Sử dụng phần mềm Activinspire thiết kế bài lên lớp phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lê Thị Thơ LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Lê Thị Thơ Chuyên ngành: Lí luận và phương pháp dạy học môn hoá học Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. Trang Thị Lân Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn chúng tôi đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình từ nhiều phía. Chúng tôi xin bày tỏ sự biết ơn chân thành và sâu sắc đến: Cô giáo TS. Trang Thị Lân, cô hướng dẫn khoa học của luận văn. Người đã tận tình chỉ bảo để tôi xác định hướng đi phù hợp khi làm đề cương và đã hết sức vất vả vì chúng tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Các thầy cô giáo trong Khoa Hóa trường Đại học Sư phạm thành phố Hồ Chí Minh, trường Đại học Khoa học Tự nhiên và trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Những thầy cô đã giảng dạy, đào tạo và hướng dẫn chúng tôi trong suốt khóa học. Các thầy cô giáo làm công tác quản lý ở khoa Hóa và phòng Sau đại học. Những người đã tạo điều kiện thuận lợi về mặt thủ tục, qui định, qui chế học tập nhằm giúp chúng tôi hoàn thành luận văn đúng thời gian quy định. Thầy giáo PGS. TS. Trịnh Văn Biều, nguyên Trưởng khoa Hoá trường Đại học Sư phạm Tp. HCM, người thầy không những đã dẫn dắt chúng tôi những bước đi đầu tiên trong lĩnh vực nghiên cứu khoa học mà còn luôn luôn quan tâm và chỉ bảo chúng tôi trong quá trình làm luận văn . Xin gởi lời cám ơn đến các thầy cô giáo và các em học sinh trường THPT Hòa Bình tỉnh An Giang, trường THPT Hà Huy Tập và trường THPT Phan Bội Châu tỉnh Khánh Hòa đã tạo điều kiện để chúng tôi hoàn thành tốt đợt thực nghiệm sư phạm. Xin gửi lời cảm ơn chân thành và tình thân ái đến các bạn cùng lớp Cao học hóa khóa 19, những đồng nghiệp, những người đã cùng chúng tôi trao đổi và chia sẻ những khó khăn, kinh nghiệm trong suốt quá trình học tập cũng như trong thời gian thực hiện luận văn. Chúng tôi cũng xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến các anh chị ở công ty cổ phần mạng trực tuyến Việt Sin, trung tâm nghiên cứu và ứng dụng công nghệ giáo dục số VSIONGLOBAL, những người đã nhiệt tình giúp đỡ tôi. Cuối cùng con xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến gia đình đã luôn luôn động viên, khuyến khích và tạo điều kiện thuận lợi nhất cho con hoàn thành tốt luận văn của mình Tác giả Lê Thị Thơ MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ..................................................................................... 3 MỤC LỤC ........................................................................................... 4 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................... 7 DANH MỤC CÁC BẢNG ................................................................. 8 DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................ 10 MỞ ĐẦU ........................................................................................... 12 1. Lí do chọn đề tài ............................................................................................ 12 2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 12 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu .............................................................. 13 4. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 13 5. Phạm vi nghiên cứu ....................................................................................... 13 6. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 13 7. Đóng góp mới của đề tài ............................................................................... 14 8. Giả thuyết khoa học ....................................................................................... 14 Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .... 15 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu. ................................................................... 15 1.2. Cơ sở lí luận về phương pháp dạy học ....................................................... 17 1.2.1. Phương pháp dạy học .............................................................................. 17 1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học ..................................................................... 17 1.2.3. Đổi mới PPDH với sự hỗ trợ của CNTT ...................................................... 24 1.3. Cơ sở lý thuyết về bài lên lớp ..................................................................... 25 1.3.1. Khái niệm về bài lên lớp [16, tr.258] ........................................................... 25 1.3.2. Cấu trúc bài lên lớp ...................................................................................... 26 1.3.3. Các kiểu bài lên lớp khi dạy môn hóa học ở trường THPT ......................... 27 1.4. Phần mềm ActivInspire .............................................................................. 28 1.4.1. Khái quát về phần mềm [35] ........................................................................ 28 1.4.2. Các thao tác cơ bản để sử dụng phần mềm ActivInspire ............................. 31 1.4.3. Thuộc tính và hiệu ứng tương tác thường dùng ........................................... 32 1.4.4. Các kĩ năng khác trong phần mềm ActivInspire .......................................... 34 1.5. Thực trạng việc sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy và học hóa học ở trường THPT .................................................................................................. 36 1.5.1. Mục đích điều tra .................................................................................... 36 1.5.3. Đối tượng điều tra ................................................................................... 36 1.5.4. Nội dung điều tra ..................................................................................... 36 Chương 2. SỬ DỤNG PHẦN MỀM ACTIVINSPIRE THIẾT KẾ BÀI LÊN LỚP PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ, LỚP 11, CHƯƠNG TRÌNH NÂNG CAO, Ở TRƯỜNG THPT .................................... 41 2.1. Vị trí, nội dung và PPDH phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao ...................................................................................................................... 41 2.1.1. Vị trí và kế hoạch giảng dạy ......................................................................... 41 2.1.2. Nội dung phần hóa học vô cơ lớp 11, chương trình nâng cao ..................... 41 2.1.3. Nguyên tắc dạy học 2 chương “Nhóm nitơ” và “Nhóm cacbon” [20, tr. 87] ................................................................................................................................ 47 2.1.4. Phương pháp dạy học 2 chương “Nhóm nitơ” và “Nhóm cacbon” [20, tr. 91] ................................................................................................................................ 48 2.2. Nguyên tắc lựa chọn và thiết kế BLL bằng phần mềm ActivInspire ......... 49 2.2.1. Nguyên tắc lựa chọn bài (4 nguyên tắc) ....................................................... 49 2.2.2. Nguyên tắc thiết kế bài lên lớp (6 nguyên tắc) ............................................ 50 2.3. Qui trình thiết kế bài lên lớp (7 bước) ........................................................ 50 2.4. Hệ thống bài lên lớp thiết kế với phần mềm ActivInspire ......................... 51 2.5. Sử dụng bài lên lớp trong hệ thống dạy học tương tác .............................. 87 2.5.1. Phối hợp các phương pháp dạy học khi sử dụng bài lên lớp........................ 87 2.5.2. Kết hợp với các phương tiện dạy học khi sử dụng bài lên lớp ..................... 87 Chương 3. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ....................................... 89 3.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................ 89 3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ............................................................. 89 3.3. Tiến hành thực nghiệm ............................................................................... 89 3.4. Phương pháp xử lí kết quả thực nghiệm .................................................... 90 3.5. Kết quả thực nghiệm .................................................................................. 93 3.5.1. Kết quả định tính .......................................................................................... 93 3.5.2. Kết quả định lượng ....................................................................................... 97 3.6. Phân tích kết quả thực nghiệm ................................................................. 115 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ....................................................... 118 1. KẾT LUẬN ................................................................................................. 118 2. KIẾN NGHỊ ................................................................................................. 119 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 121 PHỤ LỤC ........................................................................................ 126 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BLL bài lên lớp CNTT công nghệ thông tin CT công thức CTPT công thức phân tử CTCT công thức cấu tạo ĐC đối chứng GV giáo viên HTDHTT hệ thống dạy học tương tác HS học sinh NX nhận xét NXB nhà xuất bản PPDH phương pháp dạy học PTDH phương tiện dạy học PTHH phương trình hóa học QTDH quá trình dạy học PTTQ phương tiện trực quan SGK sách giáo khoa SBT sách bài tập TCHH tính chất hóa học TCVL tính chất vật lí TLTK tài liệu tham khảo TN thực nghiệm TNHH thí nghiệm hóa học THPT trung học phổ thông VN Việt Nam DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Đổi mới phương pháp dạy và học bằng CNTT Bảng 1.2. Tác dụng của việc ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Bảng 1.3. Những khó khăn của việc ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Bảng 1.4. Mức độ sử dụng BLL có ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Bảng 1.5. Các nguồn tư liệu dạy học hóa học Bảng 1.6. Các phần mềm sử dụng để soạn BLL Bảng 1.7. Mức độ tiếp cận phần mềm ActivInspire Bảng 1.8. Những lí do chưa sử dụng ActivInspire vào dạy học tương tác Bảng 1.9. Ưu điểm nổi bật của phần mềm ActivInspire Bảng 3.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm sư phạm Bảng 3.2. Kết quả nhận xét của HS khối lớp TN Bảng 3.3. Kết quả HS trả lời về việc thích giờ học có bảng tương tác Bảng 3.4. Kết quả HS trả lời về việc thích được tương tác với bảng Activboard Bảng 3.5. Phân phối tần số điểm bài kiểm tra của HS trường Hòa Bình Bảng 3.6. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra của HS trường Hòa Bình Bảng 3.7. Phân phối tần suất lũy tích điểm bài kiểm tra của HS trường Hòa Bình Bảng 3.8. Xếp loại kết qủa kiểm tra của HS trường Hòa Bình Bảng 3.9. Giá trị các tham số cặp lớp TN1-ĐC1 trường Hòa Bình Bảng 3.10. Phân phối tần số điểm bài kiểm tra của HS trường Phan Bội Châu Bảng 3.11. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra của HS trường Phan Bội Châu Bảng 3.12. Phân phối tần suất lũy tích điểm kiểm tra của HS trường Phan Bội Châu Bảng 3.13. Xếp loại kết qủa kiểm tra của HS trường Phan Bội Châu Bảng 3.14. Giá trị các tham số của các lớp TN-ĐC trường Phan Bội Châu Bảng 3.15. Phân phối tần số điểm bài kiểm tra của HS trường Hà Huy Tập Bảng 3.16. Phân phối tần suất điểm bài kiểm tra của HS trường Hà Huy Tập Bảng 3.17. Phân phối tần suất lũy tích điểm bài kiểm tra của HS trường Hà Huy Tập Bảng 3.18. Xếp loại kết qủa kiểm tra của HS trường Hà Huy Tập Bảng 3.19. Giá trị các tham số của các lớp TN-ĐC trường Hà Huy Tập Bảng 3.20. Phân phối tần số điểm 2 bài kiểm tra của HS cả 3 trường thực nghiệm Bảng 3.21. Phân phối tần suất điểm số 2 bài kiểm tra của HS cả 3 trường thực nghiệm Bảng 3.22. Phân phối tần suất lũy tích điểm 2 bài kiểm tra của HS 3 trường thực nghiệm Bảng 3.23. Xếp loại kết qủa kiểm tra của HS cả 3 trường thực nghiệm Bảng 3.24. Giá trị các tham số của các lớp TN-ĐC cả 3 trường thực nghiệm DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. HS học tập thụ động Hình 1.2. HS học tập tích cực Hình 1.3. Bộ ba người dạy - người học – môi trường Hình 14. Bảng Activboard có gắn “đèn chiếu gần” Hình 1.5. Bút Activpen Hình 1.6. Giao diện của phần mềm ActivInspire khi khởi động Hình 1.7. Activote Hình 1.8. ActivExpression Hình 1.9. Hộp thoại nhập nội dung cho trang bảng lật Hình 1.10. Đối tượng chứa và các đối tượng được chứa Hình 1.11. Đặt tên cho đối tượng được chứa Hình 1.12. Đối tượng che và đối tượng bị che Hình 1.13. Tạo hình tròn bằng công cụ mực thần kì Hình 1.14. Soi kính lúp Hình 3.1. Đồ thị biểu diễn nhận xét của HS khối lớp TN Hình 3.2. Đồ thị biểu diễn tỉ lệ HS thích giờ hóa học có sử dụng HTDHTT Hình 3.3. Đồ thị biểu diễn tỉ lệ HS thích được tương tác với bảng Activboard Hình 3.4. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 của HS trường Hòa Bình Hình 3.5. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 của HS trường Hòa Bình Hình 3.6. Đồ thị đường lũy tích tổng 2 bài kiểm tra của HS trường Hòa Bình Hình 3.7. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra của HS trường Hòa Bình Hình 3.8. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 cặp TN2-ĐC2 trường Phan Bội Châu Hình 3.9. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 cặp TN2-ĐC2 trường Phan Bội Châu Hình 3.10.Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 cặp TN3-ĐC3 trường Phan Bội Châu Hình 3.11. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 cặp TN3-ĐC3 trường Phan Bội Châu Hình 3.12. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 cặp TN4-ĐC4 trường Phan Bội Châu Hình 3.13. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 cặp TN4-ĐC4 trường Phan Bội Châu Hình 3.14. Đồ thị đường lũy tích tổng của 3 cặp TN-ĐC trường Phan Bội Châu Hình 3.15. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra cặp TN2-ĐC2 trường Phan Bội Châu Hình 3.16. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra cặp TN3-ĐC3 trường Phan Bội Châu Hình 3.17. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra cặp TN4-ĐC4 trường Phan Bội Châu Hình 3.18. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra của 3 cặp TN-ĐC trường Phan Bội Châu Hình 3.19. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 cặp TN5-ĐC5 trường Hà Huy Tập Hình 3.20. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 cặp TN5-ĐC5 trường Hà Huy Tập Hình 3.21. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 1 cặp TN6-ĐC6 trường Hà Huy Tập Hình 3.22. Đồ thị đường lũy tích bài kiểm tra hệ số 2 cặp TN6-ĐC6 trường Hà Huy Tập Hình 3.23. Đồ thị đường lũy tích của 2 cặp TN-ĐC trường Hà Huy Tập Hình 3.24. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra cặp TN5-ĐC5 trường Hà Huy Tập Hình 3.25. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra cặp TN6-ĐC6 trường Hà Huy Tập Hình 3.26. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra của 2 cặp TN-ĐC trường Hà Huy Tập Hình 3.27. Đồ thị đường lũy tích tổng hợp của 6 cặp TN-ĐC cả 3 trường thực nghiệm Hình 3.28. Biểu đồ phân loại kết qủa kiểm tra của HS cả 3 trường thực nghiệm MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Nghị quyết hội nghị lần thứ hai, Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam khóa VIII chỉ rõ nhiệm vụ quan trọng của ngành Giáo dục và Đào tạo là: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp giáo dục tiên tiến và phương tiện dạy học hiện đại vào quá trình dạy học”. Điều 28. 2 của Luật Giáo dục (2005) nước Việt Nam đã nêu: “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS, phù hợp với đặc điểm từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS”. Thực hiện chủ trương và chính sách của Nhà nước, chúng tôi không ngừng phấn đấu học tập để trau dồi kiến thức về chuyên môn nghiệp vụ. Chúng tôi luôn trăn trở là “làm thế nào để có một BLL sinh động và tạo được hứng thú học tập cho HS”. Một trong những biện pháp đó là áp dụng các phương pháp dạy học tích cực và sử dụng những phương tiện kĩ thuật hiện đại. Hiện nay một phương tiện kĩ thuật hiện đại có tên là “hệ thống dạy học tương tác” đã và đang được một số trường sử dụng để đổi mới phương pháp dạy học. GV có thể dùng phần mềm ActivInspire trong HTDHTT để thiết kế bài dạy sinh động với hình ảnh, âm thanh và nhiều họat động học tập. Kết hợp với bảng Activboard, GV và HS có thể chủ động tương tác vào nội dung bài học. HS sẽ phát triển tốt các năng lực tư duy, khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề v.v… GV có thêm điều kiện đã tạo được niềm vui và hứng thú học tập cho HS v.v… Vì những lí do trên, chúng tôi đã chọn nghiên cứu đề tài” Sử dụng phần mềm ActivInspire thiết kế bài lên lớp phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao”. 2. Mục đích nghiên cứu Sử dụng phần mềm ActivInspire để nâng cao hiệu quả dạy và học bộ môn hóa học phần lớp 11, chương trình nâng cao ở trường trung học phổ thông. 3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: việc sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy và học phần hóa vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao ở trường THPT. 3.2. Khách thể nghiên cứu: quá trình dạy và học bộ môn hóa học ở trường THPT. 4. Nhiệm vụ nghiên cứu • Nghiên cứu tổng quan vấn đề. • Nghiên cứu cơ sở lý luận của đề tài. - Cơ sở lý luận về PPDH, xu hướng đổi mới, đổi mới với sự hỗ trợ của CNTT. - Cơ sở lý thuyết về BLL. - Nghiên cứu phần mềm ActivInspire. - Nghiên cứu nội dung, chương trình SGK bộ môn hoá học ở trường THPT. • Nghiên cứu cơ sở thực tiễn của đề tài: tìm hiểu thực trạng việc sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy học hóa học ở trường THPT. • Sử dụng phần mềm ActivInspire thiết kế hệ thống bài lên lớp phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao ở trường THPT . • Tiến hành TNSP nhằm kiểm tra, đánh giá tính khả khi và hiệu quả của hệ thống BLL đã thiết kế bằng phần mềm ActivInspire. • Kết luận và đề xuất. 5. Phạm vi nghiên cứu Chương 2 “Nhóm Nitơ” và chương 3 “Nhóm cacbon” lớp 11, chương trình nâng cao, ở trường THPT. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Nghiên cứu lý luận • Nghiên cứu tài liệu về lý luận dạy học, tâm lý học, giáo dục học và các tài liệu khoa học cơ bản liên quan đến đề tài. • Nghiên cứu phần mềm ActivInspire để thiết kế BLL và cách sử dụng bảng Activboard, bút Activpen v.v... • Truy cập thông tin trên mạng Internet và sử dụng các phần mềm tin học bổ trợ. • Phân tích, tổng hợp. 6.2. Nghiên cứu thực tiễn • Điều tra cơ bản về tình hình sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy học môn hóa ở trường THPT. • Trao đổi kinh nghiệm với các GV hóa đã sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy học. • Thăm dò ý kiến của HS sau khi được học với phần mềm ActivInspire. 6.3. Xử lí số liệu bằng phương pháp thống kê toán học 7. Đóng góp mới của đề tài Bước đầu sử dụng phần mềm ActivInspire vào dạy học môn hóa học ở trường THPT. 8. Giả thuyết khoa học Nếu sử dụng phần mềm ActivInspire thiết kế được một hệ thống BLL với nội dung đầy đủ, chính xác, khoa học; hình thức thân thiện, hấp dẫn, sinh động thì sẽ góp phần nâng cao hiệu quả dạy học bộ môn hoá học ở trường THPT. Chương 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu. Đầu thế kỷ XXI, việc ứng dụng CNTT nhằm đổi mới PPDH là vấn đề được nhiều GV quan tâm. Đã có nhiều phần mềm thiết kế BLL được đưa vào thực tiễn dạy học như: Powerpoint, Violet, Lecture Maker, ActivStudio, ActivInspire v.v…Trong đó, ActivInspire là phần mềm nằm trong HTDHTT, hỗ trợ tốt việc tương tác giữa GV và HS trong quá trình dạy học cũng như giúp GV dễ dàng thực hiện các ý tưởng sư phạm. Từ năm 2008 trở lại đây, nhiều trường THPT trên cả nước đã được trang bị HTDHTT. Mặc dù kinh phí của các trường còn hạn hẹp nhưng trước mắt đã có máy vi tính, hệ thống âm thanh, bảng tương tác và bút tương tác… (Danh sách trường THPT có bảng tương tác tính đến tháng 9 năm 2010 (xem phụ lục 2)). Đã có một số đề tài nghiên cứu về HTDHTT như: - Luận văn thạc sĩ: “Sử dụng hệ thống dạy học tương tác Activboard trong dạy học hóa học 10 THPT” của Lê Trung Thu Hằng, năm 2010, ở trường Đại học Sư phạm Tp. Hồ Chí Minh. Luận văn có nhiều BLL hay, được thiết kế với phần mềm Activstudio. Đó là tài liệu hữu ích cho sinh viên tham khảo và GV có thể sử dụng khi dạy phần “nhóm halogen” và “nhóm oxi”. Tuy nhiên, phần mềm Activstudio là phần mềm hỗ trợ dạy học tương tác đầu tiên. Activstudio có giao diện chưa đẹp và ít tính năng. - Đề tài nghiên cứu: “Ứng dụng phần mềm ActivInspire để thiết kế bài giảng môn sinh học nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy” của Phạm Quang Tiến, năm 2011, ở trường THPT Vũ Tiên, Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Tác giả đã hướng dẫn GV ứng dụng phần mềm ActivInspire để tạo các hoạt động phù với các bước lên lớp, nhưng còn sơ sài. Chúng tôi nhận thấy bài viết hay ở chỗ đã phân tích được ưu điểm cũng như hạn chế của việc ứng dụng phần mềm ActivInspire để soạn BLL môn sinh học ở trường THPT. Năm 2010, ở trường THPT Khánh Sơn, Khánh Hòa đã có một số GV dạy các môn khác nhau ứng dụng phần mềm ActivInspire thiết kế BLL. Ở đây, chúng tôi nêu đường dẫn liên kết đến website có các BLL đó: Các BLL thiết kế sinh động, đã tận dụng được các tính năng của phần mềm. Đây là những bài tham khảo bổ ích cho GV mới bắt đầu sử dụng HTDHTT. Ở trường THPT Nguyễn Huệ, Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên đã tổ chức “Hội giảng cấp trường sử dụng phần mềm ActivInspire” vào tháng 12 năm 2010. Mỗi tổ chuyên môn cử một GV tham gia giảng dạy. Qua hội giảng cho thấy HS rất thích thú học tập nhờ những BLL thiết kế đẹp, sinh động. Ngoài ra, chúng tôi liệt kê đường dẫn đến website có các BLL do nhiều GV khác thiết kế ở các môn học khác nhau như sau: • (Toán học) • (Sinh Học) • (Hóa học) • (Lịch sử ) • (Tiếng Anh)  Nhận xét chung: Từ các đề tài nghiên cứu ở trên chúng tôi có thể rút ra được những điểm chung như sau: - Ứng dụng CNTT vào dạy học là xu hướng đổi mới tất yếu hiện nay. Nhờ có CNTT mà GV có thể thiết kế BLL sinh động hơn và thu hút được sự chú ý của HS. - Phần mềm Activstudio nay là phần mềm ActivInspire rất thiết thực, tiện lợi cho GV thiết kế BLL. Phần mềm hỗ trợ tốt tương tác giữa GV, HS trong bài học. - Các phần thực nghiệm điều tra cho thấy HS rất thích thú, hào hứng sau mỗi giờ học với HTDHTT. Tuy nhiên, các nghiên cứu trên chưa phát huy được tối đa hiệu quả của phần mềm, số lượng hình ảnh thực tế, phim tư liệu không nhiều, ít hiệu ứng, phông nền, kiểu chữ còn đơn điệu,S số lượng BLL môn hoá học còn tương đối ít. 1.2. Cơ sở lí luận về phương pháp dạy học 1.2.1. Phương pháp dạy học 1.2.1.1. Khái niệm phương pháp dạy học Theo Nguyễn Ngọc Quang, trong cuốn “Lí luận dạy học hoá học”, tập 1, NXB Giáo dục Hà Nội, năm 1994, trang 69 có nêu “PPDH là cách thức làm việc của thầy và trò trong sự phối hợp thống nhất dưới sự chỉ đạo của thầy nhằm làm cho trò tự giác, tích cực, tự lực đạt tới mục đích học tập”. Theo B. Meier thì PPDH là những hình thức và cách thức hành động, thông qua đó và bằng cách đó GV và HS lĩnh hội những hiện thực tự nhiên và xã hội xung quanh trong những điều kiện học tập cụ thể. Tóm lại, theo chúng tôi thì “PPDH là cách thức hành động của GV và HS trong quá trình dạy học với những điều kiện xác định nhằm đạt mục đích dạy học”. 