Sử dụng mô hình Arch và Garch để phân tích và dự báo về giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán VN

LỜI NÓI ĐẦU Qua hơn mười năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nền kinh tế nước ta đã đạt được những thành tựu và bước tiến hết sức quan trọng. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu lµ đến năm 2020 đưa nước ta về cơ bản trở thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất và kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đảm bảo nhịp độ tăng trưởng bình quân GDP ở mức 9-10%/năm, thực hiện công nghiệp hoá hiện đại hoá thành công thì đòi hỏi chúng ta phải có vốn rÊt lớn. Vì vậy, để đáp ứng yêu cầu đó đến tháng 7/2000 Việt Nam đã cho ra đời trung tâm giao dịch chứng khoán tại Thành Phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n hiÖn nay thÞ tr­êng míi h×nh thµnh vµ cßn mang tÝnh chÊt thö nghiÖm nªn viÖc ®­a ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ xu h­íng biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu cho thÞ tr­êng lµ rÊt cã ý nghÜa. Qua mét thêi gian nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ chøng kho¸n, vÒ m« h×nh ®Ó ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ tr­êng vµ b»ng sù hiÓu biÕt cña em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: Sö dông m« h×nh arch vµ garch ®Ó ph©n tÝch vµ dù b¸o vÒ gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n viÖt nam Đề tài được chia thành 2 phần chính: Phần I: Những vấn đề cơ bản về chứng khoán và thị trường chứng khoán. PhÇn nµy gåm c¸c vÊn ®Ò vÒ chøng kho¸n vµ thÞ tr­êng chøng kho¸n. Phần II: Sử dụng mô hình ARCH và GARCH để phân tích và dự báo giá cổ phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam. Trong phÇn nµy sÏ giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vµ GARCH. Sau ®ã lµ viÖc ¸p dông m« h×nh ARCH vµ GARCH ®èi víi cæ phiÕu REE(C¬ khÝ ®iÖn l¹nh) vµ c¸c nhËn xÐt. MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng song do tÝch chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn cøu vµ nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n cßn h¹n hÑp nªn kÕt qu¶ nhËn ®­îc cßn nhiÒu thiÕu sãt, viÖc ®­a ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng cña gi¸ cæ phiÕu cßn rÊt h¹n chÕ. V× vËy, em rÊt kÝnh mong sÏ nhËn ®­îc sù gãp ý cu¶ thÇy vÒ ®Ò tµi nµy. Trong quá trình thực hiện đề tài em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của các thầy cô đặc biệt là sự chỉ bảo tận tình của thầy giáo PGS-TS Hoàng Đình Tuấn. Qua đây, em xin chân thành cảm ơn thầy đã giúp đỡ em hoàn thành đề án này.  PHÇN I NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHỨNG KHOÁN Vµ THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN Những vấn đề cơ bản về chứng khoán I. Khái niệm chứng khoán Chứng khoán là các công cụ để huy động vốn trung và dài hạn, các giấy tờ có giá, có khả năng chuyển đổi, chuyển nhượng nhằm xác nhận quyền sở hữu, quan hệ vay nợ giữa người nắm giữ nó và chủ thể phát hành ra nó. Đối với mỗi loại chứng khoán thường có các tính chất sau: 1. Tính thanh khoản (tính lỏng) của một chứng khoán là khả năng chuyển đổi giữa chứng khoán đó sang tiền mặt. Tính lỏng của chứng khoán thể hiện qua việc chứng khoán đó được mua bán, trao đổi trên thị trường. 2. Tính sinh lời: Thu nhập của nhà đầu tư được sinh ra từ việc tăng giá chứng khoán trên thị trường, hay các khoản tiền lãi được trả hàng năm. 3. Tính rủi ro: Đây là đặc trưng cơ bản của chứng khoán.Trong quá trình trao đổi, mua đi bán lại, giá của chứng khoán bị giảm hoặc mất hoàn toàn ta gọi là rủi ro. II. phân loại chứng khoán 1. Cổ phiếu Là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối với thu nhập và tài sản của công ty cổ phần. Số vốn đóng góp để thành lập công ty được chia ra thành nhiều phần nhỏ bằng nhau gọi là cổ phần. Người mua cổ phần gọi là cổ đông. Cổ phiếu có thể được phát hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ, chØ cã c«ng ty cæ phÇn míi cã cæ phiÕu. Giá trị ban đầu ghi trên cổ phiếu là mệnh giá