña c¸c n­íc trªn lµ ®Òu tiÕn hµnh CNH tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, ®Òu cã nhiÒu nÐt t­¬ng ®ång hoÆc giao thoa vÒ kinh tÕ, x· héi, ®Òu cã lÞch sö n«ng nghiÖp lóa n­íc. ii. tæ chøc th­¬ng m¹i WTO 1. Sù ra ®êi cña tæ chøc WTO: Héi nghÞ Bretton Woodsvào năm 1944 đã đề xuất thành lập Tổ chức Thương mại Quốc tế (ITO) nhằm thiết lập các quy tắc và luật lệ cho thương mại giữa các nước. Hiến chương ITO được nhất trí tại Hội nghị của Liên Hiệp Quốc về Thương mại và Việc làm tại Havana tháng 3 năm 1948. Tuy nhiên, Thượng nghị viện Hoa Kỳ đã không phê chuẩn hiến chương này. Một số nhà sử học cho rằng sự thất bại đó bắt nguồn từ việc giới doanh nghiệp Hoa Kỳ lo ngại rằng Tổ chức Thương mại Quốc tế có thể được sử dụng để kiểm soát chứ không phải đem lại tự do hoạt động cho các doanh nghiệp lớn của Hoa Kỳ (Lisa Wilkins, 1997). ITO chết yểu, nhưng hiệp định mà ITO định dựa vào đó để điều chỉnh thương mại quốc tế vẫn tồn tại. Đó là Hiệp định chung về Thuế quan và Thương mại (GATT). GATT đóng vai trò là khung pháp lý chủ yếu của hệ thống thương mại đa phương trong suốt gần 50 năm sau đó. Các nước tham gia GATT đã tiến hành 8 vòng đàm phán, ký kết thêm nhiều thỏa ước thương mại mới. Vòng đám phán thứ tám, Vòng đàm phán Uruguay, kết thúc vào năm 1994 với sự thành lập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) thay thế cho GATT. Các nguyên tắc và các hiệp định của GATT được WTO kế thừa, quản lý, và mở rộng. Không giống như GATT chỉ có tính chất của một hiệp ước, WTO là một tổ chức, có cơ cấu tổ chức hoạt động cụ thể. WTO chính thức được thành lập vào ngày 1 tháng 1 năm 1995 2. Cơ cấu tæ chøc vµ nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña WTO: 2.1. Bé m¸y tæ chøc cña WTO Trong tổ chức thương mại thế giới WTO c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña WTO lµ héi nghÞ bé tr­ëng Chøc n¨ng th­êng trùc cña §¹i héi ®ång lµ b¸o c¸o lªn Héi nghÞ Bé tr­ëng vµ ®ãng vai trß lµ mét c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ång thêi lµ c¬ quan rµ so¸t chÝnh s¸ch cña WTO. D­íi §¹i héi ®ång lµ Héi ®ång vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸, Héi ®ång vÒ th­¬ng m¹i dÞch vô, vµ Héi ®ång vÒ c¸c khÝa c¹nh liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i cña quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. C¸c Héi ®ång trªn chÞu tr¸ch nhiÖm ®iÒu hµnh viÖc thùc thi hiÖp ®Þnh WTO vÒ tõng lÜnh vùc th­¬ng m¹i t­¬ng øng. 2.2. Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña WTO Ho¹t ®éng cña WTO dựa vµo 5 nguyªn t¾c c¬ b¶n: Thứ nhất: Nguyªn t¾c kh«ng ph©n biÖt ®èi xö Nguyªn t¾c nµy thÓ hiÖn qua 2 quy chÕ: - Quy chÕ ®·i ngé Tèi huÖ quèc (MFN) lµ quy chÕ mçi n­íc thuéc WTO ph¶i giµnh cho s¶n phÈm nhËp khÈu tõ mét quèc gia thµnh viªn kh¸c ®èi xö kh«ng kÐm ­u ®·i h¬n so víi s¶n phÈm nhËp khÈu tõ mét n­íc thø ba kh¸c. - Quy chÕ ®èi xö quèc gia (NT) lµ quy chÕ mµ mçi n­íc thµnh viªn cña WTO kh«ng giµnh cho s¶n phÈm néi ®Þa nh÷ng ­u ®·i h¬n so víi s¶n phÈm cña n­íc ngoµi. Thứ hai: Nguyªn t¾c ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ngµy cµng thuËn lîi, tù do th«ng qua ®µm ph¸n Mçi n­íc ph¶i x©y dùng lé tr×nh c¾t gi¶m thuÕ vµ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ theo tho¶ thuËn ®· th«ng qua ë c¸c vßng ®µm ph¸n ®µm ph¸n song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Thứ ba: Nguyªn t¾c x©y dùng m«i tr­êng kinh doanh dÔ dù ®o¸n ChÝnh phñ c¸c n­íc thµnh viªn thuéc WTO kh«ng thay ®æi c¬ chÕ chÝnh s¸ch kinh tÕ mét c¸ch tuú tiÖn g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp vµ nhµ nhËp khÈu. Thứ tư: Nguyªn t¾c t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh mang tÝnh c¹nh tranh b×nh ®¼ng ChÝnh phñ cña c¸c n­íc thuéc WTO ngoµi thùc hiÖn nghiªm chØnh 2 c¬ chÕ MFN vµ NT, th× cßn ph¶i gi¶m viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p c¹nh tranh kh«ng b×nh ®¼ng nh­ trî gi¸, trî cÊp xuÊt khÈu.. Thứ năm: Nguyªn t¾c giµnh mét sè ­u ®·i vÒ th­¬ng m¹i cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn WTO ¸p dông c¸c nguyªn t¾c nµy th«ng qua c¸c biÖn ph¸p: Giµnh ­u ®·i thuÕ nhËp khÈu khi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (GSP). Kh«ng ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c nghÜa vô cña WTO nh­ c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Thêi gian qu¸ ®é ®Ó ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i phï hîp víi quy ®Þnh cña WTO dµi h¬n. 3. C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO Nh÷ng néi dung cèt lâi cña HiÖp ®Þnh bao gåm 4 vÊn ®Ò c¬ b¶n, thÓ hiÖn trong 4 HiÖp ®Þnh: Th­¬ng m¹i hµng ho¸ GATT, th­¬ng m¹i dÞch vô GATS, së h÷u trÝ tuÖ TRIPS, quan hÖ ®Çu t­ TRIMS. 3.1. Th­¬ng m¹i hµng ho¸ (GATT): Néi dung c¬ b¶n vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸ lµ: Thùc hiÖn nguyªn t¾c ®èi xö tèi huÖ quèc (MFN) ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu cã xuÊt xø tõ c¸c n­íc kh¸c nhau vµ nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia (NT) ®èi víi hµng nhËp khÈu vµ hµng s¶n xuÊt trong n­íc. WTO thõa nhËn thuÕ quan (thuÕ nhËp khÈu) lµ biÖn ph¸p b¶o hé thÞ tr­êng néi ®Þa duy nhÊt ®­îc ¸p dông. C¸c n­íc thuéc WTO ph¶i gi¶m thuÕ quan vµ kh«ng t¨ng thuÕ nhËp khÈu ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t ®éng th­¬ng m¹i. ¸p dông c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu tuy nhiªn trong tr­êng hîp cÇn thiÕt vÉn cã thÓ ¸p dông nh­: ®¶m b¶o an ninh quèc gia, b¶o vÖ v¨n ho¸ truyÒn thèng, m«i tr­êng, søc kháe, céng ®ång... C«ng nhËn quyÒn kinh doanh xuÊt nhËp khÈu cña c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n kh«ng ph©n biÖt thµnh phÇn kinh tÕ cña n­íc m×nh còng nh­ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cña n­íc thµnh viªn WTO trªn l·nh thæ n­íc m×nh. H¹n chÕ trî cÊp trµn lan cña ChÝnh phñ vµ chèng b¸n ph¸ gi¸ lµm sai lÖch th­¬ng m¹i c«ng b»ng. Quy ®Þnh gi¸ trÞ tÝnh thuÕ quan vµ gi¸ giao dÞch thùc tÕ chø kh«ng ph¶i lµ gi¸ do c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ¸p ®Æt... WTO cho phÐp c¸c n­íc thµnh viªn ®­îc duy tr× Doanh nghiÖp th­¬ng m¹i Nhµ n­íc víi ®iÒu kiÖn c¸c doanh nghiÖp nµy ho¹t ®éng hoµn toµn trªn c¬ chÕ thÞ tr­êng. C¸c n­íc thuéc WTO ®­îc ¸p dông biÖn ph¸p b¶o vÖ t¹m thêi ®Ó b¶o vÖ thÞ tr­êng néi ®Þa. HiÖp ®Þnh dÖt may: ATC thay thÕ HiÖp ®Þnh ®a sîi (MFA) víi néi dung chÝnh cña ATC lµ: c¸c n­íc thµnh viªn WTO th«ng qua 4 giai ®o¹n gi¶m h¹n ng¹ch vµ tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn h¹n ng¹ch vµo ®Çu n¨m 2005. 