Sử dụng chính sách tiền tệ nhằm kiểm soát lạm phát

Lêi nãi ®Çu Thµnh c«ng trong viÖc chÆn ®øng l¹m ph¸t phi m· n¨m 1989 nhê ¸p dông c«ng cô l·i suÊt ng©n hµng (®­a l·i suÊt huy ®éng tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao v­ît tèc ®é l¹m ph¸t), ®· cho thÊy tÇm quan träng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ng¾n h¹n æn ®Þnh thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng nhanh cña n­íc ta lu«n th­êng trùc nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t cao, do ®ã mét c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« hiÖu nghiÖm nh­ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®­îc tËn dông tr­íc tiªn v¬Ý hiÖu suÊt cao còng lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn gÇn ®©y ë ViÖt nam cã dÊu hiÖu cña sù l¹m dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong nhiÖm vô kiÒm chÕ l¹m ph¸t. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù yÕu kÐm trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña chóng tíi . V× vËy ®øng tr­íc nguy c¬ tiÒm Èn cña l¹m ph¸t, viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ v« cïng cÇn thiÕt. Trong ®Ò tµi "Sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t" em xin tr×nh bµy ba phÇn chÝnh. PhÇn I: L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t PhÇn II: Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua. PhÇn III: Gi¶i ph¸p L¹m ph¸t ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi, cho nªn ¶nh h­ëng ®Õn mçi c¸ nh©n trong x· héi. MÆt kh¸c viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "Sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" gióp cho b¶n th©n em n¾m v÷ng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ngµnh TC-NH, nh»m phôc vô tèt cho viÖc häc tËp. Do ®ã ®Ò tµi "Sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" cã ý nghÜa thiÕt thùc ®èi víi b¶n th©n. Bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Mong thÇy c« h­íng dÉn thªm. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò tµi. PhÇn I I/ L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t 1. Nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm vµ nhËn thøc b¶n chÊt kinh tÕ cña l¹m ph¸t còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t­ duy ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, ®i tõ hiÖn t­îng bÒ ngoµi ®Õn b¶n chÊt bªn trong, ®Õn c¸c thuéc tÝnh cña l¹m ph¸t, lµ qu¸ t×nh sµng läc nh÷ng hiÓu biÕt sai vµ ®óng, lÉn lén gi÷a hiÖn t­îng vµ b¶n chÊt, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ ®Ó ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n chÊt cña tÝnh quy luËt cña l¹m ph¸t. Theo tr­êng ph¸i l¹m ph¸t "l­u th«ng tiÒn tÖ" (®¹i diÖn lµ Milt¬n Priedman) hä cho r»ng l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ®­a nhiÒu tiÒn thõa (bÊt kÓ lµ kim lo¹i hay tiÒn giÊy) vµ l­u th«ng lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng kh«ng ph¶i bÊt cø sè l­îng tiÒn nµo t¨ng lªn trong l­u th«ng víi nhÞp ®iÖu nhanh h¬n s¶n xuÊt còng ®Òu lµ l¹m ph¸t, nÕu nh­ nhµ n­íc kh«ng gi¶m bít néi dung vµng hoÆc gi¸ trÞ t­îng tr­ng trong ®ång tiÒn ®Ó bï ®¾p cho béi chi ng©n s¸ch. K.Mazx ®· chØ ra r»ng ý nghÜ vÒ l¹m ph¸t cña häc thuyÕt nµy lµ qu¸ ®¬n gi¶n. Nh÷ng ng­êi theo häc thuyÕt nµy ®· dïng logic h×nh thøc ®Ó kÕt hîp mét c¸ch m¸y mãc hiÖn t­îng t¨ng sè l­îng tiÒn víi hiÖn t­îng t¨ng gi¸ ®Ó rót ra b¶n chÊt kinh tÕ cña l¹m ph¸t. Tr­êng ph¸i l¹m ph¸t "cÇn d­ thõa tæng qu¸t" (hay “cÇu kÐo") mµ ®¹i diÖn lµ J.Keynes cho r»ng. L¹m ph¸t lµ "cÇu d­ thõa tæng qu¸t cho ph¸t hµnh tiÒn ra qu¸ møc s¶n xuÊt trong thêi kú toµn dông dÉn ®Õn møc gi¸ chung t¨ng. Chóng ta nhËn thøc ®­îc r»ng nãi l¹m ph¸t lµ "cÇu d­ thõa tæng qu¸t" lµ kh«ng chÝnh x¸c, v× trong giai ®o¹n khñng ho¶ng ë thêi kú CNTB ph¸t triÓn mÆc dï cã khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa mµ kh«ng cã l¹m ph¸t. Cßn ë ViÖt Nam trong n¨m 1991 cã t×nh tr¹ng cung lín h¬n cÇu mµ vÉn cã l¹m ph¸t gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t tiÒn tÖ. Tuy Keynes ®· tiÕn s©u h¬n tr­êng ph¸i l¹m ph¸t l­u th«ng tiÒn tÖ lµ kh«ng lÊy hiÖn t­îng bÒ ngoµi, kh«ng coi ®iÒu kiÖn cña l¹m ph¸t lµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t nh­ng l¹i m¾c sai lÇm vÒ mÆt logÝc lµ ®em kÕt qu¶ cña l¹m ph¸t quy vµo b¶n chÊt cña l¹m ph¸t. Kh¸i niÖm cña Keynes vÉn ch­a nªn ®­îc ®óng b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t. Tr­êng ph¸i l¹m ph¸t gi¸ c¶ hä cho r»ng