Sự gắn kết cộng đồng trong phương thức kinh doanh đa cấp tại Việt Nam

PhÇn më ®Çu I.TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Víi chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm vô träng t©m, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c lo¹i h×nh kinh doanh míi mÎ vµ ®i kÌm víi nã lµ nh÷ng nghÒ nghiÖp míi ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n. VÒ mÆt kinh tÕ, c¸c lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp míi nµy ra ®êi ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr­êng vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ n©ng cao thu nhËp cho ng­êi d©n. Chóng ta cã thÓ thÊy râ vai trß to lín cña c¸c c«ng ty t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn ngoµi quèc doanh.....còng nh­ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô míi trong viÖc thay ®æi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ còng nh­ c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng. Tuy nhiªn, thu nhËp vµ møc sèng ch­a ph¶i lµ nh÷ng chØ tiªu ®Çy ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. Ng­êi ta ngµy cµng quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi, cã nghÜa lµ sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn, tù do, lµnh m¹nh cña nh©n c¸ch d­íi hÖ thèng kinh tÕ Êy còng nh­ mèi g¾n kÕt hoµ hîp cña c¸ nh©n víi céng ®ång mµ anh ta chung sèng. Tõ lý thuyÕt “tha ho¸” cña nhµ triÕt häc- x· héi häc kinh ®iÓn C.M¸c c¸ch ®©y 1 thÕ kû ®Õn kh¸i niÖm “®oµn kÕt x· héi” cña Durkheim vµ luËn ®iÓm “Ph¸t triÓn lµ quyÒn tù do” cña nhµ kinh tÕ häc ®o¹t gi¶i Nobel n¨m 1998 Amartya Sen ®Òu thÓ hiÖn mèi quan t©m chung rÊt to lín ®Õn ®iÒu nµy. VËy nh÷ng nghÒ nghiÖp míi n¶y sinh trong x· héi ta nh÷ng n¨m qua t¸c ®éng vÒ mÆt x· héi tíi ng­êi lao ®éng nh­ thÕ nµo? Chóng ta ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Þnh h­íng gi¸ trÞ, ®êi sèng tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng nh­ng ch­a cã mét c«ng tr×nh nµo coi nghÒ nghiÖp lµ biÕn sè ®éc lËp träng t©m ®Ó lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò Êy. §Æc biÖt chóng ta còng ch­a cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ nµo vÒ mét lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp ®Ó xem xÐt nh÷ng hÖ qu¶ toµn diÖn cña nã tíi ng­êi lao ®éng bªn c¹nh vÊn ®Ò thu nhËp. §©y lµ m¶ng trèng trong x· héi häc lao ®éng ë n­íc ta. Trªn c¬ së thùc tÕ ®ã, t«i ®· chän nghiªn cøu t¸c ®éng cña mét lo¹i nghÒ nghiÖp rÊt míi ë n­íc ta: kinh doanh ®a cÊp, hay cßn gäi lµ kinh doanh hÖ thèng, kinh doanh theo m¹ng ( network marketing/ multi level marketing) tíi tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia vµo m« h×nh kinh doanh nµy II. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi ý nghÜa khoa häc: §Ò tµi gãp phÇn s¸ng tá lý thuyÕt vÒ céng ®ång trong ®êi sèng x· héi hiÖn ®¹i, cô thÓ lµ lý thuyÕt vÒ céng ®ång nghÒ nghiÖp. Víi ®èi t­îng nghiªn cøu lµ mét ph­¬ng thøc kinh doanh cßn kh¸ míi mÎ ë ViÖt Nam, ®Ò tµi còng sÏ cung cÊp luËn cø, luËn chøng cho nh÷ng kh¸i qu¸t lý luËn cña x· héi häc kinh tÕ vµ gîi më cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo vÒ lÜnh vùc nµy. ý nghÜa thùc tiÔn: Trong bèi c¶nh d­ luËn cßn nhiÒu ®¸nh gi¸ tr¸i chiÒu nhau vÒ lo¹i h×nh kinh doanh ®a cÊp, ®Ò tµi cung cÊp nh÷ng b»ng chøng x¸c thùc vÒ mét t¸c ®éng x· héi cña ph­¬ng thøc kinh doanh nµy, tõ ®ã ®Þnh h­íng d­ luËn cã c¸ch nh×n nhËn ch©n thùc h¬n. Víi c¸c nhµ qu¶n lý kinh tÕ, kÕt qu¶ nghiªn cøu còng lµ mét c¨n cø ®Ó cã nh÷ng chÝnh s¸ch qu¶n lý phï hîp, ph¸t huy mÆt m¹nh vµ h¹n chÕ nh÷ng yÕu ®iÓm cña ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp. III..Môc ®Ých vµ môc tiªu nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu: T×m hiÓu néi dung, møc ®é g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp vµ mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn sù g¾n kÕt Êy Môc tiªu nghiªn cøu: T×m hiÓu sù g¾n kÕt trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña céng ®ång nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp T×m hiÓu sù g¾n kÕt trong ®êi sèng cña céng ®ång nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp T×m hiÓu sù g¾n kÕt cña ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp víi céng ®ång x· héi xung quanh (gia ®×nh, x· héi) Lý gi¶i mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp IV.§èi t­îng, kh¸ch thÓ vµ ph¹m vi nghiªn cøu: §èi t­îng nghiªn cøu: Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹i ViÖt Nam Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Nh÷ng ng­êi lao ®éng tham gia kinh doanh ®a cÊp Ph¹m vi nghiªn cøu LÜnh vùc nghiªn cøu: X· héi häc lao ®éng Kh«ng gian nghiªn cøu: + Tæng c«ng ty cæ phÇn ViÖt Am (c«ng ty kinh doanh ®a cÊp) +Tæng C«ng ty viÔn th«ng qu©n ®éi VIETTEL (C«ng ty kinh doanh truyÒn thèng- ®Ó so s¸nh) Thêi gian nghiªn cøu: N¨m 2006- 2007 Ph¹m vi vÊn ®Ò nghiªn cøu: Do h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é nghiªn cøu còng nh­ khu«n khæ cña mét luËn v¨n th¹c sü, ®Ò tµi cña t«i kh«ng tham väng t×m hiÓu tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng x· héi cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp tíi ng­êi lao ®éng (hÖ gi¸ trÞ, kü n¨ng sèng, nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n...) mµ chØ t×m hiÓu tÝnh g¾n kÕt cña nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nh÷ng ®ång nghiÖp cña hä vµ céng ®ång x· héi nh­ thÕ nµo trong t­¬ng quan so s¸nh víi nh÷ng ng­êi lµm kinh doanh theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng V.Ph­¬ng ph¸p luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. Ph­¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu: §Ò tµi lÊy phÐp biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña Marx-Enghels lµm nÒn t¶ng ph­¬ng ph¸p luËn. Tõ c¸ch ®Æt vÊn ®Ò ®Õn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nghiªn cøu t¸c gi¶ ®Òu tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c: Xem xÐt c¸c t¸c ®éng x· héi cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp tíi ng­êi lao ®éng trong mèi quan hÖ g¾n bã qua l¹i chÆt chÏ víi c¸c nh©n tè kinh tÕ- x· héi kh¸c nh­ ®iÒu kiÖn sèng, v¨n ho¸, tuæi t¸c.... Ph©n tÝch c¸c t¸c ®éng x· héi cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp trong xu thÕ vËn ®éng vµ kh«ng ngõng biÕn ®æi, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ toµn cÇu ho¸ §¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng x· héi cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp trong ®iÒu kiÖn lÞch sö- cô thÓ hiÖn nay cña n­íc ta, ®ã lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn nh­ng ch­a cã sù vËn hµnh thùc sù tu©n thñ c¸c quy luËt kinh tÕ, nghÒ kinh doanh ®a cÊp míi xuÊt hiÖn ë ViÖt nam vµ ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu luång d­ luËn kh¸c nhau..... T¸c gi¶ lu«n cè g¾ng t×m hiÓu nh÷ng t¸c ®éng thùc sù, b¶n chÊt cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp tíi ng­êi lao ®éng chø kh«ng ph¶i chØ lµ nh÷ng t¸c ®éng ®¬n lÎ, t¹m thêi, rêi r¹c 2.Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph­¬ng ph¸p tr­ng cÇu ý kiÕn: Tr­ng cÇu ý kiÕn cña 200 ng­êi lµm trong nghÒ kinh doanh ®a cÊp vµ 100 ng­êi trong nghÒ kinh doanh truyÒn thèng. Tæng céng ph¸t vÊn 300 phiÕu hái theo ph­¬ng ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn s¸c xuÊt Ph­¬ng ph¸p quan s¸t tham dù vµ kh«ng tham dù: Quan s¸t ®­îc tiÕn hµnh trong khi ph¸t hiÖn vÊn ®Ò nghiªn cøu, lý gi¶i vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ pháng vÊn s©u, pháng vÊn nhãm Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu: T¸c gi¶ dµnh nhiÒu c«ng søc nghiªn cøu c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn x· héi häc nghÒ nghiÖp, c¸c lý thuyÕt x· héi häc vµ ®Æc biÖt lµ c¸c tµi liÖu liªn quan ®Õn kinh doanh ®a cÊp, c¸c tµi liÖu ph¶n ¸nh ho¹t ®éng kinh doanh cña tæng c«ng ty cæ phÇn ViÖt Am Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn s©u: Pháng vÊn s©u 10 ng­êi, trong ®ã cã 7 ng­êi lµm kinh doanh ®a cÊp vµ 3 ng­êi lµm kinh doanh truyÒn thèng. VI.Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu Gi¶ thuyÕt 1: Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cao h¬n so víi nh÷ng nguêi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 2:. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cao h¬n so víi nh÷ng nguêi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 3: Nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp cã sù g¾n bã víi céng ®ång x· héi xung quanh cao h¬n nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 4: Sù chia sÎ quyÒn lîi cña m« h×nh kinh doanh ®a cÊp lµ nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia VII.Khung lý thuyÕt: §iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi Doanh nghiÖp kinh doanh ®a cÊp M« h×nh kinh doanh Quan hÖ lao ®éng Tæ chøc lao ®éng Sù g¾n kÕt céng ®ång G¾n kÕt víi gia ®×nh vµ x· héi G¾n kÕt trong ®êi sèng G¾n kÕt trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp VIII. KÕt cÊu cña luËn v¨n LuËn v¨n gåm cã 3 phÇn: PhÇn më ®Çu, phÇn néi dung vµ phÇn kÕt luËn. PhÇn më ®Çu gåm cã 7 môc nhá tr×nh bµy tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi nghiªn cøu, ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi, môc ®Ých nhiÖm vô nghiªn cøu, ®èi t­îng kh¸ch thÓ nghiªn cøu, ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu, gi¶ thuyÕt nghiªn cøu, khung lý thuyÕt. PhÇn néi dung gåm cã 2 ch­¬ng: Ch­¬ng 1 lµ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu. Ch­¬ng 2 tr×nh bµy nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu chÝnh th«ng qua 4 tiÓu môc:1. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp; 2. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ®êi sèng; 3. Sù g¾n kÕt víi gia ®×nh vµ x· héi; 4. Nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn sù g¾n kÕt céng ®ång trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp. Trong phÇn kÕt luËn, t¸c gi¶ nªu nh÷ng kÕt luËn chÝnh cña ®Ò tµi vµ ®Ò xuÊt khuyÕn nghÞ. PhÇn néi dung Ch­¬ng I. C¬ së lý thuyÕt cña ®Ò tµi I. Vµi nÐt vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu C«ng tr×nh x· héi häc Macxit nÒn t¶ng nghiªn cøu vÒ lao ®éng lµ cuèn “T×nh tr¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n Anh” cña Enghels xuÊt b¶n n¨m 1846. ¤ng ®· sö dông nh÷ng ph­¬ng ph¸p ®Æc tr­ng cña x· héi häc hiÖn ®¹i nh­ quan s¸t, pháng vÊn b»ng b¶ng hái, thèng kª, ph©n tÝch v¨n b¶n, so s¸nh vµ ph¸n ®o¸n logic. Dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu thu ®­îc, «ng ®­a ra kÕt luËn: giai cÊp c«ng nh©n “chØ cã thÓ th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng x· héi míi n¾m ®­îc sø mÖnh vµ tiÒn ®å cña m×nh”. Trong x· héi häc hiÖn ®¹i, Blauner (1964) ®· tiÕn hµnh nhiÒu cuéc nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng cña c¸c ngµnh nghÒ kh¸c nhau trong x· héi c«ng nghiÖp tíi ng­êi lao ®éng. ¤ng thõa nhËn ¶nh h­ëng cña 3 biÕn sè kh¸c nhau tíi møc ®é tha ho¸ cña ng­êi c«ng nh©n: sù ph©n c«ng lao ®éng, sù tæ chøc x· héi cña c«ng nghiÖp, vµ cÊu tróc kinh tÕ mµ trong ®ã nã ho¹t ®éng, tuy nhiªn «ng vÉn nhÊn m¹nh h¬n c¶ vai trß cña yÕu tè kü thuËt. ¤ng ®· tiÕn hµnh c¸c nghiªn cøu trong ngµnh in Ên, dÖt, chÕ t¹o « t«, c«ng nghiÖp ho¸ häc....vµ cã nh÷ng ph©n tÝch s¾c s¶o vÒ nh÷ng t¸c ®éng kh¸c nhau cña kü thuËt tíi ng­êi lao ®éng dùa trªn 4 mÆt cña sù tha ho¸ : sù bÊt lùc, sù v« nghÜa, sù c« lËp vµ sù tù m×nh lµm cho xa l¹. Ch¼ng h¹n, ®èi víi ngµnh in Ên, «ng cho r»ng møc ®é tha ho¸ cña ngµnh in Ên lµ thÊp v×: - Kü thuËt thñ c«ng cña c«ng nh©n cho phÐp hä tiÕp cËn víi nh÷ng kü n¨ng truyÒn thèng vµ nh÷ng tr×nh ®é t­¬ng ®èi cao vÒ kiÓm so¸t ®èi víi c«ng cô vµ kü thuËt. C¸c kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó t¹o ra s¶n phÈm chÊt l­îng cao cã nghÜa r»ng thî in cã sù kiÓm so¸t ®¸ng kÓ ®èi víi mçi b­íc ®i, chÊt l­îng vµ sè l­îng cña lao ®éng cña hä vµ ph¶i ®­îc tù do di chuyÓn quanh x­ëng in. Do ®ã mµ sù bÊt lùc trong qu¸ tr×nh lao ®éng kh«ng ®¸ng kÓ. - Sù v« nghÜa bÞ gi¶m bít v× sù ®µo t¹o nghÒ nghiÖp réng lín cho phÐp c¸c thî in ®¸nh gi¸ ®­îc sù cèng hiÕn cña