3.2. HiÖp ®Þnh chung th­¬ng m¹i dÞch vô ®èi víi - GATS Môc tiªu cña HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i - dÞch vô lµ ®Ó kÝch thÝch c¹nh tranh nh»m t¹o ra nhiÒu dÞch vô s½n sµng h¬n, rÎ h¬n, chÊt l­îng hoµn h¶o h¬n nh»m tho¶ m·n c¸c nhu cÇu kinh doanh s¶n xuÊt, th­¬ng m¹i vµ n©ng cao møc sèng nh©n d©n. C¸c nguyªn t¾c ¸p dông trong më cöa thÞ tr­êng th­¬ng m¹i dÞch vô: Nguyªn t¾c tèi huÖ quèc (MFN): ®©y lµ nguyªn t¾c b¾t buéc nh»m t¹o mét “s©n ch¬i” b×nh ®¼ng cho c¸c dÞch vô n­íc ngoµi trªn thÞ tr­êng cña n­íc dÞch vô. Nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia (NT): nguyªn t¾c nµy chØ thùc hiÖn trªn c¬ së kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®µm ph¸n vµ c¸c cam kÕt vÒ tiÕn tr×nh tù do ho¸ dÞch vô gi÷a c¸c thµnh viªn. 3.3. HiÖp ®Þnh vÒ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ §èi t­îng ®iÒu chØnh cña HiÖp ®Þnh (TRIPS) B¶n quyÒn vµ c¸c quyÒn cã liªn quan. Nh·n hiÖu hµng ho¸ ChØ dÉn ®Þa lý KiÓu d¸ng c«ng nghiÖp S¸ng chÕ ThiÕt kÕ bè trÝ m¹ch thÝch hîp BÝ mËt th«ng tin th­¬ng m¹i H¹n chÕ c¸c ho¹t ®éng chèng c¹nh tranh trong c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ C¸c nguyªn t¾c cña chÝnh cña HiÖp ®Þnh TRIPS Nguyªn t¾c MFN: ®ßi hái mét n­íc thµnh viªn cña WTO giµnh nh÷ng ­u ®·i, ­u tiªn hoÆc miÔn trõ ¸p dông b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ liªn quan ®Õn ho¹t ®éng th­¬ng m¹i cho c«ng d©n cña mét quèc gia th× còng ph¶i giµnh nh÷ng ®iÒu kiÖn t­¬ng tù cho c¸c c«ng d©n cña tÊt c¶ c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c thuéc WTO. Nguyªn t¾c NT: mçi n­íc thµnh viªn WTO cho c¸c c«ng d©n cña c¸c n­íc thµnh viªn kh¸c nh÷ng ®èi xö kh«ng kÐm thuËn lîi h¬n vÒ b¶o hé quyÒn së h÷u trÝ tuÖ cã liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i so víi c«ng d©n cña n­íc m×nh. 3.4. HiÖp ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ®Çu t­ liªn quan ®Õn th­¬ng m¹i (TRIMS) Néi dung cña TRIMS: - Cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ®­îc h­ëng nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia NT trong ho¹t ®éng ®Çu t­ sang c¸c n­íc thµnh viªn thuéc WTO. - Lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p th­¬ng m¹i g©y trë ng¹i cho ho¹t ®éng ®Çu t­: C¸c biÖn ph¸p b¾t buéc hay ®iÒu kiÖn vÒ quy ®Þnh mét “tØ lÖ néi ®Þa ho¸” ®èi víi c¸c doanh nghiÖp; c¸c biÖn ph¸p “c©n b»ng th­¬ng m¹i” buéc doanh nghiÖp ph¶i tù c©n ®èi vÒ khèi l­îng vµ trÞ gi¸ xuÊt nhËp khÈu, vÒ ngo¹i hèi,... 4. Lîi Ých cña viÖc trë thµnh thµnh viªn cña WTO Mét lµ:c¸c nguyªn t¾c ®a ph­¬ng chÆt chÏ b¶o ®¶m mét m«i tr­êng th­¬ng m¹i æn ®Þnh cã thÓ tiªn liÖu ®­îc vµ t¹o ra mèi quan hÖ th­¬ng m¹i ch¾c ch¾n. Tham gia WTO cho phÐp c¸c n­íc thµnh viªn thùc sù tham gia vµo nhÞp sèng chung cña kinh tÕ toµn cÇu, tiÕp cËn víi m«i tr­êng th­¬ng m¹i cã quy m« toµn cÇu, mang tÝnh ch¾c ch¾n, cã hÖ thèng bÒn v÷ng vµ t­¬ng ®èi æn ®Þnh, t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trong n­íc. Hai lµ: viÖc thùc hiÖn c¸c HiÖp ®Þnh WTO nh×n chung më réng c¬ héi th­¬ng m¹i cho c¸c n­íc thµnh viªn. HiÖn t¹i th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn WTO chiÕm trªn 90% khèi l­îng th­¬ng m¹i th­¬ng m¹i thÕ giíi. Gia nhËp WTO sÏ gióp cho c¸c n­íc thµnh viªn cã ®iÒu kiÖn më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu, ®­îc h­ëng quy chÕ tèi huÖ quèc, ®­îc h­ëng nhiÒu thuËn lîi kh¸c nh­ viÖc gi¶m hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan, h­ëng GSP. Ba lµ: chØ c¸c n­íc thµnh viªn WTO míi cã kh¶ n¨ng h­ëng c¸c quyÒn ®­îc ghi trong c¸c HiÖp ®Þnh WTO. Bëi lÏ c¸c n­íc kh«ng ph¶i lµ thµnh viªn cña WTO th× kh«ng ®­îc quyÒn tham gia th­¬ng l­îng ph©n chia quyÒn lîi vµ thÞ tr­êng, kh«ng cã th«ng tin, kh«ng cã quyÒn ®Êu tranh, ph¸t biÓu khi cã vÊn ®Ò x¶y ra hoÆc c¸c tho¶ thuËn cã thÓ g©y ph­¬ng h¹i ®Õn lîi Ých cña quèc gia m×nh. Bèn lµ: c¸c HiÖp ®Þnh WTO kh«ng ngõng n©ng cao tÝnh trong s¸ng minh b¹ch cña chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ tËp qu¸n th­¬ng m¹i, ®iÒu nµy lµm t¨ng c­êng sù æn ®Þnh trong quan hÖ th­¬ng m¹i. N¨m lµ: c¸c n­íc thµnh viªn tiÕp cËn víi c¬ chÕ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO ®Ó b¶o vÖ lîi Ých vµ quyÒn th­¬ng m¹i cña m×nh. Trong qóa tr×nh tù do ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ th­¬ng m¹i, dï cã tÝch cùc ®Õn ®©u còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng cuéc tranh chÊp quyÒn lîi lÉn nhau. NÕu cø ®Ó phã mÆc th× nh÷ng cuéc tranh chÊp nµy cã thÓ kÐo dµi vµ dÔ dÉn ®Õn nh÷ng xung ®ét nghiªm träng. WTO sÏ ®ãng vai trß träng tµi duy nhÊt, gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn th­¬ng m¹i ®ã mét c¸ch tÝch cùc. Tõ ngµy thµnh lËp ®Õn nay, WTO ®· gi¶i quyÕt h¬n 200 vô tranh chÊp th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc thµnh viªn. S¸u lµ: viÖc trë thµnh thµnh viªn sÏ t¹o ra c¸c c«ng cô ®Ó n©ng cao lîi Ých kinh tÕ cña c¸c thµnh viªn th«ng qua viÖc tham gia vµo c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®a biªn. Sù gi¶m bít hµng rµo th­¬ng m¹i tÊt yÕu th­¬ng m¹i t¨ng tr­ëng, sÏ lµm t¨ng thu nhËp c¶ thu nhËp quèc d©n vµ thu nhËp c¸ nh©n, kÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o thªm viÖc lµm míi cho hµng tr¨m triÖu ng­êi lao ®éng. B¶y lµ: khi lµ thµnh viªn chÝnh thøc cña tæ chøc WTO, c¸c n­íc sÏ t¹o dùng vÞ trÝ trong tiÕn tr×nh toµn cÇu ho¸ vÒ kinh tÕ, ngoµi ra cßn cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó hîp t¸c, ®Êu tranh vµ b¶o vÖ quyÒn lîi cña quèc gia m×nh. 5. C¸c hiÖp ®Þnh liªn quan ®Õn lÜnh vùc n«ng nghiÖp cña WTO 5.1. HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp bao gåm 13 phÇn vµ 21 ®iÒu kho¶n vµ 5 phô lôc kÌm theo. Nh÷ng néi dung chÝnh cña HiÖp ®Þnh gåm cã: 5.1.1. TiÕp cËn thÞ tr­êng WTO cho phÐp b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc b»ng thuÕ quan nh­ng ph¶i cam kÕt møc thuÕ trÇn nhÊt ®Þnh ®Ó ®¶m b¶o trong t­¬ng lai møc thuÕ nhËp khÈu kh«ng ®­îc cao h¬n møc thuÕ trÇn ®· cam kÕt. Ngoµi ra, cßn ph¶i cam kÕt lÞch tr×nh gi¶m thuÕ. Trong n«ng nghiÖp, c¸c n­íc thµnh viªn ph¸t triÓn cam kÕt gi¶m thuÕ quan trung b×nh 36% trong vßng 6 n¨m, Ýt nhÊt gi¶m 15% cho mçi s¶n phÈm; c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ gi¶m 24% trong vßng 10 n¨m, Ýt nhÊt lµ 10% cho mçi s¶n phÈm. Ngoµi ra c¸c n­íc thµnh viªn ph¶i lo¹i bá c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan nh­ h¹n chÕ ®Þnh l­îng (h¹n ng¹ch xuÊt khÈu, h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu, giÊy phÐp kh«ng tù ®éng...) nh»m b¶o hé s¶n xuÊt néi ®Þa vµ tiªu dïng trong n­íc. Trong nh÷ng tr­êng hîp vµ bèi c¶nh nhÊt ®Þnh WTO cho phÐp sö dông mét sè biÖn ph¸p phi thuÕ nh­ c¸c biÖn ph¸p kü thuËt ®Ó b¶o vÖ con ng­êi, ®éng vËt, thùc vËt vµ b¶o vÖ m«i tr­êng víi ®iÒu kiÖn lµ c¸c biÖn ph¸p nµy kh«ng h¹n chÕ vµ bãp mÐo th­¬ng m¹i mét c¸ch v« lý hoÆc t¹o ra sù ®èi xö tïy tiÖn. 5.1.2. Hç trî trong n­íc ®èi víi n«ng nghiÖp Hç trî trong n­íc ®ù¬c ph©n thµnh ba d¹ng hép: hép xanh l¸ c©y (green box), hép xanh lam (blue box) vµ hép hæ ph¸ch (amber box). C¸c n­íc ph¶i c¾t gi¶m trî cÊp d¹ng hép hæ ph¸ch nh­ng vÉn ®­îc duy tr× vµ kh«ng ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m trî cÊp d¹ng hép xanh