Sự tồn tại & phát triển của kinh tế tư nhân trong thời kỳ quá độ ở Việt Nam

A.ĐẶT VẤN ĐỀ Hơn 20 năm qua, trong thời kì đổi mới, vấn đề phát triển nền kinh tế nhiều thành phần được coi là một nhu cầu tất yếu đối với Việt Nam. Từ nhận thức đúng đắn về thời kì quá độ, Đảng đã quyết định đổi mới nền kinh tế, coi nền kinh tế nhiều thành phần là đặc trưng của thời kì quá độ. Đại hội VI đã vận dụng đúng đắn quan điểm của Lênin về kinh tế nhiều thành phần. Chính Lênin cũng cho rằng tên nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa là để khẳng định hướng tiến lên chứ điều đó chưa có nghĩa là nền kinh tế của ta đã hoàn toàn là kinh tế xã hội chủ nghĩa. Vì vậy, ở nước ta cần thiết phải có nhiều thành phần kinh tế phát triển bình đẳng trước pháp luật, đó là yêu cầu khách quan. Đại hội VI khẳng định nước ta có các thành phần: kinh tế xã hội chủ nghĩa bao gồm khu vực quốc doanh và khu vực tập thể; kinh tế tiểu sản xuất hàng hóa; kinh tế tư bản tư nhân; kinh tế tư bản nhà nước; kinh tế tự nhiên, tự túc tự cấp. Đại hội IX bổ sung thêm một thành phần nữa là kinh tế 100% vốn nước ngoài. Trong quá trình đổi mới, 20 năm qua, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần. Trong đó, kinh tế tư nhân là một bộ phận giữ vai trò cực kì quan trọng trong cơ cấu này. Kinh tế tư nhân không chỉ có tiếng nói quyết định đến sức mạnh kinh tế của hầu hết các quốc gia mà còn trở thành một lực lượng kinh tế có ý nghĩa chính trị toàn cầu. Phát triển khu vực kinh tế tư nhân cũng có nghĩa là bảo tồn tính đa dạng phong phú của đời sống kinh tế, xem nó như là nguồn gốc của mọi sự phát triển. Ngày nay sở hữu tư nhân đã phát triển lên một trình độ mới về chất, quy mô sở hữu của nhiều công ty ngày càng đồ sộ và nhiều công ty tạo ra lượng tài sản có giá trị lớn hơn cả GDP của một số quốc gia. Cùng với quá trình phát triển kinh tế, nhân loại càng ngày càng sáng tạo ra nhiều loại hình sở hữu mới. Ngoài sở hữu tài sản hữu hình, người ta không chỉ sở hữu những tài sản vô hình như các nhãn hiệu hàng hóa, bí quyết công nghệ mà còn sở hữu cả không gian ảo trên mạng Internet và tài sản ảo là những thông tin đang tràn ngập trên mạng thông tin toàn cầu. Trong nền kinh tế thị trường mở, quốc gia nào có nền kinh tế tư nhân tham gia nhiều nhất, đầy đủ nhất và sâu sắc nhất vào nền kinh tế toàn cầu thì quốc gia đó sẽ càng có ưu thế trong cạnh tranh. Trên thực tế, kinh tế tư nhân và kinh tế nhà nước cùng tồn tại trong một thế giới ngày nay, thế nhưng kinh tế tư nhân lại tỏ ra năng động, có sức sống hơn và phát triển mạnh mẽ hơn. . Đó là do kinh tế tư nhân có sự tương thích rất cao với kinh tế thị trường, đặc biệt là tính chất mở cửa thị trường ngày càng tăng, sự hợp tác và cạnh tranh quốc tế đòi hỏi các thực thể kinh tế phải rất linh hoạt và tự chủ trong hoạt động kinh doanh, điều này vốn là nhược điểm của kinh tế nhà nước Thực tế cho thấy kinh tế tư nhân có vai trò đắc lực tạo ra sự phát triển của xã hội, tạo cho mỗi cá nhân vô số cơ hội có việc làm để khẳng định mình, để mưu cầu cuộc sống và hạnh phúc, tức là góp phần tạo ra con người với nhiều phẩm chất tốt đẹp hơn. Phát triển kinh tế, suy cho cùng không phải là mục tiêu mà chỉ là phương tiện. Mục tiêu tối thượng của nhân loại là xã hội phát triển, con người phát triển. Có thể nói rằng kinh tế tư nhân là một phương tiện quan trọng để con người có cơ hội hoàn thiện mình trong quá trình phát triển hướng thiện của nhân loại. Con người đã sáng tạo ra và quyết định lựa chọn kinh tế tư nhân để phát triển, nhưng đồng thời kinh tế tư nhân lại là môi trường tốt để con người tự thân phát triển, con người có cơ hội tự hoàn thiện vì sự phát triển của chính nó và thông qua đó phát triển toàn xã hội. Tóm lại, kinh tế tư nhân là hình thức kinh tế tự nhiên của quá trình phát triển xã hội, tồn tại và phát triển ngoài ý muốn chủ quan của con người, chừng nào con người còn cần đến kinh tế tư nhân như là một phương tiện hữu hiệu để xây dựng và kiến tạo cuộc sống của mình, thì kinh tế tư nhân còn tồn tại như một hành trang của con người trong tiến trình đi tới tương lai. Nhận