l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸. Thùc chÊt l¹m ph¸t chØ lµ mét trong nhiÒu nguyªn nh©n cña t¨ng gi¸. Cã nh÷ng thêi kú gi¸ mµ kh«ng cã l¹m ph¸t nh­: thêi kú "c¸ch m¹ng gi¸ c¶" ë thÕ kû XVI ë ch©u ¢u, thêi kú h­ng thÞnh cña mét chu kú s¶n xuÊt, nh÷ng n¨m mÊt mïa... t¨ng gi¸ chØ lµ hÖ qu¶ lµ mét tÝn hiÖu dÔ thÊy cña l¹m ph¸t nh­ng cã lóc t¨ng gi¸ l¹i trë thµnh nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t. L¹m ph¸t x¶y ra lµ do t¨ng nhiÒu c¸i chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn do t¨ng gi¸. V× vËy quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i nµy ®· lÉn lén gi÷a hiÖn t­îng vµ b¶n chÊt, lµm cho ng­êi ta dÔ ngé nhËn gi÷a t¨ng gi¸ vµ l¹m ph¸t. K.Marx ®· cho r»ng "l¹m ph¸t lµ sù trµn ®Çy c¸c kªnh, c¸c luång l­u th«ng nh÷ng tê giÊy b¹c thõa lµm cho gi¸ c¶ (møc gi¸) t¨ng vät vµ viÖc ph©n phèi l¹i s¶n phÈm x· héi gi÷a c¸c giai cÊp trong d©n c­ cã lîi cho giai cÊp t­ s¶n. ë ®©y Marx ®· ®øng trªn gãc ®é giai cÊp ®Ó nh×n nhËn l¹m ph¸t, dÉn tíi ng­êi ta cã thÓ hiÓu l¹m ph¸t lµ do nhµ n­íc do giai cÊp t­ b¶n, ®Ó bãc lét mét lÇn n÷a giai cÊp v« s¶n. Quan ®iÓm nµy cã thÓ xÕp vµo quan ®iÓm l¹m ph¸t "l­u th«ng tiÒn tÖ" song ®Þnh nghÜa nµy hoµn h¶o h¬n v× nã ®Ò cÊp tíi b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn nã cã nh­îc ®iÓm lµ cho r»ng l¹m ph¸t chØ lµ ph¹m trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa vµ ch­a nªu ®­îc ¶nh h­ëng cña l¹m ph¸t trªn ph¹m vi quèc tÕ. Trªn ®©y lµ c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr­êng ph¸i kinh tÕ häc chÝnh. Nãi chung c¸c quan ®iÓm ®Òu ch­a hoµn chØnh, nh­ng ®· nªu ®­îc mét sè mÆt cña hai thuéc tÝnh c¬ b¶n cña l¹m ph¸t. Bµn l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò réng vµ ®Ó ®Þnh nghÜa ®­îc nã ®ßi hái ph¶i cã sù ®Çu t­ s©u vµ kü cµng. ChÝnh v× thÕ b¶n th©n còng chØ m¹nh d¹n nªu ra c¸c quan ®iÓm vµ suy nghÜ cña m×nh vÒ l¹m ph¸t mét c¸ch ®¬n gi¶n chø kh«ng ®Çy ®ñ bèn yÕu tè chñ yÕu "b¶n chÊt, nguyªn nh©n c¸c hËu qu¶ KTXH vµ h×nh thøc biÓu hiÖn". - Chóng ta cã thÓ dÔ chÊp nhËn quan ®iÓm cña tr­êng ph¸i gi¸ c¶, (ë n­íc ta vµ nhiÒu n­íc quan niÖm nµy t­¬ng ®èi phæ biÕn). Së dÜ nh­ vËy lµ v× thÕ kû XX lµ thÕ kû l¹m ph¸t, l¹m ph¸t hÇu nh­ diÔn ra ë tuyÖt ®¹i bé phËn c¸c n­íc mµ sù t¨ng gi¸ l¹i lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn, dÔ thÊy cña l¹m ph¸t. Nh­ vËy chóng ta sÏ hiÓu ®¬n gi¶n lµ "l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ kÐo dµi, lµ sù thõa c¸c ®ång tiÒn trong l­u th«ng, lµ viÖc nhµ n­íc ph¸t hµnh thªm tiÒn nh»m bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch". Hay l¹m ph¸t lµ chÝnh s¸ch ®Æc biÖt nhanh chãng vµ tèi ®a nhÊt trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vËt chÊt x· héi mµ giai cÊp cÇm quyÒn sö dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu. Nh­ng nãi chung l¹m ph¸t lµ mét hiÖn t­îng cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §Þnh nghÜa l¹m ph¸t cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®Ó chóng ta cã thÓ nghiªn cøu mét c¸ch s©u s¾c. Nh­ng khi x¶y ra l¹m ph¸t (võa ph¶i, phi m·, hay siªu l¹m ph¸t) th× t¸c ®éng cña nã sÏ ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi. 2. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t Trªn thùc tÕ, nhiÒu n­íc chøng tá kh«ng thÓ triÖt tiªu ®­îc l¹m ph¸t trong kinh tÕ thÞ tr­êng dï ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao cña lùc l­îng s¶n xuÊt . NÕu gi÷ ®­îc l¹m ph¸t ë møc ®é nÒn kinh tÕ chÞu ®­îc, cho phÐp cã thÓ më thªm viÖc lµm, huy ®éng thªm c¸c nguån lùc phôc vô cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, th× còng lµ mét thùc tÕ ®iÒu hµnh thµnh c«ng c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t ë nhiÒu n­íc. Nh­ng møc ®é l¹m ph¸t lµ bao nhiªu th× phï hîp. NÕu tû lÖ t¨ng tr­ëng cao, tû lÖ l¹m ph¸t qu¸ thÊp th× dÉn tíi t×nh tr¹ng c¸c ng©n hµng ø ®äng vèn, lµm ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n­íc. V× thÕ trong tr­êng hîp ®ã ng­êi ta ph¶i cè g¾ng t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t lªn. Khi chÝnh phñ kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc ®é mµ nÒn kinh tÕ chÞu ®­îc (tû lÖ l¹m ph¸t d­íi 10%) th× võa kh«ng g©y ®¶o lén lín, c¸c hÖ qu¶ cña l¹m ph¸t ®­îc kiÓm so¸t, võa søc che ch¾n hoÆc chÞu ®ùng ®­îc cña nÒn kinh tÕ vµ cña c¸c tÇng líp x· héi. H¬n n÷a, mét sù hy sinh nµo ®ã do møc l¹m ph¸t ®­îc kiÓm so¸t ®ã mang l¹i ®­îc ®¸nh ®æi b»ng sù t¨ng tr­ëng , ph¸t triÓn kinh