1.2.1.2. Đặc trưng của phương pháp dạy học PPDH là một khái niệm rất phức hợp, có nhiều bình diện, phương diện khác nhau. PPDH có một số đặc trưng như: • PPDH được định hướng bởi mục đích dạy học. • PPDH có sự thống nhất giữa phương pháp dạy và phương pháp học. • PPDH thực hiện thống nhất chức năng đào tạo và giáo dục. • PPDH có sự thống nhất của logic nội dung dạy học và logic tâm lí nhận thức. • PPDH có mặt bên ngoài và bên trong, có mặt khách quan và chủ quan. • PPDH có sự thống nhất của cách thức hành động và phương tiện dạy học. 1.2.2. Đổi mới phương pháp dạy học 1.2.2.1. Tầm quan trọng của đổi mới phương pháp dạy học Một thời gian dài, chúng ta được trang bị phương pháp để truyền thụ tri thức cho HS theo quan hệ một chiều: thầy truyền đạt, trò tiếp nhận. Với phương pháp dạy học này, HS như một cái kho và thầy cô đem những điều tốt đẹp của khoa học để chất đầy cái kho đó. Kết quả là HS học tập một cách thụ động, thiếu tính độc lập sáng tạo trong quá trình học tập. Hình 1.1. HS học tập thụ động. Theo quan điểm giáo dục hiện đại, dạy học là một quá trình tương tác (GV – HS, HS – HS, HS - GV, HS với những người hiểu biết hơn…), trong đó, “học” là một hoạt động trung tâm. Người học – đối tượng của hoạt động “dạy”, là chủ thể của hoạt động “học” – được lôi cuốn vào các hoạt động học tập do GV tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự lực khám phá những điều mình chưa rõ, chưa có chứ không phải thụ động tiếp thu những tri thức được GV sắp đặt. Hình 1.2. HS học tập tích cực. Để đạt được điều ấy, trong quá trình dạy học, người thầy cần phải đánh thức trong tâm hồn HS tính ham muốn hiểu biết, dạy các em biết suy nghĩ, phân tích và hành động tích cực. Vì thế, việc đổi mới PPDH để HS chủ động, tích cực, sáng tạo trong học tập là một vấn đề cần thiết và không thể thiếu được. Bởi, chỉ có đổi mới PPDH, chúng ta mới góp phần khắc phục những biểu hiện trì trệ, nghiêm trọng trong giáo dục hiện nay; chỉ có đổi mới PPDH chúng ta mới góp phần quan trọng nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo và chỉ có đổi mới PPDH chúng ta mới tham gia được vào “sân chơi” quốc tế trong việc nâng cao chất lượng giáo dục và tiếp cận phương pháp giáo dục mới theo quan điểm giáo dục hiện đại. Vì những lẽ đó, việc đổi mới PPDH hiện nay không chỉ là phong trào mà còn là một yêu cầu bắt buộc với mọi GV. 1.2.2.2. Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII (1–1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa VIII (12– 1996), được thể chế hóa trong Luật Giáo dục (2005), được cụ thể hóa trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 14 (4–1999). Có thể nói cốt lõi của đổi mới dạy và học là hướng tới hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động. Đổi mới PPDH ở trường phổ thông nên được thực hiện theo các định hướng sau: a. Bám sát mục tiêu giáo dục PT. b. Phù hợp với nội dung dạy học cụ thể. c. Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh. d. Phù hợp với cơ sở vật chất, các điều kiện dạy học của nhà trường. e. Phù hợp với việc đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả dạy – học. f. Kết hợp giữa việc tiếp thu và sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các PPDH tiên tiến, hiện đại với việc khai thác những yếu tố tích cực của các PPDH truyền thống. g. Tăng cường sử dụng các phương tiện dạy học, thiết bị dạy học và đặc biệt lưu ý đến những ứng dụng của CNTT. Theo TS. Lê Trọng Tín: việc đổi mới PPDH hóa học cũng theo 7 hướng đổi mới của PPDH nói chung như đã nêu ở trên, nhưng trước hết tập trung vào hai hướng sau: - PPDH hóa học phải đặt người học vào đúng vị trí chủ thể của hoạt động nhận thức, làm cho họ hoạt động trong giờ học, tập cho họ giải quyết các vấn đề của khoa học từ dễ đến khó, có như vậy họ mới có điều kiện tốt để tiếp thu và vận dụng kiến thức một cách chủ động sáng tạo. - Phương pháp nhận thức khoa học hóa học là thực nghiệm (TN), nên PPDH hóa học phải tăng cường thí nghiệm thực hành và sử dụng thật tốt các thiết bị dạy học giúp mô hình hóa, giải thích, chứng minh các quá trình hóa học. 1.2.2.3. Một số xu hướng đổi mới phương pháp dạy học Chiến lược phát triển giáo dục (2001–2002) đã chỉ rõ: Một trong những giải pháp thực hiện mục tiêu giáo dục là đổi mới phương pháp giáo dục "Đổi mới và hiện đại hóa phương pháp giáo dục, chuyển việc truyền đạt tri thức thụ động: Thầy giảng, trò ghi sang hướng người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức, dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống và có tư duy phân tích tổng hợp phát triển được năng lực của mỗi cá nhân, tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của HS …" Như chúng ta biết: "Tự học, tự đào tạo là một con đường phát triển suốt đời của mỗi con người trong điều kiện kinh tế, xã hội nước ta hiện nay và cả mai sau”. Đó cũng là giáo dục được hình thành trong quá trình tự giáo dục. a. Dạy học bằng hoạt động của người học Thực chất của dạy học bằng hoạt động của người học là chuyển từ lối dạy cũ (thầy nặng về truyền đạt, trò tiếp thu một cách thụ động) sang lối dạy mới, trong đó vai trò chủ yếu của thầy là tổ chức, hướng dẫn hoạt động, trò chủ động tìm kiếm, phát hiện ra kiến thức.  Ý nghĩa, tác dụng của dạy học bằng hoạt động của người học. - Dạy học bằng hoạt động của người học là một nội dung của dạy học hướng vào người học. HS chỉ có thể phát triển tốt khả năng giải quyết vấn đề, thích ứng với cuộc sống… nếu như họ có cơ hội hoạt động. - Đó là một trong những con đường dẫn đến thành công của người GV. - Có thể làm tăng hiệu quả dạy học.  Những biện pháp cơ bản để tăng cường hoạt động của HS trong giờ học. - GV gợi mở, nêu vấn đề cho HS suy nghĩ, tìm hiểu kiến thức mới. - Sử dụng nhiều câu hỏi dưới các dạng khác nhau từ thấp đến cao. - GV yêu cầu trò nêu thắc mắc về những vấn đề mà bản thân HS chưa rõ. - Đưa ra bài tập vận dụng hay yêu cầu HS hoàn thành một nhiệm vụ học tập trong giờ học. - GV hướng dẫn HS làm việc với SGK và phiếu học tập (nếu có). - Hướng dẫn cho HS làm một vài thí nghiệm nhỏ trong bài học. - Thảo luận nhóm theo yêu cầu của GV. - Thuyết trình các nội dung do GV đưa ra cho từng bài học cụ thể. - Tổ chức cho HS nhận xét, góp ý, tham gia bổ sung vào quá trình đánh giá lẫn nhau. - Câu lạc bộ hóa học như: “Ô chữ bí mật”; “Hái hoa dân chủ”… b. Dạy học bằng sự đa dạng các phương pháp Dạy học bằng sự đa dạng các phương pháp nghĩa là sử dụng một cách hợp lý nhiều phương pháp, phương tiện, hình thức tổ chức dạy học khác nhau trong một giờ, một buổi lên lớp hay trong một khóa học để đạt hiệu quả dạy học cao.  Tác dụng của dạy học bằng sự đa dạng các phương pháp - Phát huy những mặt mạnh, khắc phục những mặt yếu của mỗi PPDH. - Thay đổi cách thức hoạt động tư duy của HS, thay đổi sự tác động vào các giác quan, giúp các em cảm thấy không mệt mỏi. - Tạo điều kiện thích ứng cao nhất giữa phương pháp dạy._. của GV với phương pháp học của trò, tạo sự tương tác tốt nhất giữa GV với HS cả lớp. - Mỗi lần thay đổi phương pháp là một lần GV đã tạo ra “cái mới”, như thế sẽ tránh được sự đơn điệu, nhàm chán. - Giờ học sẽ sinh động, hấp dẫn, HS hứng thú và có cơ hội hoạt động tích cực hơn. - Góp phần đáng kể trong việc nâng cao hiệu quả dạy học.  Một số căn cứ để lựa chọn phương pháp dạy học Sử dụng PPDH thích hợp với từng hoàn cảnh cụ thể. Mỗi PPDH chỉ phát huy tác dụng cao nhất khi được sử dụng phù hợp với thực tế dạy học. Một số căn cứ để lựa chọn PPDH: - Mục đích dạy học chung và mục tiêu môn học. - Đặc trưng của môn học. - Nội dung dạy học. - Đặc điểm lứa tuổi và trình độ HS. - Điều kiện cơ sở vật chất (phòng ốc và trang thiết bị). - Thời gian cho phép và thời điểm dạy học. - Trình độ và năng lực của GV. - Thế mạnh và hạn chế của mỗi phương pháp. c. Dạy học tương tác [37; tr.21]  Hoạt động dạy học là sự tương tác giữa người dạy, người học và môi trường Dạy học tương tác cơ bản dựa trên mối quan hệ tương hỗ tồn tại giữa ba tác nhân: người dạy, người học và môi trường. Ba tác nhân này luôn quan hệ với nhau sao cho mỗi một tác nhân hoạt động và phản ứng dưới ảnh hưởng của hai tác nhân kia. Người học trong phương pháp học của mình, cung cấp đều đặn thông tin cho người dạy hoặc bằng lời, bằng bình luận, bằng suy nghĩ, câu hỏi hoặc bằng thái độ, cử chỉ hay cách ứng xử. Ngöôøi daïy phaûn öùng baèng caùch cung caáp cho ngöôøi hoïc thoâng tin phuï, caâu traû lôøi cho caâu hoûi do ngöôøi hoïc ñaët ra hoaëc ñoäng vieân ngöôøi hoïc. Qua ñoù, ngöôøi daïy naém baét ñöôïc thoâng tin cuûa ngöôøi hoïc ñeå coù nhöõng ñieàu chænh trong phöông phaùp daïy. Nhö vaäy ngöôøi daïy vaø ngöôøi hoïc ñaõ taùc ñoäng qua laïi, một moái lieân heä qua laïi maø phöông phaùp sö phaïm raát quan taâm. Töông töï ñoái vôùi ngöôøi daïy, trong phöông phaùp sö phaïm cuûa mình, gôïi yù cho ngöôøi hoïc höôùng ñi thuaän lôïi, caùc phöông tieän caàn söû duïng vaø keát quaû caàn ñaït ñöôïc. Neáu ngöôøi hoïc caûm thaáy sung söôùng vaø thoûa maõn, hoï deã daøng coù caûm tình vôùi ngöôøi daïy, ngöôïc laïi hoï caûm thaáy naûn loøng vaø thieáu höùng thuù. Luùc naøy, chính ngöôøi daïy ñaõ haønh ñoäng còn ngöôøi hoïc thì phaûn öùng. Söï taùc ñoäng qua laïi khaù tinh teá giöõa hai taùc nhaân naøy ñaõ goùp phaàn taïo neân moái quan heä raát ñaùng chuù yù cuûa phöông phaùp daïy hoïc töông taùc.  