thức được điều này, nghị quyết TW5 đã chỉ rõ “phát triển kinh tế tư nhân là vấn đề chiến lược lâu dài trong phát triển nền kinh tế nhiều thành phần định hướng XHCN, góp phần quan trọng thực hiện thắng lợi nhiệm vụ trung tâm là phát triển kinh tế, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, nâng cao nội lực của đất nước trong hội nhập kinh tế quốc tế”. Theo Báo cáo chính trị của ban chấp hành TW Đảng khóa IX, Nhà nước ta chủ trương phát triển mạnh các loại hình doanh nghiệp của tư nhân, xoá bỏ mọi rào cản, tạo tâm lý xã hội và môi trường kinh doanh thuận lợi cho các loại hình doanh nghiệp của tư nhân phát triển không hạn chế quy mô trong mọi ngành nghề, lĩnh vực, kể cả các lĩnh vực sản xuất kinh doanh quan trọng của nền kinh tế mà pháp luật không cấm. Như vậy có thể thấy rằng, cho đến nay, Đảng và Nhà nước đã khẳng định: sự tồn tại của kinh tế tư nhân không những là sự tồn tại khách quan mà chúng ta phải chấp nhận, mà trong bối cảnh hiện nay, sự tồn tại đó đang đóng một vai trò quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế. Trong khuôn khổ bài tiểu luận này, em xin được đi sâu tập trung vào một số nội dung về những vấn đề chung về kinh tế tư nhân, thực trạng của kinh tế tư nhân và đề xuất một số giải pháp thúc đẩy sự phát triển của kinh tế tư nhân. B. NỘI DUNG I. Những vấn đề lí luận về kinh tế tư nhân. 1. Quan niệm và đặc điểm của kinh tế tư nhân. Kinh tÕ t­ nh©n lµ kh¸i niÖm chØ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, bao gåm c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh thuéc nhãm c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n. Tiªu thøc c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh mét thµnh phÇn kinh tÕ, mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt nµo ®ã cã thuéc kinh tÕ t­ nh©n hay kh«ng lµ quan hÖ s¶n xuÊt, tr­íc hÕt lµ quan hÖ së h÷u. Theo ®ã kinh tÕ t­ nh©n lµ mét khu vùc kinh tÕ dùa trªn së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt (hoÆc vèn) víi c¸c h×nh thøc tæ chøc kinh doanh nh­ doanh nghiªp, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty hîp doanh, c¸c c¬ së kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ vµ bé phËn c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo ViÖt Nam. Kinh tÕ t­ nh©n kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ mµ lµ ph¹m trï ®Ó chØ nhãm thµnh phÇn kinh tÕ võa cã nh÷ng ®Æc tr­ng chung, l¹i võa cã b¶n chÊt kh¸c nhau. Cã thÓ xem xÐt kinh tÕ t­ nh©n trªn c¸c quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n sau ®©y: Quan hÖ së h÷u: Kinh tÕ t­ nh©n thÓ hiÖn quan hÖ së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt(hoÆc vèn) còng nh­ phÇn cña c¶i vËt chÊt ®­îc t¹o ra tõ t­ liªu s¶n xuÊt(hay vèn) ®ã. Nã bao gåm së h÷u t­ nh©n nhá, lµ së h÷u cña nh÷ng ng­êi lao ®éng tù do, s¶n xuÊt ra s¶n phÈm nhê lao ®éng cña chÝnh m×nh vµ c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh(nh­ thî thñ c«ng c¸ thÓ, tiÓu th­¬ng, c¸c hé n«ng d©n…) vµ së h÷u t­ nh©n lín cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc vµ n­íc ngoµi ®Çu t­ ë ViÖt Nam. Quan hÖ qu¶n lý: XuÊt ph¸t tõ quan hÖ së h÷u cña kinh tÕ t­ nh©n, quan hÖ qu¶n lý cña khu vùc kinh tÕ nµy gåm c¸c quan hÖ qu¶n lý dùa trªn së h÷u t­ nh©n nhá vµ quan hÖ qu¶n lý dùa trªn së h÷u t­ nh©n lín. Quan hÖ qu¶n lý dùa trªn së h÷u t­ nh©n nhá lµ quan hÖ dùa trªn sù tù tæ chøc, ®iÒu hµnh hay tæ chøc, ®iÒu hµnh, ph©n c«ng viÖc trong néi bé gia ®×nh, gi÷a c¸c thµnh viªn gia ®×nh víi nhau. Quan hÖ qu¶n lý dùa trªn së h÷u t­ nh©n lín lµ quan hÖ qu¶n lý gi÷a chñ thÓ qu¶n lý víi ®èi t­îng qu¶n lý vµ kh¸ch thÓ qu¶n lý, gi÷a ng­êi qu¶n lý víi ng­êi bÞ qu¶n lý. Quan hÖ ph©n phèi: Trong kinh tÕ t­ nh©n, quan hÖ ph©n phèi dùa trªn c¬ së c¸c lo¹i h×nh së h÷u t­ nh©n kh¸c nhau. §èi víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh mµ ng­êi së h÷u ®ång thêi lµ ng­êi trùc tiÕp lao ®éng, kh«ng thuª m­ín nh©n c«ng, th× ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt lµ tù ph©n phèi trong néi bé chñ thÓ kinh tÕ ®ã. Cßn ®èi víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh lín, chñ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt (hay vèn) sö dông lao ®éng cña lao ®éng lµm thuª th× ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt c¨n cø vµo së h÷u gi¸ trÞ, tøc lµ gi¸ trÞ søc lao ®éng cña lao ®éng lµm thuª vµ së h÷u t­ b¶n. Trong c¸c chÕ ®é chÝnh trÞ x· héi kh¸c nhau th× quan hÖ ph©n phèi cña kinh tÕ t­ nh©n còng cã sù kh¸c biÖt nhÊt ®Þnh. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña kinh tÕ t­ nh©n lµ mét trong nh÷ng nh©n tè cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Song, nÕu ®Ó tù ph¸t, kh«ng ®Þnh h­íng cho khu vùc kinh tÕ t­ nh©n th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn t¸c ®éng tiªu cùc, g©y nªn sù bÊt æn ®Þnh vÒ kinh tÕ x· héi. V× vËy, cÇn x¸c ®Þnh râ nh÷ng xu h­íng ph¸t triÓn cña kinh tÕ t­ nh©n vµ cã sù ®Þnh h­íng tÝch cùc tíi khu vùc nµy. Đảng ta đã chủ trương đưa nền kinh tế vận động theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Đó chính là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay, kinh tÕ t­ nh©n vËn ®éng theo c¸c đặc điểm, xu h­íng c¬ b¶n sau: Mét lµ, kinh tÕ t­ nh©n g¾n liÒn víi ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Tøc lµ, mçi thµnh phÇn kinh tÕ kh«ng thÓ tù tiÕn hµnh s¶n xuÊt vµ l­u th«ng hµng ho¸ mét c¸ch b×nh th­êng, nÕu kh«ng thùc hiÖn nh÷ng mèi quan hÖ kinh tÕ trong néi bé tõng thµnh phÇn vµ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ víi nhau, gi÷a khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c khu vùc kinh tÕ chØ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn trong mèi quan hÖ phô thuéc vµo nhau qua c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ, khu vùc kinh tÕ võa c¹nh tranh víi nhau, võa hîp t¸c, hç trî, thóc ®Èy nhau, lµ tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cña nhau theo c¬ chÕ thÞ tr­êng trong nÒn kinh tÕ thèng nhÊt. Hai lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n ph¶i kÕt hîp víi c¸c môc tiªu ®éc lËp tù chñ, x· héi chñ nghÜa trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, më cöa, héi nhËp quèc tÕ. Không thể phủ nhận rằng kinh tế tư nhân đóng góp một phần không nhỏ vào nền kinh tế quốc dân, tuy nhiên không phải vì thế mà có thể để cho kinh tế tư nhân tự do phát triển mà thiếu sự quản lí của Nhà nước. Thiếu sự định hướng của Nhà nước, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, c¸ thÓ vµ tiÓu chñ, bé phËn doanh nghiÖp cña c¸c nhµ t­ b¶n t­ nh©n n­íc ngoµi ®Çu t­ x©y dùng(100% hoÆc gãp vèn víi c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh t­ nh©n trong n­íc) vèn thuéc ph¹m trï kinh tÕ sÏ chÖch h­íng, tù ph¸t sang chñ nghÜa t­ b¶n. Ðối với chúng ta, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay, cuộc đấu tranh để bảo vệ độc lập tự chủ về kinh tế, nhìn rộng hơn là bảo vệ sự lựa chọn con đường phát triển của mình, nhất thiết Việt Nam không thể coi nhẹ, càng không thể thiếu vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Ðó là vấn đề sinh tử, mang tính quy luật của sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thực tế cho thấy, nếu Việt Nam không có khu vực kinh tế nhà nước đủ mạnh, sẽ không có những thành tựu về hội nhập kinh tế quốc tế khả quan như đã thấy; đồng thời, vẫn giữ vững sự ổn định và phát triển về kinh tế, chính trị, xã hội qua mỗi chặng đường phức tạp và đầy cam go của công cuộc đổi mới hơn 20 năm vừa qua. Ba lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n ph¶i nh»m ®¹t tíi hÖ c¸c môc tiªu: huy ®éng vèn, t¹o viÖc lµm, n©ng cao thu nhËp cña d©n c­, t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi vµ t¨ng thu cho ng©n s¸ch nhµ n­íc. Quan ®iÓm thõa nhËn sù tån t¹i cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n kh«ng ngoµi môc ®Ých khai th¸c, ph¸t huy tèt nhÊt mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt cña hä ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, t¹o ra nhiÒu cña c¶i cho x· héi. Bèn lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n theo h­íng ®a d¹ng ho¸ së h÷u, ®an xen c¸c h×nh thøc së h÷u theo c¸c h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n