tÕ më ra nhiÒu viÖc lµm h¬n, thu nhËp danh nghÜa cã thÓ ®­îc t¨ng lªn cho mçi ng­êi lao ®éng nhê cã ®ñ viÖc lµm h¬n trong tuÇn, trong th¸ng hoÆc t¨ng thªm ng­êi cã viÖc lµm, cã thu nhËp trong gia ®×nh vµ c¶ tÇng líp lao ®éng do gi¶m thÊt nghiÖp . §Õn l­ît nã, thu nhËp b»ng tiÒn t¨ng lªn th× t¨ng thªm søc kÝch thÝch cña nhu cÇu cña tiÒn tÖ vµ søc mua ®èi víi ®Çu t­, t¨ng tr­ëng tæng s¶n phÈm trong n­íc (GDP). Nh­ng khi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn 2 con sè trë lªn (l¹m ph¸t phi m· hoÆc siªu l¹m ph¸t) th× hÇu nh­ t¸c ®éng rÊt xÊu tíi nÒn kinh tÕ nh­ sù ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i mét c¸ch bÊt hîp lý gi÷a c¸c nhãm d©n c­ hoÆc c¸c tÇng líp trong x· héi vµ c¸c chñ thÓ trong c¸c quan hÖ vÒ mÆt tiÒn tÖ trªn c¸c chØ tiªu mang tÝnh chÊt danh nghÜa (chØ tiªu kh«ng tÝnh ®Õn yÕu tè l¹m ph¸t, kh«ng tÝnh ®Õn sù tr­ît gi¸ cña ®ång tiÒn). MÆt kh¸c tû lÖ l¹m ph¸t cao ph¸ ho¹i vµ ®×nh ®èn nÒn s¶n xuÊt x· héi do lóc ®ã ®é rñi ro cao, kh«ng ai d¸m tÝnh to¸n ®Çu t­ l©u dµi, nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ ng¾n h¹n tõng th­¬ng vô, tõng ®ît, tõng chuyÕn diÔn ra phæ biÕn, Trong x· héi xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ®Çu c¬ tÝch tr÷, dÉn tíi khan hiÕm hµng ho¸ . §iÒu ®ã l¹i lµm gi¸ cµng t¨ng, vµ x· héi r¬i vµo vßng luÈn quÈn, l¹m ph¸t cµng t¨ng dÉn tíi mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ x· héi. Tû lÖ l¹m ph¸t cao cßn cã ¶nh h­ëng xÊu tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i khi l¹m ph¸t cao tíi møc hai con sè (ë ViÖt nam gi÷a nh÷ng n¨m 80 ®· x¶y ra t×nh tr¹ng l¹m ph¸t tíi møc 3 con sè) trë lªn, th× cã ¶nh h­ëng xÊu tíi x· héi. Do ®ã chÝnh phñ ph¶i cã gi¶i ph¸p kh¾c phôc, kiÒm chÕ, vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Cã rÊt nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t nh­ng ë ®Ò tµi nµy t«i chØ nªu ra gi¶i ph¸p sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t. 3. Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, lµ mét bé phËn trong tæng thÓ hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý vÜ m« ®èi víi nÒn kinh tÕ nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã thÓ ®­îc hiÓu theo nghÜa réng vµ nghÜa th«ng th­êng. Theo nghÜa réng th× chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh toµn bé khèi l­îng tiÒn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh»m t¸c ®éng ®Õn 4 môc tiªu lín cña kinh tÕ vÜ m«, trªn c¬ së ®ã ®¹t ®­îc môc tiªu c¬ b¶n lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Theo nghÜa th«ng th­êng lµ chÝnh s¸ch quan t©m ®Õn khèi l­îng tiÒn cung øng t¨ng thªm trong thêi kú tíi (th­êng lµ mét n¨m) phï hîp víi møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ dù kiÕn vµ chØ sè l¹m ph¸t nÕu cã, tÊt nhiªn còng nh»m æn ®Þnh tiÒn tÖ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ . Chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, nÕu nh­ chÝnh s¸ch tµi chÝnh chØ tËp trung vµo thµnh phÇn. KÕt cÊu c¸c møc chi phÝ thuÕ kho¸ cña nhµ n­íc, th× chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia l¹i tËp trung vµo møc ®é kh¶ n¨ng thanh to¸n cho toµn bé nÒn KTQD, bao gåm viÖc ®¸p øng khèi l­îng tÇn cung øng cho l­u th«ng, ®iÒu khiÓn hÖ thèng tiÒn tÖ vµ khèi l­îng tÝn dông ®¸p øng vèn cho nÒn kinh tÕ , t¹o ®iÒu kiÖn vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vèn theo nh÷ng quü ®¹o ®· ®Þnh, kiÓm so¸t hÖ thèng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i, cïng víi viÖc x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i hîp lý nh»m æn ®Þnh vµ thóc ®Èy kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ kinh tÕ ngo¹i th­¬ng nh»m môc tiªu cuèi cïng lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ . ChÝnh v× vËy chÝnh s¸ch tiÕn tÖ t¸c ®éng nh¹y bÐn tíi l¹m ph¸t vµ ®©y lµ gi¶i ph¸p kh¸ h÷u hiÖu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t. 4. Vai trß cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t. §Ó thÊy râ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tíi tû lÖ l¹m ph¸t ta sÏ ®i t×m hiÓu tõng c«ng cô mét cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. 