l¸ c©y vµ hép xanh lam. Nhãm chÝnh s¸ch hép xanh l¸ c©y (green box) Gåm tÊt c¶ biÖn ph¸p trî cÊp kh«ng t¹o ra hoÆc rÊt Ýt bãp mÐo th­¬ng m¹i vµ ¶nh h­ëng tíi s¶n xuÊt ®èi víi hµng n«ng s¶n, ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn: - §ù¬c thùc hiÖn th«ng qua mét ch­¬ng tr×nh tµi trî b»ng ng©n s¸ch Nhµ n­íc kh«ng liªn quan ®Õn c¸c kho¶n thu tõ ng­êi tiªu dïng; - Kh«ng cã t¸c dông trî gi¸ cho ng­êi s¶n xuÊt; - Thuéc diÖn 12 d¹ng trî cÊp ®­îc HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp quy ®Þnh hoÆc ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn do HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp quy ®Þnh gåm: c¸c dÞch vô chung; dù tr÷ quèc gia v× môc ®Ých an ninh l­¬ng thùc; trî gióp l­¬ng thùc trong n­íc; trî cÊp thu nhËp cho ng­êi cã møc thu nhËp d­íi møc tèi thiÓu do Nhµ n­íc quy ®Þnh; ch­¬ng tr×nh gi¶m nhÑ thiªn tai; ch­¬ng tr×nh an toµn vµ b¶o hiÓm thu nhËp; hç trî chuyÓn dÞch c¬ cÊu th«ng qua ch­¬ng tr×nh trî gióp håi h­u cho ng­êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp;.... Nhãm chÝnh s¸ch hép xanh lam (blue box) Bao gåm c¸c kho¶n chi tr¶ trùc tiÕp trong c¸c ch­¬ng tr×nh h¹n chÕ s¶n xuÊt tho¶ m·n trong c¸c ®iÒu kiÖn: c¸c kho¶n chi tr¶ c¨n cø theo diÖn tÝch hoÆc sè l­îng cè ®Þnh; c¸c kho¶n chi tr¶ tÝnh cho 85% hoÆc d­íi 85% møc s¶n l­îng c¬ së; c¸c kho¶n chi tr¶ cho ch¨n nu«i ®­îc tÝnh theo sè ®Çu gia sóc, gia cÇm cè ®Þnh. Trî cÊp thuéc ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ®­îc miÔn trõ cam kÕt c¾t gi¶m gåm: trî cÊp ®Çu t­; trî cÊp ®Çu t­ cho ng­êi nghÌo cã thu nhËp thÊp hoÆc n«ng d©n ë vïng khã kh¨n; trî cÊp ®Ó n«ng d©n chuyÓn tõ trong c©y thuèc phiÖn sang trång c©y kh¸c. Nhãm chÝnh s¸ch hép hæ ph¸ch (amber box) HiÖp ®Þnh N«ng nghiÖp quy ®Þnh møc hç trî trong n­íc tèi ®a (®­îc tÝnh lµ Tæng møc hç trî gép AMS) mµ c¸c n­íc ph¶i tÝnh to¸n, khai b¸o theo biÓu mÉu quy ®Þnh (ACC /4) ph¶i cam kÕt c¾t gi¶m nÕu v­ît qu¸ møc cho phÐp. §èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn møc hç trî cho phÐp lµ b»ng 5% so víi gi¸ trÞ s¶n l­îng cña s¶n phÈm ®­îc hç trî. §èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn møc nµy lµ 10%. BiÖn ph¸p hç trî gåm: Hç trî gi¸ thÞ tr­êng: ¸p dông giÊy phÐp, h¹n ng¹ch ®Ó hç trî gi¸ trong n­íc lµm cho gi¸ trong n­íc kh«ng ph¶n ¸nh ®óng theo gi¸ thÞ tr­êng quèc tÕ. Hç trî gi¸ b»ng c¸ch thu mua theo gi¸ can thiÖp cña ChÝnh phñ C¸c lo¹i trî cÊp kh¸c. 5.1.3. Trî cÊp xuÊt khÈu Gi¸ trÞ trî cÊp xuÊt khÈu ph¶i gi¶m 36%, vµ khèi l­îng xuÊt khÈu ®­îc trî cÊp ph¶i gi¶m 21% ®èi víi mçi s¶n phÈm trong giai ®o¹n chuyÓn tiÕp tÝnh theo sè liÖu n¨m 1986 – 2006 .Theo quy ®Þnh cña WTO, trî cÊp xuÊt khÈu gåm: - Nhµ n­íc trî cÊp trùc tiÕp cho ng­êi s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu; - Nhµ n­íc b¸n hoÆc thanh lý l­îng dù tr÷ n«ng s¶n víi gi¸ rÎ h¬n gi¸ néi ®Þa; - Nhµ n­íc tµi trî c¸c kho¶n chi tr¶ cho xuÊt khÈu n«ng s¶n kÓ c¶ kho¶n t¶i trî tõ nguån thu thuÕ vµ c¸c kho¶n ®­îc ®Ó l¹i; - Trî cÊp cho n«ng s¶n dùa trªn hµm l­îng n«ng s¶n xuÊt khÈu; - Trî cÊp ®Ó gi¶m chi phÝ tiÕp thÞ xuÊt khÈu cho n«ng s¶n. - ¦u ®·i vÒ c­íc phÝ vËn t¶i trong n­íc vµ quèc tÕ ®èi víi hµng xuÊt khÈu; 5.1.4. Tù vÖ ®Æc biÖt C¸c ®iÒu kho¶n vÒ quyÒn tù vÖ ®Æc biÖt (®­îc ¸p dông khi khèi l­îng nhËp khÈu t¨ng hay khi gi¸ c¶ gi¶m so víi gi¸ c¶ trung b×nh thêi kú 1986 - 1988) cho phÐp ®Æt thªm mét sè thuÕ phô thu tíi mét møc ®é x¸c ®Þnh nh­ng kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö (khi khèi l­îng t¨ng) vµ chØ ¸p dông theo tõng tr­êng hîp cô thÓ. 5.2. HiÖp ®Þnh TBT HiÖp ®Þnh bao gåm 15 §iÒu vµ 3 Phô lôc kÌm theo. Néi dung cña HiÖp ®Þnh bao gåm c¸c quy ®Þnh vÒ mÆt kü thuËt, c¸c tiªu chuÈn, c¸c thñ tôc ®¸nh gi¸ hîp chuÈn, kÓ c¶ hîp chuÈn vÒ mÆt bao b×, nh·n m¸c. HiÖp ®Þnh TBT quy ®Þnh c¸c quèc gia kh«ng ®­îc cã c¸c quy ®Þnh ph©n biÖt ®èi xö mang tÝnh v« c¨n cø gi÷a c¸c s¶n phÈm do nguån gèc xuÊt xø cña c¸c s¶n phÈm, vµ ®Ó ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, cÇn ph¶i lùa chän ¸p dông c¸c biÖn ph¸p Ýt g©y c¶n trë nhÊt cho th­¬ng m¹i. HiÖp ®Þnh còng quy ®Þnh nh÷ng nguyªn t¾c thñ tôc nhÊt ®Þnh mµ c¸c n­íc ph¶i tu©n thñ khi ¸p dông c¸c biÖn ph¸p tiªu chuÈn kü thuËt kh«ng dùa trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ. Tr­íc khi ¸p dông ph¶i th«ng b¸o tr­íc cho Ban Th­ ký WTO vµ còng ph¶i th«ng b¸o cho n­íc xuÊt khÈu ®Ó hä cã c¬ héi tham kh¶o vµ ®ãng gãp ý kiÕn. 5.3. HiÖp ®Þnh SPS HiÖp ®Þnh quy ®Þnh vÒ c¸c biÖn ph¸p qu¶n lý vµ kiÓm so¸t cã liªn quan ®Õn søc khoÎ cña ®éng vËt, thùc vËt vµ cña con ng­êi, quy ®Þnh b¾t buéc ph¶i quy chiÕu ®Õn c¸c chuÈn mùc quèc tÕ. NÕu mét quèc gia quy ®Þnh c¸c tiªu chuÈn vÒ vÖ sinh dÞch tÔ vµ b¶o vÖ thùc vËt kh¸c víi c¸c tiªu chuÈn do c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ khuyÕn nghÞ ¸p dông th× quèc gia ®ã ph¶i ®­a ra c¨n cø gi¶i thÝch vÒ mÆt khoa häc, chuyªn m«n, cã ¸p dông mét thñ tôc ph©n tÝch rñi ro ®· ®­îc quy ®Þnh thèng nhÊt. HiÖp ®Þnh còng quy ®Þnh nghÜa vô ph¶i th«ng tin cho c¸c n­íc thø ba vÒ nh÷ng thay ®æi trong quy ®Þnh ph¸p luËt quèc gia vµ quy ®Þnh râ r»ng c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ ®­îc ¸p dông kh«ng nh»m môc ®Ých b¶o hé. Ch­¬ng 2:ViÖc gia nhËp wto cã ¶nh h­ëng ®Õn xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam I. Thùc tr¹ng cña ngµnh xuÊt khÈu g¹o cña viÖt nam 1.1. S¶n l­îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o. Tõ khi ®æi míi 1986 ®Õn nay 2006 s¶n xuÊt lóa t¨ng tr­ëng liªn tôc c¶ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng. N¨m 1986, diÖn tÝch gieo trång lóa chØ cã 5688,6 ngh×n ha, n¨ng suÊt b×nh qu©n 28,1 t¹/ha/vô vµ s¶n l­îng lµ 16,9 triÖu tÊn th× ®Õn n¨m 2006 con sè t­¬ng øng lµ: 7320 ngh×n ha, 48,9ta/ha vµ 35,83 triÖu tÊn. Xu h­íng nµy cßn tiÕp tôc t¨ng trong nh÷ng n¨m tíi v× tiÒm n¨ng t¨ng n¨ng suÊt vÉn cßn. Tèc ®é t¨ng s¶n l­îng l­¬ng thùc lu«n lu«n cao h¬n tèc ®é t¨ng d©n sè, nªn l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi cña ViÖt Nam t¨ng dÇn. NÕu nh­ n¨m 1990 l­¬ng thùc b×nh qu©n ®Çu ng­êi mçi n¨m lµ 324,4 kg th× ®Õn n¨m 1995 lµ 372 kg vµ ®Õn n¨m 2006 lµ 420 kg. §©y lµ xu h­íng Ýt thÊy trong lÞch sö s¶n xó©t lóa g¹o cña c¸c n­íc Ch©u ¸, lÇn ®Çu tiªn xuÊt hiÖn trong lÞch sö n­íc ta. ChÝnh sù t¨ng nhanh vµ æn ®Þnh cña s¶n l­îng lóa g¹o ViÖt Nam ®· gãp phÇn tÝch cùc gi¶m sù c¨ng th¼ng vÒ thiÕu l­¬ng thùc trªn thÕ giíi. §èi víi n­íc ta xu h­íng nµy ®· kh¾c phôc mét c¸ch c¬ b¶n t×nh tr¹ng thiÕu ®ãi gi¶m nghÌo kÐo dµi nhiÒu thËp kû tr­íc ®æi míi, t¹o ®µ cho viÖc æn ®Þnh an ninh l­¬ng thùc quèc gia, ®Èy m¹nh ®­îc ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o víi vÞ trÝ n­íc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai trªn thÕ giíi (chØ sau Th¸i Lan) vµ dÉn ®Çu thÕ giíi vÒ t¨ng s¶n l­îng l­¬ng thùc. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë b¶ng sau:  B¶ng 1: S¶n l­îng xuÊt khÈu g¹o chÝnh cña mét sè n­íc trªn thÕ giíi. ( §¬n vÞ tÝnh: 1000 tÊn) N¨m 2003-2004 2004-2005 2005-2006 2006-2007 ViÖt Nam 3.800 5.100 5.300 4.800 Th¸i Lan 10.137 7.250 7.700 7.500 Ên §é 3.172 4.500 4.000 3.500 Pakistan 1.986 2.650 2.850 3.500 Mü 3.090 3.900 3.750 3.700 Ai CËp 820 1.100 1.100 1.000 Myanmar 130 175 200 100 (Nguån: sè 232 t¹p chÝ thÞ tr­êng gi¸ c¶ 7._.-2006) Nh×n vµo b¶ng sè liÖi trªn ta cã thÓ thÊy r»ng ViÖt Nam lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o lín thø hai trªn thª giíi. S¶n l­îng g¹o xuÊt khÈu cña Viªt Nam lµ æn ®Þnh. Do s¶n xuÊt t¨ng nhanh vµ æn ®Þnh, møc s¶n xuÊt lóa g¹o liªn tôc t¨ng nªn trong nh÷ng n¨m qua, s¶n l­îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng nhanh h¬n. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau: B¶ng 2: S¶n l­îng vµ kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam tõ 1989- 2006. N¨m S¶n l­îng xuÊt khÈu Kim ng¹ch xuÊt khÈu S¶n l­îng ( 1000 tÊn) Thay ®æi so víi n¨m tr­íc( %) . Kim ng¹ch (triÖu USD) Thay ®æi so vèi n¨m tr­íc(%), 1989 1.420 __ 290,0 __ 1996 3.003 +51,05 868,4 +63,82 1999 4.550 +19,74 1.012,0 - 1,84 2000 3.500 - 23,08 668,0 - 33,99 2001 3.729 +6,54 624,4 - 6,48 2002 3.240 - 13,11 725,5 +16,12 2003 3.800 +17,3 715,16 -1,5 2004 5.100 +1628,8 1.183,2 +2031,12 2005 5.000 -0,02 1.375 +16,21 2006 4.800 -0,04 1.305 -0,05 ( Nguån: Tæng côc thèng kª - Bé Th­¬ng m¹i) Trong nh÷ng n¨m qua, kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o ®· ®ãng mét vai trß quan träng trong s¶n l­îng tÝch luü vèn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Tõ n¨m 1989 dÕn n¨m 2006, ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu trªn 53,7 triÖu tÊn g¹o ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu gÇn 11.918,72 triÖu USD. G¹o ®· trë thµnh mét trong 10 mÆt hµng xuÊt khÈu chñ lùc cña ViÖt Nam, kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o chiÕm mét tû träng ®¸ng kÓ trong kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. D­íi ®©y lµ b¶ng tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam : B¶ng 3: Kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu. N¨m KNXK (triÖu USD) KNXK G¹o (triÖu USD) Tû träng (%) 1990 2.404 304,6 13 1997 9.185 900,0 9,8 1998 9.360 1.031,0 11 1999 11.540 1.012,0 8,8 2000 14.308 668,0 4,6 2001 15.027 624,4 4,2 2002 16.530 725,5 4,4 2003 20662,5 715,16 3,46 2004 27.816,2 1183,2 4,3 2005 38.320 1375 3,6 2006 39.600 1305 3,3 ( nguån: bé Th­¬ng m¹i ) Tõ b¶ng 3 cho thÊy, trong nh÷ng n¨m 90 kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o lu«n chiÕm mét tû träng t­¬ng ®èi (kho¶ng 8-12%) trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc. Cã ®­îc kÕt qu¶ ®ã lµ do ViÖt Nam ®· xuÊt khÈu g¹o víi sè l­îng t­¬ng ®èi lín cïng víi gi¸ c¶ kh¸ cao. Nh­ng qua b¶ng trªn ta thÊy r»ng tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o tõ n¨m 2000 trë l¹i ®©y ®· gi¶m trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc so víi nh÷ng n¨m tr­íc. §ã lµ do thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng, cÇu vÒ g¹o trªn thÕ giíi ®· gi¶m, hiÖn nay thÞ hiÕu vÒ g¹o chÊt l­îng cao ngµy cµng t¨ng mµ g¹o cña ViÖt Nam th× vÉn ch­a ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu kh¾t khe cña quèc tÕ vÒ chÊt l­îng, v× vËy gi¸ g¹o ViÖt Nam thÊp lµm cho kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o gi¶m. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c¶ n­íc ®ang t¨ng dÇn, ®Ó n©ng cao tû träng kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o th× mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn lµ ViÖt Nam ph¶i chó träng ®Õn chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu, do ®ã dï g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam khèi l­îng cã gi¶m nh­ng gi¸ trÞ xuÊt l¹i cao. 2.2. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. ViÖt Nam chØ thùc sù lµ n­íc xuÊt khÈu g¹o lín tõ n¨m 1989. Tõ ®ã viÖc x©m nhËp vµ më réng thÞ tr­êng cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m ®Çu ®· gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n v× th­êng ®ông ®Õn nh÷ng khu vùc lµ thÞ tr­êng quen thuéc cña c¸c n­íc xuÊt khÈu truyÒn thèng ®Æc biÖt lµ Th¸i Lan. Nh÷ng n¨m qua ViÖt Nam ®· tÝch cùc më réng c¸c mèi quan hÖ, tham gia vµo c¸c tæ chøc kinh tÕ quèc tÕ. Trªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam ®· cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt theo h­íng ®a d¹ng h¬n. B¶ng 4: Quy m« vµ thÞ phÇn xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001- 2006. N¨m L­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ( 1000 tÊn) L­îng g¹o mËu dÞch ThÕ Giíi ( 1000 tÊn) ThÞ phÇn cña ViÖt Nam (%) 2001 3.729 24.453 15,2 2002 3.240 24.949 13,0 2003 3.800 27.116 14 2004 5.100 28.291 18,03 2005 5.000` 26290 19 2006 4.800 28600 16,8 (Nguån: sè 232 t¹p chÝ thÞ tr­êng gi¸ c¶ 7-2007) Ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu xuÊt khÈu g¹o, ViÖt Nam ®· chiÕm mét thÞ phÇn kh¸ trong tæng l­îng g¹o mËu dÞch thÕ giíi, thÞ phÇn g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam còng t¨ng dÇn theo nhu cÇu thÕ giíi qua c¸c n¨m. Nhu cÇu g¹o trªn thÕ giíi ngµy cµng t¨ng do chÞu ¶nh h­ëng chÝnh t¸c ®éng cña yÕu tè thêi tiÕt, c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ tèc ®é t¨ng d©n sè.ThÞ phÇn cña ViÖt Nam t¨ng tõ 8,1% n¨m 1991 tíi 18% n¨m 1999 n¨m 2002 lµ 13% vµ n¨m 2006 lµ 16,8%. Trong thêi gian ®Çu do g¹o ViÖt Nam vÉn cßn xa l¹ so víi thÞ tr­êng quèc tÕ v× vËy thÞ phÇn ch­a cao. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, g¹o ViÖt Nam ®· t¹o ®­îc tªn tuæi b»ng c¸ch gi÷ v÷ng vÞ trÝ n­íc xuÊt khÈu thø 2 trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, do ®ã thÞ phÇn t¨ng lªn ®¸ng kÓ. ThÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt cña ViÖt Nam vÉn lµ khu vùc Ch©u ¸, kÕ ®Õn lµ Ch©u Phi vµ Ch©u Mü. C¬ cÊu thÞ tr­êng g¹o ViÖt Nam ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau: Tõ khi b¾t ®Çu xuÊt khÈu g¹o ®Õn nay th× thÞ tr­êng chñ yÕu cña ViÖt Nam vÉn lµ thÞ tr­êng Ch©u ¸ (chiÕm kho¶ng 50% tæng gi¸ trÞ kim ng¹ch). ThÞ tr­êng nµy lu«n ®­îc ViÖt Nam theo dâi chÆt chÏ, v× hÇu hÕt c¸c n­íc Ch©u ¸ th­êng cã tËp qu¸n l©u ®êi tiªu dïng lóa g¹o, ®Òu coi lóa g¹o lµ l­¬ng thùc chñ yÕu cña m×nh. Tõ ®ã ViÖt Nam chuÈn bÞ nguån cung, s½n sµng ®¸p øng nhu cÇu nhËp bæ sung ®ét xuÊt cña khu vùc nµy nhÊt lµ thÞ tr­êng In®«nªsia, Philippin, Iran, Ir¨c, Trung Quèc. HiÖn nay c¸c thÞ tr­êng kh¸c cña ViÖt Nam còng ®ang cã sù thay ®æi theo chiÒu h­íng tÝch cùc, nhÊt lµ thÞ tr­êng tiÒm n¨ng lín nh­ Ch©u Phi th× l­îng g¹o ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo t­¬ng ®èi æn ®Þnh qua c¸c n¨m. V× vËy ®èi víi thÞ tr­êng nµy ViÖt Nam lu«n quan t©m, gi÷ v÷ng vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a. Ngoµi ra, c¸c thÞ tr­êng nhËp khÈu g¹o ViÖt Nam