hä vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. - Sù c« lËp x· héi thÊp v× sù tù do vËn ®éng cho phÐp cã t×nh bÌ b¹n trong qu¸ tr×nh lao ®éng, vµ b¶n th©n lao ®éng tù nã mang t¶i sù t«n träng vµ ®Þa vÞ, c¶ ë n¬i lao ®éng vµ ë céng ®ång réng lín. H¬n n÷a, b¶n chÊt tØnh nhá cña nÒn c«ng nghiÖp cã nghÜa r»ng ng­êi c«ng nh©n chia sÎ quan hÖ hä hµng chung vµ nh÷ng quan hÖ t«n gi¸o chung, vµ hä ®· nh©n ho¸ c¸c mèi quan hÖ víi giíi qu¶n lý, nã gióp liªn kÕt hä vµo nhµ m¸y. - T­¬ng tù, sù tù th©n lµm m×nh xa l¹ còng kh«ng cao nh­ ng­êi ta t­ëng. Ng­êi c«ng nh©n kh«ng tr«ng ®îi sù ®a d¹ng hoÆc høng thó trong c«ng viÖc nªn kh«ng coi c¸c c«ng viÖc lÆp ®i lÆp l¹i lµ ®¬n ®iÖu. Ng­îc l¹i víi ngµnh in Ên, ngµnh l¾p r¸p ®éng c¬ lµ ngµnh ®­îc Blauner ®¸nh gi¸ lµ ®iÓn h×nh lµm n¶y sinh sù tha ho¸. Sù chao ®¶o trong chu kú doanh nghiÖp khiÕn ng­êi c«ng nh©n c¶m thÊy bÊt lùc. Sù v« nghÜa ®­îc khuyÕn khÝch bëi sù tiªu chuÈn ho¸ s¶n phÈm vµ sù ph©n nhá cao ®é cña c¸c c«ng viÖc lao ®éng. Sù c« lËp còng cao v× tèc ®é lµm viÖc d©y chuyÒn vµ nh÷ng sù chia c¸ch ng­êi c«ng nh©n nµy víi ng­êi kh¸c, ng¨n trë sù chuyÖn trß vµ thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ riªng. C¸c c«ng nh©n l¾p r¸p « t« cã thÓ thÊy c«ng viÖc cña hä lµ buån ch¸n, ®¬n ®iÖu, b¶n th©n lao ®éng kh«ng cung cÊp mét nguån tho¶ m·n nµo mµ chØ lµ mét c¸i tai h¹i cÇn thiÕt vµ mét nguån thu nhËp... ë ViÖt Nam, x· héi häc lao ®éng th­êng tËp trung nghiªn cøu vµo c¸c vÊn ®Ò nh­ ®µo t¹o viÖc lµm, ®Þnh h­íng nghÒ nghiÖp, sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng…Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cã mét sè c«ng tr×nh nh­ C¸c quan hÖ x· héi trong xÝ nghiÖp cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp cña t¸c gi¶ T«n ThiÖn ChiÕu (1995), ®Ò tµi cÊp Bé C¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp (1995). TËp trung vµo hÖ qu¶ ph©n tÇng møc sèng, t¸c gi¶ §ç Thiªn KÝnh cã 2 c«ng tr×nh ®¸ng chó ý lµ T¸c ®éng cña sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng- nghÒ nghiÖp x· héi ®Õn ph©n tÇng møc sèng qua kh¶o s¸t mÉu 3 x· vïng n«ng th«n ®ång b»ng s«ng Hång (1998) vµ T¸c ®éng cña chuyÓn ®æi c¬ cÊu lao ®éng nghÒ nghiÖp x· héi ®Õn ph©n tÇng møc sèng (1999). N¨m 2003 hai nhµ nghiªn cøu Song Hµ vµ TrÇn Anh Ch©u ®ång chñ biªn cuèn TÝnh tÝch cùc nghÒ nghiÖp cña c«ng chøc- mét sè nh©n tè ¶nh h­ëng ®· ph©n tÝch mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn tÝnh tÝch cùc nghÒ nghiÖp cña giíi c«ng chøc. Nh÷ng nghiªn cøu x· héi häc thùc nghiÖm ë n­íc ta mÆt nµy hay mÆt kh¸c ®· ph©n tÝch, lý gi¶i nguyªn nh©n, t¸c ®éng x· héi cña sù ph¸t triÓn, biÕn ®æi lùc l­îng s¶n xuÊt còng nh­ c¸c quan hÖ lao ®éng. Tuy nhiªn, nÕu so víi mét sè linh vùc x· héi häc kh¸c nh­ x· héi häc gia ®×nh, x· héi häc v¨n ho¸, x· héi häc giíi….th× sè l­îng còng nh­ chÊt l­îng c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ x· héi häc lao ®éng cßn h¹n chÕ. H¬n n÷a, c¸c ®Ò tµi th­êng ë cÊp trung m« hoÆc vÜ m« xÐt vÒ ®èi t­îng nghiªn cøu. Nh÷ng nghiªn cøu t¸c ®éng x· héi cña mét lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp cô thÓ th× cã rÊt Ýt. HÇu nh­ ch­a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp vµ c¸c t¸c ®éng x· héi cña nã. II. C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi 1. Lý thuyÕt Macxit vÒ lao ®éng: NÒn t¶ng cña lý thuyÕt Macxit vÒ lao ®éng lµ viÖc nh×n con ng­êi nh­ nh÷ng sinh vËt cã tiÒm n¨ng s¸ng t¹o, con ng­êi biÓu ®¹t tÝnh ng­êi vµ tÝnh x· héi th«ng qua lao ®éng. Xem xÐt lao ®éng d­íi chñ nghÜa T­ b¶n, Marx cho r»ng ng­êi c«ng nh©n kü nghÖ bÞ tha ho¸ mµ nguån gèc cña sù tha ho¸ nµy lµ cÊu tróc vµ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt cña chñ nghÜa t­ b¶n. Trong t¸c phÈm “B¶n th¶o kinh tÕ- triÕt häc 1844” Marx cho r»ng sù tha ho¸ cña con ng­êi trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ biÓu hiÖn ë 4 mÆt: - Thø nhÊt, ng­êi c«ng nh©n trong x· héi t­ b¶n bÞ t¸ch khái s¶n phÈm lao ®éng cña hä. Con ng­êi tù ®Æt m×nh vµo nh÷ng hµng ho¸ hä s¶n xuÊt, nh­ng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n hµng ho¸ kh«ng thuéc vÒ ng­êi s¶n xuÊt, nã bÞ chiÕm ®o¹t, b¸n ®Ó lÊy lêi vµ thËm chÝ dïng ®Ó thèng trÞ ng­êi s¶n xuÊt ra nã. - Thø 2, trong ®iÒu kiÖn s¶n phÈm lµm ra trë thµnh ®èi lËp víi ng­êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm, qu¸ tr×nh s¶n xuÊt trë nªn bÞ ph©n m¶nh, lao ®éng trë thµnh mét viÖc vÆt kh«ng høng thó, v« nghÜa. Ng­êi lao ®éng bÞ tha ho¸ khái hµnh vi lao ®éng cña m×nh. Lao ®éng vèn lµ b¶n chÊt cña con ng­êi l¹i chØ lµ ph­¬ng tiÖn ®i tíi môc ®Ých h¬n lµ môc ®Ých tù th©n. - Thø 3, trong x· héi mµ c¹nh tranh lµ nh©n tè quan träng nhÊt ®Ó tån t¹i, con ng­êi trë nªn bÞ xa l¹ víi nh÷ng ng­êi kh¸c, còng nh­ c¸c mèi quan hÖ bÞ chi phèi bëi thÞ tr­êng. Do ®ã mµ b¶n chÊt hîp t¸c vèn gióp con ng­êi liªn kÕt víi nhau thµnh x· héi còng bÞ tha ho¸. Trong c«ng viÖc con ng­êi bÞ quy b¹i, chèng l¹i nhau. - Thø 4, con ng­êi bÞ xa l¹ víi “loµi” bëi v× lao ®éng ch©n tay kh«ng ®­îc chó ý tíi vµ kh«ng ®­îc s¸ng t¹o. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n t¸ch rêi dù ®Þnh vµ kÕ ho¹ch (lao ®éng tinh thÇn) khái lao ®éng ch©n tay nhµm ch¸n, vµ h¹ lao ®éng ch©n tay xuèng møc lao ®éng thó vËt, v« nh©n. CÇn nhÊn m¹nh r»ng Marx kh«ng ph¶i lµ ng­êi phª ph¸n sù tiÕn bé kü thuËt hoÆc m¸y mãc. ¤ng kh«ng ph¶n ®èi m¸y mãc mµ ph¶n ®èi cung c¸ch nã bÞ sö dông trong chÕ ®é t­ b¶n. Nh­ vËy, Marx cho r»ng b¶n chÊt lao ®éng trong c¸c x· héi t­ b¶n- sù ph©n m¶nh, sù ph©n c«ng lao ®éng chuyªn m«n ho¸, bã hÑp c«ng nh©n vµo nh÷ng mÆt bã hÑp cña s¶n xuÊt - ®ang tha ho¸. Nh­ng trõ nh÷ng ®iÒu kiÖn thÓ x¸c vµ kü thuËt cña lao ®éng, sù tha ho¸ còng b¾t nguån tõ sù tæ chøc ho¹t ®éng s¶n xuÊt theo mét ý nghÜa réng lín h¬n. C¸c mèi quan hÖ vÒ s¶n xuÊt ®­îc thiÕt lËp d­íi chÕ ®é t­ b¶n cã nghÜa r»ng ng­êi c«ng nh©n kh«ng ®­îc quyÒn kiÓm so¸t nh÷ng g× ®­îc s¶n xuÊt vµ t¹i sao nã l¹i ®­îc s¶n xuÊt. Lao ®éng ®­îc tæ chøc v× lîi nhuËn h¬n lµ lµm tho¶ m·n c¸c nhu cÇu ®­îc quyÕt ®Þnh mét c¸ch tËp thÓ. Søc lao ®éng trë thµnh mét hµng ho¸ nh­ bÊt cø mét hµng ho¸ nµo kh¸c. Ph¸t triÓn h­íng nghiªn cøu cña Marx trong x· héi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, Blauner (1964) cè g¾ng ®Þnh nghÜa sù tha ho¸ mét c¸ch phæ qu¸t vµ mang tÝnh chñ thÓ nhiÒu h¬n. ¤ng x¸c ®Þnh 4 mÆt cña sù tha ho¸: sù bÊt lùc, tÝnh v« nghÜa, sù c« lËp vµ sù tù m×nh lµm cho xa l¹. C¸ nh©n bÞ bÊt lùc khi hä kh«ng thÓ kiÓm tra hµnh ®éng hoÆc ®iÒu kiÖn sinh sèng cña chÝnh hä. Sù v« nghÜa x¶y ®Õn khi sù chuyªn m«n ho¸ vµ quan liªu ho¸ c«ng viÖc gi¶m bít sù liªn l¹c h÷u c¬ cña c«ng nh©n víi qu¸ tr×nh lao ®éng vµ hä tr¶i qua sù khã kh¨n khi x¸c ®Þnh vÞ trÝ phÇn ®ãng gãp cña hä vµo ®ã. Sù c« lËp næi lªn khi ng­êi c«ng nh©n kh«ng c¶m thÊy chót nµo m×nh thuéc vµo t×nh huèng lao ®éng vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng hoÆc kh«ng muèn ®ång nhÊt víi tæ chøc vµ nh÷ng môc ®Ých cña nã. MÆt cuèi cïng, tù lµm cho m×nh xa l¹, nhÊn m¹nh ®Õn kinh nghiÖm chñ quan cña lao ®éng. Kh¸c víi Marx, Blauner nhÊn m¹nh chÝnh b¶n th©n kü thuËt, h¬n lµ c¸c mèi quan hÖ x· héi vÒ s¶n xuÊt bªn trong mét nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa, lµ “nguyªn nh©n” cña sù tha ho¸. Do ®ã, kh«ng ph¶i c¸c c«ng nh©n bÞ tha ho¸ ngang nhau v× hä ph¶i chÞu c¸c kü thuËt kh¸c nhau. Lý thuyÕt vÒ sù tha ho¸ cung cÊp cho t«i nÒn t¶ng lý thuyÕt quan träng, ®ã lµ: - ChÝnh lao ®éng t¹o ra con ng­êi, con ng­êi béc lé m×nh qua lao ®éng. - C¸c yÕu tè cña qu¸ tr×nh lao ®éng nh­ sù tæ chøc lao ®éng, quan hÖ lao ®éng vµ kü thuËt ®­îc sö dông trong lao ®éng lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n t¸c ®éng ®Õn sù tho¶ m·n hay kh«ng tho¶ m·n cña ng­êi lao ®éng, hay quy ®Þnh sù “tha ho¸” cña ng­êi lao ®éng. Nãi réng ra nã t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh con ng­êi v­¬n tíi sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn theo nghÜa nh©n ®¹o vµ nh©n v¨n nhÊt. MÆc dï nh÷ng luËn ®iÓm cña lý thuyÕt trªn dùa trªn sù ph©n tÝch vµ ®¸nh gi¸ x· héi t­ b¶n, nh­ng t«i cho r»ng nã cã ý nghÜa phæ qu¸t cho mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt- nãi theo c¸ch nãi cña Marx. Cã nghÜa lµ ë n­íc ta, trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, nh÷ng mÆt cña “tha ho¸” dï Ýt dï nhiÒu ®Òu cã béc lé. Nã ®ßi hái sù nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ vÒ c¸c m« h×nh s¶n xuÊt, kinh doanh sao cho ng­êi lao ®éng ®­îc tho¶ m·n kh«ng chØ nhu cÇu vËt chÊt mµ c¶ nh÷ng nhu cÇu ch©n chÝnh vÒ tinh thÇn. 2. Lý thuyÕt vÒ céng ®ång cña J.H.Fichter Còng nh­ nhiÒu nhµ x· héi häc chó träng tíi nh÷ng biÕn chuyÓn lÞch sö réng lín, Fichter cè g¾ng gi¶i thÝch nh÷ng vÊn ®Ò c¨n b¶n cña ®êi sèng hiÖn ®¹i nh­ mét sù chuyÓn dÞch tõ mét lo¹i tæ chøc x· héi tæng qu¸t nµy sang mét lo¹i kh¸c, víi nh·n quan phæ qu¸t lµ chóng ta ®ang chÞu mét hiÖn t­îng mÊt tinh thÇn céng ®ång s©u xa. Theo Fichter, kh¸i niÖm céng ®ång bao gåm 4 yÕu tè: a. T­¬ng quan c¸ nh©n mËt thiÕt víi nh÷ng ng­êi kh¸c, t­¬ng quan nµy ®«i khi ®­îc gäi lµ t­¬ng quan ®Ö nhÊt ®¼ng, t­¬ng quan mÆt ®èi mÆt, t­¬ng quan th©n mËt b. Cã sù liªn hÖ vÒ c¶m xóc vµ t×nh c¶m n¬i c¸ nh©n trong nh÷ng nhiÖm vô vµ c«ng t¸c x· héi cña tËp thÓ c. Cã sù hiÕn d©ng tinh thÇn hoÆc dÊn th©n ®èi víi nh÷ng gi¸ trÞ ®­îc tËp thÓ coi lµ cao c¶ vµ cã ý nghÜa d. Mét ý thøc ®oµn kÕt víi nh÷ng ng­êi trong tËp thÓ Râ rµng Fichter nh×n nhËn râ kh¸i niÖm céng ®ång lµ “mét vÊn ®Ò tæ chøc toµn bé”, nh­ng «ng ®Æc biÖt chó träng ®Õn c¸ch thøc con ng­êi x· héi cã t­¬ng quan víi c¬ cÊu x· héi réng lín h¬n. Theo «ng, ®Ó hiÓu ý nghÜa x· héi cña céng ®ång cÇn xÐt ba lÜnh vùc: ®oµn kÕt x· héi, t­¬ng quan x· héi vµ c¬ cÊu x· héi. - §oµn kÕt x· héi: §©y chÝnh lµ ý thøc céng ®ång, ®­îc quan niÖm nh­ mét c¶m t­ëng sèng tô häp víi nhau, lµ mét môc tiªu thÝch ®¸ng mµ nh÷ng tËp thÓ x· héi cè g¾ng ®Ó thµnh tùu vµ duy tr×. NhiÒu danh tõ kh¸c cã thÓ dïng ®ång nghÜa, nh­ sù kÕt hîp x· héi, sù hoµ hîp, tinh thÇn ®ång ®éi, sù ®ång t×nh tho¶ thuËn…®Ó chØ mét thø th¸i ®é lý t­ëng liªn kÕt vµ hîp nhÊt con ng­êi víi nhau Fichter ®ång t×nh víi c¸c nhµ x· héi häc cho r»ng con ng­êi v× muèn gi¶i trõ thÊt väng, lo l¾ng, bÊt an vµ c« ®éc nªn ®· cè g¾ng ®Ó ®¹t tíi môc ®Ých cña céng ®ång. §iÒu nµy kh«ng kh¸c g× lµ sù tù do ®· lµm cho con ng­êi hiÖn ®¹i sî h·i, chñ nghÜa c¸ nh©n ®· lµm cho con ng­êi xa l×a b¹n bÌ, sù ®éc lËp ®· huû diÖt an ninh cña con ng­êi trong x· héi. T×nh tr¹ng bÊt an x· héi tæng qu¸t nµy, c¶m t­ëng bÞ c« ®¬n trong ®¸m d©n chóng ®ang gia t¨ng, cã thÓ ch÷a ®­îc b»ng c¸ch thøc ph¸t triÓn ý thøc céng ®ång. Sù suy gi¶m ý thøc céng ®ång hay ®oµn kÕt x· héi ®­îc diÔn t¶ qua c¶m t­ëng ngì ngµng vµ xa l¹ chÝnh lµ mét ®Ò tµi suy t­ëng cña tÊt c¶ c¸c nhµ x· héi häc, cã nhµ x· héi häc gäi ®ã lµ hiÖn t­îng “lµm vôn” x· héi mµ nguyªn nh©n chÝnh lµ do chñ nghÜa c¸ nh©n mµ ra. T×nh tr¹ng nµy còng mét phÇn do tÝnh c¸ch qu¸ lín, qu¸ xa c¸ch vµ v« danh cña c¬ cÊu x· héi. Nã dÉn tíi hËu qu¶ lµ: sù mÊt ý thøc ®oµn kÕt x· héi ®i kÌm theo lu«n sù mÊt ý thøc nh©n c¸ch c¸ nh©n. §ång nhÊt víi céng ®ång hay ®oµn kÕt x· héi ®­îc coi lµ lµm gia t¨ng ý thøc vÒ nh©n c¸ch c¸ nh©n, vµ rÊt khã cã thÓ hiªñ sù hîp lý cña t×nh tr¹ng tù c« lËp coi nh­ mét c¸ch gi¶i trõ hay mét gi¶i ph¸p cho vÊn ®Ò thiÕu céng ®ång. - T­¬ng quan céng ®ång: Céng ®ång, coi nh­ mét diÔn tiÕn x· héi, lµ mét h×nh thøc t­¬ng quan nh©n sù cã tÝnh c¸ch kÕt hîp hay mét ph¶n øng hç t­¬ng theo ®ã con ng­êi ®­îc x¸p l¹i gÇn nhau vµ phèi hîp chÆt chÏ víi nhau h¬n. §ã kh«ng ph¶i chØ lµ mét th¸i ®é hay mét lý t­ëng vÒ ®oµn kÕt, ®ã lµ sù ®oµn kÕt ®­îc thùc hµnh ngay trong ph¹m vi t¸c phong con ng­êi trong ®êi sèng hµng ngµy Theo Fichter, trªn quan ®iÓm céng ®ång, ®Æc ®iÓm cña t­¬ng quan x· héi héi nhËp chÝnh lµ møc ®é hîp t¸c tÝch cùc cña c¸ nh©n trong tÊt c¶ nh÷ng ®oµn thÓ chñ yÕu mµ y tham gia. Nãi theo kiÓu sè l­îng th× tæng sè nh÷ng t­¬ng quan hîp t¸c gia t¨ng trong nh÷ng x· héi réng lín h¬n. Céng ®æng hiÓu nh­ mét diÔn tiÕn x· héi ®i kÌm theo céng ®ång coi nh­ mét ý thøc vÒ tù nguyÖn ®oµn kÕt x· héi. - Nh÷ng c¬ cÊu