4.1. Dù trò b¾t buéc. Trong ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cã kh¶ n¨ng biÕn nh÷ng kho¶n tiÒn göi ban ®Çu thµnh nh÷ng kho¶n tiÒn göi míi cho c¶ hÖ thèng, kh¶ n¨ng sinh ra béi sè tÝn dông, tøc lµ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn. §Ó khèng chÕ kh¶ n¨ng nµy, ng©n hµng trung ­¬ng buéc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i trÝch mét phÇn tiÒn huy ®éng ®­îc theo mét tû lÖ quy ®Þnh göi vµo ng©n hµng trung ­¬ng kh«ng ®­îc h­ëng l·i. Do ®ã c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc nh»m khèng chÕ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, h¹n chÕ møc t¨ng béi sè tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè l­îng ph­ong tiÖn thanh to¸n cÇn khèng chÕ (bÞ "v« hiÖu ho¸" vÒ mÆt thanh to¸n) trªn tæng sè tiÒn göi nh»m ®iÒu chØnh kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh¶ n¨ng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. Khi l¹m ph¸t cao, ng©n hµng trung ­¬ng n©ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, kh¶ n¨ng cho vay vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng bÞ thu hÑp (do sè nh©n tiÒn tÖ gi¶m), khèi l­îng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ gi¶m (cung tiÒn gi¶m) dÉn tíi l·i suÊt t¨ng, ®Çu t­ gi¶m do ®ã tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸ gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t gi¶m). Ng­îc l¹i nÕu ng©n hµng trung ­¬ng h¹ thÊp tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc tøc lµ t¨ng kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, th× cung vÒ tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i còng t¨ng lªn, khèi l­îng tÝn dông vµ khèi l­îng thanh to¸n cã xu h­íng t¨ng, ®ång thêi t¨ng xu h­íng më réng khèi l­îng tiÒn. Lý luËn t­¬ng tù nh­ trªn th× viÖc t¨ng cung tiÒn sÏ dÉn tíi t¨ng gi¸ (tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng). Nh­ vËy c«ng cô DTBB mang tÝnh hµnh chÝnh ¸p ®Æt trùc tiÕp , ®Çy quyÒn lùc vµ cùc kú quan träng ®Ó c¾t c¬n sèt l¹m ph¸t, kh«i phôc ho¹t ®éng kinh tÕ trong tr­êng hîp nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch­a æn ®Þnh vµ khi c¸c c«ng cô thÞ tr­êng më t¸i chiÕt khÊu ch­a ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ ®¶m tr¸ch ®iÒu hoµ møc cung tiÒn tÖ cho nÒn kinh tÕ. Nh­ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc qu¸ nh¹y c¶m, v× chØ thay ®æi nhá trong tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· lµm cho khèi l­îng tiÒn t¨ng lªn rÊt lín khã kiÓm so¸t. MÆt kh¸c mét ®iÒu bÊt lîi n÷a lµ khi sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ nh­ viÖc t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò kh¶ n¨ng thanh kho¶n ngay ®èi víi mét ng©n hµng cã dù tr÷ v­ît møc qu¸ thÊp, thay ®æi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc kh«ng ngõng còng g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cho c¸c ng©n hµng.ChÝnh v× vËy sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung tiÒn tÖ qua ®ã kiÓm so¸t l¹m ph¸t Ýt ®­äc sö dông trªn thÕ giíi (®Æc biÖt lµ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn , cã nÒn kinh tÕ æn ®Þnh) 4.2. T¸i chiÕt khÊu T¸i chiÕt khÊu lµ ph­¬ng thøc ®Ó ng©n hµng trung ­¬ng ®­a tiÒn vµo l­u th«ng, thùc hiÖn vai trß ng­êi cho vay cuèi cïng. Th«ng qua viÖc t¸i chiÕt khÊu, ng©n hµng trung ­¬ng ®· t¹o c¬ së ®Çu tiªn thóc ®Èy hÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i thùc hiÖn viÖc t¹o tiÒn, ®ång thêi khai th«ng thanh to¸n. T¸i chiÕt khÊu lµ ®Çu mèi t¨ng tiÒn trung ­¬ng, t¨ng khèi l­îng tiÒn tÖ vµo l­u th«ng. Do ®ã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn khèi l­îng tiÒn vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuú theo t×nh h×nh tõng giai ®o¹n, tuú thuéc yªu cÇu cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong giai ®o¹n Êy, cÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch "níi láng" hay "th¾t chÆt" tÝn dông mµ ng©n hµng trung ­¬ng quy ®Þnh l·i suÊt thÊp hay cao. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®Æt ra tõng thêi kú ph¶i cã t¸c dông h­íng dÉn, chØ ®¹o l·i suÊt tÝn dông trong nÒn kinh tÕ cña giai ®o¹n ®ã. Khi ng©n hµng trung ­¬ng n©ng l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu buéc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i còng ph¶i n©ng l·i suÊt tÝn dông cña m×nh lªn ®Ó kh«ng bÞ lç vèn. Do l·i suÊt tÝn dông t¨ng lªn, gi¶m "cÇu" vÒ tÝn dông vµ kÐo theo gi¶m cÇu vÒ tiÒn tÖ (nhu cÇu vÒ gi÷ tiÒn cña nh©n d©n gi¶m ®i). Do ®ã ®Çu t­ gi¶m ®i dÉn tíi tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸ gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t gi¶m). Tr­êng hîp ng­îc l¹i tøc lµ ng©n hµng trung ­¬ng kÝch thÝch t¨ng cung cÇu tiÒn tÖ vµ lµm cho gi¸ t¨ng (tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng). ë