th­êng xuyªn nh­: Nam Mü, Trung §«ng vµ B¾c Mü, ViÖt Nam ®ang tõng b­íc nghiªn cøu ®Ó kh«ng chØ xuÊt sang ®©y lo¹i g¹o phÈm cÊp trung b×nh mµ lµ g¹o phÈm cÊp cao sÏ chiÕm ­u thÕ h¬n. Qua nhiÒu n¨m xuÊt khÈu g¹o, ViÖt Nam ®· tõng b­íc cñng cè vµ gi÷ v÷ng ®­îc thÞ tr­êng c¸c n­íc nh­: Malaysia, Singapore, Hång K«ng, Hµn Quèc, hiÖn nay ViÖt Nam ®ang tõng b­íc th©m nhËp vµo thÞ tr­êng khã tÝnh nh­ng l¹i ®Çy tiÒm n¨ng nh­ NhËt B¶n. §Õn nay tuy g¹o ViÖt Nam ®· cã mÆt trªn 80 n­íc thuéc tÊt c¶ c¸c §¹i lôc, nh­ng sè l­îng g¹o do c¸c tæ chøc ViÖt Nam trùc tiÕp ký kÕt víi c¸c thÞ tr­êng cßn chiÕm tû lÖ thÊp, sè b¸n qua trung gian n­íc ngoµi vÉn chiÕm tû lÖ lín, ®Æc biÖt lµ thÞ tr­êng Ch©u Phi – n¬i tiªu thô khèi l­îng lín g¹o ViÖt Nam th× hÇu hÕt do c¸c trung gian n­íc ngoµi ®øng ra thùc hiÖn, v× vËy g¹o cña ViÖt Nam lu«n bÞ Ðp b¸n víi gÝa thÊp h¬n gi¸ thùc tÕ, ®iÒu ®ã ®· lµm ¶nh h­ëng tíi kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam. Cho ®Õn nay ViÖt Nam ch­a x©y dùng ®­îc cho m×nh mét hÖ thèng b¹n hµng trùc tiÕp tin cËy, cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, ch­a cã chÝnh s¸ch thÝch hîp vÒ b¹n hµng vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. HiÖn nay thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam vÉn lµ vÊn ®Ò bøc xóc ®ßi hái sù nç lùc tõ phÝa Nhµ n­íc vµ c¸c Doanh nghiÖp. ThÞ tr­êng lµ yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. Trong nh÷ng n¨m tíi n­íc ta cÇn tiÕp tôc cñng cè vµ khai th¸c c¸c thÞ tr­êng truyÒn thèng ®ång thêi t×m kiÕm thÞ tr­êng míi. 2.3. Kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi . 2.3.1. VÒ chÊt l­îng. MÆc dï g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®­îc xÕp vµo hµng “Top ten” mét sè mÆt hµng n«ng s¶n nh­ng ®ã chØ lµ vÒ ph­¬ng diÖn s¶n l­îng. Thùc tÕ gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña mÆt hµng g¹o so víi s¶n phÈm cïng lo¹i cña nhiÒu n­íc kh¸c th× vÉn ë møc thÊp. Cã thÓ thÊy r»ng th¸ch thøc lín nhÊt ®èi víi g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt nam lµ chÊt l­îng vµ c«ng nghÖ chÕ biÕn. ChÊt l­îng g¹o ®­îc ®¸nh gi¸ theo tû lÖ tÊm trong g¹o vµ kü thuËt ®¸nh bãng. HiÖn t¹i trong c¬ cÊu s¶n xuÊt g¹o chÊt l­îng cao cña ta cßn Ýt chØ chiÕm mét tû träng nhá trong s¶n l­îng, do ®ã míi chØ ®¸p øng ®­îc nhu cÇu xuÊt khÈu. Trong cïng thêi gian Th¸i Lan xuÊt khÈu g¹o phÈm cÊp cao th­êng chiÕm tíi 60 – 62% cßn ViÖt Nam chØ ë 40 – 45% tæng l­îng g¹o xuÊt khÈu. ChÝnh v× h¹n chÕ nµy mµ g¹o ViÖt Nam ch­a vµo ®­îc c¸c thÞ tr­êng cao cÊp mµ g¹o Mü, Th¸i Lan ®ang chiÕm lÜnh. B¶ng 6: Ph©n lo¹i chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam.(%) Lo¹i g¹o N¨m PhÈm cÊp cao (5-10% tÊm) PhÈm cÊp trung b×nh (15-20% tÊm) PhÈm cÊp thÊp (>25% tÊm) Tæng sè 1999 47 15 44 100 2000 42 26 32 100 2001 41 17 42 100 2002 42 35 23 100 2003 41 40 19 100 2004 43 41 16 100 2005 45 43 12 100 2006 48 42 10 100 (Nguån: T¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n t 1+2-2007) N¨m 1989 lµ n¨m ®Çu tiªn ®Êt n­íc ta trë l¹i xuÊt khÈu g¹o chñ yÕu lµ g¹o cÊp thÊp chiÕm 97,42% (tû lÖ tÊm 25%). Trong thêi kú nµy g¹o xuÊt khÈu cña ta kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi g¹o Th¸i Lan vµ c¸c n­íc cã truyÒn thèng xuÊt khÈu g¹o. Tõ c¸c n¨m sau ®Ó ®¸p øng nhu cÇu c¹nh tranh gay g¾t trªn thÞ tr­êng quèc tÕ n­íc ta ®· tËp trung lín vµo viÖc s¶n xuÊt c¸c lo¹i g¹o cã phÈm cÊp cao, vÒ s¶n xuÊt ta thu thªm ®­îc gièng míi, c¶i t¹o gièng t¨ng thªm l­îng g¹o h¹t dµi cã h­¬ng vÞ ®Ëm ®µ h¬n, vÒ chÕ biÕn ®· c¶i tiÕn ®æi míi, tæ chøc b¶o qu¶n tèt h¬n tõ n¨m 1998 ®Õn nay, chÊt l­îng g¹o ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt, g¹o cÊp cao th­êng xuyªn chiÕm tû träng kho¶ng 40% (n¨m 1999 ®¹t tíi 47%) tû träng g¹o cÊp thÊp gi¶m ®¸ng kÓ, tõ 51,2% n¨m 1993, xuèng cßn 44% n¨m 1999. §Õn n¨m 2006, sù thay ®æi chÊt l­îng g¹o ®­îc thÓ hiÖn qua: tû träng l­îng g¹o cao cÊp 48%, tû träng g¹o cÊp thÊp lµ 10%. Së dÜ tû träng g¹o chÊt l­îng cao vµ g¹o chÊt l­îng thÊp chiÕm phÇn lín trong khèi l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam lµ do thÞ tr­êng g¹o tËp trung chñ yÕu vµo Ch©u Phi vµ Ch©u ¸, n¬i cã nhu cÇu g¹o phÈm cÊp thÊp, cßn g¹o phÈm cÊp cao lµ thÓ hiÖn sù nh¹y bÐn cña ViÖt Nam theo nhu cÇu thÕ giíi. Tõ nh÷ng con sè trong b¶ng ta cã thÓ thÊy ®­îc nh÷ng tiÕn bé cña ngµnh s¶n xuÊt lóa g¹o nãi chung, lÜnh vùc xuÊt khÈu g¹o nãi riªng, ®iÒu ®ã ®­îc chøng minh qua chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ngµy cµng ®­îc c¶i thiÖn tèt h¬n. Nh÷ng thùc tÕ bøc xóc ®ã ®· dÉn ®Õn chÊt l­îng g¹o xuÊt khÈu n­íc ta chØ ®¹t møc trung b×nh trong khu vùc, thÓ hiÖn qua c¸c mÆt sau: ®é ®ång nhÊt kÐm, ®é tr¾ng vµ h×nh d¹ng, kÝch th­íc h¹t kh«ng ®ång ®Òu, ®é b¹c bông cao, tû lÖ h¹t kh¸c mµu, h¹t vµng, h¹t háng, h¹t ®en, ®é Èm, h¹t vì ®Òu cao h¬n g¹o cña c¸c n­íc kh¸c. VÒ chñng lo¹i, g¹o xuÊt khÈu ViÖt Nam chñ yÕu vÉn lµ g¹o tÎ h¹t dµi ®­îc s¶n xuÊt hÇu hÕt ë §BSCL. Cßn lo¹i g¹o h¹t tr¾ng sè 1 víi 100% h¹t nguyªn, g¹o ®Æc s¶n, g¹o th¬m cßn rÊt Ýt. ViÖt Nam chØ míi b­íc ®Çu xuÊt khÈu g¹o t¸m th¬m ®­îc trång ë MiÒn B¾c, g¹o Nµng H­¬ng, Chî §¸o ë MiÒn Nam víi sè l­îng nhá vµ kh«ng ®Òu ®Æn qua c¸c n¨m. Nh×n chung chÊt l­îng vµ chñng lo¹i g¹o xuÊt khÈu cña n­íc ta trong chõng mùc nµo ®ã cßn thÊp, nhÊt lµ so víi g¹o Th¸i Lan, ch­a ®¸p øng ®­îc ®Çy ®ñ nhu cÇu, thÞ hiÕu cña kh¸ch hµng. Víi nh÷ng cè g¾ng hiÖn nay cña ngµnh trång lóa trong viÖc c¶i t¹o gièng, c«ng nghÖ xay x¸t, ®¸nh bãng, chän mµu, chóng ta cã thÓ hy väng r»ng phÈm cÊp g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu h¬n trong vµi n¨m tíi. 2.3.2. VÒ gi¸. Gi¸ c¶ do chÊt l­îng, ®iÒu kiÖn th­¬ng m¹i, quan hÖ cung cÇu quyÕt ®Þnh. HiÖn nay trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cã rÊt nhiÒu lo¹i g¹o, víi mçi lo¹i g¹o, sù biÕn ®éng vÒ gi¸ còng kh¸c nhau, gi¸ c¶ biÕn ®éng cßn phô thuéc vµo thêi vô. Gi¸ g¹o cña thÕ giíi trong nh÷ng n¨m qua th­êng xuyªn biÕn ®éng, do ®ã gi¸ g¹o ViÖt Nam còng cã xu h­íng dao ®éng theo gi¸ c¶ cña thÞ tr­êng thÕ giíi. MÆc dï chóng ta ®¹t kÕt qu¶ cao trong xuÊt khÈu g¹o nh­ng hiÖu qu¶ ch­a cao. Gi¸ g¹o cña ViÖt Nam th­êng thÊp h¬n so víi gi¸ g¹o xuÊt khÈu b×nh qu©n trªn thÕ giíi (FOB - Th¸i Lan). Trong 5 n¨m qua gi¸ g¹o b×nh qu©n cña ViÖt Nam lµ 262,6 USD/tÊn, cßn cña Th¸i Lan b¸n cïng kú lµ 295 USD/tÊn. Nh­ vËy gi¸ g¹o cña Th¸i Lan lu«n cao h¬n gi¸ g¹o cña ViÖt Nam 10 – 13%, nh­ng kh«ng ph¶i do ViÖt Nam tù ®éng h¹ gi¸ mµ buéc ph¶i chÊp nhËn møc gi¸ thÊp, c¸ch biÖt kh¸ xa so víi mÆt hµng g¹o quèc tÕ v× ch­a ®¸p øng ®­îc c¸c tiªu chuÈn nghiªm ngÆt cña thÞ tr­êng nh­: chÊt l­îng s¶n phÈm cßn thÊp vµ kh«ng ®ång ®Òu, c¬ së h¹ tÇng phôcvô xuÊt khÈu g¹o võa thiÕu võa kÐm, n¨ng lùc bèc xÕp thÊp, chi phÝ cao, thiÕu æn ®Þnh trong viÖc cung øng hµng. B¶ng d­íi ®©y cho thÊy sù thua thiÖt vÒ gÝa g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam so víi Th¸i Lan. B¶ng7: Gi¸ g¹o cña ViÖt Nam vµ Th¸i Lan trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. (§¬n vÞ: USD/tÊn). N¨m Gi¸ FOB Th¸i Lan- lo¹i 5% tÊm Gi¸ FOB ViÖt Nam- lo¹i 5% tÊm Chªnh lÖch 2000 190 174 -16 2001 181 198 +17 2002 200 197 - 3 2003 215.2 188,2 -27 2004 254 232 -22 2005 275 283 -18 2006 286 272 -14 (Nguån: Ngo¹i th­¬ng 1 – 2007) Tõ thËp kû 60 trë l¹i ®©y ng­êi ta th­êng dùa vµo gi¸ xuÊt khÈu g¹o cña Th¸i Lan (®iÒu kiÖn giao hµng FOB – B¨ngkok) lµm gi¸ quèc tÕ mÆt hµng g¹o, gi¸ nµy ®­îc xem lµ gi¸ chuÈn mùc, ph¶n ¸nh ®­îc thùc chÊt quan hÖ cung – cÇu vµ quy luËt vËn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi.. Cho ®Õn nay ViÖt Nam hÇu nh­ chØ xuÊt khÈu g¹o theo ®iÒu kiÖn FOB lµ chÝnh, thªm vµo ®ã xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam cßn mang tÝnh chÊt tõng chuyÕn, tõng ®ît nªn khã t×m ®­îc b¹n hµng vµ thÞ tr­êng æn ®Þnh. PhÇn lín g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ph¶i xuÊt sang Singapore ®Ó t¸i xuÊt khÈu v× kh«ng t×m ®­îc thÞ tr­êng trùc tiÕp. §©y còng lµ nguyªn nh©n lµm cho gi¸ g¹o ViÖt Nam thua thiÖt rÊt nhiÒu. MÆt kh¸c n­íc ta n»m trong khu vùc Ch©u ¸, n¬i cã nhiÒu n­íc còng xuÊt khÈu g¹o nªn th­êng bÞ c¹nh tranh, chÌn Ðp gi¸ trªn thÞ tr­êng xuÊt khÈu. ViÖc thiÕu hôt th«ng tin thÞ tr­êng vµ kinh nghiÖm kinh doanh ®· lµm cho gi¸ g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam thÊp h¬n c¸c n­íc l¸ng giÒng. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh cña sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ g¹o Th¸i Lan vµ gi¸ g¹oViÖt Nam vÉn lµ yÕu tè chÊt l­îng. Gi¸ g¹o ViÖt Nam còng t¨ng dÇn cïng xu h­íng t¨ng cña chÊt l­îng g¹o vµ quan hÖ cung cÇu víi thÞ tr­êng lóa g¹o thÕ giíi. Kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ g¹o ViÖt Nam víi gi¸ g¹o Th¸i Lan ®· gi¶m dÇn: tõ 40 - 55 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1989 - 1994 xuèng cßn 20 - 25 USD/tÊn nh÷ng n¨m 1995 - 2000. N¨m 1998 do ®ång Batt Th¸i Lan mÊt gi¸, nªn gi¸ g¹o ViÖt Nam ®· tiÕp cËn gi¸ g¹o Th¸i Lan. Sang n¨m 2000 tæng l­îng xuÊt khÈu ®¹t 3,5 triÖu tÊn, tæng kim ng¹ch ®¹t 668 triÖu USD, so víi n¨m 1999 th× l­îng gi¶m 1,17 triÖu tÊn vµ gi¸ trÞ gi¶m 360 triÖu USD. Víi kÕt qu¶ xuÊt khÈu nh­ trªn, tÝnh to¸n cho thÊy gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n n¨m 2000 ®¹t 188 USD/tÊn, thÊp h¬n møc gi¸ b×nh qu©n n¨m 1999 lµ 3USD/tÊn vµ n¨m 1998 tíi trªn 87 USD/tÊn. Nguyªn nh©n lµ do l­îng g¹o giao dÞch trªn thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m liªn tôc tõ 25 triÖu tÊn n¨m 1999, xuèng cßn 22,3 triÖu tÊn n¨m 2000. Sù sót gi¶m liªn tôc nh­ vËy ®· lµm cho gi¸ thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi gi¶m m¹nh vµ c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t h¬n. Cuèi n¨m 2000 vµ ®Çu n¨m 2001 gi¸ g¹o thÕ giíi liªn tôc gi¶m, b­íc sang 2002, chÊt l­îng g¹o ®­îc n©ng cao, c¸c lo¹i g¹o cao cÊp, g¹o t¸m th¬m, g¹o ®å cña DNTN khi ®­a mÉu chµo hµng ®· ®­îc c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®Æt mua ngay víi gi¸ cao. N¨m 2002, ViÖt Nam tuy xuÊt khÈu g¹o víi khèi l­îng thÊp h¬n 2001 nh­ng l¹i thu vÒ gi¸ trÞ cao h¬n vµ ®Õn n¨m 2006 gi¸ g¹o ViÖt Nam t¨ng lªn lµ 272USD/tÊn vÉn thÊp h¬n gi¸ g¹o Th¸i Lan tõ 15-20USD/tÊn. HiÖn na gi¸ g¹o thÕ giíi kh«ng ngõng t¨ng lªn do nhiÒu nguyªn nh©n nh­ng g¹o cña ViÖt Nam l¹i kh«ng ®­îc xuÊt khÈu ®ã còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn gi¸ g¹o thÕ giíi t¨ng. Nh­ vËy trong c¹nh tranh xuÊt khÈu g¹o th× vÊn ®Ò chÊt l­îng vµ gi¸ c¶ cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau. HiÖn tr¹ng cña g¹o xuÊt khÈu trªn thÞ tr­êng thÕ giíi lµ kh«ng kh¶ quan, gi¸ g¹o kh«ng æn ®Þnh vµ bÞ c¹nh tranh khèc liÖt th­êng ë møc thÊp so víi c¸c n­íc kh¸c ®Æc biÖt lµ Th¸i Lan. §iÒu nµy lý gi¶i t¹i sao kim ng¹ch xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ch­a t­¬ng xøng víi khèi l­îng xuÊt khÈu. 2.3.3.Ph­¬ng thøc thanh to¸n. Trong nh÷ng n¨m ®Çu cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc, ViÖt Nam cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ thö th¸ch v× vËy ch­¬ng tr×nh xuÊt khÈu g¹o cña ta chñ yÕu lµ ®æi hµng vµ tr¶ nî, cßn b¸n theo ph­¬ng thøc thanh to¸n L/C chØ ë møc ®é nhá, do ®ã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi cña ViÖt Nam thêi gian nµy rÊt kÐm. Qua nhiÒu n¨m xuÊt khÈu g¹o ph­¬ng thøc thanh to¸n cã nhiÒu tiÕn bé, ph­¬ng thøc L/C dÇn chiÕm tû träng cao h¬n vµ ®· trë thµnh ph­¬ng thøc thanh to¸n chñ yÕu. §iÒu ®ã ®· tõng b­íc n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. HiÖn nay trong ph¹m vi quy ®Þnh chung cña Nhµ n­íc, ph­¬ng thøc kinh doanh vµ thanh to¸n ®­îc vËn dông linh ho¹t ë tÇm Doanh nghiÖp, ®¶m b¶o nguyªn t¸c thu håi vèn vµ kinh doanh cã hiÖu qu¶. HiÖp Héi XuÊt khÈu l­¬ng thùc ViÖt Nam c¶nh b¸o, c¸c Doanh nghiÖp tham gia vµo thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi muèn lµm ¨n cã l·i vµ tr¸nh thua thiÖt th× cÇn ph¶i cã ph­¬ng thøc kinh doanh vµ thanh to¸n linh ho¹t, ®a d¹ng. Ph­¬ng thøc thanh to¸n cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam hiÖn nay kh¸ ®a d¹ng vµ linh ho¹t cô thÓ lµ: b¸n tr¶ chËm, ®¹i lý, göi b¸n, ®æi hµng, tham gia ®Êu thÇu b¸n lÎ cho c¸c siªu thÞ, hîp t¸c liªn doanh víi ng­êi tiªu thô. KÕt qu¶ ®ã ®· cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña n­íc ta. 2.4. HÖ thèng tæ chøc xuÊt khÈu g¹o. Tõ n¨m 1989 ViÖt Nam b¾t ®Çu xuÊt khÈu g¹o víi sè l­îng lín, nhanh chãng chiÕm ®­îc vÞ trÝ lµ mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt trªn thÕ giíi. XuÊt khÈu g¹o t¨ng nhanh c¶ vÒ sè l­îng vµ kim ng¹ch, chÊt l­îng g¹o ®· cã nh÷ng tiÕn bé. Mét trong nh÷ng yÕu tè dÉn ®Õn kÕt qu¶ trªn lµ chóng ta ®· cã c¬ chÕ ®iÌu hµnh xuÊt khÈu g¹o. C¬ chÕ nµy ®­îc hoµn thiÖn liªn tôc qua tõng n¨m. Trong ®ã, Nhµ n­íc thùc hiÖn tæ chøc thu mua g¹o xuÊt khÈu th«ng qua c¸c ®Çu mèi xuÊt khÈu, vµ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o, nh»m ®iÒu tiÕt l­îng g¹o xuÊt khÈu. Nhµ N­íc ph©n bæ ®Çu mèi cho c¸c tØnh vïng lóa, Nhµ N­íc can thiÖp trùc tiÕp vµo ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o nh»m thùc hiÖn nguyªn t¾c ­u tiªn hµng ®Çu cho môc tiªu an ninh l­¬ng thùc quèc gia. Ngoµi ra ChÝnh Phñ cßn ph©n bæ h¹n ng¹ch cho c¸c tØnh vïng lóa, uû nhiÖm cho l·nh ®¹o c¸c tØnh ®iÒu hµnh vµ qu¶n lý nh»m ®¶m b¶o c¬ chÕ xuÊt Hµng n¨m ChÝnh phñ cã quyÕt ®Þnh riªng vÒ ®iÒu hµnh xuÊt khÈu g¹o vµ tiªu thô lóa g¹o. Nhµ n­íc cßn hç trî tµi chÝnh mua lóa g¹o t¹m tr÷, l­îng mua t¹m tr÷ n¨m 1999 lµ 1,5 triÖu tÊn quy ra thãc, n¨m 2000 lµ 1 triÖu tÊn quy g¹o ®­îc hç trî l·i vay Ng©n hµng trong 6 th¸ng. Trong thêi gian gÇn ®©y, cïng víi qu¸ tr×nh héi nhËp nÒn kinh tÕ thÕ giíi, chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, møc thuÕ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· gi¶m dÇn vµ n¨m 1999 thuÕ xuÊt khÈu g¹o ®­îc quy ®Þnh: g¹o 25% tÊm thuÕ suÊt 0%, c¸c lo¹i kh¸c thuÕ suÊt 1%. §Õn n¨m 2001 Nhµ n­íc thùc hiÖn b·i bá qui ®Þnh vÒ h¹n ng¹ch xuÊt khÈu g¹o, ®Ó bÊt cø Doanh nghiÖp nµo cã ®¨ng ký kinh doanh trong ngµnh l­¬ng thùc còng cã thÓ xuÊt khÈu g¹o trùc tiÕp. Bªn c¹nh ®ã ChÝnh phñ cßn chñ tr­¬ng quy ho¹ch g¾n c¸c c«ng ty kinh doanh l­¬ng thùc xuÊt khÈu v¬Ý tõng vïng lóa g¹o ®Ó c«ng ty phèi hîp víi ®Þa ph­¬ng cã nhiÖm vô bao tiªu s¶n phÈm, thu mua lóa cho n«ng d©n, trùc tiÕp hç trî cho n«ng d©n c¸c yÕu tè ®Çu vµo cña s¶n xuÊt, ®¶m b¶o lîi Ých cña ng­êi n«ng d©n vµ æn ®Þnh thÞ tr­êng c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn kinh doanh g¹o ®¹t tiªu chuÈn xuÊt khÈu. Ngoµi ra cßn cã mét sè trung t©m giao dÞch ë nh÷ng vïng lóa tËp trung ®­îc x©y dùng ®Ó ng­êi s¶n xuÊt cã thÓ giao dÞch trùc tiÕp víi c¸c doanh nghiÖp thu mua l­¬ng thùc theo ph­¬ng thøc vµ gi¸ sµn qui ®Þnh cña Nhµ n­íc. Môc ®Ých hÖ thèng tæ chøc xuÊt khÈu g¹o nµy lµ nh»m lµm cho g¹o ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh h¬n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. 2.5. §¸nh gi¸ vÒ ho¹t ®éng xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam thêi gian qua. 2.5.1. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc. Tæng céng 18 n¨m (1989 – 2006) s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc bèn thµnh tùu næi bËt sau: Thø nhÊt: Thùc hiÖn ®­êng lèi ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ N­íc, kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n n­íc ta ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng kÓ. S¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng tr­ëng víi nhÞp ®é cao vµ kh¸ æn ®Þnh (t¨ng b×nh qu©n 4,5% mét n¨m). §Æc biÖt s¶n xuÊt l­¬ng thùc t¨ng b×nh qu©n kho¶ng 1 triÖu tÊn/n¨m, tõ mét ®Êt n­íc thiÕu l­¬ng thùc, trë thµnh mét n­íc kh«ng chØ b¶o ®¶m ®Çy ®ñ c¸c nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc, mµ cßn cã khèi l­îng ngµy mét t¨ng, lµ n­íc ®øng thø 2 (sau Th¸i Lan) vÒ xuÊt khÈu g¹o. Thø hai: Gãp phÇn quan träng ®­a ®Êt n­íc v­ît qua thêi kú khã kh¨n, æn ®Þnh kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi, t¹o tiÒn ®Ò b­íc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn míi CNH- H§H. Tõ n¨m 1989 ®Õn nay, xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu rùc rì. Theo ®¸nh gi¸ tæng qu¸t cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng mÆc dï trong cïng thêi gian qua tû lÖ t¨ng d©n sè vÉn ë møc kh¸ cao víi b×nh qu©n tõ 1,8 - 2%/n¨m, ®ång thêi nh÷ng n¨m gÇn ®©y nh÷ng thiÖt h¹i do thiªn tai b·o lôt g©y ra nÆng nÒ trªn diÖn réng song chóng ta vÉn cã l­îng g¹o d­ thõa cho xuÊt khÈu h»ng n¨m. Nh÷ng kÕt qu¶ xuÊt khÈu cho thÊy ®· tiªu thô hÕt lóa h»ng n¨m cña n«ng d©n khiÕn n«ng d©n phÊn khëi ®Èy m¹nh viÖc s¶n xuÊt l­¬ng thùc. Thø ba: Sau18 n¨m xuÊt khÈu g¹o (1989 - 2006), l­îng g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· ®¹t møc trªn 35 triÖu tÊn. Thu nhËp tõ xuÊt khÈu g¹o ®· trªn 11,918 tû USD dï gi¸ g¹o thÞ tr­êng thÕ giíi kh«ng æn ®Þnh. XuÊt khÈu g¹o cã vai trß quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n, nh÷ng n¨m qua xuÊt khÈu g¹o gãp phÇn khai th«ng ®Çu ra cho s¶n phÈm thãc cña n«ng d©n ë thêi vô thu ho¹ch, ng¨n chÆn sù Ðp gi¸ cña t­ th­¬ng nh»m gi÷ gi¸ cho n«ng d©n cã lîi nhuËn 25 - 40%. Do vËy chÝnh xuÊt khÈu g¹o ®ang gãp phÇn tÝch cùc trong viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt, thóc ®Èy n«ng d©n canh t¸c h¬n n÷a. Thø t­: XuÊt khÈu g¹o gãp phÇn t¹o thªm viÖc lµm ë khu vùc n«ng th«n, s¶n xuÊt vµ dÞch vô xuÊt khÈu g¹o më réng nhanh chãng ®ang thu hót nhiÒu lao ®éng n«ng th«n vµo c¸c kh©u xay x¸t, chÕ biÕn, kho tµng vËn chuyÓn XuÊt khÈu g¹o khai th¸c ®­îc lîi thÕ vÒ ph©n c«ng lao ®éng, tranh thñ ®­îc c¬ héi trªn thÞ tr­êng g¹o thÕ giíi, cã lîi cho ng­êi s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu g¹o. Do vËy xuÊt khÈu g¹o mang l¹i nguån ngo¹i tÖ lín cho tÝch luü vµ tiªu dïng, c¶i thiÖn ®êi sèng vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Cuéc sèng cña ng­êi n«ng d©n ngµy cµng ®­îc n©ng cao vµ æn ®Þnh. II. C¬ héi vµ th¸ch thøc viÖc gia nh©p WTO ®èi víi xuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam 1. C¬ héi Thø nhÊ: thÞ tr­êng xuÊt khÈu sÏ ®­îc më réng vµ æn ®Þnh. WTO ®iÒu chØnh nh÷ng ho¹t ®éng bu«n b¸n ®a ph­¬ng mang tÝnh chÊt t­¬ng ®èi tù do, c«ng b»ng tu©n thñ nh÷ng luËt lÖ râ rµng. Gia nhËp WTO, ViÖt Nam sÏ ®­îc h­ëng nhiÒu lîi Ých, ®Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. Lµ mét n­íc n«ng nghiÖp xuÊt khÈu g¹o ®øng thø 2 trªn thÕ giíi, ViÖt Nam sÏ cã nhiÒu thÞ tr­êng xuÊt khÈu g¹o h¬n v× c¸c h¹n chÕ vÒ sè l­îng ®èi víi g¹o sÏ ®­îc chuyÓn thµnh thuÕ vµ thuÕ ph¶i c¾t gi¶m theo HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp cña WTO. HiÖp ®Þnh yªu cÇu lo¹i bá tÊt c¶ c¸c hµng rµo thuÕ quan ®ang tån t¹i (giÊy phÐp nhËp khÈu, h¹n chÕ ®Þnh l­îng...) b»ng viÖc thuÕ ho¸ c¸c hµng rµo nµy víi møc thuÕ kh«ng cao h¬n so víi møc b¶o hé t­¬ng ®­¬ng trong thêi gian c¬ së (1986-1988), ®ång thêi kh«ng ®­a ra c¸c hµng rµo phi thuÕ quan míi. Quy ®Þnh tÊt c¶ c¸c dßng thuÕ víi n«ng s¶n ph¶i ®­îc râ rµng vµo cuèi giai ®o¹n thùc hiÖn (n¨m 2000), yªu cÇu tÊt c¶ c¸c lo¹i thuÕ ph¶i ®­îc c¾t gi¶m, cam kÕt tiÕp cËn thÞ tr­êng tèi thiÓu nh»m më cöa c¸c thÞ tr­êng vÉn ®­îc b¶o hé cao. G¹o ViÖt Nam nãi riªng th©m nhËp thÞ tr­êng thÕ giíi cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Mét phÇn do kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam cßn thÊp, phÇn kh¸c lµ do c¸c n­íc nhËp khÈu g¹o cßn b¶o hé cho s¶n xuÊt trong n­íc rÊt cao nªn møc thuÕ nhËp khÈu ®Çu vµo cña g¹o ViÖt Nam cao vµ nhiÒu rµo c¶n phi thuÕ quan kh¸c. Khi gia nhËp WTO, HiÖp ®Þnh n«ng nghiÖp x¸c ®Þnh râ nh÷ng lo¹i trî cÊp vµ hç trî trong n­íc ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ cÊm sö dông. Khi c¸c n­íc gi¶m trî cÊp cho g¹o xuÊt khÈu cña hä, gi¸ g¹o thÕ giíi sÏ t¨ng lªn vµ do ®ã g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sÏ ®­îc lîi tõ quy ®Þnh míi nµy. Mét t¸c ®éng n÷a lµ nhiÒu n­íc nhËp khÈu l­¬ng thùc tr­íc kia cã thÓ nhËp khÈu l­¬ng thùc víi gi¸ rÎ do sù “trî cÊp xuÊt khÈu” tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn th× nay sÏ mÊt nguån nhËp khÈu gi¸ rÎ do gi¸ l­¬ng thùc cã thÓ t¨ng lªn v× kh«ng cßn ®­îc trî cÊp xuÊt khÈu n÷a. C¸c n­íc nµy cã thÓ chuyÓn sang mua g¹o ViÖt Nam nhê ®ã chóng ta cã thÓ më réng thÞ tr­êng. H¬n thÕ n÷a, ViÖt Nam sÏ ®­îc h­ëng ­u ®·i cña 148 n­íc thµnh viªn WTO, g¹o ViÖt Nam khi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng c¸c n­íc nµy kh«ng chØ ®­îc h­ëng quy chÕ tèi huÖ quèc (MFN) nh­ g¹o cña c¸c n­íc kh¸c mµ cßn ®­îc ®èi xö nh­ g¹o cña n­íc së t¹i (nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia NT) víi nh÷ng møc thuÕ nhËp khÈu ­u ®·i h¬n. §Æc biÖt lµ nÕu vßng ®µm ph¸n míi thµnh c«ng