Sự thâm nhập của tiếng Anh vào tiếng Việt trên một số phương tiện truyền thông đại chúng ở Việt Nam

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH Toân Nöõ Nguyeät An SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007 BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH Toân Nöõ Nguyeät An SÖÏ THAÂM NHAÄP CUÛA TIEÁNG ANH VAØO TIEÁNG VIEÄT TREÂN MOÄT SOÁ PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM Chuyeân ngaønh: Ngoân ngöõ hoïc Maõ soá: 60 22 01 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGOÂN NGÖÕ HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: TS. TRAÀN HOAØNG Thaønh phoá Hoà Chí Minh – 2007 LÔØI CAÛM ÔN W›X Toâi xin chaân thaønh baøy toû loøng bieát ôn saâu saéc ñeán Tieán só Traàn Hoaøng vì nhöõng gì toâi ñaõ ñöôïc keá thöøa vaø vì thaày ñaõ daønh nhieàu thôøi gian vaø coâng söùc dìu daét toâi töø nhöõng ngaøy ñaàu khoù khaên cuõng nhö ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi trong suoát quaù trình thöïc hieän luaän vaên Thaïc só. Toâi xin caûm ôn toaøn theå caùc thaày coâ Boä moân Ngoân ngöõ Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp.HCM vaø Tröôøng Ñaïi hoïc Khoa hoïc Xaõ hoäi vaø Nhaân vaên Tp. Hoà Chí Minh, nhöõng ngöôøi thaày ñaõ taän tình truyeàn ñaït cho toâi nhöõng kieán thöùc quyù baùu ñeå toâi coù theå thöïc hieän luaän vaên naøy. Toâi cuõng xin ñöôïc caûm ôn Phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä – Sau ñaïi hoïc Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP. Hoà Chí Minh vì ñaõ taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi cho toâi hoïc taäp vaø hoaøn thaønh luaän vaên. Cuoái cuøng, toâi xin gôûi lôøi caûm ôn saâu saéc ñeán taát caû ngöôøi thaân trong gia ñình vaø baïn beø ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ toâi veà nhieàu maët trong suoát thôøi gian qua. Xin traân troïng caûm ôn! QUY ÖÔÙC TRÌNH BAØY Y›Z Chuùng toâi trình baøy luaän vaên theo nhöõng quy öôùc sau: - Phaàn chính cuûa luaän vaên trình baøy thaønh caùc chöông, caùc muïc lôùn cuûa caùc chöông ñöôïc trình baøy theo thöù töï caùc soá AÛ-Raäp (1, 2, 3…) - Caùc ví duï ñöôïc trình baøy baèng loaïi chöõ in nghieâng, in ñaäm. Ví duï: “Khoâng phaûi chæ vaøi naêm gaàn ñaây thì ñoà handmade môùi huùt hoàn giôùi treû…” - Caùc lôøi trích daãn töø taøi lieäu tham khaûo vaø caùc ví duï töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ñöôïc quy öôùc nhö sau: ƒ Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc trích daãn goàm caùc chi tieát: soá thöù töï trong danh muïc taøi lieäu tham khaûo, soá trang trích daãn. Ví duï: [30, tr.88]. ƒ Trong daáu ngoaëc vuoâng [ ] ñaët sau caùc ví duï goàm nhöõng chi tieát : teân phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, soá thöù töï trong nguoàn ngöõ lieäu. Ví duï: [Baùo Hoa Hoïc Troø, NNL 17]. 1 MÔÛ ÑAÀU 1. Lyù do choïn ñeà taøi Ngoân ngöõ luoân gaén boù vôùi xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Vôùi tö caùch laø coâng cuï giao tieáp, moãi ngoân ngöõ coù quan heä tröïc tieáp vôùi caùi xaõ hoäi maø trong ñoù noù ñöôïc xem laø coâng cuï giao tieáp cuûa xaõ hoäi ñoù. Vì theá, nhöõng bieán ñoäng cuûa xaõ hoäi luoân coù taùc ñoäng ñeán ngoân ngöõ. ÔÛ xaõ hoäi Vieät Nam, giai ñoaïn ñoåi môùi vôùi nhöõng chöông trình hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñöôïc ñaùnh daáu bôûi nhöõng bieán ñoåi dieãn ra trong nhieàu lónh vöïc cuûa cuoäc soáng. Nhöõng bieán ñoåi ñoù ñaõ taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán tieáng Vieät vaø ñöôïc theå hieän khaù roõ trong ngoân ngöõ naøy. Moät trong nhöõng bieán ñoåi ñaùng keå cuûa tieáng Vieät laø söï gia taêng raát nhanh nhöõng töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh. Cuõng gioáng nhö haøng loaït töø Haùn Vieät du nhaäp vaøo tieáng Vieät trong thôøi kyø ñoäc laäp töï chuû, xaây döïng ñaát nöôùc tröôùc ñaây, trong thôøi kyø hieän ñaïi hoùa, coâng nghieäp hoùa ñaát nöôùc hieän nay, phaïm vi vay möôïn caùc töø ngöõ tieáng Anh raát roäng, bao goàm nhöõng töø ngöõ duøng trong sinh hoaït haøng ngaøy cho ñeán caùc lónh vöïc giaûi trí, khoa hoïc kyõ thuaät vaø kinh teá… Nhöõng töø ngöõ naøy laïi ñöôïc bieåu ñaït treân nhöõng phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in, phaùt thanh, truyeàn hình, Internet…. Vì theá vai troø quan troïng cuûa chuùng ngaøy caøng ñöôïc nhaán maïnh, trôû thaønh ñeà taøi trung taâm cuûa nhieàu coâng trình nghieân cöùu trong giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tuy nhieân, toàn taïi moät thöïc teá laø, nhieàu coâng trình nghieân cöùu coù lieân quan ñeán töø vay möôïn tieáng Anh, ñaõ ñöùng treân quan ñieåm vaø phöông phaùp cuûa ngoân ngöõ hoïc so saùnh, xem vieäc so saùnh, ñoái chieáu tieáng Anh vôùi tieáng Vieät theo nhöõng tieâu chí naøo ñoù laø nhieäm vuï trung taâm caàn phaûi giaûi quyeát, maø queân raèng vaán ñeà töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong tieáng Vieät laø vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, so saùnh, ñoái chieáu neáu coù, cuõng chæ laø moät trong soá nhöõng phöông phaùp goùp phaàn laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm cuûa töøng loaïi ngoân ngöõ trong quaù trình tieáp xuùc vôùi nhau maø thoâi, coøn nhieäm vuï chính caàn phaûi giaûi quyeát vaãn laø nghieân cöùu ñaëc ñieåm veà ngöõ aâm, töø vöïng, ngöõ phaùp cuõng nhö khaû naêng haønh chöùc cuûa töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong heä thoáng ngoân ngöõ tieáng Vieät. Bôûi leõ, moät khi ñaõ thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät, nhöõng töø ngöõ naøy ñaõ coù nhöõng bieán ñoåi nhaát ñònh cho phuø hôïp vôùi quy luaät cuûa tieáng Vieät, chöù khoâng gioáng nhö nhöõng töø ngöõ tieáng Anh baûn ñòa maø caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc so saùnh thöôøng laáy laøm ñoái töôïng ñeå ñoái chieáu vôùi tieáng Vieät. Coù theå noùi raèng, vieäc nghieân cöùu veà caùc töø ngöõ vay möôïn tieáng Anh trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng laø moät vaán ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, vaø do ñoù, vaãn coøn khaù laø môùi meû ñoái vôùi giôùi Vieät ngöõ hoïc trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Tröôùc ñaây, cuõng ñaõ coù baøi vieát ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy. Tuy 2 nhieân, nhöõng vaán ñeà cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi laø nhöõng vaán ñeà ñoäng, luoân luoân bieán ñoåi theo söï taùc ñoäng cuûa xaõ hoäi. Nhöõng coâng trình nghieân cöùu veà noù cuõng phaûi coù söï boå sung, phaùt trieån khoâng ngöøng ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi. Ñaây laø lí do thoâi thuùc chuùng toâi thöïc hieän ñeà taøi naøy treân cô sôû keá thöøa thaønh töïu cuûa nhöõng coâng trình ñi tröôùc. 2. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà, muïc ñích nghieân cöùu Tieáng Anh ñang ngaøy caøng trôû neân thoâng duïng treân toaøn theá giôùi vaø soá ngöôøi noùi tieáng Anh vôùi tö caùch khoâng phaûi tieáng meï ñeû cuõng ñang gia taêng raát nhanh nhaát laø trong thôøi ñaïi hoäi nhaäp quoác teá vaø buøng noå cuûa Internet ngaøy nay. Tieáng Anh cuõng ñöôïc coi laø thöù ngoân ngöõ chung cuûa nhieàu lónh vöïc, töø chính trò, khoa hoïc kyõ thuaät ñeán vaên hoùa, ngheä thuaät vaø kinh doanh. ÔÛ bình dieän ngoân ngöõ hoïc, tieáng Anh cuõng ñaõ vaø ñang laø moái quan taâm haøng ñaàu cuûa caùc nhaø ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi khi nghieân cöùu veà nhöõng aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc treân phaïm vi toaøn caàu. Treân theá giôùi, tröôùc tieân phaûi keå ñeán hai coâng trình tieâu bieåu cuûa taùc giaû David Crystal laø “Cambridge Encyclopedia of the English language”(Baùch khoa toaøn thö Cambridge cuûa tieáng Anh, 1995) vaø “English as a global language” (Tieáng Anh vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ toaøn caàu, 1997). Trong hai coâng trình naøy, taùc giaû David Crystal ñaõ laàn ñaàu tieân ñöa ra nhöõng soá lieäu thoáng keâ ñaùng tin caäy veà soá ngöôøi treân theá giôùi söû duïng tieáng Anh vôùi tö caùch laø moät ngoaïi ngöõ hay ngoân ngöõ thöù hai. Ngoaøi ra, coøn coù moät soá taùc giaû khaùc, trong caùc nghieân cöùu cuûa mình veà tieáng Anh, cuõng toû ra raát quan taâm ñeán vai troø cuûa ngoân ngöõ naøy trong töông lai, chaúng haïn nhö Graddo D. vôùi “The future of English"?” (1997), Soukhanov. A vôùi “The King’s English Its Ain’t” (2003). ÔÛ Vieät Nam, nhöõng taùc ñoäng tröïc tieáp cuûa tieán trình ñoåi môùi, môû cöûa, hoäi nhaäp vaø giao löu quoác teá cuøng vôùi söï buøng noå cuûa coâng ngheä thoâng tin ñaõ taïo ñieàu kieän ñeå tieáng Anh thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät maïnh meõ, hình thaønh neân moät lôùp töø ngöõ vay möôïn coù phaïm vi söû duïng roäng raõi trong moïi lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi Vieät Nam. Baøn veà tieáng Anh, ôû Vieät Nam trong nhöõng naêm gaàn ñaây ñaõ xuaát hieän moät soá baøi vieát vaø coâng trình tieâu bieåu nhö : 1. [17, tr. 72-74]; 2. [19, tr.42-43]; 3. [21, tr. 37-39]; 4. [28]; 5. [54]. Trong caùc taùc phaåm naøy, caùc taùc giaû ñaõ quan taâm ñeán thöïc traïng giao thoa, vay möôïn vaø lai taïp giöõa tieáng Anh vaø tieáng Vieät treân cô sôû lyù thuyeát tieáp 3 xuùc ngoân ngöõ Anh – Vieät, töø ñoù ñöa ra döï baùo cho nhöõng thöïc traïng naøy. Nhöng, ñaây môùi chæ laø moät soá nghieân cöùu ban ñaàu chöù chöa coù tính heä thoáng, vaø quan troïng laø chöa coù moät giaûi phaùp thoûa ñaùng ñeå giöõ gìn söï trong saùng cuûa tieáng Vieät tröôùc söï thaâm nhaäp ngaøy caøng maïnh meõ cuûa tieáng Anh. Gaàn ñaây, ñaùng keå nhaát laø coù taùc phaåm “Töø ngoaïi lai trong tieáng Vieät” cuûa taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang (2007). Vôùi nhöõng keát quaû ghi nhaän ñöôïc töø quaù trình ñieàu tra vieäc söû duïng töø ngöõ tieáng Anh trong moïi lónh vöïc ñôøi soáng haøng ngaøy cuûa ngöôøi Vieät, taùc giaû naøy ñaõ giuùp cho chuùng ta coù nhöõng phaùt hieän môùi meû veà söï toàn taïi cuûa lôùp töø vay möôïn tieáng Anh trong tieáng Vieät. Tuy nhieân, do phaïm vi nghieân cöùu khaù roäng (nghieân cöùu caû töø möôïn Haùn vaø töø möôïn Phaùp) neân thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät, tieâu bieåu laø treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng, vaãn chöa ñöôïc khaûo saùt moät caùch toaøn dieän vaø trieät ñeå. Keá thöøa nhöõng keát quaû cuûa caùc coâng trình ñi tröôùc, chuùng toâi thöïc hieän luaän vaên naøy vôùi mong muoán: - Cung caáp nhöõng cöù lieäu ñaùng tin caäy cho vieäc ñeà ra nhöõng chính saùch ngoân ngöõ phuø hôïp, giaûi quyeát thoûa ñaùng thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng, trong taát caû caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi ôû Vieät Nam noùi chung; - Goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc giöõ gìn söï trong saùng, giaøu ñeïp cuûa tieáng Vieät. 3. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi a. Veà phöông dieän lyù luaän Nghieân cöùu veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam laø nghieân cöùu veà moät vaán ñeà cuï theå, coøn khaù môùi meû trong lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ noùi rieâng, trong lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi noùi chung. Treân cô sôû ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc, baèng vieäc phoái hôïp nhöõng phöông phaùp nghieân cöùu khaùc nhau, luaän vaên goùp phaàn hoaøn chænh vaø boå sung nhöõng lyù thuyeát coù lieân quan ñeán ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi. b. Veà phöông dieän thöïc tieãn Vôùi nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc töø quaù trình nghieân cöùu, luaän vaên mong muoán ñoùng goùp moät tieáng noùi thieát thöïc vaøo vieäc caûnh baùo veà tình traïng “oâ nhieãm” cuûa tieáng Anh ñoái vôùi tieáng Vieät töø ñoù giuùp cho ngöôøi Vieät, nhaát laø giôùi treû, coù ñònh höôùng ñuùng ñaén ñoái vôùi vieäc söû duïng tieáng Anh trong giao tieáp haøng ngaøy. Ñoàng thôøi, veà moät khía caïnh naøo ñoù, luaän vaên cuõng coù nhöõng ñoùng goùp tích cöïc cho coâng taùc giaûng daïy tieáng nöôùc ngoaøi, tieâu bieåu laø daïy tieáng Anh ôû Vieät Nam. 4 4. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän vaên baøn veà söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân moät soá phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng ôû Vieät Nam. Ñaây laø moät vaán ñeà thuoäc lónh vöïc ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi vì theá phöông phaùp chuû yeáu maø chuùng toâi söû duïng laø phöông phaùp nghieân cöùu ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi, trong ñoù taát caû nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán tieáng Vieät vaø tieáng Anh ñeàu ñöôïc chuùng toâi tieáp caän vaø xöû lí khoâng chæ töø laêng kính cuûa ngoân ngöõ maø caû cuûa xaõ hoäi, tieâu bieåu laø xaõ hoäi Vieät Nam trong giai ñoaïn hieän nay. Ngoaøi ra, trong quaù trình nghieân cöùu, chuùng toâi ñaõ phoái hôïp söû duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö ñieàn daõ, thoáng keâ vaø phaân loaïi ngöõ lieäu, so saùnh, ñoái chieáu. Nhöõng phöông phaùp naøy cho pheùp chuùng toâi coù theå khaûo saùt moät caùch cuï theå ñoái vôùi töøng loaïi ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng nhö baùo in, truyeàn hình vaø Internet, treân cô sôû ñoái chieáu chuùng vôùi thöïc teá söû duïng ngoaïi ngöõ trong ñôøi soáng haøng ngaøy hieän nay. Cuoái cuøng, ñeå coù theå ruùt ra ñöôïc nhöõng nhaän xeùt coù tính nhaát quaùn vaø toaøn dieän veà thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät trong caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi noùi chung, treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng noùi rieâng, chuùng toâi ñaõ vaän duïng phöông phaùp nghieân cöùu phaân tích ngöõ nghóa – ngöõ duïng. 5. Boá cuïc cuûa luaän vaên Ngoaøi Muïc luïc (2 trang), Quy öôùc trình baøy (1 trang), Taøi lieäu tham khaûo (6 trang), Nguoàn ngöõ lieäu (4 trang), Phuï luïc (28 trang), phaàn chính vaên cuûa luaän vaên goàm caùc boä phaän sau: - Daãn nhaäp: Trình baøy lyù do choïn ñeà taøi vaø muïc ñích nghieân cöùu, lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà, yù nghóa nghieân cöùu vaø phöông phaùp nghieân cöùu. - Noäi dung chính: Ñöôïc trình baøy tuaàn töï theo höôùng töø roäng ñeán heïp, ñi töø lyù thuyeát ñeán thöïc teá (duøng ngöõ lieäu söu taàm ñöôïc töø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng coù ñoái chieáu vôùi thöïc teá giao tieáp haøng ngaøy ñeå tìm hieåu thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät ôû Vieät Nam hieän nay). Phaàn naøy ñöôïc chia thaønh hai chöông: ƒ Chöông 1: Trình baøy nhöõng vaán ñeà cô baûn mang tính lyù thuyeát cuûa ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhö lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ vôùi caùc heä quaû laø hieän töôïng giao thoa, vay möôïn vaø lai taïp ngoân ngöõ; lyù thuyeát veà truyeàn thoâng vôùi nhöõng khaùi nieäm cô baûn veà truyeàn thoâng, truyeàn thoâng ñaïi chuùng vaø caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng; vai troø cuûa tieáng Anh ñoái vôùi theá giôùi, khu vöïc Ñoâng Nam AÙ vaø Vieät Nam; nhöõng nguyeân nhaân daãn ñeán söï thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät cuõng nhö nhöõng bình dieän thaâm nhaäp. 5 ƒ Chöông 2: Ñi vaøo khaûo saùt thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh vaøo tieáng Vieät treân 3 phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng tieâu bieåu laø baùo in, truyeàn hình vaø Internet. Ñoàng thôøi ñöa ra nhöõng nhaän xeùt, ñaùnh giaù vaø ñeà xuaát nhöõng giaûi phaùp coù theå coù tröôùc thöïc traïng naøy. - Keát luaän: Neâu moät caùch toùm taét nhöõng keát quaû böôùc ñaàu ghi nhaän ñöôïc thöïc traïng thaâm nhaäp cuûa tieáng Anh treân caùc phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng tieâu bieåu cuûa Vieät Nam. 6 Chöông 1 NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 1.1. Lyù thuyeát tieáp xuùc ngoân ngöõ 1.1.1. Khaùi nieäm tieáp xuùc ngoân ngöõ Ngöôøi laøm cho töø tieáp xuùc (contact) trôû thaønh thuaät ngöõ aùp duïng roäng raõi, gaây taùc duïng kích thích moät khuynh höôùng ngaøy caøng coù yù nghóa quan troïng cuøa ngoân ngöõ hoïc hieän ñaïi, laø Andreù Martinet. Trong baøi “Söï lan truyeàn ngoân ngöõ vaø ngoân ngöõ hoïc caáu truùc” (Diffusion of Language and Structural Linguistics) ñöôïc trình baøy nhö moät tham luaän taïi cuoäc hoïp cuûa Hoäi nghò Hieäp hoäi Ngoân ngöõ hoïc (1950) maø sau naøy ñöôïc coâng boá trong Romance Philosophy (1952), oâng ñeà caäp ñeán tình huoáng “coù lieân quan ñeán moät ngoân ngöõ lan truyeàn cuõng nhö caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi no ù”. Sau naøy, thuaät ngöõ tieáp xuùc ngoân ngöõ ñöôïc phoå bieán roäng raõi nhôø söï ra ñôøi cuûa taùc phaåm “Languages in Contact – Findings and Problems” cuûa U. Weinrich (1953) trong ñoù Martinet laø ngöôøi vieát Lôøi giôùi thieäu vôùi lôøi nhaán maïnh: “…We shall now have to stress the fact that a linguistic community is never homogenous and harly ever self- contained” (Moät coäng ñoàng ngoân ngöõ khoâng heà coù tính ñoàng chaát vaø vò taát coù moät thôøi kyø naøo ñoù noù ñaõ töøng laø moät coäng ñoàng kheùp kín). Khi ñònh nghóa veà tieáp xuùc ngoân ngöõ, O.S. Akhmanova cho raèng ñoù laø “söï tieáp hôïp nhau giöõa caùc ngoân ngöõ do nhöõng ñieàu kieän caän keà nhau veà maët ñòa lyù, söï töông caän veà maët lòch söû, xaõ hoäi daãn ñeán nhu caàu cuûa caùc coäng ñoàng ngöôøi voán coù nhöõng thöù tieáng khaùc nhau phaûi giao tieáp vôùi nhau” (1966). Coøn theo “Töø ñieån baùch khoa veà ngoân ngöõ hoïc” (V.N.Jarceva chuû bieân, 1990) thì tieáp xuùc ngoân ngöõ laø “söï taùc ñoäng giöõa hai hoaëc nhieàu ngoân ngöõ, taïo neân aûnh höôûng ñoái vôùi caáu truùc vaø voán töø cuûa moät hay nhieàu ngoân ngöõ. Nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ ñöôïc quy ñònh bôûi yeâu caàu caàn thieát phaûi giao tieáp laãn nhau giöõa nhöõng thaønh vieân thuoäc caùc nhoùm daân toäc vaø ngoân ngöõ do nhöõng nhu caàu veà kinh teá, chính trò, vaên hoùa.v.v. thuùc ñaåy”. Söï tieáp xuùc ngoân ngöõ naøy coù theå laø tröïc tieáp, töùc do tình hình coäng cö cuûa nhöõng taäp theå ngöôøi noùi caùc thöù tieáng khaùc nhau treân cuøng khu vöïc ñòa lyù (nhö caùc vuøng nhieàu daân toäc ôû nöôùc ta), cuõng coù theå laø giaùn tieáp, töùc thoâng qua con ñöôøng vaên töï; noù coù theå dieãn ra giöõa caùc ngoân ngöõ coù quan heä doøng hoï, cuõng nhö giöõa caùc ngoân ngöõ khaùc doøng hoï. Ví duï: Nhìn vaøo tieáng Vieät coù theå thaáy coù ba ñôït tieáp xuùc lôùn giöõa tieáng Vieät vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc ñöa ñeán söï xuaát hieän cuûa caùc ñôn vò töø vöïng ngoaïi lai trong tieáng Vieät: 7 (1) Qua haøng nghìn naêm Baéc thuoäc, vôùi söï tieáp xuùc giöõa hai neàn vaên hoùa Haùn vaø Vieät, vaên hoùa Trung Hoa (trong ñoù coù ngoân ngöõ) ñaõ du nhaäp vaøo Vieät Nam, töø ñoù laøm xuaát hieän oà aït caùc töø möôïn Haùn mang daáu aán cuûa vaên hoùa vaên minh Trung Hoa. Chöõ Haùn xuaát hieän ñöôïc duøng nhö moät vaên töï ñaõ ñöa tieáng Vieät trôû thaønh ngoân ngöõ thaønh vaên vaø coù aûnh höôûng toaøn dieän ñoái vôùi tieáng Vieät ngöõ aâm, ngöõ phaùp ñeán töø vöïng. Ñaëc bieät, vôùi caùch ñoïc Haùn Vieät, caùc töø möôïn Haùn ñaõ coù vai troø quan troïng ñoái vôùi söï taïo laäp caùc töø môùi. (2) Ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ thöù hai laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Phaùp vaø tieáng Vieät trong boái caûnh chính trò 80 naêm ñoâ hoä cuûa thöïc daân Phaùp. Ñôït tieáp xuùc naøy ñeå laïi trong tieáng Vieät moät soá löôïng lôùn caùc töø ngöõ vay möôïn Phaùp mang taûi nhöõng khaùi nieäm môùi veà khoa hoïc – kó thuaät vaø vaên hoùa vaên minh phöông Taây. (3) Trong boái caûnh hoäi nhaäp vaø toaøn caàu hoùa, ñôït tieáp xuùc ngoân ngöõ quan troïng tieáp theo chính laø söï tieáp xuùc giöõa tieáng Vieät vaø tieáng Anh. Cuoäc tieáp xuùc naøy khoâng chæ ñeå laïi trong tieáng Vieät raát nhieàu thuaät ngöõ khoa hoïc baèng tieáng Anh mang tính quoác teá maø coøn ñang laøm lung lay khaùi nieäm goïi laø “ñoàng hoùa” mang tính truyeàn thoáng khi nghieân cöùu veà töø ngöõ vay möôïn. Nhö vaäy, tieáp xuùc ngoân ngöõ laø hieän töôïng ngoân ngöõ phoå bieán trong ñôøi soáng xaõ hoäi giao tieáp cuûa con ngöôøi vaø do ñoù noù laø hieän töôïng phoå bieán ñoái vôùi moïi ngoân ngöõ treân theá giôùi. Noù xuaát hieän khi con ngöôøi (bao goàm caû caù nhaân hay coäng ñoàng) söû duïng hai hay nhieàu ngoân ngöõ. Hay noùi caùch khaùc, ôû ñaâu coù söï hieän dieän cuûa hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ döôùi taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá xaõ hoäi thì ôû ñoù tieáp xuùc ngoân ngöõ xaûy ra, gioáng nhö lôøi nhaän xeùt cuûa Einar Haughen trong taùc phaåm “Caùi môùi trong ngoân ngöõ hoïc” (1973): “ Moãi moät nhaø ngoân ngöõ hoïc sôùm muoän gì roài cuõng ñeàu phaûi ñuïng chaïm ñeán caùc vaán ñeà coù lieân quan ñeán söï tieáp xuùc ngoân ngöõ” 1.1.2. Ñaëc ñieåm tieáp xuùc ngoân ngöõ Theo taùc giaû Nguyeãn Vaên Khang [35, tr. 29-35], tieáp xuùc ngoân ngöõ coù nhöõng ñaëc ñieåm cô baûn sau: (1) Tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø hoïc taäp. Con ngöôøi muoán bieát töø hai ngoân ngöõ trôû leân thì phaûi hoïc. Bôûi ngoân ngöõ toàn taïi trong boä naõo cuûa con ngöôøi, do ñoù khi hai hay nhieàu ngoân ngöõ cuøng toàn taïi trong boä naõo cuûa moät ngöôøi thì seõ taïo neân söï tieáp xuùc. Vì theá môùi noùi tieáp xuùc ngoân ngöõ veà baûn chaát laø “hoïc ngoân ngöõ” theo caùch noùi cuûa ngoân ngöõ hoïc truyeàn thoáng. Tuy nhieân, cuõng coù theå thaáy, coù ngöôøi khoâng hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc, nhöng hoï laïi coù theå söû duïng caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ ñoù. Tröôøng hôïp naøy ñöôïc xem nhö laø keát quaû cuûa quaù trình khueách taùn ngoân ngöõ. Tieáp xuùc ngoân ngöõ tröôùc heát xaûy ra ôû moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi, keát quaû tieáp xuùc seõ ñöôïc caùc 8 thaønh vieân xaõ hoäi môû roäng ra toaøn xaõ hoäi. Tieáp xuùc döïa vaøo vieäc hoïc taäp ngoân ngöõ cuûa moät boä phaän thaønh vieân xaõ hoäi maø khoâng ñoøi hoûi taát caû moïi ngöôøi tham gia hoïc moät ngoân ngöõ khaùc môùi coi laø tieáp xuùc ngoân ngöõ. Nhö vaäy laø caàn phaûi taùch söï naûy sinh tieáp xuùc vôùi vieäc söû duïng keát quaû tieáp xuùc. (2) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø nhaéc ñeán hai haøm yù: • Söï tieáp xuùc ôû maët caáu truùc, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc trong noäi boä ngoân ngöõ. Ñaây chính laø moái quan heä töông taùc, söï taùc ñoäng laãn nhau vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ trong boä oùc cuûa moät ngöôøi. Söï tieáp xuùc naøy laøm naûy sinh aûnh höôûng veà maët caáu truùc. Heä quaû cuûa söï tieáp xuùc naøy laø söï vay möôïn hay thaåm thaáu caùc thaønh phaàn cuõng nhö caùc phöông thöùc, thaäm chí laøm thay ñoåi caùc quy taéc, thay ñoåi heä thoáng vaø caáu truùc, ñeán möùc coù theå gaây neân söï pha troän giöõa hai ngoân ngöõ laøm naûy sinh ra moät ngoân ngöõ môùi. • Söï tieáp xuùc beân ngoaøi cuûa ngoân ngöõ, hay coøn goïi laø söï tieáp xuùc ôû maët öùng duïng. Ñoù laø vieäc moät ngöôøi söû duïng hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ, laøm neân hieän töôïng ña ngöõ trong söû duïng (thay theá nhau hoaëc cuøng söû duïng). (3) Khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ cuõng laø noùi ñeán tính ñònh höôùng cuûa noù, hay noùi caùch khaùc laø “höôùng taùc ñoäng”, “höôùng aûnh höôûng” giöõa caùc ngoân ngöõ : coù theå ñoù laø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ ñang söû duïng tôùi ngoân ngöõ tieáp thu hoaëc ngöôïc laïi, coù khi laïi laø söï taùc ñoâïng töông hoå. Tính phöông höôùng naøy ñöôïc quyeát ñònh ôû haøng loaït caùc nhaân toá nhö tính muïc ñích cuûa vieäc hoïc taäp, taàn soá öùng duïng, möùc ñoä thuaàn thuïc, boái caûnh vaên hoùa… Ví duï, trong moät vuøng ña ngöõ, caùc ngoân ngöõ tuy laø bình ñaúng vôùi nhau nhöng coù moät ngoân ngöõ noåi leân coù quyeàn löïc nhö moät “ngoân ngöõ vuøng” thì höôùng taùc ñoäng trong tieáp xuùc seõ thieân veà ñôn höôùng: ngoân ngöõ vuøng kia seõ aûnh höôûng tôùi caùc ngoân ngöõ vuøng khaùc maïnh hôn laø söï aûnh höôûng ngöôïc laïi hoaëc laø söï aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ coøn laïi. (4) Trong quaù trình tieáp xuùc ngoân ngöõ, do coù söï taùc ñoäng, moái quan heä vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ coù theå naûy sinh moät traïng thaùi bieán theå, ñoù laø hình thöùc interlanguage (ngoân ngöõ trung gian). Thoâng thöôøng, ñaây laø hình thöùc bieán theå do aûnh höôûng töø ngoân ngöõ cô sôû ñeán ngoân ngöõ ñích laø do vaäy, neàn taûng cuûa interlanguage laø heä thoáng ngoân ngöõ cuûa ngoân ngöõ ñích. Noùi caùch khaùc, ñoù laø hình thöùc bieán theå cuûa ngoân ngöõ ñích vaø chòu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ cô sôû. Cuõng coù khi hình thöùc bieán theå laø ngoân ngöõ cô sôû vaø chòu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ ñích. Tuy nhieân, neáu nhìn nhaän töø goùc ñoä hình thaønh bieán theå thì giöõa chuùng coù nhöõng khaùc bieät. Bieán theå interlanguage ñöôïc hình thaønh töø söï aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ cô sôû tôùi ngoân ngöõ ñích. Ñaây laø quaù trình ñoäng cuûa vieäc hoïc taäp, tieáp thu ngoân ngöõ vaø thöôøng khoâng oån ñònh do phuï thuoäc vaøo quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ ñích. Hình thöùc aûnh höôûng vaø thaåm thaáu 9 coù theå bò trieät tieâu khi maø ngöôøi hoïc ñaït ñeán trình ñoä tieáp caän hoaøn toaøn vôùi ngoân ngöõ ñích. Veà maët keát quaû, raát coù theå interlanguage ñöôïc “oån ñònh hoùa” taïo ra bieán theå hoaëc hình thöùc bieán theå cho ngoân ngöõ ñích. Ví duï, tieáng Haùn (Hoa ngöõ) cuûa ngöôøi Hoa ôû haûi ngoaïi. (5) Nhö treân ñaõ neâu, coäi nguoàn cuûa tieáp xuùc ngoân ngöõ baét ñaàu töø vieäc hoïc theâm ngoân ngöõ khaùc. Nhìn töø goùc ñoä tieáp xuùc, neáu coù söï aûnh höôûng töø ngoân ngöõ cô sôû sang ngoân ngöõ ñích thì caùi goïi laø interlanguage seõ ñöôïc khueách taùn vaø söï khueách taùn naøy ñöôïc quyeát ñònh ôû caáu truùc ngoân ngöõ, taâm lí ngoân ngöõ vaø thaùi ñoä ngoân ngöõ. Ví duï, trong quaù trình hoïc taäp vaø söû duïng ngoân ngöõ, ngöôøi ta thöôøng söû duïng ñan xen caùc yeáu toá cuûa hai ngoân ngöõ ñeå giao tieáp. Neáu caùch giao tieáp naøy laïi ñöôïc môû roäng ra caû coäng ñoàng noùi naêng thì seõ xaûy ra tình traïng xuaát hieän caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ naøy (thöôøng laø ngoân ngöõ cô sôû) ñöôïc “coá ñònh” trong ngoân ngöõ kia (thöôøng laø ngoân ngöõ ñích). Nhö vaäy, tieáp xuùc ngoân ngöõ ñaõ laøm naûy sinh hieän töôïng vay möôïn. Tuy nhieân, ñieàu naøy thöôøng chæ coù theå xaûy ra trong boái caûnh ña ngöõ xaõ hoäi phoå bieán, töùc laø chæ coù theå xaûy ra khi coù söï aûnh höôûng vaø thaåm thaáu ngoân ngöõ ôû xaõ hoäi ña ngöõ vôùi caùc thaønh vieân ña ngöõ töông ñoái thuaàn thuïc. Neáu khoâng, phaûi tröôùc heát töø moät löôïng ngöôøi töông ñoái thuaàn thuïc nhaát ñònh, sau ñoù lan toûa ra ña ngöõ toaøn xaõ hoäi. Cho neân chuùng toâi muoán nhaán maïnh raèng, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi nhìn nhaän tieáp xuùc ngoân ngöõ laø söï tieáp xuùc xaõ hoäi mang tính chænh theå chöù khoâng phaûi laø söï tieáp xuùc thieåu soá, caøng khoâng theå laø tieáp xuùc mang tính caù theå / caù nhaân. Ñieàu naøy cuõng laø ñeå nhaán maïnh raèng, keát quaû cuûa söï tieáp xuùc ngoân ngöõ chæ ñöôïc thöïc hieän nhôø môû roäng / khueách taùn. Chuyeån töø caùch nhìn “söï nghieân cöùu laàn löôït hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ qua cuøng moät soá ngöôøi” sang caùch nhìn “söï nghieân cöùu söû duïng ngoân ngöõ cuûa caû coäng ñoàng noùi naêng”, ngoân ngöõ hoïc xaõ hoäi coi tieáp xuùc ngoân ngöõ laø moät hieän töôïng xaõ hoäi, töùc laø mang tính xaõ hoäi. Vì theá, khi noùi ñeán tieáp xuùc ngoân ngöõ khoâng theå khoâng nhaéc ñeán caùc nhaân toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ. Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi töùc laø noùi ñeán tính coäng ñoàng xaõ hoäi. Chaúng haïn, khi hai daân toäc noùi hai ngoân ngöõ khaùc nhau maø tieáp xuùc vôùi nhau thì xu höôùng chung laø: • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò cao hôn seõ aûnh höôûng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù söùc maïnh veà kinh teá, chính trò thaáp hôn. • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa cao hôn seõ aûnh höôûng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù trình ñoä vaên hoùa thaáp hôn (thöôøng thoâng qua caùc keânh giaùo duïc, vaên hoùa, ngheä thuaät, vaên hoïc,…). 10 • Ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ñoâng hôn seõ aûnh höôûng tôùi ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù soá löôïng ngöôøi noùi ít hôn. • Quan heä daân toäc cuõng coù taùc duïng khoáng cheá, ñieàu tieát ñoái vôùi quaù trình tieáp xuùc giöõa caùc ngoân ngöõ. Möùc ñoä quan heä vaø tính maät thieát cuûa caùc moái quan heä naøy seõ coù taùc duïng laøm taêng hay giaûm toác ñoä tieáp xuùc vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, moái gaén keát ôû trong moät quoác gia thoáng nhaát ña daân toäc, ña ngoân ngöõ seõ laøm cho ngoân ngöõ maø vôùi tö caùch laø ngoân ngöõ quoác gia coù aûnh höôûng maïnh ñeán caùc ngoân ngöõ coøn laïi. • Quan heä veà toân giaùo giöõa caùc daân toäc cuõng seõ keùo theo söï tieáp xuùc vaø aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ. Ví duï, trong caùc ngoân ngöõ daân toäc theo ñaïo Hoài coù raát nhieàu töø ngöõ cuûa tieáng A Raäp. Noùi ñeán nhaân toá xaõ hoäi cuõng laø noùi ñeán nhaân toá chính trò – xaõ hoäi ñeå taïo neân hai xu höôùng chính trong tieáp xuùc ngoân ngöõ: tieáp xuùc töï giaùc vaø tieáp xuùc cöôõng böùc. Noùi ñeán nhaân toá ngoân ngöõ töùc laø noùi ñeán baûn thaân ngoân ngöõ, bao goàm söùc thaåm thaáu ngoân ngöõ, möùc ñoä quan heä thaân thuoäc giöõa caùc ngoân ngöõ, giöõa caùc ngoân ngöõ coù chöõ vieát vaø ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát,… Chaúng haïn, khi caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi nhau thì : • Ngoân ngöõ coù söùc thaåm thaáu maïnh thöôøng deã daøng tieáp thu aûnh höôûng cuûa ngoân ngöõ khaùc. • Nhöõng ngoân ngöõ coù quan heä thaân thuoäc hoaëc cuøng, gaàn nhau veà loaïi hình thì deã chòu aûnh höôûng cuûa nhau vaø vay möôïn laãn nhau. • Ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát raát deã chòu aûnh höôûng vaø tieáp thu caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ coù chöõ vieát. Tuy nhieân cuõng caàn noùi theâm raèng, söï taùc ñoäng cuûa nhaân toá xaõ hoäi – ngoân ngöõ thöôøng khoâng chæ laø moät maø laø söï toång hôïp cuûa nhieàu nhaân toá döôùi hình thöùc “nhaân toá noï keùo theo nhaân toá kia”. Moät soá nhöõng nhaân toá neâu treân chæ mang tính xu höôùng, mang tính phoå bieán, chöù chöa phaûi laø taát caû hay hoaøn toaøn nhö vaäy. Chaúng haïn, ñoái vôùi nhaân toá xaõ hoäi veà nhaân khaåu – daân soá nhieàu khi laïi xaûy ra theo quaù trình ngöôïc laïi: daân toäc coù daân soá ít hôn laïi taùc ñoäng ñeán ngoân ngöõ cuûa daân toäc coù daân soá ñoâng hôn. Hay, ñoái vôùi nhaân toá thaân thuoäc, cuøng loaïi hình giöõa caùc ngoân ngöõ thì nhieàu khi giöõa caùc ngoân ngöõ khoâng coù quan heä thaân thuoäc, khoâng cuøng loaïi hình laïi coù aûnh höôûng maïnh meõ ñeán nhau nhö aûnh höôûng cuûa tieáng Haùn (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ ñôn laäp) ñoái vôùi tieáng Nhaät, tieáng Trieàu Tieân (thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ chaép dính) laø moät ñieån hình cho quan heä naøy. Veà con ñöôøng tieáp xuùc (bao goàm caû tröïc tieáp vaø giaùn tieáp) daãn tôùi aûnh höôûng ngoân ngöõ, coù theå chia laøm ba loaïi: 11 Thöù nhaát, aûnh höôûng cuûa khaåu ngöõ thoâng qua tieáp xuùc._. thöôøng xuyeân giöõa thaønh vieân cuûa caùc daân toäc noùi caùc ngoân ngöõ khaùc nhau. Coù hai ñieàu kieän cho pheùp xaûy ra : (a) Hai daân toäc coù quan heä maät thieát vôùi nhau trong ñôøi soáng haèng ngaøy, thoâng qua söï tieáp xuùc tröïc tieáp laøm naûy sinh aûnh höôûng giöõa caùc ngoân ngöõ. (b) Ngoân ngöõ chòu aûnh höôûng maïnh hôn, thöôøng laø ngoân ngöõ khoâng coù chöõ vieát. Thöù hai, aûnh höôûng cuûa saùch vôû. Ñoù laø aûnh höôûng töø trong saùch vôû, sau ñoù môùi aûnh höôûng ra ngoaøi ñôøi soáng. Moät trong nhöõng con ñöôøng aûnh höôûng cuûa saùch vôû laø thoâng qua dòch thuaät. Taát nhieân ñieàu kieän tieân quyeát ñeå coù söï aûnh höôûng naøy laø caùc ngoân ngöõ ñoù phaûi coù chöõ vieát. Thöù ba, aûnh höôûng cuûa caû khaåu ngöõ vaø saùch vôû. Söï aûnh höôûng naøy chæ xaûy ra ôû caùc ngoân ngöõ coù ñuû caùc ñieàu kieän cuûa aûnh höôûng khaåu ngöõ (tieáp xuùc haèng ngaøy) vaø aûnh höôûng cuûa saùch vôû (cuøng coù chöõ vieát). Nhìn chung, trong xaõ hoäi ña ngöõ, caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc nhau vaø aûnh höôûng laãn nhau. Heä quaû cuûa söï tieáp xuùc vaø aûnh höôûng naøy ñöôïc bieåu hieän chuû yeáu ôû giao thoa, vay möôïn vaø pha troän (lai taïp). 