céng ®ång: PhÇn lín mäi ng­êi xem xÐt céng ®ång nh­ mét c¬ cÊu x· héi. ë ®©y céng ®ång lµ chØ mét ®oµn thÓ con ng­êi cã nh÷ng khu«n mÉu t¸c phong, nh÷ng t­¬ng quan x· héi vµ vai trß ®­îc tæ chøc thµnh c¬ cÊu. Ngoµi tinh thÇn ®oµn kÕt vµ sù thÓ hiÖn sù hîp t¸c x· héi, céng ®ång cßn cã ®Æc ®iÓm lµ vÞ trÝ cña nã. §ã lµ mét ®oµn thÓ con ng­êi chiÕm ®ãng mét vïng ®Êt ®ai. Fichter nhÊn m¹nh 3 ph­¬ng diÖn nghiªn cøu vÒ céng ®ång nãi trªn kh«ng ph¶i lu«n lu«n bæ tóc cho nhau, vµ ®iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong tr­êng hîp céng ®ång coi nh­ mét c¬ cÊu x· héi. Kh«ng mét nhµ x· héi häc nµo l¹i cho r»ng lo¹i ®oµn kÕt x· héi mµ ta thÊy t¹i th«n x· toµn diÖn cã thÓ còng xuÊt hiÖn t¹i ®« thÞ toµn diÖn. Chóng ta chØ cã thÓ ph©n biÖt c¬ cÊu x· héi th«n x· víi thµnh thÞ mét c¸ch ®éc ®o¸n mµ th«i. Cã thÓ thÊy trong lý thuyÕt cña Fichter vÒ céng ®ång, «ng bµy tá nhiÒu b¨n kho¨n khi x¸c ®Þnh “céng ®ång” t¹i c¸c ®« thÞ. Fichter h­íng ®èi t­îng kh¸i niÖm céng ®ång vÒ nh÷ng cÊu tróc x· héi lµ c¸c céng ®ång n«ng th«n ®iÓn h×nh. Tuy vËy, trong t­ duy cña «ng chóng t«i thÊy c¸i mµ Fichter h­íng ®Õn lµ céng ®ång theo nghÜa céng ®ång tÝnh chø kh«ng ph¶i chØ lµ céng ®ång thÓ. §iÒu nµy lµm cho lý thuyÕt cña «ng cã tÝnh më vµ tÝnh phæ qu¸t. ¤ng cã viÕt: “ Tuy nhiªn, vÒ mÆt nµo ®ã, danh tõ “céng ®ång” vÉn cßn ¸p dông cho nh÷ng vïng hµng xèm l¸ng giÒng t¹i c¸c thµnh thÞ cæ x­a, n¬i ®ã nh÷ng con ng­êi vÉn cßn cã nh÷ng quy chÕ vÒ s¾c téc, kinh tÕ vµ gi¸o dôc t­¬ng tù nhau vµ vÉn sinh sèng chung víi nhau tõ l©u ®êi. Nh÷ng khu vùc ngo¹i « hiÖn ®¹i lµ nh÷ng khu xãm giÒng míi h¬n th­êng cè g¾ng t¹o tinh thÇn céng ®ång trong d©n chóng, vµ trong mét vµi tr­êng hîp nh÷ng khu xãm giÒng nµy còng l¹i ®­îc m« t¶ vÒ ph­¬ng diÖn chuyªn m«n nh­ lµ nh÷ng céng ®ång” [6; 84] VÒ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn c¸c céng ®ång, Fichter ®Ò cËp ®Õn c¸c nguyªn nh©n c¬ b¶n lµ : kinh tÕ, yªó tè “s¾c d©n” vµ yÕu tè “t«n gi¸o” §Ó hiÓu h¬n kh¸i niÖm céng ®ång trong lý luËn cña Fichter, ph¶i ®Æt nã trong kh¸i niÖm “®oµn thÓ” víi ý nghÜa lµ “nh÷ng con ng­êi trong mèi t­¬ng quan hç t­¬ng”. Céng ®ång ®­îc «ng gäi lµ “®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng” trong t­¬ng quan ®èi lËp víi “”®oµn thÓ ®Ö nhÞ ®¼ng” (héi ®oµn). Sù kh¸c biÖt chÝnh yÕu gi÷a céng ®ång vµ héi ®oµn lµ ë thÓ thøc th«ng ®¹t vµ t­¬ng quan hç t­¬ng gi÷a nh÷ng ng­êi trong ®oµn thÓ. Khi nh÷ng t­¬ng quan x· héi cã tÝnh c¸ch th©n thiÕt, riªng t­, mÆt ®èi mÆt vµ th­êng cã th× ®ã lµ nh÷ng ®Æc tÝnh cña ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng (céng ®ång). Nh÷ng t­¬ng quan x· héi cña héi ®oµn th× ë mét møc ®é kh¸c, nghÜa lµ t­¬ng ®èi kh«ng riªng t­, t«n träng h×nh thøc h¬n, Ýt th­êng cã h¬n. Fichter qu¶ thËt rÊt tinh tÕ khi kh¼ng ®Þnh “chØ cÇn ®¶o ng­îc l¹i nh÷ng ch÷ dïng cho mét x· héi lo¹i ®Ö nhÊt ®¼ng lµ chóng ta sÏ cã thÓ m« t¶ ®­îc mét c¸ch th« s¬ lo¹i x· héi ®Ö nhÞ ®¼ng”, ®ång thêi l¹i ph©n tÝch: “Muèn xÕp mét ®oµn thÓ vµo mét trong hai lo¹i trªn, ng­êi ta chó träng ®Õn sù xuÊt hiÖn tõng phÇn cña mét sè ®Æc tÝnh. §ã lµ nh÷ng “tiªu thøc” theo nghÜa lµ chóng ®¹i diÖn cho hai cùc ®iÓm cña mét d©y liªn tôc c¸c ®oµn thÓ. NÕu tÊt c¶ nh÷ng ®oµn thÓ cña mét x· héi ®­îc xÕp thµnh mét d©y liªn tôc th× mét sè ®oµn thÓ sÏ ®øng ë vÞ trÝ chuyÓn tiÕp võa cã mét sè ®Æc tÝnh cña c¸c ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng vµ cña c¸c ®oµn thÓ ®Ö nhÞ ®¼ng” [6; 75] Ng­êi nghiªn cøu rÊt t©m ®¾c víi c¸ch tiÕp cËn b¶n chÊt céng ®ång cña Fichter khi «ng viÕt: “NÕu cho r»ng chØ cã gia ®×nh vµ nh÷ng nhãm gi¶i trÝ míi cã thÓ lµ nh÷ng ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng th× thùc lµ mét ®iÒu sai lÇm. Së dÜ cã nh­ vËy lµ v× trong s¸ch x· héi häc ng­êi ta th­êng chØ kÓ ®Õn gia ®×nh vµ nhãm gi¶i trÝ lµm thÝ dô vÒ ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng mµ th«i. Tuy nhiªn, nh­ trong phÇn lín c¸c ph©n lo¹i x· héi, sù thùc lµ kh«ng cã ranh giíi râ rÖt gi÷a ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng vµ ®Ö nhÞ ®¼ng trong mçi tr­êng hîp riªng biÖt. Mét sè ®oµn thÓ ®Ö nhÊt ®¼ng cã thÓ trong t×nh tr¹ng ®ang bu«ng th¶ ®Ó biÕn thµnh nh÷ng héi ®oµn ®Ö nhÞ ®¼ng, mét sè ®oµn thÓ ®Ö nhÞ ®¼ng th× l¹i cã thÓ ®ang ®i vµo con ®­êng tæ chøc chÆt chÏ h¬n, giíi h¹n sè héi viªn, ph¸t triÓn nh÷ng t­¬ng quan nh©n sù thuéc lo¹i ®Ö nhÊt ®¼ng” [6; 77]. ¤ng cßn lÊy vÝ dô cô thÓ: “Trong t­¬ng quan kinh tÕ, con ng­êi ta hîp t¸c víi ng­êi nµy chÆt chÏ h¬n víi nh÷ng ng­êi kh¸c, tr­êng hîp hîp t¸c thø nhÊt lµ ®Ö nhÊt ®¼ng vµ tr­êng hîp thø hai lµ ®Ö nhÞ ®¼ng” [6; 77] Lý thuyÕt cña J.H. Fichter vÒ céng ®ång t¹o cho ng­êi nghiªn cøu nÒn t¶ng ®Ó ®Æt vÊn ®Ò g¾n kÕt céng ®ång trong nhãm nghÒ nghiÖp, cô thÓ ë ®©y lµ nhãm nh÷ng ng­êi cïng tham gia trong hÖ thèng ph©n phèi theo ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp. Víi c¸ch tiÕp cËn céng ®ång theo ý nghÜa céng ®ång tÝnh, t¸c gi¶ t×m thÊy sù gÆp gì gi÷a Fichter vµ F.Tonnies coi céng ®ång tÝnh lµ mét ®Æc tÝnh ®­îc xÐt trªn nh÷ng quan ®iÓm cña gi¸ trÞ luËn, lµ nh÷ng gi¸ trÞ tèt ®Ñp cña quan hÖ gi÷a ng­êi vµ ng­êi. Toµn bé céng tr×nh nghiªn cøu lµ nç lùc cô thÓ ho¸ nh÷ng biÓu hiÖn cña tÝnh céng ®ång nh»m ®o ®¹c ®èi t­îng nghiªn cøu theo c¸c chØ b¸o. 3“TriÕt lý ®ång tiÒn” cña G. Simmel Ngay tõ n¨m 1889 Simmel ®· tr×nh bµy mét sè ý t­ëng c¬ b¶n trong mét bµii b¸o nhan ®Ò “T©m lý cña ®ång tiÒn”, sau ®ã n¨m 1907 ý t­ëng ®­îc tr×nh bµy râ rµng h¬n trong t¸c phÈm “TriÕt lý ®ång tiÒn”. Simmel kh¼ng ®Þnh tiÒn b¹c lµ mét trong nh÷ng c«ng cô x· héi c¬ b¶n v× nã ®­îc phæ biÕn vµ con ng­êi cã thÓ dïng nã b»ng nhiÒu c¸ch ®Ó t¸c ®éng tíi m«i tr­êng nh»m ®¹t ®­îc môc tiªu cña m×nh. Thùc tÕ ®ã cã nghÜa lµ ®ång tiÒn cã thÓ liªn kÕt mét c¸ch h÷u h×nh hoÆc v« h×nh nhiÒu sù kiÖn vµ c¸ nh©n l¹i víi nhau, kÓ c¶ nh÷ng ng­êi t­ëng chõng kh«ng liªn quan. ¤ng còng nªu ra nh÷ng hÖ qu¶ chñ yÕu mµ ®ång tiÒn t¸c ®éng tíi c¸c quan hÖ x· héi nh­ sau: §ång tiÒn lµm gia t¨ng møc ®é, tÇn suÊt cña c¸c mèi t­¬ng t¸c vµ gãp phÇn lµm cho x· héi ph¸t triÓn. ViÖc sö dông ®ång tiÒn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c c¸ nh©n trong x· héi cã nh÷ng liªn kÕt réng lín h¬n, kho¶ng c¸ch vÒ ®Þa lý vµ kh«ng gian kh«ng cßn lµ trë ng¹i n÷a. §ång tiÒn t¹o cho con ng­êi c¸c môc tiªu vµ c¬ héi trao ®æi vÒ nhiÒu ph­¬ng diÖn vµ c¸c lo¹i s¶n phÈm, bëi v× th«ng qua tiÒn tÖ c¸c gi¸ trÞ riªng vµ c¸c yÕu tè kh¸ch quan cña quan hÖ x· héi ®Òu cã thÓ dÔ dµng tÝnh to¸n. KÕt qu¶ lµ nã cã thÓ t¹o ra kh¶ n¨ng liªn kÕt kh«ng biªn giíi trong c¸c quan hÖ x· héi §ång tiÒn còng t¹o ra nh÷ng mèi rang buéc x· héi ®a d¹ng h÷u h×nh hoÆc v« h×nh. Víi ®ång tiÒn, con ng­êi cã thÓ tham gia vµo nhiÒu nhãm x· héi kh¸c nhau thay v× chØ thiÕt lËp mét sè mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh; dùa trªn yÕu tè ®ã mµ c¸c quan hÖ x· héi cña con ng­êi tõng b­íc ®­îc h×nh thµnh vµ më réng kh«ng h¹n chÕ, kh«ng giíi h¹n c¶ ë bÒ réng vµ bÒ s©u TiÒn tÖ më réng h¬n ph¹m vi cña tæ chøc x· héi. Víi ®ång tiÒn, con ng­êi cã thÓ trë nªn mËt thiÕt h¬n tr«ng qua c¸c liªn kÕt trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. C¸c c¸ nh©n cã thÓ lµ nh÷ng ng­êi ch­a bao giê gÆp nhau- nh­ mét c«ng nh©n c«ng ty vµ ng­êi tiªu dïng hµng ho¸ s¶n xuÊt trong c«ng ty- cã thÓ liªn quan mét c¸ch gi¸n tiÕp trong mét chuçi trao ®æi th«ng qua ®ång tiÒn §ång tiÒn còng gãp phÇn t¹o nªn tÝnh cè kÕt x· héi. §ång tiÒn cã thÓ ®­îc coi lµ ®¹i diÖn cho mét niÒm tin. Khi cã tiÒn, mçi c¸ nh©n ®Òu tin r»ng hä cã thÓ mua ®­îc hµng ho¸ hay c¸c lo¹i dÞch vô kh¸c. NiÒm tin tuyÖt ®èi nµy trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· ®¸p øng c¸c nhu cÇu trong viÖc cñng cè sù tin cËy vµ g¾n kÕt cña con ng­êi ®èi víi x· héi Bªn c¹nh nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, ®ång tiÒn còng cã thÓ t¹o nªn nh÷ng mÆt tr¸i trong c¸c quan hÖ x· héi. Khi c¸c t­¬ng t¸c x· héi trë nªn phøc t¹p th× ®ång tiÒn cã kh¶ n¨ng t¹o nªn nh÷ng nhiÔu lo¹n nhÊt ®Þnh, nãi nh­ Durkheim lµ lµm t¨ng t×nh tr¹ng v« tæ chøc trong c¸c mèi quan hÖ Nh÷ng ph©n tÝch cña Durkheim trong “TriÕt lý ®ång tiÒn” cã ý nghÜa thùc tiÔn s©u s¾c trong bèi c¶nh nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn m×nh m¹nh mÏ ë n­íc ta hiÖn nay. Nã gióp ng­êi nghiªn cøu phÇn nµo s¸ng tá h¬n vÊn ®Ò ®Æt ra. Bëi lÏ kinh doanh ®a cÊp kh«ng chØ lµ mét ph­¬ng thøc ph©n c«ng lao ®éng míi, mét h×nh thøc ph©n phèi s¶n phÈm míi mµ nã cßn lµ mét chu tr×nh lu©n chuyÓn míi vµ kh¸ thó vÞ cña ®ång tiÒn. Trªn thùc tÕ c¸c mÆt nµy g¾n bã chÆt chÏ víi nhau vµ t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. III. C¸c kh¸i niÖm c«ng cô 1. Kinh doanh ®a cÊp/ kinh doanh theo m¹ng: Kh¸i niÖm kinh doanh theo m¹ng kh«ng ®­îc ghi nhËn trong bÊt kú mét cuèn tõ ®iÓn th­¬ng m¹i chuÈn mùc nµo. ChÝnh c¸c nhµ kinh doanh theo m¹ng cßn ch­a ®i ®Õn thèng nhÊt kh¸i niÖm nµy lµ nh­ thÕ nµo. T«i xin trÝch dÉn ®Þnh nghÜa cña Richard Poe: “Kinh doanh theo m¹ng lµ bÊt kú mét ph­¬ng ph¸p kinh doanh nµo mµ cho phÐp mét c¸ thÓ kinh doanh ®éc lËp tiÕp nhËn vµo c«ng viÖc cña m×nh c¸c c¸ thÓ kinh doanh kh¸c vµ lÊy ra ®­îc c¸c kho¶n tiÒn hoa hång tõ c¸c c«ng viÖc kinh doanh cña c¸c c¸ thÓ mµ hä thu hót ®­îc” [16; 6] Theo nghÞ ®Þnh 110/CP ngµy 24 th¸ng 8 n¨m 2005 cña chÝnh phñ th×: “B¸n hµng ®a cÊp lµ mét ph­¬ng thøc tæ chøc kinh doanh cña doanh nghiÖp th«ng qua nhiÒu cÊp kh¸c nhau, trong ®ã ng­êi tham gia sÏ ®­îc h­ëng tiÒn hoa hån._.g, tiÒn th­ëng vµ/hoÆc lîi Ých kinh tÕ kh¸c tõ kÕt qu¶ b¸n hµng ho¸ cña m×nh vµ cña ng­êi kh¸c trong m¹ng l­íi do ng­êi ®ã tæ chøc ra vµ ®­îc doanh nghiÖp b¸n hµng ®a cÊp chÊp nhËn” Nh­ vËy kinh doanh ®a cÊp t¹o ra kh¶ n¨ng huy ®éng réng r·i vµ m¹nh mÏ nhiÒu nguån lùc x· héi tham gia. 2. Kinh doanh truyÒn thèng: T«i dïng tõ nµy víi hµm nghÜa chØ mét ph­¬ng thøc kinh doanh phæ biÕn th«ng th­êng cña doanh nghiÖp, ®ã lµ kiÓu tæ chøc ®¬n cÊp trong ®ã ng­êi tham gia chØ ®­îc h­ëng l­¬ng hoÆc lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp tõ chÝnh kÕt qu¶ kinh doanh hoÆc b¸n hµng cña m×nh 3. Céng ®ång: §©y lµ mét trong nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n nhÊt cña x· héi häc vµ ®­îc nhiÒu nhµ x· héi häc lín bµn ®Õn trong suèt chiÒu dµi ph¸t triÓn cña x· héi häc nh­ F. Tonnies, Durkheim, F. Giddens, H.Becker…Nh×n chung, chóng ta cã hai c¸ch hiÓu vÒ céng ®ång: mét lµ céng ®ång tÝnh vµ hai lµ céng ®ång thÓ, ®ã lµ hai c¸i tuy kh¸c nhau nh­ng kh«ng ph¶i ®èi lËp nhau. Céng ®ång tÝnh lµ thuéc tÝnh hay lµ quan hÖ x· héi cã nh÷ng ®Æc tr­ng mµ c¸c nhµ x· héi häc ®· cè g¾ng x¸c ®Þnh vµ cô thÓ ho¸, ch¼ng h¹n nh­ t×nh c¶m céng ®ång, tinh thÇn céng ®ång, ý thøc céng ®ång…Céng ®ång thÓ tøc lµ nh÷ng nhãm ng­êi, nh÷ng nhãm x· héi cã tÝnh céng ®ång víi rÊt nhiÒu thÓ cã quy m« kh¸c nhau, ®ã lµ c¸c thÓ nhá, thÓ võa, thÓ lín vµ thÓ cùc lín, kÓ tõ gia ®×nh ®Õn quèc gia vµ nh©n lo¹i. Do ®ã, chóng ta th­êng ph¶i rÊt thËn träng khi dïng kh¸i niÖm nµy. Th«ng th­êng c¸c nhµ khoa häc chän mét kh¸i niÖm lµm viÖc víi mét sè ®Æc tr­ng nµo ®Êy. Nh×n chung céng ®ång cã thÓ hiÓu lµ “h×nh thøc chung sèng trªn c¬ së sù gÇn gòi cña c¸c thµnh viªn vÒ mÆt c¶m xóc, h­íng tíi sù g¾n bã ®Æc biÖt mËt thiÕt ®­îc chÝnh hä t×m kiÕm vµ v× thÕ ®­îc con ng­êi c¶m thÊy cã tÝnh céi nguån…nã m« t¶ nh÷ng h×nh thøc quan hÖ vµ quan niÖm trËt tù, kh«ng xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tÝnh to¸n lîi Ých cã tÝnh riªng lÎ vµ ®­îc tho¶ thuËn theo kiÓu hîp ®ång mµ h­íng tíi mét sù thèng nhÊt vÒ tinh thÇn- t©m linh” [5; 98]. Nh­ vËy trong luËn v¨n nµy, ng­êi nghiªn cøu tiÕp cËn kh¸i niÖm céng ®ång theo ®Æc tr­ng céng ®ång tÝnh chø kh«ng ph¶i céng ®ång thÓ. IV. §Þa ®iÓm kh¶o s¸t vµ mét sè ®Æc ®iÓm cña ®èi t­îng nghiªn cøu Kinh doanh ®a cÊp lµ g× vµ ho¹t ®éng nh­ thÕ nµo? Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña kinh doanh ®a cÊp ®­îc thÓ hiÖn ngay trong tªn gäi cña nã. Nã cã nghÜa lµ mét ho¹t ®éng gåm nhiÒu tÇng, ®­îc x©y dùng nh»m l­u hµnh hµng ho¸ tõ ®iÓm s¶n xuÊt ®Õn ng­êi tiªu dïng qua nh÷ng mèi giao tiÕp gi÷a mäi ng­êi víi nhau. TiÒn hoa hång ®­îc chia cho tÊt c¶ c¸c tÇng. Trong bu«n b¸n b×nh th­êng cã nh÷ng ng­êi lµm viÖc c¶ ngµy trong cöa hµng ®Ó råi lÜnh ®­îc sè tiÒn qu¸ Ýt ái so víi tæng sè tiÒn l·i cña c«ng ty. Trong kinh doanh nhiÒu tÇng th× kh«ng ph¶i nh­ vËy, viÖc ph©n phèi s¶n phÈm ®· lµm hÊp dÉn rÊt nhiÒu ng­êi. Vµ kÕt qu¶ lµ mçi ng­êi lµm viÖc ®ì vÊt v¶ h¬n nhiÒu. Nh÷ng c«ng ty ho¹t ®éng theo s¬ ®å nµy chØ cã thÓ t¨ng thu nhËp cho m×nh nhê viÖc thu hót khèi l­îng lín mäi ng­êi vµo c«ng viÖc. §©y lµ ®iÒu kiÖn b¾t buéc. Nh÷ng c«ng ty kinh doanh ®a cÊp cã thÓ tr¸nh khái mét sè chi phÝ, v× hä kh«ng ph¶i thuª cöa hµng, ®Æt qu¶ng c¸o, thuª nh÷ng chuyªn gia giái ®Ó qu¶n lý ho¹t ®éng. Trong ngµnh kinh doanh nµy mäi ng­êi ho¹t ®éng nh­ nh÷ng doanh nh©n tù do, viÖc l­u hµnh vµ b¸n s¶n phÈm ®­îc tiÕn triÓn do mçi ng­êi trong cuéc ®Òu cã lîi ý t­ëng kinh doanh ®a cÊp ra ®êi tõ bao giê? Chóng ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh ®­îc ngµy th¸ng, nh­ng ý t­ëng ph©n phèi hµng ho¸ vµ dÞch vô qua mét tæ chøc nhiÒu tÇng do nh÷ng ng­êi b×nh th­êng thùc hiÖn chø kh«ng ph¶i lµ do nh÷ng ng­êi b¸n hµng trong c¸c cöa hµng b¸n lÎ, ®· n¶y sinh vµo kho¶ng 50 n¨m vÒ tr­íc. Sù ra ®êi cña m¸y tÝnh ®iÖn tö còng ®· t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cho ý t­ëng nµy. Kinh doanh theo m¹ng ra ®êi ®Çu tiªn vµ phæ biÕn ë B¾c Mü, sau ®ã kh«ng l©u ®· lan truyÒn ra kh¾p mäi n¬i trªn thÕ giíi Thùc tr¹ng kinh doanh ®a cÊp hiÖn nay ë n­íc ta ra sao? Mét vµi n¨m trë l¹i ®©y, mét sè tËp ®oµn kinh doanh theo m¹ng lín cña thÕ giíi ®· x©m nhËp vµo thÞ tr­êng ViÖt nam. NhiÒu c«ng ty kinh doanh theo m¹ng ra ®êi, næi bËt nh­ c«ng ty Vision, Sinh Lîi, Oriflame, Avon.....HiÖn nay trªn thÞ tr­êng n­íc ta cã kho¶ng trªn 30 c«ng ty kinh doanh ®a cÊp ®ang ho¹t ®éng. Do tÝnh chÊt míi mÎ cña c¸ch thøc ph©n phèi s¶n phÈm, c¸c c«ng ty nµy ®· tõng bÞ quy kÕt tr¸ch nhiÖm luËt ph¸p nh­ tæ chøc b¸n hµng theo h×nh th¸p ¶o, lõa ®¶o....Tuy nhiªn, th¸ng 7 n¨m 2005, ChÝnh phñ ®· ban hµnh nghÞ ®Þnh vÒ gi¸m s¸t ho¹t ®éng b¸n hµng ®a cÊp thõa nhËn lo¹i h×nh kinh doanh ®a cÊp ë n­íc ta, theo ®ã c¸c c«ng ty kinh doanh ®a cÊp cã mét c¬ së ph¸p lý ®Ó ho¹t ®éng chÝnh thøc còng nh­ bít ®i phÇn nµo sù e dÌ trong d­ luËn x· héi. Mọi hàng ho¸ ®Òu đ­îc kinh doanh theo ph­¬ng thøc b¸n hµng ®a cÊp, trõ nh÷ng tr­êng hîp thuéc danh môc hµng ho¸ cÊm l­u th«ng, h¹n chế kinh doanh, hàng giả, hàng nhập lậu. Hàng ho¸ lµ thuèc phßng, ch÷a bÖnh cho ng­êi; c¸c lo¹i vacxin, sinh phẩm; trang thiÕt bÞ y tÕ vµ dông cô y tÕ; c¸c lo¹i thuèc thó y (bao gåm c¶ thuèc thó y thuû s¶n), thuèc b¶o vÖ thùc vËt; ho¸ chÊt, chế phẩm diÖt c«n trïng, diÖt khuÈn dïng trong lĩnh vùc gia dông và y tế; nguyªn liÖu lµm thuèc ch÷a bÖnh; c¸c lo¹i ho¸ chÊt ®éc h¹i vµ s¶n phÈm cã ho¸ chÊt ®éc h¹i theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt kh«ng ®­îc kinh doanh theo ph­¬ng thøc nµy. Nh×n chung, c¸c c«ng ty kinh doanh ®a cÊp ë n­íc ta chñ yÕu kinh doanh c¸c s¶n phÈm liªn quan ®Õ søc khoÎ, chÊt bæ sung dinh d­íng, hãa mü phÈm....xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ tr­êng vµ tÝnh ®éc ®¸o cña c¸c dßng s¶n phÈm Vµi nÐt vÒ ®Þa bµn nghiªn cøu 4.1.Tæng c«ng ty cæ phÇn ViÖt- Am Tæng c«ng ty cæ phÇn ViÖt Am tiÒn th©n lµ mét c«ng ty kinh doanh theo ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng theo giÊy phÐp kinh doanh sè 4103001725 cña Së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ thµnh phè Hå ChÝ Minh. Trô së chÝnh cña c«ng ty ®Æt t¹i sè 210/B16, ®­êng Hoµng Hoa Th¸m, ph­êng 12 quËn T©n B×nh thµnh phè Hå ChÝ Minh. KÓ tõ th¸ng 7 n¨m 2003, c«ng ty ®¨ng ký thªm m¶ng kinh doanh ®a cÊp. HiÖn nay c«ng ty nµy cã c¸c chi nh¸nh vµ trung t©m ph©n phèi s¶n phÈm t¹i h¬n 30 tØnh thµnh trong c¶ n­íc, chi nh¸nh lín nhÊt ®Æt t¹i toµ nhµ I9 Thanh Xu©n B¾c, ®­êng KhuÊt Duy TiÕn, quËn Thanh Xu©n- Hµ Néi. C«ng ty tæ chøc ph©n phèi ®éc quyÒn h¬n 100 s¶n phÈm, trong ®ã s¶n phÈm mòi nhän ®Æc tr­ng nhÊt lµ m¸y hç trî ch÷a bÖnh b»ng tÜnh ®iÖn Ion do nhµ m¸y Th«ng tin ®iÖn tö Z755 trùc thuéc Bé quèc phßng s¶n xuÊt. Kh«ng kÓ ®éi ngò nh©n viªn v¨n phßng, nh÷ng ng­êi tham gia vµo hÖ thèng ph©n phèi cña c«ng ty lªn tíi hµng v¹n ng­êi. Hä cã thÓ lµ nh÷ng ng­êi kinh doanh ®a cÊp chuyªn nghiÖp, hoÆc cã thÓ lµm nh­ mét nghÒ tay tr¸i, thu nhËp thªm. Hä còng ë hÇu hÕt c¸c løa tuæi, lµm nhiÒu nghÒ kh¸c tr­íc ®©y hoÆc hiÖn t¹i vÉn lµm, nh­ c«ng nh©n viªn chøc, trÝ thøc, cùu chiÕn binh, nghÖ sÜ, n«ng d©n, chñ doanh nghiÖp, sinh viªn… 4.2.Tæng C«ng ty viÔn th«ng qu©n ®éi Viettel Tæng C«ng ty ViÔn th«ng Qu©n ®éi Viettel ®­îc thµnh lËp theo Q§ sè 58- H§BT cña Héi ®ång Bé tr­ëng ngµy 1 th¸ng 6 n¨m 1989 víi tªn gäi ban ®Çu lµ Tæng C«ng ty thiÕt bÞ th«ng tin (SIGENCO), lµ doanh nghiÖp nhµ n­íc trùc thuéc binh chñng th«ng tin liªn l¹c- Bé Quèc phßng. Tr¶i qua nhiÒu lÇn ®æi tªn, ngµy 6 th¸ng 4 n¨m 2005, Bé Quèc phßng ra quyÕt ®Þnh sè 45/2005/Q§- BQP quyÕt ®Þnh thµnh lËp Tæng C«ng ty viÔn th«ng qu©n ®éi Tæng C«ng ty ViÔn th«ng qu©n ®éi ®­îc tæ chøc bao gåm: Tæng gi¸m ®èc, c¸c Phã tæng Gi¸m ®èc, KÕ to¸n tr­ëng, c¸c Phßng/Ban chøc n¨ng vµ c¸c c«ng ty thµnh viªn sau ®©y: C«ng ty ®iÖn tho¹i ®­êng dµi VIETTEL C«ng ty ®iÖn tho¹i di ®éng VIETTEL C«ng ty truyÒn dÉn VIETTEL C«ng ty Internet VIETTEL C«ng ty B­u chÝnh VIETTEL C«ng ty TM vµ XuÊt khÈu VIETTEL C«ng ty C«ng tr×nh VIETTEL C«ng ty t­ vÊn- thiÕt kÕ VIETTEL §¹i diÖn phÝa Nam vµ miÒn Trung C¸c lÜnh vùc kinh doanh cña Tæng c«ng ty bao gåm: DÞch vô viÔn th«ng, DÞch vô B­u chÝnh, XuÊt nhËp khÈu thiÕt bÞ viÔn th«ng, T­ vÊn kh¶o s¸t thiÕt kÕ, X©y l¾p c¸c c«ng tr×nh th«ng tin, Kinh doanh dÞch vô th­¬ng m¹i kü thuËt Lùc l­îng lao ®éng tÝnh ®Õn ®Çu th¸ng 6/2004 lµ 3948 ng­êi. Trong ®ã gåm 140 sü quan, 14 h¹ sü quan, 160 qu©n nh©n chuyªn nghiÖp, 66 c«ng nh©n viªn quèc phßng, 2096 hîp ®ång dµi h¹n, 927 hîp ®ång ng¾n h¹n. Cßn l¹i lµ céng t¸c viªn vµ nh©n viªn thö viÖc. Ch­¬ng II. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong Ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹i viÖt nam I. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp 1. Møc ®é gÆp gì, trao ®æi kinh nghiÖm Trong xu thÕ c¹nh tranh ngµy cµng khèc liÖt gi÷a c¸c doanh nghiÖp, hÇu hÕt thµnh viªn cña 2 c«ng ty ®iÒu tra ®Òu kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña viÖc ®oµn kÕt, g¾n kÕt trong néi bé doanh nghiÖp cña m×nh Sù g¾n bã trong doanh nghiÖp thÓ hiÖn ë nhiÒu chØ b¸o, nhiÒu møc ®é kh¸c nhau, trong ®ã sù gÆp gì trao ®æi kinh nghiÖm lµ mét thÓ hiÖn sèng ®éng. Sù chuyªn m«n ho¸ cao ®é trong ho¹t ®éng lao ®éng, s¶n xuÊt vµ kinh doanh cã xu h­íng t¸ch ng­êi lao ®éng ra khái c¸c mèi quan hÖ kh«ng trùc tiÕp liªn quan ®Õn c«ng viÖc hµng ngµy cña hä. ViÖc trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc còng kh«ng ph¶i ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch th­êng xuyªn vµ phæ biÕn, do sù h¹n chÕ vÒ thêi gian còng nh­ “bÝ mËt nghÒ nghiÖp”. Mçi ng­êi ®Òu cè g¾ng hoµ thµnh phËn sù cña m×nh, vµ hä kh«ng cã bæn phËn ph¶i gióp ®ì céng sù cña m×nh tiÕn bé mét c¸ch chÝnh thøc. Do ®ã, chóng t«i cho r»ng chØ khi trong néi bé doanh nghiÖp cã sù g¾n kÕt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× sù trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc míi diÔn ra ë møc ®é cao. Víi c©u hái: “¤ng/ bµ cã th­êng xuyªn trao ®æi kinh nghiÖm víi c¸c ®ång nghiÖp kh«ng?” chóng t«i nhËn ®­îc c©u tr¶ lêi nh­ sau: B¶ng 1: Møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc- t­¬ng quan 2 c«ng ty C«ng ty «ng bµ ®ang lµm viÖc Tæng Viet Am Viet tel ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? Th­êng xuyªn Sè l­îng 171 52 223 % 81.4% 63.4% 76.4% ThØnh tho¶ng Sè l­îng 36 26 62 % 17.1% 31.7% 21.2% HiÕm khi Sè l­îng 3 0 3 % 1.4% .0% 1.0% Kh«ng bao giê Sè l­îng 0 4 4 % .0% 4.9% 1.4% Tæng Sè l­îng 210 82 292 % 100.0% 100.0% 100.0% Value Approx. Sig. Nominal by Nominal Phi .260 .000 Cramer's V .260 .000 N of Valid Cases 292 Cã thÓ nhËn thÊy râ lµ tû lÖ trao ®æi kinh nghiÖm ë c¶ 2 c«ng ty ®Òu kh¸ cao, nh­ng ë C«ng ty ViÖt Am cao h¬n h¼n víi 81.4% lùa chän ph­¬ng ¸n “th­êng xuyªn”, trong khi ë Viettel lµ 63.4%. Còng cã mét sè nh©n viªn Viettel kh«ng bao giê chia sÎ th«ng tin liªn quan ®Õn kinh nghiÖm cho b¹n cïng lµm víi m×nh (4.9%), vµ ®iÒu nµy kh«ng thÊy cã ë ViÖt Am. Quan träng h¬n, hÖ sè t­¬ng quan Cramer’s V cho gi¸ trÞ 0.26 cho thÊy sù kh¸c biÖt rÊt ®¸ng kÓ vÒ mÆt thèng kª. Ngay chØ b¸o nµy còng cã thÓ hÐ më sù kh¸c biÖt c¬ b¶n vÒ mÆt quan hÖ lao ®éng trong 2 ph­¬ng thøc kinh doanh. Víi kinh doanh truyÒn thèng, ë ®©y ®¹i diÖn lµ Viettel, mçi nh©n viªn cã mét vÞ trÝ x¸c ®Þnh víi nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ c«ng viÖc. Hoµn thµnh khèi l­îng c«ng viÖc ®ã lµ hoµn thµnh tr¸ch nhiÖm vµ nhËn l­¬ng cña c«ng ty. Do ®ã, nh÷ng mèi quan hÖ c«ng viÖc th­êng lµ mang tÝnh chøc n¨ng, tÊt nhiªn trõ nh÷ng vÞ trÝ ®Æc biÖt nh­ marketing....Do ®ã, mçi ng­êi kh«ng cã nghÜa vô còng nh­ nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm víi c¸c ®ång nghiÖp kh¸c. §Êy lµ ch­a kÓ nhiÒu c¸ nh©n cïng mong muèn 1vÞ trÝ c¹nh tranh nhau, kh«ng thÓ chia sÎ kinh nghiÖm cho nhau ®­îc. Ng­îc l¹i, víi ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp, nh­ quan s¸t thÊy ë ViÖt Am, mét ng­êi kh«ng cã mét khèi l­îng c«ng viÖc cô thÓ. Ai lµm cµng nhiÒu th× cµng h­ëng nhiÒu hoa hång, vµ thµnh tÝch cña ng­êi nµy ®ång thêi thóc ®Èy lîi nhuËn cña ®ång nghiÖp kia nÕu ®ång nghiÖp ®ã lµ ng­êi giíi thiÖu ra anh ta. Mét ng­êi kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu kh«ng kh«ng gióp ®­îc ng­êi sau m×nh thµnh c«ng. RÊt tù nhiªn viÖc chia sÎ kinh nghiÖm kh«ng chØ mang tÝnh chøc n¨ng mµ mang tÝnh nhu cÇu cña chÝnh c¸ nh©n ®ã. Xem xÐt trong néi bé ng­êi lao ®éng ®­îc ®iÒu tra t¹i ViÖt Am, chóng t«i quan s¸t t¸c ®éng cña 3 biÕn ®éc lËp c¬ b¶n: Giíi, Tuæi vµ Thùc tr¹ng c«ng viÖc lµm mét hay nhiÒu ph­¬ng thøc kinh doanh. T­¬ng quan giíi cho thÊy nam giíi l¹i th­êng xuyªn trao ®æi kinh nghiÖm h¬n c¸c nhµ ph©n phèi n÷. B¶ng 2: Møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm- T­¬ng quan giíi ViÖt Am ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? Tæng Th­êng xuyªn ThØnh tho¶ng HiÕm khi Giíi tinh Nam Sè l­îng 90 12 3 105 % 85.7% 11.4% 2.9% 100.0% N÷ Sè l­îng 81 24 0 105 % 77.1% 22.9% .0% 100.0% Tæng Sè l­îng 171 36 3 210 % 81.4% 17.1% 1.4% 100.0% Trong v¨n ho¸ truyÒn thèng cña chóng ta, phô n÷ vÉn th­êng bÞ quy g¸n lµ ‘l¾m ®iÒu” h¬n ®µn «ng. Cã vÎ nh­ trong c«ng viÖc nµy th× kh«ng nh­ vËy. Cã tíi 85.7% nhµ ph©n phèi nam th­êng xuyªn trß chuyÖn trao ®æi víi ®ång nghiÖp, cao h¬n kho¶ng 8% sè nhµ ph©n phèi n÷ ®­îc lùa chän ®iÒu tra. MÆc dï vËy hÖ sè t­¬ng quan Cramer’s V cho gi¸ trÞ ch­a ®ñ m¹nh ®Ó kÕt luËn sù kh¸c biÖt lµ cã ý nghÜa thèng kª. Sau ®©y lµ b¶ng kÕt xuÊt t­¬ng quan tuæi víi møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm gi÷a c¸c ®ång nghiÖp B¶ng 3: Møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm- T­¬ng quan tuæi Tuæi Tæng D­íi 35 Tõ 35- 60 Trªn 60 ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? Th­êng xuyªn Sè l­îng 36 114 21 171 % 70.6% 88.4% 70.0% 81.4% ThØnh tho¶ng Sè l­îng 15 12 9 36 % 29.4% 9.3% 30.0% 17.1% HiÕm khi Sè l­îng 0 3 0 3 % .0% 2.3% .0% 1.4% Tæng Sè l­îng 51 129 30 210 % 100.0% 100.0% 100.0% 100.0% Value Approx. Sig. Nominal by Nominal Phi .275 .003 Cramer's V .194 .003 N of Valid Cases 210 Quan s¸t b¶ng trªn, ta thÊy râ r»ng nhãm tuæi 35- 60 chän ph­¬ng ¸n 1 rÊt cao, trong khi ®ã 2 nhãm cßn l¹i, ®Æc biÖt lµ nhãm trªn 60 cã tû lÖ t­¬ng øng thÊp h¬n rÊt nhiÒu. HÖ sè t­¬ng quan Cramer’s V cho gi¸ trÞ 0.194 víi møc ý nghÜa Approx.Sig ®ñ ®Ó kh¼ng ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c nhãm tuæi. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy b»ng viÖc nhãm tuæi 35- 60 lµ nhãm cã nghÜa vô lao ®éng chÝnh trong gia ®×nh hä còng nh­ trong x· héi, do vËy c«ng viÖc víi hä ®Æt ra yªu cÇu bøc thiÕt h¬n. Chóng t«i cã t×m hiÓu mét sè nhµ ph©n phèi hoÆc Ýt tuæi, hoÆc qu¸ tuæi lao ®éng tham gia vµo c«ng ty ViÖt Am vµ biÕt r»ng hä tham gia kinh doanh kh«ng h¼n v× tµi chÝnh mµ v× “dÔ lµm”, “lµm cho vui”. §iÒu nµy còng kh¸ thó vÞ bëi lÏ ng­êi qu¸ tuæi lao ®éng th× hÇu nh­ kh«ng thÓ lµm viÖc trong c¸c c«ng ty kinh doanh theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng, cßn ®èi víi c¸c c«ng ty kinh doanh theo m¹ng th× ®©y l¹i lµ ®iÒu phæ biÕn. Nh­ng còng chÝnh v× tuæi t¸c mµ hä kh«ng cã ®­îc ®éng c¬ kinh doanh m¹nh- c¸i chi phèi møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm- nh­ nh÷ng ng­êi trong nhãm tuæi lao ®éng BiÓu ®å sau gióp ta cã c¸i nh×n so s¸nh râ h¬n gi÷a c¸c nhãm tuæi Chó thÝch: 1. D­íi 35 tuæi 2. 35- 60 tuæi 3. Trªn 60 tuæi §Ó t×m hiÓu s©u s¾c h¬n vÊn ®Ò nµy, chóng t«i cã so s¸nh nh÷ng ng­êi chØ lµm kinh doanh ®a cÊp víi nh÷ng ng­êi ®ång thêi ®ang tham gia c¶ kinh doanh ®a cÊp vµ mét c«ng viÖc kh¸c n÷a. Sau ®©y lµ kÕt qu¶ nhËn ®­îc B¶ng 4: Møc ®é trao ®æi kinh nghiÖm- T­¬ng quan lµm thªm- kh«ng lµm thªm (ViÖt Am) Ngoµi c«ng viÖc t¹i c«ng ty «ng/bµ cã lµm thªm c«ng viÖc nµo kh¸c n÷a kh«ng? Tæng Cã Kh«ng ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? Th­êng xuyªn Sè l­îng 135 36 171 % 83.3% 75.0% 81.4% ThØnh tho¶ng Sè l­îng 27 9 36 % 16.7% 18.8% 17.1% HiÕm khi Sè l­îng 0 3 3 % .0% 6.3% 1.4% Tæng Sè l­îng 162 48 210 % 100.0% 100.0% 100.0% Value Approx. Sig. Nominal by Nominal Phi .224 .005 Cramer's V .224 .005 N of Valid Cases 210 Tr­íc tiªn, ph¶i nhËn thÊy r»ng hÇu hÕt nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp còng nh­ lµm t¹i ViÖt Am hiÖn ®ang lµm nhiÒu c«ng viÖc. Hä võa tham gia b¸n hµng cho c«ng ty võa ®ång thêi lµ c«ng chøc, viªn chøc, lµm doanh nghiÖp theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng, lao ®éng tù do, néi trî, n«ng d©n, c«ng nh©n....§¸ng chó ý lµ chÝnh nh÷ng ng­êi nµy l¹i hay trao ®æi kinh nghiÖm cïng c¸c ®ång nghiÖp (83.3% th­êng xuyªn) h¬n so víi nh÷ng ng­êi chØ lµm kinh doanh ®a cÊp (75%). HÖ sè t­¬ng quan còng kh¼ng ®Þnh sù kh¸c biÖt nµy. §©y lµ kÕt qu¶ ®¸ng ph¶i suy nghÜ, ng­îc víi gi¶ thiÕt cña chóng t«i lóc ®Çu lµ nh÷ng ng­êi chØ lµm kinh doanh ®a cÊp sÏ cã møc ®é trao ®æi th­êng xuyªn h¬n. Dï sao, ®©y chØ lµ mét chØ b¸o cÇn ph¶i ®­îc xem xÐt trong tæng thÓ hÖ thèng c¸c chØ b¸o kh¸c. 2.Sù hç trî ph¸t triÓn hÖ thèng 2.1.Kh¶ n¨ng hîp t¸c víi ®ång nghiÖp Mét trong nh÷ng biÓu hiÖn c¬ b¶n cña sù g¾n bã céng ®ång lµ kh¶ n¨ng c«ng t¸c víi nhau. §Êy lµ kh¶ n¨ng sèng hoµ hîp víi nh÷ng c¸ nh©n kh¸c kh«ng ph¶i c¸i t«i, vµ n»m ë møc ®é cao h¬n so víi viÖc chia sÎ kinh nghiÖm. K. Marx còng nh­ nhiÒu nhµ x· héi häc ®· tõng phª ph¸n x· héi t­ b¶n víi nÒn c«ng nghiÖp d©y chuyÒn kh«ng chØ khiÕn con ng­êi xa l¹ víi c«ng viÖc mµ cßn xa l¹ víi ®ång lo¹i cña m×nh. Theo c¸ch diÔn ®¹t cña Durkheim th× ®ã lµ sù suy yÕu cña mèi d©y g¾n kÕt gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi Theo t«i, ®Æc ®iÓm ®ã ë ®éi ngò lao ®éng ë ViÖt Nam cßn ®­îc cñng cè thªm bëi nguyªn nh©n v¨n ho¸. Nhµ nghiªn cøu TrÇn Ngäc Thªm trong “C¬ së v¨n ho¸ ViÖt nam” ®· ph©n tÝch tÝnh “l­ìng ph©n” trong t­ duy ng­êi ViÖt, gi÷a tÝnh “khÐp” vµ tÝnh”më” trong mèi quan hÖ céng ®ång. NhiÒu nghiªn cøu còng ®· cho thÊy g¾n kÕt trong gia ®×nh ë ng­êi ViÖt rÊt m¹nh, nh­ng kh¶ n¨ng céng t¸c lµm viÖc l¹i rÊt yÕu. Víi c¸ch nh×n ®èi chiÕu lÊy ph­¬ng thøc kinh doanh lµm c¬ së, t«i cã ®Ò nghÞ ng­êi ®­îc hái tù ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh. C©u tr¶ lêi nhËn ®­îc nh­ sau: B¶ng 5: Kh¶ n¨ng céng t¸c víi ®ång nghiÖp- t­¬ng quan 2 c«ng ty C«ng ty «ng bµ ®ang lµm viÖc Tæng Viet Am Viet tel ¤ng/ bµ ®¸nh gi¸ nh­ thÕ nµo vÒ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh víi ®ång nghiÖp? Tèt Sè l­îng 198 58 256 % 94.3% 70.7% 87.7% Kh«ng tèt l¾m Sè l­îng 12 20 32 % 5.7% 24.4% 11.0% Kh«ng quan t©m Sè l­îng 0 4 4 % .0% 4.9% 1.4% Tæng Sè l­îng 210 82 292 % 100.0% 100.0% 100.0% Value Approx. Sig. Nominal by Nominal Phi .335 .000 Cramer's V .335 .000 N of Valid Cases 292 Cã thÓ thÊy râ rµng lµ trong mÉu ®iÒu tra t¹i ViÖt Am, cã tíi 94.3% tù cho r»ng m×nh cã kh¶ n¨ng céng t¸c tèt víi ®ång nghiÖp, trong khi tû lÖ nµy ë Viettel chØ lµ 70.7%, chªnh nhau tíi 24.3%. §¸ng chó ý lµ cã 4.9% sè ng­êi ®­îc hái ë Viettel kh«ng quan t©m ®Õn sù céng t¸c trong c«ng viÖc. Quan s¸t hÖ sè t­¬ng quan Cramer’s V, ta thÊy sù kh¸c biÖt ®­îc kh¼ng ®Þnh víi gi¸ trÞ kh¸ cao: 0.335 Nh­ vËy lµ gi÷a nhËn thøc víi thùc tÕ thùc hµnh trong c«ng viÖc cã sù chªnh lÖch. 100% sè ng­êi ®­îc hái ë c¶ hai c«ng ty ®Òu kh¼ng ®Þnh céng t¸c trong c«ng viÖc lµ rÊt quan träng, nh­ng kh«ng ph¶i tÊt c¶ hä ®Òu lµm ®­îc nh­ vËy. §©y lµ mét chØ b¸o rÊt ®¸ng chó ý. Nã gîi më suy nghÜ: sù g¾n kÕt trong céng ®ång doanh nghiÖp kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn cã nguån gèc tõ mong muèn c¸ nh©n, mµ cã lÏ do c¸c nguyªn nh©n kh¸c nh­ c¸ch tæ chøc kinh doanh, ®Æc thï c«ng viÖc... §èi víi lo¹i h×nh kinh doanh ®a cÊp, b¶n th©n c«ng viÖc ®ßi hái sù hîp t¸c cao, v× nã lµ sù chia sÎ th«ng tin trùc tiÕp, vµ l¹i h­ëng hoa hång b¸n hµng gi¸n tiÕp qua nhiÒu tÇng bËc. Trong khi ®ã, trong kinh doanh truyÒn thèng, nh­ c«ng ty Viettel, c«ng viÖc hiÖu qu¶ cao khi c¸c bé phËn râ rµng, chuyªn m«n ho¸ cao vÒ chøc n¨ng phËn sù cña m×nh ®Ó tr¸nh chång chÐo, “cha chung kh«ng ai khãc”. Ch¼ng h¹n, nÕu nh­ mét ng­êi l¾p ®Æt Internet cña Viettel th× hä ph¶i lµm viÖc víi c¸c phßng kinh doanh, phßng kü thuËt, phßng kÕ to¸n, phßng kho (n¬i xuÊt mo®em), phßng t­ vÊn kh¸ch hµng.....mét c¸ch ®éc lËp ®Ó cã thÓ hoµn thµnh kÕt nèi dÞch vô. NÕu hái mét nh©n viªn kü thuËt vÒ gi¸ m«®em, hoÆc c¸ch tÝnh dÞch vô Internet th× hä kh«ng biÕt, hoÆc cã bÊt cø mét ph¸t sinh nµo trong viÖc giao dÞch th× hä còng kh«ng biÕt, kh«ng cã phËn sù gi¶i quyÕt. Ng­îc l¹i, ®Ó mét ng­êi mua ®­îc mét chiÕc m¸y Ion lµ s¶n phÈm chÝnh cña c«ng ty ViÖt Am, hä chØ cÇn biÕt ®Õn mét nhµ ph©n phèi. Ng­êi nµy sÏ võa lµ ng­êi t­ vÊn, võa lµ ng­êi giíi thiÖu, gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh nÕu cã.....quan träng h¬n, nÕu nhµ ph©n phèi nµy kh«ng ®ñ th«ng tin hoÆc kh«ng gi¶i ®¸p hÕt c¸c c©u hái cña ng­êi mua, hä cã thÓ nhê nh÷ng ng­êi kh¸c ë “tÇng trªn” cña m×nh, hay chÝnh lµ “cÊp trªn” cña m×nh gióp ®ì. NÕu anh ta b¸n hµng thµnh c«ng th× ng­êi tÇng trªn còng cã lîi nhuËn Kh«ng nãi ®Õn c¸ch lµm nµo tèt h¬n, nh­ng râ rµng kiÓu kinh doanh ®a cÊp rÌn luyÖn cho ng­êi lµm kh¶ n¨ng hîp t¸c gi÷a nh÷ng ng­êi cïng mét “hÖ thèng”, tøc lµ nh÷ng ng­êi cã chung lîi nhuËn tÝnh tõ ng­êi ®øng ®Çu giíi thiÖu nh÷ng ng­êi sau tham gia vµo c«ng ty. Theo quan s¸t cña ng­êi nghiªn cøu, kÕt qu¶ trªn cã thÓ ®­îc kh¼ng ®Þnh thªm khi nh×n vµo kh«ng khÝ lµm viÖc cña 2 c«ng ty. §èi víi Viettel, c¸c nh©n viªn lu«n nghiªm trang, chó ý vµo chøc n¨ng phËn sù cña m×nh. Cßn ®èi víi ViÖt Am, c¸c nhµ ph©n phèi lóc nµo còng t­¬i c­êi, cëi më, chó ý ®Õn c¸ch ¨n mÆc, phong th¸i giao tiÕp nhiÒu h¬n. Nh÷ng ng­êi lµm ë ViÖt Am lu«n chñ ®éng trong viÖc thiÕt lËp quan hÖ h¬n khi gÆp ng­êi l¹, v× rÊt cã thÓ ®Êy lµ mét “®Çu mèi” ph©n phèi míi cña hä. Quan s¸t trong mÉu ViÖt Am, t­¬ng quan tuæi cho thÊy c¸c nhµ ph©n phèi tuæi cµng cao cµng tù tin vµo kh¶ n¨ng céng t¸c víi ®ång nghiÖp cña m×nh. Nhãm d­íi 35 cã 88.2% ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng cña m×nh lµ tèt, nhãm 35- 60 tuæi cã tû lÖ t­¬ng øng lµ 95.3%, vµ nhãm trªn 60 tuæi ®¹t tíi tû lÖ 100%. Tuy nhiªn, hÖ sè t­¬ng quan kh«ng kh¼ng ®Þnh sù kh¸c biÖt trªn cã ý nghÜa thèng kª (Cramer’s V= 0.163, Approx.Sig= 0.062) So s¸nh c©u tr¶ lêi cña nh÷ng ng­êi chØ lµm ë ViÖt Am vµ nh÷ng ng­êi cßn lµm thªm mét c«ng viÖc kh¸c n÷a, ta thÊy cã sù kh¸c biÖt ®¸ng chó ý. B¶ng 6: Kh¶ n¨ng céng t¸c víi ®ång nghiÖp-T­¬ng quan lµm thªm- kh«ng lµm thªm (ViÖt Am) Ngoµi c«ng viÖc t¹i c«ng ty «ng/ bµ cã lµm thªm c«ng viÖc nµo kh¸c n÷a kh«ng? Tæng Cã Kh«ng ¤ng/ bµ ®¸nh gi¸ nh­ thÕ nµo vÒ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh víi ®ång nghiÖp? Tèt Sè l­îng 156 42 198 % 96.3% 87.5% 94.3% Kh«ng tèt l¾m Sè l­îng 6 6 12 % 3.7% 12.5% 5.7% Tæng Sè l­îng 162 48 210 % 100.0% 100.0% 100.0% Value Approx. Sig. Nominal by Nominal Phi .159 .021 Cramer's V .159 .021 N of Valid Cases 210 Nh×n vµo b¶ng kÕt xuÊt trªn, ta thÊy tû lÖ nh÷ng ng­êi cã lµm thªm mét c«ng viÖc kh¸c n÷a tù ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh cao h¬n h¼n nh÷ng ng­êi chØ lµm ë c«ng ty ViÖt Am. HÖ sè Cramer’s V cµng kh¼ng ®Þnh h¬n sù kh¸c biÖt nµy. Còng ph¶i nãi thªm r»ng sè ®«ng c¸c nhµ ph©n phèi cña ViÖt Am hiÖn ®ang lµm thªm mét c«ng viÖc kh¸c n÷a, cã thÓ lµ c«ng nh©n viªn chøc hoÆc lµm kinh doanh nhá, thËm chÝ cã nh÷ng ng­êi rÊt thµnh c«ng ë ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng. Ph¶i ch¨ng khi lµm nhiÒu lo¹i h×nh c«ng viÖc mét lóc hä cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n vµ cã nhiÒu kü n¨ng h¬n trong viÖc thiÕt lËp quan hÖ víi ®ång nghiÖp? Qua quan s¸t ViÖt Am trong mét thêi gian dµi, t«i nhËn thÊy r»ng ngay c¶ nh÷ng ng­êi hiÖn chØ lµm ë ViÖt Am còng lµ nh÷ng ng­êi ®· tõng lµm kinh doanh truyÒn thèng. §iÒu nµy còng dÒ hiÓu v× ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng míi ra ®êi ë ViÖt Nam thêi gian gÇn ®©y. Nh×n vµo biÓu ®å chóng ta nhËn ra râ h¬n sù kh¸c biÖt Chó thÝch: 1. ViÖt Am 2. Viettel T­¬ng quan giíi kh«ng cho thÊy sù kh¸c biÖt nµo gi÷a c¸c nhµ ph©n phèi n÷ vµ c¸c nhµ ph©n phèi nam. Thó vÞ lµ tû lÖ tù ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng céng t¸c víi ®ång nghiÖp cña m×nh lµ “tèt” ë c¶ nhãm nam vµ nhãm n÷ ®Òu b»ng nhau: 94.3% 2.2. Nh÷ng ®èi t­îng ®­îc lùa chän ®Ó trao ®æi kinh nghiÖm Kh¶ n¨ng céng t¸c víi ®ång nghiÖp lµ mét dÊu hiÖu quan träng nãi lªn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång trong doanh nghiÖp. Nh­ng céng t¸c víi ai trong sè c¸c ®ång nghiÖp còng lµ mét chØ b¸o rÊt ý nghÜa. V× thÕ ng­êi nghiªn cøu cã ®Æt ra c©u hái: “¤ng/bµ th­êng trao ®æi kinh nghiÖm víi ai?”. C©u hái nµy sÏ soi s¸ng phÇn nµo c¸i “chÊt” cña sù g¾n kÕt trong doanh nghiÖp kinh doanh ®a cÊp. Sù kh¸c biÖt ý kiÕn gi÷a 2 c«ng ty ®­îc thÓ hiÖn trong b¶ng sau. B¶ng 7: Trao ®æi kinh nghiÖm víi ai- T­¬ng quan 2 c«ng ty §èi t­îng ViÖt Am Viettel Sè l­îng Tû lÖ (%) Sè l­îng Tû lÖ (%) Ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh 177 84.3 44 53.7 Ng­êi cã Ýt kinh nghiÖm h¬n vµ cÇn gióp ®ì 135 64.3 12 14.6 Ng­êi m×nh c¶m thÊy thÝch 78 37.1 14 17.1 Ng­êi liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh 156 74.3 28 34.1 Ng­êi cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé 135 64.3 4 4.9 §èi t­îng kh¸c 30 14.3 4 4.9 Khi nªu ra c¸c ph­¬ng ¸n tr¶ lêi, ng­êi nghiªn cøu kh«ng nghÜ r»ng kÕt qu¶ l¹i cho thÊy nhiÒu kh¸c biÖt ®Õn thÕ gi÷a 2 c«ng ty. ë tÊt c¶ c¸c ph­¬ng ¸n ®­îc lùa chän, chóng ta ®Òu thÊy tû lÖ lùa chän ë ViÖt Am cao h¬n h¼n Viettel, ®Æc biÖt lµ c¸c ph­¬ng ¸n “Ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh”, “Ng­êi liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh” vµ “Ng­êi cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé” Nh÷ng ng­êi ®­îc hái ë c«ng ty Viettel chØ ®Ò cao viÖc trao ®æi víi nh÷ng ng­êi “cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh” (53.7%), cßn tÊt c¶ c¸c ®èi t­îng kh¸c ®Òu chØ ®­îc lùa chän ë tû lÖ thÊp h¬n 50%. §­¬ng nhiªn, ®©y lµ ®iÒu dÔ hiÓu v× ai còng mong muèn ®­îc häc hái ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh. Bëi vËy, tû lÖ 53.7% ë Viettel chØ võa qu¸ b¸n mét chót, ch­a ph¶i lµ tû lÖ cao. H¬n n÷a, khi ®Æt ra ph­¬ng ¸n “Ng­êi cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh”, t«i dù ®o¸n sè ng­êi lùa chän ë Viettel sÏ rÊt cao, v× nã thÓ hiÖn c¸ch lµm viÖc chuyªn m«n ho¸ cña ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng. Nh­ng kÕt qu¶ l¹i cho thÊy chØ cã 34.1% lùa chän (trong khi con sè ë ViÖt Am lµ 74.3%). Nh­ vËy cã thÓ thÊy lµ nh÷ng ng­êi ®­îc hái ë Viettel kh«ng thùc sù cã nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm, häc hái lÉn nhau Quan s¸t c¸c ph­¬ng ¸n tr¶ lêi cßn l¹i, ta thÊy trong khi rÊt nhiÒu ng­êi lµm ë ViÖt Am s½n sµng trao ®æi kinh nghiÖm víi nh÷ng ng­êi cã Ýt kinh nghiÖm h¬n m×nh (64.2%) vµ nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé (64.3%) th× nh÷ng ng­êi cã cïng quan ®iÓm nh­ vËy ë Viettel rÊt Ýt (16.4% vµ 4.9%). Trong kinh doanh, bÝ quyÕt lµm ¨n còng lµ mét thø tµi s¶n vµ kh«ng dÔ g× cã thÓ trao truyÒn l¹i cho ng­êi kh¸c, nhÊt lµ nh÷ng ng­êi yÕu thÕ h¬n m×nh. V× thÕ, kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn khiÕn chóng ta suy nghÜ vÒ mét ph­¬ng thøc kinh doanh míi cã thÓ khiÕn nh÷ng ng­êi cïng lµm xÝch l¹i gÇn nhau h¬n. BiÓu ®å sau ®©y gióp chóng ta h×nh dung râ h¬n. B¶n chÊt cña kinh doanh ®a cÊp lµ sù “sao chÐp” tõ ng­êi nµy sang ng­êi kh¸c, tõ kiÕn thøc vÒ s¶n phÈm cho ®Õn c¸ch truyÒn ®¹t s¬ ®å kinh doanh. Do ®ã bÝ quyÕt thµnh c«ng kh«ng cã g× ®Æc biÖt ngoµi viÖc ng­êi lµm viÖc trµn ®Çy h­ng phÊn vµ cã kh¶ n¨ng t­¬ng t¸c t©m lý, thuyÕt phôc kh¸ch hµng tèt. Do vËy, nh÷ng nhµ ph©n phèi cña ViÖt Am th­êng xuyªn ®µo t¹o cho ®ång nghiÖp lµ nh÷ng ng­êi trong hÖ thèng cña m×nh. HiÖn nay ë trô së cña ViÖt Am mçi tuÇn ®Òu cã 4 buæi ®µo t¹o cho nh÷ng ng­êi míi lµm, ngoµi ra c¸c hÖ thèng còng tù tæ chøc c¸c buæi ®µo t¹o riªng cña m×nh C¸c buæi ®µo t¹o ë c«ng ty ViÖt Am chia ra nhiÒu cÊp: ®µo t¹o khëi nghiÖp, ®µo t¹o n©ng cao (chuyªn s©u) vµ ®µo t¹o cho c¸c thñ lÜnh. Néi dung ®µo t¹o còng gåm cã nhiÒu phÇn: b¶n chÊt cña kinh doanh ®a cÊp, c¸c kü n¨ng mêi kh¸ch vµ ch¨m sãc kh¸ch hµng, kü n¨ng ph¸t triÓn hÖ thèng, kü n¨ng thuyÕt tr×nh tr­íc ®¸m ®«ng, triÓn väng ph¸t ®¹t cïng víi so ®å kinh doanh cña c«ng ty...§iÒu ®¸ng chó ý lµ nh÷ng ng­êi ®øng ra ®µo t¹o kh«ng chØ lµ nh÷ng “chuyªn gia” chuyªn phô tr¸ch m¶ng ®µo t¹o, mµ chÝnh nh÷ng ng­êi cã kinh nghiÖm vµ ®· thµnh c«ng còng trë thµnh ng­êi ®µo t¹o. Nãi ®óng h¬n, nh÷ng ng­êi lµm kinh doanh ®a cÊp ë ViÖt Am gäi ®ã lµ “chia sΔ. Trong c¸c cuéc ®µo t¹o hä còng gäi nhau lµ nh÷ng thµnh viªn trong mét “gia ®×nh” ®Ó n©ng cao tinh thÇn ®oµn kÕt g¾n bã cña c¸c nhµ ph©n phèi. T­¬ng quan giíi trong ViÖt Am kh«ng cho thÊy sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ nµo. Tuy nhiªn, c¸c nhµ ph©n phèi nam cña ViÖt Am cã lùa chän ph­¬ng ¸n “Ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh” cao h¬n nhãm n÷ mét chót ( 88.6% so víi 80%), cßn ë c¸c ph­¬ng ¸n cßn l¹i tû lÖ lùa chän cña nhãm n÷ ®Òu cao h¬n. Cã lÏ nh÷ng phô n÷ th­êng cëi më, dÔ trao ®æi h¬n, nhÊt lµ víi lo¹i h×nh kinh doanh ®a cÊp th× trao ®æi kh«ng ®ßi hái cÇn ph¶i cã c¸c héi nghÞ héi th¶o chÝnh thøc mµ cã thÓ rÊt thµnh c«ng nÕu tiÕn hµnh mét c¸ch th©n mËt nh­ t¹i nhµ, qu¸n n­íc, trong lóc cïng ®i ch¬i..... Quan s¸t t­¬ng quan tuæi, ta thÊy cã mét sè kh¸c biÖt nh­ sau. B¶ng 8: Trao ®æi kinh nghiÖm víi ai- T­¬ng quan tuæi ViÖt Am §èi t­îng D­íi 35 35-60 Trªn 60 Tû lÖ(%) Tû lÖ(%) Tû lÖ(%) Ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh 88.2 86 70 Ng­êi cã Ýt kinh nghiÖm h¬n vµ cÇn gióp ®ì 58.8 72.1 40 Ng­êi m×nh c¶m thÊy thÝch 41.2 34.9 40 Ng­êi liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh 76.5 74.4 70 Ng­êi cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé 70.6 65.1 50 §èi t­îng kh¸c 11.8 16.3 10.9 Theo kÕt qu¶ s¸c xuÊt thèng kª nhËn ®­îc, sù kh¸c biÖt râ nÐt gi÷a c¸c nhãm tuæi ë ph­¬ng ¸n thø 2: “Ng­êi cã Ýt kinh nghiÖm h¬n m×nh”. Nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi tõ 35- 60 lùa chän nhiÒu nhÊt víi 72.1%, vµ nh÷ng ng­êi trªn 60 tuæi lùa chän Ýt nhÊt víi 40%. Quan s¸t c¸c ph­¬ng ¸n tr¶ lêi kh¸c, ta thÊy nhãm d­íi 35 tuæi th­êng lùa chän nhiÒu h¬n ë hÇu hÕt c¸c ph­¬ng ¸n, mÆc dï sù chªnh lÖch gi÷a c¸c nhãm tuæi kh«ng lín l¾m. Cã thÓ gi¶i thÝch ®iÒu nµy b»ng c¸ch nh÷ng ng­êi d­íi 35 tuæi hÇu hÕt míi b­íc vµo kinh doanh, cßn Ýt kinh nghiÖm nªn muèn giao l­u trao ®æi kinh nghiÖm. Trong khi ®ã nhãm trªn 60 tuæi bao gåm nh÷ng ng­êi ®· nghØ h­u, hä ®i lµm v× lîi nhuËn chØ mét phÇn, cßn mét phÇn v× vui do c«ng viÖc dÔ lµm, l¹i kh«ng bã buéc vÒ mÆt thêi gian. Do ®ã hä kh«ng cã nhu cÇu trao ®æi vÒ mÆt kinh nghiÖm kinh doanh lín nh­ 2 nhãm cßn l¹i: “1 n¨m tr­íc t«i bÞ huyÕt ¸p cao, ®au d©y thÇn kinh cæ vµ vai, ®i l¹i mÖt vµ ®au l¾m. T«i kh«ng ®i xe m¸y ®­îc vÒ quª dï quª chØ c¸ch ch­a ®Çy 20 c©y sè. ThÕ mµ dïng m¸y nµy cã hai th¸ng lµ thÊy ®ì 70- 80%. §i xe tho¶i m¸i mµ kh«ng mÖt. T«i thÊy c¸i m¸y nµy tèt qu¸ nªn tham gia giíi thiÖu cho b¹n bÌ. §Õn c«ng ty thÊy mäi ng­êi vui vÎ t«i còng phÊn khëi. B©y giê giµ råi cã c«ng viÖc nµy lµm võa cã thªm thu nhËp l¹i võa vui, c¶m thÊy m×nh cã Ých h¬n” (NguyÔn V¨n B, 65 tuæi, nam); “ Nhê dïng m¸y nªn c« khoÎ thÕ nµy. C« ®· giíi thiÖu cho nhiÒu ng­êi dïng l¾m råi. C« cø ®inh ninh lêi d¹y cña PhËt lµ lµm mét viÖc nghÜa th× gièng nh­ lµ x©y mét toµ th¸p 7 tÇng, nªn c« thÊy m×nh ph¶i gióp cung cÊp th«ng tin cho nhiÒu ng­êi. Cø cã ai khái bÖnh c¶m ¬n m×nh lµ m×nh l¹i thÊy s­í._.th«ng th­êng tr­íc khi më c«ng ty th­êng ng­êi ta ph¶i cã sè vèn nhÊt ®Þnh, nh­ ng­êi ta b¶o lµ “Cha mÑ giµu con cã, cha mÑ khã con kh«ng”. ë ViÖt Nam tØ lÖ ng­êi giµu rÊt Ýt, tû lÖ ng­¬ig hai bµn tay tr¾ng th× nhiÒu h¬n. ThÕ th× ®Ó b¾t ®Çu kinh doanh th«ng th­êng cã rÊt nhiÒu ng­êi kh«ng cã c¬ héi, nh­ng víi kinh doanh m¹ng th× cho c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ng­êi. Hai n÷a lµ khi lµm ng­êi ta ®­îc hoµn thiÖn c¶ vÒ kiÕn thøc, c¶ vÒ nh©n c¸ch. Lµm viÖc nµy tuy ®¬n gi¶n nh­ng ph¶i cã kiÕn thøc, kü n¨ng, cã sù hiÓu biÕt th× míi lµm ®­îc. Trong nµy kh«ng cã kÎ «ng chñ ng­êi lµm thuª. TÊt c¶ nh­ nhau vµ cïng lµm cïng h­ëng. Mçi ng­êi cã mét vÞ trÝ mµ vÞ trÝ nµy kh«ng cÇn ph¶i quan hÖ hay lµ tiÒn b¹c g×. Trong kinh doanh th«ng th­êng ng­êi ta cè g¾ng mÊy ch¨ng n÷a nh­ng thu nhËp nã chØ cã møc trÇn th«i, nã rÊt h¹n chÕ, nh­ng vµo ®©y ng­êi ta cã g¾ng bao nhiªu ®­îc ®Òn ®¸p bÊy nhiªu. Trong kinh doanh truyÒn thèng gi¶ sö mét anh gi¸m ®èc víi anh tr­ëng phßng tµi vô kh«ng thÝch nhau ch¨ng n÷a th× nã vÉn theo s¬ ®å nhÊt ®Þnh. Cßn ë ®Êy rÊt c«ng b»ng, l¹i kh«ng mÊt g×, anh ®ãng gãp bao nhiªu th× ®­îc h­ëng bÊy nhiªu. Víi nh÷ng ng­êi trÎ vµo ®©y sÏ ®­îc hoµn thiÖn nh©n c¸ch v× kh«ng ®è kþ, kh«ng kÌn cùa lÉn nhau, kh«ng giÊu diÕm nhau. Kinh doanh th«ng th­êng th­êng hay giÊu diÕm ®Ó Ýt ng­êi lµm ng­êi ta cµng cã lîi nhuËn nhiÒu. ë ®©y ng­êi ta chia sÎ tÊt c¶ v× anh ta c¸ng gióp ®­îc nhiÒu ng­êi th× anh ta cµng thµnh c«ng. NÕu m×nh lu«n gióp ng­êi kh¸c th× tiÒn ®i theo m×nh lóc nµo kh«ng biÕt. NÕu m×nh chØ ch¹y theo tiÒn, nãi qu¸ lªn th× ng­êi ta sÏ kh«ng nghe - §èi víi hÖ thèng b©y giê chÞ còng ph¶i ®éng viªn hä th­êng xuyªn, còng vÊt v¶ ®Êy chø? - T©m th¸i lµm viÖc v« cïng quan träng. Khi lµm kinh doanh truyÒn thèng m×nh mÖt mái v× lu«n sî mÊt c¾p, t¹i v× quyÒn lîi cña hä kh«ng g¾n víi quyÒn lîi cña m×nh. Sù ph©n biÖt chñ- tí rÊt râ. ThÕ nh­ng trong kinh doanh ®a cÊp th× m×nh cã thÓ chñ ®éng. Lóc nµo m×nh ®i thÞ tr­êng nµo lµ m×nh chñ ®éng hoµn toµn, kh«ng gß bã vµo giê giÊc. Khi ®· kinh doanh th× ng­êi ta gäi bÊt kú lóc nµo m×nh còng ph¶i phôc vô. ThÕ nh­ng khi lµm kinh doanh m¹ng th× m×nh cã kÕ ho¹ch. T«i cßn thÊy vui v× gióp nhiÒu ng­êi rÊt khæ, hä rÊt muèn thay ®æi nh­ng l¹i kh«ng cã b»ng cÊp - C¶m ¬n chÞ! Lêi c¶m ¬n T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n gi¸o viªn h­íng dÉn cña t«i: GS.TS §Æng C¶nh Khanh ®· nhiÖt t×nh gióp ®ì chØ b¶o cho t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T«i còng xin c¶m ¬n Tæ Bé m«n lý thuyÕt vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu x· héi häc- Khoa x· héi häc- Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n vµ c¸c thÇy c« gi¸o ®· gãp ý ®Ó t«i hoµn thiÖn c«ng tr×nh cña m×nh. Hµ Néi ngµy 10 th¸ng 10 n¨m 2007 T¸c gi¶ Cao ThÞ Kim Ng©n ®¹i häc quèc gia hµ néi Tr­êng ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Khoa x· héi häc -------------------------------- Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹i viÖt nam (Nghiªn cøu tr­êng hîp C«ng ty Cæ phÇn Quèc tÕ ViÖt Am- Hµ Néi) Chuyªn ngµnh : X· héi häc M· sè : 60 31 30 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: GS.TS §Æng C¶nh Khanh Ng­êi thùc hiÖn: Cao ThÞ Kim Ng©n Hµ Néi. 2007 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Víi chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm vô träng t©m, ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa; nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c lo¹i h×nh kinh doanh míi mÎ vµ ®i kÌm víi nã lµ nh÷ng nghÒ nghiÖp míi ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu h¬n. VÒ mÆt kinh tÕ, c¸c lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp míi nµy ra ®êi ®¸p øng yªu cÇu cña thÞ tr­êng vµ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng, gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ n©ng cao thu nhËp cho ng­êi d©n. Chóng ta cã thÓ thÊy râ vai trß to lín cña c¸c c«ng ty t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn ngoµi quèc doanh.....còng nh­ c¸c lo¹i h×nh dÞch vô míi trong viÖc thay ®æi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ còng nh­ c¶i thiÖn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng. Tuy nhiªn, thu nhËp vµ møc sèng ch­a ph¶i lµ nh÷ng chØ tiªu ®Çy ®ñ ®Ó ®¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn lµnh m¹nh vµ bÒn v÷ng cña nÒn kinh tÕ. Ng­êi ta ngµy cµng quan t©m nhiÒu h¬n ®Õn chØ sè ph¸t triÓn con ng­êi, cã nghÜa lµ sù ph¸t triÓn hoµn thiÖn, tù do, lµnh m¹nh cña nh©n c¸ch d­íi hÖ thèng kinh tÕ Êy còng nh­ mèi g¾n kÕt hoµ hîp cña c¸ nh©n víi céng ®ång mµ anh ta chung sèng. Tõ lý thuyÕt “tha ho¸” cña nhµ triÕt häc- x· héi häc kinh ®iÓn C.M¸c c¸ch ®©y 1 thÕ kû ®Õn kh¸i niÖm “®oµn kÕt x· héi” cña Durkheim vµ luËn ®iÓm “Ph¸t triÓn lµ quyÒn tù do” cña nhµ kinh tÕ häc ®o¹t gi¶i Nobel n¨m 1998 Amartya Sen ®Òu thÓ hiÖn mèi quan t©m chung rÊt to lín ®Õn ®iÒu nµy. VËy nh÷ng nghÒ nghiÖp míi n¶y sinh trong x· héi ta nh÷ng n¨m qua t¸c ®éng vÒ mÆt x· héi tíi ng­êi lao ®éng nh­ thÕ nµo? Chóng ta ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®Þnh h­íng gi¸ trÞ, ®êi sèng tinh thÇn cña ng­êi lao ®éng nh­ng ch­a cã mét c«ng tr×nh nµo coi nghÒ nghiÖp lµ biÕn sè ®éc lËp träng t©m ®Ó lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò Êy. §Æc biÖt chóng ta còng ch­a cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cô thÓ nµo vÒ mét lo¹i h×nh nghÒ nghiÖp ®Ó xem xÐt nh÷ng hÖ qu¶ toµn diÖn cña nã tíi ng­êi lao ®éng bªn c¹nh vÊn ®Ò thu nhËp. §©y lµ m¶ng trèng trong x· héi häc kinh tÕ ë n­íc ta. Trªn c¬ së thùc tÕ ®ã, t«i ®· chän nghiªn cøu t¸c ®éng cña mét lo¹i nghÒ nghiÖp rÊt míi ë n­íc ta: kinh doanh ®a cÊp, hay cßn gäi lµ kinh doanh hÖ thèng, kinh doanh theo m¹ng ( network marketing/ multi level marketing) tíi tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia vµo m« h×nh kinh doanh nµy §èi t­îng, kh¸ch thÓ nghiªn cøu: §èi t­îng nghiªn cøu: Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹i ViÖt Nam Kh¸ch thÓ nghiªn cøu: Nh÷ng ng­êi lao ®éng tham gia kinh doanh ®a cÊp Môc ®Ých vµ môc tiªu nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu: T×m hiÓu néi dung, møc ®é g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp vµ mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn sù g¾n kÕt Êy Môc tiªu nghiªn cøu: T×m hiÓu sù g¾n kÕt trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña céng ®ång nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp T×m hiÓu sù g¾n kÕt trong ®êi sèng cña céng ®ång nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp T×m hiÓu sù g¾n kÕt cña ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp víi céng ®ång x· héi xung quanh (gia ®×nh, x· héi) Lý gi¶i mét sè nguyªn nh©n t¸c ®éng ®Õn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp Giíi h¹n cña ®Ò tµi nghiªn cøu: LÜnh vùc nghiªn cøu: X· héi häc kinh tÕ Kh«ng gian nghiªn cøu: +Tæng c«ng ty cæ phÇn ViÖt Am (c«ng ty kinh doanh ®a cÊp) +Tæng C«ng ty viÔn th«ng qu©n ®éi VIETTEL (C«ng ty kinh doanh truyÒn thèng- ®Ó so s¸nh) Thêi gian nghiªn cøu: N¨m 2006- 2007 Ph¹m vi vÊn ®Ò nghiªn cøu: Do h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é nghiªn cøu còng nh­ khu«n khæ cña mét luËn v¨n th¹c sü, ®Ò tµi cña t«i kh«ng tham väng t×m hiÓu tÊt c¶ c¸c t¸c ®éng x· héi cña nghÒ kinh doanh ®a cÊp tíi ng­êi lao ®éng (hÖ gi¸ trÞ, kü n¨ng sèng, nh÷ng phÈm chÊt c¸ nh©n...) mµ chØ t×m hiÓu tÝnh g¾n kÕt cña nh÷ng ng­êi lao ®éng víi nh÷ng ®ång nghiÖp cña hä vµ céng ®ång x· héi bªn ngoµi nh­ thÕ nµo trong t­¬ng quan so s¸nh víi nh÷ng ng­êi lµm kinh doanh