của cổ phiếu. Mệnh giá là giá trị danh nghĩa. Số tiền nhận được từ khoản góp vốn gọi là cổ tức.Giá cổ phiếu giao động qua các phiên giao dịch trên thị trường chứng khoán và tách rời so với mệnh giá.Cổ phiếu được chia thành 2 loại: a. Cổ phiếu thường: Là loại cổ phiếu không có kỳ hạn, tồn tại cùng với sự tồn tại của công ty phát hành ra nó, nó không có lãi suất cố định, số lãi được chia vào cuối mỗi niên độ quyết toán. Cổ đông nắm giữ cổ phiếu này có quyền bỏ phiếu, mua cổ phiếu mới, tham gia vào đại hội cổ đông. b. Cổ phiếu ưu đãi: Gồm 2 loại * Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: Là cổ phiếu dành cho các cổ đông sáng lập. Cổ đông nắm giữ loại cổ phiếu này phải nắm giữ trong một khoảng thời gian nhất định, không được chuyển nhượng, trao đổi. * Cổ phiếu ưu đãi tài chính: Tưong tự như cổ phiếu thường nhưng có một số hạn chế: cổ đông nắm giữ cổ phiếu này không được tham gia bầu cử, ứng cử vào hội đồng quản trị, ban kiểm soát của công ty. Nhưng họ được hưởng ưu đãi về tài chính theo mét mức cổ tức riêng biệt, có tính cố định hàng năm, ®­îc ­u tiªn chia cæ tøc vµ ph©n chia tµi s¶n cßn l¹i cña c«ng ty sau khi thanh lý, gi¶i thÓ tr­íc cæ phiÕu th­êng. 2. Trái phiếu Là loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của người phát hành phải trả cho người nắm giữ chứng khoán đó một khoản tiền xác định vào những thời hạn cụ thể và theo những điều kiện nhất định. Đây là những chứng khoán nợ, được phát hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ.Trái phiếu bao gồm các loại sau: a. Trái phiếu vô danh: Loại này không ghi tên trái chủ trên cả chứng chỉ và sổ sách của các tổ chức phát hành. Việc chuyển nhượng loại trái phiếu này rất dễ dàng nên nó thường được giao dịch trên thị trường chứng khoán. b. Trái phiếu ghi danh: Ghi tên, địa chỉ của trái chủ trên chứng chỉ và sổ sách của tổ chức phát hành.Loại này ít được đem trao đổi trên thị trường. c. Trái phiếu chính phủ: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành nhằm bù đắp cho thâm hụt ngân sách. Đây là loại chứng khoán mà các nhà đầu tư không ưa mạo hiểm rất ưa thích vì nó hầu như không có rủi ro thanh toán. d. Trái phiếu công trình: Lµ lo¹i tr¸i phiÕu được phát hành để huy động vốn xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng hay công trình phúc lợi công cộng. e. Trái phiếu công ty: Do công ty phát hành để vay vốn trung và dài hạn. Khi công ty bán trái phiếu thì công ty là người đi vay còn người mua là chủ nợ. Công ty phải cam kết trả cả lãi và gốc cho trái chủ như ®· nªu trong hợp đồng. Nã bao gồm các loại: Trái phiếu có đảm bảo, trái phiếu không có bảo đảm, trái phiếu có thể mua lại… 3. Chứng chỉ quỹ đầu tư Là chứng khoán được phát hành bởi công ty quản lý quỹ để huy động vốn từ các nhà đầu tư. Vốn được dùng để mua bán kinh doanh các loại chứng khoán khác để kiếm lời, sau đó chia tiền lời đó cho các nhà đầu tư. Cã thÓ ph©n lo¹i chøng chØ quü ®Çu t­ thµnh: a. Quỹ đầu tư chung: §ây là loại quỹ mà tất cả mọi người đều có thể tham gia. b. Quỹ đầu tư riêng: Chỉ giới hạn ở một nhóm người nhất định. c. Quỹ đầu tư dạng mở: Là quỹ đầu tư trong đó nhà đầu tư có quyền bán lại chứng chỉ quỹ đầu tư cho quỹ phát hành chứng khoán liªn tôc ®Ó huy ®éng vèn và sẵn sàng mua lại số chứng khoán mà nó ®· phát hành ra. d. Quỹ đầu tư cổ phiếu: Quỹ chuyên đầu tư vào một loại cổ phiếu nhất định. e. Quỹ đầu tư trái phiếu: Là quỹ để đầu tư vào một loại trái phiếu nào đó. g. Quỹ đầu tư hỗn hợp: Loại quỹ đầu tư vào bất kì loại chứng khoán nào nÕu thÊy cã hiÖu qu¶. Ngoài ra, còn có một số loại chứng khoán kh¸c (th­êng gäi lµ c«ng cô ph¸i sinh) như: Giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu, các hợp đồng kì hạn, chứng quyền… Tổng quan về thị trường chứng khoán I. Khái niệm thị trường chứng khoán Để thực hiện quá trình sản xuất, chúng ta cần phải có các yếu tố: lao động, vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật. Trong đó vốn ngày càng đóng một vai trò quan trọng, nhưng để có một lượng vốn lớn thì không một