Sự nghiệp Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa đất nước

LỜI MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Công nghiệp hoá là chặng đường phát triển tất yÕu của các nền kinh tế, đi từ kinh tế tự nhiên, qua kinh tế nông nghiệp, sang kinh tế công nghiệp, đến kinh tế hậu công nghiệp(có thể hiểu là kinh tế tri thức). Nhưng mỗi nước hay nhóm nước có những đặc điểm riêng khác nhau, mỗi thời đại có những điều kiện khác nhau, nên con đường công nghiệp hoá mà mỗi nước lựa chọn cũng không giống nhau. Chẳng hạn như các nước phương Tây thì coi như đã trải qua chặng đường c«ng nghiÖp ho¸ (CNH) và đang đi trên chặng đường hậu CNH; còn Trung Quốc là nước đã bước vào quy trình CNH khá lâu nên thường không nhắc đến CNH như một chủ trương độc lập, mà thường đặt nó như một giai đoạn của cả quá trình hiện đại hoá còn kéo dài nhiều thập kỷ trong thời gian tới. Ở nước ta, từ Hội nghị trung ương 7 khoá VII (1994), CNH, HĐH đã có một định nghĩa bước đầu. Từ định nghĩa đó và qua các giải thích tiếp theo (đại hội VIII, đại hội IX) có thể thấy CNH, HĐH ở nước ta gắn kết với nhau trong cùng một quá trình, ngay từ đầu và suốt trong các giai đoạn phát triển; không đơn thuần là phát triển công nghiệp và công nghệ mà cần chuyển biến toàn diện cả sản xuất, kinh doanh, quản lý và cả các mặt xã hội, an ninh; không phải là việc riêng của Nhà nước mà là nhiệm vụ tham gia của toàn dân, toàn xã hội. Nh­ vËy, công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH) được xác định là giai đoạn phát triển tất yếu mà mỗi quốc gia sớm muộn đều phải trải qua, là hiện tượng có tính quy luật phổ biến trong tiến trình vận động và phát triển của các nước, nhất là đối với những quốc gia đang phát triển muốn vươn lên thành nước có trình độ phát triển cao. Tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø VIII ®Õn nay §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é. Thùc hiÖn nhiÖm vô ®ã trong nh÷ng n¨m qua, nhÊt lµ nh÷ng n¨m ®æi míi chóng ta ®· thu ®­îc nhiÒu thµnh tùu quan träng, t¹o ra thÕ vµ lùc míi chuyÓn sang mét thêi kú ph¸t triÓn cao h¬n ®Èy tíi mét b­íc c«ng nghiÖp ho¸ n­íc nhµ. Tuy nhiên, vÊn ®Ò c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ mét vÊn ®Ò rÊt réng bao hµm nhiÒu mÆt néi dung, chính vì vậy trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiện đại hoá đất nước nh÷ng n¨m tr­íc ®©y vẫn còn những điều bất cập. Muèn tiÕp tôc ph¸t huy thµnh tÝch, kh¾c phôc yÕu kÐm ®Èy lïi nguy c¬ tôt hËu vÒ kinh tÕ, sím ®­a ®Êt n­íc ra khái t×nh tr¹ng mét n­íc nghÌo, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n t¨ng c­êng tiÒm lùc quèc phßng an ninh, cñng cè v÷ng ch¾c ®éc lËp vµ chñ quyÒn quèc gia, t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc l­îng s¶n xuÊt ra ®êi phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt míi th× kh«ng cßn con ®­êng nµo kh¸c lµ chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Chính vì vậy, ®Ó gãp phÇn nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p xung quanh vÊn ®Ò nµy, tiÓu luËn “Sự nghiệp Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước” ®­îc chän ®Ó nghiªn cøu. §Ò tµi ngoµi lêi nãi ®Çu vµ kÕt luËn, néi dung bao gåm 3 ch­¬ng: Chương I: Những vấn đề lý luận chung về CNH, HĐH. Chương II: Thực trạng quá trình CNH, HĐH ở Việt nam Chương III: Một số chủ trương, biện pháp đẩy mạnh CNH, HĐH ở Việt Nam trong thời gian tới. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về CNH, HĐH Đánh giá thực trạng quá trình CNH, HĐH ở Việt nam trong những năm vừa qua Đề xuất giải pháp đẩy mạnh quá trình CNH, HĐH trong thời gian tới 3. ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI NGHIÊN CỨU Nghiên cứu thực trạng quá trình xây dựng, thực hiện quá trình CNH, HĐH ở Việt nam thời gian qua. 4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, các phương pháp tổng hợp, phân tích, nghiên cứu tình huống, so sánh cũng được sử dụng để nghiên cứu đề tài. 5. NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI - Hệ thống hoá cơ sở lý luận về CNH, HĐH - Đánh giá thực trạng quá trình CNH, HĐH ở Việt nam trong thời gian qua - Đề xuất một số chủ trương, giải pháp đẩy mạnh quá trình CNH, HĐH ở Việt Nam trong thời gian tới. CHƯƠNG I lý luËn chung vÒ C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ 1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc tiÕn hµnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ë ViÖt Nam Lý luËn vÒ h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin ®· chØ râ mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cã mét lùc l­îng s¶n xuÊt (LLSX) cña nã hay nãi mét c¸ch kh¸c, cã mét c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña nã. §Ó cã chñ nghÜa x· héi ph¶i cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i do cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ mang l¹i. C¬ së vËt chÊt kü thuËt cña mét x· héi lµ toµn bé hÖ thèng c¸c yÕu tè vËt chÊt cña LLSX x· héi, nã phï hîp víi tr×nh ®é kü thuËt t­¬ng øng mµ lùc l­îng lao ®éng x· héi sö dông ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt tho¶ m·n nhu cÇu cña toµn x· héi. N­íc ta tiÕn lªn CNXH víi xuÊt ph¸t ®iÓm hÕt søc thÊp ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, kü thuËt thñ c«ng n¨ng suÊt thÊp, ®Êt n­íc l¹i liªn tôc tr¶i qua nh÷ng n¨m th¸ng chiÕn tranh chèng giÆc ngo¹i x©m b¶o vÖ ®Êt n­íc.V× vËy, cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín XHCN ë n­íc ta hÇu nh­ ch­a cã. Lý luËn cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin l¹i chØ râ c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho mét nÒn s¶n xuÊt lín XHCN ph¶i lµ mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ ho¸, v× vËy n­íc ta ®i lªn CNXH vµ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m môc tiªu tõng b­íc x©y dùng vµ t¹o lËp c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ §¶ng ta x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy nhiªn, n­íc ta tiÕn hµnh CNH trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn kh«ng ®Òu, nguy c¬ tôt hËu cña nÒn kinh tÕ n­íc ta so víi nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi lµ rÊt lín. V× vËy, tõ nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng VII cho ®Õn nay §¶ng ta ®­a ra quan ®iÓm cÇn ph¶i ph¸t triÓn nh¶y vät, thùc hiÖn con ®­êng ®i t¾t ®ãn ®Çu ®Ó rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, bëi vËy c«ng nghiÖp ho¸ ë n­íc ta ph¶i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸. Trong bèi c¶nh thêi ®¹i ngµy nay, xu h­íng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ ®ang trë thµnh mét tÊt yÕu kh¸ch quan v× vËy, bªn c¹nh viÖc t¹o ra nhiÒu thêi c¬ cho ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n­íc ta nh­ng mÆt kh¸c nã còng ®Æt ra tr­íc rÊt nhiÒu nguy c¬ vµ th¸ch thøc to lín. Do ®ã, nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng IX (2001) chØ râ. N­íc ta cÇn ph¶i chñ ®éng s¸ng t¹o, n¾m lÊy thêi c¬, ph¸t huy nh÷ng mÆt thuËn lîi ®Ó ®Èy nhanh qu¸ tr×nh CNH, HĐH qua ®ã t¹o ra c¶ thÕ vµ lùc ®Èy lïi nguy c¬, chép lÊy thêi c¬, thóc ®Èy nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn. Ngµy nay, cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ vµ ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu hÕt søc to lín, v× vËy nã t¸c ®éng trùc tiÕp vµo nÒn kinh tÕ c¸c n­íc trªn thÕ giíi dÉn ®Õn mét sù ph¸t triÓn kh«ng ®Òu gi÷a c¸c quèc gia vµ h×nh thµnh nguy c¬ tôt hËu ®èi víi c¸c n­íc cã nÒn kinh tÕ kÐm ph¸t triÓn trong ®ã cã ViÖt Nam. V× vËy §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®­a ra quan ®iÓm: Sù nghiÖp CNH, H§H ë n­íc ta ph¶i thùc hiÖn theo nhiÒu chiÕn l­îc trong ®ã cã chiÕn l­îc ®i t¾t ®ãn ®Çu ®Ó tranh thñ nh÷ng thµnh tùu cña KH - CN thÕ giíi trªn c¬ së ®ã rót ng¾n qu¸ tr×nh CNH. 1.2. Thực chất của CNH, HĐH ở Việt Nam 1.2.1. Khái niệm CNH, HĐH ë thÕ kû XVII, XVIII khi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®­îc tiÕn hµnh ë T©y ¢u, c«ng nghiÖp ho¸ (CNH) ®­îc hiÓu lµ qu¸ tr×nh thay thÕ lao ®éng thñ c«ng