theo ph­¬ng thøc truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu vµ khung lý thuyÕt 1. Gi¶ thuyÕt nghiªn cøu: Gi¶ thuyÕt 1: Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cao h¬n so víi nh÷ng nguêi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 2:. Sù g¾n kÕt céng ®ång trong ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cao h¬n so víi nh÷ng nguêi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 3: Nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp cã sù g¾n bã víi céng ®ång x· héi xung quanh cao h¬n nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh truyÒn thèng Gi¶ thuyÕt 4: Sù chia sÎ quyÒn lîi cña m« h×nh kinh doanh ®a cÊp lµ nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia Khung lý thuyÕt: §iÒu kiÖn kinh tÕ- x· héi Doanh nghiÖp kinh doanh ®a cÊp M« h×nh kinh doanh Quan hÖ lao ®éng Tæ chøc lao ®éng Sù g¾n kÕt céng ®ång G¾n kÕt víi céng ®ång x· héi G¾n kÕt trong ®êi sèng G¾n kÕt trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp C¸c kh¸i niÖm c«ng cô 1. Kinh doanh ®a cÊp/ kinh doanh theo m¹ng: Theo nghÞ ®Þnh /2005/N§-CP cña chÝnh phñ th×: “B¸n hµng ®a cÊp lµ mét ph­¬ng thøc tæ chøc kinh doanh cña doanh nghiÖp th«ng qua nhiÒu cÊp kh¸c nhau, trong ®ã ng­êi tham gia sÏ ®­îc h­ëng tiÒn hoa hång, tiÒn th­ëng vµ/hoÆc lîi Ých kinh tÕ kh¸c tõ kÕt qu¶ b¸n hµng ho¸ cña m×nh vµ cña ng­êi kh¸c trong m¹ng l­íi do ng­êi ®ã tæ chøc ra vµ ®­îc doanh nghiÖp b¸n hµng ®a cÊp chÊp nhËn” 2. Kinh doanh truyÒn thèng: T«i dïng tõ nµy víi hµm nghÜa chØ mét ph­¬ng thøc kinh doanh phæ biÕn th«ng th­êng cña doanh nghiÖp, ®ã lµ kiÓu tæ chøc ®¬n cÊp trong ®ã ng­êi tham gia chØ ®­îc h­ëng l­¬ng hoÆc lîi Ých kinh tÕ trùc tiÕp tõ chÝnh kÕt qu¶ kinh doanh hoÆc b¸n hµng cña m×nh 3. Céng ®ång Ph­¬ng ph¸p luËn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. Ph­¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu: §Ò tµi lÊy phÐp biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña Marx-Enghels lµm nÒn t¶ng ph­¬ng ph¸p luËn. 2.Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph­¬ng ph¸p tr­ng cÇu ý kiÕn: Tr­ng cÇu ý kiÕn cña 200 ng­êi lµm trong nghÒ kinh doanh ®a cÊp vµ 100 ng­êi trong nghÒ kinh doanh truyÒn thèng. Tæng céng ph¸t vÊn 300 phiÕu hái theo ph­¬ng ph¸p chän mÉu ngÉu nhiªn s¸c xuÊt Ph­¬ng ph¸p quan s¸t tham dù vµ kh«ng tham dù: Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn s©u: Pháng vÊn s©u 10 ng­êi, trong ®ã cã 7 ng­êi lµm kinh doanh ®a cÊp vµ 3 ng­êi lµm kinh doanh truyÒn thèng. C¬ së lý thuyÕt cña ®Ò tµi 1. Lý thuyÕt Macxit vÒ lao ®éng: 2. Lý thuyÕt vÒ céng ®ång cña G. Simmel 3.“TriÕt lý ®ång tiÒn” cña Georg Simmel (1858- 1918) 4.Lý thuyÕt vÒ vèn x· héi Mét sè kÕt luËn chÝnh cña ®Ò tµi Trong c«ng tr×nh nghiªn cøu nµy, chóng t«i ch­a ®ñ d÷ liÖu ®Ó ®­a ®Õn kÕt luËn r»ng kinh doanh ®a cÊp ®· t¹o c¬ së ®Ó gi¶m bít hiÖn t­îng mµ Marx gäi lµ “sù tha ho¸ cña lao ®éng” trong kinh tÕ hµng ho¸, hiÖn t­îng khiÕn con ng­êi ®èi lËp víi nhau trong lao ®éng. Nh÷ng kÕt luËn ë ®©y cã tÝnh gîi më b­íc ®Çu. Chóng t«i chØ ®Æt vÊn ®Ò “sù g¾n kÕt céng ®ång trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹i ViÖt Nam” víi 2 møc ®é nghiªn cøu: sù g¾n kÕt trong néi bé céng ®ång nghÒ nghiÖp vµ sù g¾n kÕt víi céng ®ång ngoµi nghÒ nghiÖp (gia ®×nh, x· héi). Träng t©m cña nghiªn cøu lµ sù g¾n kÕt bªn trong céng ®ång nh÷ng ng­êi lµm kinh doanh ®a cÊp. VÊn ®Ò nµy ®­îc soi chiÕu ë 2 khÝa c¹nh: g¾n kÕt trong c«ng viÖc vµ g¾n kÕt trong ®êi sèng. TÊt c¶ c¸c môc tiªu nghiªn cøu ®Òu nh»m gîi më nhËn thøc vÒ nh÷ng t¸c ®éng x· héi cña mét ph­¬ng thøc kinh doanh kh¸ míi mÎ ë ViÖt Nam ®èi víi ng­êi lao ®éng. Qua kh¶o s¸t c«ng ty cæ phÇn ViÖt Am trong t­¬ng quan ®èi s¸nh víi c«ng ty viÔn th«ng qu©n ®éi Viettel, b¸o c¸o ®· b­íc ®Çu lµm s¸ng tá mét vµi kh¸c biÖt ®¸ng chó ý vÒ møc ®é g¾n kÕt céng ®ång trong ®éi ngò ng­êi lao ®éng t¹i 2 c«ng ty, th«ng qua ®ã thÈm ®Þnh l¹i c¸c gi¶ thuyÕt ban ®Çu ®­a ra. Cô thÓ víi tõng gi¶ thuyÕt nh­ sau: - Gi¶ thuyÕt 1: “TÝnh g¾n kÕt céng ®ång trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp rÊt cao so víi nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng”. Gi¶ thuyÕt nµy ®­îc x¸c nhËn qua nhiÒu chØ b¸o vµ kÕt qu¶ ph©n tÝch s¸c xuÊt thèng kª. Trong ho¹t ®éng nghÒ nghiÖp, ng­êi lao ®éng t¹i c«ng ty ViÖt Am thÓ hiÖn c¸c chØ sè g¾n kÕt cao h¬n trong c¸c biÓu hiÖn ®­îc ®­a ra kh¶o s¸t lµ: + Møc ®é gÆp gì trao ®æi th«ng tin th­êng xuyªn h¬n + S½n sµng trao ®æi kinh nghiÖm víi ®ång nghiÖp h¬n, nhÊt lµ trao ®æi kinh nghiÖm víi ng­êi Ýt kinh nghiÖm h¬n m×nh, miÔn lµ ng­êi Êy “cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé” + Møc ®é t×m ®Õn nhau lóc khã kh¨n ho¹n n¹n cao h¬n + C¶m nhËn râ h¬n vÒ sù ®oµn kÕt g¾n bã trong c«ng ty - Gi¶ thuyÕt 2: “TÝnh g¾n kÕt céng ®ång trong ®êi sèng cña nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cao h¬n so víi nh÷ng ng­êi lao ®éng trong ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng”. C¸c chØ b¸o ®­îc ®­a ra xem xÐt ë néi dung nµy lµ: +Møc ®é th¨m hái lÉn nhau trong c¸c dÞp quan träng +Møc ®é gÆp gì nhau ngoµi c«ng viÖc +Sù s½n lßng gióp nhau lóc khã kh¨n +C¸c vÊn ®Ò vµ c¸ch thøc gi¶i quyÕt khã kh¨n C¸c kÕt qu¶ ph©n tÝch cho thÊy ë hÇu hÕt c¸c chØ b¸o, c¸c nhµ ph©n phèi ë c«ng ty ViÖt Am thÓ hiÖn sù tÝch cùc lín h¬n. Râ nhÊt lµ c¸c biÓu hiÖn: th­êng xuyªn tíi th¨m nhau lóc r¶nh rçi, t×m ®Õn nhau ®Ó t­ vÉn chuyÖn t×nh c¶m, c¸ch thøc gióp ®ì th× kh«ng chØ dõng l¹i ë l¾ng nghe lêi khuyªn mµ cßn gióp ®ì cô thÓ vµo t×nh huèng gÆp ph¶i - Gi¶ thuyÕt 3: “Nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh ®a cÊp cã sù g¾n bã víi céng ®ång x· héi xung quanh cao h¬n nh÷ng ng­êi tham gia kinh doanh truyÒn thèng”. §©y kh«ng ph¶i lµ träng t©m cña ®Ò tµi, nªn nã chØ ®­îc kh¶o s¸t víi møc ®é kh«ng cô thÓ l¾m, vµ xÐt trªn 2 ph­¬ng diÖn: g¾n bã víi gia ®×nh vµ g¾n bã víi m«i tr­êng x· héi xung quanh. Víi gi¶ thuyÕt nµy, nh÷ng kÕt qu¶ nhËn ®­îc cho thÊy kh«ng hoµn toµn ®óng. Cô thÓ lµ: + Møc ®é g¾n bã víi gia ®×nh, mÆc dï ®Òu cho kÕt qu¶ tÝch cùc ë c¶ 2 c«ng ty, nh­ng cã phÇn cao h¬n ë c«ng ty Viettel. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn ë chç cã nhiÒu ng­êi lµm ë Viettel c¶m thÊy c«ng viÖc khiÕn m×nh g¾n bã víi gia ®×nh h¬n lµ nh÷ng ng­êi lµm ë ViÖt Am. +Møc ®é g¾n bã víi céng ®ång x· héi xung quanh th× thÓ hiÖn râ h¬n ®èi víi c¸c nhµ ph©n phèi c«ng ty ViÖt Am. BiÓu hiÖn cô thÓ lµ c¶m gi¸c “yªu mÕn” khi nghÜ vÒ mäi ng­êi xung quanh chiÕm tû lÖ cao trong c¸c c©u tr¶ lêi. Chóng t«i cã ®­a ra gi¶i thÝch cho tÝnh kh«ng ®ång nhÊt nµy trong nhËn thøc cña c¸c nhµ ph©n phèi ViÖt Am lµ do ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp cßn rÊt míi ë ViÖt Nam, ch­a cã nhiÒu ng­êi hiÓu vÒ nã, l¹i ®· tõng bÞ “d¸n nh·n” lµ lõa ®¶o, nªn nh÷ng ng­êi tham gia hÇu hÕt ®Òu kh«ng nhËn ®­îc sù ñng hé cña gia ®×nh ë thêi ®iÓm ban ®Çu. Tíi thêi ®iÓm hiÖn t¹i ng­êi th©n cña hä ®· hiÓu râ h¬n, thËm chÝ ñng hé rÊt nhiÖt t×nh, cã nh÷ng “®¹i gia ®×nh” cïng tham gia. Nh­ng cã lÏ ®©y còng lµ lý do khiÕn nhiÒu ng­êi ch­a tho¶i m¸i khi ph¶i hµi hoµ gi÷a c«ng viÖc vµ gia ®×nh, hay nãi c¸ch kh¸c c«ng viÖc víi hä vÉn lµ mét c¸i g× ®ã trë ng¹i víi sù hoµ hîp trong gia ®×nh. Tuy nhiªn, víi kÕt qu¶ ®· cã ch­a thÓ kÕt luËn lµ ph­¬ng thøc kinh doanh ®a cÊp t¹o ra sù g¾n kÕt céng ®ång ngoµi nghÒ nghiÖp cao h¬n ph­¬ng thøc kinh doanh truyÒn thèng, mÆc dï chóng t«i rÊt coi träng chØ b¸o “khi nghÜ vÒ mäi ng­êi xung quanh «ng/bµ th­êng cã c¶m xóc g×”. ThiÕt nghÜ r»ng c¸ch nh×n nhËn vÒ cuéc sèng lµ nguån gèc cho mäi hµnh ®éng cña mét c¸ nh©n, nÕu anh ta cã th¸i ®é hoµ hîp víi m«i tr­êng xung quanh th× hµnh ®éng còng sÏ nh­ vËy. Bëi thÕ, chØ b¸o nµy mang tÝnh gîi më cao h¬n vÒ xu thÕ g¾n kÕt céng ®ång x· héi so víi chØ b¸o vÒ thùc tr¹ng hoµ hîp trong gia ®×nh hiÖn nay. Víi gi¶ thiÕt nµy, chóng t«i chê ®îi nh÷ng nghiªn cøu s©u h¬n sÏ lµm s¸ng tá. Khi xem xÐt trong néi bé c¸c nhµ ph©n phèi c«ng ty ViÖt Am, chóng t«i thÊy cã mét sè kh¸c biÖt quan träng gi÷a c¸c nhãm nhµ ph©n phèi kh¸c nhau: +Nhãm tuæi 35- 60 thÓ hiÖn møc ®é g¾n kÕt céng ®ång tÝch cùc nhÊt ë hÇu hÕt c¸c khÝa c¹nh, do ®©y lµ nhãm “sung søc”, cã g¸nh nÆng vµ tr¸ch nhiÖm gia ®×nh lín nhÊt. Hä còng ý thøc râ nhÊt vÒ b¶n chÊt nghÒ nghiÖp mµ m×nh ®ang lµm +Nhãm c¸c nhµ ph©n phèi nam vµ n÷ kh«ng cã kh¸c biÖt ®¸ng kÓ, tuy nhiªn nhãm c¸c nhµ ph©n phèi nam cã xu h­íng g¾n kÕt cao h¬n, thÓ hiÖn qua hÇu hÕt c¸c chØ b¸o +So s¸nh gi÷a nh÷ng ng­êi chØ lµm mét c«ng viÖc ë ViÖt Am vµ nh÷ng ng­êi hiÖn ®ang cã lµm c«ng viÖc kh¸c n÷a th× thÊy r»ng chÝnh nh÷ng ng­êi hiÖn ®ang lµm nhiÒu c«ng viÖc l¹i cã møc ®é g¾n kÕt cao h¬n h¼n. §©y lµ mét kÕt qu¶ thó vÞ gîi më cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo. B­íc ®Çu chóng t«i cho r»ng cã thÓ do tr¶i nghiÖm nhiÒu m«i tr­êng lµm viÖc kh¸c nhau nªn hä hiÓu vµ ®¸nh gi¸ cao sù g¾n kÕt h¬n. Cã mét ®iÒu thó vÞ n÷a ë ®©y lµ, qua quan s¸t thùc tÕ kÕt hîp pháng vÊn s©u ng­êi nghiªn cøu nhËn thÊy nh÷ng ng­êi chØ lµm cho ViÖt Am, hay cßn gäi lµ “nh÷ng ng­êi kinh doanh m¹ng chuyªn nghiÖp” th× thu nhËp còng nh­ hiÖu qu¶ c«ng viÖc cao h¬n nhiÒu so víi nh÷ng ng­êi coi nã lµ mét c«ng viÖc “lµm thªm”, mét nghÒ “tay tr¸i”. Nh­ vËy, tÝnh g¾n kÕt céng ®ång kh«ng ph¶i lµ hÖ qu¶ trùc tiÕp cña thu nhËp c¸ nh©n. - Gi¶ thuyÕt 4: “Sù chia sÎ quyÒn lîi cña m« h×nh kinh doanh ®a cÊp lµ nguyªn nh©n chÝnh t¸c ®éng ®Õn tÝnh g¾n kÕt céng ®ång cña nh÷ng ng­êi tham gia” Gi¶ thuyÕt nµy kh«ng ®­îc kiÓm chøng b»ng b¶ng hái hay xö lý thèng kª, mµ th«ng qua nghiªn cøu ®Þnh tÝnh. Ch­¬ng cuèi cña b¸o c¸o cã ®Ò cËp ®Õn nhiÒu nguyªn nh©n: m« h×nh ph©n chia lîi nhuËn, ph­¬ng ph¸p tæ chøc lao ®éng vµ c¸ch x©y dùng quan hÖ lao ®éng. Theo chóng t«i tÊt c¶ c¸c c¸c yÕu tè nµy ®Òu gãp phÇn t¹o ra sù kh¸c biÖt gi÷a hai ph­¬ng thøc kinh doanh, nh­ng m« h×nh ph©n chia lîi nhuËn chÝnh lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n nhÊt, kÐo theo c¸ch tæ chøc lao ®éng vµ x©y dùng quan hÖ lao ®éng cho phï hîp víi nã. Sù h­ëng lîi d©y chuyÒn chÝnh lµ m¾t xÝch x©u chuçi c¸c c¸ nh©n l¹i víi nhau, g¾n bã hä l¹i trªn cïng mét con thuyÒn, cïng thµnh c«ng cïng thÊt b¹i, ®iÒu nµy thóc ®Èy sù t­¬ng trî. H¬n n÷a, khi lîi Ých ®­îc ®Èy tõ d­íi lªn thay v× tõ trªn xuèng th× c¸c mèi quan hÖ trë nªn b×nh ®¶ng h¬n bao giê hÕt gi÷a “l·nh ®¹o” vµ “nh©n viªn”, “cÊp trªn” vµ “cÊp d­íi”. C¬ së b×nh ®¼ng nµy còng lµ mét yÕu tè khiÕn c¸c mèi g¾n kÕt thªm bÒn chÆt. Ph¸t hiÖn t©m ®¾c nhÊt cña t«i tõ b¸o c¸o nµy lµ: sù chuyÓn ho¸ tõ g¾n kÕt trong kinh tÕ sang g¾n kÕt trong ®êi sèng lµ mét hiÖn t­îng thùc tÕ trong céng ®ång nghÒ nghiÖp kinh doanh ®a cÊp. Trong bèi c¶nh “vèn x· héi” ®ang trë thµnh mét thø vèn quan träng ngang tÇm víi vèn tiÒn tÖ vµ vèn con ng­êi, ®ång thêi nhÞp sèng hiÖn ®¹i d­êng nh­ lµm ®øt g·y c¸c mèi g¾n kÕt t×nh c¶m gi÷a c¸c c¸ nh©n th× ®©y lµ mét t¸c ®éng rÊt ®¸ng chó ý mµ ph­¬ng thøc kinh doanh nµy ®em l¹i. II.KhuyÕn nghÞ Tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu bªn trªn, chóng t«i cã mét sè khuyÕn nghÞ nh­ sau: 1. §èi víi c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®a cÊp: CÇn hiÓu râ lîi thÕ cña m×nh lµ nguån “vèn x· héi” rÊt m¹nh ®Ó ph¸t triÓn. Ph­¬ng thøc kinh doanh nµy cã thÓ ®em l¹i c¬ héi cho rÊt nhiÒu ng­êi c¶i thiÖn ®êi sèng, ®ång thêi gãp phÇn vµo sù tiÕn bé x· héi. Tuy nhiªn, mÆt m¹nh nµy còng Èn chøa nguy c¬ khi søc m¹nh cña sù cè kÕt kh«ng ®i liÒn víi c¸c dßng s¶n phÈm tèt. Thêi gian qua cã nhiÒu c«ng ty kinh doanh theo m¹ng ®· lîi dông hÖ thèng ph©n phèi ®Æc biÖt nhanh nh¹y cña m×nh ®Ó b¸n c¸c mÆt hµng kh«ng ®¶m b¶o, lµm thiÖt h¹i ng­êi dïng, ®ång thêi lµm mÊt uy tÝn ngµnh nghÒ. Do ®ã, c¸c doanh nghiÖp kinh doanh theo m¹ng cÇn nªu cao ®¹o ®øc kinh doanh kÕt hîp víi ph¸t huy søc m¹nh cè kÕt néi t¹i cña m×nh ®Ó cã thÓ tån t¹i bÒn v÷ng trong m«i tr­êng c¹nh tranh. 