cá nhân nào có thể đảm nhiệm được. Trong khi đó những người có cơ hội đầu tư sinh lãi thì thiếu vốn còn những người có vốn thì lại ít có cơ hội đầu tư. Thực tế đó đòi hỏi cần phải có những tổ chức trung gian nối liền giữa người thừa vốn và những người thiếu vốn. Hệ thống ngân hàng ra đời đã đáp ứng được phần nào yêu cầu đó. Tuy nhiên,để thu hút được các nguồn tiền tệ nhàn rỗi của xã hội và một số nguồn vốn đầu tư trực tiếp vào sản xuất để kiếm lời tận gốc thì thị trường chứng khoán ra đời. Thị trường chứng khoán là nơi giao dịch các loại chứng khoán theo các mục đích khác nhau của các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán. II. Vai trò của thị trường chứng khoán trong phát triển kinh tế. Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực với sự ra đời của tổ chức thương mại thế giới (WTO), của liên minh Châu Âu, của khối thị trường chung đòi hỏi các quốc gia phải thúc đẩy phát triển kinh tế với tốc độ và hiệu quả cao.Thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña thị trường chứng khoán trong phát triển kinh tế. 1. thứ nhất, thị trường chứng khoán với việc tạo ra các công cụ có tính thanh khoản cao, có thể tích tụ, tập trung và phân phối vốn, chuyển thời hạn của vốn phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế. Ở Hàn Quốc, thị trường chứng khoán đã đóng vai trò không nhỏ trong sự tăng trưởng kinh tế trong hơn ba mươi năm, cho tới thập kỷ 90 thị trường chứng khoán nước này đã lớn mạnh và đứng hàng thứ 13 trên thế giới góp phần tạo mức tăng trưởng kinh tế đạt bình quân 9% năm, thu nhập quốc dân bình quân đầu người năm 1995 là trên 10.000USD. Yếu tố thông tin là yếu tố cạnh tranh trên thị trường sẽ đảm bảo cho việc phân phối vốn một cách hiệu quả. ThÞ tr­êng tµi chÝnh lµ n¬i tiªn phong ¸p dông c«ng nghÖ míi vµ nh¹y c¶m víi m«i tr­êng th­êng xuyªn thay ®æi. Trên thị trường chứng khoán, tất cả các thông tin được cập nhật và được chuyển t¶i tới tất cả các nhà đầu tư để họ có thể phân tích và định giá cho các chứng khoán. Thị trường chứng khoán đã tạo ra một sự cạnh tranh có hiệu quả trên thị trưòng tài chính, do đó các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính phải quan tâm tới hoạt động tài chính của họ và làm giảm chi phí tài chính. Việc huy động vốn trên thị trường chứng khoán có thể làm tăng vốn tự có của các công ty và giúp họ tránh các khoản vay có chi phí cao cũng như sự kiểm soát chặt chẽ của các ngân hàng thương mại. Thị trường chứng khoán khuyến khích tính cạnh tranh của các công ty trên thị trường.Sự tồn tại của các thị trường chứng khoán cũng là yếu tố quyÕt ®Þnh để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Đây là yếu tố đảm bảo cho sự phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong một quốc gia cũng như trong phạm vi quốc tế. 2. Thứ hai, thị trường chứng khoán góp phần thực hiện tái phân phối công bằng hơn, giải toả sự tập trung quyền lực kinh tế của các tập đoàn, huy động tầng lớp trung lưu trong xã héi, tăng cường sự giám sát của xã hội đối với quá trình phân phối. Từ đó, tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn qua ®ã thúc đẩy phát triển kinh tế, t¹o ra hiÖu qu¶, tiÕn tíi x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng vµ d©n chñ. 3. Thứ ba, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho việc tách biệt giữa sở hữu và quản lý doanh nghiệp. Khi quy mô của doanh nghiệp tăng lên thì nhu cầu về quản lý chuyên trách cũng tăng theo. Thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho tiết kiệm vốn và chất xám thúc đẩy quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nưíc, giảm tiêu cực trong quản lý, tạo điều kiện kết hợp hài hoà lợi ích của chủ sở hữu, nhà quản lý và những người làm công. 4. Thứ tư, hiệu quả của quốc tế hoá thị trường chứng khoán. Việc mở cửa thị trường chứng khoán làm tăng tính lỏng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cho phép các công ty có thể huy động nguồn vốn rẻ hơn, tăng cường đầu tư từ bên ngoài, ®ång thêi tăng khả năng cạnh tranh quốc tế và mở rộng cơ hội kinh doanh cho các công ty trong nước. Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan, Malaysia là những minh chứng ®iÓn h×nh vÒ viÖc tËn dông c¸c c¬ héi do thÞ tr­êng chøng kho¸n mang l¹i. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải xét các tác động tiêu cực có thể xảy ra như việc tăng cung tiền quá mức, áp lực của lạm phát, vấn đề chảy máu vốn. 5. Thứ năm, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho Chính phủ huy động các nguồn tài chính tiền tệ của chính phủ. Đồng thời, thị trường chứng khoán cũng cung cấp một dự báo tuyệt vời về các chu kỳ kinh doanh trong tương lai giúp Chính phủ và các công ty đánh giá kế hoạch đầu tư cũng như việc phân bổ các nguồn lực của họ. Thị trường chứng khoán cũng tạo điều kiện tái cấu trúc nền kinh tế. Ngoài những tác động tích cực trên, thị trường chứng khoán cũng có những tác động tiêu cực nhất định như hiện tượng đầu cơ, hiện tượng xung đột quyền lực, bong bóng giá,…làm giảm thiệt hại cho quyền lợi của các cổ đông thiểu số, việc mua bán nội gián, thao túng thị trường làm nản lòng các nhà đầu tư tác động tiêu cực tới tiết kiệm và đầu tư. Nhiệm vụ của các nhà quản lý thị trường là giảm thiểu các tiêu cực của thị trường nhằm bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư và đảm bảo tính hiệu quả của thị trường. Như vậy, vai trò của thị trường chứng khoán được thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau. Song để vai trò đó thật sự phát huy được hiệu quả thì phụ thuộc ®¸ng kÓ vào các chủ thể tham gia vào thị trường và sự quản lý của nhà nước. III. Phân loại thị trường chứng khoán 1.Thị trường sơ cấp Là nơi phát hành lÇn ®Çu chứng khoán ra c«ng chóng, tạo vốn cho tổ chức phát hành thông qua việc bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Tại đây, có sự chu chuyển tài chính trực tiếp đưa các khoản tiền nhàn rỗi tạm thời trong dân chúng vào quá trình đầu tư, từ nguồn vốn ngắn hạn sang nguồn vốn dài hạn. Nã t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho nÒn kinh tÕ nguån vèn cã thêi gian sö dông ®¸p øng ®­îc thêi gian cÇn thiÕt cña c¸c kho¶n ®Çu t­. Thị trường sơ cấp có chức năng là huy động vốn cho đầu tư, làm tăng thêm vốn đầu tư cho nền kinh tế. Có hai phương pháp phát hành chứng khoán trên thị trường này là: phát hành riêng lẻ và phát hành công chúng. 2.Thị trường thứ cấp Là nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán đã được phát hành trên thị trường s¬ cấp. Thị trường thứ cấp tạo điều kiện cho thị trường sơ cấp phát triển, tăng tiềm năng huy động vốn của các tổ chức phát hành chứng khoán. Trên thị trường chứng khoán vừa có giao dịch của thị trường sơ cấp, vừa có giao dịch của thị trường thứ cấp. 3. Thị trường tập trung Là nơi mà việc giao dịch, trao đổi, mua bán chứng khoán được thực hiện thông qua sở giao dịch chứng khoán( hay còn gọi là sàn giao dịch). 4. Thị trường phi tập trung Hay còn gọi là thị trường OTC, thị trường này diễn ra ở bất kỳ nơi nào miễn là nơi đó diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi chứng khoán. 5. Thị trường trái phiếu( bond market) Là thị trường phát hành trái phiếu mới và mua đi bán lại trái phiếu cũ. 6. Thị trường cổ phiếu( the stock market) Là thị trường phát hành cổ phiếu mới và mua đi bán lại cổ phiếu cũ. Hoạt động của thị trường này gåm cả hai lĩnh vực đầu tư chứng khoán và kinh doanh chứng khoán. 7. Thị trường giao ngay Là thị trường mà việc mua bán chứng khoán theo giá thoả thuận khi ký hợp đồng nhưng thanh toán và giao chứng khoán sau ngày ký hợp đồng một khoảng thời gian quy định. Chøc n¨ng cña thÞ tr­êng nµy lµ huy ®éng vµ lµm t¨ng nguån vèn. 8. Thị trường giao dịch kỳ hạn Thị trường mua và bán chứng khoán theo giá thoả thuận theo hợp đồng nhưng thanh toán và giao nhận chứng khoán sau ngày ký kết hợp đồng một khoảng thời gian nhất định thường là 30 hoặc 60 ngày. 9. Thị trường giao dịch tương lai Gièng như là thị trường giao dịch chứng khoán kỳ hạn nhưng khác ở chỗ: Các hợp đồng mua bán đã được tiêu chuẩn hoá nội