1.1.3. Hieän töôïng giao thoa ngoân ngöõ Giao thoa (interference) voán laø thuaät ngöõ vaät lí hoïc “chæ hieän töôïng hai hay nhieàu soùng laøm taêng cöôøng hay laøm suy yeáu laãn nhau khi gaëp nhau taïi cuøng moät ñieåm” ñöôïc duøng trong ngoân ngöõ hoïc. Trong ngoân ngöõ hoïc, giao thoa laø hieän töôïng cheäch chuaån cuûa tieáng meï ñeû döôùi taùc ñoäng cuûa ngoân ngöõ thöù hai hoaëc hieän töôïng cheäch chuaån cuûa ngoân ngöõ thöù hai döôùi taùc ñoäng cuûa tieáng meï ñeû ôû nhöõng ngöôøi song ngöõ hoaëc ña ngöõ, noùi nhö Iiese Lehiste “laø hieän töôïng cheäch khoûi chuaån cuûa moät ngoân ngöõ naøo ñoù trong lôøi noùi cuûa nhöõng ngöôøi song ngöõ bieát töø hai ngoân ngöõ trôû leân”. Theo quan ñieåm naøy, giao thoa duøng ñeå chæ hieän töôïng taùc ñoäng qua laïi giöõa caáu truùc vaø caùc yeáu toá cuûa caáu truùc cuûa hai hoaëc hôn hai ngoân ngöõ trong moâi tröôøng song ngöõ hoaëc ña ngöõ. Hay noùi caùch khaùc, giao thoa chæ xaûy ra trong caùc ngoân ngöõ coù quan heä tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi nhau töùc laø, khi caùc ngoân ngöõ tieáp xuùc giaùn tieáp - khoâng coù moâi tröôøng ña ngöõ thì seõ khoâng coù hieän töôïng giao thoa. Giao thoa ñöôïc nhìn nhaän chuû yeáu töø hai bình dieän sau: Thöù nhaát, khi toàn taïi traïng thaùi song ngöõ hoaëc ña ngöõ (caù nhaân hay coäng ñoàng) thì seõ xaûy ra hieän töôïng giao thoa ôû caùc caáp ñoä cuûa caáu truùc ngoân ngöõ vaø aûnh höôûng laãn nhau giöõa caùc yeáu toá trong caáu truùc cuûa caùc ngoân ngöõ. Ñieàu ñoù coù nghóa laø, khi nghieân cöùu hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ thì khoâng theå khoâng nghieân cöùu moái töông quan giöõa caùc caáu truùc vaø caùc yeáu toá trong caáu 12 truùc cuûa hai (hoaëc hôn hai) ngoân ngöõ, söï aûnh höôûng laãn nhau giöõa chuùng, söï xaâm nhaäp laãn nhau giöõa caùc caáp ñoä cuûa hai ngoân ngöõ (aâm vò hoïc, hình thaùi hoïc, töø vöïng, ngöõ nghóa – phong caùch hoïc…) cuï theå laø: (1) Ôû bình dieän ngöõ aâm, trong tieáng Anh coù hai aâm /θ/ vaø /δ/ ñöôïc coi laø khoù phaùt aâm chuaån xaùc. Vì vaäy, khi phaùt aâm caùc aâm naøy, moät soá ngöôøi noùi caùc ngoân ngöõ khaùc ñaõ laáy caùch phaùt aâm gaàn vôùi ngoân ngöõ cuûa mình ñeå thay theá, chaúng haïn: ngöôøi Phaùp (noùi tieáng Phaùp) duøng aâm /S/, /z/ ñeå thay theá; ngöôøi Nga (noùi tieáng Nga) thì duøng aâm /t/ vaø /z/ ñeå thay theá; ngöôøi Vieät (noùi tieáng Vieät) laïi duøng aâm /ť/ vaø /z/ hoaëc /d/ ñeå thay theá. Töông töï nhö vaäy, trong tieáng Phaùp coù nhöõng phuï aâm cuoái maø tieáng Vieät khoâng coù nhö –b, -f, -l, -d, -ch, -s. Ngöôøi Vieät (noùi tieáng Vieät) ñaõ duøng caùc aâm sau ñeå thay theá: • -b (-be) chuyeån thaønh –p Ví duï: (1) cubeÆkuyùp (2) tubeÆtuyùp • -f(-ff) chuyeån thaønh –p Ví duï: (1) apeùritifÆa-peâ-ri-típ/aép-peâ-ri-típ (2) canifÆnhíp/díp/ca-níp (3) chefÆseáp/xeáp (4) rafleÆraùp (5) coffrageÆcoáp-pha • -l(-ll, -le) chuyeån thaøn –n Ví duï: (1) albumineÆan-bu-min/an-buy-min (2) alphaÆan-pha (3) balÆban (4) caleÆcan (5) colleÆcoàn (6) dalleÆñan (7) dentelleÆñaêng-ten/ren/den (8) hoâtelÆhoâ-ten/oâ-ten 13 (9) salleÆxan (10) toâleÆtoân • -d(-de) chuyeån thaønh –t Ví duï: (1) aideÆeùt (2) aø la modeÆmoát/aø-la-moát/a-le-moát (3) anodeÆa-noát (4) codeÆcoát (5) commodeÆcom-moát (6) coudeÆcuùt (7) guideÆghít (8) oxydeÆoâ-xít/oác-xít (9) seùreùnadeÆseâ-reâ-naùt/xeâ-reâ-naùt (10) soudeÆxuùt • -ch(-che) chuyeån thaønh –t Ví duï: (1) baâcheÆbaït (2) sacocheÆxaéc-coát/xaø-coät • -s(-se,-ss) chuyeån thaønh –t, -ch Ví duï: (1) atlasÆ aùt-laùt/a-laùt (2) casquetteÆ caùt-keùt/caét-keùt/(muõ)keát/(muõ) caùt (3) contrebasseÆ coâng-trô-baùt/coâng-tô-baùt/coâng-baït (4) potasseÆ boà-taït (5) saucisseÆ xuùc-xích/xuùt-xít (2) ÔÛ bình dieän ngöõ phaùp, tieáng Anh voán ñöôïc coi laø ngoân ngöõ toång hôïp tính, khi moät soá cö daân Baéc AÂu nhaäp vaøo nöôùc Anh hình thaønh neân hieän töôïng song ngöõ. Tieáng Anh khoâng nhöõng möôïn nhieàu töø cuûa ngoân ngöõ cö daân Baéc AÂu naøy maø coøn du nhaäp caùc hình thöùc caùch cuûa ñaïi töø tieáng Anh nhö they, their, them vaøo ngoân ngöõ cuûa ngöôøi Baéc AÂu ñoù. 14 (3) ÔÛ bình dieän töø vöïng, söï giao thoa theå hieän roõ nhaát laø söï möôïn töø ñeå taïo thaønh töø möôïn (“töø möôïn” ôû ñaây ñöôïc hieåu theo nghóa roäng, bao goàm caû yeáu toá caáu taïo töø). Chaúng haïn, vaøo theá kæ XII, ngöôøi Nooùc – maêng xaâm löôïc vaø chinh phuïc nöôùc Anh. Theo ñoù, tieáng Anh coå, do chòu aûnh höôûng cuûa tieáng Phaùp ñaõ thay ñoåi vaø chuyeån daàn thaønh tieáng Anh trung coå. Vì kieán truùc thöôïng taàng ñaõ thuoäc veà ngöôøi Nooùc – maêng neân haøng ngaøn töø ngöõ thuoäc ñuû caùc lónh vöïc chính trò, toân giaùo, ngheä thuaät, vaên hoïc, y hoïc ñaõ nhaäp vaøo tieáng Anh vaø daàn daàn bò ñoàng hoùa veà caû aâm ñoïc, laøm cho ngöôøi ñôøi sau söû duïng ñaõ khoâng theå nhaän ra boä maët cuûa chuùng. Ví duï: government, state, country, people, nation, liberature… Khoâng nhöõng theá, tieáng Anh coøn möôïn moät soá yeáu toá caáu taïo töø cuûa tieáng Phaùp. Ví duï: möôïn haäu toá –ess vôùi neùt nghóa “gioáng caùi, thuoäc veà gioáng caùi” ñeå taïo caùc töø nhö sau: (1) actor – actress (nöõ dieãn vieân) (2) author – authoress (nöõ taùc giaû) (3) heir – heiress (nöõ thöøa keá) (4) host – hostess (nöõ chuû nhaân) (5) lion – lioness (sö töû caùi) (6) panther – pantheress (baùo caùi ) (7) poet – poetess (nöõ thi nhaân) (8) prince – princess (coâng chuùa) Thöù hai, nghieân cöùu hieän töôïng song ngöõ hoaëc ña ngöõ khoâng nhaèm laøm saùng toû hieän töôïng giao thoa treân caùc caáp ñoä khaùc nhau cuûa caáu truùc ngoân ngöõ maø nhaèm laøm saùng toû toaøn boä nhöõng hieåu bieát veà töøng ngoân ngöõ cuï theå (hoaëc lôùn hôn laø nhoùm ngoân ngöõ) ñeå coù theå söû duïng chuùng laøm phöông tieän giao tieáp, ñaït ñöôïc muïc ñích giao tieáp trong boái caûnh giao tieáp roäng, heïp khaùc nhau. 1.1. 4. Hieän töôïng vay möôïn trong ngoân ngöõ 1.1. 4.1. Thuaät ngöõ “töø vay möôïn” Daáu aán roõ neùt nhaát cuûa hieän töôïng vay möôïn trong ngoân ngöõ ñöôïc theå hieän ôû lónh vöïc töø vöïng. Ñaây laø moät vaán ñeà thu huùt ñöôïc söï quan taâm cuûa nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc khi nghieân cöùu veà lyù thuyeát vaø heä quaû cuûa tieáp xuùc ngoân ngöõ. “Vay”, “möôïn”, “vay möôïn” voán laø töø ngöõ ñöôïc söû duïng trong ñôøi soáng haøng ngaøy ñöôïc chuyeån duøng laøm thuaät ngöõ ngoân ngöõ hoïc. 15 Trong “Töø ñieån tieáng Vieät”, Hoaøng Pheâ(chuû bieân, 2004) ñònh nghóa caùc töø treân nhö sau: Vay: Nhaän tieàn hay vaät cuûa ngöôøi khaùc ñeå söû duïng vôùi ñieàu kieän seõ traû laïi baèng caùi cuøng loaïi ít nhaát coù soá löôïng hoaëc giaù trò töông ñöông. Möôïn: Laáy cuûa ngöôøi khaùc ñeå duøng trong moät thôøi gian roài seõ traû laïi, vôùi söï ñoàng yù cuûa ngöôøi ñoù. Vay möôïn: Vay (noùi khaùi quaùt). Nhöõng ñònh nghóa treân ñaây cho pheùp chuùng ta giaûi thích ñöôïc nguyeân nhaân cuûa söï vay möôïn trong ngoân ngöõ (cuï theå laø vay möôïn töø vöïng). Tröôùc heát, vay möôïn laø do khoâng coù, thieáu. Thieáu neân phaûi vay möôïn. Thieáu caùi gì phaûi vay möôïn caùi ñoù. Trong voán töø cuûa moät ngoân ngöõ neáu thieáu caùc ñôn vò töø vöïng thì veà lyù thuyeát (hay nguyeân taéc) vaãn coù theå vay möôïn töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ khaùc. Ví duï 1: Thôøi gian ñaàu khi chieác xe ñaïp laàn ñaàu tieân xuaát hieän ôû Vieät Nam thì tieáng Vieät chöa coù ñuû töø ñeå goïi teân caùc boä phaän cuûa chieác xe ñaïp. Bieän phaùp toát nhaát chính laø vay möôïn caùc töø tieáng Phaùp döôùi daïng phoûng aâm nhö sau: (1) Bougie: bu – gi (2) Boulon: buø - loong (3) Chaine: xích (4) Chambre aù air: saêm/ voû; (roue) libre: líp (5) Garde – chaine: gaùc – ñôø – sen/ caùi chaén xích (6) Garde – boue: gaùc – ñôø – bu/ caùi chaén buøn (7) Garde – du corps: gaùc – ñôø – co/gaïc – ñôø – co (8) Guidon: ghi –ñoâng/ tay caàm/ tay laùi (9) Peùdale: peâ – ñan (10) Porte – bagages: booùc – ba – ga / pooùc – ba – ga Ví duï 2: Trong nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán xaây döïng, nhaø cöûa, tieáng Vieät cuõng vay möôïn caùc töø tieáng Phaùp döôùi daïng phoûng aâm : (1) Beùton: beâ – toâng (2) Coffrage: coáp – pha (3) Divan: ñi – vaêng (4) Garde – manger: gaùc – maêng – gieâ 16 (5) Kiosque: ki – oát (6) Toilette:toa – leùt (7) Villa: vi – la (8) Vernis: veùc – ni (9) Ciment: xi – maêng (10) Salon: xa – loâng Ví duï 3: Caùc töø Haùn Vieät xuaát hieän trong tieáng Vieät bieåu thò nhöõng khaùi nieäm môùi maø tieáng Vieät chöa coù töø bieåu thò nhö tuyeát, xuaân, haï, thu, ñoâng, beänh, ñoäc laäp, töï do, daân chuû, hoøa bình… Beân caïnh vieäc vay möôïn do thieáu (khoâng coù) nhö ñaõ neâu treân, coøn xuaát hieän moät kieåu vay möôïn nöõa ñoù laø coù saün roài nhöng vaãn vay möôïn. Nhìn vaøo trong ngoân ngöõ, ñaây laø kieåu vay möôïn caùc ñôn vò töø vöïng nöôùc ngoaøi maø baûn thaân heä thoáng töø vöïng cuûa ngoân ngöõ ñoù ñaõ coù töø bieåu thò. Ví duï: Heä thoáng voán töø tieáng Vieät du nhaäp caû caùc töø trong tieáng Haùn coù nghóa töông ñöông vôùi nhöõng töø coù saün trong tieáng Vieät ñeå laäp thaønh caùc nhoùm ñoàng nghóa nhö: (1) Cheát/hi sinh/töø traàn/quy tieân/baêng haø (2) Nhôù/töôûng/töôûng nieäm (3) Buoàn/saàu/saàu naõo (4) Daøi / tröôøng (5) Ngaén / ñoaûn Chính hình thöùc vay möôïn kieåu naøy ñaõ laøm neân söï phaân hoùa veà ngöõ nghóa cuûa caû töø vay möôïn cuõng nhö caùc töø ñoàng nghóa vôùi chuùng trong baûn ngöõ. Chaúng haïn, do coù söï du nhaäp cuûa töø hi sinh, töø traàn,vaø baêng haø neân töø cheát chæ coøn duøng ñeå chæ “söï khoâng coøn toàn taïi söï soáng cuûa moät ngöôøi naøo ñoù”vaø caùc töø hi sinh, töø traàn vaø baêng haø chæ khaùi nieäm “cheát” trong phaïm vi heïp hôn laø “vì nghóa vuï, vì lí töôûng cao ñeïp”, “thöôøng noùi veà nhöõng ngöôøi coù tuoåi, ñaùng kính” vaø “ñöôïc duøng cho caùc vò vua chuùa phong kieán” Khi lí giaûi veà kieåu vay möôïn naøy, coù hai quan ñieåm ñaùng löu yù: (1) Nhöõng ngöôøi theo quan ñieåm thöù nhaát nhö Belikop vaø Nikoânski [3] khaúng ñònh hieän töôïng “coù nhöng vaãn vay” thöôøng chæ thaáy ôû caùc ngoân ngöõ phöông Ñoâng. Theo hoï, “kieåu vay möôïn ñoù [coù töø töông ñöông] chöùa ñöïng saéc thaùi bieåu caûm ñaùng keå vaø nhö vaäy noù coù khaû naêng laøm roõ cho ngay caû caùc töø ñaõ coù saün” . 17 (2) Quan ñieåm thöù hai laïi khaúng ñònh, hieän töôïng naøy khoâng phaûi chæ daønh rieâng cho caùc ngoân ngöõ phöông Ñoâng maø coù theå môû roäng ñoái vôùi caùc ngoân ngöõ khaùc treân theá giôùi, ñaëc bieät laø ngoân ngöõ Chaâu AÂu nhö tieáng Phaùp, tieáng Anh. Quan ñieåm naøy giuùp chuùng ta lí giaûi ñöôïc hieän töôïng vì sao baét ñaàu thaäp kæ cuoái cuûa theá kæ XX, caùc töø ngöõ tieáng Anh –Myõ “traøn vaøo” caùc ngoân ngöõ treân theá giôùi (ñeán möùc ngöôøi baûn ngöõ laïi thích duøng caùc töø tieáng Anh voán ñaõ coù töø baûn ngöõ töông ñöông ñang ñöôïc duøng raát quen vaø oån ñònh), noùi nhö V. G. Kostomarov [26], [35]: “Caùc töø möôïn töø bieán theå tieáng Anh trong tieáng Anh – Mó laø neùt noåi baät nhaát trong quaù trình phaùt trieån ngoân ngöõ cuûa chuùng ta ngaøy nay khi so saùnh doøng thaùc vôùi naïn thuûy tai tieáng Phaùp maø chuùng ta ñaõ traûi qua trong theá kæ XVIII”. Hieän töôïng naøy khieán cho nhieàu nhaø ngoân ngöõ hoïc phaûi leân tieáng, cho ñaây laø “baèng chöùng veà söï oâ nhieãm khoâng theå tha thöù ñöôïc” [35, tr.27]. Xung quanh vieäc söû duïng thuaät ngöõ “töø vay möôïn” coøn toàn taïi caùc teân goïi khaùc vaø vì vaäy coù caùc yù kieán khaùc nhau. Ví duï: Coù theå tham khaûo baûng so saùnh thuaät ngöõ ñeå chæ töø vay möôïn trong tieáng Anh vaø tieáng Vieät sau ñaây: Töø tieáng Anh Töø tieáng Vieät Nghóa Loan Töø möôïn Töø ngoaïi lai Caùc ñôn vò töø vöïng ñeán töø ngoân ngöõ hay phöông ngöõ khaùc, ñöôïc ngoân ngöõ ñi vay söû duïng. Loan word Töø ngoaïi lai Caùc ñôn vò töø vöïng ñeán töø ngoân ngöõ hay phöông ngöõ khaùc, ñöôïc ngoân ngöõ ñi vay söû duïng thoâng qua thuû phaùp dòch aâm, phoûng dòch. Loan traslation Calque