So sánh năng suất một số giống đậu tương trong điều kiện vụ Xuân hè tại thành phố Sơn La và các vùng phụ cận

1. Më ®Çu 1.1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi C©y ®Ëu t­¬ng [Glycine max (L) Merill], lµ lo¹i c©y hä ®Ëu (Fabaceae) cã gi¸ trÞ dinh d­ìng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao. Trong thµnh phÇn cña h¹t ®Ëu t­¬ng cã chøa mét hµm l­îng rÊt cao c¸c chÊt nh­ protein 38 - 45%, lipit 18 - 25%, hydratcacbon 36 - 40%, c¸c chÊt kho¸ng (4 - 5%) vµ c¸c vitamin nh­ vitamin B1, B2, C, D, E, K... rÊt cÇn thiÕt. Protein ®Ëu t­¬ng cã gi¸ trÞ cao kh«ng nh÷ng vÒ hµm l­îng lín mµ nã cßn cã ®Çy ®ñ vµ c©n ®èi c¸c lo¹i axit amin cÇn thiÕt ®Æc biÖt lµ giµu lizin vµ triptophan ®èi víi sù t¨ng tr­ëng vµ søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ [2]. §Ëu t­¬ng lµ lo¹i h¹t mµ gi¸ trÞ dinh d­ìng cña nã ®­îc ®¸nh gi¸ ®ång thêi c¶ vÒ chÊt l­îng protein vµ lipit, víi hµm l­îng nh­ vËy hoµn toµn cã thÓ thay thÕ ®¹m ®éng vËt trong b÷a ¨n hµng ngµy cña con ng­êi. V× lý do ®ã mµ hiÖn nay tõ h¹t ®Ëu t­¬ng ng­êi ta chÕ biÕn ®­îc trªn 600 lo¹i thùc phÈm kh¸c nhau.Tõ c¸c lo¹i thøc ¨n cæ truyÒn nh­: ®Ëu phô, t­¬ng chao, s÷a… ®Õn c¸c s¶n phÈm hiÖn ®¹i nh­: B¸nh kÑo, cafª ®Ëu t­¬ng, thÞt nh©n t¹o (TrÇn §×nh Long, 2000) [21]. ChÝnh v× vËy mµ d©n ta cßn gäi ®Ëu t­¬ng lµ “ng­êi ®Çu bÕp cña thÕ kû” H¹t ®Ëu t­¬ng th× ngoµi lµm thùc phÈm cho ng­êi, thøc ¨n cho gia sóc cßn ®­îc lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn. Nh÷ng s¶n phÈm nh­ kh« dÇu ®Ëu t­¬ng th× ngoµi viÖc lµm thøc ¨n cho gia sóc, cßn ®­îc sö dông lµm mùc in, s¬n, xµ phßng, chÊt dÎo, thuèc trõ s©u…H¹t ®Ëu t­¬ng cßn ®­îc sö dông nhiÒu trong y häc dïng lµm vÞ thuèc ch­a bÖnh. Gióp tr¸nh hiÖn t­îng suy dinh d­ìng ë trÎ em, ng­êi giµ vµ cã t¸c dông h¹n chÕ bÖnh lo·ng x­¬ng ë phô n÷, bÖnh ®¸i th¸o ®­êng, thÊp khíp [10]. C©y ®Ëu t­¬ng sinh tr­ëng ®­îc trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau nh­: §Êt sÐt, ®Êt thÞt, thÞt pha c¸t… vµ cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o ®Êt rÊt tèt [2]. Nhê sù h×nh thµnh nèt sÇn ë bé rÔ c©y ®Ëu t­¬ng do x©m nhËp cña vi khuÈn Rhizobium Japonicum sèng céng sinh, cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh ®¹m tõ khÝ quyÓn nªn hµng n¨m c©y ®Ëu t­¬ng tr¶ l¹i cho ®Êt tõ 50 - 80 kg ®¹m/ha/n¨m (Lª Hoµng §é vµ céng sù 1997) [8]. Ngoµi viÖc cè ®Þnh ®¹m, bé rÓ ®Ëu t­¬ng cßn cã kh¶ n¨ng tiÕt ra c¸c axit h÷u c¬ cã t¸c dông hoµ tan c¸c hîp chÊt ph©n v« c¬ ë d¹ng khã tan thµnh rÔ tan ®Ó c©y sö dông. Gi¸ trÞ mµ c©y ®Ëu t­¬ng mang l¹i lµ rÊt lín, cho lªn c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng c©y trång quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ trong ®êi sèng x· héi nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi. ë n­íc ta, trong vßng 20 n¨m qua (1985 - 2005), diÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ®· kh«ng ngõng t¨ng lªn. §èi víi c©y ®Ëu t­¬ng diÖn tÝch t¨ng 99%, n¨ng suÊt t¨ng 83,3% vµ s¶n l­îng t¨ng gÊp 3 lÇn [3]. S¬n La lµ mét tØnh miÒn nói T©y B¾c ViÖt Nam cã diÖn tÝch tù nhiªn 14.125 km2, chiÕm 4,27% tæng diÖn tÝch c¶ n­íc. KhÝ hËu ®­îc chia thµnh 3 tiÓu vïng kh¸c nhau: Vïng nãng, vïng nhiÖt ®é trung b×nh vµ vïng l¹nh. Víi môc tiªu ®Èy m¹nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tËp trung vµo c¸c lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao trong ®ã cã c©y ®Ëu t­¬ng. Tuy nhiªn trong mÊy n¨m gÇn ®©y n¨ng suÊt, chÊt l­îng ®Ëu t­¬ng cã chiÒu h­íng gi¶m m¹nh. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn n¨ng suÊt gi¶m lµ do bé gièng ®Ëu t­¬ng cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ sö dông gièng cò, ®· bÞ lÉn t¹p, tho¸i ho¸ ch­a ®­îc tuyÓn chän. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng nhu cÇu thùc tiÔn trong s¶n xuÊt, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: “So s¸nh n¨ng suÊt mét sè gièng ®Ëu t­¬ng trong ®iÒu kiÖn vô Xu©n hÌ t¹i thµnh phè S¬n La vµ c¸c vïng phô cËn” 1.2. Môc ®Ých yªu cÇu cña ®Ò tµi 1.2.1. Môc ®Ých X¸c ®Þnh mét sè gièng ®Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng sinh tr­ëng ph¸t triÓn tèt, cho n¨ng suÊt cao phï hîp víi ®iÒu kiÖn vô Xu©n hÌ ®Ó bæ xung vµo c¬ cÊu gièng cña tØnh S¬n La. 1.2.2. Yªu cÇu §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu cña mét sè gièng ®Ëu t­¬ng trong ®iÒu kiÖn vô xu©n hÌ t¹i thµnh phè S¬n La vµ c¸c vïng phô cËn. X¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng t¹i c¸c ®Þa ph­¬ng vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc. 1.3. ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 1.3.1. ý nghÜa khoa häc - X¸c ®Þnh c¬ së khoa häc cho bé gièng ®Ëu t­¬ng n¨ng suÊt cao phï hîp víi ®iÒu vô Xu©n hÌ cña tØnh S¬n La. - Lµm c¬ së khoa häc ®Ó hoµn thiÖn quy tr×nh th©m canh c¸c gièng ®Ëu t­¬ng nh»m n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng ®Ëu t­¬ng cña trong tØnh. - KÕt qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tµi sÏ gãp phÇn bæ xung thªm c¸c th«ng tin, c¸c d÷ liÖu khoa häc vÒ c©y ®Ëu t­¬ng lµm tµi liÖu tham kh¶o cho c«ng t¸c gi¶ng dËy, nghiªn cøu khoa häc vµ chØ ®¹o s¶n xuÊt. 1.3.2. ý nghia thùc tiÔn - Bæ sung c¸c gièng ®Ëu t­¬ng tèt, n¨ng suÊt cao vµo c¬ cÊu gièng cña tØnh nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trong vô xu©n hÌ t¹i S¬n La. - Trªn c¬ së ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng cña tØnh tõ ®ã x¸c ®Þnh ®­îc nh÷ng lîi thÕ vµ nguyªn nh©n chñ yÕu h¹n chÕ n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng. 2. Tæng quan tµi liÖu 2.1. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña ®Ò tµi 2.1.1. C¬ së lý luËn cña viÖc nghiªn cøu §Ëu t­¬ng lµ c©y thùc phÈm quan träng trong nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña hÇu hÕt c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Trong sè c¸c lo¹i c©y l­¬ng thùc, c©y thùc phÈm th× c©y ®Ëu t­¬ng mang l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ cao ®øng hµng thø t­ sau lóa mú, lóa n­íc vµ ng«. S¶n phÈm tõ ®Ëu t­¬ng chñ yÕu lµ dÇu, bét vµ mét sè Ýt d¹ng h¹t. DÇu ®Ëu t­¬ng chiÕm 20 - 25% s¶n l­îng dÇu, chÊt bÐo trªn thÕ giíi vµ trong toµn bé s¶n l­îng dÇu thùc vËt ¨n ®­îc dÇu ®Ëu t­¬ng chiÕm 30 - 35%. MÆt kh¸c, trång ®Ëu t­¬ng cßn gióp båi d­ìng vµ c¶i t¹o ®Êt tèt nhê x¸c b· th©n, l¸ ®Ó l¹i cho ®Êt vµ c¸c nèt sÇn ë rÔ cung cÊp ®¹m cho c©y. §iÒu ®ã cho thÊy c©y ®Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn tèt trªn nhiÒu lo¹i ®Êt vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau. HiÖn nay, viÖc ph¸t triÓn c©y ®Ëu t­¬ng ®· mang tÝnh chiÕn l­îc chung cña nhiÒu Quèc gia trªn thÕ giíi §Ó ph¸t huy thÕ m¹nh tõ c©y ®Ëu t­¬ng mµ quan träng lµ cung cÊp nguån l­¬ng thùc, thùc phÈm nu«i sèng toµn cÇu trong bèi c¶nh khÝ hËu, m«i tr­êng sèng cã nhiÒu biÕn ®æi, con ng­êi tiÕn hµnh mét nÒn trång trät th©m canh hiÖn ®¹i. S¶n xuÊt dùa trªn viÖc ¸p dông mét c¸ch khoa häc c¸c yÕu tè gièng, n­íc, ph©n bãn, kü thuËt ch¨m sãc... ®ång thêi b¶o vÖ tµi nguyªn thiªn nhiªn, tr¸nh « nhiÔm m«i tr­êng. Trong ®ã gièng gi÷ vai trß quan träng hµng ®Çu, sö dông gièng n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt, chèng chÞu víi ®iÒu kiÖn bÊt lîi vµ s©u, bÖnh h¹i, cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o vµ b¶o vÖ ®Êt lµ môc tiªu hµng ®Çu trong sù ph¸t triÓn mét nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay viÖc sö dông bé gièng ®Ëu t­¬ng víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nªn c«ng t¸c chän gièng còng ph¶i ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu thùc tÕ sao cho phï hîp víi s¶n xuÊt. Tuú theo tõng mïa vô, ®Êt ®ai, ®iÒu kiÖn khÝ hËu sinh th¸i tõng vïng còng nh­ tËp qu¸n canh t¸c cña tõng ®Þa ph­¬ng mµ cã bé gièng ®Ëu t­¬ng cho thÝch hîp. Môc tiªu chñ yÕu trong c«ng t¸c chän gièng hiÖn nay lµ: Gièng cã n¨ng suÊt cao phï hîp víi ®iÒu kiÖn sinh th¸i cña tõng vïng; Gièng cã chÊt l­îng h¹t tèt phôc vô xuÊt khÈu; Gièng cã hµm l­îng dÇu cao phôc vô ch­¬ng tr×nh s¶n xuÊt dÇu thùc vËt.... ViÖt Nam n¨m trong vïng khÝ hËu nhiÖt ®íi lªn sù thay ®æi vÒ nhiÖt ®é, ®é Èm, ¸nh s¸ng diÔn ra liªn tôc trong n¨m ®· ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn vµ n¨ng suÊt cña c©y ®Ëu t­¬ng ®ång thêi ®ã còng chÝnh lµ nguyªn nh©n thuËn lîi cho s©u bÖnh h¹i ph¸t triÓn. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng thùc tÕ trªn ®ßi hái ph¶i cã biÖn ph¸p canh t¸c thÝch hîp, ph¸t huy tiÒm n¨ng vÒ n¨ng suÊt, chän t¹o ra c¸c gièng thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i. 2.1.2. C¬ së thùc tiÔn S¬n La lµ tØnh miÒn nói phÝa b¾c cã ®Þa h×nh phøc t¹p, giao th«ng vËn chuyÓn kh«ng thuËn lîi, ph­¬ng tiÖn ®i l¹i khã kh¨n. ®èi víi ng­êi d©n s¶n xuÊt n«ng nghiÖp th× c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc coi lµ c©y trång chÝnh mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Nh­ng do c«ng t¸c s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn c©y ®Ëu t­¬ng cßn nhiÒu mÆt h¹n chÕ nh­: ng­êi d©n ch­a thùc sù chó ý ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt trong s¶n xuÊt, phÇn lín vÉn sö dông gièng cò, ®· bÞ lÉn t¹p, tho¸i ho¸, biÖn ph¸p kü thuËt canh t¸c cßn ®¬n gi¶n theo tËp qu¸n cò… MÆt kh¸c, diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bá ho¸ cßn rÊt nhiÒu, tËp trung chñ yÕu ë nh÷ng c¸nh ®ång kh«ng chñ ®éng n­íc, ch­a cã c¸c c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô s¶n xuÊt. ViÖc ®­a c©y trång c¹n nãi chung vµ c©y ®Ëu t­¬ng nãi riªng vµo s¶n xuÊt trªn c¸c vïng ®Êt ®åi dèc nµy lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó t¨ng vô vµ tËn dông diÖn tÝch ®Êt bá ho¸, gãp phÇn c¶i t¹o ®Êt, chèng xãi mßn, n©ng cao thu nhËp cho ng­êi d©n. 2.2. Yªu cÇu vÒ ®Êt ®ai vµ dinh d­ìng cña c©y ®Ëu t­¬ng §Ëu t­¬ng lµ lo¹i c©y trång kh«ng kÐn ®Êt, nh­ng thÝch hîp nhÊt cho c©y ®Ëu t­¬ng ph¸t thiÓn lµ lo¹i ®Êt pha c¸t hoÆc ®Êt thÞt nhÑ, t¬i xèp, s©u mµu, tho¸ng, tho¸t n­íc. §Êt cã ®é pH : 6 - 7 thÝch hîp cho c©y sinh tr­ëng vµ h×nh thµnh nèt sÇn. §Ëu t­¬ng kh«ng sèng ®­îc trªn ®Êt qu¸ chua hoÆc qu¸ kiÒm. §Êt Ýt mµu, chua vÉn cã thÓ trång ®­îc ®Ëu t­¬ng nh­ng cÇn ph¶i tho¸t n­íc, bãn nhiÒu l©n vµ v«i. C¸c nguyªn tè N, P vµ K cÇn thiÕt cho c©y trong suèt c¶ qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn. Nit¬ cã t¸c dông lµm cho c©y mäc nhanh, ph¸t triÓn hÖ rÓ, t¹o c¬ së cho viÖc h×nh thµnh nèt sÇn. §ång thêi ph¸t triÓn