b»ng lao ®éng sö dông m¸y mãc. Nh÷ng kh¸i niÖm kinh tÕ nãi chung vµ kh¸i niÖm CNH nãi riªng mang tÝnh lÞch sö, tøc lµ lu«n cã sù thay ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, cña khoa häc c«ng nghÖ. Do vËy, viÖc nhËn thøc ®óng ®¾n kh¸i niÖm nµy trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi cã ý nghÜa to lín c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn. KÕ thõa cã chän läc tri thøc v¨n minh cña nh©n lo¹i, rót kinh nghiÖm trong lÞch sö tiÕn hµnh CNH, vµ tõ thùc tiÔn CNH ë ViÖt Nam trong thêi kú ®æi míi nÒn kinh tÕ tõ năm 1986, cùng với việc từng bước phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, giải phóng các lực lượng sản xuất, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, đổi mới cơ chế quản lý, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, Đảng và Nhà nước đã xác định ngày càng rõ quan điểm mới về CNH, H§H đất nước. Hội nghị Ban ChÊp hµnh Trung ương lÇn thø 7 Khoá VI vµ §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII của Đảng ta x¸c ®Þnh: “CNH là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tÕ - xã hội từ sử dụng søc lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện và phương pháp tiên tiến, hiện đại, dựa trên sự phát triển của công nghiệp và tiến bộ khoa học- công nghệ, tạo ra năng suất lao động xã hội cao”. Kh¸i niÖm CNH trªn ®©y ®­îc §¶ng ta x¸c ®Þnh réng h¬n nh÷ng quan niÖm tr­íc ®ã, bao hµm c¶ vÒ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, c¶ vÒ dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ - x· héi, ®­îc sö dông b»ng c¸c ph­¬ng tiÖn vµ c¸c ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i cïng víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ cao. Nh­ vËy, CNH theo t­ t­ëng míi lµ kh«ng bã hÑp trong ph¹m vi tr×nh ®é c¸c LLSX ®¬n thuÇn, kü thuËt ®¬n thuÇn ®Ó chuyÓn lao ®éng thñ c«ng thµnh lao ®éng c¬ khÝ nh­ quan niÖm tr­íc ®©y. Do nh÷ng biÕn ®æi cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi vµ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ®Êt n­íc, CNH ë n­íc ta hiÖn nay cã nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu d­íi ®©y. 1.2.2. Những đặc điểm chủ yếu của CNH, HĐH ở Việt nam CNH, HĐH ở nước ta có nhiều nét đặc thù cả về nội dung, hình thức, quy mô, cách thức tiến hành và mục tiêu chiến lược. Cô thÓ: - Thứ nhất: CNH ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i ho¸. Së dÜ nh­ vËy lµ v× trªn thÕ giíi ®ang diÔn ra cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, mét sè n­íc ph¸t triÓn ®· b¾t ®Çu chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc, nªn ph¶i tranh thñ øng dông nh÷ng thµnh tùu cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ, tiÕp cËn kinh tÕ tri thøc ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u, nh÷ng lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn nh¶y vät. Quá trình CNH, HĐH ở nước ta là một quá trình rộng lớn, phức tạp và toàn diện. Có nghĩa là nó diễn ra trong các tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội, có sự kết hợp giữa các bước đi tuần tự và các bước đi nhảy vọt, kết hợp giữa phát triển theo chiều rộng và phát triển theo chiều sâu, kết hợp giữa biến đổi về lượng và biết đổi về chất,… của các tác nhân tham gia quá trình. Mục tiêu của quá trình CNH, HĐH mang tính bao trùm rất cao, theo đó đến năm 2020 nước ta về cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại, nhưng mục tiêu sâu xa hơn là nước ta trở thành một nước “dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. - Thứ hai: CNH nh»m môc tiªu ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi. CNH lµ tÊt yÕu víi tÊt c¶ c¸c n­íc chËm ph¸t triÓn nh­ng víi mçi n­íc, môc tiªu vµ tÝnh chÊt c«ng nghiÖp ho¸ cã thÓ kh¸c nhau. ë n­íc ta, CNH nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi, t¨ng c­êng søc m¹nh ®Ó b¶o vÖ nÒn ®éc lËp d©n téc - Thứ ba: CNH trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. §iÒu nµy lµm cho CNH trong giai ®o¹n hiÖn nay kh¸c víi CNH trong thêi kú tr­íc ®æi míi. Trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung - hµnh chÝnh, bao cÊp, CNH ®­îc thùc hiÖn theo kÕ ho¹ch, theo mÖnh lÖnh cña Nhµ n­íc. Trong c¬ chÕ kinh tÕ hiÖn nay, Nhµ n­íc vÉn gi÷ vai trß hÕt søc quan träng trong qu¸ tr×nh CNH. Nh­ng CNH kh«ng xuÊt ph¸t tõ chñ quan cña Nhµ n­íc, nã ®ßi hái ph¶i vËn dông c¸c quy luËt kh¸ch quan mµ tr­íc hÕt lµ c¸c quy luËt thÞ tr­êng. - Thứ tư: CNH, HĐH nÒn kinh tÕ quèc d©n trong bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ kinh tÕ, v× thÕ më cöa nÒn kinh tÕ, ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc lµ tÊt yÕu ®èi víi ®Êt n­íc ta. CNH trong ®iÒu kiÖn “chiÕn l­îc” kinh tÕ më cã thÓ ®i nhanh nÕu chóng ta biÕt tËn dông, tranh thñ ®­îc thµnh tùu cña thÕ giíi vµ sù gióp ®ì quèc tÕ. CNH trong ®iÒu kiÖn “chiÕn l­îc” kinh tÕ më còng g©y nªn kh«ng Ýt trë ng¹i do nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, do “trËt tù” cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi mµ c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn thiÕt lËp kh«ng cã lîi cho c¸c n­íc nghÌo, l¹c hËu. V× thÕ, CNH, H§H ph¶i ®¶m b¶o x©y dùng nÒn kinh tÕ n­íc ta lµ mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ. 1.2.3. T¸c dông cña CNH Tõ thËp niªn 60 cña thÕ kû XX, §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ®· ®Ò ra ®­êng lèi c«ng nghiÖp ho¸ vµ coi c«ng nghiÖp ho¸ lµ nhiÖm vô trung t©m xuyªn suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. Ph©n tÝch nh÷ng t¸c dông c¬ b¶n cña CNH ®èi víi nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc hiÖn nay cµng lµm râ ý nghÜa vai trß trung t©m cña CNH. Qu¸ tr×nh CNH, H§H ë n­íc ta sÏ t¹o lªn nh÷ng ®iÒu kiÖn kü thuËt vËt chÊt cÇn thiÕt vÒ c¶ con ng­êi lÉn KHCN, trªn c¬ së ®ã thóc ®Èy qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, nh»m huy ®éng vµ sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån lùc cña nÒn kinh tÕ vµ tõ ®ã kh«ng ngõng t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn, v¨n ho¸ cña nh©n d©n vµ còng qua ®ã mµ thùc hiÖn sù c«ng b»ng x· héi vµ c¶i thiÖn m«i tr­êng sinh th¸i cña nÒn kinh tÕ. - Qu¸ tr×nh CNH, H§H còng sÏ t¹o ra c¬ së vËt chÊt kü thuËt mµ trªn c¬ së ®ã lµm biÕn ®æi vÒ chÊt LLSX, trªn c¬ së ®ã n©ng cao yÕu tè chñ thÓ cña con ng­êi vµ còng qua ®ã x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao, mét nÒn v¨n ho¸ ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. - KÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh CNH sÏ lµm cho nÒn kinh tÕ n­íc ta t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng qua ®ã mµ cñng cè vµ ph¸t triÓn v÷ng ch¾c khèi liªn minh C«ng - N«ng - TrÝ thøc. §Æc biÖt lµ t¨ng c­êng quyÒn lùc, søc m¹nh vµ hiÖu qu¶ cña bé m¸y qu¶n lý kinh tÕ nhµ n­íc. - Qu¸ tr×nh CNH, H§H còng t¹o ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp, tù chñ vµ qua ®ã gióp n­íc ta tham gia vµo viÖc ph©n c«ng vµ hîp t¸c quèc tÕ trªn nhiÒu lÜnh vùc. - Sù nghiÖp CNH ®Êt n­íc gãp phÇn thóc ®Èy sù ph©n c«ng lao ®éng ngµy cµng ph¸t triÓn, qua ®ã mµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh quy ho¹ch vïng l·nh thæ hîp lý theo h­íng chuyªn canh, tËp trung vµ lµm cho mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng, miÒn ë n­íc ta trë nªn thèng nhÊt cao h¬n. - CNH t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò vËt chÊt ®Ó ph¸t triÓn vµ hiÖn ®¹i ho¸ quèc phßng an ninh. - Thµnh tùu cña CNH sÏ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ cho sù ph¸t triÓn ®ång bé c¶ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ x· héi, quèc phßng an ninh vµ ®ã chÝnh lµ nh÷ng nh©n tè quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp x©y dùng XHCN ë ViÖt Nam. CHƯƠNG II thùc tiÔn qu¸ tr×nh cnh, HĐH ë n­íc ta 2.1. Thực tiễn quá trình CNH, HĐH ở nước ta trong thời gian qua 2.1.1. Kết quả thực hiện CNH, HĐH trong thời gian qua Đến nay, quá trình CNH, HĐH ở nước ta đã đạt được nhiều kết quả quan trọng: - Công nghiệp phát triển liên tục với tốc độ khá cao (trên 10%/năm) bao gồm cả công nghiệp khai thác, chế biến, chế tác. - Nông nghiệp đã đi vào vòng chuyển dịch cơ cấu theo hướng CNH, HĐH. Vấn đề CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn đã được đề cập nhiều và đang tiếp tục nghiên cứu giải pháp. - Chính sách khoa học và công nghệ : đã tìm hướng đổi mới quản lý khoa học, công nghệ và tìm hiểu về kinh tế tri thức, dọn đường đưa khoa học, công nghệ (cùng với giáo dục đào tạo) đóng vai trò nền tảng và động lực của CNH, HĐH. - Các mặt hoạt động khác (cải cách hành chính, cải cách thể chế kinh tế, xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, v.v.) đang được triển khai , có những kết quả rõ rệt. Như vậy: Sau khi vượt qua được khủng hoảng kinh tế - xã hội kéo dài, năm 1994 chúng ta đề xuất đẩy tới một bước quá trình CNH là kịp thời, đúng lúc; mặc dù các điều kiện tiền đề còn chưa đâỳ đủ, nhưng thời cơ phát triển nhanh, đuổi kịp các nước không thể bỏ lỡ. Trong bối cảnh đổi mới kinh tế trong nước, toàn cầu hoá và phát triển khoa học công nghệ trên thế giới, chủ trương gắn kết CNH và HĐH vào một quá trình, ngay từ đầu và trong suốt các giai đoạn phát triển là đúng đắn và khả thi, có thể bảo đảm cho yêu cầu phát triển nhanh và bền vững. Từ đó, có cơ sở để đưa ra quan điểm CNH rút ngắn thời gian, tuy việc cụ thể hoá quan điểm đó vẫn cần nghiên cứu tiếp. Trong việc triển khai thực hiện CNH, HĐH, việc coi trọng vấn đề CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn (nhất là trong giai đoạn đầu) và đẩy nhanh phát triển khoa học và công nghệ là xác đáng, đây cũng là những vấn đề khó giải quyết trong các nhiệm vụ CNH, HĐH ở nước ta. Những công việc đã triển khai thực hiện thưo hướng CNH, HĐH tuy có chậm trễ và thiếu đồng bộ, song đã mang lại, hoặc hứa hẹn mang lại, nhiều kết quả tích cực. Điều này cũng chứng tỏ đường lối CNH, HĐH đề ra là đúng hướng và khả thi, cần tiếp tục hoàn chỉnh và đẩy mạnh. 2.1.2. Những vấn đề tồn tại Tuy nhiên, nếu so sánh với mục tiêu chiến lược đến năm 2010 “tạo được nền tảng để năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại” thì phần việc mấy năm qua thực hiện còn chậm trễ và thiếu động bộ: - Đã qua 1/2 thời kỳ chiến lược và nếu tính từ năm 1994 đề xuất nhiệm vụ CNH, HĐH đến nay đã hơn 10 năm, nhưng một số vấn đề mấu chốt về CNH, HĐH vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. - Cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, kể cả cơ cấu ngành, cơ cấu công nghệ v.v. Những chuyển dịch cơ cấu này cũng chính là những thước đo tổng hợp của kết quả thực hiện CNH, HĐH. Hiện còn những vấn đề đang lúng túng, mới chỉ rõ về phương hướng nhưng không cụ thể về giải pháp, thí dụ như công nghiệp hoá nông nghiệp và nông thôn, gắn kết công nghệ mới, công nghệ cao vào phát triển công nghiệp, mở rộng và nâng cao chất lượng các ngành dịch vụ v.v. - Nói chung, trong tổ chức thực hiện, vẫn thiếu một cái nhìn bao quát về các khía cạnh liên quan đến nhau trong đường lối CNH, HĐH. Tuy trong chủ trương có nêu, các điều kiện tiền đề của CNH, HĐH ta còn chưa hội đủ, vì vậy phải vừa tiến hành CNH, HĐH, vừa tiếp tục tạo các tiền đề cần thiết tương ứng với từng giai đoạn phát triển, song trong thực tế không có biện pháp cụ thể. Những mối quan hệ giữa CNH và HĐH, giữa kinh tế và công nghệ, giữa kinh tế, công nghệ và các mặt văn hoá, xã hội khác; giữa CNH, HDH và hội nhập quốc tế v.v. chưa được tổ chức nghiên cứu và có chính sách tích cực để hoàn chỉnh và thực hiện. Nói chung, các bước đi của cả quá trình CNH, HĐH chưa được làm rõ, để có thể trong mỗi bước đi gắn kết CNH với HĐH, kinh tế với công nghệ, vừa thực hiện vừa tạo thêm tiền đề v.v. Công việc mang tính chiến lược và quy hoạch này cần phải tiếp tục nghiên cứu, nhất là trong điều kiện chúng ta vừa còn thiếu những tiền đề thuận lợi, lại vừa chủ trương CNH, HĐH rút ngắn thời gian. Mặc dầu đã đạt được nhiều thành tích trong hơn 15 năm qua, song cả về lý luận và thực tiễn còn cần bæ sung, rút kinh nghiệm và làm rõ một số vấn đề về CNH, HĐH để trong thời gian tới có thể thực sự đẩy mạnh quá trình CNH, HĐH trong khi thời gian cần phải trở thành một nước công nghiệp không còn xa nữa. Có thể có mấy vấn đề cÇn nghiªn cøu lµm râ: - Về tiêu chí của một nước công nghiệp: Nghị quyết Đại hội VIII đã nêu ra yêu cầu “từ nay đến năm 2020, ra sức phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp” và nghị quyết Đại hội IX lại nhắc lại mục tiêu đó và bổ sung thêm yêu cầu “ theo hướng hiện đại”. Song đến nay, chưa có tài liệu nào của chúng ta xác định thế nào là một nước công nghiệp, một nước công nghiệp theo hướng hiện đại và thế nào là cơ bản trở thành một nước công nghiệp. Nếu không làm rõ vấn đề này, ít nhất là về những tiêu chí chính, thì sẽ không làm rõ được yêu cầu của Đại hội IX đặt mục tiêu năm 2010 “tạo nền tảng” để đến 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp và không có cơ sở để các Đại hội sắp tới xác định mục tiêu tương đối cụ thể cho các năm 2015 và 2020. - Về việc gắn kết CNH và HĐH, Nghị quyết Đại hội IX đã nêu “Công nghiệp hoá gắn với hiện đại hoá ngay từ đầu và trong suốt các giai đoạn phát triển”, coi như cùng một quá trình vừa công nghiệp hoá, vừa hiện đại hoá. Tuy nhiên, gắn kết như thế nào, bằng biện pháp gì, trong từng giai đoạn (10 năm, 5 năm) ra sao thì chiến lược phát triển 10 năm 2001-2010 chưa nêu cụ thể, và tiến trình thực hiện mấy năm qua cũng cho thấy, kinh tế và công nghệ không phải là thực sự đi đều bước, ngay chiến lược 10 năm phát triển khoa học và công nghệ cũng đã thông qua chậm hơn chiến lược kinh tế xã hội 2- 3 năm. - Về CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn: Hiện nay khái niệm về công nghiệp hoá nông nghiệp và nông thôn đã được phổ biến chấp nhận và CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn có vai trò đặc biệt quan trọng đối với toàn bộ vấn đề CNH, HĐH, nhất là trong giai đoạn đầu. Tuy nhiên, giải pháp có tính chiến lược để đẩy nhanh quá trình CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn vẫn chưa được xác định cụ thể và đồng bộ, hệ thống. Việc chuyển dịch cơ cấu nông, ngư nghiêp trong mấy năm qua đã có kết quả nhất định, song ít nhiều có tính chất “tự phát theo định hướng chung”, thiếu một quy hoạch tổng thể và sự chỉ đạo đồng bộ. Đây cũng là một vấn đề rất phức tạp của chiến lược phát triển, cần tiến hành nghiên cứu đi sâu và sớm giải quyết. - Về phát triển khoa học, công nghiệp: Hiện nay, về nhận thức mọi người đều thống nhất về vai trò nền tảng và động lực của khoa học, công nghệ trong tiến trình CNH, HĐH, song với điều kiện xuất phát thấp của nước ta hiện nay (số lượng cán bộ, chi phí cho nghiên cứu, số lượng bằng phát minh được mua ...v.v chỉ bằng khoảng 1/10 đến 1/100 của các nước xung quanh) thì làm cách nào, chọn giải pháp chiến lược nào để khoa học và công nghệ nhanh chóng và thực sự trở thành nền tảng và động lực của một kiểu công nghiệp hoá rút ngắn còn vài chục năm thì vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Đây là vấn đề “động lực của động lực” mà chiến lực khoa học, công nghệ phải giải đáp. Ngoài những vấn đề trên, còn một số đề tài khác có liên quan đến CNH, HĐH như vấn đề phát triển dịch vụ, cải cách thể chế .v.v. 2.2. Những thuận lợi và khó khăn của quá trình CNH, HĐH ë Việt Nam Bối cảnh trong nước và quốc tế ngày nay hàm chứa nhiều thuận lợi nhưng cũng đặt ra không ít khó khăn đối với quá trình CNH, HĐH ở Việt Nam. Những thuận lợi và khó khăn này tồn tại đan xen với nhau, có thể chuyển hóa cho nhau. Việc phân định một cách tương đối và nhận thức rõ những thuận lợi và khó khăn có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc hoạch định mục tiêu, nội dung và phương pháp tiến hành CNH, HĐH cũng như việc thực hiện các nhiệm vụ trong thực tế. Nh×n tæng quan, những thuận lợi và khó khăn được khái quát hóa ở một số điểm sau đây: 2.2.1. Thuận lợi - Thứ nhất: Sau 20 năm đổi mới, thế và lực kinh tế của nước ta đã thay đổi mạnh mẽ, thể hiện ở những cái “mới” như: + Cấu trúc kinh tế mới: Cơ chế thị trường thay cho cơ chế kế hoạch hóa tập trung, nền kinh tế nhiều thành phần, mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế, vai trò và chức năng mới của Nhà nước, xã hội năng động hơn, các yếu tố cấu thành hệ thống kinh tế- xã hội được kết nối chặt chẽ hơn. + Tiềm lực kinh tế mới: GDP tăng trưởng với tốc độ khá cao liên tục trong nhiều năm, với cơ cấu ngành biến đổi theo hướng giảm tỷ trọng nông nghiệp, tăng tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ. + Thế phát triển mới: Việt Nam đã thoát khỏi tình trạng cấm vận kinh tế, quan hệ thương mại và đầu tư quốc tế mở rộng, đã gia nhập ASEAN, ASEM, APEC, ký kết Hiệp định Thương mại víi Hoa Kỳ và đã gia nhập WTO, v.v. + Động lực mới: Xuất hiện những động lực phát triển mới mạnh mẽ: cạnh tranh thị trường, sự mở rộng các cơ hội, sức mạnh của tinh thần dân tộc trong cuộc đua tranh phát triển. + Lực lượng- chủ thể phát triển mới: Năng lực của các chủ thể phát triển (Nhà nước, nhân dân, doanh gia, đội ngũ trí thức và quản trị) được nâng cao. Các yếu tố bên ngoài (vốn, công nghệ- kỹ thuật, tri thức, thị trường...) trở thành lực lượng quan trọng thúc đẩy phát triển. - Thứ hai: Bối cảnh quốc tế với những xu hướng ưu trội bao gồm (i) toàn cầu hoá kinh tế, (ii) phát triển kinh tế tri thức, và (iii) hoà bình, ổn định và hợp tác cùng phát triển giữa các quốc gia đã tạo ra nhiều điều kiện thuận lợi cho quá trình CNH, HĐH ở Việt Nam. Trong bối cảnh đó, Việt Nam đã và đang theo đuổi thực hiện chính sách chủ động hội nhập kinh tế quốc tế theo tinh thần phát huy tối đa nội lực, nâng cao hiệu quả hợp tác quốc tế, bảo đảm độc lập tự chủ và định hướng XHCN, bảo vệ lợi ích dân tộc, an ninh quốc gia, giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, bảo vệ môi trường. Việc tham gia vào các quá trình liên doanh, liên kết, hợp tác song phương và đa phương, hợp tác khu vực và quốc tế của nước ta góp phần phát huy hữu hiệu lợi thế so sánh của đất nước, thu hút được những nguồn lực dồi dào về vốn, công nghệ, tri thức, kỹ năng,… của thế giới cho công cuộc CNH, HĐH. Bên cạnh đó, việc tham gia vào toàn cầu hóa kinh tế cũng tạo động lực cho việc đẩy mạnh những cải cách trong nước theo hướng hiện đại, phù hợp với khung khổ chung của quốc tế. - Thứ ba: Là một nước tiến hành CNH muộn, Việt Nam có thể tận dụng được những lợi thế của “nước đi sau”. Bên cạnh việc thu hút những nguồn lực vật chất và trí tuệ quan trọng như nêu trên, các nước đi sau như Việt Nam còn có thể học hỏi kinh nghiệm phong phú về CNH, HĐH của các nước đi trước. Với những kinh nghiệm đổi mới của chính bản thân mình, Việt Nam có điều kiện để học hỏi và sáng tạo liên quan đến nhiều khía cạnh của CNH, HĐH. Một lợi thế nữa của nước đi sau là nền kinh tế nước ta dễ chuyển đổi cơ cấu, vì không lệ thuộc nhiều vào những cơ sở vật chất đã có (các phí tổn không phải là quá lớn khi thay đổi những cái cũ cần thay đổi). Điều này tạo dễ dàng cho chúng ta bắt tay vào phát triển kinh tế theo các định hướng cơ cấu đã chọn lựa, bao gồm cả cơ cấu ngành, cơ cấu vùng và cơ cấu thành phần kinh tế - Thứ tư: Nước ta có vị trí địa kinh tế thuận lợi, nằm ở trung tâm vùng kinh tế năng động Đông Nam Á, thuận lợi cho việc giao lưu và hội nhập quốc tế. Nước ta có nguồn tài nguyên thiên nhiên tương đối phong phú để phát triển một số ngành công nghiệp quan trọng. Đặc biệt, nước ta có lực lượng lao động dồi dào, cơ cấu trẻ và giá nhân công thấp, năng lực trí tuệ con người Việt Nam không thua kém các nước, tiếp thu nhanh các tri thức mới, dễ đào tạo, có khả năng sáng tạo. Bên cạnh đó, truyền thống, bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam là nền tảng cho sự phát triển các khả năng sáng tạo. Những yếu tố trên tạo nên lợi thế quan trọng trong cạnh tranh quốc tế, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi để phát triển những ngành, những lĩnh vực hiện đại, có thể theo hướng rút ngắn. 2.2.2. Khó khăn - Thứ nhất: Tăng trưởng kinh tế chưa được đặt trên cơ sở đủ vững chắc, hiệu quả và sức cạnh tranh chưa cao, trình độ phát triển của lực lượng sản xuất thấp, cơ cấu kinh tế chuyển dịch chậm, lạc hậu và còn nghiêng về hướng nội, v.v. là những đặc tính của nền kinh tế nước ta sau 20 năm đổi mới. Thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta chỉ mới đang hình thành, chưa đồng bộ và chưa vận hành tốt, môi trường kinh doanh chưa bình đẳng và chưa có tính khuyến khích cao, v.v. Nói một cách ngắn gọn, nền kinh tế nước ta còn đang phát triển (lạc hậu, nghèo) và đang chuyển đổi (thể chế mới chưa hoàn thiện trong khi thể chế cũ chưa hoàn toàn bị loại bỏ). Thực tế này là khó tránh khỏi đối với một quốc gia đang phát triển, có tính tạm thời và được khắc phục dần trong quá trình đổi mới, tuy nhiên nó đang là một trở ngại lớn đối với quá trình CNH, HĐH ở nước ta trong môi trường cạnh tranh quyết liệt hiện nay. Trong đó, thách thức đặt ra là nguy cơ bị tụt hậu xa hơn về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới. - Thứ hai: Tuy bối cảnh quốc tế thể hiện rõ ba xu thế ưu trội như nêu trên đây, song tình hình thế giới luôn luôn có những diễn biến nhanh chóng, phức tạp và chứa đựng những yếu tố khó lường. Việc tham gia ngày càng sâu rộng vào quá trình toàn cầu hoá đặt nền kinh tế đất nước trước những khó khăn do cạnh tranh gay gắt, sự dễ bị tổn thương trước các cú sốc từ bên ngoài, và những ảnh hưởng “mặt trái” khác của kiểu toàn cầu hóa hiện nay. Nếu chúng ta không có chính sách, biện pháp để hạn chế và vượt qua những khó khăn trên, thì chúng có thể có những tác động mang tính “phá huỷ” ghê gớm, kéo lùi tiến trình phát triển của đất nước nhiều năm. - Thứ ba: Là nước tiến hành CNH muộn, bên cạnh những thuận lợi, Việt Nam gặp phải những khó khăn của “nước đi sau”. Khó khăn rõ nét là chúng ta thường phải ở thế bất lợi trong cạnh tranh quốc tế, do năng suất thấp, chất lượng sản phẩm thấp, hàm lượng vốn và trí tuệ trong sản phẩm không cao, lại thường bị động trong việc tuân thủ các luật lệ kinh tế quốc tế… Bên cạnh đó, trong quá trình CNH, HĐH, nước ta phải đối mặt với các vấn đề về tài nguyên- môi trường, dân số và công ăn việc làm ngày càng gay gắt. Mức độ suy kiệt nguồn tài nguyên thiên nhiên cùng với sự xuống cấp của môi trường sống là hệ quả của CNH, HĐH trên quy mô toàn cầu, nhưng người gánh chịu lại chủ yếu là các nước chậm phát triển, trong đó có nước ta, đó là một khó khăn không thể lường hết được. Bởi vì nó làm cho chi phí của công cuộc CNH, HĐH tăng lên đáng kể đồng thời làm giảm tính bền vững của quá trình này. Trong khi đó, sự gia tăng của dân số, của lực lượng lao động nhanh hơn tốc độ tăng việc làm gây ra áp lực lớn giải quyết công ăn việc làm. Ở nước ta, đây là một bài toán chưa có lời giải hữu hiệu. CHƯƠNG III PH¦¥NG H¦íNG, GI¶I PHÁP ĐẨY MẠNH CNH, HĐH Ở VIỆT NAM TRONG THỜI GIAN TỚI 3.1.Môc tiªu và c¸c quan ®iÓm chØ ®¹o cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam vÒ CNH, H§H 3.1.1. Mục tiêu Kết thúc thế kỷ 20, bước vào thế kỷ 21, bối cảnh trong nước và quốc tế tiếp tục có những thay đổi mau chóng. Báo cáo chính trị tại Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ IX (2001) của Đảng nhận định: “Thế kỷ 21 sẽ tiếp tục có nhiều biến đổi. Khoa học và công nghệ sẽ có bước tiến nhảy vọt. Kinh tế tri thức có vai trò ngày càng nổi bật trong quá trình phát triển lực lượng sản xuất”. Trong bối cảnh ấy, nhận thức của Đảng ta về CNH, HĐH đất nước cũng có bước đổi mới quan trọng, cho rằng quá trình CNH, HĐH ở nước ta có thể được rút ngắn. Chiến lược phát triển kinh tế- xã hội giai đoạn 2001-2010 được thông qua tại Đại hội IX xác định: “Con đường CNH, HĐH của nước ta cần và có thể rút ngắn thời gian, vừa có những bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt. Phát triển những lợi thế của đất nước, tận dụng mọi khả năng để đạt trình độ công nghệ tiên tiến, đặc biệt là công nghệ thông tin và công nghệ sinh học, tranh thủ ứng dụng ngày càng nhiều hơn, ở mức cao hơn và phổ biến hơn những thành tựu mới về khoa học và công nghệ, từng bước phát triển kinh tế tri thức”. Đảng ta đề ra mục tiêu “phấn đấu trong giai đoạn 2001-2010 đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển, nâng cao rõ rệt đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, tạo nền tảng đến năm 2020, nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”. Điều này hứa hẹn mở ra những bước đột phá trong nhiều lĩnh vực kinh tế- xã hội, góp phần thực hiện “dân giầu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh”. 