Phoûng dòch Dòch Can –ke ngöõ nghóa Caùc ñôn vò töø vöïng ñeán töø ngoân ngöõ hay phöông ngöõ khaùc, ñöôïc ngoân ngöõ ñi vay söû duïng thoâng qua thuû phaùp dòch, phoûng dòch. Loan blends Töø hoãn hôïp ngoaïi lai Caùc ñôn vò töø vöïng ñöôïc möôïn töø ngoân ngöõ hay phöông ngöõ khaùc baèng phöông thöùc pha 18 taïp giöõa moät phaàn ngöõ aâm vaø moät phaàn ngöõ aâm cuûa ngoân ngöõ ñi vay. Borrowed/ borrowing (word) Töø möôïn Töø vay möôïn Caùc ñôn vò töø vöïng ñöôïc möôïn töø ngoân ngöõ khaùc, baát keå laø ñoàng hoùa hay chöa ñoàng hoùa veà hình thöùc hay noäi dung (töùc laø coøn nguyeân daïng hay ñaõ thay ñoåi ít nhieàu). Hybrid word Töø hoãn chuûng Töø hoãn huyeát Caùc ñôn vò töø vöïng phöùc hôïp ñöôïc caáu taïo töø caùc thaønh phaàn coù nguoàn goác töø ngoân ngöõ cho vay vaø ngoân ngöõ ñi vay. Alien word Töø ngoaïi quoác Töø nöôùc ngoaøi Caùc ñôn vò töø vöïng ñeán töø ngoân ngöõ khaùc noùi chung Foreign word Töø ngoaïi quoác Töø nöôùc ngoaøi Caùc ñôn vò töø vöïng ñeán töø ngoân ngöõ khaùc. [35, tr.27-28] Xeùt baûng ñoái chieáu treân, coù theå thaáy caùch duøng phoå bieán, thoâng duïng nhaát hieän nay trong tieáng Anh laø borrowed, loan word. Töông öùng, trong tieáng Vieät hieän nay söû duïng ba caùch goïi: töø vay möôïn, töø möôïn, töø ngoaïi lai. Tuy nhieân, coù moät vaán ñeà ñöôïc ñaët ra khi xem xeùt töø möôïn. Theo nghóa trong töø ñieån, “möôïn” laø “nhaän ñöôïc hoaëc ñöôïc (caùi gì) taïm thôøi (töø ai/caùi gì) vôùi lôøi höùa hoaëc yù ñònh seõ traû laïi noù” thì veà nguyeân taéc, khi thöïc hieän haønh vi naøy phaûi thoûa maõn ñieàu kieän: coù “hai beân”, goàm moät beân cho cho vay vaø moät beân ñi vay; caùi maø voán coù ôû beân cho vay seõ khoâng coøn nöõa do chuyeån sang beân ñi vay; beân ñi vay phaûi traû laïi beân cho vay theo quy luaät “coù vay coù traû”. Nhöng vay möôïn töø vöïng ôû trong ngoân ngöõ laïi hoaøn toaøn khaùc: vay khoâng nhöõng khoâng coù traû maø beân cho vay cuõng khoâng heà maát ñi ñôn vò töø vöïng ñoù. Vì theá, khi baøn veà teân goïi naøy (borrowed word), Fasold Ray [64], [35] ñaõ ñeà nghò neân thay “vay möôïn töø vöïng”(töø vay möôïn) baèng “sao cheùp”(copying). Theo taùc giaû naøy, chæ nhö vaäy môùi coù theå theå hieän chính xaùc ñöôïc noäi dung cuûa khaùi nieäm vöøa neâu. Maëc duø vaäy, cho ñeán nay, teân goïi “töø vay möôïn” vaãn ñöôïc duøng vaø duøng quen ñeán möùc neáu “tìm caùch thay ñoåi noù ñi laø chuyeän voâ nghóa”. 19 1.1. 4.2. Caùc caùch vay möôïn töø vöïng 1.1.4. 2.1. Caùc bình dieän vay möôïn cuûa töø Nhö chuùng ta ñaõ bieát, moät yeáu toá töø vöïng cuûa ngoân ngöõ naøy nhaäp vaøo moät ngoân ngöõ khaùc vaø ñöôïc coi laø töø möôïn khi noù ñaõ ñöôïc ñoàng hoùa döôùi aùp löïc heä thoáng caáu truùc cuûa ngoân ngöõ ñi vay: thay ñoåi laïi hình thöùc ngöõ aâm, ngöõ phaùp, giöõ nguyeân hoaëc thay ñoåi ít nhieàu veà nghóa - töùc laø phaûi ñöôïc baûn ngöõ hoùa. Vôùi caùch nhìn naøy, döôùi ñaây chuùng toâi tieán haønh xem xeùt caùc caùch vay möôïn töø vöïng ôû töøng bình dieän rieâng reõ bao goàm caùc bình dieän hình thöùc (ngöõ aâm), noäi dung (ngöõ nghóa), caáu truùc (taïo töø môùi) ñeå töø ñoù coù moät caùi nhìn toång theå cho caû ñôn vò töø vöïng. 1.1.4.2.1.1. ÔÛ bình dieän hình thöùc (ngöõ aâm hay voû aâm thanh) Khi caùc ñôn vò töø vöïng cuûa ngoân ngöõ naøy du nhaäp vaøo moät ngoân ngöõ khaùc ôû bình dieän hình thöùc (ngöõ aâm) thì xuaát hieän moät soá tröôøng hôïp sau: ™ Möôïn nguyeân xi caùch phaùt aâm nöôùc ngoaøi, töùc laø laëp laïi nguyeân caùch phaùt aâm töø ngoân ngöõ cho vay sang ngoân ngöõ ñi vay Coù theå nhaän ra kieåu möôïn naøy nhôø vaøo bình dieän chöõ vieát (vieát theo nguyeân ngöõ hay nguyeân daïng) Ví duï: Caùc töø tieáng Anh ñöôïc vieát nguyeân daïng trong tieáng Vieät nhö stress, mascara, world cup, tennis, laptop, internet… Tuy nhieân, nhieàu yù kieán cho raèng, caùch möôïn naøy mang tính lyù thuyeát nhieàu hôn laø thöïc teá bôûi raát khoù coù theå “phaùt aâm nguyeân xi” ñôn vò töø vöïng ñöôïc möôïn vôùi nhieàu lí do. Chaúng haïn, söï khaùc nhau veà heä thoáng ngöõ aâm giöõa ngoân ngöõ ñi vay vaø ngoân ngöõ cho vay laøm cho ngöôøi ta khoù maø coù theå ñoïc chính xaùc ñöôïc vaø coù xu höôùng “chuyeån” nhöõng aâm khoù sang caùch phaùt aâm gaàn vaø saùt vôùi aâm baûn ngöõ. Ví duï: Ngöôøi Anh khi gaëp töø möôïn Ñöùc muesli ñeàu noùi thaønh [‘mju:zli] maø khoâng phaùt aâm ñöôïc nhö nguyeân ngöõ [‘my:zli] ™ Phoûng aâm Caùch phaùt aâm cuûa töø möôïn trong nguyeân ngöõ chæ laø cô sôû cho vieäc taïo ra caùch phaùt aâm môùi trong ngoân ngöõ ñi vay. Nguyeân taéc chung cuûa caùch phoûng aâm laø laøm sao caøng gaàn saùt vôùi aâm ñoïc cuûa chuùng trong ngoân ngöõ cho vay caøng toát. Coù theå nhaän bieát caùch möôïn naøy nhôø vaøo bình dieän chöõ vieát (vieát baèng chöõ vieát cuûa ngoân ngöõ ñi vay) Ví duï: Caùc töø tieáng Phaùp trong tieáng Vieät (1) Bille: bi 20 (2) Blouse: blu / bôø - lu (3) Blouson: blu – doâng / bôø – lu – doâng/ bô – lu - doâng (4) Cassette: caùt –xeùt/ caùt – seùt (5) Complet: com – pleâ/ com – leâ/ com – bôø - leâ (6) Cineù/cineùma: xi – neâ (7) Chef: seáp (8) Dalle: ñan (9) Plafond: la - phoâng (10) Sandale: xaêng – ñan / saêng – ñan ™ Thay ñoåi hoaøn toaøn voû ngöõ aâm Söï töø boû hoaøn toaøn voû ngöõ aâm nöôùc ngoaøi voán coù cuûa töø vay möôïn coù theå tìm thaáy ôû nhöõng ñôn vò ñöôïc möôïn theo caùch dòch, töùc laø chæ möôïn noäi dung ngöõ nghóa. Ví duï: Tieáng Haùn Tieáng Vieät Baùch phaùt baùch truùng Traêm phaùt traêm truùng Hoàng dieäp xích thaèng Laù thaém chæ hoàng Nhaân dieän thuù taâm Maët ngöôøi daï thuù Thuûy chung nhö nhaát Tröôùc sau nhö moät 1.1.4.2.1.2. ÔÛ bình dieän hình thaùi caáu truùc ™ Giöõ nguyeân hình thaùi – caáu truùc nhö trong nguyeân ngöõ Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra khi ngoân ngöõ ñi vay vaø cho vay cuøng thuoäc loaïi hình ngoân ngöõ hoaëc coù söï gioáng nhau veà moâ hình caáu taïo töø. Ví duï: Caùc töø tieáng Haùn du nhaäp vaøo tieáng Vieät nhôø caùch ñoïc Haùn Vieät goàm caùc nhoùm töø ñôn tieát nhö: • Nhoùm töø chæ muøa: xuaân, haï, thu, ñoâng… • Nhoùm töø chæ ñôn vò haønh chính: thoân, aáp, xaõ, toång, chaâu, huyeän, phuû, traán, tænh, phöôøng, quaän… • Nhoùm töø chæ ñaïo ñöùc phöông Ñoâng: trung, hieáu, leã, tieát, nghóa, coâng, dung, ngoân, haïnh… • Nhoùm töø chæ aâm döông nguõ haønh: aâm, döông, kim, moäc, thuûy, hoûa, thoå… 21 • Nhoùm töø chæ cuoäc ñôøi con ngöôøi: soá, kieáp, duyeän, phaän, meänh, hoïa, phuùc… ™ Thay ñoåi cho phuø hôïp vôùi hình thaùi – caáu truùc cuûa ngoân ngöõ ñi vay Tröôøng hôïp naøy khaù phoå bieán ôû caùc ngoân ngöõ bieán hình. Vì moãi ngoân ngöõ bieán hình ñeàu coù nhöõng kieåu khaùc nhau veà gioáng, soá, caùch. Khi xaûy ra hieän töôïng vay möôïn töø vöïng thì noùi chung, ôû caùc ngoân ngöõ bieán hình, caùc töø möôïn ñeàu coù söï thay ñoåi veà hình thaùi (gioáng, soá, caùch) cho phuø hôïp vôùi ngoân ngöõ ñi vay. Ví duï: Tieáng Anh laø moät ngoân ngöõ bieán hình tieâu bieåu, khi du nhaäp vaøo tieáng Ñöùc thì caùc töø tieáng Anh ôû daïng soá nhieàu khoâng chæ theâm –s nhö trong tieáng Anh maø coøn thay ñoåi theo gioáng, soá, caùch. Tieáng Ñöùc Tieáng Anh Soá ít Soá nhieàu Flower Blume Blumen Pilot Pilot Piloten Way Weg Wege Söï thay ñoåi veà hình thaùi cuõng ñöôïc theå hieän ôû söï thay ñoåi traät töï caùc yeáu toá trong töø vay möôïn cho phuø hôïp vôùi ñaëc tröng hình thaùi cuûa ngoân ngöõ ñi vay, chaúng haïn tröôøng hôïp caùc töø gheùp chính phuï tieáng Haùn coù caùch ñoïc Haùn Vieät khi nhaäp vaøo tieáng Vieät. Ñaëc ñieåm laøm neân söï khaùc nhau cô baûn veà moâ hình caáu taïo cuûa töø gheùp chính phuï tieáng Haùn vaø tieáng Vieät laø : trong tieáng Vieät laø chính +phuï, coøn trong tieáng Haùn laø phuï + chính. Vì theá, Vieät hoùa caùc töø gheùp Haùn Vieät chính phuï laø söï chuyeån ñoåi moâ hình caáu taïo. Ñaây chính laø lí do giaûi thích taïi sao moät soá nhaø ngöõ phaùp hoïc tieáng Vieät ñaõ coi caùc töø gheùp kieåu naøy laø “ngöôïc ngöõ phaùp tieáng Vieät” vaø noù ñöôïc coi laø moät tieâu chí deã nhaän thaáy ñeå xaùc ñònh ñoù laø töø Haùn Vieät. Ví duï: Tieáng Haùn Tieáng Vieät AÅn bí Bí aån Cao ñoää Ñoä cao Chi thu Thu chi Dieän saéc Saéc dieän Huøng traàm Traàm huøng 22 1.1.4.2.1.3. ÔÛ bình dieän ngöõ nghóa Caùc ñôn vò töø vöïng nöôùc ngoaøi coù theå ñöôïc mang vaøo trong ngoân ngöõ ñi vay moät noäi dung ngöõ nghóa ôû caùc möùc ñoä khaùc nhau tuøy theo nhu caàu vay möôïn cuûa ngoân ngöõ ñoù. Chaúng haïn: ™ Möôïn toaøn boä noäi dung ngöõ nghóa cuûa töø möôïn ñoù. Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra ôû töø ñôn nghóa hay caùc thuaät ngöõ khoa hoïc. Ví duï: Caùc thuaät ngöõ ñöôïc duøng trong lónh vöïc y hoïc cuûa Phaùp khi vaøo tieáng Vieät ñöôïc giöõ nguyeân noäi dung ngöõ nghóa: a – mi – ñan (amydal), a – xít (acide), vaéc – xin (vaccin), vi – ta – min (vitamine)… ™ Möôïn moät nghóa hoaëc moät vaøi nghóa cuûa töø ña nghóa. Ví duï 1: Töø cravate trong tieáng Phaùp coù 5 nghóa laø: 1) Daûi vaûi quaán quanh coå aùo, thaét nuùt, trang trí… 2) Khaên quaøng coå (phuï nöõ), 3) Baêng thaét (ñaàu ngoïn côø), 4) Daây oâm, 5) Mieáng vaên coå (theå thao). Khi thaâm nhaäp vaøo tieáng Vieät, cravate chæ mang nghóa thöù nhaát “daûi vaûi quaán quanh coå aùo, thaét nuùt, trang trí…”. Caùc bieán theå cuûa cravate trong tieáng Vieät laø : ca – vaùt, ca vaùt, caø – vaït, caø vaùt, cra – vaùt, caø – ra – vaùt, cravate… • “Toâi lieác maét vaøo chieác göông gaàn ôû tuû nhoû […] maø thaáy ñau loøng vì boä com – pleâ môùi cöùng, cra – vaùt haún hoi maø laïi ñi chaân ñaát.” [Baùo Phuï Nöõ, NNL 43] • “Phoá Haøng Gai: aùo sô mi, cravate, vaûi luïa tô taèm, ñuõi noäi ñòa, baùn raát chaïy.” [Baùo Thanh Nieân, NNL 55] • “ÔÛ ta, nhaø thô Xuaân Dieäu bao giôø cuõng baûnh bao moãi khi xuaát hieän. OÂng raát chuù yù ñeán boä complet keøm caø vaït noåi baät.” [Baùo ñieän töû Thanh Nien Online, NNL98] Ví duï 2: Töø amateur trong tieáng Phaùp coù caùc nghóa: I. Tính töø: 1) ham thích, 2) khoâng chuyeân, 3) ñònh mua; II. Danh töø: 1) ngöôøi ham thích, 2) keû chôi khoâng chuyeân, 3) keû laøm vieäc khoâng nhieät tình, 4) ngöôøi ñònh mua. Khi söû duïng trong tieáng Vieät, amateur chæ baûo löu moät nghóa danh töø “ngöôøi khoâng chuyeân nghieäp” vaø moät nghóa tính töø “khoâng chuyeân nghieäp”, ñoàng thôøi phaùt trieån treân cô sôû thay ñoåi moät nghóa tính töø “coù tính phoùng tuùng, khoâng theo moät quy taéc chaët cheõ”. • “Moät soá söu taäp caù nhaân maø ngöôøi chuïp chæ a – ma – tô thoâi.” [Baùo Theå Thao vaø Vaên Hoùa, NNL 70] 23 • “Caäu ta laøm vieäc raát a – ma – tô vaø soáng cuõng a – ma – tô nhö theá thì laøm sao maø hôïp vôùi caäu ñöôïc.” [Baùo Thanh Nieân, NNL 57] ™ Möôïn vaø coù nhöõng thay ñoåi nhaát ñònh veà noäi dung nghóa voán coù. Ví duï: Moät soá töø Haùn Vieät chæ maøu saéc voán trong tieáng Haùn duøng ñeå chæ caùc maøu cô baûn, khi sang tieáng Vieät ñöôïc duøng ñeå chæ möùc ñoä cuûa töøng loaïi maøu nhö: Tieáng Haùn Tieáng Vieät Baïch (traéng) Traéng baïch (traéng phau, traéng loáp, traéng töôi, traéng noõn…) Haéc (ñen) Ñen haéc (ñen sì, ñen nheûm…) Hoàng(ñoû) Ñoû hoàng (ñoû au, ñoû quaïch, ñoû loøm, ñoû choùt…) Luïc (xanh) Xanh luïc (xanh lô, xanh da trôøi…) ™ Möôïn vaø treân cô sôû nghóa möôïn ñeå phaùt trieån nghóa môùi Ví duï: Allo trong tieáng Phaùp laø thaùn töø “duøng ñeå thu huùt söï chuù yù”. Khi söû duïng trong tieáng Vieät, allo ñöôïc baûo löu nghóa naøy nhöng chæ söû duïng trong phaïm vi “gaây söï chuù yù khi chuaån bò noùi tröôùc ñaùm ñoâng, khi goïi loa, goïi ñieän thoaïi”. Ñoàng thôøi, allo cuõng phaùt trieån theâm 3 nghóa môùi: 1) thoâng baùo cho bieát, 2) goïi ñieän thoaïi, 3) noân. Chaúng haïn: • “A – loâ! A- loâ! Ñoàng baøo chuù yù ! Ñoàng baøo chuù yù !” • “Chuùng mình seõ tìm hoaëc a – loâ ñeå ai coù gaø thì ñeán nhaän tröùng.” • “Veà ñeán nhaø thì a – loâ cho mình ngay nheù.” [35, tr. 283] 1.1.4.2.1.4. ÔÛ bình dieän chöõ vieát Caùc ñôn vò töø vöïng nöôùc ngoaøi du nhaäp vaøo trong ngoân ngöõ döôùi daïng caùc chöõ vieát nhö sau: ™ Möôïn hoaøn toaøn caùch vieát trong nguyeân ngöõ Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra ôû vieäc möôïn nguyeân xi caùch phaùt aâm hoaëc thay ñoåi ít nhieàu caùch phaùt aâm (so vôùi ngoân ngöõ cho vay) ñoái vôùi caùc ngoân ngöõ coù cuøng loaïi chöõ vieát, chaúng haïn nhö tröôøng hôïp cuûa caùc thuaät ngöõ cuûa tieáng Anh ñöôïc tieáng Vieät vay möôïn: format, key, bit… 24 ™ Thay ñoåi moät phaàn cho phuø hôïp vôùi caùch ñoïc, caùch vieát cuûa ngoân ngöõ ñi vay Tröôøng hôïp naøy phuï thuoäc vaøo söï vay möôïn ôû bình dieän ngöõ aâm cuûa töø möôïn Ví duï: ca – noâ (canot), maêng soâng (manchon), moû – leát (molette), saéc – xoâ – phoân (saxophone), soâ – ña (soda), tuoác – nô – vít (tournevis)… ™ Thay ñoåi hoaøn toaøn caùch vieát cuûa töø möôïn Tröôøng hôïp naøy thöôøng xaûy ra khi chæ khi vay möôïn noäi dung ngöõ nghóa maø khoâng vay möôïn ôû bình dieän hình thöùc (dòch) hoaëc vay möôïn töø vöïng giöõa caùc ngoân ngöõ khaùc nhau veà loaïi hình chöõ vieát. Ví duï: nuùt coå chai (bottle neck), vay baéc caàu (bridge), baøn ñaïp (pedan)… 1.1.4.2.2. Caùc caùch vay möôïn töø vöïng Sau khi tieán haønh phaân tích caùc bình dieän vay möôïn cuûa töø, coù theå nhìn nhaän moät caùch toång theå söï vay möôïn cuûa töø vöïng ñöôïc dieãn ra theo caùc caùch sau ñaây: 1.1.4.2.2.1. Dòch nghóa (can – ke ngöõ nghóa) Ñaây laø phöông thöùc dòch töø ngöõ. Caùch laøm naøy cho thaáy chæ coù noäi dung (ngöõ nghóa) laø ñöôïc vay möôïn, coøn toaøn boä hình thöùc bao goàm ngöõ aâm, chöõ vieát, hình thaùi – caáu truùc laø cuûa ngoân ngöõ ñi vay. Ngoân ngöõ hoïc truyeàn thoáng goïi caùch vay möôïn naøy laø can – ke ngöõ nghóa (calque) hay dòch (loan translation) Ví duï: Caùc töø tieáng Phaùp ñöôïc möôïn baèng con ñöôøng dòch sang tieáng Vieät nhö sau: (1) Ñöôøng saét Å chemin de fer (2) Phôùt aêng – le / phôùt tænh aêng – leâ Åle flegme d’anglais (3) Gieát thì giôø Å tuer le temps (4) Töø A ñeán Z Å de A aø Z (5) Vuõ trang ñeán taän raêngÅ armeù jusqu’au dent 1.1.4.2.2.2. Phieân aâm Ñaây laø caùch vay möôïn töø vöïng baèng caùch döïa treân (phoûng theo) aâm ñoïc cuûa töø ngöõ cho vay ñeå ghi laïi töø ngöõ ñoù baèng caùch ñoïc, caùch vieát cuûa ngoân ngöõ ñi vay. Taát nhieân laø moãi ngoân ngöõ ñeàu coá gaéng xaây döïng cho mình moät phöông thöùc phieân aâm mang tính nguyeân taéc. 25 Ñoái vôùi tieáng Vieät, neáu nhö tröôùc ñaây, töùc laø vaøo nhöõng naêm 60, 70 cuûa theá kyû XX, ngöôøi ta chæ nhaéc ñeán “phieân aâm” thì gaàn ñaây laïi xuaát hieän khaùi nieäm “phieân chuyeån” ñoù laø söï keát hôïp giöõa phieân aâm vaø chuyeån töï. Ví duï: Phieân aâm: Caùc töø Phaùp coù nhieàu caùch ghi aâm khaùc nhau (1) biscotteÆ bi coát / bích coát / bít coát (2) capitaineÆ ca pi ten / caäp teân (3) creâpeÆ caø leáp / côø – leáp / côø – reáp (4) keùpiÆ keâ – pi / keâ - bi (5) portefeuilleÆ boùp / boùt / boùp – taàm – phô (6) pourboireÆ boa / buoác – boa / buoäc – boa / puoác – boa (7) potenceÆ phoát – taêng / poâ – taêng Phieân chuyeån: Moät soá töø tieáng Anh ñeàu coù theå vöøa ñöôïc phieân aâm vöøa ñöôïc chuyeån töï (1) miloÆ mi – loâ (nghieâng veà chöõ) (2) valentineÆ va – len – tin (nghieâng veà chöõ) (3) valentineÆ va – len – thai (nghieâng veà aâm ñoïc) (4) virusÆ vi - ruùt (nghieâng veà chöõ) (5) virusÆ vai – rôùt (nghieâng veà aâm ñoïc) 1.1.4.2.2.3. Chuyeån töï Chuyeån töï laø bieän phaùp chuyeån töøng con chöõ trong nguyeân daïng sang con chöõ töông öùng cuûa ngoân ngöõ ñi vay. Bieän phaùp naøy ñöôïc aùp duïng vôùi nhöõng töø vay möôïn baét nguoàn töø nhöõng ngoân ngöõ coù heä thoáng chöõ vieát khoâng phaûi Latin, chaúng haïn, tieáng Nga: (1) IzvestiaÅИ3BecTИЯ (2) Moskva ÅМocKBa 1.1.4.2.2.4. Möôïn nguyeân daïng cuûa nguyeân ngöõ Caùch vay möôïn naøy theå hieän ôû hình thöùc chöõ vieát: söû duïng nguyeân caùch vieát chính taû ñôn vò töø vöïng cuûa ngoân ngöõ ñi vay; coøn caùch ñoïc thì coá gaéng ñoïc saùt vôùi caùch ñoïc cuûa nguyeân ngöõ. Ví duï: Trong tieáng Vieät nhöõng naêm gaàn ñaây xuaát hieän caùc töø tieáng Anh nguyeân daïng trong moät soá loaïi hình vaên baûn chuyeân ngaønh nhö heroin, stress, mascara, cotton, silk… 26 1.1.5. Hieän töôïng ngoân ngöõ lai taïp (Lingua Franca) Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, khi hai ngoân ngöõ tieáp xuùc vôùi nhau thì ngoaøi vieäc phaùt sinh hieän töôïn._.1/2006 8. Baùo Boùng Ñaù, soá 61, 16/3/2007 9. Baùo Boùng Ñaù, soá 64, 20/3/2007 10. Baùo Ñaàu Tö Taøi Chính, 11/6/2007 11. Baùo Giaùo Duïc Cuoái Tuaàn (VTM), 19/10/2005 12. Baùo Hoa Hoïc Troø, 2002 13. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 463 14. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 503, 29/7/2003 15. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 587, 28/2/2005 16. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 612, 2005 17. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 615, 2005 18. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 629, 2005 19. Baùo Hoa Hoïc Troø, 2005 20. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá Teát, 2006 21. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 670, 2006 22. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 673, 2006 23. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 679, 4/12/2006 24. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 680, 11/12/2006 25. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 704, 4/6/2007 26. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 705, 11/6/2007 27. Baùo Hoa Hoïc Troø, soá 709, 2007 133 28. Baùo Hoa Hoïc Troø, 7/5/2007 29. Baùo Khoa Hoïc vaø Phaùt Trieån, 7/2003 30. Baùo Kinh Teá vaø Ñoâ Thò, 9/5/2005 31. Baùo Kinh Teá vaø Ñoâ Thò, 4/8/2007 32. Baùo Kinh Teá vaø Ñoâ Thò, 5/9/2007 33. Baùo Lao Ñoäng, 22/12/2007 34. Baùo Lao Ñoäng, 3/8/2007. 35. Baùo Lao Ñoäng, 4/8/2007 36. Baùo Ngöôøi Lao Ñoäng, 2/8/2006 37. Baùo Nhaân Daân, 3/1998 38. Baùo Nhaân Daân, 20/11/2000 39. Baùo Nhaân Daân, 11/2000 40. Baùo Nhaân Daân, 27/7/2007 41. Baùo Nhaân Daân, 5/9/2007 42. Baùo Phaùp Luaät, 27/5/2004 43. Baùo Phuï Nöõ, soá xuaân, 1997 44. Baùo Phuï Nöõ Chuû Nhaät, soá 6, 2005 45. Baùo Phuï Nöõ Chuû Nhaät, 20/2/2005 46. Baùo Phuï Nöõ Chuû Nhaät, 25/12/2005 47. Baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng, 8/9/2003 48. Baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng, 12/4/2006 49. Baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng, 1/3/2006 50. Baùo Saøi Goøn Giaûi Phoùng, 13/3/2006 51. Baùo Saøi Goøn Giaûi Phoøng, 20/3/2006 52. Baùo Sinh vieân Vieät Nam, soá Teát, 2004 53. Baùo Sinh Vieân Vieät Nam, 1/10/2004 54. Baùo Sinh Vieân Vieät Nam, thaùng 10/2004 55. Baùo Thanh Nieân, 3/1/1998 56. Baùo Thanh Nieân, 2004 57. Baùo Thanh Nieân, 28/2/2006 134 58. Baùo Thanh Nieân, 23/3/2006 59. Baùo Thanh Nieân,10/10/2006 60. Baùo Thanh Nieân, 18/10/2006 61. Baùo Thanh Nieân, 1/11/2006 62. Baùo Thanh Nieân, 15/11/2006 63. Baùo Thanh Nieân, soá 68, 9/3/2007 64. Baùo Thanh Nieân, soá 78, 9/3/2007 65. Baùo Thanh Nieân Chuû Nhaät, 4/3/2007 66. Baùo Thanh Nieân, 23/8/2007 67. Baùo Theá Giôùi Phuï Nöõ, 10/5/2004 68. Baùo Theá Giôùi Phuï Nöõ, 27/5/2004 69. Baùo Theá Giôùi Phuï Nöõ, 25/4/2005 70. Baùo Theå Thao vaø Vaên Hoùa, 15/11/1997 71. Baùo Theå Thao vaø Vaên Hoùa, 21/9/2004 72. Baùo Theå Thao vaø Vaên Hoùa, soá 36, 2006 73. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 6/10/2005 74. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 13/10/2005 75. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 22/12/2005 76. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 29/6/2006 77. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 21/6/2007 78. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 2/8/2007 79. Baùo Thôøi Baùo Kinh Teá Saøi Goøn, 30/8/2007 80. Baùo Tieàn Phong Cuoái Thaùng, thaùng 7/2005 81. Baùo Tieáp Thò vaø Gia Ñình, thaùng 6/2003 82. Baùo Tieáp Thò vaø Gia Ñình, 4/1/2005 83. Baùo Tieáp Thò vaø Gia Ñình, thaùng 1/2005 84. Baùo Tieáp Thò vaø Gia Ñình, 12/4/2005 85. Baùo Tieáp Thò vaø Gia Ñình, 19/4/2005 86. Baùo Tuoåi Treû, thaùng 8/2005 87. Baùo Tuoåi Treû, thaùng 6/2006 135 88. Baùo Tuoåi Treû, 10/9/2006 89. Baùo Tuoåi Treû, 13/9/2006 90. Baùo Tuoåi Treû, 18/10/2006 91. Baùo Tuoåi Treû, 21/10/2006 92. Baùo Tuoåi Treû, 7/11/2006 93. Baùo Tuoåi Treû, 8/11/2006 94. Baùo Tuoåi Treû, 12/3/2007 95. Baùo Tuoåi Treû, 4/7/2007 96. Taïp chí Doanh Nhaân Cuoái Tuaàn, 20/12/2004 97. Taïp chí Söùc Khoûe vaø Ñôøi Soáng, soá 1253, 23/12/2006 Baùo ñieän töû 98. Khoa hoïc @ ñôøi soáng ( www.khoahoc.net ) 99. Thanh Nieân Online (www.thanhnien.com) Dieãn ñaøn (forum) 100. Traùi Tim Vieät Nam Online.(www.ttvnol.com) 101. Eviet (www.eviet.com ) 102. VDC-VNN (tintuc.vnn.vn/forum/) Nhaät kyù maïng (blog) 103. Anh Ngoc’s blog (www.blog360.com/ www.google.com.vn ) 104. Crys’s blog (www.blog360.com / www.google.com.vn) 105. Dementor’s blog (www.blog360.com / www.google.com.vn) 106. P’s Soûi’s blog (Nguyeãn Leâ Thanh Thaûo (2007), “Love+share=blog”, Blog 360o – Nhöõng saéc maøu cuoäc soáng, NXB Treû, tr.43-49)/ www.blog360.com / www.google.com.vn ) 136 PHUÏ LUÏC 1 DANH MUÏC NHÖÕNG TÖØ TIEÁNG ANH THÖÔØNG ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TREÂN CAÙC PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM [œ\ Lónh vöïc STT Tieáng Anh Tieáng Vieät 1 Absolute Tuyeät ñoái 2 Access Truy caäp / truy nhaäp / truy xuaát 3 Account Taøi khoaûn 4 Active Kích hoaït 5 Add Theâm vaøo/ coäng vaøo 6 Address Ñòa chæ 7 Address bar Thanh ñòa chæ 8 Admin/administr ator Quaûn trò maïng 9 Algorithm Thuaät toaùn 10 Analog Töông töï 11 Appliacation ÖÙùng duïng 12 Artificial Intelligence Trí tueä nhaân taïo 13 Assembly Language Hôïp ngöõ 14 Avatar Hình ñaïi dieän 15 Backup Sao löu 16 Back Trôû laïi 17 Binary Nhò phaân 18 Blog Nhaät kí treân maïng C oân g ng he ä th oân g tin – Ñ ie än tö û 19 Blogging / Blogger Vieát blog / Ngöôøi vieát blog 137 20 Boot Boot maùy (naïp heä ñieàu haønh hay chöông trình vaøo boä nhôù maùy vi tính) 21 Browser Trình duyeät 22 Buffer Boä nhôù trung gian 23 Bug Loãi laäp trình 24 Byte (B) Byte (ñôn vò boä nhôù maùy tính) 25 Central processing Unit Ñôn vò xöû lyù trung taâm 26 Character Kí töï 27 Chat Taùn gaãu treân maïng/noùi chuyeän treân maïng 28 Chatter Ngöôøi taùn gaãu 29 Check Kieåm tra laïi 30 Chip Con chíp 31 Click Nhaán vaøo 32 Code Maõ 33 Client Maùy khaùch 34 Clipboard Boä nhôù ñeäm 35 Command Caâu leänh 36 Command line Doøng leänh 37 Comment Lôøi bình luaän 38 Commentary Baøi bình luaän 39 Computer Maùy tính/maùy vi tính 40 Compiler Trình bieân dòch 41 Configuration