dung và điều kiện thực hiện hợp đồng và phải có tiền đặt cọc th«ng qua quy chÕ ký quü để đảm bảo hợp đồng. IV. Các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán 1. Cơ quan quản lý và vận hành thị trường: Gồm cơ quan quản lý nhà nước và sở giao dịch chứng khoán. Các cơ quan quản lý nhà nước cã nhiÖm vô tổ chức và quản lý hoạt động của thị trường chứng khoán. Còn sở giao dịch chứng khoán cã vai trß vận hành thị trường chứng khoán thông qua bộ máy gồm nhiều bộ phận khác nhau, có nhiệm vụ ban hành và giám sát việc thực hiện những quy định điều chỉnh giao dịch chứng khoán, phát hành chứng khoán… 2. Các tổ chức phát hành Là các tổ chức thực hiện huy động thông qua thị trường chứng khoán, cung cấp hàng hoá cho thị trường chứng khoán. Các tổ chức phát hành là: Chính phủ và chính quyền địa phương phát hành trái phiếu chính phủ và trái phiếu công trình, các công ty phát hành cổ phiếu và trái phiếu công ty… 3. Các nhà đầu tư Là những người có vốn nhàn rỗi và có nhu cầu mua bán, trao đổi chứng khoán trên thị trường chứng khoán nhằm kiếm lời. Các nhà đầu tư quyết định tham gia đầu tư vào chứng khoán nhằm một số mục đích: Nhằm hưởng lợi tức, hưởng lãi suất, hưởng chênh lệch giá chứng khoán trên thị trường chứng khoán và nắm quyền quản lý kiểm soát tổ chức phát hành. C¸c nhµ ®Çu t­ gåm: Nhµ ®Çu t­ c¸ nh©n vµ nhµ ®Çu t­ cã tæ chøc. 4. Các định chế trung gian Là các công ty chứng khoán, các công ty quản lý quỹ và các ngân hàng thương mại, các tổ chức này thực hiện các chức năng trung gian cho các giao dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán. a. Các công ty chứng khoán: Các công ty họat động trong lĩnh vực chứng khoán víi các nghiệp vụ cơ bản: nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, nghiệp vụ môi giới tư vấn vµ lưu ký chứng khoán. b. Các công ty quản lý quỹ: Là các công ty thay mặt cho nhà đầu tư thực hiện quản lý một hay nhiều quỹ đầu tư. c. Các ngân hàng thương mại: Khi được phép các ngân hàng thương mại có thể cung cấp các dịch vụ bảo quản chứng khoán, thu hồi vốn, làm đại lý phát hành chứng khoán. Ngoài ra, để thị trường chứng khoán hoạt động đồng bộ còn có sự tham gia của các tổ chức khác như: tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ, hiệp hội các nhà kinh doanh chứng khoán, công ty đánh giá hệ số tín nhiệm. phÇn ii sö dông m« h×nh arch vµ garch ®Ó ph©n tÝch vµ dù b¸o gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n viÖt nam Đã từ lâu các nhà đầu tư, phân tích tài chính đều mong muốn trả lời câu hỏi : “Có thể dự đoán được sự biến động của giá chứng khoán?” Có rất nhiều nghiên cứu, phân tích chuỗi giá chứng khoán đã được thực hiện nhằm tìm lời giải đáp thoả đáng cho vấn đề trên. Theo lý thuyết định giá chứng khoán, nếu thị trường chứng khoán hoạt động hiệu quả thì từ thông tin về giá chứng khoán trong quá khứ không thể dự đoán được diễn biến của giá chứng khoán trong tương lai. Khi đó, giá chứng khoán vận động một cách hoàn toàn ngẫu nhiên. Tuy nhiên trong thực tế, kể cả ở những nước có thị trường phát triển, giả định về thị trường hiệu quả kh«ng hẳn là phù hợp. Đặc biệt ở nước ta, thị trường chứng khoán cßn rÊt non trÎ, mới chỉ mang tính thử nghiệm và hoạt động với khá nhiều quy định giới hạn chặt chẽ, các nhà đầu tư bước đầu làm quen với loại hình đầu tư mới nên trong hành vi đầu tư còn ẩn chứa những đặc điểm riêng. Điều này tạo ra những đặc thù trong sự vận động của giá chứng khoán, do đó việc đưa ra phân tích chuỗi thời gian về xu hướng biến động về giá cổ phiếu cho thị trường là rất có ý nghĩa . Và đã có rất nhiều nhà kinh tế học đưa ra các mô hình khác nhau để phân tích và dự báo về giá chứng khoán. Một trong những mô hình được coi là có hiệu quả đó là mô hình ARCH và mô hình GARCH. Lý do sö dông m« h×nh Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, viÖc ¸p dông c«ng cô khoa häc kü thuËt lµ rÊt cÇn thiÕt. Th«ng qua m«n khoa häc chuyªn ngµnh “ KINH TÕ l­îng”, lµ mét m«n khoa häc dùa trªn nÒn t¶ng cña m«n “X¸c suÊt vµ thèng kª to¸n” ®· h­íng con ng­êi ®i s©u vµo lÜnh vùc l­îng ho¸ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ. §Æc biÖt c¸c c«ng cô thèng kª trong Eviews ®­îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vÒ trung b×nh cã ®iÒu kiÖn vµ ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn cña biÕn ngÉu nhiªn. VÊn ®Ò vÒ thÞ tr­êng chøng kho¸n rÊt réng r·i, nã ®i s©u vµo nhiÒu lÜnh vùc, ¸p dông nhiÒu ph©n tÝch vµ c¸c m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. V× vËy, cã rÊt nhiÒu lý do ®Ó lËp m« h×nh ARCH vµ GARCH: 1. Thø nhÊt, c¸i quan träng nhÊt cña mét nhµ ®Çu t­ lµ khi ®Çu t­ cÇn lùa chän danh môc tµi s¶n nµo cã lîi nhÊt. Khi ®· cã sù quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vÒ danh môc tµi s¶n lùa mµ m×nh ®· lùa chän th× nhµ ®Çu t­ còng cÇn ph¶i hiÓu râ vÒ møc ®é rñi ro cña viÖc n¾m gi÷ tµi s¶n mµ m×nh ®ã. Môc tiªu chÝnh cña c¸c nhµ ®Çu t­ lµ gi¶m thiÓu rñi ro trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n b»ng c¸ch chän läc c¸c tµi s¶n tµi chÝnh kh¸c nhau vµo danh môc ®Çu t­ cña m×nh nh»m ®¹t ®­îc lîi nhuËn cao nhÊt. 2. Thø hai, kinh nghiÖm cho thÊy r»ng nh÷ng tµi s¶n cã lîi suÊt lín cã xu h­íng tiÕn tíi nh÷ng lîi suÊt lín h¬n. Hay nãi c¸ch kh¸c, sù giao ®éng cña lîi suÊt xuÊt hiÖn hiÖn t­îng tù t­¬ng quan chuçi hay ph­¬ng sai cña sai sè kh«ng ®ång ®Òu do ®ã ph¶i sö dông m« h×nh kinh tÕ l­îng ARCH vµ GARCH ®Ó kiÓm chøng cho vÊn ®Ò ®ã. 3. Thø ba, ®Ó cã thÓ thÊy ®­îc sù biÕn ®éng vÒ gi¸ vµ møc ®é giao ®éng trong lîi suÊt c¸c phiªn giao dÞch. Ngoµi ra, c¸c nhµ ®Çu t­ cÇn ph¶i dù b¸o c¸c kho¶ng tin cËy thay ®æi theo thêi gian mét c¸ch chÝnh x¸c vµ ®Ó thu ®­îc kÕt qu¶ ­íc l­îng cao h¬n th× hä ph¶i thùc hiÖn m« h×nh dù b¸o vÒ ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn. B. Giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vµ GARCH M« h×nh ARCH ®Æc biÖt ®­îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vµ dù b¸o vÒ ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn. Ph­¬ng sai cña biÕn phô thuéc lµ mét hµm cña biÕn phô thuéc thêi kú tr­íc, biÕn ®éc lËp vµ c¸c biÕn ngo¹i sinh. M« h×nh ARCH ®­îc Engle giíi thiÖu vµo n¨m 1982 vµ m« h×nh GARCH ®­îc giíi thiÖu bëi Bollerslev vµo n¨m 1986. Nh÷ng m« h×nh nµy ®­îc sö dông réng r·i trong c¸c m« h×nh to¸n kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ trong ph©n tÝch chuçi thêi gian tµi chÝnh gièng nh­ Bollerslev, Chou, Kroner ®· thùc hiÖn vµo n¨m1992 vµ Bolleslev, Engle, Nelson ®· tiÕn hµnh vµo n¨m 1994. M« h×nh tæng qu¸t tù ®iÒu chØnh ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau ( M« h×nh GARCH) 1. M« h×nh GARCH(1,1) cã d¹ng: (1) (2) Trong ®ã: Ph­¬ng tr×nh kú väng ®­îc t¹o ra bëi (1) lµ mét hµm cña biÕn ngÉu nhiªn víi biÓu thøc sai sè. Ph­¬ng tr×nh ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn trong (2) lµ mét hµm gåm 3 biÕn: Kú väng: Nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi k× tr­íc, ®­îc x¸c ®Þnh nhê b×nh ph­¬ng phÇn d­ tõ ph­¬ng tr×nh kú väng: Ph­¬ng sai dù b¸o ë giai ®o¹n tr­íc: Sù ®Þnh d¹ng m« h×nh th­êng ®­îc gi¶i thÝch trong thÞ tr­êng tµi chÝnh khi cã c¸c nhµ ®Çu t­ chøng kho¸n dù b¸o vÒ ph­¬ng sai cña tµi s¶n thêi kú nµy b»ng viÖc t¹o ra mét träng sè trung b×nh trong dµi h¹n (h»ng sè) vµ ph­¬ng sai dù b¸o ë giai ®o¹n tr­íc, nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi kú tr­íc. M« h×nh nµy phï hîp víi sù thay ®æi cña doanh lîi tµi s¶n tµi chÝnh vµ khi lîi suÊt cña tµi s¶n xuÊt hiÖn hiÖn t­îng ph­¬ng sai cña sai sè kh«ng ®ång ®Òu. Ph­ong tr×nh ph­¬ng sai(2) cã thÓ ®­îc biÓu diÔn theo hai c¸ch sau ®©y: a. Thø nhÊt: Sai sè cña b×nh ph­¬ng doanh lîi ®­îc x¸c ®Þnh bëi chªnh lÖch: Thay vµo ph­¬ng sai trong ph­¬ng tr×nh (2) vµ xÐt ë thêi kú (t-1) víi ph­¬ng sai ta cã ph­¬ng tr×nh sau: Trong ®ã, b×nh ph­¬ng c¸c sai sè lµ mét qu¸ tr×nh cña kiÓm ®Þnh ARMA(1,1). b. Thø hai: Ph­¬ng tr×nh(2) cã thÓ bao gåm: c¸c biÕn ngo¹i sinh, biÕn xu thÕ z : () . Trong ®ã: lµ hÖ sè cña biÕn xu thÕ z L­u ý r»ng dù b¸o ph­¬ng sai tõ ph­¬ng tr×nh nµy kh«ng ®¶m b¶o lµ d­¬ng, v× vËy