l¸, th©n, cµnh; t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ vµ tû lÖ qu¶ ch¾c, t¨ng träng l­îng h¹t vµ hµm l­îng protein trong h¹t. Photpho cã t¸c dông xóc tiÕn ph¸t triÓn bé rÔ vµ h×nh thµnh nèt sÇn, gióp c©y cøng c¸p... Kali ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh quang hîp vµ tæng hîp chÊt gluxit. T¸c dông ®iÒu hoµ c¸c qu¸ tr×nh ®ång ho¸ ®¹m, tæng hîp protein c©n b»ng n­íc... gióp t¨ng tÝnh chèng chÞu s©u bÖnh h¹i, t¨ng kh¶ n¨ng chÞu rÐt, chÞu h¹n vµ chèng ®æ cho c©y. Ngoµi c¸c nguyªn tè trªn cßn cã Ca, Mg, S vµ mét sè c¸c nguyªn tè vi l­îng kh¸c cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn sinh tr­ëng ph¸t triÓn cña c©y, trong ®ã ®Æc biÖt ph¶i kÓ ®Õn lµ L­u huúnh rÊt cÇn thiÕt cho viÖc tæng hîp protein. ThiÕu L­u huúnh sÏ lµm ¶nh h­ëng rÊt xÊu tíi tû lÖ vµ chÊt l­îng protein trong h¹t. §Ó cã n¨ng suÊt 1 tÊn h¹t ®Ëu t­¬ng cïng víi th©n, l¸ c©y lÊy ®i tõ ®Êt mét l­îng: 81kg N; 16kg P2O5; 36 kg K2O. B¶ng 2.1. L­îng dinh d­ìng c©y ®Ëu t­¬ng hót ®Ó t¹o 1 tÊn h¹t Lo¹i dinh d­ìng N (kg) P2O5 (kg) K2O (kg) CaO (kg) MgO (kg) S (kg) Sè l­îng 77-92 14-17 33-39 7-23 10-24 3-8 Lo¹i dinh d­ìng Mn (g) Fe (g) Zn (g) Cu (g) B (g) Mo (g) Sè l­îng 90-180 366-475 50-61 25 25-39 3-7 (Nguån: HHPBQT - Trung t©m TTKHKT ho¸ chÊt, Ng« ThÕ DÇn, 1997) [6] 2.3. Yªu cÇu sinh th¸i cña c©y ®Ëu t­¬ng C©y ®Ëu t­¬ng ®­îc con ng­êi biÕt ®Õn c¸ch ®©y kho¶ng 5000 n¨m. Sau khi ph¸t hiÖn ra c©y ®Ëu t­¬ng, n¸ ®· nhanh chãng ph¸t triÓn vµ lan réng ë kh¾p c¸c Ch©u lôc trªn thÕ giíi tõ 550 vÜ B¾c ®Õn 550 vÜ Nam, tõ vïng thÊp h¬n mùc n­íc biÓn cho ®Õn vïng cao trªn 2000m so víi mùc n­íc biÓn [78]. 2.3.1. Yªu cÇu vÒ ¸nh s¸ng ¸nh s¸ng lµ yÕu tè ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn h×nh th¸i c©y ®Ëu t­¬ng v× nã lµm thay ®æi thêi gian në hoa vµ chÝn, do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn chiÒu cao c©y, diÖn tÝch l¸ vµ nhiÒu ®Æc tÝnh kh¸c cña c©y, bao gåm c¶ n¨ng suÊt h¹t. §Ëu t­¬ng cã ph¶n øng chÆt chÏ víi ®é dµi ngµy, lµ mét c©y ngµy ng¾n ®iÓn h×nh: §Ó ra hoa kÕt qu¶ ®­îc, c©y ®ßi hái ph¶i cã ngµy ng¾n, c¸c gièng kh¸c nhau ph¶n øng víi ®é dµi ngµy kh¸c nhau. Thêi kú c©y con mÉn c¶m nhÊt víi ¸nh s¸ng ngµy ng¾n, gi¶m dÇn ë giai ®o¹n nô vµ hÇu nh­ dõng l¹i ë giai ®o¹n ra hoa. Giai ®o¹n tõ hoa ®Õn chÝn cã su h­íng gièng nhau gi÷a c¸c nhãm chÝn. NÕu trång trong ®iÒu kiÖn ngµy ng¾n th× lµm t¨ng tû lÖ ®Ëu qu¶ vµ tèc ®é tÝch luü chÊt kh« vÒ h¹t, cßn ngµy dµi th× ng­îc l¹i. C©y ®Ëu t­¬ng chÞu t¸c ®éng cña ¸nh s¸ng c¶ vÒ ®é dµi chiÕu s¸ng vµ c­êng ®é ¸nh s¸ng. NÕu trång trong ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng yÕu sÏ lµm cho c©y bÞ vèng cã xu h­íng leo vµ cßi cäc ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn n¨ng suÊt. Khi c­êng ®é ¸nh s¸ng gi¶m 50% so víi b×nh th­êng lµm gi¶m sè cµnh, ®èt mang qu¶ vµ n¨ng suÊt cã thÓ gi¶m 50%. C­êng ®é ¸nh s¸ng m¹nh, c©y sinh tr­ëng tèt cho n¨ng suÊt cao. 2.3.2. Yªu cÇu vÒ nhiÖt ®é NhiÖt ®é ®èi víi c©y ®Ëu t­¬ng cã ¶nh h­ëng rÊt quan träng ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy: C©y cã kh¶ n¨ng chÞu nhiÖt ®é thÊp h¬n 180C nh­ng kh«ng thÓ chÞu ®­îc nhiÖt ®é cao h¬n 350C [45]. Khi nhiÖt ®é cao trªn 400C sÏ ¶nh h­ëng s©u s¾c ®Õn hoµn thµnh ®èt, sinh tr­ëng lãng vµ ph©n ho¸ hoa [2]. NhiÖt ®é ®Ó h¹t ®Ëu t­¬ng n¶y mÇm trong kho¶ng tèi thiÓu lµ 100C vµ tèi ®a lµ 400C, thÝch hîp nhÊt lµ 250C - 300C [45]. Sù sinh tr­ëng dinh d­ìng cña c©y ®Ëu t­¬ng gåm nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau, nhiÖt ®é phï hîp nhÊt cho c©y ph¸t triÓn lµ 200C - 280C sù sinh tr­ëng trong thêi kú nµy ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ra hoa (ra hoa chËm 5 – 7 ngµy nÕu nhiÖt ®é nhá h¬n 240C). Thêi kú c©y con tõ l¸ ®¬n ®Õn l¸ kÐp c©y cã kh¶ n¨ng chÞu rÐt kh¸, l¸ kÐp cã thÓ ph¸t triÓn ë nhiÖt ®é 100C - 120C. HÖ sè diÖn tÝch l¸ t¨ng khi nhiÖt ®é t¨ng tõ 180C - 300C, nhiÖt ®é thÝch hîp cho l¸ ph¸t triÓn 220C - 270C. Theo Whigham vµ céng sù, 1978) [76] nhiÖt ®é d­íi 100C ng¨n c¶n sù ph©n ho¸ hoa, d­íi 180C sÏ ¶nh h­ëng tíi kh¶ n¨ng ®Ëu qu¶. NhiÖt ®é trªn 400C g©y t¸c h¹i ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng nhó hoa vµ ®Ëu qu¶. NhiÖt ®é ¶nh h­ëng râ rÖt ®Õn sù cè ®Þnh Nit¬ cña ®Ëu t­¬ng. Vi khuÈn Japonicum bÞ h¹n chÕ bëi nhiÖt ®é trªn 330C. NhiÖt ®é 250C - 270C ho¹t ®éng cña vi khuÈn nèt sÇn tèt nhÊt. NhiÖt ®é thÝch hîp cho quang hîp lµ tõ 250C - 300C [2]. §Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trong ph¹m vi kh¸ réng tõ 11,50C - 280C vµ ®iÒu kiÖn Èm ®é ®Êt tõ 40 - 100% so víi ®é Èm tèi ®a ®ång ruéng. Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 210C - 230C vµ Èm ®é ®Êt tõ 75 - 100%, ®Ëu t­¬ng sÏ ®¹t nhiÒu hoa, qu¶, h¹t to vµ n¨ng suÊt tèi ®a. 2.3.3. Yªu cÇu vÒ ®é Èm Nhu cÇu vÒ n­íc cña c©y ®Ëu t­¬ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn khÝ hËu, kü thuËt canh t¸c vµ thêi gian sinh tr­ëng. §é Èm lµ yÕu tè chñ yÕu h¹n chÕ trong s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nhu cÇu n­íc cña ®Ëu t­¬ng cao nhÊt ë thêi kú h×nh thµnh h¹t, thiÕu n­íc lµm gi¶m träng l­îng h¹t. H¹n vµo thêi kú ra hoa, b¾t ®Çu ch¾c qu¶ sÏ g©y hiÖn t­îng rông hoa, rông qu¶ nhiÒu. §é Èm kh«ng khÝ ngµy ®ªm 45 - 47% sÏ lµm gi¶m n¨ng suÊt 21% so víi b×nh th­êng lµ 81 - 84%. L­îng m­a cÇn thiÕt cho 1 chu kú sinh tr­ëng cña c©y dao ®éng tõ 3.000 - 5.500m3/ha [7]. HÖ sè sö dông n­íc tõ 1.500 - 3.000m3 n­íc cho viÖc h×nh thµnh 1 tÊn h¹t (Vò ThÕ Hïng 1981) [16]. §é Èm ®Êt gi÷ vai trß rÊt quan träng víi c©y ®Ëu t­¬ng, trung b×nh l­îng n­íc cÇn ®Ó ®¹t ®­îc mét ®¬n vÞ s¶n phÈm, ®Ëu t­¬ng cÇn 450 - 750 mm, tuú thuéc vµo khÝ hËu vµ ®é dµi giai ®o¹n dinh d­ìng cña gièng. ®Ëu t­¬ng cÇn ®¹t ®ñ Èm ë ®é s©u tõ 60 - 130 cm (FAO - Geneve - 1991) [26]. §èi víi qu¸ tr×nh n¶y mÇm cña h¹t cÇn cã sù hót n­íc vµ h« hÊp. NÕu thõa n­íc kÕt hîp víi thiÕu Oxy trong ®Êt th× tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t rÊt kÐm. Ng­îc l¹i tû lÖ n¶y mÇm cña h¹t trªn ®Êt kh« kÐm h¬n trªn ®Êt ­ít do vËy ®Ó ®¶m b¶o cho sù n¶y mÇm, hµm l­îng n­íc trong h¹t ph¶i ®¹t 50% (Ng« ThÕ D©n vµ Cs - 1999) [6]. Trong s¶n xuÊt hiÖn nay, viÖc x¸c ®Þnh thêi vô hîp lý lµ ®iÒu kiÖn cung cÊp ®ñ n­íc cho c©y. Víi ®Ëu t­¬ng cÇn bè trÝ thêi vô sao cho cã m­a tõ giai ®o¹n ra hoa ®Õn lµm qu¶ vµ sau ®ã chÊm døt m­a 2 - 3 tuÇn tr­íc khi thu ho¹ch qu¶ ®Ó tiÖn thu ho¹ch vµ n©ng cao phÈm chÊt h¹t. 2.4. T×nh h×nh s¶n xuÊt, chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng trªn ThÕ giíi vµ ViÖt Nam 2.4.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trªn ThÕ giíi Trong c¬ c©u c©y trång, c©y ®Ëu t­¬ng xuÊt hiÖn sím nh­ng chØ ph¸t triÓn m¹nh tõ sau chÕn tranh thÕ giíi thø hai c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng. Theo Fukuda (1933) [25], vïng M·n Ch©u (Trung Quèc) ®îc coi lµ trung t©m ph¸t sinh c©y ®Ëu t­¬ng. Lóc ®Çu c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc trång chñ yÕu ë Trung Quèc, NhËt B¶n, TriÒu Tiªn vµ mét sè n­íc ë Ch©u ¸ nh­: Ên §é, ViÖt Nam, Lµo, Campuchia… Sau nµy, c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc ®­a sang trång ë B¾c Mü vµ ®· trë thµnh c©y trång ®ãng vai trß lín ë Mü [25], do kh¶ n¨ng thÝch nghi cao víi ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, khÝ hËu vµ ®Êt ®ai, ®Ëu t­¬ng ®· lan réng ra rÊt nhanh vµ trë thµnh vïng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng chÝnh trªn thÕ giíi. HiÖn nay, ®Ëu t­¬ng ®· ®­îc trång ë gÇn 80 n­íc kh¸c nhau trªn kh¾p c¸c Ch©u lôc. §Ëu t­¬ng lµ nguån cung cÊp dÇu vµ Protein quan träng, trªn thÕ giíi kho¶ng 88% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ®­îc s¶n xuÊt ë 4 n­íc mµ ®øng ®Çu lµ: Mü (36,94%); Brazil (24,64%); Achentina (19,04%) vµ Trung Quèc (7,35%). Cïng víi kh¶ n¨ng thÝch nghi víi c¸c ®Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn thêi tiÕt, khÝ hËu, ®Êt ®ai. ViÖc øng dông tiÕn bé c«ng nghÖ sinh häc tõ chän, t¹o gièng ®Õn s¶n xuÊt lµm t¨ng n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®­a ®Ëu t­¬ng trë thµnh c©y trång quan träng trong c¬ cÊu c©y trång. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®­îc tr×nh bÇy ë b¶ng 1.2. B¶ng 2.2. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi N¨m DiÖn tÝch (triÖu ha) N¨ng suÊt (t¹/ ha) S¶n l­îng (triÖu tÊn) 2000 74,39 21,69 161,40 2001 76,83 23,15 177,93 2002 78,83 23,03 181,55 2003 83,60 22,79 190,59 2004 91,14 22,64 206,40 2005 92,43 23,18 214,24 2006 94,93 23,43 222,40 2007 94,90 22,78 216,14 (Nguån: FAOSTAT, July, 2008) [25] Qua b¶ng 1.2 cho ta th©y: Trong kho¶ng thêi gian tõ n¨m 2000 ®Õn n¨m 2007, c©y ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi ®· cã nh÷ng b­íc t¨ng ®¸ng kÓ c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng. N¨m 2000 diÖn tÝch míi ®¹t 74,39 triÖu ha nh­ng ®Õn n¨m 2007 ®· ®¹t 94,90 triÖu ha t¨ng 27,57%. Riªng trong thêi gian tõ n¨m 2002 ®Õn n¨m 2004 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng thÕ giíi ®· t¨ng m¹nh trªn 12 triÖu ha, t¨ng 60,02% trong c¶ giai ®o¹n. VÒ n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi kh«ng thay ®æi nhiÒu nh­ng do sù t¨ng lªn vÒ diÖn tÝch nªn s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng còng t¨ng qua c¸c n¨m tõ 161,40 tÊn (n¨m 2000) lªn 216,14 tÊn (n¨m 2007). So víi n¨m 2006 th× s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng n¨m 2007 cã thÊp h¬n, nguyªn nh©n lµ do gi¶m n¨ng suÊt. ¶nh h­ëng lín nhÊt lµm cho n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi gi¶m lµ do sù gi¶m m¹nh vÒ n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cña Mü. Tr­íc nh÷ng n¨m 1970, hai n­íc s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng lín nhÊt thÕ giíi lµ Mü vµ Trung Quèc. S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña Mü tõ 60% (n¨m 1960) t¨ng lªn 75% (n¨m 1969). Trong khi ®ã, s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña Trung Quèc l¹i gi¶m tõ 32,0 uèng 16,0% trong cïng thêi kú. Trong nh÷ng n¨m 1980 - 1983, Mü ®· chiÕm 63,0% tæng s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi, Brazil lµ n­íc thø 2 (chiÕm 16,0%) vµ Trung Quèc lµ n­íc thø 3 (chiÕm 9,0%). T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng mét sè n­íc trªn thÕ giíi ®­îc tr×nh bÇy ë b¶ng 2.3. B¶ng 2.3. DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng mét sè n­íc trªn thÕ giíi N¨m N­íc N¨m 2005 N¨m 2006 N¨m 2007 DT NS SL DT NS SL DT NS SL Mü 28,84 28,71 82,82 30,19 29,04 87,57 30,56 23,14 70,71 Brazil 22,89 21,92 50,19 22,05 23,80 52,46 20,64 28,20 58,20 Argentina 14,03 27,28 38,30 15,10 26,80 40,47 16,10 28,26 45,50 Trung Quèc 9,50 17,79 16,90 9,10 17,03 15,50 8,90 17,53 15,60 (Nguån: FAOSTAT, July, 2008) [25] Qua b¶ng 2.3 cho thÊy: S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng thÕ giíi chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp tõ 4 n­íc mµ ®øng ®Çu lµ Mü. S¶n l­îng ®Ëu t­¬ng thÕ giíi n¨m 2007 ®¹t 216,14 triÖu tÊn, gi¶m 6,26 triÖu tÊn (2,81%) so víi s¶n l­îng n¨m 2006 chñ yÕu do s¶n l­îng ë Mü gi¶m (gi¶m 16,86 triÖu tÊn). Trong ®ã, s¶n l­îng (®¬n vÞ: triÖu tÊn) n¨m 2007 cña Mü ®¹t 70,71 triÖu tÊn (gi¶m 19,25%), Brazil 58,20 (t¨ng 10,94%), Achentina 45,50 (t¨ng 12,43%) vµ Trung Quèc 15,60 (t¨ng 0,65%). Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n lµm cho n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cña Mü gi¶m m¹nh lµ do ng­êi n«ng d©n ®· Ýt chó träng ®Õn c©y ®Ëu t­¬ng vµ ®· chuyÓn sang trång ng« v× nhu cÇu s¶n xuÊt nguyªn liÖu cho c¸c nhµ m¸y chÕ biÕn thøc ¨n gia sóc t¨ng m¹nh ®· ®em l¹i lîi nhuËn cao h¬n cho ng­êi n«ng d©n. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi trong n¨m 2007 cho thÊy, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña Mü tuy cã gi¶m so víi n¨m 2006 nh­ng Mü vÉn kh¶ng ®Þnh vÞ thÕ cña m×nh vÒ s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng thÕ giíi. Víi diÖn tÝch trung b×nh ®¹t kho¶ng 29,9 triÖu ha víi s¶n l­îng kho¶ng trªn 80 triÖu tÊn, chiÕm 31,74% diÖn tÝch vµ chiÕm 37% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi. HiÖn nay, diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng ë Mü ®øng thø 3 sau lóa mú, ng« vµ ®­îc coi lµ mÆt hµng cã gi¸ trÞ chiÕn l­îc trong xuÊt khÈu vµ thu ®æi ngo¹i tÖ. Nguyªn nh©n thóc ®Èy s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë Mü ph¸t triÓn lµ do ¸p dông ®ång bé c¸c biÖn ph¸p kü, t¨ng n¨ng suÊt ®ã trong yÕu tè gièng ®­îc chó ý h¬n c¶. Theo sè liÖu thèng kª cña Bé N«ng NghiÖp Hoa kú hiÖn nay diÖn tÝch trång c©y ®Ëu t­¬ng chuyÓn gen cña Hoa kú chiÕm 92% trong tæng diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng trªn c¶ n­íc ChÝnh v× vËy diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ë n­íc nµy kh«ng ngõng t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Brazil lµ n­íc ®øng thø 2 trªn thÕ giíi (sau Mü) vÒ tæng diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng. VÒ diÖn tÝch trång chiÕm 23,23%, s¶n l­îng lµ 24,64% so víi diÖn tÝch vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi. Qua b¶ng 1.3 ta thÊy n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña Brazil liªn tôc t¨ng qua c¸c n¨m. N¨m 2005 n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cña Brazil míi chØ ®¹t 21,92 t¹/ha vµ s¶n l­îng lµ 50,19 triÖu tÊn nh­ng ®Õn n¨m 2007 n¨ng suÊt ®· t¨ng lªn ®Õn 28,20 t¹/ha (t¨ng 28,65%) cßn s¶n l­îng lµ 58,20 triÖu tÊn (t¨ng 15,96%). VÒ diÖn tÝch trång ®Ëu t­¬ng ®· gi¶m dÇn qua c¸c n¨m, n¨m 2005 lµ 22,89 triÖu ha gi¶m xuèng cßn 20,64 triÖu ha n¨m 2007 (gi¶m 9,83%). Nguyªn nh©n vÒ sù gi¶m diÖn tÝch cña Brazil lµ do mét sè diÖn tÝch dù tÝnh trång ®Ëu t­¬ng ®­îc chuyÓn sang trång mÝa do nhu cÇu mÝa ®Ó s¶n xuÊt ethanol ë Brazil t¨ng m¹nh ®iÒu nµy khiÕn cho phÇn diÖn tÝch ®ang trång ®Ëu t­¬ng ®­îc quan t©m ®Çu t­ h¬n. Trong s¶n xuÊt tËp trung ®Èy m¹nh c«ng t¸c gièng nh­: Sö dông gièng míi cã n¨ng xuÊt cao, chèng chÞu s©u bÖnh, gièng chuyÓn gen… ¸p dông c¸c biÖn ph¸p khoa häc kü thuËt míi vµo s¶n xuÊt nh»m n©ng cao s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng hµng n¨m. . XuÊt khÈu ®Ëu t­¬ng cña Brazil n¨m 2007/08 dù tÝnh ®¹t 29,69 triÖu tÊn, t¨ng m¹nh so víi 23,49 triÖu tÊn xuÊt khÈu n¨m 2006/07 (WAP, Jan 2008) [25]. ë ch©u ¸, ViÖt Nam ®øng thø 6 vÒ s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng sau Trung Quèc, Ên §é, Indonesia, TriÒu tiªn vµ Th¸i Lan [4]. Trung Quèc lµ n­íc ®øng thø 4 thÕ giíi vÒ diÖn tÝch trång c©y ®Ëu t­¬ng chiÕm 9,66% vÒ diÖn tÝch vµ chiÕm gÇn 7,6% vÒ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng cña thÕ giíi [25]. Theo FAOSTAT - July 2008, n¨ng suÊt b×nh qu©n cña Trung Quèc ®¹t ®­îc trong n¨m 2007 lµ 17,53 t¹/ha thÊp h¬n tõ 6 t¹ ®Õn 11 t¹/ha so víi c¸c n­íc Brazil, Argentina hay Mü, nh­ng víi møc n¨ng suÊt nµy vÉn cßn cao h¬n so víi mét sè n­íc kh¸c trong khu vùc nh­: Ên §é (12,0 -13,0 ta/ha), ViÖt Nam (14,0 - 15,0 t¹/ha)… ThÞ tr­êng xuÊt khÈu ®Ëu t­¬ng chñ yÕu ë d¹ng nguyªn h¹t v× nhiÒu n­íc nhËp khÈu sÏ sö dông ®Ó chÕ biÕn lµm thøc ¨n cho ng­êi, s¶n xuÊt dÇu ¨n vµ kh« dÇu lµm thøc ¨n ch¨n nu«i. §iÒu ®ã chøng tá c¸c s¶n phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ ®Ëu t­¬ng rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. HiÖn nay c¸c n­íc nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng lín gåm: Trung Quèc, NhËt B¶n, Ên §é, §µi Loan, TriÒu Tiªn... Tr­íc n¨m 1995, Trung Quèc tõng lµ n­íc s¶n xuÊt chÝnh vµ xuÊt khÈu dßng ®Ëu t­¬ng. Nh­ng n­íc nµy ®· trë thµnh n­íc nhËp khÈu rßng ®Ëu t­¬ng trong 5 n¨m sau ®ã. N¨m 2000, Trung Quèc nhËp kho¶ng 10 triÖu tÊn ®Ëu t­¬ng, t­¬ng ®­¬ng víi 177% s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trong n­íc. KÓ tõ ®ã, nhËp khÈu ®Ëu t­¬ng liªn tôc t¨ng vµ n¨m 2006, l­îng nhËp khÈu lªn tíi 28,27 triÖu tÊn, vµ n¨m 2007 lµ gÇn 31 triÖu tÊn. 2.4.2. T×nh h×nh nghiªn cøu chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi §Ëu t­¬ng lµ lo¹i c©y trång cã gi¸ trÞ dinh d­ìng vµ gi¸ trÞ kinh tÕ cao. NhËn thøc ®­îc ®iÒu ®ã, tõ n©u con ng­êi ®· t×m mäi c¸ch ®Ó duy tr×, b¶o tån nh÷ng nhuån gen quý nh»m môc ®Ých ph¸t huy tiÒm n¨ng, n¨ng suÊt cña lo¹i c©y trång nµy. HiÖn nay, nhu cÇu cña con ng­êi víi viÖc sö dông c¸c s¶n phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ ®Ëu t­¬ng ngµy mét t¨ng. §Ó ®¸p øng ®­îc ®iÒu ®ã hä ®· chó träng ®Èy m¹nh viÖc nghiªn cøu khoa häc kü thuËt, ®Æc biÖt lµ khoa häc kü thuËt trong c«ng t¸c chän t¹o gièng míi. §· cã hµng ngh×n c«ng tr×nh nghiªn cøu kh¸c nhau vÒ c©y ®Ëu t­¬ng, nh»m chän t¹o ra nh÷ng gièng nh­ ý muèn, ®¸p øng yªu cÇu s¶n xuÊt. V× vËy hµng lo¹t c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi ®­îc thùc hiÖn qua c¸c n¨m, víi c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu kh¸c nhau nh»m t×m ra nh÷ng gièng ®Ëu t­¬ng cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt. 2.4.2.1. Nghiªn cøu hÖ sè t­¬ng quan vµ biÕn dÞ, di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng sè l­îng ë ®Ëu t­¬ng X¸c ®Þnh møc ®é biÕn dÞ, di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng sè l­îng lµ c¬ së ®Çu tiªn ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ gi¸ trÞ cña nguån gen vµ x©y dùng ch­¬ng tr×nh chän gièng thÝch hîp. Khi nghiªn cøu sù biÕn dÞ, di truyÒn ë c©y ®Ëu t­¬ng lµ x¸c ®Þnh hÖ sè di truyÒn cña c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nhau, mµ tõ ®ã dù ®o¸n ®­îc kh¶ n¨ng chän läc cña c¸c tÝnh tr¹ng ®ã. Tuy nhiªn, víi mét sè tÝnh tr¹ng nh­ tÝnh tr¹ng vÒ n¨ng suÊt th× hiÖu qu¶ chän läc kh«ng cao so víi c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c. Do vËy, c¸c nhµ chän gièng ®Ëu t­¬ng th­êng dùa trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu møc ®é t­¬ng quan cña c¸c tÝnh tr¹ng ®ã mµ ®Ò ra biÖn ph¸p chän läc gi¸n tiÕp vµ hîp lý [11]. MÆt kh¸c, ®Ó ®¸nh gi¸ møc ®é biÕn dÞ, di truyÒn yªu cÇu ph¶i thö nghiÖm nhiÒu lÇn, ë nhiÒu n¬i qua c¸c n¨m víi nhiÒu lÇn nh¾c l¹i cña mçi lÇn thö nghiÖn riªng biÖt (Johnson vµ CTV, 1955) [53]. N¨m 1995, Johnson vµ CTV [52] khi nghiªn cøu sù biÕn dÞ do di truyÒn vµ do m«i tr­êng cña 2 quÇn thÓ c¸c dßng ®Ëu t­¬ng, thùc hiÖn nhiÒu n¬i vµ qua nhiÒu n¨m. T¸c gi¶ cho r»ng ë quÇn thÓ 1 phÇn lín biÕn dÞ cña n¨ng suÊt h¹t lµ do m«i tr­êng, cßn ë quÇn thÓ 2, cho thÊy: trong 3 m«i tr­êng nghiªn cøu th× 2 m«i tr­êng cã ph­êng sai di truyÒn cao h¬n so víi ph­¬ng sai m«i tr­êng. Prakash vµ CTV (1966) [68] cho r»ng: §èi víi c©y ®Ëu t­¬ng vÒ thêi gian sinh tr­ëng vµ chiÒu dµi qu¶ cã sù biÕn dÞ, di truyÒn réng. Cßn Miku (1970) [63] ®· x¸c ®Þnh chiÒu cao c©y cã sù biÕn dÞ thÊp. Ng­îc l¹i, th× víi c¸c t¸c gi¶ Lal vµ Mehta (1973) [56] l¹i cho r»ng chiÒu cao c©y cã hÖ sè biÕn ®éng di truyÒn cao nhÊt. Malhotra vµ CTV (1973) [62]; Bains vµ Soodk, (1980) [39] ®· x¸c ®Þnh ®­îc sè qu¶/c©y, vµ n¨ng suÊt h¹t cã hÖ sè biÕn dÞ, di truyÒn cao nhÊt. Khi nghiªn cøu biÕn dÞ kiÓu h×nh chung cña 9 tÝnh tr¹ng ë c¸c quÇn thÓ lai thÕ hÖ F3 cña ®Ëu t­¬ng, tÝnh to¸n dùa trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch yÕu tè, Kadlec Mirolav (1985) [54] cho thÊy. N¨ng suÊt h¹t/c©y lµ chØ tiªu quan träng nhÊt trong c¸c chØ tiªu nghiªn cøu. PhÇn ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh lµ yÕu tè F1 (chiÕm 50,8% biÕn dÞ chung) bao gåm sè h¹t, sè qu¶/c©y kÓ c¶ khèi l­îng h¹t vµ qu¶. Hai yÕu tè F1 vµ F2 chiÕm 70,98% biÕn dÞ kiÓu h×nh chung. Plazinic (1987) [67] cho r»ng c¸ yÕu tè di truyÒn vµ sinh th¸i cã ¶nh h­ëng râ rÖt ®Õn chiÒu cao c©y, ®é cao ®ãng qu¶ thÊp, sè ®èt h÷u hiÖu, chiÒu dµi ®èt, sè qu¶ vµ sè h¹t/c©y. Khi ®¸nh gi¸ vÒ c¸c tÝnh tr¹ng trªn c©y ®Ëu t­¬ng, b»ng nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau, kÕt qu¶ cho th©y còng kh«ng ®ång nhÊt, nh­ theo ph­¬ng ph¸p chuÈn, Mahmuh vµ Kramer (1951) [59], ®· x¸c ®Þnh hÖ sè di truyÒn cña n¨ng suÊt h¹t vµ chiÒu cao c©y ë thÕ hÖ F2 cña mét sè tæ hîp t­¬ng øng lµ 43,4% vµ 40,6%. Víi 3 yÕu tè (n¨ng suÊt, chiÒu cao c©y vµ ngµy chÝn) t¸c gi¶ ®· x¸c ®Þnh hÖ sè di truyÒn b»ng ph­¬ng ph¸p håi quy lµ 5,9%, (- 35,3%) vµ (- 50,3%). Khi theo dâi gi¸ trÞ trung b×nh c¸c dßng F4 trªn gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng F3 th× hÖ sè di truyÒn l¹i ®­îc x¸c ®Þnh lµ: 77%; 91% vµ 100%. Còng 3 yÕu tè trªn, Bartley vµ weber (1952) [40] b»ng ph­¬ng ph¸p håi quy cña gi¸ trÞ trung b×nh ë c¸c thÕ hÖ kh¸c nhau còng cã kÕt luËn kh¸c nhau: GÝa trÞ trung b×nh cña dßng F3 trªn sù biÓu hiÖn cña tõng c¸ thÓ F2, hÖ sè di truyÒn ®­îc x¸c ®Þnh 15%, 66% vµ 85%, ë thÕ hÖ F4 gi¸ trÞ trung b×nh ®­îc x¸c ®Þnh trªn gi¸ trÞ tring b×nh cña c¸c dßng F3 th× hÖ sè di truyÒn ®­îc x¸c ®Þnh b»ng 45%, 62% vµ 92%. Theo Johnson vµ CTV (1955a) [77] khi ¸p dông ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ph­¬ng sai: víi nhiÒu m«i tr­êng nghiªn cøu trong 2 n¨m, c¸c sè liÖu thu ®­îc cho thÊy ®· x¸c ®Þnh ®­îc hÖ sè di truyÒn cao ®èi víi mét sè tÝnh tr¹ng ®Ëu t­¬ng nh­ sè ngµy tõ gieo ®Õn ra hoa, chiÒu