nhµ n­íc. Phát triển nền kinh tế nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc dân. Trên đây là những xu hướng phát triển chủ yếu của kinh tế tư nhân trong thời kì quá độ lên CNXH ở Việt Nam, góp phần thực hiện mục tiêu liªn kÕt c¸c lùc l­îng trong n­íc thµnh mét lùc l­îng kinh tÕ d©n téc trong qu¸ tr×nh më cöa, héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi, đưa nước ta trở thành một cường quốc trên thế giới. 2.Tính tất yếu khách quan của sự tồn tại và phát triển của kinh tế tư nhân trong nền kinh tế thị trường. Sự phát triển xã hội gắn liền với sự phát triển ngày càng phong phú các quyền cá nhân. Sự phát triển của các quyền cá nhân đến lượt nó sẽ thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển mạnh mẽ. Không có các quyền cá nhân làm tiền đề thì không thể có các quyền của kinh tế tư nhân. Trong thực tế, hiện nay, những hiện tượng can thiệp vào đời sống cá nhân diễn ra tràn lan ở khá nhiều quốc gia. Khi chúng ta không xây dựng, không tôn trọng các quyền cá nhân, có nghĩa là các giá trị cá nhân không được pháp chế hóa, định chế hóa, hoặc chúng ta không nhận thức các quyền cá nhân như những động lực của sự phát triển cá nhân, như những không gian xã hội cần thiết cho một cá nhân phát triển thì không thể phát triển khu vực tư nhân lành mạnh được. Chừng nào một xã hội chưa tôn trọng các quyền cá nhân, kèm theo đó là sở hữu cá nhân thì xã hội đó không thể xây dựng khu vực kinh tế tư nhân một cách chuyên nghiệp được. Hơn nữa, ở Việt Nam trong thời kì quá độ lên CNXH, thì kinh tế tư nhân giữ một vai trò cực kì quan trọng, không thể thiếu được nhằm góp phần phát triển nền kinh tế quốc dân, tạo tiền đề về vật chất cho CNXH. Tóm lại, kinh tế tư nhân là hình thức kinh tế tự nhiên của quá trình phát triển xã hội, tồn tại và phát triển ngoài ý muốn chủ quan của những nhà chính trị cho dù họ đại diện cho bất kỳ lực lượng xã hội nào, hoặc nhân danh ai, hoặc với mục đích nhân đạo hay cao cả đến đâu chăng nữa. Chừng nào con người còn cần đến kinh tế tư nhân như là một phương tiện hữu hiệu để xây dựng và kiến tạo cuộc sống của mình và đồng loại, thì kinh tế tư nhân còn tồn tại như một hành trang của con người trong tiến trình đi tới tương lai. II. Đánh giá thực trạng của kinh tế tư nhân trong quá trình hình thành và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. 1. Tiến trình phát triển. a. Trước thời kì đổi mới. Trước thời kì đổi mới, Đảng và Nhà nước ta chủ trương cải tạo XHCN với công nghiệp và thương nghiệp tư bản tư doanh, đồng thời đầu tư xây dựng mới các xí nghiệp quốc doanh. Sau khi thống nhất đất nước, ở miền Bắc, công cuộc cải tạo XHCN đối với tư bản tư doanh đã cơ bản hoàn thành, gần 100% hộ tư sản thuộc diện cải tạo đã được cải tạo, 45,6% số tiểu thương vào hợp tác xã. Còn ở miền Nam, nghị quyết Đại hội Đảng khóa IV đặt ra mục tiêu đến năm 1980 phải hoàn thành cơ bản công cuộc cải tạo XHCN đối với công thương nghiệp, tháng 1/1977, Bộ Chính trị đã quyết định: hoàn thành về cơ bản nhiệm vụ cải tạo XHCN đối với công thương nghiệp tư bản tư doanh trong 2 năm 1977 – 1978, trước hết là xóa bỏ thương nghiệp tư bản chủ nghĩa. Thực hiện chủ trương đó, công cuộc cải tạo công nghiệp tư bản tư doanh ở miền Nam đã được đẩy nhanh và thực hiện triệt để.Về thương nghiệp, Đảng ta chủ trương “xóa bỏ ngay thương nghiệp tư bản tư doanh” bằng nhiều biện pháp như: kiểm kê, tịch thu hàng hóa, đánh thuế siêu ngạch đối với tư sản thương nghiệp, tịch thu các cơ sở kinh doanh của họ. Đến năm 1978, Nhà nước ta tuyên bố đã hoàn thành công cuộc cải tạo tư sản công thương nghiệp ở miền Nam. Do còn nóng vội trong công cuộc xây dựng CNXH và chưa nhận thức được tầm quan trọng của kinh tế tư nhân, trước thời kì đổi mới Đảng ta đã tiến hành cải tạo XHCN và xóa bỏ gần như triệt để thành phần kinh tư nhân. Điều này phần nào đã dẫn đến khủng hoảng về kinh tế - xã hội của nước ta trước thời kì đổi mới: kinh tế tăng trưởng chậm, cơ sở vật chất, kĩ thuật lạc hậu, cũ nát,nền kinh tế quốc dân mất cân đối nghiêm trọng về cơ cấu, sản xuất phát triển chậm, sản xuất không đủ tiêu dùng, nợ nước ngoài lớn, phân phối lưu thông bị rối ren, thị trường tài chính, tiền tệ không ổn định, đời sống nhân dân ngày càng khó khăn, trật tự xã hội giảm sút. Rõ ràng, cơ cấu kinh tế nhiều thành phần nói chung và kinh tế tư nhân tư nhân nói riêng là một nhân tố không thể thiếu trong thời kì quá độ ở nước ta. Vì thế từ năm 1986, Đảng đã chủ trương đổi mới nền kinh tế theo hướng khác hẳn trước đó. b. Thời kì đổi mới. ChØ sau mÊy n¨m, khi t­ t­ëng cña ®¹i héi VI ®­îc qu¸n triÖt trong cuéc sèng, khu vùc kinh tÕ t­ nh©n cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn râ rÖt. NÕu quan niÖm kinh tÕ t­ nh©n gåm c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n (DNTN), c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n (CTTNHH) vµ c¸c c«ng ty cæ phÇn (CTCP) ®­îc thµnh lËp theo luËt doanh nghiÖp t­ nh©n vµ luËt c«ng ty mµ nhµ n­íc ban hµnh th× chóng ta thÊy cã sù ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng. N¨m 1991 cã 414 DNTN, CTTNHH vµ CTCP th× n¨m 1992 lµ 5198 DN, n¨m 1993 lµ 6808, n¨m 1994: 10881, n¨m 1995: 15276, n¨m 1996: 18894, n¨m 1997: 25002, n¨m 1998: 26021. Nh­ vËy sè DN n¨m 1998 t¨ng 2 lÇn so víi n¨m 1991, vµ mçi n¨m kÓ tõ n¨m 1991-1998, b×nh qu©n t¨ng 3252 DN (kho¶ng 32% mét n¨m). -Trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp: Cïng víi sù ®æi míi cña kinh tÕ hîp t¸c, c¸c luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi, luËt ®Çu t­ trong n­íc, luËt th­¬ng m¹i th«ng qua vµo nh÷ng n¨m 90 ®· t¸c ®éng rÊt m¹nh tíi khu vùc n«ng nghiÖp, tíi hµng triÖu n«ng d©n ViÖt Nam. Kinh tÕ hé gia ®×nh n«ng d©n, kinh tÕ trang tr¹i, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ho¹t ®éng cã tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ë n«ng th«n ph¸t triÓn m¹nh, t¹o nªn sù thay ®æi to lín bé mÆt cña nhiÒu vïng n«ng th«n. NÕu nh­ n¨m 1990, sè l­îng c¸c hé c¸ thÓ cã kho¶ng trªn 9,4 triÖu hé th× ®Ðn n¨m 1995 ®· lªn tíi 11974595 hé ho¹t ®éng trªn gÇn 9000 x· trong kh¾p 7 vïng sinh th¸i. Trong ®ã, sè hé n«ng nghiÖp lµ 9528896 hé (chiÕm 79,58%); hé l©m nghiÖp lµ 18456 hé (chiÕm 0,15%); hé thuû s¶n lµ 229909 hé (chiÕm 1,92%); hé c«ng nghiÖp lµ 160370 hé(chiÕm 1,34%); hé x©y dùng lµ 31914 hé(chiÕm 0,27%); hé th­¬ng nghiÖp lµ 384272 hé (chiÕm 3,21%), hé dÞch vô lµ 14165 hé(chiÕm 1,18%); hé kh¸c lµ 1479341(chiÕm 12,35%). Trong sè c¸c hé ®ã, nhãm hé n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lín nhÊt(79,58%), nh­ng nÕu hiÓu n«ng nghiÖp theo nghÜa réng bao gåm c¶ n«ng, l©m, ng­ nghiÖp th× hé n«ng nghiÖp cßn chiÕm tû träng lín h¬n n÷a: 81,65%. §©y thùc sù lµ lùc l­îng kinh tÕ m¹nh thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt sau ®©y: ChØ trong thêi gian ng¾n, c¸c hé n«ng d©n ®· mua s¾m rÊt nhiÒu trang thiÕt bÞ hiÖn ®¹i, t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho n«ng nghiÖp lªn mét b­íc. N«ng d©n ®· bá vèn lËp trªn 110000 trang tr¹i trong ®ã riªng c¸c tØnh phÝa B¾c 67000 trang tr¹i. C¸c trang tr¹i ®· t¹o ra mét l­îng hµng ho¸ lín víi tû träng hµng ho¸ lµ 86,74% t¹o việc lµm cho 60 v¹n lao ®éng. Cã thÓ nãi khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong n«ng nghiÖp thêi gian qua ®· gãp phÇn xøng ®¸ng vµo thµnh tÝch cña ngµnh n«ng nghiÖp nãi chung: t¹o ra gÇn 1/4 tæng s¶n l­îng cña ViÖt Nam, vµ 30% kim ng¹ch hµng xuÊt khÈu(Bao gåm c¶ thuû s¶n). Theo tæng côc thèng kª, nÕu nh­ n¨m 1990 n«ng nghiÖp chiÕm 32% GDP cña ViÖt Nam th× n¨m 1999 n«ng nghiÖp chiÕm tû träng lµ 24% GDP. - Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp: Víi c¬ chÕ míi, khu vùc kinh tÕ t­ nh©n còng th©m nhËp m¹nh mÏ vµo lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Toµn bé khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong c«ng nghiÖp (bao gåm c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá trong n­íc, c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi) ®· ®­a phÇn ®ãng gãp vµo s¶n l­îng c«ng nghiÖp c¶ n­íc tõ 37% n¨m 1990 lªn 58% n¨m 2000, trong ®ã ®ãng gãp quan träng nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi trong lÜnh vùc dÇu khÝ vµ lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o(khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong n¨m 2000 chiÕm 22,7%, khu vùc ®Çu t­ n­íc ngoµi chiÕm 35,2%). Khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong n­íc mµ ®Æc biÖt lµ c¸c doanh nghiÖp hé gia ®×nh cã vai trß rÊt quan träng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o. n¨m 1999 cã 600000 doanh nghiÖp hé gia ®×nh nhá ho¹t ®éng trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ t¹o, chiÕm 1/4 sè doanh nghiÖp rÊt nhá, ®ãng gãp 28% gi¸ trÞ gia t¨ng trong c«ng nghiÖp chÕ t¹o. Ngoµi ra cßn 5600 doanh nghiÖp võa vµ nhá còng ho¹t ®éng trong ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o vµ t¹o ra 10% GDP cña ngµnh c«ng nghiÖp. Vai trß cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong c«ng nghiÖp sÏ cßn t¨ng h¬n n÷a v× nh÷ng ®æi míi trong thÓ chÕ rÊt m¹nh víi nh÷ng bé luËt míi ra ®êi tõ n¨m 1998 ®Õn nay, nhÊt lµ luËt doanh nghiÖp vµ luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi. - Trong lÜnh vùc th­¬ng mại vµ dÞch vô §©y lµ lÜnh vùc kinh tÕ t­ nh©n ho¹t ®éng s«i næi lÊn ¸t khu vùc quèc doanh. Sè l­îng t¨ng lªn nhanh chãng: n¨m 1986 lµ 56,8 v¹n hé, ®Õn n¨m 1995 ®· lªn ®Õn 94 v¹n hé. Víi tæng møc b¸n lÎ n¨m 1987 lµ 59% ®Õn n¨m 1991 lµ 74,9%. VÒ mÆt sè l­îng vµ c¬ cÊu: TÝnh ®Õn 1-1-1995 sè hé c¸ thÓ trong c¶ n­íc lµ 1882798 hé. Tuy nhiªn sè l­îng hé ph©n bè kh«ng ®Òu, tËp trung nhiÒu ë c¸c thµnh phè lín: Thµnh phè Hå ChÝ Minh cã 12 v¹n hé, thñ ®o Hµ Nội cã 7,6 v¹n hé, An Giang cã 7,5 v¹n hé… VÒ mÆt lao ®éng: LÜnh vùc th­¬ng m¹i vµ dÞch vô t­ nh©n lµ n¬i thu hót lao ®éng vµ gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. Tû träng lao ®éng th­¬ng nh©n c¸ thÓ tõ chç chØ chiÕm 68,7% lao ®éng th­¬ng nghiÖp x· héi n¨m 1990 ®· lªn ®Õn 84,7% n¨m 1995. Ngµnh giao th«ng vËn t¶i t­ nh©n ®· huy ®éng 267700 lao ®éng. VÒ doanh sè ho¹t ®éng: Tæng møc b¸n lÎ cña th­¬ng nghiÖp t­ nh©n ®· t¨ng 66,9% lªn 75,1% vµ th­¬ng nghiÖp quèc doanh gi¶m tõ 30,4% xuèng cßn 23,7%. Giao th«ng vËn t¶i t­ nh©n ®· ®¶m nhËn 63,5% khèi l­îng hµng ho¸ vËn t¶i vµ 74,5% khèi l­îng hµnh kh¸ch, t¹o ra 989,8 tû ®ång. VÒ ®ãng gãp vµo nguån thu ng©n s¸ch: Tæng sè thuÕ nép vµo ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· t¨ng tõ 908 tû ®ång(n¨m 1991) lªn 5180 tû ®ång(n¨m 1995), gÊp 5 ®Õn 6 lÇn. Trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô, cßn ph¶i kÓ ®Õn vai trß cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n trong xuÊt nhËp khÈu. Tû träng cña khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n trong n­íc, trong gi¸ trÞ xuÊt khÈu kh«ng kÓ dÇu löa ®· t¨ng tõ 12% trong n¨m 1997 lªn 22% vµo gi÷a n¨m 2000 vµ tû träng trong gi¸ trÞ nhËp khÈu ®· t¨ng tõ 4% lªn tíi 16%. NÕu tÝnh c¶ doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi th× khu vùc doanh nghiÖp t­ nh©n ®· ®ãng gãp trong xuÊt khÈu lµ 35% n¨m 1997 vµ 54% gi÷a n¨m 2000. - Trong x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng: Víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 10 n¨m, chÝnh phñ ®· ®Ò ra ch­¬ng tr×nh víi rÊt nhiÒu kú väng vÒ x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, bao gåm nh÷ng ch­¬ng tr×nh lín vÒ ph¸t triÓn ®­êng, s¾t, ®­êng bé víi hÖ thèng cÇu qua s«ng, ®­êng hµng kh«ng víi hÖ thèng c¸c s©n bay quèc tÕ vµ néi ®Þa. KÕt cÊu h¹ tÇng cã vÞ trÝ quan träng trong viÖc thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nh­ng ®Ó cã hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng ph¸t triÓn nh­ kÕ ho¹ch cña chÝnh phñ th× cÇn cã nguån vèn rÊt lín mµ nÕu chØ nhµ n­íc th× kh«ng ®ñ søc thùc hiÖn. Nh÷ng chØ sè sau ®©y cho thÊy râ ®iÒu ®ã: sè vèn ®Çu t­ cho ngµnh n¨ng l­îng hµng n¨m xÊp xØ 2-2,5 tû USD, trong ®ã ngµnh ®iÖn dù kiÕn cÇn sè vèn ®Çu t­ trung b×nh hµng n¨m lµ 1,5-2 tû USD mµ 52-58% dµnh cho s¶n xuÊt ®iÖn vµ 42-48% dµnh cho truyÒn t¶i vµ ph©n phèi ®iÖn. V× kÕt cÊu h¹ tÇng ngµnh n¨ng l­îng cña ViÖt Nam rÊt l¹c hËu nªn ph¶i dµnh 5,3-5,5% GDP ®Çu t­ cho lÜnh vùc nµy. Nh­ vËy viÖc thu hót sù tham gia cña khu vùc kinh tÕ t­ nh©n lµ hÕt søc quan träng. - Trong c¸c ngµnh nghÒ vµ c¸c vïng kinh tÕ ®Êt n­íc: Víi c¸c ngµnh: nh÷ng n¨m 1991-1996 trong tæng sè 17442 c¬ së th× lÜnh vùc th­¬ng m¹i dÞch vô cã kho¶ng 6802 c¬ së chiÕm tû träng 39%, lÜnh vùc c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã 6105 c¬ së chiÕm û trong 35%, c¸c lÜnh vùc kh¸c cã 4534 c¬ së chiÕm 26%. Trong nh÷ng n¨m 1997-1998 cã sù chuyÓn biÕn theo h­íng c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i dÞch vô t¨ng(trong tæng sè 26021 doanh nghiÖp th× c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i dÞch vô cã 12753 c¬ së chiÕm 49%). Víi c¸c vïng: Lo¹i h×nh doanh nghiÖp t­ nh©n ph¸t triÓn m¹nh vµ tËp trung nhiÒu nhÊt ë vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long 40%, ë ®ång b»ng s«ng Hång lµ 33% vµ ë §«ng Nam Bé lµ 25%. C¸c c«ng ty cæ phÇn ph¸t triÓn m¹nh ë §«ng Nam Bé 54% ®ång b»ng s«ng Hång 23%. 2. Đánh giá chung về thực trạng kinh tế tư nhân Việt Nam. a. Thành tựu. Tỷ trọng đầu tư của doanh nghiệp tư nhân trong nước liên tục tăng lên và đã vượt lên hơn hẳn tỷ trọng đầu tư của doanh nghiệp nhà nước, gần bằng tổng vốn đầu tư của doanh nghiệp nhà nước và tín dụng nhà nước. Vốn đầu tư của các doanh nghiệp tư nhân đã đóng vai trò quan trọng đối với phát triển kinh tế các địa phương. Đội ngũ doanh nghiệp tư nhân đã phát triển chưa từng có cả về số lượng, quy mô trong hầu hết các ngành, lĩnh vực của nền kinh tế. Nhờ đó, đã huy động được ngày càng nhiều hơn vốn đầu tư phát triển kinh doanh; tạo việc làm cho người lao động; tăng trưởng kinh tế, tăng kim ngạch xuất khẩu, tăng nguồn thu cho ngân sách; thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu và nâng cao hiệu quả nền kinh tế trong quá trình hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Có được kết quả trên là nhờ trong những năm qua, Đảng và Nhà nước đã ban hành kịp thời nhiều cơ chế, chính sách khuyến khích các thành phần kinh tế phát triển. Nghị quyết Trung ương 3, Nghị quyết Trung ương 5, Luật Doanh nghiệp và các cơ chế chính sách về thúc đẩy phát triển kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế đã tạo mọi điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp và công dân đầu tư phát triển sản xuất kinh doanh. Luật Doanh nghiệp ra đời và đi vào thực tiễn đã tạo môi trường thông thoáng cho hoạt động kinh doanh, tạo bước đột phá về cải cách hành chính, nâng cao đáng kể tính nhất quán, tính thống nhất, minh bạch và bình đẳng của khuôn khổ pháp luật về kinh doanh ở nước ta. Vai trò của doanh nghiệp và doanh nhân được tôn vinh ở vị trí xứng đáng. Sau khi Luật Doanh nghiệp ra đời, hàng loạt biện pháp chính sách và văn bản hướng dẫn thực hiện Luật đã được ban hành với nội dung phù hợp đã thúc đẩy, tạo điều kiện để Luật phát huy tốt hiệu lực trên thực tế. Hệ thống pháp luật về kinh doanh và doanh nghiệp bước đầu đã được hoàn thiện: Chính phủ, các bộ, ngành đã ban hành kịp thời và tương đối đầy đủ các văn bản pháp quy tạo điều kiện thi hành Luật Doanh nghiệp. Nội dung các văn bản hướng dẫn đã bổ sung, cụ thể hóa nội dung có liên quan của Luật. Việc ban hành và áp dụng các văn bản này đã tạo một bước chuyển biến lớn trong đơn giản hóa trình tự, thủ tục đăng ký kinh doanh và rút ngắn thời gian gia nhập thị trường của các loại hình doanh nghiệp tư nhân. Về việc triển khai công tác phát triển doanh nghiệp ở các địa phương, thực tế thời gian qua cho thấy đã có sự chuyển biến đáng kể về nhận thức ở các cấp về tầm quan trọng và ý nghĩa của phát triển doanh nghiệp tư nhân đối với phát triển kinh tế và nâng cao đời sống nhân dân địa phương. UBND các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã quan tâm chỉ đạo triển khai thực hiện Luật Doanh nghiệp và cải tiến phương thức quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp trên địa bàn. ý thức và phương pháp làm việc của cơ quan quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp đã có nhiều thay đổi, chuyển từ cơ chế "xin - cho" sang hỗ trợ, hướng dẫn và tạo điều kiện là chủ yếu. Thủ tục đăng ký kinh doanh đã được thực hiện đúng quy định của Luật theo hướng đơn giản hoá cả về hồ sơ, trình tự, thời hạn, điều