Các dạng tương tác trong dạy học • Tương tác thầy - trò: Töông taùc thaày-troø laø töông taùc thöôøng gaëp nhaát vaø ñöôïc neâu leân nhö moät qui luaät cô baûn cuûa quaù trình daïy hoïc. Trong caùc taøi lieäu sö phaïm, ngöôøi ta ñang tìm caùch hoaøn thieän moái quan heä naøy theo höôùng: - Giaûi phoùng ngöôøi hoïc. - Hôïp taùc. - Laáy hoïc sinh laøm trung taâm. - Thaày thieát keá - troø thi coâng. - Taêng cöôøng tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa tro v.v… - Giaùo duïc hoïc hieän ñaïi ñang coá gaéng laøm sao ñeå hoaït ñoäng cuûa troø giöõ vai troø chuû yeáu trong giôø hoïc. • Tương tác môi trường - trò: Taùc duïng cuûa moâi tröôøng ñeán HS laø voâ cuøng quan troïng. Chaát löôïng giaùo duïc phuï thuoäc raát lôùn vaøo moâi tröôøng, trong nhieàu tröôøng hôïp do moâi tröôøng quyeát ñònh. Veà thôøi gian, moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán caùc em töøng giaây, töøng phuùt, töøng giôø. Veà khoâng gian, moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán caùc em ôû moïi nôi. Moâi tröôøng taùc ñoäng ñeán caùc em qua ñuû moïi phöông tieän, qua ñuû caû naêm giaùc quan… Nhöng trong thöïc teá, ngöôøi ta queân ñi taùc duïng cuûa moâi tröôøng ñoái vôùi giaùo duïc. Vì vaäy, vieäc ñöa ra sô ñoà “Boä ba Ngöôøi daïy- Ngöôøi hoïc- Moâi tröôøng” cuûa J. M. Denomme’ vaø M. Roy coù yù nghóa raát quan troïng. Hình 1.3. Bộ ba người dạy - người học - môi trường. • Tương tác môi trường - thầy - trò: Moät ngaøy ngöôøi thaày nhaän ra raèng söï hoïc phaûi laø söï vaän ñoäng noäi taïi. Neáu thaày tích cöïc maø hoïc sinh thôø ô thì duø coù giaûng giaûi theá naøo cuõng khoâng coù hieäu quaû vaø rôi vaøo tình traïng”nöôùc ñoå laù khoai”. Vì vaäy, hoï phaûi thay ñoåi chieán löôïc, toå chöùc cho caùc em töï hoïc taäp maø naém baét kieán thöùc. Ngöôøi thaày phaûi tìm hieåu moâi tröôøng daïy hoïc vaø phaûi tìm caùch phaùt huy theá maïnh cuûa noù qua nhöõng taùc ñoäng vaø xöû lí kheùo leùo cuûa mình. Hoaït ñoäng saùng taïo cuûa ngöôøi thaày ña daïng nhö: - Toå chöùc cho HS heä thoáng nhöõng kinh nghieäm ñaõ coù vaø ñuùc keát thaønh lí luaän baèng caùch ra nhöõng baøi taäp vaø toå chöùc ñeå hoï baùo caùo tröôùc lôùp. Ñoù laø moät daïng töông taùc giöõa moâi tröôøng vaø ngöôøi hoïc nhôø söï khôi daäy, toå chöùc cuûa GV theo cô cheá: moâi tröôøng – thaày - troø. Neáu khoâng coù vai troø cuûa ngöôøi thaày thì kinh nghieäm cuûa hoï khoâng theå heä thoáng hoùa thaønh heä thoáng kieán thöùc vaø khoâng coù giaù trò phoå bieán. - Toå chöùc cho hoï khai thaùc caùc nguoàn thoâng tin thoâng qua: thö vieän, maïng internet… - Giao cho ngöôøi hoïc tieán haønh ñieàu tra, khảo saùt baèng caùch trao ñoåi, toïa ñaøm, phoûng vaán … nhöõng vaán ñeà heïp phuø hôïp vôùi noäi dung vaø ñieàu kieän hoïc taäp cuûa hoï. Toùm laïi, neáu thaày giaùo kheùo leùo toå chöùc cho HS khai thaùc aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy hoïc thì ñoù laø một nguoàn tieàm naêng voâ taän vaø ña daïng. Vieäc daïy hoïc seõ trôû neân gaén lieàn vôùi cuoäc soáng, coù khaû naêng naâng cao höùng thuù cuûa hoïc sinh vaø keát quaû coù theå khoâng löôøng tröôùc ñöôïc. 1.2.3. Đổi mới PPDH với sự hỗ trợ của CNTT Đổi mới PPDH bằng CNTT và truyền thông là một chủ đề lớn được UNESCO chính thức đưa ra thành chương trình của thế kỉ XXI, dự đoán sẽ có sự thay đổi nền giáo dục một cách căn bản vào những năm đầu của thế kỉ XXI do ảnh hưởng của CNTT. CNTT và truyền thông đã góp một phần đáng kể trong quá trình tự học tự đào tạo con người trong thế kỉ XXI. Hiện nay CNTT và truyền thông đã ảnh hưởng sâu sắc đến giáo dục và đào tạo nói chung, đến việc đổi mới PPDH nói riêng, góp phần phát triển giáo dục Việt Nam, đáp ứng nhu cầu đào tạo nhân lực cho một nền kinh tế tri thức như chỉ thị 58-CT/TW của Bộ chính trị đã khẳng định “Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong công tác giáo dục và đào tạo ở các cấp học, bậc học, ngành học”. Trong báo cáo về “CNTT trong giáo dục” ngày 02/11/2005, Cục trưởng Cục CNTT Quách Tuấn Ngọc đã đưa ra một số vấn đề về đổi mới phương pháp dạy và học với sự hỗ trợ của CNTT: Cũ Mới Về phương pháp trình bày Từ phấn bảng Sang trình chiếu điện tử độc thoại, thầy đọc, trò chép đối thoại, diễn giả, trình bày Về phương tiện trình chiếu Máy chiếu overhead (ảnh tĩnh) đơn giản Máy chiếu multimedia Về bài thí nghiệm Thí nghiệm trên hiện vật trực quan Thí nghiệm ảo, sinh động, không độc hại, đỡ tốn kém, cá thể hóa Về phương tiện truyền tải thông tin Từ kênh chữ Từ SGK thuần chữ (text) Sang multimedia (đa phương tiện) với hình ảnh, video, tiếng nói, âm thanh,…sinh động. Vai trò GV Từ độc thoại, người dạy dỗ Sang vai trò hướng dẫn, tổ chức các hoạt động, để HS tự động não, thu nhận, thảo luận… Thầy soạn bài, giáo án ngay trên máy vi tính bằng word, powerpoint… Vai trò HS Tăng cường tính tự học, giao lưu quốc tế, nhiều khi trò giỏi hơn thầy… Bảng 1.1. Đổi mới phương pháp dạy và học bằng CNTT 1.3. Cơ sở lý thuyết về bài lên lớp 1.3.1. Khái niệm về bài lên lớp [16, tr.258] - Có nhiều cách định nghĩa về BLL nhưng về cơ bản theo GS. Nguyễn Ngọc Quang thì: “BLL là hình thức dạy học cơ bản chính yếu ở trường phổ thông. Nó là quá trình sơ đẳng, trọn vẹn. BLL có thời lượng xác định, sĩ số giới hạn, tập hợp thành lớp những HS có cùng độ tuổi, cùng trình độ học lực. Ở đây, dưới sự điều khiển sư phạm của GV, HS trực tiếp lĩnh hội một đoạn trọn vẹn của nội dung trí dục của môn học”. - BLL là một hệ thống trọn vẹn và phức tạp gồm cả sự tiếp thu kiến thức, sự phát triển trí tuệ và thế giới quan, sự giáo dục tình cảm và nhân cách cho HS. - BLL là hình thức dạy học cơ bản, chủ yếu nhưng không phải là hình thức dạy học duy nhất trong nhà trường. Chất lượng đào tạo của nhà trường nhìn chung phụ thuộc phần lớn vào chất lượng của BLL. 1.3.2. Cấu trúc bài lên lớp - Cấu trúc BLL là sự phân chia giờ học về mặt lí luận dạy học thành các đoạn, các bước nối tiếp, gắn bó với nhau thành một chỉnh thể. - Muốn cho BLL đạt hiệu quả cao, người ta cần xác định cấu trúc bài học hợp lí, hoàn chỉnh; các bước hợp thành gắn bó chặt chẽ với nhau, bước trước đặt vấn đề cho bước sau giải quyết, bước sau là hiệu quả tất yếu của bước trước.Vì vậy, cấu trúc BLL là mối quan hệ có quy luật, sự tương quan và trình tự hợp lí của các bước cấu thành. - Các dạng BLL có sự khác nhau về cấu trúc của nó. Sự khác nhau này được đặc trưng bằng dấu hiệu bên ngoài của quá trình dạy học như các giai đoạn của BLL, tính liên tục và mối liên hệ giữa các giai đoạn của nó và cấu trúc bên trong của nó. Cấu trúc bên trong của BLL thể hiện bằng các giai đoạn nhận thức của HS nhằm đạt được các mục đích của bài học. Cấu trúc bên ngoài và bên trong của sự nhận thức được liên hệ mật thiết với nhau và thống nhất trong một hệ thống toàn vẹn của BLL. - Trong BLL các phần cấu trúc có liên quan chặt chẽ và thống nhất với nhau thể hiện mối liên hệ mục đích, nội dung, phương pháp và hình thức dạy học. Cấu trúc nội dung của BLL được chia thành các bước lý luận dạy học, mỗi bước lại chia thành một số tình huống dạy học, mỗi tình huống lại bao gồm nhiều thao tác… Như vậy, mỗi bước của bài học phải thực hiện một nhiệm vụ dạy học nhất định. Căn cứ vào mục đích, nội dung dạy học mà GV lựa chọn phương pháp và phương tiện dạy học thích hợp. - Các dạng BLL đều có các cấu phần bắt buộc như bước mở đầu (ổn định tổ chức lớp, đặt nhiệm vụ nhận thức) và bước kết thúc (củng cố, kết luận, hướng dẫn học ở nhà). Ngoài ra còn có các cấu phần có thể thay đổi trong các dạng bài học, nó có thể có trong dạng bài học này nhưng không có trong dạng bài học khác như là: kiểm tra, bài học mới, hoàn thiện kiến thức… - Các bước trong cấu trúc các dạng BLL được sắp xếp như sau: • Tổ chức lớp học. • Kiểm tra bài làm ở nhà. • Nêu vấn đề nghiên cứu và chuẩn bị tiếp thu kiến thức, kĩ năng mới. • Lĩnh hội kiến thức, kĩ năng. • Kiểm tra sơ bộ sự nắm vững kiến thức kĩ năng mới. • Khái quát hóa, hệ thống hóa kiến thức. • Vận dụng kiến thức mới, có sự kiểm tra, tự kiểm tra mức độ vận dụng kiến thức. • Tổng kết bài học. • Hướng dẫn học ở nhà. 1.3.3. Các kiểu bài lên lớp khi dạy môn hóa học ở trường THPT Có nhiều cách phân chia khác nhau. Một trong các cách thông thường là theo tài liệu của Bộ giáo dục & đào tạo, BLL được phân chia thành 5 kiểu sau: 1.3.3.1. BLL truyền thụ kiến thức mới, gồm 6 trường hợp chính là: - Giảng dạy về học thuyết cơ bản. - Giảng dạy về khái niệm cơ bản. - Giảng dạy về cơ sở khoa học của sản xuất hóa học. - Giảng dạy về lí thuyết phản ứng. - Giảng dạy về chất hóa học. - Kết hợp một số trường hợp trên. BLL truyền thụ kiến thức mới thường được thực hiện ở các bài mở đầu chương hoặc có nội dung lí thuyết phức tạp đòi hỏi có sự phân tích, giải thích cặn kẽ. 1.3.3.2. Bài luyện tập 1.3.3.3. Bài ôn tập Hai kiểu BLL này có điểm giống nhau là củng cố, đào sâu, hoàn thiện kiến thức. Nhưng với mỗi kiểu BLL lại có đặc trưng riêng. Nếu đặc trưng của kiểu bài luyện tập là chú trọng rèn luyện kĩ năng thì của bài ôn tập là chú trọng hệ thống hóa kiến thức. 1.3.3.4. Bài thực hành 1.3.3.5. Bài kiểm tra Mục tiêu của bài kiểm tra là đánh giá kiến thức, kĩ năng của HS. Qua đó, GV thấy được những thiếu sót của HS, lỗ hổng trong kiến thức của mỗi HS để rồi GV có kế hoạch bổ sung trong quá trình giảng dạy. 1.4. Phần mềm ActivInspire 1.4.1. Khái quát về phần mềm [35] ActivInspire là phần mềm thiết kế BLL nằm trong HTDHTT (Digital Interative Classroom) của tập đoàn Giáo dục quốc tế Promethean (Vương quốc Anh). HTDHTT bao gồm các thiết bị cơ bản sau đây: - ActivBoard (bảng tương tác). Công nghệ bảng dạy học tương tác Activboard cho phép tích hợp nội dung các văn bản, hình ảnh, âm thanh, phim ảnh, thí nghiệm ảo, trắc nghiệm, đánh giá và kết nối internet vào trong bài giảng tương tác. Vì vậy Activboard có thể dễ dàng cuốn hút được sự chú ý của người học. Kết hợp “máy chiếu gần” với bảng Activboard cho phép điều chỉnh độ cao của bảng, giảm hiệu ứng đổ bóng và tăng cường độ an toàn cho máy chiếu. Hình 1.4. Bảng Activboard có gắn “đèn chiếu gần” - ActivPen (bút tương tác). Bút không dùng pin, vừa có tính năng như bút viết bảng thông thường, vừa hoạt động như con chuột máy tính để kích hoạt các đối tượng. Hình 1.5. Bút Activpen - Phần mềm ActivInspire: là phần mềm thiết kế bài giảng tương tác, giảng dạy kết hợp với đánh giá. Phần mềm bao gồm các giáo cụ điện tử (teaching tools), công cụ toán học ảo, ghi hình và âm thanh… Phần mềm còn có thư viện tài nguyên giáo dục số (education contents) hỗ trợ GV thiết kế BLL nhanh chóng và trình bày bài giảng sinh động. Hình 1.6. Giao diện của phần mềm ActivInspire khi khởi động. Nhiều GV đã thích thú sử dụng phần mềm ActivInspire. Đặc biệt là tính tương tác hai chiều giữa GV, HS và nội dung bài học. Áp dụng được các phương pháp sư phạm để minh họa và mô phỏng nội dung bài học. GV, HS chủ động tương tác trực tiếp trên bài học của mình mà không phải theo lịch trình có sẵn như trong PowerPoint. Từ đó GV có thể tạo ra những hoạt động học tập ngay trên lớp nên hiệu quả học tập sẽ được nâng cao. a. Khám phá các công cụ Chú thích trên màn hình nền (Annotate over Desktop): cho phép viết chú thích lên màn hình nền của máy tính. Trong cửa sổ của phần mềm ActivInspire, một Flipchart mờ được gọi là một flipchart màn hình nền. Ta có thể sử dụng các công cụ trong hộp công cụ chính để tạo ra các chú thích. Hoặc ta có thể nhấp vào biểu tượng Chọn (Select) để mở tài liệu