c¸c n­íc c«ng cô nghiÖp vô trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn t¸i chiÕt khÊu lµ th­¬ng phiÕu, hoÆc c¸c lo¹i tÝn phiÕu lµ nh÷ng c«ng cô rÊt th«ng dông trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng vèn nh­ng ë n­íc ta ch­a cã c«ng cô truyÒn thèng ®Ó thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu. MÆt kh¸c c«ng cô t¸i chiÕt khÊu võa cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt kh¶ n¨ng thanh to¸n võa cã kh¶ n¨ng më réng khèi l­îng tÝn dông cho nÒn kinh tÕ. Cho nªn cã thÓ vÝ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu lµ c¸Ý b¬m hai chiÒu võa hót võa ®Èy. Khi b¬m ®¶y ra lµ cung thªm tiÒn cho nÒn kinh tÕ, khi cã hiÖn t­îng thiÓu ph¸t. Vµ b¬m hót vµo thu håi l­îng tiÒn khi nÒn kinh tÕ cã hiÖn t­îng l¹m ph¸t. Tuy nhiªn khi NHTW Ên ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu t¹i mét møc nµo ®ã sÏ x¶y ra nh÷ng biÕn ®éng lín trong kho¶ng c¸ch gi÷a l·i suÊt thÞ tr­êng vµ l·i suÊt chiÕt khÊu v× khi ®ã l·i suÊt cho vay thay ®æi. Nh÷ng biÕn ®éng nµy dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ngoµi ý ®Þnh trong khèi l­îng cho vay chiÕt khÊu vµ do ®ã thay ®æi trong cung øng tiÒn tÖ lµm cho viÖc kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ vÊt v¶ h¬n. §©y chÝnh lµ h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t. 4.3. Ho¹t ®éng thÞ tr­êng më. NÕu nh­ c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña NHTW, tøc lµ NHTW ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®­a th­¬ng phiÕu, kú phiÕu... ®Õn ®Ó xin "t¸i cÊp vèn" th× nghiÖp vô thÞ tr­êng më lµ c«ng cô chñ ®éng cña ng©n hµng trung ­¬ng ®Ó ®iÒu khiÓn khèi l­îng tiÒn, qua ®ã ®· kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t. Qua nghiÖp vô thÞ tr­êng më, NHTW chñ ®éng ph¸t hµnh tiÒn trung ­¬ng vµo l­u th«ng hoÆc rót bít tiÒn khái l­u th«ng b»ng c¸ch mua b¸n c¸c lo¹i tr¸i phiÕu ng©n hµng quèc gia nh»m t¸c ®éng tr­íc hÕt ®Õn khèi l­îng tiÒn dù tr÷ trong quü dù tr÷ cña c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, h¹n chÕ tiÒm n¨ng tÝn dông vµ thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng nµy, qua ®ã ®iÒu khiÓn khèi l­îng tiÒn trong thÞ tr­êng tiÒn tÖ chóng ta. Khi nghiªn cøu phÇn tr­íc ®· biÕt r»ng khèi l­îng tiÒn tÖ ¶nh h­ëng trùc tiÕp tíi tû lÖ l¹m ph¸t , viÖc thay ®æi cung tiÒn tÖ sÏ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t. Trong nghiÖp vô thÞ tr­êng më, ng©n hµng trung ­¬ng ®iÒu khiÓn c¶ khèi l­îng tiÒn tÖ vµ l·i suÊt tÝn dông th«ng qua "gi¸ c¶" mua vµ b¸n tr¸i phiÕu. TÊt c¶ nh÷ng cuéc can thiÖp vµo khèi l­îng tiÒn b»ng c«ng cô thÞ tr­êng më ®Òu ®­îc tiÕn hµnh d­êng nh­ lµ lÆng lÏ vµ v« h×nh, "kh«ng can thiÖp th« b¹o", ®iÒu khiÓn m¹nh mµ kh«ng chøa ®ùng "mét chót mÖnh lÖnh". Mét mÆt nghiÖp vô thÞ tr­êng më cã thÓ dÔ dµng ®¶o ng­îc l¹i. Khi cã mét sai lÇm trong lóc tiÕn hµnh nghiÖp vô thÞ tr­êng më, nh­ khi thÊy cung tiÒn tÖ t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ nhanh ng©n hµng th­¬ng m¹i cã thÓ lËp tøc ®¶o ng­îc l¹i b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu hoÆc mua tr¸i phiÕu vµ ng­îc l¹i. §©y lµ c«ng cô cùc kú quan träng cña nhiÒu NHTW, vµ ®­îc coi lµ vò khÝ s¾c bÐn nhÊt ®em l¹i sù æn ®Þnh kinh tÕ nãi chung, æn ®Þnh l¹m ph¸t nãi riªng. Nh­ng ë n­íc ta ®ang ë trong thêi kú ®Æt nÒn mãng. Bëi v× nghiÖp vô nµy ®ßi hái ph¶i cã m«i tr­êng ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Trong thêi kú l¹m ph¸t ®Õn 3 con sè, ViÖt nam ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó ®Èy lïi l¹m ph¸t rÊt nhanh chãng. (nhê vµo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña l¹m ph¸t ë ViÖt nam). Chóng ta sÏ nghiªn cøu xem chÝnh s¸ch l·i suÊt t¸c ®éng tíi l¹m ph¸t nh­ thÕ nµo. 4.4. L·i suÊt. L·i suÊt lµ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nã ®­îc ¸p dông nhÊt qu¸n trong mét l·nh thæ vµ ®­îc ng©n hµng nhµ n­íc ®iÒu hµnh chÆt chÏ vµ mÒm dÎo tuú theo tõng thêi kú cho phï hîp víi nhu cÇu huy ®éng vèn vµ cung øng vèn. Nh­ vËy chóng ta cã thÓ thÊy r»ng l·i suÊt t¸c ®éng lµm thay ®æi cÇu tiÒn tÖ trong d©n c­, vµ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t. ThËt vËy, khi cã l¹m ph¸t. Ng©n hµng nhµ n­íc sÏ t¨ng l·i suÊt tiÒn göi. ChÝnh v× thÕ ng­êi d©n vµ c¸c c«ng ty sÏ ®Çu t­ vµo ng©n hµng (göi tiÒn vµo ng©n hµng) cã lîi h¬n lµ ®Çu t­ vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nh­ vËy cÇu tiÒn gi¶m do ®ã tæng ®Çu t­ gi¶m, lµm cho tæng cÇu gi¶m dÉn