3.1.2. C¸c quan ®iÓm chØ ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam §Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu tæng qu¸t vµ môc tiªu tr­íc m¾t cña CNH, H§H ë n­íc ta hiÖn nay th× §¶ng ta ®· ®­a ra nh÷ng quan ®iÓm mang tÝnh chØ ®¹o sau: + Gi÷ v÷ng ®éc lËp tù chñ nh­ng ®i ®«i víi më réng hîp t¸c quèc tÕ, thùc hiÖn ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ kinh tÕ, quèc tÕ. Sù nghiÖp._. CNH, H§H dùa vµo nguån lùc trong n­íc lµ chÝnh, nh­ng ph¶i ®i ®«i víi viÖc tranh thñ tèi ®a c¸c nguån lùc bªn ngoµi trªn c¬ së x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më héi nhËp víi khu vùc vµ thÕ giíi. CNH h­íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu, ®ång thêi thay thÕ nhËp khÈu b»ng nh÷ng s¶n phÈm trong n­íc s¶n xuÊt cã chÊt l­îng cao. + CNH lµ sù nghiÖp cña toµn d©n, cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc lµ chñ ®¹o trong qu¸ tr×nh CNH. + Qu¸ tr×nh CNH ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. CÇn ph¶i ®éng viªn toµn d©n cÇn kiÖm, x©y dùng ®Êt n­íc, kh«ng ngõng t¨ng tÝch luü cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. Ph¶i ®¶m b¶o cïng víi sù t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn kinh tÕ lu«n lu«n g¾n liÒn víi viÖc n©ng cao ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng, ph¸t triÓn v¨n ho¸ gi¸o dôc, ®ång thêi thùc hiÖn sù tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi + TiÕn hµnh CNH ph¶i xem khoa häc c«ng nghÖ lµ ®éng lùc, ph¶i kÕt hîp c«ng nghÖ truyÒn thèng víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i nh­ng ph¶i tranh thñ ®i nhanh vµo nh÷ng kh©u c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ë nh÷ng kh©u nhÊt ®Þnh. + Ph¶i lÊy hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi lµm tiªu chuÈn c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh ph­¬ng ¸n ph¸t triÓn, lùa chän dù ¸n ®Çu t­ trong qu¸ tr×nh CNH. Trong giai ®o¹n hiÖn nay cÇn ph¶i ­u tiªn ph¸t triÓn míi nh÷ng dù ¸n quy m« võa vµ nhá nh­ng víi c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó trªn c¬ së ®ã t¹o ra nh÷ng viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng vµ thu håi vèn mét c¸ch nhanh nhÊt. + CÇn ph¶i kÕt hîp mét c¸ch chÆt chÏ vµ toµn diÖn gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ, tiÕn hµnh CNH, H§H víi cñng cè t¨ng c­êng nÒn quèc phßng an ninh ®Êt n­íc. 3.1.3. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña CNH, H§H ë VN trong thêi gian tới (1) Đạt và duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh, ổn định và bền vững; (2) Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỷ trọng của các ngành công nghiệp và dịch vụ; (3) Nắm bắt tri thức và công nghệ mới nhất để hiện đại hoá nông nghiệp và các ngành kinh tế hiện có; (4) Phát triển nhanh các ngành công nghiệp và dịch vụ dựa trên tri thức, khoa học và công nghệ; (5) Không ngừng hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN. 3.2. Một số chủ trương, biện pháp đẩy mạnh quá trình CNH, H§H ë n­íc ta trong thêi gian tíi 3.2.1. Về tiêu chí của công nghiệp hóa và hiện đại hoá Văn kiện đại hội VIII nêu “từ nay đến năm 2020, ra sức phấn đấu đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp” Văn kiện Đại hội IX nêu rõ hơn: “... đến năm 2020 nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại”. Song điều chưa rõ là lấy những tiêu chí nào để có thể xếp một nước vào hàng ngũ các nước công nghiệp hay hàng ngũ các nước công nghiệp theo hướng hiện đại và đến đâu thì có thể coi là cơ bản trở thành một nước công nghiệp hay một nước công nghiệp theo hướng hiện đại ? Đại hội VIII có nêu sơ bộ một số mục tiêu nặng về định tính (trừ tiêu chí GDP tăng gấp 8 đến 10 lần năm 1990) về lực lượng sản xuất, khoa học công nghệ, quan hệ sản xuất, đời sống vật chất và văn hoá và coi là nếu thực hiện được thì sẽ là “một bước tiến lớn trêncon đường quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta”. Trong khí cố gắng lượng hoá các tiêu chí đánh giá, cần nghiên cứu, xem xét việc lựa chọn các loại tiêu chí tiêu biểu và ước lượng mức tiêu chí cần đạt, dựa trên một số nguyên tắc nhất định. Trước hết, không thể (hay rất khó) chọn một tiêu chí tổng hợp tiêu biểu cho công nghiệp hoá theo hướng hiện đại. Mặc dù cơ cấu kinh tế là tiêu chí cơ bản để phân biệt một nền kinh tế công nghiệp với nền kinh tế nông nghiệp, song tỷ trọng công nghiệp không đánh giá được mức độ hiện đại hoá (cơ cấu công nghệ) và bỏ qua phần dịch vụ trong đó có một bộ phận hiện nay không phải nhỏ còn là thô sơ, thủ công, chưa có tính chất công nghiệp. Với nhiều nước công nghiệp hiện nay, tỷ trọng công nghiệp lại có xu hướng giảm dần, nhường cho phần dịch vụ, nhất là dịch vụ công nghệ cao hay dịch vụ cao cấp. Nếu chỉ lấy phần công nghiệp chế tác có công nghệ mới và phần dịch vụ công nghệ cao để xác định tiêu chí CNH và HĐH thì trong thực tế khó bóc tách được ra từ các số liệu thống kê và cũng khó xác định mức sàn CNH, HĐH. Trình tự xác định các tiêu chí đánh giá trình độ CNH, HĐH có thể tham khảo phương pháp luận xây dựng các chỉ tiêu xã hội đã được sử dụng ở các nước : xuất phát từ mục tiêu phát triển cần đạt tới (ở đây là mục tiêu CNH, HĐH), xác định những thứ nguyên (chiều đo) của bài toán, cũng là những nhánh tương ứng với những đặc trưng CNH ở nước ta và từ mỗi nhánh đó lựa chọn những tham số hay chỉ tiêu bằng số có thể diễn đạt một cách định lượng mức độ đạt được của các tham số dặc trưng trên. Đối chiếu với tình hình của nước ta, việc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá cần bảo đảm: -Thể hiện rõ định hướng và các đặc trưng CNH của Việt nam. - Tương hợp với các tiêu chí được dùng rộng rãi trên thế giới để dễ so sánh, đánh giá. - Các dữ liệu thống kê của Việt nam và quốc tế có đủ để tính toán các chỉ số định lượng. - Đơn giản, thuận tiện, định nghĩa rõ ràng không thể nhầm lẫn. Theo các yêu cầu trên, có thể sơ bộ nêu ra một danh mục các chỉ tiêu sắp xếp vào mấy nhóm sau: - Nhóm chỉ tiêu kinh tế có thể bao gồm : + GDP bình quân đầu người tính theo sức mua tương đương. + Tỷ trọng giá trị gia tăng nông nghiệp so với tổng GDP. + Tỷ trọng sản phẩm công nghệ mới, công nghệ cao trong tổng giá trị xuất khẩu. + Năng suất lao động bình quân. - Nhóm chỉ tiêu xã hội gồm có: + Tỷ trọng lao động nông nghiệp trong tổng số lao động. + Tỷ trọng dân số đô thị. + Tỷ lệ thất nghiệp thực tế đô thị. + Chênh lệch thu nhập giữa nhóm cao nhất và nhóm thấp nhất. - Nhóm chỉ tiêu tri thức hoá và vốn con người: + Chỉ số phát triển con người (HDI). + Số sinh viên đại học đang tại trường trên 10000 dân. + Tỷ lệ số người có trình độ đại học trở lên trên tổng số người trên 6 tuổi. + Số bác sĩ trên 10000 dân. + Tỷ lệ kinh phí R&D trong GDP. + Kinh phí giáo dục bình quân đầu người. - Nhóm chỉ tiêu chất lượng cuộc sống : + Suất tăng tự nhiên dân số. + Tuổi thọ bình quân. + Điện lượng sinh hoạt bình quân đầu người. + Số điện thoại trên 100 hộ dân. + Số sử dụng internet trên 100 hộ dân. - Nhóm chỉ tiêu về sử dụng tài nguyên và cải thiện môi trường: + Chi phí bảo vệ và cải thiện môi trường trong GDP. + Tỷ lệ chất thải được xử lý. + Tỷ lệ sử dụng nước sạch. + Lượng nguyên, nhiên liệu cho một đơn vị sản phẩm. Danh mục những chỉ tiêu đánh giá trình độ CNH còn có thể nhiều hơn nữa, vấn đề này cần được nghiên cứu và chọn lọc kỹ hơn theo các yêu cầu đã nêu ở trên. Đối với mỗi chỉ tiêu, cần xác định trị số ứng với ngưỡng CNH quốc tế để so sánh với trình độ hiện tại của nước ta, tìm ra mức độ chênh lệch để có chương trình kế hoạch