trong một phần mềm khác và chú thích. Camera: cho phép thực hiện một bức ảnh chụp nhanh tức thời những gì trên màn hình và đặt nó vào fipchart, bảng ghi tạm hoặc trong thư mục tài nguyên của tôi (My resources) và tài nguyên dùng chung (Shared resources). Chức năng biểu quyết (Express poll): cho phép GV nhanh chóng hỏi HS một câu hỏi và ghi lại những câu trả lời của các em bằng cách sử dụng thiết bị Activote và ActivExpression. Hình 1.7. Activote. Hình 1.8. ActivExpression Trình thu âm (Sound recorder): cho phép ghi lại âm thanh thành một tập tin trong flipchart. Ví dụ, có thể tạo ra các trích đoạn âm thanh và liên kết chúng vào các từ nhằm giúp HS phát âm hoặc ghi lại âm thanh trong khi thực hiện chức năng quay phim màn hình bằng trình quay phim màn hình. Trình quay phim màn hình (Screen recorder): cho phép thu lại bất cứ những gì xảy ra trên màn hình thành một tập tin video (*.avi). Có thể giữ file âm thanh trong flipchart, hoặc lưu đến một thư mục tài nguyên và phát lại mỗi khi cần thiết. Công cụ vén màn hình (Revealer): có thể che phủ và làm hiện dần trang flipchart. Công cụ đèn chiếu điểm (Spotlight tool): cho phép chọn lọc ẩn hiện các vùng trong trang flipchart. b. Các trình duyệt của phần mềm Một flipchart có thể chứa nhiều trang và nhiều đối tượng. Mỗi trang và mỗi đối tượng bao gồm nhiều đặc điểm và thuộc tính. Phần mềm ActivInspire giúp thao tác với các đặc điểm và thuộc tính này bằng cách cung cấp một trình duyệt đối với mỗi khoản mục quan trọng. Có 7 trình duyệt trong ActivInspire: • Trình duyệt trang (Page Browser) • Trình duyệt tài nguyên (Resource Browser) • Trình duyệt đối tượng (Object Browser) • Trình duyệt ghi chú (Note Browser) • Trình duyệt thuộc tính (Properties Browser) • Trình duyệt thao tác (Action Browser) • Trình duyệt biểu quyết (Voting Browser) 1.4.2. Các thao tác cơ bản để sử dụng phần mềm ActivInspire 1.4.2.1. Khởi động và kết thúc làm việc với phần mềm ActivInspire Để khởi động phần mềm ActivInspire, có thể thực hiện một trong các cách sau: - Cách 1: Start / click vào mục ActivInspire. - Cách 2: Kích hoạt một tệp tin ActivInspire từ một thư mục lưu trữ. Lúc này, ActivInspire được khởi động đồng thời mở tệp tin đã chọn. Các tệp tin của ActivInspire có phần mở rộng là “*.flipchat”. Để kết thúc làm việc với ActivInspire, có thể thực hiện một trong các cách sau: - Cách 1: Click vào thẻ tệp tin ở trên thanh công cụ / chọn nút thoát . - Cách 2. Click vào nút ( )ở phía trên bên phải của màn hình. Nếu các thay đổi trong nội dung của tệp tin chưa được lưu thì hộp thoại hỏi trước khi thoát sẽ xuất hiện. Chọn nút để lưu tệp tin và kết thúc làm việc . 1.4.2.2. Tạo một tệp tin mới - Cách 1: click vào thẻ tệp tin ở trên thanh công cụ / chọn mục bảng lật mới (hoặc chọn mục mới / lựa chọn kích cỡ bảng lật mới). - Cách 2: nhấn tổ hợp phím Ctrl + N. 1.4.2.3. Nhập nội dung cho trang bảng lật Click hộp công cụ chính / chọn nút / nhập nội dung văn bản. Khi đó xuất hiện hộp thoại sau, cho phép chỉnh sửa văn bản. Hình 1.9. Hộp thoại nhập nội dung cho trang bảng lật. Để thoát chế độ nhập văn bản, click nút chọn . 1.4.2.4. Đưa các công cụ vào trang bảng lật Nhấn F10 để mở trình duyệt thao tác / chọn mục kéo và thả / click công cụ cần chọn, giữ chuột trái kéo vào trang bảng lật và thả. Khi hộp công cụ chính đã đóng, chúng ta chỉ cần click vào các công cụ trên trang bảng lật để sử dụng. 1.4.2.5. Một số phím tắt trên bàn phím thường dùng (xem phụ lục 4) 1.4.3. Thuộc tính và hiệu ứng tương tác thường dùng 1.4.3.1. Thuộc tính chứa đựng - Bước 1: tạo 2 đối tượng là đối tượng chứa (thùng chứa) và đối tượng được chứa. Hình 1.10. Đối tượng chứa và các đối tượng được chứa - Bước 2: chọn tất cả các “đối tượng được chứa đúng. Vào“trình duyệt thuộc tính” chọn mục“nhận dạng” đặt tên cho từng đối tượng trong mục “từ khóa”. Hình 1.11. Đặt tên cho đối tượng được chứa - Bước 3: chọn tất cả “đối tượng được chứa”. Vào“trình duyệt thuộc tính” chọn mục “thùng chứa”. Đối với đối tượng bị chứa, chỉ làm việc với một mục là “trở lại nếu không chứa”, chọn“đúng”. - Bước 4: chọn đối tượng chứa (thùng chứa). Vào“trình duyệt thuộc tính”chọn mục “thùng chứa”, trong đó sẽ có các mục sau: + Mục “có thể chứa”, chọn “từ khóa”. + Mục “chứa từ”, nhập từ khóa đã đặt với đối tượng được chứa đúng. + Mục “âm thưởng”, chọn “đúng”. + Mục “địa điểm âm thưởng” click vào nút hai chấm để tìm âm thanh cần tán thưởng. - Bước 5: nhấn tổ hợp (Ctrl + S) để lưu. Chuyển sang chế độ trình chiếu để kiểm tra. 1.4.3.2. Hiệu ứng ẩn / hiện: click vào một đối tượng nào đó thì một đối tượng khác sẽ ẩn đi hoặc hiện ra. - Bước 1: tạo đối tượng cần click và đối tượng cần ẩn hiện. - Bước 2: chọn đối tượng cần click. Vào “trình duyệt thao tác”, chọn “các thao tác đối tượng”, chọn “ẩn”. Trong mục “đích” click vào nút hai chấm tìm đến đối tượng cần cho ẩn/hiện sau đó click nút “ok”. Cuối cùng click nút “áp dụng các thay đổi”. Hoặc: click chuột phải lên “đối tượng cần ẩn/hiện”, sau đó đánh dấu vào mục “ẩn”. - Bước 3: lưu lại và chuyển sang chế độ trình chiếu để kiểm tra. 1.4.4. Các kĩ năng khác trong phần mềm ActivInspire 1.4.4.1. Tạo kính lúp nhìn thấu qua một lớp [34] - Bước 1: tạo hai đối tượng là đối tượng che và đối tượng bị che (hình dưới). Hình 1.12. Đối tượng che và đối tượng bị che - Bước 2: Mở trình duyệt đối tượng, kéo đối tượng che từ tầng giữa lên tầng trên cùng. - Bước 3: Vào biểu tượng công cụ chọn mực thần kỳ. Giữ chuột trái tô hình tròn theo ý thích bên đối tượng che. Cần giữ chuột trái liên tục, không nên bỏ chuột trái, vì khi đó sẽ tạo ra nhiều nét bút khác nhau. Hình 1.13. Tạo hình tròn bằng công cụ mực thần kì - Bước 4: Tạo đường viền và cán cho kính lúp bằng cách sử dụng công cụ hình dạng hoặc sưu tầm hình ảnh kính lúp. - Bước 5: Dùng chuột đưa hình ảnh kính lúp lên tầng trên cùng bởi vì nó đang nằm ở tầng giữa, chú ý phải đưa lên lớp trên cùng của tầng trên cùng. Sau đó đưa hình ảnh kính lúp tới hình tròn của mực thần kỳ để nhóm chúng lại. Cần đưa đối tượng che ra ngoài trước khi nhóm. Cuối cùng sắp xếp đối tượng che chồng lên đối tượng bị che và kiểm tra xem kính lúp có nhìn thấu được không. Hình 1.14. Soi kính lúp 1.4.4.2. Thiết kế trò chơi ô chữ - Bước 1. Vẽ ô chữ hàng ngang + Chọn công cụ hình dạng / chọn hình vuông / click và rê chuột vẽ ô vuông / copy and paste để được ô chữ hàng ngang / chọn tất cả và group. Chọn công cụ văn bản / Nhập đáp án ô chữ hàng ngang / size: 38. + Chọn ô chữ hàng ngang / copy and paste tạo ô chữ hàng ngang che đáp án. Lại chọn hàng ngang / click vào nút giới thiệu để đưa ô chữ hàng ngang che đáp án lên lớp trên cùng. Gán thuộc tính ẩn cho hàng ngang che: chọn đối tượng/trong trình duyệt thao tác / chọn hiệu ứng ẩn hiện / áp dụng các thay đổi. - Bước 2. Vẽ ô thứ tự hàng ngang. Chọn công cụ hình dạng / chọn hình thoi. Chọn công cụ văn bản / Nhập số thứ tự của ô chữ hàng ngang. Chọn cả hình và văn bản / Group. - Bước 3. Vẽ bảng gợi ý. + Chọn công cụ văn bản/nhập nội dung gợi ý. Trên thanh tiêu đề, chọn thẻ công cụ / click máy ảnh / click hình chụp nhanh khu vực. Trong thẻ hình máy ảnh chụp nhanh / chụp nhanh đến / chọn trang hiện tại. + Chọn hình vừa chụp. Trên thanh tiêu đề / chọn hiệu chỉnh / cắt / dán. - Bước 4. Gán thuộc tính đưa về trước cho mỗi gợi ý. Chọn ô thứ tự hàng ngang. Trong trình duyệt thao tác / đưa về trước / đích: gợi ý / ok / áp dụng các thay đổi. - Bước 5. Vẽ bảng từ khóa. Nhập nội dung. Công cụ / máy ảnh / hình chụp nhanh khu vực / trang hiện tại / cắt / dán. Vẽ một đối tượng hình ảnh cần click / chọn đối tượng / trong trình duyệt thao tác / đưa về trước. - Bước 6. Chèn nhạc: chọn đối tượng văn bản“TRÒ CHƠI Ô CHỮ”. Trên thanh tiêu đề chọn chèn / click liên kết / click tệp tin / đến địa chỉ tệp tin / click open / thoát khỏi đối tượng / lưu tệp tin vào bảng lật / phát tự động / vòng lặp / ok. 1.4.4.3. Thiết kế trò chơi ghép hình - Bước 1. Tạo các mảnh ghép từ hình cần ghép. Chọn công cụ / máy ảnh / click hình chụp nhanh điểm tới điểm / click và rê chuột tạo mảnh ghép / trang hiện tại. . - Bước 2. Vẽ khung hình của mảnh ghép. Chọn công cụ hình dạng / click hình đường thẳng-chuỗi / click và rê chuột vẽ khung của mảnh cần ghép. Chọn đối tượng khung hình / trong trình duyệt thuộc tính chỉnh sửa màu nền và viền. - Bước 3. Xếp các khung hình vào vị trí. Chọn tất cả các hình, nhóm lại. Chọn đối tượng hình đã nhóm / trong trình duyệt đối tượng click và giữ chuột kéo hình thả vào tầng nền. 1.5. Thực trạng việc sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy và học hóa học ở trường THPT 1.5.1. Mục đích điều tra Nắm được thực trạng ứng dụng CNTT trong đó có việc sử dụng phần mềm ActivInspire vào dạy học bộ môn hóa học ở trường THPT. 1.5.2. Phương pháp điều tra - Gặp gỡ trực tiếp, trao đổi qua email, điện thoại với các GV đã thiết kế và giảng dạy bằng phần mềm ActivInspire. - Phát phiếu tham khảo ý kiến (phụ lục 1) cho GV, học viên cao học. 1.5.3. Đối tượng điều tra Chúng tôi đã tiến hành điều tra 69 GV dạy bộ môn hóa học ở THPT của các tỉnh Khánh Hòa, An Giang, học viên cao học ở Đại học sư phạm Tp.Hồ Chí Minh. 1.5.4. Nội dung điều tra - Điều tra tình hình ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học. - Điều tra mức độ tiếp cận và sử dụng phần mềm ActivInspire để thiết kế BLL. 1.5.5. Kết quả điều tra Gửi phiếu điều tra đến 69 thầy cô với thâm niên giảng dạy khác nhau, chúng tôi đã thống kê được một số kết quả rất thú vị, phản ánh trung thực tình hình sử dụng BLL theo hướng đổi mới có ứng dụng CNTT trong đó có phần mềm ActivInspire vào dạy môn hóa học ở trường THPT hiện nay. Bảng 1.2. Ý kiến GV về tác dụng của ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú HS hứng thú và yêu thích bộ môn hơn. 65/69 94.20% HS chủ động, tích cực, tự lực nhận thức. 59/69 85.51% Giờ học sinh động, hấp dẫn. 68/69 98.55% Chất lượng bài học được nâng cao. 58/69 84.06% Có thể bổ sung kiến thức ngoài SGK. 67/69 97.10% Có thể sử dụng đa dạng các PPDH. 67/69 97.10% Kết luận: ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học có tác dụng rất tích cực, góp phần đổi mới PPDH hóa học hiện nay. Bảng 1.3. Những khó khăn thầy cô gặp khi ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú GV lớn tuổi hạn chế về trình độ tin học. 43/69 62.32% GV không có nhiều thời gian soạn bài. 56/69 81.16% Thiếu thốn về cơ sở vật chất. 47/69 68.16% GV ngại thay đổi, tiếp xúc cái mới. 26/69 37.68% Ngoài ra, có GV cho rằng HS rất lười học, chỉ ngồi chơi mà không tập trung vào bài học; có GV lại cho rằng GV khó tìm ra các ý tưởng mới để thiết kế BLL. Hơn nữa, hiện nay chưa có hoặc có rất ít BLL có ứng dụng CNTT. Bảng 1.4. Mức độ thầy cô ứng dụng CNTT vào dạy học hóa học Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Chưa bao giờ sử dụng 2/69 2.89% Thỉnh thoảng sử dụng 51/69 73.91% Thường xuyên sử dụng 16/69 23.19% Bảng 1.5. Nguồn tư liệu thầy cô sử dụng trong dạy học hóa học Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Tự thiết kế và biên soạn. 52/69 75.36% Chia sẻ từ đồng nghiệp. 40/69 57.97% Download từ internet. 