tíi gi¸ gi¶m. Nh­ng chóng ta biÕt r»ng in= ii + ir trong ®ã in lµ tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa, il: tû lÖ l·i suÊt thùc tÕ vµ ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t, do ®ã khi cã l¹m ph¸t cao, ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ®©y chÝnh lµ viÖc t¨ng tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa cao h¬n h¼n tû lÖ l¹m ph¸t (®Ó duy tr× l·i suÊt thùc d­¬ng) qua ®ã míi t¹o ®­îc cÇu tiÒn danh nghÜa t­¬ng øng víi cÇu tiÒn thùc tÕ. Tãm l¹i khi l·i suÊt tiÒn göi cao th× ®éng viªn ®­îc nhiÒu ng­êi göi tiÒn vµo NHTM vµ ng­îc l¹i. NHTM mua tÝn phiÕu NHNN víi l·i suÊt kinh doanh cã l·i th× sÏ gi¶m ®­îc khèi l­îng tÝn dông. NÕu l·i suÊt tiÒn (cho vay) cao sÏ lµm n¶n lßng ng­êi vay v× kinh doanh b»ng vèn vay NHTM kh«ng cã lîi nhuËn. Nh­ vËy dïng c«ng cô l·i suÊt cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m khèi l­îng tÝn dông cña NHTM ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (æn ®Þnh tû lÖ l¹m ph¸t). Tuú tõng thêi ®iÓm mµ chÝnh s¸ch l·i suÊt ®­îc ¸p dông thµnh c«ng trong viÖc chèng l¹m ph¸t. ë ViÖt nam ®· ¸p dông rÊt thµnh c«ng chÝnh s¸ch l·i suÊt vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 trong viÖc gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t tõ 3 con sè xuèng cßn mét con sè do nÒn kinh tÕ ë n­íc ta lóc ®ã lµ nÒn kinh tÕ tuy ®· më cöa nh­ng ch­a më h¼n, do ®ã chØ cã t¸c ®éng trong n­íc ®Çu t­ b»ng ViÖt nam ®ång chø quèc tÕ Ýt ®Çu t­ vµo. ChÝnh v× thÕ ngµy nay kh«ng thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt víi tû lÖ l·i suÊt rÊt cao ®Ó gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t mµ ph¶i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt trong n­íc vµ l·i suÊt n­íc ngoµi . Trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®©y lµ c«ng cô cæ ®iÓn, c¸c n­íc ngµy cµng Ýt sö dông h¬n. Tuy ®©y lµ mét c«ng cô rÊt quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t vµ huy ®éng vèn còng nh­ cung cÊp vèn. 4.5. H¹n møc tÝn dông: Ngoµi nh÷ng c«ng cô c¬ b¶n trªn, ng©n hµng nhµ n­íc cßn sö dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông ®Ó ®iÒu hµnh, lµm cho khèi l­îng tÝn dông ®èi víi NHTM kh«ng v­ît qu¸ møc cho phÐp ®Ó tõ ®ã b¶o ®¶m møc l¹m ph¸t ®· ®­îc phª duyÖt. H¹n møc tÝn dông lµ khèi l­îng tÝn dông tèi ®a mµ NHTW cã thÓ cung øng cho tÊt c¶ c¸c NHTM trong thêi kú nhÊt ®Þnh phï hîp víi møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña thêi kú. §©y lµ mét chØ tiªu cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn khèi l­îng tiÒn trung ­¬ng ®­îc cung øng thªm (hay gi¶m bít) ®èi víi c¸c NHTM. Khi h¹n møc tÝn dông gi¶m, dÉn tíi cung tiÒn gi¶m do ®ã tæng ®Çu t­ gi¶m lµm cho tæng cÇu gi¶m vµ cuèi cïng lµ gi¸ gi¶m. Víi môc tiªu æn ®Þnh ®ång tiÒn vµ chèng l¹m ph¸t ®­îc coi lµ môc tiªu sè 1, th× c«ng cô h¹n møc tÝn dông lµ cÇn thiÕt. Song viÖc sö dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông còng lµ vÊn ®Ò khã kh¨n kh«ng nhá cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. TiÒn göi cña nh©n d©n kh«ng thÓ kh«ng thu nhËn hµng ngµy hµng giê. NÕu nhËn tiÒn göi mµ kh«ng ®­îc cho vay th× ch¼ng kh¸c nµo cã ®Çu vµo mµ kh«ng cã ®Çu ra. Nh­ vËy ®Çu ra cña vèn huy ®éng bÞ bÕ t¾c bëi h¹n møc tÝn dông. ViÖc x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu chèng l¹m ph¸t. Song nã còng cã nh÷ng mÆt tr¸i g©y khã kh¨n cho NHTM. CÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã. II/ Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t L¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua ë ViÖt Nam. 1. Dù tr÷ b¾t buéc T¹i ®iÒu 45 ph¸p lÖnh ng©n hµng nhµ n­íc ®· quy ®Þnh "NHNN quy ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc Ýt nhÊt ë møc 10% vµ nhiÒu nhÊt ë møc 35% trªn toµn bé tiÒn göi ë c¸c tæ chøc tÝn dông. Trong tr­êng hîp cÇn thiÕt héi ®ång qu¶n trÞ ng©n hµng nhµ n­íc quyÕt ®Þnh t¨ng tû lÖ dù tr÷ trªn møc 35% vµ NHNN tr¶ l·i møc t¨ng ®ã. Trªn thùc tÕ c«ng cô nµy ®­îc b¾t ®Çu sö dông tõ cuèi n¨m 1989 víi tæng sè tiÒn c¸c NHTM ph¶i ký göi h¬n 100 tû ®ång, n¨m 1990 lµ 356 tû ®ång vµ c¸c n¨m sau vÉn ®­îc thùc hiÖn theo møc 10% tÝnh trªn sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng. Trong thêi gian ®Çu, tuy ph¸p lÖnh ng©n hµng ®· quy ®Þnh nh­ trªn nh­ng thùc tÕ trong mét thêi gian dµi, tû lÖ 10% ®­îc æn ®Þnh mét c¸ch cè ®Þnh, mÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú kh¸c nhau theo chñ tr­¬ng lóc th× th¾t chÆt, lóc