kiện và thẩm quyền cấp đăng ký kinh doanh. Theo phản ánh của hầu hết các địa phương trong cả nước và đối với phần lớn các ngành nghề kinh doanh, không có sự đòi hỏi thêm các hồ sơ, thủ tục và đòi hỏi khác ngoài quy định của Luật Doanh nghiệp. ở hầu hết các địa phương và đối với đa số ngành nghề, thời hạn đăng ký kinh doanh trên thực tế đã rút ngắn so với thời hạn quy định; tại thành phố Hồ Chí Minh đã thí điểm đăng ký kinh doanh qua mạng, do đó đã giảm đáng kể chi phí về thời gian cho doanh nghiệp. Nhận thức của đông đảo tầng lớp xã hội về doanh nghiệp và doanh nhân đã có bước tiến đáng kể. Đặc biệt, vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định lấy ngày 13/10 hàng năm là ngày Doanh nhân Việt Nam, thể hiện quan điểm tôn vinh các doanh nhân Việt Nam của Đảng, Nhà nước và nhân dân, tạo ra tinh thần kinh doanh hào hứng rộng khắp trong xã hội. Cộng đồng doanh nghiệp đã chứng tỏ là lực lượng quan trọng thường xuyên ủng hộ và phản ứng tích cực, nhanh chóng trước những đổi mới trong chính sách phát triển kinh tế. Họ không chỉ đấu tranh cho việc tuân thủ đầy đủ và đúng các quy định của pháp luật về kinh doanh, mà còn nhanh chóng phát hiện và tận dụng được các cơ hội tạo ra bởi những thay đổi đột phá của pháp luật, đặc biệt là Luật Doanh nghiệp và một số chính sách khác có liên quan. Nhờ đó, nhiều sản phẩm, dịch vụ mới và cách làm mới đã xuất hiện. b. Hạn chế. Những tồn tại hiện nay : Môi trường kinh doanh : Kinh tế tư nhân Việt Nam tuy lớn về số lượng nhưng về bản chất vẫn là kinh tế quy mô nhỏ và đang phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức như phân bố không hợp lý, năng lực cạnh tranh thấp, khả năng tiếp cận các nguồn lực như tài chính, đất đai, lao động, công nghệ rất hạn chế. Sự phân bố các doanh nghiệp tư nhân trong cả nước là chưa đều, cả về địa bàn cũng như ngành nghề kinh doanh. Về địa bàn, các doanh nghiệp mới thành lập chủ yếu tập trung vào các tỉnh, thành phố tương đối phát triển như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, Bình Dương, Đồng Nai... Về ngành nghề kinh doanh, các doanh nghiệp hầu hết tập trung hoạt động trong lĩnh vực dịch vụ và thương mại, chưa chú ý đến lĩnh vực sản xuất, tạo sản phẩm mới. Hiệu quả kinh doanh chưa tương xứng với tiềm năng, sức cạnh tranh thấp. Các mặt hàng xuất khẩu mới chỉ giới hạn ở các sản phẩm như nông sản, hàng thủ công mỹ nghệ, may mặc, chế biến... là những mặt hàng mang tính truyền thống, chi phí xuất khẩu cao nhưng giá trị gia tăng nhỏ. Vai trò của các doanh nghiệp tư nhân trong việc phát triển các ngành công nghiệp phụ trợ nhằm giải quyết nguyên liệu đầu vào cho các doanh nghiệp lớn chưa đạt được hiệu quả như mong muốn. Do quy mô thường là khá nhỏ, doanh nghiệp tư nhân gặp rất nhiều khó khăn trong việc tiếp cận các nguồn tài chính chính thức như vay vốn ngân hàng hoặc của các tổ chức tín dụng khác. Phần lớn các doanh nghiệp tư nhân phải huy động vốn từ các kênh phi chính thức, cụ thể là trong gia đình, bạn bè hoặc dựa vào vốn của nhau, với lãi suất cao hơn từ 3 đến 6 lần so với lãi suất chính thức. Tình trạng thiếu vốn sản xuất kinh doanh là một trong những nguyên nhân chủ yếu hạn chế doanh nghiệp tư nhân trong việc đầu tư cải tiến công nghệ, tiếp cận các nguồn thông tin (bao gồm cả thông tin liên quan đến chính sách của Nhà nước dành cho khu vực này, thông tin về công nghệ, về thị trường...) và thực hiện cải cách doanh nghiệp. Khuôn khổ pháp lí về phát triển doanh nghiệp : Tuy có tiến bộ so với trước đây, nhưng quản lý nhà nước đối với doanh nghiệp vẫn còn lúng túng trên nhiều mặt. Cơ quan quản lý nhà nước, một mặt chưa làm đúng và đủ chức năng quản nhà nước đối với doanh nghiệp, mặt khác lại can thiệp quá sâu vào công việc kinh doanh và quản trị nội bộ của doanh nghiệp; hiệu lực quản lý nhà nước chưa cao. Chi phí gia nhập thị trường cho các loại hình doanh nghiệp còn cao : Những thay đổi thông qua việc ban hành và thực hiện Luật Doanh nghiệp đã đơn giản hóa thủ tục đăng ký kinh doanh, giảm một phần khá lớn chi phí gia nhập thị trường, bao gồm chi phí thành lập doanh nghiệp, đ._.