khi håi quy ph­¬ng tr×nh b¹n cã thÓ ®Æt: 2. M« h×nh GARCH(p, q) Sù më réng cña m« h×nh Garch ®­îc thÓ hiÖn lµ m« h×nh Garch(p, q) cã thÓ ®­îc ­íc l­îng b»ng c¸ch chän p hoÆc q lín h¬n 1. M« h×nh Garch(p, q) biÓu diÔn ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn cã d¹ng: Trong ®ã: p: lµ bËc cña m« h×nh GARCH. q: lµ bËc cña m« h×nh ARCH. II. M« h×nh tù håi quy víi ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau (M« h×nh ARCH) M« h×nh ARCH lµ mét tr­êng hîp ®Æc biÖt cña ®Þnh d¹ng m« h×nh GARCH khi kh«ng cã dù b¸o ph­¬ng sai ë c¸c thêi kú trÔ trong ph­¬ng tr×nh ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn. 1. M« h×nh ARCH- M Èn x trong ph­¬ng tr×nh (1) m« t¶ c¸c biÕn ngo¹i sinh, c¸c biÕn xu thÕ trong ph­¬ng tr×nh trung b×nh. V× vËy, nÕu chóng ta thay ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn vµo ph­¬ng tr×nh trung b×nh th× ta cã m« h×nh ARCH-in-Mean(M« h×nh ARCH-M). M« h×nh ARCH-M ®· ®­îc Engle, Lilien, Robins tiÕn hµnh vµo n¨m 1987. Khi ®ã ta cã ph­¬ng tr×nh cña m« h×nh ARCH-M nh­ sau: Trong m« h×nh ARCH-M cã thÓ dïng ®é lÖch tiªu chuÈn cã ®iÒu kiÖn ®Ó thay cho ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn. M« h×nh ARCH-M th­êng ®­îc sö dông trong c¸c øng dông tµi chÝnh mµ ë ®ã doanh lîi cña tµi s¶n k× väng cã liªn quan ®Õn rñi ro vÒ tµi s¶n k× väng. 2. M« h×nh ARCH bÊt ®èi xøng Trong c¸c phiªn giao dÞch, nÕu sù thay ®æi cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trªn thÞ tr­êng lµ t¸c ®éng bÊt ®èi xøng th× sö dông m« h×nh TARCH vµ EGARCH a. M« h×nh TARCH M« h×nh ®­îc Zakoian giíi thiÖu vµo n¨m 1990 vµ ®­îc Glosten, Jaganathan, Runkle thùc hiÖn vµo n¨m 1993. Trong m« h×nh nµy ph­¬ng sai cã ®iÒu kiÖn ®­îc x¸c ®Þnh nh­ sau: Trong ®ã: nÕu vµ trong c¸c tr­êng hîp kh¸c. Trong m« h×nh nµy, t¸c ®éng tèt() vµ t¸c ®éng tiªu cùc nÕu(), c¸c t¸c ®éng nµy cã ¶nh kh¸c nhau tíi ph­¬ng sai cã ®IÒu kiÖn, lµ t¸c ®éng tÝch cùc cßn() lµ t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu th× t¸c ®éng lµ bÊt ®èi xøng. §Ó ®Þnh d¹ng cho bËc cao h¬n cña m« h×nh TARCH, Eviews ­íc l­îng ph­¬ng tr×nh: C. ý nghÜa cña m« h×nh ARCH vµ m« h×nh GARCH 1. ViÖc ph©n tÝch vÒ gi¸ vµ lîi suÊt cña chøng kho¸n cã mét vai trß rÊt quan träng, mét ý nghÜa lín trong kinh tÕ ®Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay khi thÞ tr­êng chøng kho¸n n­íc ta vÉn cßn rÊt non trÎ. M« h×nh nµy ®­îc ¸p dông réng r·i trong c¸c ngµnh: to¸n kinh tÕ, tµi chÝnh, trong viÖc dù b¸o. Tõ ®ã, gióp c¸c nhµ ph©n tÝch thÞ tr­êng cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc møc ®é rñi ro cña viÖc n¾m gi÷ tµi s¶n, thÊy ®­îc sù biÕn ®éng cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®Ó ®­a ra ®­îc nh÷ng dù b¸o còng nh­ c¸c kÕt luËn nªn ®Çu t­ vµo lo¹i cæ phiÕu nµo th× ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt. 2. VÒ ph­¬ng diÖn thùc hµnh, víi sù tiÕn bé cña c¸c phÇn mÒm kinh tÕ nh­ Eviews lµ mét c«ng cô phæ biÕn th× viÖc ¸p dông m« h×nh ARCH vµ GARCH cã thÓ ph©n tÝch ®­îc sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. NÕu gi¸ chøng kho¸n cµng gi¶m th× møc ®é giao ®éng trong gi¸ cµng lín, hiÖn t­îng nµy ®­îc gäi lµ hiÖu øng ®ßn bÈy ®­îc Blank ph¸t hiÖn vµo n¨m 1976. Ngoµi ra, khi ph©n tÝch vÒ chuçi lîi suÊt cßn chØ ra ®­îc sù thay ®æi trong lîi suÊt trung b×nh tõ ®ã thÊy ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a lîi suÊt trung b×nh cña cæ phiÕu trong mét phiªn víi c¸c phiªn giao dÞch kh¸c. Mét sè c¸c kÕt qu¶ ­íc l­îng theo m« h×nh ARCH vµ GARCH cho gi¸ vµ lîi suÊt cña cæ phiÕu REE (C¬ khÝ ®iÖn l¹nh) b»ng phÇn mÒm EVIEWS Gäi gi¸ cña chøng kho¸n t¹i thêi ®iÓm t lµ , khi ®ã lîi suÊt cña chøng kho¸n trong kho¶ng thêi gian mét chu k× n¾m gi÷ tõ thêi ®Óm (t-1) ®Õn thêi ®iÓm t sÏ lµ: r= víi t. Hay =ln() víi t, v× thÕ ta cã thÓ ph©n tÝch chuçi gi¸ chøng kho¸n th«ng qua viÖc ph©n tÝch chuçi . Víi cæ phiÕu REE gäi lîi suÊt cña cæ phiÕu nµy lµ LSREE vµ ¸p dông víi c«ng thøc ë trªn ta cã c¸c kÕt qu¶ ­íc l­îng nh­ sau. 1. BiÓu ®å chuçi gi¸ cæ phiÕu 2. BiÓu ®å chuçi lîi suÊt cæ phiÕu 3. §å thÞ hµm mËt ®é vµ kiÓm ®Þnh Jarque-Bera NhËn xÐt: Tõ ®å thÞ cña hµm mËt ®é vµ kiÓm ®Þnh Jarque-Bara ta thÊy: Gi¸ cña cæ phiÕu REE lµ biÕn ®éng th­êng xuyªn, lóc ®Çu gi¸ t¨ng m¹nh sau ®ã gi¶m m¹nh råi cã xu h­íng t¨ng nhÑ. Sè lÇn lîi suÊt gi¶m (sè lÇn gi¸ gi¶m ) nhiÒu h¬n. Møc lîi suÊt trung b×nh cña cæ phiÕu REE lµ 0.000491. Gi¸ trÞ cña p_value lµ 0.0000 lÊy møc ý nghÜa lµ 0.05 ta thÊy chuçi LSREE kh«ng ph©n bè chuÈn. 