th× níi láng (nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t). NghÜa lµ viÖc thùc hiÖn ®­a tiÒn vµo l­u th«ng ®iÒu khiÓn khèi l­îng tiÒn l­u th«ng lu«n ®­îc thùc hiÖn theo nh÷ng dù kiÕn nhÊt ®Þnh, b»ng nh÷ng c«ng cô kh¸c nhau. Nh­ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc vÉn ®­îc thùc hiÖn víi mét tû lÖ cè ®Þnh. §Çu n¨m 1994, Ng©n hµng trung ­¬ng ®· cã quy ®Þnh bæ sung : tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 13%, ®èi víi lo¹i tiÒn göi lµ 7% nh­ng còng lµ ®Ó thi hµnh cho mét thêi gian dµi. Sù æn ®Þnh nh­ vËy ®· nãi lªn r»ng, ë n­íc ta vµo thêi kú nµy míi b­íc ®Çu sö dông c«ng cô nµy , nªn ch­a cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch linh ho¹t theo t×nh h×nh tiÒn tÖ lu«n biÕn ®éng trong l­u th«ng, nªn ch­a thùc hiÖn ®Çy ®ñ vai trß ®iÒu khiÓn khèi l­îng tiÒn l­u th«ng h¹n chÕ béi sè tÝn dông cña c¸c NHTM nh­ chøc n¨ng vèn cã cña c«ng cô nµy. §Æc biÖt ë n¨m 1991-1992 c¸c ng©n hµng quèc doanh ngoµi sè vèn dù tr÷ tèi thiÓu theo luËt ®Þnh cßn cã mét l­îng vèn tiÒn göi kh¸ lín taÞ NHTW. §iÒu nµy trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· v« hiÖu ho¸ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc v× nh­ vËy khi n©ng cao hay h¹ thÊp tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× hÇu nh­ còng ch¼ng ¶nh h­ëng g× ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ khèi l­îng tÝn dông cung øng. MÆt kh¸c mét sè vÊn ®Ò tån t¹i vÒ mÆt nghiÖp vô vµ tæ chøc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc ®· gi¶m tÝnh chÊt nhaþ c¶m cña c«ng cô. Tuy nhiªn, thêi gian qua NHNN còng ®· sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc nh»m môc tiªu gãp phÇn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú vµ ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc thÊp. §Õn nay ®Ó chuÈn bÞ cho luËt NHNN cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ ngµy 1/10/1998, vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu néi dung cña luËt NHNN nh»m ®­a ra quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc phï hîp víi môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ giai ®o¹n míi trong ®ã môc tiªu æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh­ kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ quan träng nhÊt. 2. T¸i chiÕt khÊu T¸i chiÕt khÊu lµ mét c«ng cô kh¸ nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh khèi l­îng tiÒn tÖ vµ ®· ®­îc nhµ n­íc cho phÐp sö dông t¹i ®iÒu 41 vµ 43 ph¸p lÖnh NHNN ViÖt Nam. Nh­ng trong thùc tÕ ë n­íc ta nh÷ng n¨m qua do thõa h­ëng tiÒm thÕ cña mét nÒn l­u th«ng trong ®ã kh«ng ®­îc phÐp tån t¹i tÝn dông th­¬ng m¹i, v× vËy ch­a cã c¸c c«ng cô truyÒn thèng trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu nh­ c¸c lo¹i kú phiÕu, th­¬ng phiÕu... LuËt th­¬ng m¹i n­íc ta míi ®­îc c«ng bè vµ tõ ngµy 1-1-1998 míi cã gi¸ trÞ thi hµnh, bëi vËy nghiÖp vô chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu cña NHTM ch­a ®­îc quy ®Þnh. Do ®ã viÖc t¸i chiÕt khÊu ®­îc thùc hiÖn dùa trªn c¨n cø c¸c chøng tõ do NHTM ®· cho vay, nh­ng ch­a ®Õn h¹n c¸c doanh nghiÖp ph¶i tr¶ nî l·i. C¨n cø vµo chøng tõ ®ã NHNN cho c¸c NHTM vay l¹i nh÷ng kho¶n nî mµ c¸c NHTM ®· cho c¸c doanh nghiÖp vay. Mét mÆt NHTW cßn thùc hiÖn ph­¬ng thøc "mua l¹i" c¸c dù ¸n ®· ®­îc c¸c ng©n hµng thÈm ®Þnh tr­íc khi ®Çu t­ nh­ng NHTM kh«ng ®ñ vèn. Trong thêi gian qua do ch­a cã nh÷ng c«ng cô nghiÖp vô ®Ó thùc hiÖn c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu nªn ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam ®· sö dông h×nh thøc cho vay cÇm cè. H×nh thøc nµy ®­îc thùc hiÖn b»ng c¸ch, c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®em mét sè lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®Õn NHTW lµm vËt thÕ chÊp ®Ó vay tiÒn. Lo¹i tÝn dông nµy nh»m gi¶i quyÕt khã kh¨n tµi chÝnh t¹m thêi cho c¸c NHTM. H×nh thøc mua l¹i c¸c dù ¸n ®Çu t­ t¸i cÊp vèn theo h×nh thøc cho vay thÕ chÊp mét thêi gian dµi lµ c«ng cô thay thÕ cho th­¬ng phiÕu vµ kú phiÕu . Nh÷ng h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu ë n­íc ta trong thêi gian qua ®ã lµ tÊt yÕu trong thêi kú ®Çu chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng . Tuy nhiªn cïng víi c¸c c«ng cô kh¸c cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu (ch­a hoµn thiÖn) ®· gãp phÇn ®­a tû lÖ l¹m ph¸t ë n­íc ta tõ møc 2 con sè ë c¸c n¨m tr­íc xuèng møc 1 con sè ë n¨m 1993. 