phấn đấu đuổi kịp. Ngưỡng CNH có thể chọn tương ứng với trình độ bình quân của các nước phát triển vào những năm 60 của thế kỷ trước hoặc những năm 80 - 90 của những nước công nghiệp hoá mới (NICs). Vì phải so sánh đồng thời nhiều chỉ tiêu và tiến trình CNH mỗi nước một khác nên khó bảo đảm tất cả các chỉ tiêu đều đạt ngưỡng như nhau, do đó cần phân tích các hiều hướng để có kết quả đánh giá thích hợp. Nếu chỉ cần đơn thuần so sánh với các nước ®ã CNH xem khoảng cách giữa nước ta và các nước đó còn bao xa thì, theo kinh nghiệm nước ngoài, có thể chỉ tính đến 4 chỉ tiêu về CNH cổ điển: tỷ trọng giá trị gia tăng nông nghiệp trong GDP; tỷ trọng lao động nông nghiệp trong tổng số lao động; tỷ trọng dân số đô thị trong tổng dân số; giá trị GDP bình quân đầu người tính theo sức mua tương đương. (Ngưỡng CNH giới hạn dưới tương ứng có thể lấy lần lượt là 15%, 20%, 60% và khoảng hơn 6000 USD). Để đơn giản hoá trong so sánh, cũng có thể sử dụng một chỉ số tổng hợp kém chính xác hơn, bằng cách dùng một số trọng số cho mỗi nhóm chỉ tiêu và mỗi chỉ tiêu với điều kiện tổng số các trọng số của các chỉ tiêu trong một nhóm và của các nhóm trong tổng thể đều bằng 1. Cũng cần phải nói rõ rằng phương pháp dùng hệ thống chỉ tiêu đánh giá không phải bao giờ cũng cho kết quả đáng tin cậy, có khi còn dẫn đến những kết quả lẫn lộn. Vì một mặt, trong việc đánh giá một tình trạng hay một trình độ phát triển, không thể lượng hoá được hết các yếu tố xem xét, nhất là các đánh giá về chất lượng như chất lượng cuộc sống, chất lượng của sự phát triển; đồng thời số chỉ tiêu sử dụng không thể quá lớn trong khi số biến số của tình hình thực tế lại gần như là vô cùng. Mặt khác, sự chủ quan trong việc lựa chọn tiêu chí và chỉ tiêu, trong cách tính toán các tham số và xác định các trọng số tính toán v.v. không tránh khỏi đưa thêm sai số vào trong bài toán. Vì vậy, cũng nên giữ mức độ thận trọng nhất định trong khi sử dụng các kết quả phân tích chỉ tiêu phát triển, tuy biết rằng khó tìm được phương pháp đánh giá đơn giản hơn vàcho kết quả tường minh hơn. Để có công cụ phân tích có độ tin cậy tốt, việc xác định các chỉ tiêu CNH ở nước ta cần được nghiên cứu một cách đồng bộ, hoàn chỉnh và chu đáo làm cơ sở phương pháp cho các nghiên cứu kinh tế dài hạn và đồng thời cung cấp tư liệu cho việc xây dựng các quy hoạch và kế hoạch phát triển đến 2010, 2015, 2020.v. 3.2.2. Về gắn kết công nghiệp hoá và hiện đại hoá: Trong xu thế toàn cầu hoá kinh tế và đổi mới công nghệ trên thế giới đang diễn ra với tốc độ cao, nhận thức rõ nếu không đuổi kịp được sự phát triển của các nước trong giai đoạn hiện nay thì khả năng bị gạt ra bên rìa của lịch sử là khó tránh khỏi, chúng ta đã đề ra mục tiêu đến năm 2020 cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại. Muốn vậy, phải đồng thời tiến hành hai cuộc chuyển dịch cơ cấu, vừa CNH vừa HĐH, vừa xây dựng nền kinh tế công nghiệp vừa từng bước xây dựng nền kinh tế tri thức. Quá trình kép đó đã được khẳng định từ Đại hội VIII và được làm rõ hơn ở Đại hội IX với yêu cầu sự gắn kết CNH và HĐH phải thực hiện ngay từ ban đầu và suốt trong các giai đoạn phát triển. Chúng ta có khả năng đuổi kịp các nước trong một thời gian hợp lý không? Nếu so sánh với vài nước xung quanh thì thời gian đuổi kịp là khá dài. Thí dụ, với Thái Lan, thu nhập của người Thái hiện nay gấp khoảng 4 lần của người Việt, tốc độ tăng trưởng thu nhập liên tục là trên 3 %/năm, Việt nam là 6% /năm. Sau 30 năm mà tốc độ tăng trưởng giả thiết không thay đổi, thu nhập của ta tăng 6 lần, của Thái tăng 2.5 lần, lúc đó ta cũng vẫn chưa đuổi kịp. Hoặc tính với Trung quốc thu nhập mấy năm qua khoảng gấp đôi của ta, nếu giả thiết tốc độ tăng trưởng thu nhập đầu người của Trung Quốc liên tục không thấp hơn 6 % /năm thì khoảng cách giữa 2 nước chỉ có doãng ra chứ không thể co hẹp lại được. Bài toán đuổi kịp tính với 2 nước trên hầu như không khả thi. Tuy nhiên, nếu tính so sánh với bình quân của các nhóm nước mà chúng ta cần đặt mục tiêu đuổi kịp, như nhóm các nước đang phát triển, nhóm các nước châu Á hay mức trung bình của thế giới v.v, thì kết cục bài toán lại hoàn toàn khác. Trước hết, tính với nhóm các nước đang phát triển, bình quân thu nhập gần đây gấp 2,8 lần của ta nhưng tốc độ tăng trưởng có thể chỉ khoảng 1,5%/năm, chúng ta sẽ cần khoảng 20 năm để đuổi kịp và bắt đầu vượt lên trước. So với bình quân toàn cầu, hiện nay hơn ta 4 lần, tốc độ tăng trưởng khoảng 1.7%/năm, sẽ cần hơn 30 năm để ta đuổi kịp. Thậm chí so với mức khởi đầu của các nước phát triển mà tốc độ tăng trưởng liên tục thường rất thấp, chúng ta cũng sẽ thấy thời gian đuổi kịp là có giới hạn. Kết quả tính toán trên cho thấy chúng ta có thể đuổi kịp được bình quân của thế giới và tiếp cận với mức khởi đầu của các nước phát triển trong một thời gian hữu hạn, song lại hầu như khó đuổi kịp được một số nước đang phát triển có tốc độ tăng trưởng cao và đang CNH, HĐH thuận lợi. Có thể hiểu rằng, đối với đa số các nước đang phát triển, việc đuổi kịp các nước phát triển hầu như còn xa vời, nhưng với một số nước có điều kiện, có chiến lược phát triển tốt, thì việc đuổi kịp vẫn có thể thực hiện được. Đó là kinh nghiệm của các nước NIC, đó cũng là vấn đề mà lý thuyết kinh tế học phát triển có thể chứng minh. Cũng lưu ý thêm là nếu tính GDP bằng phương pháp sức mua tương đương thì bài toán so sánh giữa ta với Thái lan và Trung quốc cũng không thay đổi nhiều, song tính so sánh với các nước tương đối phát triển thì sẽ có lợi cho những nước như ta, thời gian đuổi kịp sẽ càng rút ngắn. Hơn nữa, những ước tính trên đây mới chỉ xét đến một yếu tố tăng trưởng về kinh tế là thu nhập bình quân đầu người, cũng chưa tính đến ảnh hưởng của tỷ giá hối đoái đang có lợi cho chỉ số tăng trưởng của những nước như Việt nam và chưa kể đến khả năng có thể có bước phát triển đột biến khi có cơ hội như dự kiến của Chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Và có thể hình dung đến một thời gian nào đó, một số nước đang phát triển có lợi thế sẽ trước sau không bao nhiêu, gần như cùng bước vào thế giới phát triển. Các nhà nghiên cứu hiện đại hoá của Trung quốc đã tính ra rằng nền kinh tế Trung quốc sẽ hoàn thành CNH vào năm 2020 và cuối thế kỷ 21 sẽ được xếp trong 10 nước phát triển hàng đầu của thế giới. Các nhà kinh tế Việt nam cũng nên tính thử xem với đà phát triển kinh tế xã hội như 5 năm vừa qua thì bao nhiêu năm nữa chúng ta sẽ thực hiện được hết các chỉ tiêu “CNH theo hướng hiện đại”, hay ngược lại, muốn hoàn thành CNH vào khoảng năm 2020 thì cần có tốc độ tăng trưởng kinh tế hàng năm là bao nhiêu và cần tập trung nhiều công sức vào việc cải thiện những chỉ tiêu nào trong phát triển kinh tế xã hội. Bên cạnh vấn đề “đuổi kịp” còn có ý tưởng CNH rút ngắn thời gian mà văn kiện Đại hội IX đã đề cập đến. Đúng là với nhịp độ phát triển cố giữ như hiện nay thì đến năm 2020, GDP bình quan đầu người của nước ta vẫn chỉ ở khoảng trên dưới 2000 USD/năm.Với mức thu nhập đó, các chỉ tiêu phát triển khác cũng khó có khả năng đạt cao được, và yêu cầu “cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại" có thể chỉ thể hiện trên một số chỉ tiêu số lượng, còn chất lượng của sự phát triển thì khó bảo đảm và giai đoạn “hoàn thiện công nghiệp hoá” sau 2020 chắc chắn sẽ gặp nhiều trắc trở. Vì vậy hướng CNH rút ngắn không thể chỉ nhìn vào một số chỉ tiêu định lượng mà phải bảo đảm tính toàn diện của yêu cầu phát triển bền vững; con đường khả thi nhất là nhanh chóng phát triển công nghệ mới, vừa làm nền tảng, vừa làm động lực cho phát triển theo hướng CNH, HĐH. Phát triển công nghệ có thể thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội thường xuyên, liên tục với tốc độ cao, đồng thời tạo những cơ sở cần thiết để khi có điều kiện thuận lợi thìnthực hiện được những bước nhảy với tốc độ đột xuất cao hơn. Cách nhìn ấy đã được thể hiện trong Nghị quyết Đại hội IX bằng câu nói cổ điển “vừa có bước tuần tự, vừa có bước nhảy vọt” cũng có thể diễn đạt thành kết luận: Khoa học, công nghệ là động lực (chưa kể đến vai trò “nền tảng”) của phát triển theo hướng CNH, HĐH, đồng thời là động lực chính cho bước phát triển tốc độ cao và bền vững, cho bước nhảy trong phát triển. Còn việc làm thế nào để tạo ra được những cơ sở tiền đề cần thiết, đợi khi có thời cơ hay tạo ra được thời cơ thuận lợi thì vượt lên bằng những bước nhảy đột biến, tất cả vấn đề này thuộc nhiệm vụ của khoa học và công nghệ. Ngoài vấn đề “đuổi kịp” và “rút ngắn” liên quan đến nhu cầu tất yếu cần gắn kết CNH và HĐH vào chung một quá trình, còn có vấn dề làm thế nào để gắn kết CNH và HĐH, đây cũng là một vấn đề quan trọng trong phương thức CNH ở nước ta. Căn cứ vào những việc chưa làm được trong mấy năm qua, có thể nêu ra một số nhận xét sau: Sự gắn kết có hiệu quả CNH và HĐH, ngoài khía cạnh về thời gian (gắn kết ngay từ đầu và suốt trong các giai đoạn phát triển) còn cần bao quát nhiều khía cạnh khác. Về chủ trương chính sách, mỗi một sự lựa chọn đều cần xem xét đến 2 khía cạnh kinh tế và công nghệ. Một dự án kinh tế (nói chung) không thể mang theo một công nghệ lạc hậu, một đề án khoa học, công nghệ phải dẫn dắt đến một hiệu quả kinh tế cuối cùng đưa vào sử dụng. Nếu các doanh nghiệp nhà nước (và cả một số doanh nghiệp ngoài quốc doanh hoạt động phụ thuộc theo doanh nghiệp nhà nước) về thực chất vẫn chạy theo cơ chế bao cấp thì công nghệ mới khó có thể phát triển được; ngược lại trong kinh tế thị trường mà cơ quan nghiên cứu chỉ dựa vào nhiệm vụ Nhà nước giao thì cũng không đủ khả năng tiến tới công nghệ hiện đại. Thực tế vừa qua cho thấy chính sách kinh tế và chính sách công nghệ nếu không gắn bó với nhau từ đầu thì không thể tạo ra hiệu quả cao, tạo ra sức sống, sức cạnh tranh. Về chỉ đạo thực hiện, để gắn kết CNH và HĐH "ngay từ đầu và suốt các giai đoạn phát triển" cần đối chiếu và rà soát sự ăn khớp giữa quy hoạch phát triển chung và chương trình phát triển khoa học, công nghệ, trong cả thời kỳ CNH, HĐH và trong từng giai đoạn phát triển (chiến lược 10 năm và kế hoạch 5 năm).Trong thực tế, chiến lược phát triển 10 năm và kế hoạch 5 năm đã được thông qua từ Đại hội IX, nhưng chiến lược khoa học, công nghệ đến 2004 mới được Chính phủ phê duyệt, đã tạo ra một bước so le về quy hoạch và cũng gây khó khăn cho việc phối hợp cụ thể các bước phát triển kinh tế và khoa học, công nghệ. 3.2.3. Về việc đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn Do còn là một nước nặng về nông nghiệp, tỷ lệ dân số sống ở các vùng nông thôn chiếm phần lớn, cho nên Việt Nam tất yếu phải dành nhiều ưu tiên cho phát triển nông nghiệp và nông thôn trên con đường phát triển của mình. Trong nhiều năm qua, Đảng ta đã khẳng định CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của CNH, HĐH đất nước. Nghị quyết Hội nghị Trung ương V khoá IX về "Đẩy nhanh CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn thời kỳ 2001-2010" được ban hành ngày 18/3/2002 đã đề ra chủ trương toàn diện về CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn ở nước ta trong tình hình hiện nay. Nghị quyết đã chỉ rõ mục tiêu tổng quát của cả quá trình là xây dựng một nền nông nghiệp sản xuất hàng hóa lớn, hiệu quả và bền vững, có năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh cao trên cơ sở ứng dụng các thành tựu khoa học, công nghệ tiên tiến, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu; xây dựng nông thôn ngày càng giàu đẹp, dân chủ, công bằng, văn minh. * Chủ trương đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn - Thứ nhất: Coi CNH, HĐH nông nghiệp, nông thôn là một trong những nội dung quan trọng nhất của toàn bộ quá trình CNH, HĐH đất nước, là bộ phận cấu thành hữu cơ của quá trình này. Quá trình CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn có thể được “rút ngắn” một cách thích hợp. - Thứ hai: Phải ưu tiên cho mục tiêu phát triển LLSX ở nông thôn đồng thời xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp; trong đó, đặc biệt chú trọng phát huy nguồn lực con người và ứng dụng các thành tựu khoa học, công nghệ hiện đại; đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng phát huy lợi thế của từng vùng, gắn với thị trường. Hiện đại hoá kết cấu hạ tầng kinh tế-xã hội nông thôn, bảo vệ môi trường sinh thái. - Thứ ba: Dựa chủ yếu vào các nguồn nội lực, khơi dậy và huy động các nguồn sức mạnh tiềm tàng của tất cả các lực lượng, thành phần kinh tế; kết hợp và tranh thủ tối đa các nguồn lực từ bên ngoài. - Thứ tư: Phát triển kinh tế phải đi liền và kết hợp chặt chẽ với việc giải quyết các vấn đề xã hội ở nông thôn, nhanh chóng cải thiện đời sống của người dân nông thôn trên tất cả các mặt. - Thứ năm: Kết hợp chặt chẽ phát triển kinh tế nông thôn với củng cố an ninh trật tự và bảo vệ tổ quốc. * Một số biện pháp quan trọng nhằm đẩy mạnh CNH, HĐH nông nghiệp và nông thôn - Thứ nhất: Hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường ở nông thôn và đổi mới các chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn. Theo đó, cần mở rộng các điều kiện tiếp cận của các chủ thể kinh tế nông thôn đến các thị trường, coi sự vận hành của cơ chế thị trường trong việc phân bổ nguồn lực và cạnh tranh thị trường là động lực kinh tế quan trọng thúc đẩy phát triển nông thôn. Các chính sách phát triển nông nghiệp, nông thôn cần tập trung giải quyết những khó khăn của các chủ thể kinh tế nông thôn về các vấn đề đất đai, thị trường tiêu thụ, nguồn vốn, khoa học và công nghệ, lao động, v.v. Trong đó, chính sách đất đai có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, cần được đổi mới theo hướng khuyến khích việc lưu chuyển đất đai từ người sử dụng này tới người sử dụng khác, từ mục đích sản xuất này tới mục đích sản xuất khác theo quy hoạch và quy định của pháp luật; không nên hạn chế việc tích tụ đất đai vào tay những người sử dụng có hiệu quả cao, tạo điều kiện áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật và công nghệ vào nông nghiệp và tạo mặt bằng sản xuất cho các hoạt động công nghiệp ở nông thôn. Chính sách tài chính, tín dụng cần hướng tới việc tăng tỷ lệ vốn đầu tư từ ngân sách nhà nước cho nông nghiệp, nông thôn phù hợp với yêu cầu CNH, HĐH, trong đó chú trọng đổi mới cơ cấu vốn đầu tư của nhà nước phục vụ cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn. - Thứ hai: Phát triển mạnh mẽ nền kinh tế nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần, đa dạng hoá các loại hình tổ chức sản xuất- kinh doanh trong nông nghiệp và nông thôn trên cơ sở bình đẳng trước pháp luật. Muốn vậy, trước hết cần tạo lập và hoàn thiện hành lang pháp lý điều chỉnh tổ chức và hoạt động của các loại hình tổ chức sản xuất- kinh doanh ở nông thôn như các hộ gia đình, các trang trại, các hợp tác xã, và các loại hình doanh nghiệp khác trên cơ sở bình đẳng. Về lâu dài, cần có một đạo luật duy nhất điều chỉnh tất cả các loại hình tổ chức này. Cần khuyến khích phát triển rộng rãi các doanh nghiệp dân doanh ở nông thôn, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa, coi đây là lực lượng chủ lực tạo việc làm mới, thực hiện xoá đói, giảm nghèo, chuyển dịch cơ cấu ngành, nghề và cơ cấu lao động ở nông thôn. Bên cạnh đó, khuyến khích đầu tư trực tiếp nước ngoài vào nông nghiệp và nông thôn. - Thứ ba: Làm tốt công tác quy hoạch phát triển nông nghiệp, nông thôn. Theo đó, cần đẩy nhanh và nâng cao chất lượng quy hoạch phát triển ngành và vùng theo nguyên tắc xác định các hướng sản xuất- kinh doanh trên cơ sở lợi thế so sánh của ngành và vùng. Cần có kế hoạch phối hợp giữa các ngành chuyên môn ở từng vùng, đồng thời có kế hoạch phối hợp hoạt động của các ngành chuyên môn với các cấp chính quyền ở nông thôn liên quan đến lĩnh vực quản lý nhà nước về tài chính công. Quy hoạch ngành và vùng cần được xây dựng gắn kết và đồng bộ với các quy hoạch khác ở nông thôn như: quy hoạch xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế- xã hội; quy hoạch phát triển khu dân cư, làng, xã, thị trấn; quy hoạch xây dựng các trung tâm thương