4. BiÓu ®å tù t­¬ng quan cña chuçi LSREE Date: 12/25/04 Time: 14:30 Sample: 1 839 Included observations: 834 Autocorrelation Partial Correlation AC PAC Q-Stat Prob .|** | .|** | 1 0.280 0.280 65.682 0.000 .|* | .|. | 2 0.088 0.010 72.184 0.000 .|. | .|. | 3 0.053 0.027 74.507 0.000 .|* | .|* | 4 0.094 0.077 81.856 0.000 .|* | .|* | 5 0.124 0.083 94.780 0.000 .|* | .|* | 6 0.122 0.067 107.40 0.000 .|* | .|. | 7 0.073 0.015 111.89 0.000 .|. | .|. | 8 0.013 -0.027 112.03 0.000 .|. | .|. | 9 0.054 0.043 114.49 0.000 .|* | .|. | 10 0.096 0.057 122.28 0.000 .|* | .|. | 11 0.095 0.037 129.93 0.000 .|. | *|. | 12 -0.002 -0.060 129.94 0.000 .|. | .|. | 13 -0.018 -0.020 130.22 0.000 .|* | .|* | 14 0.079 0.086 135.53 0.000 .|* | .|. | 15 0.111 0.056 146.10 0.000 .|* | .|. | 16 0.080 0.013 151.52 0.000 .|. | .|. | 17 0.041 0.004 152.93 0.000 .|. | .|. | 18 0.034 0.019 153.92 0.000 .|. | .|. | 19 0.061 0.038 157.12 0.000 .|* | .|. | 20 0.074 0.015 161.76 0.000 .|. | .|. | 21 0.051 -0.009 164.03 0.000 .|. | .|. | 22 0.007 -0.022 164.07 0.000 .|. | .|. | 23 -0.024 -0.029 164.56 0.000 .|. | .|. | 24 -0.007 -0.017 164.60 0.000 .|* | .|. | 25 0.082 0.060 170.39 0.000 .|. | .|. | 26 0.014 -0.045 170.57 0.000 .|. | .|. | 27 -0.019 -0.015 170.89 0.000 .|. | .|. | 28 -0.036 -0.023 172.00 0.000 .|. | .|. | 29 -0.002 0.003 172.00 0.000 .|. | .|. | 30 -0.029 -0.055 172.74 0.000 NhËn xÐt: Tõ l­îc ®å tù t­¬ng quan cña chuçi LSREE ta thÊy chuçi lµ chuçi kh«ng dõng v× hÖ sè cña lµ kh¸c kh«ng. V× hÖ sè t­¬ng quan trÔ 1 thêi kú kh¸c kh«ng nªn cã sù thay ®æi trong lîi suÊt trung b×nh gi÷a c¸c phiªn giao dÞch cña cæ phiÕu REE vµ g¾n víi sù thay ®æi cña phiªn tr­íc ®ã. 5. KiÓm ®Þnh sù thay ®æi trong lîi suÊt vµ trong sù giao ®éng cña cæ phiÕu REE Sö dông m« h×nh AR vµ GARCH Dependent Variable: LSREE Method: ML - ARCH (Marquardt) Date: 12/25/04 Time: 09:32 Sample(adjusted): 2 834 Included observations: 833 after adjusting endpoints Convergence not achieved after 500 iterations Variance backcast: ON Coefficient Std. Error z-Statistic Prob. C 0.000902 0.001600 0.563403 0.5732 AR(1) 0.345280 0.042415 8.140502 0.0000 Variance Equation C 0.000160 4.86E-05 3.298471 0.0010 ARCH(1) 0.151725 0.063077 2.405396 0.0162 GARCH(1) 0.607774 0.115415 5.265974 0.0000 R-squared 0.074159 Mean dependent var 0.000469 Adjusted R-squared 0.069687 S.D. dependent var 0.025929 S.E. of regression 0.025009 Akaike info criterion -4.679839 Sum squared resid 0.517871 Schwarz criterion -4.651477 Log likelihood 1954.153 F-statistic 16.58055 Durbin-Watson stat 2.134335 Prob(F-statistic) 0.000000 Inverted AR Roots .35 Tõ kÕt qu¶ ­íc l­îng m« h×nh AR vµ GARCH rót ra nhËn xÐt: V× hÖ sè ­íc l­îng cña biÕn AR(1) lµ 0.345 d­¬ng thËt sù nªn lîi suÊt trung b×nh cña cæ phiÕu REE trong mét phiªn giao dÞch cã liªn hÖ d­¬ng víi sù thay ®æi trong lîi suÊt cña phiªn giao dÞch tr­íc ®ã. Møc giao ®éng trong lîi suÊt cña cæ phiÕu REE cã kh¸c nhau trong c¸c phiªn, nã võa phô thuéc vµo sù thay ®æi cña lîi suÊt(Dùa vµo tiªu chuÈn p_value ta thÊy h sè cña biÕn ARCH(1) lµ kh¸c kh«ng) l¹i võa phô thuéc vµo møc ®é giao ®éng cña sù thay ®æi nµy(Do hÖ sè ­íc l­îng cña biÕn GARCH(1) lµ kh¸c kh«ng). HÖ sè cña biÕn AR(1), ARCH(1), GARCH(1) lµ d­¬ng nªn nÕu sù thay ®æi trong gi¸ cæ phiÕu cµng lín th× sù giao ®éng cµng lín cã nghÜa lµ khi gi¸ cæ phiÕu t¨ng(hay gi¶m) víi mét møc ®é lín th× xu h­íng nµy cßn kÐo dµi cho tíi khi cã t¸c ®éng bÊt th­êng lµm thay ®æi xu thÕ. 6. KiÓm ®Þnh hiÖu øng ®ßn bÈy ®èi víi chuçi LSREE Sö dông m« h×nh TARCH Dependent Variab._.