theo tinh thÇn cña tuyªn bè Doha th× t¸c ®éng cña viÖc më cöa thÞ tr­êng g¹o sÏ lín h¬n. ViÖc c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu g¹o, më réng h¹n ng¹ch thuÕ quan, gi¶m dÇn thuÕ luü tiÕn ®èi víi g¹o vµ xo¸ bá c¸c rµo c¶n phi thóª quan kh¸c sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho g¹o cña ViÖt Nam th©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng c¸c n­íc ph¸t triÓn nh­ NhËt B¶n, Hµn Quèc.... ThÞ tr­êng tiªu thô ®­îc më réng kh«ng nh÷ng trong khu vùc mµ c¶ trªn thÕ giíi. XuÊt khÈu g¹o cña ViÖt Nam sÏ cã hiÖu qu¶ cao h¬n nhê n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh do cã lîi thÕ c¹nh tranh mµ WTO mang l¹i. Thø hai: ViÖt Nam ®· tÝch cùc chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, mét c¸ch m¹nh mÏ nh­ gia nhËp vµo ASEAN vµ AFTA n¨m 1995, ký kÕt HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i víi Hoa Kú n¨m 2000... lµ tiÒn ®Ò t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc gia nhËp vµo WTO trong thêi gian tíi. Gia nhËp vµo AFTA, ViÖt Nam ®· ®­a trªn 75% sè dßng thuÕ vµo ch­¬ng tr×nh c¾t gi¶m thuÕ quan cã hiÖu lùc chung (CEPT). HiÖp ®Þnh thuÕ quan nµy quy ®Þnh lo¹i bá tÊt c¶ c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan trong thêi gian ng¾n, ®ång lo¹t gi¶m thuÕ nhËp khÈu hµng ho¸ xuèng cßn 0-5% trong 10 n¨m, b¾t ®Çu tõ n¨m 1993 vµ kÕt thóc n¨m 2003 (ViÖt Nam kÕt thóc n¨m 2006 do tham gia muén h¬n 3 n¨m), riªng c¸c mÆt hµng nh¹y c¶m trong ®ã cã g¹o, qu¸ tr×nh nµy chØ b¾t ®Çu tõ n¨m 2001 vµ kÕt thóc vµo n¨m 2010 (ViÖt Nam lµ tõ 2004-2013)... ®iÒu nµy t¹o ®iÒu kiÖn cho g¹o ViÖt Nam víi chi phÝ thÊp c¹nh tranh cã hiÖu qu¶ víi g¹o c¸c n­íc trong khu vùc t¹i thÞ tr­êng cña chÝnh c¸c n­íc ®ã. §èi víi xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam, cã mét sù kiÖn ®¸ng quan t©m lµ vµo quý II n¨m 1994, g¹o xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ®· x©m nhËp vµo thÞ tr­êng Mü, mét thÞ tr­êng mµ hµng n¨m lu«n gi÷ vÞ trÝ lµ mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu g¹o hµng ®Çu thÕ giíi, mét thÞ tr­êng khã tÝnh víi hÖ thèng ph¸p luËt kinh tÕ th­¬ng m¹i ®ßi hái rÊt nghiªm ngÆt. V× vËy, HiÖp ®Þnh Th­¬ng m¹i ViÖt - Mü ®­îc th«ng qua th× c¬ héi th©m nhËp vµo thÞ tr­êng nµy cµng lín. Theo cam kÕt trong HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i ViÖt - Mü ®Õn n¨m 2005, møc thuÕ trung b×nh cña n«ng s¶n nãi chung tõ Mü nhËp khÈu vµo ViÖt Nam gi¶m tõ 35,5% xuèng 25,7%. Ngoµi ra ViÖt Nam cßn cam kÕt lo¹i bá dÇn c¸c hµng rµo phi thuÕ, më réng quyÒn kinh doanh, quyÒn ph©n phèi cho th­¬ng nh©n Mü trong vßng tõ 3-5 n¨m khi kinh doanh cã hiÖu lùc, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p vÖ sinh dÞch tÔ theo ®óng quy ®Þnh cña WTO, tham gia c¸c c«ng ­íc quèc tÕ vÒ b¶o vÖ gièng c©y trång. ViÖc gi¶m hµng rµo thuÕ quan vµ tiÕn tíi lo¹i bá hµng rµo phi thuÕ quan cña c¶ Mü vµ ViÖt Nam sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho hµng ho¸ tiÕp cËn thÞ tr­êng dÔ dµng h¬n, do ®ã thóc ®Èy th­¬ng m¹i hai chiÒu trong ngµnh n«ng nghiÖp nãi chung vµ g¹o xuÊt khÈu nãi riªng. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng Mü dÔ dµng h¬n, cïng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn ­u ®·i vÒ ®Çu t­ vµo ngµnh n«ng nghiÖp sÏ lµm t¨ng ®Çu t­ cña Mü vµo c¸c n­íc kh¸c vµo c¸c ngµnh hµng n«ng s¶n cña ViÖt Nam ®Ó xuÊt khÈu sang Mü. HÖ qu¶ cña 2 ®iÒu trªn lµ HiÖp ®Þnh th­¬ng m¹i sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho ngµnh n«ng nghiÖp ViÖt Nam ph¸t triÓn h¬n n÷a theo chiÕn l­îc míi: t¨ng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña n«ng s¶n nãi chung vµ g¹o ViÖt Nam nãi riªng, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham ra s¶n xuÊt kinh doanh xuÊt khÈu. Thø ba, tiÕp nhËn chuyÓn giao, ph¸t triÓn khoa häc c«ng nghÖ. C¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ kh«ng chØ bao hµm quan hÖ th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ ®Çu t­, mµ cßn bao hµm c¸c ho¹t ®éng hîp t¸c khoa häc vµ c«ng nghÖ, n©ng cao n¨ng lùc c«ng nghÖ cña c¸c bªn h÷u quan. Ngay trong quan hÖ trao ®æi hµng ho¸ vµ ®Çu t­ còng chøa ®ùng sù chuyÓn giao vµ ph¸t triÓn khoa häc vµ c«ng nghÖ. HiÖn nay c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn g¹o xuÊt khÈu g¹o ViÖt Nam cã c«ng nghÖ vµ thiÕt bÞ kÐm, c«ng nghiÖp chÕ biÕn g¹o cña ViÖt Nam chËm ph¸t triÓn, chñ yÕu thñ c«ng, xay x¸t vµ chÕ biÕn t¹i c¸c c¬ së nhá kh«ng ®­îc trang bÞ ®ång bé vÒ ph¬i, sÊy, kho chøa. VÒ h¹ tÇng phôc vô s¶n xuÊt, l­u th«ng xuÊt khÈu g¹o (chî, kho chøa, bÕn b·i…) cßn nhiÒu h¹n chÕ. Trong khi ®ã, ho¹t ®éng hîp t¸c KHKT, c«ng nghÖ vµ x©y dùng n¨ng lùc lµ néi dung bao trïm tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña WTO d­íi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam hi väng sÏ nhËn ®ù¬c nhiÒu h¬n vµo c¸c ch­¬ng tr×nh hîp t¸c vÒ KHCN còng nh­ t¨ng thªm c¸c nguån hç trî kü thuËt, t¨ng c­êng n¨ng lùc khi gia nhËp WTO. Gia nhËp WTO, g¹o ViÖt Nam sÏ cã c¬ héi tiÕp cËn víi nhiÒu nguån c«ng nghÖ míi, gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng g¹o vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña g¹o ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng thÕ giíi. Thø t­: thu hót ®Çu t­ vµo ph¸t triÓn ngµnh s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn g¹o. Víi tr×nh ®é ph¸t triÓn hiÖn t¹i, tÝch luü tõ néi bé nÒn kinh tÕ nãi chung, ®Æc biÖt lµ tõ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cßn hÕt søc nhá bÐ, kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ®Çu t­. Trong nh÷ng n¨m qua, mÆc dï Nhµ n­íc ®· ­u tiªn t¨ng dÇn ®Çu t­ cho g¹o trong ®ã cã c¶ ®Çu t­ cho nghiªn cøu khoa häc. Tuy nhiªn so víi c¸c nø¬c trong khu vùc gåm c¶ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh th× ®Çu t­ cña ViÖt Nam rÊt thÊp: phÈm cÊp g¹o xuÊt khÈu vÉn cßn thÊp, g¹o cã phÈm cÊp cao vÉn cßn h¹n chÕ, kh¶ n¨ng t¨ng s¶n l­îng do më réng diÖn tÝch cña ViÖt Nam rÊt h¹n chÕ, gièng lóa cã n¨ng suÊt cao, chèng ®­îc s©u bÖnh nh­ng chÊt l­îng g¹o l¹i cã tû lÖ g·y, b¹c bông cao, khã ®¶m b¶o tiªu chuÈn g¹o cao cÊp. V× vËy, gia nhËp vµo WTO, lµ ®iÒu kiÖn hÊp dÉn c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam c¶ vÒ vèn ®Çu t­, thiÕt bÞ c«ng nghÖ, thÞ tr­êng tiªu thô, vµ c¬ së h¹ tÇng. §iÒu nµy ®­îc lý gi¶i bëi nh÷ng ®iÓm chñ yÕu sau ®©y: 1/ ViÖt Nam lµ n­íc cã tiÒm n¨ng vµ lîi thÕ ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. 2/ nhiÒu hµng n«ng s¶n ViÖt Nam trong ®ã cã g¹o ®· kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. 3/ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n lµ khu vùc ®­îc Nhµ n­íc ViÖt Nam khuyÕn khÝch ®Çu t­, do vËy, nhËn ®­îc sù ­u ®·i ®Çu t­ cao. 4/ héi nhËp quèc tÕ thóc ®Èy viÖc c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­, t¹o nªn sù yªn t©m cho c¸c nhµ ®Çu t­. Cã thÓ hi väng r»ng, víi chÝnh s¸ch._.