mại, chợ, khu, cụm công nghiệp, làng nghề,… ở nông thôn. - Thứ tư: Đẩy mạnh việc nghiên cứu ứng dụng và chuyển giao công nghệ vào phát triển nông nghiệp và kinh tế nông thôn, nâng cao năng suất của từng người lao động nông nghiệp, nâng cao thu nhập của từng hécta đồng ruộng, của từng hộ nông dân. Nhà nước cần tăng cường đầu tư cho việc nhập khẩu các công nghệ hiện đại, các loại giống tốt, đầu tư cho việc hiện đại hoá các cơ sở nghiên cứu, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ khoa học phục vụ cho việc nghiên cứu, ứng dụng khoa học, công nghệ mới vào thực tiễn sản xuất- kinh doanh trong nông nghiệp, nông thôn. Xây dựng một số khu nông nghiệp công nghệ cao dựa vào công nghệ sinh học, công nghệ thông tin như các cơ sở sản xuất giống mới dựa vào công nghệ gen, các cơ sở trồng trọt, chăn nuôi sử dụng các giống mới cùng với những công nghệ mới tự động điều khiển quá trình sản xuất. Nhà nước có chính sách khuyến khích các thành phần kinh tế tham gia nghiên cứu phát triển khoa học, công nghệ phục vụ nông nghiệp, nông thôn và thực hiện xã hội hoá để mở rộng hệ thống khuyến nông đến cơ sở. - Thứ năm: Nâng cao trình độ và đảm bảo tính đồng bộ của nguồn lao động nông thôn thông qua đổi mới chính sách đào tạo và dạy nghề. Trong thời kỳ đầu CNH, HĐH, cần điều chỉnh cơ cấu đào tạo đại học, cao đẳng và giáo dục chuyên nghiệp theo hướng tăng đào tạo nghề nghiệp và trung học chuyên nghiệp, nâng cao chất lượng giáo dục đại học. Nhà nước cần tăng cường đầu tư để nâng cấp các cơ sở dạy nghề của Nhà nước, đồng thời có chính sách khuyến khích xã hội hoá, phát triển các hình thức dạy nghề đa dạng và khuyến khích thu hút những người được đào tạo về làm việc ở nông thôn, nhất là miền núi, vùng sâu, vùng xa. 3.2.4 Về phát triển các ngành công nghiệp Có thể phân biệt ba nhóm ngành công nghiệp chính sau đây: - Các ngành công nghiệp thế hệ thứ nhất, bao gồm những ngành phụ thuộc nhiều vào tài nguyên thiên nhiên và công nghệ nước ngoài như: nông-lâm sản, thuỷ-hải sản, may mặc, da giầy, v.v. Những ngành công nghiệp này dễ dàng xây dựng, nhu cầu vốn không lớn, nhưng ít sáng tạo và giá trị gia tăng thấp. Tuy nhiên, việc xuất khẩu các sản phẩm thuộc những ngành này có thể tạo nguồn ngoại tệ quý giá để phát triển các ngành khác, tạo nhiều việc làm, khởi động quá trình CNH đất nước, đồng thời phát huy được những lợi thế so sánh về nguồn tài nguyên và nguồn lao động. - Các ngành công nghiệp thế hệ thứ hai, bao gồm những ngành đòi hỏi công nghệ cao hơn như: công nghiệp dệt, cơ khí chế tạo, sản xuất hàng tiêu dùng cao cấp, điện tử, công nghệ thông tin, tự động hoá, v.v. Các sản phẩm thuộc những ngành này có độ chính xác, chất lượng và giá trị gia tăng cao. Chúng được xây dựng trên cơ sở các ngành công nghiệp thế hệ thứ nhất, có mối liên kết và tạo đầu vào cho các ngành công nghiệp thế hệ thứ nhất. Việc phát triển các ngành công nghiệp thế hệ thứ hai có tác động lan toả, nâng cao năng suất lao động của nhiều ngành công nghiệp và ngành kinh tế khác, là một mục tiêu quan trọng để thu hút công nghệ từ nước ngoài, đồng thời phát huy những lợi thế so sánh về nguồn nhân lực có chất lượng cao. - Các ngành công nghiệp thế hệ thứ ba, bao gồm những ngành sản xuất ra nguyên vật liệu đòi hỏi vốn lớn và công nghệ cao như: công nghiệp hoá dầu, công nghiệp hoá chất quy mô lớn, công nghiệp luyện kim, v.v. Các loại nguyên liệu này sẽ có nhu cầu lớn về số lượng và ngày càng cao về chất lượng khi nền công nghiệp nước ta phát triển mạnh mẽ, nhưng hiện nay hầu hết hoặc phần lớn phải nhập khẩu. Tuy vậy, trong bối cảnh tự do hoá quốc tế hiện nay, việc phát triển những ngành công nghiệp có nhiều tính chất thay thế nhập khẩu này cần được cân nhắc cẩn trọng, và nhìn chung cần một khoảng thời gian tương đối dài để có thể tạo điều kiện đầy đủ cho sự phát triển có hiệu quả, nhất là về nguồn vốn và công nghệ. Dựa trên sự phân loại khái quát ba nhóm ngành công nghiệp như trên, việc phát triển và chuyển dịch cơ cấu các ngành công nghiệp trong thời gian tới cần quán triệt những quan điểm sau đây: - Thứ nhất: Việc phát triển và chuyển dịch cơ cấu các ngành công nghiệp phải dựa trên lợi thế so sánh của đất nước, trong đó phải chú ý đến sự dịch chuyển từ những ngành công nghiệp dựa trên lợi thế so sánh tĩnh (nguồn lao động và tài nguyên) sang những ngành dựa trên lợi thế so sánh động (những thế mạnh lâu dài của đất nước, con người và xã hội Việt nam, cho phép phát triển những ngành công nghiệp có mức độ chế biến sâu ). - Thứ hai: Việc phát triển các ngành công nghiệp phải đảm bảo tính hiệu quả, nhất là đối với những ngành thuộc thế hệ thứ ba. Chúng ta đề ra 5 tiêu chuẩn để lựa chọn phát triển những cơ sở thuộc các ngành công nghiệp ấy. Đó là: có thị trường, có nguồn vốn, có công nghệ đích đáng, có thị trường, có bước đi thích hợp, có hiệu quả cao. Tiêu chuẩn chất lượng và hiệu quả phải được coi là tiêu chí hàng đầu khi ra quyết định đầu tư, có tính tới hiệu quả tổng hợp cả về mặt xã hội, quốc phòng, an ninh, cả trước mắt và lâu dài, tránh quan điểm phải làm bằng bất cứ giá nào. - Thứ ba: Việc phát triển các ngành công nghiệp kế tiếp sau các ngành công nghiệp ban đầu phải đảm bảo sự liên kết chặt chẽ và bền vững, tạo nên một cơ cấu có hiệu quả, năng động. Trong đó, cần chú ý đến việc nâng dần trình độ công nghệ của các ngành công nghiệp từ trình độ thấp lên trình độ cao, tranh thủ đi thẳng hoặc đi nhanh và công nghệ hiện đại, công nghệ cao. - Thứ tư: Việc phát triển các ngành công nghiệp kế tiếp sau các ngành công nghiệp ban đầu có thể diễn ra một cách tuần tự hoặc tuỳ thuộc vào các điều kiện tạo được mà một số ngành có thể phát triển nhanh và mạnh. Trong thời kỳ đầu CNH, có thể phát triển ngay những ngành công nghiệp đòi hỏi công nghệ cao trên cơ sở xác định có trọng tâm những ngành mũi nhọn. * Một số biện pháp quan trọng nhằm đẩy mạnh phát triển các ngành công nghiệp - Thứ nhất: Việt Nam cần nhanh chóng xây dựng Chiến lược phát triển công nghiệp đến năm 2020. Chiến lược này phải giải quyết thoả đáng các vấn đề lớn như phương pháp luận và công cụ để xây dựng chiến lược; tiêu chí cụ thể để xây dựng chiến lược; xác định vị trí nền công nghiệp Việt Nam trong khu vực và trên thế giới; tư tưởng chiến lược chủ đạo phát triển toàn bộ nền công nghiệp; phân nhóm các ngành hoặc chuỗi các ngành công nghiệp đi kèm với chính sách phát triển ở mọi khía cạnh và các vấn đề về thể chế, tổ chức thực hiện, giám sát, điều chỉnh trong từng bước đi. Trong đó, cần xác định tư tưởng chiến lược mang tính chủ đạo là: (i) ưu tiên phát triển các ngành mũi nhọn và các ngành hướng mạnh về xuất khẩu dựa trên năng lực cạnh tranh; (ii) đẩy nhanh tốc độ hiện đại hoá, đổi mới công nghệ; (iii) đẩy mạnh CNH, HĐH nông thôn; và (iv) tăng cường sự tham gia của khu vực tư nhân vào phát triển công nghiệp, đặc biệt khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa. - Thứ hai: Cải thiện vai trò của Nhà nước trong việc chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch, chính sách phát triển công nghiệp hướng tới việc huy động hữu hiệu các nguồn lực và khai thác tốt các tiềm năng của đất nước. Nhà nước có vai trò rất quan trọng trong việc thực hiện các tư tưởng chiến lược chủ đạo phát triển công nghiệp thông qua việc tạo môi trường thích hợp và các chính sách ưu tiên, khuyến khích, cả đối với các ngành và đối với các doanh nghiệp (được trình bày cụ thể hơn ở các phần dưới đây). Đầu tư của Nhà nước cho phát triển công nghiệp đóng vai trò rất quan trọng, giải pháp cần quan tâm là nâng cao hiệu quả đầu tư của Nhà nước, và có tính toán kỹ lưỡng đến hiệu quả trước khi đưa ra các quyết định đầu tư mới. - Thứ ba: Các biện pháp phát triển các ngành công nghiệp cần chú trọng phát huy lợi thế so sánh và dựa trên năng lực cạnh tranh của các ngành trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Năng lực cạnh tranh của các ngành công nghiệp phải được đánh giá trên cơ sở khoa học, so sánh với các nước trong khu vực và có dự báo xu hướng trong tương lai. ._.