cao c©y vµ sè ®èt/c©y. Bhatt vµ CTV (1968) [41] ®· x¸c ®Þnh khèi l­îng 1000 h¹t cã hÖ sè di truyÒn cao vµ ®é dµi qu¶ cã hÖ sè di truyÒn thÊp. Malhotra (1973) [61] cho thÊy sè h¹t/qu¶ cã hÖ sè di truyÒn cao vµ sè cµnh cÊp 1 cã hÖ sè di truyÒn thÊp. ë thÕ hÖ F2, khi nghiªn cøu 3 tæ hîp lai ®Ëu t­¬ng, Thseng (1972) [75] còng cã kÕt qu¶ t­¬ng tù. Khi nghiªn cøu vÒ hÖ sè di truyÒn (Paz, 1974) [66] cho r»ng n¨ng suÊt h¹t cã hÖ sè di truyÒn thÊp nhÊt vµ kÝch th­íc h¹t cã hÖ sè di truyÒn cao nhÊt. Ng­îc l¹i, (Bains vµ Soodk, 1980) [39] l¹i x¸c ®Þnh lµ khèi l­îng 1000 h¹t cã hÖ sè di truyÒn thÊp nhÊt vµ n¨ng suÊt h¹t cã hÖ sè di truyÒn trung b×nh. Cßn (Dencescu, 1983) [47] l¹i cho r»ng c¶ 2 tÝnh tr¹ng vÒ n¨ng suÊt vµ kÝch th­íc h¹t ®Òu cã hÖ sè di truyÒn thÊp nhÊt. Theo Alam (1983) [36] ®· x¸c ®Þnh ®­îc hÖ sè di truyÒn cã gi¸ trÞ cao ®èi víi chiÒu cao c©y, sè h¹t/ qu¶ vµ thêi gian sinh tr­ëng. Khèi l­îng h¹t cña c©y lµ chØ tiªu quan träng vµ th­êng ®­îc dïng lµm tiªu chuÈn ®Ó chän läc c¸c dßng, gièng vÒ n¨ng suÊt h¹t. Tuy nhiªn viÖc chän läc c¸c dßng, gièng tèt chØ dùa trªn n¨ng suÊt th­êng nhÇm lÉn vµ kh«ng cã hiÖu qu¶. (Scarle, 1965) [72]; (Lal vµ Haque, 1971) [55]. §èi víi c©y ®Ëu t­¬ng th× hiÖu qu¶ chän läc vÒ n¨ng suÊt khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi chän läc vÒ tÝnh tr¹ng kh¸c vµ yªu cÇu ph¶i thö nghiÖm nhiÒu lÇn qua c¸c n¨m, n¬i trång vµ víi nhiÒu lÇn nh¾c l¹i ë mçi lÇn thö nghiÖm riªng biÖt (JohnSon vµ CTV, 1955b) [66]. Do v©y hiÖu qu¶ chän läc th­êng dùa trªn kÕt qu¶ nghiªn cøu møc ®é t­¬ng quan cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ®Ò ra biÖn ph¸p chän läc gi¸n tiÕp, hîp lý. MÆt kh¸c khi nghiªn cøu hÖ sè t­¬ng quan gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng cña c©y ®Ëu t­¬ng ®· chØ ra r»ng: HÖ sè t­¬ng quan ngoµi phô thuéc vµo ®Þa ®iÓm n¬i trång, c¸c dßng gièng, nguån gèc cña chóng vµ c¸c thÕ hÖ nghiªn cøu (Borem vµ CTV, 1987) [42]. HÖ sè t­¬ng quan cßn phô thuéc vµo kü thuËt trång: mËt ®é vµ ph©n bãn… (Rubaihayo, 1973) [70]. Tr­íc ®ã, ®· cã nghiªn cøu cho r»ng ®èi víi cïng mét nguån gen th× hÖ sè t­¬ng quan kh«ng thay ®æi râ rÖt gi÷a c¸c n¨m, ®Þa ®iÓm trång hoÆc lµ do t­¬ng t¸c gi÷a c¸c ®Þa ®iÓm víi n¨m trång. Khi nghiªn cøu hÖ sè t­¬ng quan kiÓu h×nh vµ t­¬ng quan di truyÒn th× phÇn lín c¸c nhµ nguyªn cøu ®Òu cho r»ng hÖ sè t­¬ng quan di truyÒn cã gi¸ trÞ lín h¬n hÖ sè t­¬ng quan kiÓu h×nh ë tÊt c¶ c¸c cÆp tÝnh tr¹ng nghiªn cøu (Johnson vµ CTV, 1955B [53]; Anand vµ Torrie, 1963 [37]; Lal vµ Haque, 1971 [55]; Gautam vµ Sing, 1977 [48]; Dencescu, 1982 [46]; Lin vµ Nelson, 1988 [57] ). Bªn c¹nh viÖc nghiªn cøu hÖ sè t­¬ng quan ë c©y ®Ëu t­¬ng thi viÖc x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh ¶nh h­ëng trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp cña c¸c tÝnh tr¹ng h¹t ®Õn n¨ng suÊt h¹t còng ®­îc nhiÒu t¸c gi¶ ®Ò cËp tíi. PhÇn lín c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy sè qu¶/c©y vµ khèi l­îng 1000 h¹t dÒu cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lín nhÊt ®Õn n¨ng suÊt h¹t (Lal vµ Haque, 1971 [55]; Patil vµ Pokle, 1976 [65]; Mehrotra vµ Chaudhary, 1983 [60]). Ngoµi ra nhiÒu t¸c gi¶ còng cho r»ng: PhÇn ¶nh h­ëng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp lín nhÊt ®Õn n._.¨ng suÊ h¹t l¹i lµ thêi gian sinh tr­ëng (Sengupta vµ Kataria, 1971) [73], Sè qu¶/®¬n vÞ diÖn tÝch, sè h¹t/qu¶ (Panday vµ Torrie, 1973) [64], chiÒu cao c©y, sè ®èt/c©y, vµ sè h¹t/c©y (Yap vµ Lee, 1975) [79]. Ngoµi viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a n¨ng suÊt h¹t víi c¸c tÝnh tr¹ng sè l­îng, ®· cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a c¸c ®Æc tÝnh di truyÒn vÒ c¸c h×nh th¸i sinh vËt häc cña c©y ®Ëu t­¬ng víi c¸c kh¶ n¨ng thÝch nghi cña c©y ®Ëu t­¬ng vµ n¨ng suÊt h¹t. VÒ ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c©y ®Ëu t­¬ng mét sè t¸c gi¶ ®· cã nhËn xÐt: C¸c gièng cã l¸ chÐt réng th­êng ®­îc phæ biÕn trong s¶n xuÊt vµ còng lµ c¸c gièng cho n¨ng suÊt cao h¬n c¸c gièng cã l¸ chÐt hÑp. Ngoµi ra, h×nh d¹ng l¸ chÐt còng ¶nh h­ëng ®Õn sè h¹t/qu¶, c¸c gièng cã l¸ chÐt b×nh th­êng, h×nh trøng th­êng cã 2 ®Õn 3 h¹t/qu¶, c©y cã l¸ chÐt hÑp th­êng cã 3 ®Õn 4 h¹t, cßn c©y cã l¸ chÐt h×nh bÇu dôc l¹i cã 1 ®Õn 2 h¹t/qu¶ (Hinson vµ Hartwig, 1977) [13]. §iÒu ®ã cho thÊy h×nh d¹ng l¸ chÐt vµ sè h¹t trªn qu¶ lµ do cïng mét lo¹i gen quy ®Þnh. §· cã nh÷ng nghiªn cøu ®¸nh gi¸ vÒ kh¶ n¨ng nÈy mÇm cña h¹t ®Ëu t­¬ng th× Potts vµ céng sù, 1978 thÊy r»ng: C¸c d¹ng h¹t cøng gi÷ ®­îc kh¶ n¨ng nÈy mÇm 80% kÐo dµi ®­îc 9 tuÇn sau khi chÝn, trong khi ®ã d¹ng h¹t b×nh th­êng chØ gi÷ ®­îc kh¶ n¨ng nÈy mÇm 80% tõ 3 ®Õn 4 tuÇn sau khi chÝn. Tõ c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy mèi quan hÖ gi÷a n¨ng suÊt h¹t víi c¸c tÝnh tr¹ng sè l­îng còng nh­ mèi quan hÖ cña nh÷ng ®Æc tÝnh di truyÒn víi kh¶ n¨ng thÝch øng cña gièng ®Ó ®¹t n¨ng suÊt cao lµ môc tiªu hang ®Çu ®èi víi c¸c nhµ chän gièng. Ngoµi ra khi nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a tÝnh æn ®Þnh vÒ n¨ng suÊt khi ®­îc tiÕn hµnh gieo tr«ng trong c¸c ®iÒu kiªn sinh th¸i kh¸c nhau nhiÒu t¸c gi¶ cho biÕt: Cã sù t­¬ng t¸c cao gi÷a gièng víi m«i tr­êng