Caáu hình 42 Continue Tieáp tuïc 43 Control Ñieàu khieån 44 Copy Sao cheùp 138 45 Crash Phaù huûy 46 Cursor Con troû 47 Cut Caét 48 Data base Cô sôû döõ lieäu 49 Debug Gôõ roái 50 Dedicated System Heä thoáng chuyeân duïng 51 Default Maëc ñònh 52 Delete Xoùa 53 Desktop Maøn hình neàn 54 Dialog box Hoäp thoaïi 55 Digital technology Kó thuaät soá 56 Disk ñóa 57 Document Taøi lieäu 58 Dot matrix Ma traän ñieåm 59 Down/download Taûi xuoáng 60 Driver Trình ñieàu khieån 61 Directory Thö muïc 62 Echo Phaûn hoài 63 Edit Bieân taäp 64 Editor Bieân taäp vieân/ Trình soaïn thaûo 65 E- mail(electronic mail) Thö ñieän thöû 66 Emulator Trình moâ phoûng 67 E-newspaper Baùo ñieän töû 68 Enter Vaøo/ ñaêng nhaäp 69 Entry Baøi vieát 139 70 Error Loãi 71 Escape Key Phím thoaùt chöông trình 72 Execute Thöïc hieän 73 Executive Program Chöông trình thöïc hieän 74 Field Tröôøng 75 File Taäp tin/ Teäp 76 Filter Boä loïc 77 Floppy disk Oå meàm 78 Flowchart Löu ñoà 79 Folder Thö muïc/hoà sô 80 Formalized Compuer Maùy vi tính chuaån 81 Format Ñònh daïng/khuoân daïng 82 Forum Dieãn ñaøn 83 Forward Göûi chuyeån tieáp 84 Function Key Phím chöùc naêng 85 Global Toøan boä, chung 86 Graphic Ñoà hoïa 87 Graphics Ñoà thò 88 Graphics computer Ñoà thò ñieän toaùn 89 Game Troø chôi 90 Gameonline Troø chôi tröïc tuyeán 91 Gulp Ñôn vò döõ lieäu 92 Hacker Tin taëc 93 Hard disk Ñóa cöùng 94 Hard disk device Oå cöùng 95 Hardware Phaàn cöùng 140 96 Heading Ñeà muïc, tieâu ñeà 97 Help Program Trình hoã trôï 98 High Level Language Ngoân ngöõ laäp trình baäc cao 99 High Resolution Ñoä phaân giaûi cao 100 H –tech/hi- tech(high technology) Coâng ngheä cao 101 Homepage Trang chuû/trang nhaø 102 Hot line Ñöôøng daây noùng 103 Indentifier Töø ñònh danh 104 Input Ñaàu vaøo 105 Insert Cheøn 106 Integer Soá nguyeân 107 Interactive Töông taùc 108 Interface Giao dieän 109 Internet Maïng 110 Interpreter Trình thoâng dòch 111 Interrupt Ngaét 112 Job Coâng vieäc 113 Joystick Caàn ñieàu khieån 114 Justification Canh leà 115 Key Phím 116 Key word Töø khoùa 117 Keyboard Baøn phím 118 Kilo Bytes (KB) Kilo bytes (ñôn vò ño boä nhôù maùy tính, 1KB=1024B) 119 Label Nhaõn 120 Laptop Maùy tính xaùch tay 141 121 Library Thö vieän 122 Light pen Buùt quang 123 Link Lieân keát laïi 124 Log in/ log off Nhaäp/ rôøi heä thoáng 125 Mail Thö 126 Machine Readable Maùy ñoïc ñöôïc 127 Main Memory Address Ñòa chæ boä nhôù chính 128 Mainframe Computer Maùy chuû 129 Matrix Ma traän 130 Megabytes (MB) Mega bytes,Ñôn vò boä nhôù maùy tính ( 1MB=1024KB) 131 Member Thaønh vieân 132 Memory Boä nhôù 133 Menu Trình ñôn 134 Message Tin nhaén, thoâng baùo 135 Microcomputer Maùy vi tính 136 Microprocessor Boä vi xöû lyù 137 Mobilephone Ñieän thoaïi di ñoäng 138 Modem Boä ñieàu giaûi 139 Modem Conversation Function Modem chuyeån ñoåi chöùc naêng 140 Monitor Maøn hình 141 Mouse Con chuoät 142 Move Di chuyeån 143 Multi-tasks Ña nhieäm 144 Multi-user Ña ngöôøi duøng 142 145 Net/network Maïng 146 Nibble Nöõa byte 147 Nick/nickname Bieät danh 148 Node Giao ñieåm 149 Offline Ngoaïi tuyeán 150 Online Tröïc tuyeán 151 Operating system Heä ñieàu haønh 152 Output Ñaàu ra 153 Output Devices Thieát bò xuaát 154 Overlay Vaät phuû(chöông trình) 155 Pack Ñoùng goùi 156 Package Goùi 157 Parameter Tham soá 158 Parity Baäc 159 Parsing Phaân, taùch(döõ lieäu) 160 Password Töø khoùa/maät maõ 161 Paste Daùn 162 Path Ñöôøng daãn 163 Pause Taïm döøng 164 Peripheral Thieát bò ngoïai vi 165 Personal Computer Maùy tính caù nhaân 166 Phone Goïi ñieän thoaïi 167 Phone book Danh baï ñieän thoaïi 168 Port Coång 169 Post Göûi thö/göûibaøi 170 Primary Storage Boä nhôù sô caáp 171 Print In 172 Printer Maùy in 143 173 Private Thuoäc veà caù nhaân, rieâng tö 174 Procedure Quy trình 175 Process Xöû lyù 176 Processing Qui trình xöû lyù 177 Processor Trình soaïn thaûo, boä xöû lyù 178 Program Chöông trình 179 Programmer Laäp trình vieân 180 Programming Laäp trình 181 Programming language Ngoân ngöõ laäp trình 182 Public Thuoäc veà coâng coäng/chung 183 Query Caâu hoûi 184 Read Ñoïc 185 Reader Ñaàu ñoïc 186 Reading head Ñaàu ñoïc 187 Redo Chuyeån taùc 188 Register Thanh ghi 189 Register System Control Unit Ñôn vò kieåm soùat heä thoáng thanh ghi 190 Reply Hoài ñaùp/traû lôøi 191 Reporter Ngöôøi ñöa tin 192 Resolution Ñoä phaân giaûi 193 Restart Khôûi ñoäng laïi 194 Return Quay laïi 195 Routine Thuû tuïc 196 Run Vaän haønh 197 Save Löu laïi 144 198 Scan Queùt 199 Scanner Maùy queùt 200 Screen Maøn hình 201 Screen Cursor Con troû maøn hình 202 Search Tìm kieám 203 Secondary Storage Boä nhôù thöù caáp 204 Sector Ñoaïn 205 Security An toaøn 206 Send Göûi 207 Serial Printer Maùy in noái tieáp 208 Server Maùy chuû 209 Slave Phuï thuoäc 210 Smart Terminal Thieát bò cuoái thoâng minh 211 Software Phaàn meàm 212 Sort Phaân loaïi 213 Source Nguoàn goác 214 Spam / spam mail Thö nhuõng laïm / thö raùc 215 Status bar Thanh traïng thaùi 216 String Chuoãi kí töï 217 Subroutine Chöông trình phuï 218 Subscript Chæ soá döôùi 219 Symbolic Language Ngoân ngöõ kí hieäu 220 Synchronous Communication Thoâng tin ñoàng boä 221 Syntax Error Loãi cuù phaùp 222 System Heä thoáng maùy tính 145 223 System Analyst Nhaø phaân tích heä thoáng 224 System Engineer Kó sö heä thoáng 225 System Programmer Nhaø laäp trình heä thoáng 226 Telecommunicat ion Vieãn thoâng 227 Terminal Thieát bò cuoái 228 Theme Hình neàn 229 Toolbar Thanh coâng cuï 230 Track Raõnh ghi 231 Truncate Caét xeùn, boû bôùt 232 Truth table Baûng chaân trò 233 Turn key Chìa khoùa trao tay 234 Type Goõ/ñaùnh maùy 235 Undo Hoaøn taùc 236 Update Caäp nhaät 237 Upload Taûi leân 238 User File Taäp tin ngöôøi duøng 239 User group Nhoùm ngöôøi duøng 240 User name Teân ngöôøi duøng 241 Utility Tieän ích 242 Variable Bieán soá 243 Verifier Ngöôøi kieåm chöùng 244 Version Phieân baûn 245 Viewpage Soá ngöôøi xem blog 246 Virtual Computer Maùy tính aûo 247 Voice mode Gioïng thöùc 248 Web/web Trang web 146 page/website 249 Window Cöûa soå 250 Word Processing Xöû lyù vaên baûn 251 Work Station Traïm coâng taùc 252 Write Protect Choáng ghi 1 Action Haønh ñoäng 2 Album Ñóa nhaïc 3 Art Ngheä thuaät 4 Amateur Nghieäp dö 5 Audio 6 Award Giaûi thöôûng 7 Ballad (music) Nhaïc daân ca tröõ tình 8 Blue(music) Nhaïc blue 9 Bonus track Nhaïc taëng 10 Boyband Ban nhaïc nam 11 Breakdance Nhaûy nhaøo loän treân ñöôøng/nhaûy hip hop 12 Camera Maùy quay phim 13 Cascadeur Dieãn vieân ñoùng theá 14 Casting Thöû vai 15 Character Nhaân vaät 16 Cine / cinema Ñieän aûnh 17 Classic(music) Nhaïc coå ñieån 18 Country(music) Nhaïc ñoàng queâ 19 Cover Bao boïc/ theå hieän laïi moät ca khuùc 20 C-pop Aâm nhaïc Ñaøi Loan 21 Crazy Cuoàng nhieät 22 Disco Nhaïc disco G ia ûi t rí – D u lòc h – Ñ ie än aûn h –A Âm n ha ïc 23 Diva Nöõ danh ca/nöõ thaàn aâm 147 nhaïc 275 Fan Ngöôøi haâm moä 24 Folk Nhaïc daân gian 25 Galery Phoøng trieån laõm 26 Gameshow Troø chôi treân truyeàn hình 27 Girlband Ban nhaïc nöõ 28 Guitar Ñaøn ghi-ta 29 Hip hop Nhaïc hip hop 30 Jacuzzi Taém ôû maïch nöôùc ngaàm 31 J-pop AÂm nhaïc Nhaät Baûn 32 Karaoke Haùt ka-ra-oâ-keâ 33 K-pop Aâm nhaïc Haøn Quoác 34 Live show Buoåi bieåu dieãn tröïc tieáp 35 Lip-sync Haùt nheùp 36 Lyric / lyrics Tröõ tình / lôøi ca khuùc 37 Manager Ngöôøi quaûn lyù/ oâng baàu 38 Mix Troän nhaïc 39 Movie Ñieän aûnh 40 Paparazzi Tay saên aûnh 41 Piano Ñaøn pianoâ 42 Playback Nhaïc thu saün 43 Pop Nhaïc pop 44 Poster Aûnh / aùp phích quaûng caùo 45 Pro/ professional Chuyeân nghieäp 46 Opera Haùt oâ-peâ-ra 47 Organ Ñaøn ooùc - gan 148 48 Rap Nhaïc raùp 49 Rapper Ngöôøi haùt nhaïc rap 50 Relax Nghæ ngôi / thö giaõn 51 Remix Hoøa aâm laïi moät baûn nhaïc 52 Rock Nhaïc roác 53 Rocker Ngöôøi haùt nhaïc rock 54 Show Bieåu dieãn /Tröng baøy 55 Showbiz Ngheà bieåu dieãn/giôùi bieåu dieãn ngheä thuaät 56 Single Ñóa ñôn 57 Solo Ñoäc taáu/ñoäc dieãn 58 Soloist Ngheä só ñoäc taáu 59 Song Ca khuùc/baøi haùt 60 Sound track Nhaïc neàn cuûa moät boä phim 61 Striptease Thoaùt y vuõ 62 Studio Phoøng thu 63 Talk show Cuoäc noùi chuyeän treân truyeàn hình 64 Theme Chuû ñeà 65 Topten Daãn ñaàu 66 Video clip Phim ca nhaïc 1 Billiards Troø chôi bida 2 Baseball Boùng chaøy 3 Basketball Boùng roå 4 Boxing Moân ñaám boác 5 Bowling Troø chôi laên boùng goã Th eå th ao 6 Cup Cuùp(giaûi thöôûng trong cuoäc ñua taøi) 149 7 Derby Traän ñaáu theå thao giöõa hai ñoäi boùng cuøng thaønh phoá 8 Doping Chaát kích thích / ma tuùy 9 Fair-play Chôi ñeïp 10 Football Boùng ña ù/ ñaù banh 11 Golf Moân ñaùnh goân 12 Hattrick Ba thaønh coâng töông töï do moät ngöôøi thöïc hieän trong moät traän theå thao 13 Hockey Khuùc coân caàu 14 Hobby Sôû thích 15 Judo Voõ giu-ñoâ 16 Karate Voõ carateâ 17 Knock-out Haï ño vaùn 18 League Lieân minh / lieân ñoaøn / hoäi / haïng 19 Marathon Cuoäc ñua maratoâng 20 Olympic Ñaïi hoäi theå thao Oâlimpích 21 Penalty Phaït tröïc tieáp/phaït 11meùt 22 Picnic Daõ ngoaïi 23 Ping-pong Boùng baøn 24 Play Chôi/thi ñaáu 25 Play – off Traän ñaáu quyeát ñònh giöõa hai ñoäi coù cuøng soá ñieåm tröôùc ñoù 26 Pressing Söùc eùp 27 Rowing Moân ñua thuyeàn 28 Sport Theå thao 150 29 Sporty Mang phong caùch theå thao 30 Tennis Quaàn vôït 31 World cup Cuùp boùng ñaù theá giôùi 1 Beauty salon Thaåm myõ vieän 2 Bikini Aùo taém hai maûnh 3 Body Cô theå 4 Boot Giaøy oáng 5 Catalogue Danh muïc lieät keâ 6 Catwalk Saøn dieãn thôøi trang 7 Cool Maùt meû 8 Design Thieát keá 9 Designer Nhaø thieát keá 10 Dress up Phuïc trang 11 Fashion Thôøi trang 12 Fresh Töôi maùt 13 Highlight Noåi baät 14 Jacket Aùo veùt-toâng 15 Jean Quaàn boø 16 Lipstick Son moâi 17 Make up Trang ñieåm 18 Mascara Myõ phaåm duøng ñeå toâ ñaäm theâm loâng mi 19 Model Maãu / Ngöôøi maãu 20 Modern Hieän ñaïi 21 Massage Xoa boùp 22 Nail Ngheà laøm ñeïp moùng tay, moùng chaân 23 Pull Aùo thun Th ôøi tr an g – M ua sa ém 24 Pijamas Quaàn aùo maëc ôû nhaø 151 25 Sabot Guoác 26 Second hand Ñoà cuõ 27 Sexy Kheâu gôïi/haáp daãn 28 Size Kích côõ 29 Shorts Quaàn sooùc/quaàn coäc 30 Showroom Phoøng tröng baøy 31 Spa Dòch vuï chaêm soùc saéc ñeïp 32 Steam bath Taém hôi 33 Style Phong caùch 34 Stylish Hôïp thôøi trang 35 T-shirt Aùo phoâng 36 Underwear Ñoà loùt/noäi y 37 Wax Phöông phaùp taåy loâng baèng saùp 1 Bar Phoøng traø 2 Bartender Ngöôøi pha cheá röôïu 3 Beer Bia 4 Buffet Aên töï choïn/cöûa haøng aên töï choïn /tieäc ñöùng 5 Caramel Keïo caramen 6 Canteen Caêng-tin/cöûa haøng aên 7 Champagn Röôïu saâm banh 8 Chewing-gum Keïo cao su 9 Chocolate Soâ – co â- la 10 Coca-cola Coâca-coâla(ñoà uoáng coù ga) 11 Cocktail Coáctai 12 Coffee Caø pheâ A åm th öïc 13 Fastfood Thöùc aên nhanh 152 14 Hambuger Baùnh mì keïp thòt 15 Hot dog Baùnh mì keïp xuùc xích noùng 16 Menu Thöïc ñôn 17 Party Böõa tieäc 18 Pizza Moùn aên pitsa cuûa YÙ 19 Pub Tieäm röôïu 20 Salad Rau xaø laùch 21 Soda Xoâ ña 22 Soup Suùp (thöùc aên loûng laøm baèng rau, thòt…) 1 Advertisement Quaûng caùo 2 Capital Voán 3 Consult Tö vaán 4 Consume Tieâu thuï 5 Contract Hôïp ñoàng 6 Coupon Phieáu chöùng khoaùn 7 Customer / client Khaùch haøng 8 Export Xuaát khaåu 9 Goods Haøng hoùa 10 Import Nhaäp khaåu 11 Investment Söï ñaàu tö 12 Made in Saûn xuaát taïi 13 Market Chôï/ thò tröôøng 14 Market price Giaù thò tröôøng 15 Marketing Tieáp thò 16 Market