3. Ho¹t ®éng thÞ tr­êng më §©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®­îc NHTW c¸c n­íc sö dông ®Ó ®iÒu hµnh cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ThËm chÝ mét sè ng©n hµng coi ®©y lµ c«ng cô s¾c bÐn nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh. Nh­ng ë ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp gåm suèt 4 thËp kû qua, phï hîp víi c¬ chÕ ®ã NHNN ViÖt Nam kh«ng thÓ sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp (dù tr÷ b¾t buéc, thÞ tr­êng më, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu) ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. C«ng cô ®ã chØ cã thÓ vµ trªn thùc tÕ b­íc ®Çu ®· ph¸t huy t¸c dông khi hÖ thèng NHVN ®· thùc sù ®æi míi. §iÒu 21 luËt NHNN ViÖt nam ®­îc quèc héi n­íc CHXHCN ViÖt nam kho¸ 10 kú häp thø 2 th«ng qua quy ®Þnh "NHNN thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr­êng më th«ng qua viÖc mua b¸n tÝn phiÕu kho b¹c, chøng chØ tiÒn göi, tÝn phiÕu NHNN vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Quy ®Þnh trªn vÒ mÆt ph­¬ng diÖn ph¸p lý luËt NHNN ViÖt Nam ®· më ra cho c«ng cô thÞ tr­êng më mét lèi ®i kh¸ th«ng tho¸ng, kh«ng bÞ øc chÕ bíi khÝa c¹nh nµo. Trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996 ®· cã nh÷ng ®ît ho¹t ®éng cña c¸c thÞ tr­êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c, ngo¹i tÖ bªn ng©n hµng. Trong ®ã n¨m 1996 lµ 19 ®ît, n¨m 1997 lµ 35 ®ît ®Êu thÇu tr¸i phiÕu, khèi l­îng tróng thÇu lµ 2912,5 tû ®ång trong ®ã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm mua 828 tû ®ång, ¸n tæ chøc tÝn dông mua 2.084,5 tû ®ång. §iÒu nµy cho thÊy vèn n»m trong c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh cßn kh¸ nhiÒu nh­ng cho vay ra cã nhiÒu rñi ro. C¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh quay trë l¹i mua tÝn phiÕu kho b¹c ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ chèng lç. Tuy nhiªn do thÞ tr­êng ®Êu thÇu chØ b¸n tÝn phiÕu kho b¹c cã kú h¹n mét n¨m nªn kh«ng t¹o ra c«ng cô tiÒn tÖ ®Ó thóc ®Èy sù ra ®êi cña ho¹t ®éng thÞ tr­êng më cña NHTW. N¨m 1998 NHNN phèi hîp víi bé tµi chÝnh tiÕp tôc ph¸t hµnh th­êng xuyªn tr¸i phiÕu kho b¹c, sè d­ tr¸i phiÕu ®Õn cuèi th¸ng 9/1998lµ 3478,7 tû ®ång. Tuy nhiªn ®Õn nay cho thÊy c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®­a thÞ tr­êng më vµo ho¹t ®éng lµ ch­a chÝn muåi, vµ ch­a thùc sù trë thµnh c«ng cô theo ®óng nghÜa cña nã. Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nghiÖp vô thÞ tr­êng më lµ yÕu tè t¸c ®éng quyÕt ®Þnh nhÊt ®Õn nh÷ng biÕn ®éng trong cung øng tiÒn tÖ, lµm thay ®æi c¬ së tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng. ChÝnh v× vËy ®©y lµ c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Do ®ã viÖc chÝnh phñ t×m nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó mau chãng ®­a thÞ tr­êng më ho¹t ®éng mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt. 4. L·i suÊt Tr­íc n¨m 1933, hÖ thèng ng©n hµng ë ViÖt nam lµ hÖ thèng ng©n hµng mét cÊp, vÒ thùc chÊt nã lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc. Mèi quan hÖ cña ng©n hµng víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ víi d©n chóng lµ h¹n chÕ : khi ng©n s¸ch nhµ n­íc th©m hôt, c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó bï ®¾p. Khi c¸c DNNN thiÕu vèn th× ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn cho vay tÝn dông. V× vËy dÉn tíi l¹m ph¸t trÇm träng tíi møc 3 con sè (trong thêi kú nµy ng©n hµng ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt cho vay nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi vµ nhá h¬n tèc ®é tr­ît gi¸. §©y lµ sù bÊt hîp lý, cho nªn kh«ng huy ®éng ®­îc vèn trong d©n vµ lµm cho hÖ thèng ng©n hµng tª liÖt) Th¸ng 3 n¨m 1988, ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë ViÖt nam b»ng nghÞ ®Þnh 53 vµ th¸ng 5 n¨m 1990 lµ viÖc ban hµnh hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng. Ng©n hµng Nhµ n­íc vµ ng©n hµng HTX tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh. Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp cïng víi viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· gãp phÇn rÊt c¬ b¶n vµo viÖc kiÒm chÕ l¹m ph¸t nh÷ng n¨m sau ®ã. Vµo ®Çu n¨m 1989, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n chÝnh s¸ch l·i suÊt. QuyÕt ®Þnh sè 39/H§BT ngµy 10/4/1989cña H§BT ®­a ra c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cña NHNN. C¸c nguyªn t¾c ®ã lµ: - L·i suÊt ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®­._.