56/69 81.16% Mua đĩa ở nhà sách. 14/69 20.29% Ngoài ra, có GV cho rằng sách tham khảo, sách báo, tạp chí khoa học cũng là các nguồn tư liệu dạy học thiết thực và phong phú. Bảng 1.6. Các phần mềm thầy cô sử dụng để soạn BLL Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Powerpoint 67/69 97.10% Violet 14/69 20.29% Lecture maker 3/69 4.35% Activstudio PE 1/69 1.45% ActivInspire 6/69 8.70% Bảng 1.7. Mức độ thầy cô tiếp cận phần mềm ActivInspire Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Chưa nghe bao giờ 24/69 34.78% Đã nghe nói 29/69 42.03% Đã tập huấn 10/69 14.49% Đã sử dụng 6/69 8.70% Bảng 1.8. Những lí do thầy cô chưa sử dụng ActivInspire vào dạy học tương tác Trong số 39 GV đã nghe nói hoặc đã tập huấn (chiếm 56.52%) mà chưa sử dụng thì: Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Giao diện chưa đẹp, chưa thân thiện với người sử dụng. 3/39 7.69% Khó sử dụng, thao tác phức tạp. 35/39 89.74% Các hiệu ứng chưa thích hợp cho giảng dạy. 2/39 5.13% Ngoài ra, có GV cho rằng vì đã quen sử dụng powerpoint hoặc không có ý tưởng để thiết kế BLL bằng ActivInspire, hoặc việc cài đặt phần mềm rất khó khăn, hoặc đang bận công tác khác nên chưa có điều kiện dạy trên lớp,v.v…Như vậy, đa số GV(89.74%) chưa có điều kiện và thời gian tìm hiểu về ActivInspire thì cho rằng khó sử dụng, thao tác phức tạp nhưng chúng tôi nhận thấy ActivInspire cũng như các phần mềm tin học khác, chỉ khó khăn ở bước đầu. Bảng 1.9. Ý kiếv GV về ưu điểm nổi bật của phần mềm ActivInspire Trong số 45 GV (chiếm 65.22%) đã nghe nói hoặc đã tập huấn hoặc đã sử dụng phần mềm ActivInspire thì có: Ý kiến nhận xét Số lượng/Tổng số % Ghi chú Có thư viện tài nguyên giáo dục phong phú, cho phép tạo và cập nhật mới. 25/45 55.55 % Có nhiều giáo cụ điện tử phục vụ giảng dạy tương tác. 37/45 82.22 % Có nhiều công cụ được tích hợp giúp GV thể hiện ý tưởng sư phạm. 36/45 80.00 % Có thể tương tác trên bảng Activboard giúp bài giảng sinh động, hấp dẫn. 42/45 93.33 % Từ kết quả điều tra, chúng tôi nhận thấy ActivInspire là phần mềm có nhiều ưu điểm trong dạy học tương tác. (93.33%). Hiện nay phần mềm này chưa phổ biến rộng rãi trong GV và GV dạy môn hóa học THPT nói riêng (65.22%). 1.5.6. Nhận xét chung về kết quả điều tra Hơn 84% GV cho rằng CNTT có tác dụng to lớn trong việc đổi mới PPDH hóa học. Tuy nhiên, chỉ có 23.19% GV thường xuyên sử dụng BLL có ứng dụng CNTT. Lí do hơn 68% GV cho rằng các trường thiếu thốn về cơ sở vật chất. Hiện nay, ở mỗi trường THPT chỉ có một hoặc hai phòng máy chiếu multimedia. Để dạy và học ở phòng máy, HS phải di chuyển rất mất thời gian, GV phải đăng kí trước. Đôi khi máy móc có sự cố hoặc cúp điện… Không những vậy, hơn 81% GV cho rằng không có thời gian soạn BLL có ứng dụng CNTT. Hiện nay, nguồn tư liệu phong phú giúp GV soạn BLL là download từ internet (hơn 81%). Mặc dù điều kiện tiếp cận với máy tính và mạng internet ngày nay đã cải thiện nhiều nhưng GV thì rất bận rộn. Để hoàn thành một BLL có ứng dụng CNTT cần nhiều thời gian. Một số ý kiến cho rằng, việc sử dụng BLL có ứng dụng CNTT mang lại hiệu quả chưa cao. Nguyên nhân do HS chưa tích cực, chủ động tham gia vào bài học. HS bị lôi cuốn bởi hình ảnh, âm thanh không chú tâm vào bài giảng, không ghi chép bài. Hiện nay, chỉ có khoảng 9% GV sử dụng phần mềm ActivInspire trong dạy học tương tác vì cho rằng phần mềm này khó dùng, thao tác phức tạp. Sau khi tìm hiểu thấy được những mặt tích cực của phần mềm, chúng tôi mạnh dạn chọn nghiên cứu đề tài nhằm góp một phần nhỏ bé vào công cuộc đổi mới PPDH hóa học ở trường THPT. Tiểu kết chương 1 Ở chương này, chúng tôi đã nghiên cứu: - Tổng quan vấn đề nghiên cứu. - Cơ sở lý luận về PPDH bao gồm: khái niệm PPDH, đổi mới PPDH, đổi mới PPDH hóa học, đổi mới PPDH có ứng dụng CNTT. - Cơ sở lý thuyết về BLL bao gồm: khái niệm, cấu trúc, các kiểu BLL. - Nghiên cứu phần mềm ActivInspire, các thao tác cơ bản khi sử dụng phần mềm ActivInspire. - Tìm hiểu thực trạng việc ứng dụng CNTT, trong đó có phần mềm ActivInspire trong dạy học môn hóa học ở trường THPT. Những vấn đề trên là cơ sở để chúng tôi tiến hành việc ứng dụng phần mềm ActivInspire vào thiết kế hệ thống bài lên lớp dùng trong dạy học môn hóa học ở trường THPT. Chương 2. SỬ DỤNG PHẦN MỀM ACTIVINSPIRE THIẾT KẾ BÀI LÊN LỚP PHẦN HÓA HỌC VÔ CƠ, LỚP 11, CHƯƠNG TRÌNH NÂNG CAO, Ở TRƯỜNG THPT 2.1. Vị trí, nội dung và PPDH phần hóa học vô cơ lớp 11 chương trình nâng cao 2.1.1. Vị trí và kế hoạch giảng dạy a. Vị trí Trong SGK ._.ượt từng HS sắp xếp các nội dung cho sẵn để hoàn thành sơ đồ. HS. Nhắc lại và ghi nhớ HS lần lượt lên bảng sắp xếp. 3. Muối photphat Hoạt động 4. GV: Muối photphat là muối của axit nào, kể tên các loại muối photphat? GV gọi lần lượt từng HS sắp xếp các nội dung cho trước vào bảng tính tan của muối photphat. Bài tập vận dụng: “Quan sát TNHH, nêu hiện tượng và viết các PTHH?” Để chuyển sang phần nhận biết, GV cho HS xem phim TNHH rồi trả lời câu hỏi trắc nghiệm. GV gọi HS điền vào chỗ trống trong nội dung nhận biết ion photphat. GV click và kéo các hình chữ nhật che đáp án sang phải. HS: muối photphat là muối của axit photphoric. Có 3 loại: dihidrophotphat, hidrophotphat, photphat trung hòa. HS lần lượt lên bảng sắp xếp và ghi nhớ. HS nêu được: - Lúc đầu kết tủa trắng làm vẩn đục dung dịch. - Thêm axit photphoric, kết tủa tan. - Thêm nước vôi trong, vẩn đục trở lại. Các PTHH: 4P + 5O2 → 2P2O5 P2O5 + 3Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 + 3H2O Ca3(PO4)2 + 4H3PO4 → 3Ca(H2PO4)2 Ca(H2PO4)2+2Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 +4H2O HS chọn đáp án đúng là D. HS nhắc lại và ghi nhớ cách nhận biết ion photphat và muối photphat trung hòa. II. BÀI TẬP GV phát PHT cho HS. 1. Bài tập định tính Hoạt động 5. Câu hỏi 1. Lập PTHH ở dạng phân tử và dạng ion rút gọn của các phản ứng xảy ra trong dung dịch của các chất sau: a. Kali photphat và bari nitrat b. Natri hiđrophotphat và natri hiđroxit c. Canxi đihiđrophotphat (1 mol) và canxi hiđroxit (2 mol) Câu hỏi 2. Hãy điền công thức thích hợp và lập PTH của các sơ đồ phản ứng sau? 1. .................+ HNO3 → NH4NO3 2. .................+ H2SO4 → Ca(H2PO4)2 + CaSO4 3. Ca3(PO4)2 + H3PO4 → ........................ Câu hỏi 3. Hoàn thành chuỗi phản ứng sau. Câu hỏi 4. Chỉ dùng một hoá chất hãy phân biệt 3 dung dịch ở 3 lọ không ghi nhãn sau: HCl, HNO3, Na3PO4 ? Câu 1. HS viết được các PTHH: a. 2K3PO4 + 3Ba(NO3)2 → Ba3(PO4)2 + 6KNO3. 2PO43- + 3Ba2+ → Ba3(PO4)2 b. Na2HPO4 + NaOH → Na3PO4 +H2O HPO42- + OH- → PO43- +H2O c. Ca(H2PO4)2 + 2Ca(OH)2 → Ca3(PO4)2 + 2H2O H2PO4- + 2OH- → PO43- +2H2O Câu 2. HS lập được các PTHH sau: 1.NH3 + HNO3 → NH4NO3 2. Ca3(PO4)2 + 2H2SO4 → Ca(H2PO4)2 + 2CaSO4 3. Ca3(PO4)2+4H3PO4 → 3Ca(H2PO4)2 Câu 3. HS trả lời, GV dùng kính lúp nhìn thấu qua một lớp để làm hiện sơ đồ hoàn chỉnh. Câu 4.HS trả lời, nêu được là dùng dung dịch AgNO3. 2. Bài tập định lượng Hoạt động 6. Bài tập 1. Dung dịch kiềm tác dụng với axit photphoric Cho 44 g NaOH vào dung dịch chứa 39,2 g H3PO4. Sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, đem cô cạn Bài 1. GV yêu cầu HS nhắc lại phương pháp giải dạng bài tập này. GV hướng dẫn HS giải. HS về nhà hoàn thành. dung dịch thu được. Hỏi muối nào được tạo thành và khối lượng muối khan thu được là bao nhiêu? Bài tập 2. Tính toán theo hiệu suất Cho sơ đồ điều chế axit H3PO4 từ P là: 2P → P2O5 → 2H3PO4 Tính thể tích (lit) H3PO4 2M điều chế được từ 6,2 kg P, biết hiệu suất toàn bộ quá trình là 85%? Bài 2. GV hướng dẫn HS giải dạng bài tập này. Đáp số là 85kg. 3. Một số câu hỏi và bài tập trắc nghiệm Câu 1. Công thức đúng của apatit là A.Ca3(PO4)2 B.Ca(PO3)2 C.CaP2O7 D.3Ca3(PO4)3. CaF2 Câu 2. Dung dịch H3PO4 trong nước có chứa các ion nào(không kể ion H+ và OH- của nước)? A. H+, HPO42-, PO43-. B.H+, H2PO4-, PO43-. C. H+, H2PO4-, HPO42-, PO43-. D. H+, PO43-. Câu 3. Phát biểu nào sau đây là đúng? A.Phân lân cung cấp nitơ hóa hợp cho cây dưới dạng ion nitrat và ion amoni. B.Amophot là hỗn hợp muối (NH4)2HPO4 và KNO3. C.Phân hỗn hợp chứa N, P, K được gọi là phân NPK. D. Phân ure có công thức (NH4)2CO3. Câu 4. Thành phần chính của một loại thuốc diệt chuột là Zn3P2. Muối này dễ bị thủy phân nên khi chuột ăn phải thường khát nước. Sau khi tìm nguồn nước để uống thì chuột chết. Thuốc làm chuột chết là vì Zn3P2 tác dụng với nước tạo thành: A. kết tủa rất độc. B. photphin(PH3) rất độc. C. ion Zn2+ rất độc. D. Zn(OH)2 rất độc. Câu 5. Cho 0,1 mol P2O5 tác dụng với 0,35 mol Câu 1.A Câu 2. D Câu 3.C Câu 4. B Câu 5. HS nhận thấy tỉ lệ số mol giữa KOH và oxit gấp 2 lần giữa KOH và KOH. Dung dịch thu được có muối là: A. KH2PO4 và K2HPO4. B. KH2PO4. C. K2HPO4 và K3PO4. D. K3PO4. axit nên 2 < 3,5 < 4 tạo 2 muối axit. HS chọn đáp án đúng là A 2. Höôùng daãn veà nhaø - Hoàn tất các bài tập trên lớp. - Trả lời câu hỏi giáo khoa, làm các bài tập 2, 4, 5 trang 72 SGK. - Làm các bài tập 2.57, 2.58, 2.60, 2.61 trang 23 SBT. Bài 19: Khái quát về nhóm Cacbon I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 1. Kiến thức Hiểu được: - Vị trí của nhóm cacbon trong bảng tuần hoàn, cấu hình electron lớp ngoài cùng dạng ô lượng tử của nguyên tử các nguyên tố. - Tính chất chung của các nguyên tố trong nhóm, sự biến đổi tính kim loại, phi kim, oxi hoá. Biết được sự biến đổi tính chất của oxit, hợp chất với hiđro, khả năng tạo liên kết cộng hoá trị và tạo mạch đồng nhất. 2. Kĩ năng - Dự đoán tính chất chung và sự biến đổi tính chất đơn chất trong nhóm. - Viết cấu hình electron dạng ô lượng tử, trạng thái cơ bản và trạng thái kích thích. - Viết các phương trình hóa học minh hoạ cho sự biến đổi tính chất của đơn chất, tính chất của hợp chất trong nhóm. - Giải được một số bài tập có nội dung liên quan. 3. Trọng tâm - Mối liên quan giữa cấu hình electron nguyên tử, bán kính nguyên tử và độ âm điện với tính chất của các nguyên tố trong nhóm (tính oxi hóa – khử, tính kim loại – phi kim, sự biến đổi tính chất các hợp chất với hiđro và hiđroxit). II. PHƯƠNG PHÁP Thuyết trình nêu vấn đề, đàm thoại tái hiện, dạy học bằng hoạt động người học. III. CHUAÅN BÒ * Giaùo vieân: Giáo án Word, laptop, bút điện tử. * Hoïc sinh : Xem laïi kieán thöùc chöông I vaø II (SGK hoaù học 10) IV. TIẾN TRÌNH BÀI DẠY 1. Ổn định tổ chức lớp 2. Bài mới Hoạt động của GV Hoạt động của HS Vào bài: GV cho HS chơi trò ghép hình. Hình cần ghép là Bảng tuần hoàn các nguyên tố hóa học. Từ BTH, GV giới thiệu nhóm cacbon. I. VÒ TRÍ CUÛA NHOÙM CACBON TRONG BAÛNG TUAÀN HOAØN GV neâu caâu hoûi “Cho bieát vò trí cuûa nhoùm cacbon trong baûng tuaàn hoaøn; teân của các nguyên tố ?” Hoạt động 1 GV cho HS lên bảng làm bài tập: Sắp xếp các nguyên tố vào đúng vị trí trong nhóm cacbon. GV: Cho biết kí hiệu hóa học của từng nguyên tố? GV dùng sự tương phản màu sắc giới thiệu cách kí hiệu hóa học của các nguyên tố. GV gợi ý cho HS cách nhớ số hiệu nguyên tử các nguyên tố nếu nhớ STT của C và số lượng nguyên tố trong mỗi chu kì. HS lần lượt lên bảng thực hiện thao tác kéo – thả để ghép hình. HS nghe giới thiệu về nhóm cacbon. HS: Thuoäc nhoùm IVA , goàm caùc nguyeân toá : Teân: Cacbon, silic, gecmani, thiếc, chì Mỗi HS lần lượt thực hiện với một nguyên tố. Kí hieäu : C Si Ge Sn Pb II. TÍNH CHAÁT CHUNG CUÛA CAÙC NGUYEÂN TOÁ NHOÙM CACBON 1. Caáu hình electron nguyeân töû Hoạt động 3 HS thaûo luaän vaø hoaøn thaønh phieáu HT số 1. HS döï ñoaùn khaû naêng hình thaønh lieân keát, soá OXH coù theå coù. GV phaùt phieáu hoïc taäp số 1. GV cho 5 HS ñaïi dieän cuûa 5 nhoùm traû lôøi ôû baûng. GV keát luaän Caáu hình electron nguyên tử ở lớp ngoaøi cùng: ns2np2 hoặc: ↑↓ ↑ ↑ - ÔÛ traïng thaùi cô baûn: coù 2 e ñoäc than. - ƠÛ traïng thaùi kích thích caùc nguyeân toá: C; Si; Ge; Sn vaø Pb đều coù 4 e ñoäc thân. ↑ ↑ ↑ ↑ ns1 np3 GV cho HS làm bài tập”Em hãy ghép kí hiệu hóa học của nguyên tố và cấu hình electron nguyên tử sao cho phù hợp?” Để kết luận, GV gọi lần lượt từng HS điền vào chỗ trống để hoàn thành nội dung ghi nhớ. GV chia lớp thành 2 đội, mỗi đội làm một ô ứng với cấu hình ở trạng thái cơ bản (hay kích thích). GV cho HS đổ xúc sắc để chọn đội bắt đầu trước. Đại diện mỗi đội lần lượt lên bảng kéo cấu hình electron nguyên tử thả vào ô tương ứng. Đội nào làm xong trước và đúng được điểm cộng. HS phải chú ý theo dõi và trả lời. - Ở traïng thaùi cô baûn : coù 2e ñoäc thaân neân trong hôïp chaát coù coäng hoaù trò 2. - Khi ñöôïc kích thích: coù 4e ñoäc thaân neân trong hôïp chaát coù coäng hoaù trò 4. - Trong hôïp chaát coù soá oxi hóa: +4, +2 -4 (tröø: Ge. Sn, Pb). 