2. §èi víi c¸c doanh nghiÖp kinh doanh truyÒn thèng: HiÖn t¹i m« h×nh ph©n phèi nµy vÉn gi÷ vai trß chñ lùc trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, nh­ng ®ang bÞ c¹nh tranh bëi ph­¬ng thøc ph©n phèi míi lµ kinh doanh ®a cÊp, ®ång thêi cßn cã nhiÒu ph­¬ng thøc kh¸c nh­ b¸n hµng qua m¹ng (Internet), nh­îng quyÒn kinh doanh (Franchise). ViÖc cñng cè g¾n kÕt nh©n viªn trong tõng doanh nghiÖp kh«ng chØ mang ý nghÜa x· héi mµ ¶nh h­ëng ngay tíi hiÖu qu¶ kinh doanh cña doanh nghiÖp ®ã. §· cã nhiÒu doanh nghiÖp ý thøc ®­îc ®iÒu nµy vµ x©y dùng tinh thÇn g¾n kÕt nh­ mét nÐt v¨n ho¸ doanh nghiÖp, nh­ng cÇn ph¶i chó träng ®Èy m¹nh ®iÒu nµy h¬n n÷a. 3. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ: HiÖn nay ®· cã c¸c v¨n b¶n ph¸p quy c«ng nhËn kinh doanh ®a cÊp lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh hîp ph¸p, nh­ng hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®a cÊp vÉn bÞ xÕp vµo “bªn lÒ” c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­, hç trî hay b×nh xÐt. Víi t¸c ®éng x· héi tÝch cùc mµ kinh doanh ®a cÊp cã thÓ t¹o ra, c¸c c¬ quan qu¶n lý kinh tÕ cÇn quan t©m h¬n tíi viÖc cã c¸c chÝnh s¸ch hîp lý ph¸t triÓn m« h×nh nµy, ®ång thêi kiÒm chÕ nh÷ng mÆt tr¸i cã thÓ cã tõ chÝnh b¶n chÊt cña ngµnh nghÒ. 4. §èi víi c¸c nhµ nghiªn cøu x· héi häc, t©m lý häc, kinh tÕ häc: Chóng t«i mong muèn cã nhiÒu nghiªn cøu s©u s¾c h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy, nhÊt lµ ë c¸c khÝa c¹nh mµ b¸o c¸o míi chØ gîi më, ch­a chøng minh ®Çy ®ñ. Tõ ®ã cã thÓ t¹o ra nh÷ng tri thøc khoa häc míi phôc vô cho viÖc nghiªn cøu céng ®ång, ®ång thêi ®Þnh h­íng d­ luËn x· héi hiÖn ®ang cßn nhiÒu luång ý kiÕn kh¸c nhau vÒ ph­¬ng thøc kinh doanh nµy. Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Khoa X· héi häc PhiÕu hái ý kiÕn KÝnh th­a «ng/bµ! ¤ng/ bµ ®ang cÇm trªn tay phiÕu hái ý kiÕn vÒ mét sè vÊn ®Ò c«ng viÖc vµ cuéc sèng cña ng­êi lµm kinh doanh. PhiÕu hái nµy chØ nh»m môc ®Ých khoa häc. V× thÕ, chóng t«i rÊt mong «ng bµ tr¶ lêi ®Çy ®ñ, ch©n thµnh c¸c c©u hái theo chØ dÉn. ¤ng/ bµ kh«ng ph¶i ghi tªn vµo phiÕu! Ch©n thµnh c¶m ¬n sù hîp t¸c gióp ®ì cña «ng/ bµ! C©u 1: Theo «ng/bµ, ®Ó mét doanh nghiÖp ph¸t triÓn tèt trong bèi c¶nh hiÖn nay th× sù ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a c¸c thµnh viªn doanh nghiÖp cã quan träng kh«ng? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. RÊt quan träng '2. Quan träng '3. Kh«ng quan träng l¾m '4. Kh«ng quan träng C©u 2: ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Th­êng xuyªn '2. ThØnh tho¶ng '3. HiÕm khi '4. Kh«ng bao giê C©u 3: NÕu/«ng bµ cã trao ®æi kinh nghiÖm c«ng viÖc, xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt «ng/bµ th­êng trao ®æi víi ai? (cã thÓ chän nhiÒu ph­¬ng ¸n) 'Víi nh÷ng ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh 'Víi nh÷ng ng­êi Ýt kinh nghiÖm h¬n m×nh vµ cÇn ®­îc gióp ®ì 'Víi nh÷ng ng­êi m×nh c¶m thÊy thÝch 'Víi nh÷ng ng­êi liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh 'Víi nh÷ng ng­êi mµ «ng bµ cho lµ cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé '§èi t­îng kh¸c C©u 4: Khi gÆp khã kh¨n trong c«ng viÖc, «ng/bµ th­êng t×m ®Õn sù gióp ®ì cña ai? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Tù m×nh gi¶i quyÕt '2. Nhê b¹n ngoµi c«ng ty '3. Nhê b¹n trong c«ng ty '4. Nhê ng­êi qu¶n lý cÊp trªn '5. Nhê ng­êi th©n trong gia ®×nh C©u 5: §iÒu g× khiÕn «ng bµ hµi lßng nhÊt víi c«ng viÖc hiÖn nay? (cã thÓ chän nhiÒu ph­¬ng ¸n) '1. L­¬ng cao '2. Phï hîp víi søc khoÎ '3. Ph¸t huy ®­îc n¨ng lùc b¶n th©n '4. Phï hîp víi tr×nh ®é, së thÝch '5. M«i tr­êng lµm viÖc ®oµn kÕt g¾n bã '6. Thu nhËp æn ®Þnh '7. Cã uy tÝn x· héi '8. Lý do kh¸c C©u 6: §ång nghiÖp cña «ng/bµ cã bao giê ®Ò nghÞ «ng/bµ gióp ®ì trong c«ng viÖc kh«ng? '1.Th­êng xuyªn '2. ThØnh tho¶ng '3. Kh«ng bao giê C©u 7: Theo «ng/bµ, trong m«i tr­êng kinh doanh hiÖn nay, mét ng­êi muèn thµnh c«ng cã cÇn “kh¶ n¨ng céng t¸c” víi ng­êi kh¸c kh«ng? '1. RÊt cÇn '2. CÇn '3. Kh«ng cÇn l¾m '4. Kh«ng cÇn C©u 8: ¤ng/bµ ®¸nh gi¸ thÕ nµo vÒ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh víi ®ång nghiÖp? '1. Tèt '2. Kh«ng tèt l¾m '3. Kh«ng tèt '4. T«i ch¼ng quan t©m ®Õn ®iÒu ®ã C©u 9: ¤ng/bµ cã cho r»ng h×nh ¶nh cña «ng/bµ ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn cña c«ng ty kh«ng? '1.Cã '2. Kh«ng C©u 10: Xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt ngoµi giê lµm viÖc, «ng/bµ cã ®i ch¬i víi c¸c ®ång nghiÖp kh«ng? (h·y nghÜ vÒ 5 ng­êi mµ «ng bµ trùc tiÕp lµm viÖc cïng hµng ngµy) '1. Kh«ng bao giê '2. Vµi lÇn trong mét n¨m '3. Vµi lÇn trong mét th¸ng '4. Vµi lÇn trong mét tuÇn '5. Hµng ngµy C©u 11: H·y ®¸nh dÊu vµo nh÷ng dÞp mµ mäi ng­êi trong c«ng ty «ng/bµ th­êng ®Õn th¨m lÉn nhau trong c¸c dÞp d­íi ®©y: '1. LÔ tÕt '2. C­íi hái '3. Sinh nhËt '4. Tang ma '5. Giç ch¹p '6. X©y nhµ, mua nhµ '7. Lóc r¶nh rçi '8. Mua s¾m c¸c tµi s¶n gi¸ trÞ '9. Nh÷ng dÞp kh¸c C©u 12: Trong cuéc sèng ai còng cã nh÷ng lóc gÆp khã kh¨n. Cã bao giê «ng/bµ nhê ®Õn sù gióp ®ì cña nh÷ng ng­êi cïng lµm viÖc trong c«ng ty kh«ng? '1. Cã '2. Kh«ng NÕu «ng/bµ chän ph­¬ng ¸n “cã” xin vui lßng tr¶ lêi c©u 13 vµ c©u 14 C©u 13: ¤ng/bµ th­êng nhê ®ång nghiÖp gióp ®ì trong c¸c vÊn ®Ò nµo sau ®©y? (cã thÓ chän 1 hoÆc nhiÒu ph­¬ng ¸n) '1. TiÒn b¹c '2. Xö lý c«ng viÖc '3. C¸ch ®èi nh©n xö thÕ '4. ChuyÖn t×nh c¶m yªu ®­¬ng '5. C¸c v­íng m¾c trong gia ®×nh '6. Suy nghÜ, quan ®iÓm sèng C©u 14: ¤ng/bµ th­êng nhê ®ång nghiÖp gióp ®ì b»ng c¸ch nµo? (chän 1 ph­¬ng ¸n) 'L¾ng nghe ý kiÕn, quan ®iÓm cña hä '§Ò nghÞ hä cïng trao ®æi t×m gi¶i ph¸p 'Nhê hä tham gia gióp ®ì vµo t×nh huèng cô thÓ C©u 15: Xin «ng/bµ cho biÕt c¶m nhËn cña «ng/bµ vÒ møc ®é ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a nh÷ng ng­êi cïng lµm viÖc trong c«ng ty «ng/bµ? '1. RÊt g¾n bã '2. G¾n bã '3. B×nh th­êng '4. Kh«ng g¾n bã l¾m '5. Kh«ng g¾n bã '6. Khã nãi C©u 16: ¤ng/bµ h·y chän 1 trong c¸c nhËn ®Þnh sau ®©y m« t¶ ®óng nhÊt suy nghÜ cña «ng/bµ vÒ c«ng viÖc cña m×nh: 'C«ng viÖc chØ ®Ó nu«i sèng/ hç trî kinh tÕ cho gia ®×nh 'C«ng viÖc gióp t«i thÊy yªu vµ g¾n bã víi gia ®×nh h¬n 'C«ng viÖc khiÕn t«i ®­îc nÓ träng trong gia ®×nh '§«i khi c«ng viÖc cña t«i khiÕn kh«ng khÝ gia ®×nh kh«ng vui vÎ l¾m 'T«i c¶m thÊy c¨ng th¼ng khi ph¶i hoµ hîp gi÷a c«ng viÖc vµ gia ®×nh C©u 17: Khi nghÜ vÒ mäi ng­êi xung quanh (ngoµi b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, ng­êi th©n), «ng bµ th­êng cã c¶m xóc g×? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Lo sî '2. C¶nh gi¸c '3. Bùc béi '4. Tù tin '5. Yªu mÕn '6. Khinh bØ '7. GhÐt '8. Kh«ng cã c¶m xóc g× C©u 18. Xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt mét sè th«ng tin vÒ b¶n th©n - 18.1. Tuæi: '1. 60 - 18.2. Giíi tÝnh '1. Nam '2. N÷ - 18.3. Thêi gian lµm viÖc t¹i c«ng ty: '1. < 1 n¨m '2. 1 n¨m- 3 n¨m '3.Trªn 3 n¨m - 18.4. Ngoµi c«ng viÖc t¹i c«ng ty hiÖn nay, «ng/bµ cã lµm c«ng viÖc nµo kh¸c n÷a kh«ng? '1. Cã '2. Kh«ng -18.5. L­¬ng th¸ng trung b×nh cña «ng/bµ lµ.........................VN§ Xin ch©n thµnh c¶m ¬n «ng/bµ! Tr­êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n Khoa X· héi häc PhiÕu hái ý kiÕn KÝnh th­a «ng/bµ! ¤ng/ bµ ®ang cÇm trªn tay phiÕu hái ý kiÕn vÒ mét sè vÊn ®Ò c«ng viÖc vµ cuéc sèng cña ng­êi lµm kinh doanh. PhiÕu hái nµy chØ nh»m môc ®Ých khoa häc. V× thÕ, chóng t«i rÊt mong «ng bµ tr¶ lêi ®Çy ®ñ, ch©n thµnh c¸c c©u hái theo chØ dÉn. ¤ng/ bµ kh«ng ph¶i ghi tªn vµo phiÕu! Ch©n thµnh c¶m ¬n sù hîp t¸c gióp ®ì cña «ng/ bµ! C©u 1: Theo «ng/bµ, ®Ó mét doanh nghiÖp ph¸t triÓn tèt trong bèi c¶nh hiÖn nay th× sù ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a c¸c thµnh viªn doanh nghiÖp cã quan träng kh«ng? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. RÊt quan träng '2. Quan träng '3. Kh«ng quan träng l¾m '4. Kh«ng quan träng C©u 2: ¤ng/bµ cã hay trao ®æi kinh nghiÖm lµm viÖc víi nh÷ng ng­êi cïng lµm trong c«ng ty kh«ng? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Th­êng xuyªn '2. ThØnh tho¶ng '3. HiÕm khi '4. Kh«ng bao giê C©u 3: NÕu/«ng bµ cã trao ®æi kinh nghiÖm c«ng viÖc, xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt «ng/bµ th­êng trao ®æi víi ai? (cã thÓ chän nhiÒu ph­¬ng ¸n) 'Víi nh÷ng ng­êi cã nhiÒu kinh nghiÖm h¬n m×nh 'Víi nh÷ng ng­êi Ýt kinh nghiÖm h¬n m×nh vµ cÇn ®­îc gióp ®ì 'Víi nh÷ng ng­êi m×nh c¶m thÊy thÝch 'Víi nh÷ng ng­êi liªn quan trùc tiÕp ®Õn hiÖu qu¶ c«ng viÖc cña m×nh 'Víi nh÷ng ng­êi mµ «ng bµ cho lµ cã n¨ng lùc, dÔ tiÕn bé '§èi t­îng kh¸c C©u 4: Khi gÆp khã kh¨n trong c«ng viÖc, «ng/bµ th­êng t×m ®Õn sù gióp ®ì cña ai? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Tù m×nh gi¶i quyÕt '2. Nhê b¹n ngoµi c«ng ty '3. Nhê b¹n trong c«ng ty '4. Nhê ng­êi qu¶n lý cÊp trªn '5. Nhê ng­êi th©n trong gia ®×nh C©u 5: §iÒu g× khiÕn «ng bµ hµi lßng nhÊt víi c«ng viÖc hiÖn nay? '1. L­¬ng cao '2. Phï hîp víi søc khoÎ '3. Ph¸t huy ®­îc n¨ng lùc b¶n th©n '4. Phï hîp víi tr×nh ®é, së thÝch '5. M«i tr­êng lµm viÖc ®oµn kÕt g¾n bã '6. Thu nhËp æn ®Þnh '7. Cã uy tÝn x· héi '8. Lý do kh¸c C©u 6: §ång nghiÖp cña «ng/bµ cã bao giê ®Ò nghÞ «ng/bµ gióp ®ì trong c«ng viÖc kh«ng? '1.Th­êng xuyªn '2. ThØnh tho¶ng '3. Kh«ng bao giê C©u 7: Theo «ng/bµ, trong m«i tr­êng kinh doanh hiÖn nay, mét ng­êi muèn thµnh c«ng cã cÇn “kh¶ n¨ng céng t¸c” víi ng­êi kh¸c kh«ng? '1. RÊt cÇn '2. CÇn '3. Kh«ng cÇn l¾m '4. Kh«ng cÇn C©u 8: ¤ng/bµ ®¸nh gi¸ thÕ nµo vÒ kh¶ n¨ng céng t¸c cña m×nh víi ®ång nghiÖp? '1. Tèt '2. Kh«ng tèt l¾m '3. Kh«ng tèt '4. T«i ch¼ng quan t©m ®Õn ®iÒu ®ã C©u 9: ¤ng/bµ cã cho r»ng h×nh ¶nh cña «ng/bµ ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn cña c«ng ty kh«ng? '1.Cã '2. Kh«ng (G¾n kÕt trong ®êi sèng) C©u 10: Xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt ngoµi giê lµm viÖc, «ng/bµ cã ®i ch¬i víi c¸c ®ång nghiÖp kh«ng? (h·y nghÜ vÒ 5 ng­êi mµ «ng bµ trùc tiÕp lµm viÖc cïng hµng ngµy) '1. Kh«ng bao giê '2. Vµi lÇn trong mét n¨m '3. Vµi lÇn trong mét th¸ng '4. Vµi lÇn trong mét tuÇn '5. Hµng ngµy C©u 11: H·y ®¸nh dÊu vµo nh÷ng dÞp mµ mäi ng­êi trong c«ng ty «ng/bµ th­êng hái th¨m lÉn nhau trong c¸c dÞp d­íi ®©y: '1. LÔ tÕt '2. C­íi hái '3. Sinh nhËt '4. Tang ma '5. Giç ch¹p '6. X©y nhµ, mua nhµ '7. Lóc r¶nh rçi '8. Mua s¾m c¸c tµi s¶n gi¸ trÞ '9. Nh÷ng dÞp kh¸c C©u 12: Trong cuéc sèng ai còng cã nh÷ng lóc gÆp khã kh¨n. Cã bao giê «ng/bµ nhê ®Õn sù gióp ®ì cña nh÷ng ng­êi cïng lµm viÖc trong c«ng ty kh«ng? '1. Cã '2. Kh«ng NÕu «ng/bµ chän ph­¬ng ¸n “cã” xin vui lßng tr¶ lêi c©u 13 vµ c©u 14 C©u 13: ¤ng/bµ th­êng nhê ®ång nghiÖp gióp ®ì trong c¸c vÊn ®Ò nµo sau ®©y? (cã thÓ chän 1 hoÆc nhiÒu ph­¬ng ¸n) '1. TiÒn b¹c '2. Xö lý c«ng viÖc '3. C¸ch ®èi nh©n xö thÕ '4. ChuyÖn t×nh c¶m yªu ®­¬ng '5. C¸c v­íng m¾c trong gia ®×nh '6. Suy nghÜ, quan ®iÓm sèng '7. C¸c vÊn ®Ò kh¸c C©u 14: ¤ng/bµ th­êng nhê ®ång nghiÖp gióp ®ì b»ng c¸ch nµo? 'L¾ng nghe ý kiÕn, quan ®iÓm cña hä '§Ò nghÞ hä cïng trao ®æi t×m gi¶i ph¸p 'Nhê hä tham gia gióp ®ì vµo t×nh huèng cô thÓ C©u 15: Xin «ng/bµ cho biÕt c¶m nhËn cña «ng/bµ vÒ møc ®é ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a nh÷ng ng­êi cïng lµm viÖc trong c«ng ty «ng/bµ? '1. RÊt g¾n bã '2. G¾n bã '3. B×nh th­êng '4. Kh«ng g¾n bã l¾m '5. Kh«ng g¾n bã '6. Khã nãi (G¾n bã víi gia ®×nh vµ x· héi) C©u 16: ¤ng/bµ h·y chän 1 trong c¸c nhËn ®Þnh sau ®©y m« t¶ ®óng nhÊt suy nghÜ cña «ng/bµ vÒ c«ng viÖc cña m×nh: 'C«ng viÖc chØ ®Ó nu«i sèng/ hç trî kinh tÕ cho gia ®×nh 'C«ng viÖc gióp t«i thÊy yªu vµ g¾n bã víi gia ®×nh h¬n 'C«ng viÖc khiÕn t«i ®­îc nÓ träng trong gia ®×nh '§«i khi c«ng viÖc cña t«i khiÕn kh«ng khÝ gia ®×nh kh«ng vui vÎ l¾m 'T«i c¶m thÊy c¨ng th¼ng khi ph¶i hoµ hîp gi÷a c«ng viÖc vµ gia ®×nh C©u 17: Khi nghÜ vÒ mäi ng­êi xung quanh (ngoµi b¹n bÌ, ®ång nghiÖp, ng­êi th©n), «ng bµ th­êng cã c¶m xóc g×? (chän 1 ph­¬ng ¸n) '1. Lo sî '2. C¶nh gi¸c '3. Bùc béi '4. Tù tin '5. Yªu mÕn '6. Khinh bØ '7. GhÐt '8. Kh«ng cã c¶m xóc g× C©u 18. Xin «ng/bµ vui lßng cho biÕt mét sè th«ng tin vÒ b¶n th©n - 18.1. Tuæi: '1. 60 - 18.2. Giíi tÝnh '1. Nam '2. N÷ - 18.3. Thêi gian lµm viÖc t¹i c«ng ty: '1. < 1 n¨m '2. 1 n¨m- 3 n¨m '3. Trªn 3 n¨m - 18.4. Ngoµi c«ng viÖc t¹i c«ng ty hiÖn nay, «ng/bµ cã lµm c«ng viÖc nµo kh¸c n÷a kh«ng? '1. Cã '2. Kh«ng -18.5. L­¬ng th¸ng trung b×nh cña «ng/bµ lµ.........................VN§ Xin ch©n thµnh c¶m ¬n «ng/bµ! ._.