share Thò phaàn 17 Money Tieàn K in h te á – T hò tr öô øng 18 Quota Haïn ngaïch 153 19 Produce Saûn xuaát 20 Product Saûn phaåm 21 Risk capital Voán ruûi ro 22 Sale off Ha giaù 23 Shop Cöûa haøng 24 Shopping Ñi mua saém 25 Sticker Nhaõn hieäu 26 Stock Coå phaàn 27 Stockbroker Ngöôøi giao dòch chöùng khoaùn 28 Stockmarket Thò tröôøng chöùng khoaùn 29 Tax Thueá 30 Trade mark Thöông hieäu 1 Baby Em beù/göông maët treû thô 2 Background Lai lòch 3 Best friend Baïn thaân 4 Boy Chaøng trai 5 Boyfriend Baïn trai 6 Bye bye Taïm bieät 7 Card Caùc, thieáp, theû 8 Collection Boä söu taäp 9 Cool Maùt meû/töôi maùt 10 Coupe Ñoâi/caëp 11 Darling Ngöôøi yeâu quyù 12 Female Phaùi nöõ 13 First date Laàn hoø heïn ñaàu tieân 14 First kiss Nuï hoân ñaàu tieân Q ua n he ä – G ia o tie áp 15 Friend Baïn/baïn beø 154 16 Friendly Thaân thieän 17 Funky Aàm ó/oàn aøo 18 Girl Con gaùi / coâ gaùi 19 Girlfriend Baïn gaùi 20 Goodbye Lôøi chaøo taïm bieät 21 Good luck Chuùc may maén 22 Gay Ñoàng tính nam 23 Happy Haïnh phuùc/vui veû 24 Hippie Ngöôøi híp pi /laäp dò 25 Hot Noùng/soát deûo 26 Hot boy Chaøng trai haáp daãn 27 Hot girl Coâ gaùi haáp daãn 28 Hotest Noùng nhaát/ñöôïc chuù yù nhaát 29 Ignore Phôùt lôø 30 Invitation Lôøi môøi 31 Lesbian Ñoàng tính nöõ 32 Like Thích 33 Lonely Coâ ñôn 34 Love Yeâu 35 Lovely Ñaùng yeâu 36 Lovestory Chuyeän tình yeâu 37 Male Phaùi nam 38 Mama Meï 39 Manly Nam tính 40 Member Thaønh vieân 41 Men Nam giôùi 42 Partner Baïn ñôøi 43 Profile Tieåu söû 155 44 Shock Cuù soác 45 Shock Bò soác/choaùng vaùng 46 Smart Thoâng minh 47 Spidergirl Coâ gaùi hay ñi cöa caåm caùc chaøng trai 48 Spiderman Chaøng trai hay ñi cöa caåm caùc coâ gaùi 49 Teen / teenage Tuoåi môùi lôùn 1 Accountant Executive Chuyeân vieân kinh doanh 2 Accountant Manager Giaùm ñoác phuï traùch khaùch haøng 3 Application form Ñôn xin vieäc 4 Application Specialist Chuyeân vieân öùng duïng 5 Arrange Saép xeáp/ daøn xeáp 6 Bonus Tieàn thöôûng 7 Candidate Öùng vieân 8 Control Panel/Extruder Operator Kyõ thuaät vieân vaän haønh 9 Courier Nhaân vieân giao nhaän 10 Customer Service Nhaân vieân hoã trôï khaùch haøng 11 Executive Assistant Thö kyù ñieàu haønh 12 Full-time Toaøn boä thôøi gian/giôø haønh chính 13 General Accountant Keá toaùn toång hôïp N gh eà ng hi eäp – G ia ùo du ïc 14 Inventory Keá toaùn kho 156 15 Interview Phoûng vaán 16 Job Coâng vieäc/ngheà nghieäp 17 Leader Ngöôøi laõnh ñaïo 18 List Danh saùch 19 Logistics Representative Nhaân vieân haäu caàn 20 Maintenance Supervisor Nhaân vieân phuï traùch baûo trì 21 Maintenance Technican Kyõ thuaät vieân baûo trì 22 Manage Ñieàu haønh/quaûn lyù 23 Marketing Manager Giaùm ñoác marketing 24 Part-time Baùn thôøi gian 25 Producer Nhaø saûn xuaát 26 Product Manager Giaùm ñoác saûn phaåm 27 Product Specialist Chuyeân vieân saûn phaåm 28 Production Supervisor Nhaân vieân phuï traùch saûn xuaát 29 Representative Ñaïi dieän baùn haøng 30 Salary Löông boång 31 Sales Manager Giaùm ñoác kinh doanh 32 Sales Supervisor Tröôûng nhoùm kinh doanh 33 Service Engineer Kyõ sö baûo trì 34 Site Manager Giaùm ñoác xöôûng 35 Team Leader Tröôûng ca saûn xuaát 36 Trial-work Thöû vieäc 157 37 Work Coâng vieäc 38 Bachelor Cöû nhaân 39 Book Saùch 40 Class Lôùp hoïc 41 Classmate Baïn cuøng lôùp 42 Course Khoùa hoïc 43 Exam/examinati on Kì thi 44 Highschool Tröôøng trung hoïc phoå thoâng 45 Lesson Baøi hoïc 46 Lecture Baøi giaûng 47 Lecturer Giaûng vieân 48 Master Thaïc só 49 Primary/element ary Tieåu hoïc 50 Professor Giaùo sö 51 School Tröôøng hoïc 52 Secondary Trung hoïc cô sôû 53 Speech Baøi thuyeát trình 54 Seminar Xeâmina(baøi thaûo luaän/hoäi thaûo) 55 Test Baøi kieåm tra 56 University Tröôøng ñaïi hoïc 1 Address Ñòa chæ 2 Bicycle Xe ñaïp 3 Bill Hoùa ñôn 4 Bus Xe buyùt 5 Capital Thuû ñoâ N hö õng tö ø n gö õ th oân g du ïng k ha ùc 6 City Thaønh phoá 158 7 Deadline Haïn cuoái 8 Flash Loùe leân 9 Formal Nghieâm tuùc / long troïng 10 Go on Tieáp tuïc 11 Kind Toát buïng 12 Lucky May maén 13 Mistake Loãi laàm 14 New Môùi 15 Nice Ñaùng yeâu 16 Nude Khoûa thaân 17 Old Cuõ 18 OK (okay) Ñoàng yù 19 Passport Hoä chieáu 20 Problem Vaán ñeà/ söï truïc traëc 21 Question Caâu hoûi 22 Refresh Laøm môùi 23 Resize Chænh laïi kích côõ 24 Restart Baét ñaàu laïi 25 Scandal Vuï tai tieáng/vuï beâ boái 26 Sex Tình duïc 27 Series Chuoãi 28 Serious Nghieâm tuùc / nghieâm troïng 29 Set up Taïo döïng 30 Share Chia seû 31 Stress Caêng thaúng 32 Taxi Xe taéc – xi 33 Tick Ñaùnh daáu 34 Topic Ñeà taøi 159 35 Type Kieåu loaïi 36 Tour Chuyeán du lòch 37 Visa Thò thöïc 160 PHUÏ LUÏC 2 DANH MUÏC NHÖÕNG TÖØ VIEÁT TAÉT TIEÁNG ANH THÖÔØNG ÑÖÔÏC SÖÛ DUÏNG TREÂN CAÙC PHÖÔNG TIEÄN TRUYEÀN THOÂNG ÑAÏI CHUÙNG ÔÛ VIEÄT NAM …………………. ³´………………… A ACC: Accountant (Keá toaùn); ADP: (Agreement on) Anti-Dumping Practices (Hieäp ñònh veà choáng baùn phaù giaù); ADSL: Asymmetric Digital Subcriber Liner (Ñöôøng truyeàn baêng taûi roäng); AFC: Asian Football Conferderation (Lieân ñoaøn Boùng ñaù Chaâu AÙ); AFTA: Asean Free Trade Area (Khu vöïc maäu dòch töï do Ñoâng Nam AÙ); AICO: Asean Industrial Cooperation Scheme (Chöông trình hôïp taùc coâng nghieäp Asean); AIDS: Acquired Immune Deficiency Syndromen (Beänh lieät khaùng, sida); ASEAN: Association of South East Asian Nations (Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ); ASEM: Asian Europe Meeting (Dieãn ñaøn hôïp taùc AÙ-AÂu); AMS: Assisstant Maintainance Supervisor (Trôï lyù boä phaän baûo trì); APEC: Asia Pacific Economic Cooperation (Dieãn ñaøn hôïp taùc kinh teá Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông); APM: Assistant Planning Manager (Trôï lyù Tröôûng phoøng Keá hoaïch); ATM: Automatic Teller Machine (Maùy ruùt tieàn töï ñoäng). B BA: Bachelor of Art (Cöû nhaân Vaên chöông); BBC: British Broadcasting Corporation (Taäp ñoaøn Truyeàn thoâng cuûa Anh); BFF: Best Friend Forever (Ngöôøi yeâu/ baïn taâm giao). 161 C C: Cashier (Thu ngaân); CD: Compact Disc (Ñóa neùn); CEO: Chief Executive Officer (Giaùm ñoác Ñieàu haønh); CEPT: Commom Effective Preferential Tarriff (ASEAN) (Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung cho khu vöïc thöông maïi töï do ASEAN); CFO: Chief Financial Officer (Giaùm ñoác Taøi chính); CIA: Central Interlligence Agency (Cuïc Tình baùo Trung öông Mó); CNN: Cable News Network (Maïng tin töùc truyeàn hình caùp); CPI: Consumer Price Index (Baûng giaù Khaùch haøng); CPU: Central Processing Unit (Ñôn vò Xöû lyù Trung taâm); CRM: Customer Relation Manager (Tröôûng phoøng Quan heä Khaùch haøng); CS: Cleaning Staff (Nhaân vieân Veä sinh). D DJ: Disk Jockey (Ngöôøi chænh nhaïc); DOS: Disk Operating System (Heä ñieàu haønh); Dr. / PhD: Doctor/ Doctor of Philosophy (Tieán só); DVD: Digital Video Disc (Ñóa phim kyõ thuaät soá)/ Digital Versatile Disc (Ñóa ña naêng kyõ thuaät soá). E EQ: Emotional Quotient (Heä soá caûm xuùc); ESA: European Space Agency (Cô quan Haøng khoâng Chaâu Aâu); EU: European Union (Lieân minh Chaâu AÂu). F FAO: Food and Agriculture Organization (Toå chöùc Löông thöïc vaø Noâng nghieäp Lieân Hieäp Quoác); FBI: Federal Bureau of Investigation (Cuïc Ñieàu tra Lieân Bang Mó); FC: Football Club (Caâu laïc boä Boùng ñaù); FC: Fan Club (Caâu laïc boä Ngöôøi haâm moä); FDI: Foreign Direct Investment (Nguoàn voán ñaàu tö tröïc tieáp nöôùc ngoaøi); 162 FED: Federal Reserve System (Cuïc Döï Tröõ Lieân Bang Myõ); FIFA: Federation of International Football Association (Lieân ñoaøn Boùng ñaù Theá giôùi); FTV: Fashion Television (Truyeàn hình Thôøi trang Quoác teá). G GDP: Gross Domestic Product (Toång Saûn phaåm Noäi ñòa); GNP: Gross National Product (Toång Saûn phaåm Quoác daân). H HIV: Human Immunodeficiency Virus (Vi ruùt gaây ra beänh AIDS); HK: House Keeper (Giuùp vieäc nhaø); HR: Human Resource (Nguoàn nhaân löïc). I IAEA: International Atomic Energy Agency (Cô quan Naêng löôïng Nguyeân töû Quoác teá); IC: Integrated Circuit ( Vi maïch ); ICO: International Coffee Organization (Toå chöùc Caø pheâ Quoác teá); IMF: International Monetary Fund (Quyõ Tieàn teä Quoác teá); IQ: Intelligent Quotient (Heä soá thoâng minh); ISO: International Standard Organization (Toå chöùc Tieâu chuaån hoùa Quoác teá); ISS: International Space Station (Traïm Vuõ truï Quoác teá); IT: Information Technology(Coâng ngheä thoâng tin). J JFA: Japan Football Association (Lieân ñoaøn Boùng ñaù Nhaät Baûn). L LCS: Landscape Caring Staff (Nhaân vieân chaêm soùc caûnh quang). M MA: Master of Art (Thaïc só Vaên chöông); MBA: Master of Business Administration (Thaïc só Quaûn trò Kinh doanh); MC: Master of Ceremonies( Ngöôøi daãn chöông trình); MMS: Multimedia Message Service (Dòch vuï tin nhaén ña phöông tieän); 163 MS: Mainternance Staff (Nhaân vieân Baûo trì); MSC: Master of Science (Thaïc só Khoa hoïc Töï nhieân); MTV: Music Television (AÂm nhaïc Truyeàn hình). N NASA: National Aeronautics and Space Administration (Cô quan Haøng khoâng vaø Khoâng gian cuûa Mó); NATO: North Atlantic Treaty Organization (Toå chöùc Hieäp öôùc Baéc Ñaïi Taây Döông). O ODA: Official Development Assistance (Quyõ Hoã trôï Phaùt trieån chính thöùc); OECD: Organization for Economic Cooperation and Development (Toå chöùc hôïp taùc vaø phaùt trieån kinh teá). P PC: Personal Computer (Maùy tính caù nhaân); PG: Promotion Girl (Nhaân vieân Khuyeán maõi); PNTR: Permanent Normal Trade Relations (Quy cheá Thöông maïi Bình thöôøng vónh vieãn); PR: Public Relation (Quan heä Coâng chuùng) ; Prof. : Professor (Giaùo sö). Q QC: Quality Control (Quaûn lyù Chaát löôïng). R R: Receptionist (Tieáp taân). RAM: Random Access Memory (Boä nhôù maùy tính, coù theå ñoïc – ghi); ROM: Read Only Memory ( Boä nhôù maùy tính, chæ coù theå ñoïc). S SMS: Short Message Service (Dòch vuï tin nhaén vaên baûn); SS: Security Staff (Baûo veä). U UEA: United Arab Emirates (Caùc Tieåu vöông quoác AÛ Raäp Thoáng nhaát); 164 UEFA: Union of European Football Association (Lieân ñoaøn Boùng ñaù Chaâu Aâu); UNCTAD: United Nations Conference on Trade and Development (Hoäi nghò Lieân Hieäp Quoác veà thöông maïi vaø phaùt trieån); UNDP: United Nations Development Program (Chöông trình phaùt trieån Lieân Hieäp Quoác); UNEP: United Nations Environment Program (Chöông trình moâi tröôùng Lieân Hôïp Quoác); UNESCO: United Nations Educational. Scientific and Cultural Organization (Toå chöùc Giaùo duïc, Khoa hoïc vaø Vaên hoùa cuûa Lieân Hieäp Quoác); UNICEF: United Nations International Children’s Emergency Fund (Quyõ Nhi ñoàng Lieân Hieäp Quoác); USB: Universal Serial Bus (Coång Truyeàn thoâng noái tieáp); USD: United States Dollar (Ñôn vò tieàn teä cuûa Mó). V VAT: Value Added tax (Thueá Giaù trò Gia taêng); VCD: Video Compact Disc (Ñóa neùn coù hình aûnh); VEF: Vietnam Education Foundation (Quyõ Hoã trôï vaø Phaùt trieån Giaùo duïc Vieät Nam cuûa Hoa Kyø); VFF: Vietnam Football Federation (Lieân ñoaøn Boùng ñaù Vieät Nam); VFP: Volunteers For Peace (Toå chöùc tình nguyeän vì hoøa bình); VIP: Very Important Person (Ngöôøi quan troïng, ñaëc bieät). VOF: Vietnam Opportunity Fund (Quyõ cô hoäi cho Vieät Nam). W WC: Water Closet (Nhaø veä sinh); WHO: World Health Organization (Toå chöùc Y teá Theá giôùi); WTO: World Trade Organization (Toå chöùc Thöông maïi Theá giôùi). [˜\ ._.