2. Sự biến đổi tính chất của các đơn chất Hoạt động 4 GV- Nhận xét qui luaät biến ñoåi baùn kính nguyeân töû? đoä aâm ñieän ? Năng lượng ion hóa của các nguyên tố theo chiều Z+ tăng dần? Töø ñoù suy ra chieàu bieán ñoåi tính kim loại, phi kim? GV gọi lần lượt từng HS đứng tại chỗ đọc nội dung còn thiếu để hoàn thành kết luận. GV click vào chỗ trống làm hiện đáp án. GV yêu cầu HS so saùnh tính chaát cuûa cacbon vôùi nitô, cuûa silic vôùi photpho? GV: Nhoùm cacbon chuû yeáu xeùt 2 nguyeân HS döïa vaøo baûng 3.1 nhaän xeùt qui luaät bieán ñoåi tính chaát cuûa caùc ñôn chaát và giaûi thích. HS kết luận: Xeùt töø cacbon ñeán chì. Vì baùn kính nguyeân töû taêng daàn khaû naêng thu theâm e giaûm daàn neân tính phi kim giaûm daàn, tính kim loaïi taêng daàn. + Ñoä aâm ñieän, naêng löôïng ion hoaù giaûm. toá C vaø Si. + Khaû naêng hoaït ñoäng cuûa cacbon vaø silic keùm hôn nitô vaø phoát pho. 3. Söï bieán ñoåi tính chaát cuûa caùc hôïp chaát Hoạt động 5 GV- Vieát coâng thöùc caùc hôïp chaát vôùi hiñro cuûa caùc nguyeân toá nhoùm cacbon? Suy ra CT chung? Nhaän xeùt veà söï bieán ñoåi ñoä beàân cuûa chuùng? GV – Trong khi HS trả lời GV cho hiện đáp án. GV- Nêu công thức chung của các oxit? GV: Löu yù khaû naêng lieân keát vôùi nhau cuûa caùc nguyên töû C, Si, Ge, taïo thaønh maïch. HS: Vieát coâng thöùc toång quaùt cuûahôïp chaát ñoái vôùi hiñroâ. (Döïïa vaøo hoaù trò) +Hôïp chaát vôùi hiñroâ: RH4 +Ñoä beàn nhieät giaûm daàn töø CH4 ñeán PbH4 + Oxit: RO vaø RO2 CO2, SiO2 GeO2,SnO2, PbO2 (oxit axit) (hôïp chaát löôõng tính) HS biết: Caùc nguyeân töû: C, Si, Ge coù khaû naêng taïo lieân keát coäng hoaù trò vôùi khoâng nhöõng nguyên töû cuûa nguyên toá khaùc maø coøn lieân keát vôùi nhau taïo thaønh maïch. Hoạt động 6. Cuûng coá GV phát PHT số 2. 1. Nội dung PHT số 1. Em hãy hoàn thành bảng sau: 6C 14Si 32Ge 50Sn 82Pb Cấu hình electron ở trạng thái cơ bản Phân bố e hóa trị vào các AO (trạng thái cơ bản) Phân bố e hóa trị vào các AO (trạng thái kích thích) So sánh số electron độc thân trong 2 trường hợp 2. Nội dung PHT số 2. Câu 1. Chọn nhóm chất là phi kim. A. C và Si. B. C và Ge. C. Sn và Pb. D. Ge và Sn. Câu 2. Chọn nhóm chất là kim loại. A. C và Si. B. C và Ge. C. Sn và Pb. D. Ge và Sn. Câu 3. Xác định số oxi hóa của nguyên tố C và Si trong các hợp chất sau: SiO2, CO, CaCO3, CH4, H2CO3, Al4C3, H2SiO3, Mg2Si, Na2SiO3. 3. Höôùng daãn veà nhaø: laøm baøi 2 trang 94 SGK; baøi 22.1, 22.2, 22.3 trang 35 SBT. BÀI 23. COÂNG NGHIEÄP SILICAT I. MUÏC TIEÂU BAØI HOÏC 1. Kiến thức Biết được: - Công nghiệp silicat bao gồm các ngành sản xuất đồ gốm, thuỷ tinh, xi măng. - Thành phần hoá học, tính chất ứng dụng của một số loại thuỷ tinh (thuỷ tinh kali, pha lê, thạch anh, thuỷ tinh màu) - Đồ gốm: phân loại, thành phần hoá học, cách sản xuất, tính chất của gạch ngói, sành, sứ và men. - Thành phần hoá học và phương pháp sản xuất xi măng, quá trình đông cứng xi măng. 2. Kĩ năng - Bảo quản, sử dụng được hợp lí, an toàn, hiệu quả vật liệu thuỷ tinh, đồ gốm, xi măng. - Giải được bài tập: Biểu diễn thành phần chính của thuỷ tinh, xi măng dưới dạng hợp chất các oxit theo % khối lượng của các oxit, bài tập khác có nội dung liên quan. 3. Trọng tâm - Thành phần hoá học, tính chất ứng dụng của một số loại thuỷ tinh ( thuỷ tinh kali, pha lê, thạch anh, thuỷ tinh màu), đồ gốm (gạch ngói, gạch chịu lửa, sành sứ, men). - Thành phần hóa học và phương pháp sản xuất xi mămg. II. CHUẨN BỊ GV: Giáo án word, laptop, hệ thống dạy học tương tác thông minh. Hs: Söu taàm, tìm kieám caùc maãu vaät baèng thuyû tinh, goám, söù, maãu xi maêng .… III. PHƯƠNG PHÁP Phương pháp trực quan, phương pháp đàm thoại, phương pháp nghiên cứu, phương pháp dạy học theo hướng hoạt động hóa người học. IV. TIẾN TRÌNH DẠY VÀ HỌC 1. Baøi cuõ. Câu 1. Nêu tính chất hóa học của silic. Viết các PTHH minh họa? Tính chaát hoaù hoïc a. Tính khöû *Tác dụng với phi kim: Si + 2 F2 → SiF4 (silictetraflorua) Si + O2 → 0t SiO2 (silicñioxit) *Taùc duïng vôùi hôïp chaát: Si+ 2NaOH + H2O → Na2SiO3 +2H2 ↑ b.Tính oxi hóa Si + 2Mg → 0t Mg2Si (magie silixua) Câu 2. Từ SiO2 và hóa chất cần thiết có đủ, lập sơ đồ phản ứng và viết các PTHH điều chế axit silixic? Sơ đồ phản ứng và các PTHH điều chế axit silixic: SiO2 → H2SiO3 Na2SiO3 SiO2 + 2NaOH → Na2SiO3 + H2O Na2SiO3 + 2HCl → H2SiO3 + 2NaCl 2. Baøi môùi Từ những hợp chất tự nhiên của Si người ta sản xuất ra nhiều sản phẩm dùng trong kĩ thuật và đời sống. Đó là những sản phẩm gì và ngành công nghiệp sản xuất ra những sản phẩm đó gọi là gì? Đó là vấn đề chúng ta sẽ tìm hiểu hôm nay. Hoaït ñoäng cuûa giaùo vieân Hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh I. THUYÛ TINH 1.Thaønh phaàn hoaù hoïc vaø tính chaát Hoạt động 1 GV: Thủy tinh thông thường có thaønh phaàn hoaù hoïclà gì? HS: Thuyû tinh thoâng thöôøng: hỗn hợp cuûa natri silicat, canxi silicat và silic đioxit. hoaëc vieát döôùi daïng oxit : Na2O.CaO.6SiO2 • Tính chaát cuûa thuyû tinh : Chaát raén voâ ñònh hình, nên khoâng coù nhieät ñoä noùng chaûy xaùc ñònh. Khi ñun noùng noù meàm daàn GV: thủy tinh thông thường có nhöõng tính chaát gì? GV: Nêu ứng dụng của thủy tinh thông thường dùng làm gì? GV: cho HS xem phim TNHH. roài môùi noùng chaûy, do ñoù coù theå taïo ra ñoà vaät theo yù muoán. • Dùng làm cửa kính, chai lọ.... HS xem phim và nêu hiện tượng: phenolphtalein làm dung dịch có màu hồng. Vì dung dịch có môi trường kiềm do đã xảy ra các PTHH sau đây: Na2O + H2O → 2NaOH NaOH → Na+ + OH- CaO + H2O → Ca(OH)2 Ca(OH)2 →Ca2++2OH- GV: sản xuất thủy tinh thông thường như thế nào? • Saûn xuaát thuyû tinh: Naáu chaûy hỗn hợp caùt traéng, ñaù voâi vaø soña ôû 14000 C Na2CO3 + SiO2  → caot0 Na2SiO3 + CO2 CaCO3 + SiO2  → caot0 CaSiO3 + CO2 HS sắp xếp để hoàn thành sơ đồ. HS thảo luận nhóm cặp đôi. Đại diện nhóm trả lời. 2. Một số loại thủy tinh khác Hoạt động 2 Tuyø vaøo tæ leä caùc chaát vaø thaønh phaàn oxit kim loại maø coù caùc loaïi thuyû tinh khaùc nhau. • GV mời HS quan sát hình ảnh và sắp xếp các tên loại thủy tinh vào các ô trống tương ứng với các loaïi thuyû tinh khaùc. • GV phát PHT số 1. GV click vào tên loại thủy tinh sẽ hiện thành phần, click thành phần sẽ hiện tính chất, …. GV giới thiệu hình ảnh một số đồ dùng làm từ thủy tinh có màu. Maøu cuûa thuyû tinh laø do maøu cuûa ion kim loại. Ví duï theâm Cr2O3 coù maøu luïc, HS biết moät soá loaïi thuyû tinh khaùc -Thuyû tinh kali: thay Na2CO3 baèng K2CO3 thì ñöôïc thuyû tinh kali. Coù nhieät ñoä noùng chaûy cao và nhiệt độ hóa mềm cao, ñược duøng làm dụng cụ thí nghieäm, thấu kính, lăng kính... -Thuyû tinh phaleâ : thủy tinh chứa nhiều PbO ñöôïc duøng laøm đồ mĩ nghệ và trang trí. -Thuyû tinh thạch anh :saûn xuaát baèng caùch naáu chaûy silic ñioxit tinh khiết. Noù coù nhieät ñoä hoaù meàm cao, khoâng bò nöùt khi nóng laïnh ñoät ngoät. -Thủy tinh có màu khác nhau. CoO coù maøu xanh… II . Đồ gốm Hoạt động 3 GV: Ñoà goám laø gì? Phân loại đồ gốm? GV đưa ra sơ đồ phân loại còn trống, yêu cầu HS sắp xếp các cụm từ để hoàn thành sơ đồ HS biết • Ñoà goám laø vaät lieäu ñöôïc cheá taïo chuû yeáu töø ñaát seùt vaø cao lanh. HS hoàn thành sơ đồ phân loại. 1. Gạch và ngói Hoạt động 4 GV giới thiệu hình ảnh của gạch và ngói. GV: Vì sao gạch và ngói thường có màu đỏ? GV nêu sơ đồ sản xuất gạch và ngói còn trống. Yêu cầu HS sắp xếp các cụm từ để hoàn thành sơ đồ. HS biết: màu đỏ là màu của oxit sắt. HS biết phoái lieäu saûn xuaát chuùng laø ñaát seùt thöôøng vaø moät ít caùt ñöôïc nhaøo vôùi nöôùc thaønh khoái deûo, sau ñoù taïo hình, saáy khoâ vaø nung ôû 900 ñeán 10000C. a. Gaïch chòu löûa Hoạt động 5 GV phát PHT số 2. GV click các hình chữ nhật làm hiện nội dung bài học. GV: Bột samôt là gì? HS thảo luận nhóm cặp đôi. Đại diện nhóm trả lời. HS biết nung đất sét ở nhiệt độ rất cao rồi nghiền nhỏ sẽ được đất sét. 1. Saønh söù vaø men Hoạt động 6 GV phát PHT số 3 GV click hoặc kéo các hình chữ nhật che làm hiện câu trả lời. GV đưa ra 4 hình ảnh. Hình nào có đồ vật làm bằng vật liệu sành, sứ hay men? HS thảo luận nhóm cặp đôi. Đại diện trả lời. a. Ñaát seùt sau khi nung ôû nhieät ñoä khoaûng 1200-13000C thì bieán thaønh saønh. Saønh laø vaät lieäu cöùng, goõ keâu, coù maøu naâu hoaëc xaùm. b. Söù laø vaät lieäu cöùng, xoáp coù maøu traéng. Söù coù hai loaïi: söù daân duïng vaø söù kó thuaät. c. Men coù thaønh phaàn chính gioáng söù, nhöng deã noùng chaûy hôn. Men ñöôïc duøng ñeå phuû leân beà maët saûn phaåm sành và sứ, sau ñoù nung ôû t0 thích hôïp. III. XI MAÊNG 1. Thaønh phaàn hoaù hoïc vaø phương pháp saûn xuaát xi maêng. Hoạt động 7 GV giới thiệu hình ảnh liên quan đến xi măng. GV: xi măng thuộc loại vật liệu gì? GV: loại xi măng quan trọng và thông dụng nhất là gì? GV: xi măng có các tính chất gì? GV: thành phần chính của xi măng là gì? GV giới thiệu sơ đồ sản xuất xi măng. GV giới thiệu lò quay sản xuất clanhke. * Tuyø thuoäc vaøo thaønh phần vaø tính chaát cuûa chaát phuï gia maø ngöôøi ta saûn xuaát ñöôïc caùc loaïi xi maêng khaùc nhau. HS: xi maêng thuoäc loaïi vaât lieäu keát dính, ñöôïc duøng trong xaây döïng. HS: quan troïng nhaát laø xi maêng Pooclaêng HS: laø chaát bột mòn maøu luïc xaùm HS: thaønh phaàn chính laø canxi silicat vaø canxi aluminat. HS biết saûn xuaát xi maêng: nghieàn nhoû ñaù voâi, troän với đất sét roài nung hỗn hợp ôû 1300- 14000 C thu ñöôïc clanhke, nghieàn clanhke vôùi phuï gia ta ñöôïc xi maêng. 2. Quaù trình ñoâng cöùng xi maêng Hoạt động 7 GV: Quá trình đông cứng xi măng diễn ra như thế nào? GV: các PTHH xảy ra? GV: Vì sao phải tưới nước lên khối bê tông vừa tạo hình? GV: Ở nước ta có những nhà máy xi măng lớn nào mà em được biết? GV: giới thiệu sơ đồ tóm tắt để củng cố. HS: “Quaù trình ñoâng cöùng cuûa xi maêng chuû yeáu laø söï keát hôïp cuûa caùc hôïp chaát coù trong xi maêng vôùi nöôùc taïo neân nhöõng tinh theå hiñrat ñan xen vaøo nhau thaønh khoái cöùng vaø beàn”. HS biết: Khi đổ bê tông xong thì quá trình đông cứng xi măng tiếp tục xảy ra cùng với quá trình mất nước trong bê tông...Vì thế bê tông sau khi được tạo hình xong cần phủ ngay bề mặt bằng các tấm vật liệu được làm ẩm như bao tải, tấm cót...hay các vật liệu không thấm nước như ni lông, vải bạt...để tránh mất nước đột ngột gây nứt nẻ bê tông. Sau 6 đến 10 giờ, cần tưới nước và giữ ẩm. Nếu ngâm nước trên bề mặt bê tông thì càng tốt. HS xem hình ảnh các nhà máy xi măng lớn như là Hoàng Mai, Hà Tiên 1, Bỉm Sơn. Hoạt động 8. Cuûng coá Câu 1. Một loại thủy tinh dùng làm cửa kính, chai, lọ... có thành phần khối lượng như sau: 75,0% SiO2; 9,0% CaO; 16,0% Na2O. Thành phần của loại thủy tinh này biểu diễn dưới dạng các oxit là A. 2Na2O.6CaO.SiO2 B. 2Na2O.3CaO.6SiO2 C. 2Na2O.CaO.2SiO2 D. Na2O.CaO.6SiO2 Câu 2. Một loại silicat của canxi chứa 73,7% CaO ; 26,3% SiO2 về khối lượng có trong thành phần chính của xi măng Pooclăng. Trong hợp chất trên 1,0 mol SiO2 kết hợp với a mol CaO. Giá trị của a là A. 2,0. B. 3,0. C. 1,0. D. 4,0. 1. Nội dung PHT số 1. Thủy tinh kali Thủy tinh pha lê Thủy tinh thạch anh Thủy tinh màu Thành phần Tính chất Ứng dụng Đồ mĩ nghệ, trang trí Đồ trang sức, dây cáp quang Đồ kĩ nghệ Sản xuất 2. Nội dung PHT số 2. Loại gạch Phối liệu để chế tạo Nhiệt độ nung Nhiệt độ chịu lửa Sử dụng Gạch đinat Gạch samôt - 3. Nội dung PHT số 3. Sản xuất Tính chất Phân loại Ứng dụng Sành Sứ Men 3. Höôùng daãn veà nhaø: Làm các bài tập trong SGK; Chuẩn bị bài mới “Luyện tập tính chất của cacbon, silic và hợp chất của chúng...” Phụ lục 6. Đề kiểm tra Trường THPT: …………………. BÀI KIỂM TRA HỆ SỐ 1 Họ, tên HS: …………………….. Môn: Hóa học 11 Lớp: ……….. Mã đề: 101 Cho biết khối lượng nguyên tử (theo đvC) của các nguyên tố: Ca = 40; P = 31; O = 16; Al = 16; N = 14; H = 1; K = 39; Cl = 35,5; Na = 23; S = 32. Câu 1. Tách rời khí N2 ra khỏi hỗn hợp gồm N2, SO2, CO2 chỉ cần dẫn hỗn hợp khí qua dung dịch A. HCl dư. B. nước brom dư. C. nước vôi trong dư. D. H2SO4 đặc. Câu 2. Hợp chất nào sau đây là thành phần của đạm hai lá? A. NH4NO3 B. Ba(NO3)2 C. NH4Cl D. Ca(CN)2 Câu 3. Hỗn hợp X gồm N2 và H2 có tỉ lệ số mol là nN2 : nH2 = 1 : 4. Nung X với xúc tác ở nhiệt độ cao thu được hỗn hợp Y, trong đó NH3 chiếm 20% theo thể tích. Hiệu suất tổng hợp NH3 là A. 41,67% B. 45% C. 35,67% D. 50,6% Câu 4. Thành phần của dung dịch NH3 gồm: A. NH3 , H2O B. NH4+ , OH- C. NH3 , NH4+, OH- D. NH4+, OH-, H2O, NH3. Câu 5. Điều chế 2 l NH3 từ N2 và H2, hiệu suất 25% thì thể tích N2 cần dùng ở cùng điều kiện là A. 8 lít B. 2 lít C. 4 lít D. 1lít Câu 6. Trong công thức cấu tạo của HNO3 , N có hóa trị là A. 5 B. 2 C.3 D. 4 Câu 7. Chọn câu sai trong số các câu sau đây: A. HNO3 là chất lỏng không màu, mùi hắc, tan ít trong H2O. B. N2O5 là anhiđrit của axit nitric. C. HNO3 là một trong những hoá chất cơ bản và quan trọng. D. HNO3 có tính oxi hoá mạnh. Câu 8. Cho dung dịch chứa 5,88 gam H3PO4 tác dụng với dung dịch chứa 8,4 gam KOH. Dung dịch thu được sau phản ứng chứa các muối là A. K2HPO4 và K3PO4 B. K2HPO4 và KH2PO4 C. KH2PO4 và K3PO4 D. KH2PO4 Câu 9. Công thức hóa học ứng với phân bón có hàm lượng nitơ cao hơn cả là A. NH4Cl B. (NH4)2CO C. (NH4)2SO4 D. NaNO3 Câu 10. Chọn phát biểu sai khi cho rằng muối nitrat A. đều là chất điện li mạnh. B. đều kém bền với nhiệt. C. đều không màu. D. đều tan. Câu 11. Cho 12,8g đồng tan hoàn toàn trong dung dịch HNO3 thấy thoát ra hỗn hợp hai khí NO và NO2 có tỉ khối đối với H2 =19. Thể tích(tính theo lit) hỗn hợp đó (ở đktc) là A. 1,12 . B. 2,24 . C. 0,448 D. 4,48 . Câu 12. Cho phương trình phản ứng: 2NH3 + 3Cl2 → 6 HCl + N2 . Nhận định đúng là A. Cl2 vừa oxi hoá vừa khử. B. Cl2 là chất khử. C. NH3 là chất khử, Cl2 là chất oxi hoá. D. NH3 là chất oxi hoá. Câu 13. Cấu hình electron nguyên tử lớp ngoài cùng của các nguyên tố nhóm nitơ là A. (n-1)d10ns2np3 B. ns2np3 C. ns2np5 D. (n-1)d3ns2 Câu 14. Hóa chất để phân biệt ba lọ dung dịch HCl, HNO3, H3PO4 không ghi nhãn gồm: A. AgNO3 và giấy quỳ. B. giấy quỳ và NaOH. C. Cu và giấy quỳ. D. Cu và AgNO3. Câu 15. Dãy gồm các chất được xếp theo chiều số oxi hoá của nitơ giảm dần là A. NH3; N2; NO2-; NO; NO3. B. NO; N2O; NH3; NO3- C. NH3; NO; N2O; NO2 ; N2O5 . D. NO3- ;NO2 ;NO; N2O ; N2 ; NH4+ BẢNG TRẢ LỜI Câu 1: Câu 2: Câu 3: Số câu sai: Câu 4: Câu 5: Câu 6: Câu 7: Câu 8: Câu 9: Câu 10: Câu 11: Câu12: Câu 13: Câu 14: Câu 15: Điểm Sở Giáo dục và Đào tạo………………….. BÀI KIỂM TRA HỆ SỐ 2 Trường THPT…………………………….. Môn: Hóa học 11 Họ, tên học sinh: ………………………….. Thời gian: 45 phút Lớp: ……………… Mã đề 0202 Cho khối lượng nguyên tử (theo đvC) của các nguyên tố: H = 1, C = 12, Cu = 64, Pb = 207, O = 16, Ca = 40, Mg = 12, Si = 64, Al = 27, Ag = 108, K = 39, Na = 23, P = 31, Fe = 56, N = 14. Caâu 1: Độ dinh dưỡng của ure là 46, 67%N. Khối lượng ure (tính theo kilogam) cần lấy để có 70kg N là A. 200. B. 160. C. 145. D. 150. Caâu 2 : Hòa tan 3,6 gam kim loại M có hóa trị không đổi n vào dd axit HNO3 loãng, chỉ thu được 2,24 l khí duy nhất NO (đktc). Kim loại M là: A. Mg. B. Cu. C. Al. D. Ag. Caâu 3 : Hiện tượng quan sát được khi dẫn khí CO2 từ từ đến dư vào ống nghiệm chứa nước vôi trong là A. có kết tủa trắng, sau đó tan hết. B. có kết tủa trắng. A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D C. có kết tủa vàng. D. có kết tủa đen, sau đó tan hết. Câu 4: “Nước đá khô” không nóng chảy mà thăng hoa nên được dùng để tạo môi trường lạnh và khô rất tiện cho việc bảo quản thực phẩm. Nước đá khô là: A. CO rắn. B. SO2 rắn. C. H2O rắn. D. CO2 rắn. Câu 5: Một thuốc thử cần dùng để nhận biết dung dịch ở các lọ không ghi nhãn: (NH4)2SO4, NH4Cl, Na2SO4, NaCl là A. NaOH B. Ba(OH)2 C. HNO3 D. AgNO3 Câu 6: Chọn phát biểu đúng. A. CO là oxit trung tính. B. CO là oxit axit. C. CO là oxit bazơ. D. CO là oxit lưỡng tính. Câu 7: Phương pháp thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñieàu cheá cacbon ñioxit trong phoøng thí nghieäm là A. đoát chaùy cacbon. B.nhieät phaân canxi cacbonat. C.đoát chaùy khí metan. D.canxi cacbonat taùc duïng axit clohiñric. Câu 8: Cho dãy chuyển hóa sau: . Kí hiệu X, Y theo thứ tự là A. Na2SiO3; H2CO3. B. Na2CO3; H2SiO3. C. Na2SO3; H2SiO3. D. Na2SiO3; H2SiO3. Câu 9: Hòa tan hết 0,02 mol Al và 0,03 mol Cu vào dung dịch HNO3 . Cô cạn dung dịch sau phản ứng và đun nóng đến khối lượng không đổi thì thu được chất rắn nặng A. 9,9 g B. 2,94 g C. 3,42 g D. 7,98 g Câu 10: Hiện tượng quan sát được khi cho từ từ đến dư dung dịch NH3 vào dung dịch CuSO4 là A. dung dịch màu xanh lam chuyển sang màu xanh thẫm. B. kết tủa keo màu xanh nhạt, sau đó tan hết tạo dung dịch màu xanh thẫm. C. kết tủa keo màu xanh lam tạo thành. D. kết tủa màu xanh lam tạo thành và khí màu nâu đỏ thoát ra. Câu 11: Khí khoâng chaùy ñöôïc trong oxi khoâng khí là A. H2 B. CH4 C. CO2 D. CO Câu 12: Độ dinh dưỡng của phân kali được đánh giá bằng A.% K. B. % K2O. C. % KNO3. D. % KCl. Câu 13 : Axit nitric ñaëc, noùng phaûn öùng ñöôïc vôùi taát caû caùc chaát trong nhoùm gồm A. Mg(OH)2, NH3, CO2, Au B. Mg(OH)2, CuO, NH3, Au C. Mg(OH)2, CuO, NH3, Ag D. CaO, NH3, Au, FeCl2 Câu 14: Dung dòch HNO3 ñaëc, khoâng maøu, ñeå ngoaøi aùnh saùng laâu ngaøy seõ chuyeån sang A. maøu ñen saãm. B. maøu vaøng. C. maøu traéng söõa. D. maøu naâu. Câu 15: Thoåi luoàng khí CO dö qua oáng söù ñöïng a gam hoãn hôïp Fe3O4 vaø CuO nung noùng ñeán xaûy ra phaûn öùng hoaøn toaøn, thu ñöôïc 2,32 gam hoãn hôïp kim loaïi. SiO2 + NaOH, t0 X + CO2 + H2O Y Daãn khí thoaùt ra vaøo bình ñöïng nöôùc voâi trong dö thu ñöôïc 5 gam keát tuûa. Giaù trò của a là A.1,54. B. 2,22. C. 3,32. D. 3,12. Câu 16: Nồng độ ion NO3- trong nước uống tối đa cho phép là 9 mg/l. Nếu thừa ion NO3- sẽ gây ra bệnh thiếu máu hoặc tạo thành nitrosamin ( một hợp chất gây ung thư trong đường tiêu hóa). Để nhận biết ion NO3- người ta dùng các hóa chất là A. CuSO4 và NaOH. B. Cu và H2SO4. C. Cu và NaOH. D. CuSO4 và H2SO4. Câu 17: Dãy gồm các chất dễ bị nhiệt phân khi đun nóng là A. Al2O3, CaCO3, NaHCO3. B. Na2CO3, BaCO3, CaO. C. Mg(OH)2, Na2CO3, NaOH. D. Cu(NO3)2, CaCO3, NaHCO3. Câu 18: Hấp thụ hoàn toàn 7,168 lít khí CO2 (đktc) vào 200 mililit dung dịch NaOH 20%(khối lượng riêng d = 0,4 g/ml)thu được dung dịch X. Khối lượng(tính theo gam)muối tan trong dung dịch X là A. 10,6. B. 28,64. C. 16,8. D. 21,2. Câu 19: Photpho ñoû vaø photpho traéng laø 2 daïng thuø hình cuûa photpho neân A. đeàu töï boác chaùy trong khoâng khí ôû ñieàu kieän thöôøng. B. đeàu coù caáu truùc maïng phaân töû vaø caáu truùc polime. C. đeàu taùc duïng vôùi kim loaïi hoaït ñoäng taïo thaønh photphua. D. đeàu khoù noùng chaûy vaø khoù bay hôi. Câu 20: Một hoaù chaát có thể phân biệt 3 dung dòch ở 3 lọ không ghi nhaõn: NaNO3, NaCl, Na3PO4 là A. quỳ tím . B. BaCl2 . C. KOH. D. AgNO3. Câu 21: Dung dịch hóa chất có thể hòa tan được silic là A. kali hidroxit. B. sunfuric loãng. C. brom hidric. D. amoniac. Câu 22: Ở dạng hợp chất, nitơ có nhiều trong khoáng vật tên là diêm tiêu. Thành phần chính của diêm tiêu là A. NaNO2. B. NH4NO3. C. NH4NO2. D. NaNO3. Câu 23: Chaát coù theå laøm khoâ khí NH3 ẩm là A. KOH rắn. B. H2SO4 đñặc. C. CaCl2 ñặc. D. CuSO4 khan. Câu 24: Nhieät phaân Fe(NO3)3 trong khoâng khí thu ñöôïc các chất : A. Fe2O3, NO2, O2. B. Fe2O3, NO2. C. FeO, NO2, O2. D. Fe , NO2 , O2 Câu 25: Cho oxit axit taùc duïng vôùi nöôùc thì axit seõ khoâng ñöôïc taïo thaønh neáu oxit axit ñoù laø A. cacbon ñioxit. B. nitô ñioxit. C. löu huyønh ñioxit. D. silic ñioxit. Câu 26: Phản ứng hóa học xảy ra khi quẹt diêm là A. 4P + 5O2 → 2P2O5 B. 2P + 3S → P2S3 C. 6P + 5KClO3 → 3P2O5 + 5KCl D. 2P + 5KNO3 → 5KNO2 + P2O5 t0 t0 t0 t0 Câu 27: Cho 32 gam NaOH vào 200 ml dung dịch H3PO4 1,5M. Sau khi phản ứng xong, đem cô cạn dung dịch, tổng khối lượng (tính theo gam) các muối khan thu được là A. 43,3. B. 75,4. C. 47,0. D. 49,2. Câu 28: Thể tích (lit) H3PO4 2M ñöôïc ñieàu cheá töø 6,2 kg P (biết hieäu suaát toaøn boä quaù trình: 85%) là A. 85. B. 100. C. 45. D. 65. Câu 29: Một loại thủy tinh chứa 18,43% K2O; 10,98% CaO và 70,59% SiO2 về khối lượng, có công thức dưới dạng các oxit là A. K2O. CaO. 4SiO2. B. K2O. 2CaO. 6SiO2. C. K2O. CaO. 6SiO2. D. K2O. 3CaO. 8SiO2. Câu 30: Kim cương được sử dụng làm đồ trang sức, mũi khoan, bột mài và dao cắt thủy tinh bởi vì kim cương là chất cứng nhất trong tất cả các chất. Có tính chất trên do kim cương thuộc loại tinh thể A. ion điển hình. B. nguyên tử có kiên kết cộng hóa trị rất bền. C. kim loại điển hình. D. phân tử điển hình. BẢNG TRẢ LỜI Câu 1: Câu 11: Câu 21: Số câu sai: ss Câu 3: Câu 13: Câu 23: Điểm: Câu 4: Câu 14: Câu 24: Câu 5: Câu 15: Câu 25: Câu 6: Câu 16: Câu 26: Câu 7: Câu 17: Câu 27: Câu 8: Câu 18: Câu 28: Câu 9: Câu 19: Câu 29: A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D A B C D Câu 10: Câu 20: Câu 30: ._.