vÒ n¨ng suÊt h¹t vµ kh¶ n¨ng chèng ®æ, t­¬ng t¸c thÊp vÒ chiÒu cao c©y vµ t­¬ng t¸c trung b×nh vÒ kÝch th­íc h¹t, hµm l­îng ®¹m vµ hµm l­îng dÇu cña h¹t ®Ëu t­¬ng (Johnson vµ céng sù, 1955a [53]; Byth vµ Weber, 1968 [44]). ViÖc x¸c ®Þnh c¸c dßng gièng ®Ëu t­¬ng tèt, cã tÝnh æn ®Þnh vµ cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi c¸c ®iÒu kiªn m«i tr­êng kh¸c nhau ®ang ®­îc c¸c nhµ chän gièng ®Ëu t­¬ng hÕt søc quan t©m. Theo nghiªn cøu cña Sanbuihi vµ Gotoh (1969) [71] ®· x¸c ®Þnh ®­îc hÖ sè håi quy cho 5 gièng ®Ëu t­¬ng tõ sè liÖu thu ®­îc ë 7 ®Þa ®iÓm trong 6 n¨m cho thÊy: Gièng cã tÝnh thÝch øng réng vÒ kh«ng gian nh­ng l¹i nh¹y c¶m vÒ thêi gian, mét sè gièng ®­îc x¸c ®Þnh lµ thÝch øng réng cho n¨m trång vµ thÝch øng hÑp cho ®Þa ®iÓm trång. Cßn Baihaki vµ CTV (1976) [38] l¹i cho r»ng: Gièng æn ®Þnh nhÊt lµ gièng cã n¨ng suÊt trung b×nh, tiÕp theo lµ gièng cã n¨ng suÊt cao vµ sau lµ gièng cã n¨ng suÊt thÊp. Nh­ vËy, khi nghiªn cøu hÖ sè t­¬ng quan vµ biÕn dÞ, di truyÒn ë c©y ®Ëu t­¬ng cã ý nghÜa to lín trong c«ng t¸c chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng. Ph­¬ng ph¸p nµy gióp ®¸nh gi¸ ®­îc gi¸ trÞ cña nguån gen, tÝnh æn ®Þnh vµ ph¹m vi thÝch øng cña c¸c dßng gièng ®Ëu t­¬ng, cho phÐp chän ra nh÷ng dßng gièng ®Ëu t­¬ng cã n¨ng suÊt cao, æn ®Þnh, thÝch hîp víi c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. 2.4.2.2. Mét sè ph­¬ng ph¸p chon t¹o gièng ®Ëu t­¬ng cã chÊt l­îng h¹t cao §Ëu t­¬ng lµ lo¹i c©y trång cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ch¶i qua hµng ng×n n¨m thÝch ngi ®Õn nay nguån gen ®Ëu t­¬ng ®· cã tíi trªn 45.038 mÉu gièng vµ ®­îc cÊt gi÷ chñ yÕu ë Trung Quèc, §µi Loan, NhËt B¶n, Mü, TriÒu Tiªn, Australia, vµ mét sè n­íc kh¸c [19]. C©y ®Ëu t­¬ng lµ lo¹i c©y trång tù thô phÊn nªn c¸c ph­¬ng ph¸p t¹o vµ chän läc gièng còng t­¬ng tù nh­ c¸c lo¹i c©y tù thô kh¸c, nh­ng còng cã nh÷ng ®Æc thï riªng c¶u nã. Cïng víi viÖc chän läc gièng theo ph­¬ng ph¸p th«ng th­êng, c«ng t¸c chän läc c¸c gièng theo chØ sè còng ®· ®­îc ¸p dông nghiªn cøu trªn c©y ®Ëu t­¬ng trong nhiÒu n¨m qua. Tuy nhiªn nh­ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc khi ¸p dông viÖc nghiªn cøu chØ sè chän läc ë c©y ®Ëu t­¬ng cßn h¹n chÕ vµ ch­a thèng nhÊt. §Ó t¹o ra ®­îc gièng ®Ëu t­¬ng cã chÊt l­îng h¹t h¹t cao ng­êi ta th­êng dïng hai ph­¬ng ph¸p chÝnh lµ ®ét biÕn vµ lai t¹o. HoÆc ®­îc xö lý b»ng c¸c tia phãng x¹ víi liÒu l­îng h¸c nhau, xö lý h¹t råi ®em gieo. Qóa tr×nh g©y ®ét biÕn th­êng cho kÕt qu¶ nhanh nh­ mong muèn, rót ng¾n thêi gian lai t¹o. Nh­ng t¹o gièng b»ng ph­¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn th­êng tèn kÐm vµ l¸m cho c¸c thÕ hÖ sau biÕn dÞ ngµy cµng lín h¬n, chÊt l­îng cña gièng gi¶m dÇn qua c¸c thÕ hÖ. §Ó t¹o ra gièng cã tÝnh æn ®Þnh vÒ thêi gian, cã chÊt l­îng h¹t cao ng­êi ta th­êng dïng ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh hay lµ lai trë l¹i. Con lai trë l¹i víi bè mÑ ®· thÝch øng ®Ó hoµ nhËp c¸c gen mong muèn tõ gen nhËp. Møc ®é trë l¹i cña con lai phô thuéc hoµn toµn vµo ®é kh¸c biÖt gi÷a hai bè mÑ. Chän gièng b»ng ph­¬ng ph¸p nµy ®ßi hái mÊt nhiÒu thêi gian nh­ng c¸c gièng t¹o ra lµ rÊt æn ®Þnh, l©u bÒn rÊt Ýt bÞ th¸i ho¸ qua c¸c thÕ hÖ. Khi nghiªn cøu hiÖu qu¶ chän läc theo chØ sè gåm mét hoÆc nhiÒu tÝnh tr¹ng, Johnson vµ CTV (1955) [51] ®· cho r»ng chän läc theo c¸c tÝnh tr¹ng gi¸n tiÕp nh­ thêi gian ®Ëu qu¶, tÝnh chÝn muén, h¹t to, tÝnh chèng t¸ch h¹t, chèng ®æ, hµm l­îng Protein thÊp cã thÓ c¶i l­¬ng vÒ n¨ng suÊt h¹t, nh­ng møc ®é hiÖu qu¶ cã kh¸c nhau gi­a c¸c tÝnh tr¹ng. Trong ®ã c¸c tÝnh tr¹ng nh­ thêi gian sinh tr­ëng ë quÇn thÓ 1 vµ khèi l­îng 1000 h¹t ë quÇn tÓ 2 cã thÓ thùc sù lµ c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nhau, c¸c kÕt qu¶ cho thÊy chän läc chØ dùa trªn chØ sè gåm thêi gian ®Ëu qu¶ vµ khèi l­îng h¹t cho hiÖu qu¶ t­¬ng ®­¬ng nh­ lµ chän läc trùc tiÕp. Khi ®­a thªm tÝnh tr¹ng chèng ®æ, hµm l­îng dÇu vµ ®¹m vµo chØ sè trªn th× hiÖu qu¶ chän läc t¨ng lªn t­¬ng ®èi râ rÖt. HiÖu qu¶ chän läc t­¬ng ®èi theo chØ sè gåm n¨ng suÊt, thêi gian ®Ëu qu¶, khèi l­îng h¹t, tÝnh chèng ®æ, hµm l­îng dÇu vµ hµm l­îng ®¹m ®¹t 140,8% ë quÇn thÓ 1 vµ 126,1% ë quÇn thÓ 2. Khi nghiªn cøu chän läc c¸c gièng theo chØ sè, ë c¸c d¹ng kÕt hîp kh¸c nhau. Pritchard vµ CTV, (1973) [69] cho th©y chän läc theo chØ sè dùa trªn 7 tÝnh tr¹ng cho hiÖu qu¶ cao h¬n so víi chän läc trùc tiÕp vÒ n¨ng suÊt h¹t. ë c¸c tæ hîp lai kh¸c nhau vÒ vai trß t­¬ng ®èi cña c¸c yÕu tè n¨ng suÊt trong chØ sè chän läc. C¸c t¸c gi¶ còng chØ ra r»ng trong thùc tÕ sÏ rÊt khã kh¨n khi ®­a v­ît qu¸ 5 tÝnh tr¹ng vµo s¬ ®å chØ sè chän läc. Vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh c¶i l­¬ng c¸c gièng c©y trång ®ã lµ sù t­¬ng t¸c gi÷a c¸c gièng víi ®iÒu kiÖn m«i tr­êng kh¸c nhau. §èi víi c©y ®Ëu t­¬ng th× c¸c t¸c gi¶ Johnson vµ CTV, (1955) [50]; Byth vµ Weber, (1968) [43] kÕt luËn lµ cã sù t­¬ng t¸c cao gi÷a c¸c gièng víi m«i tr­êng cho n¨ng suÊt h¹t vµ sù t­¬ng t¸c thÊp cã chiÒu cao c©y vµ t­¬ng t¸c trung b×nh cho kÝch th­íc h¹t, sù ®æ sím, hµm l­îng ®¹m vµ hµm l­îng dÇu. Khi ph©n tÝch kh¶ n¨ng kÕt hîp vµ di truyÒn cña Protein, dÇu vµ thµnh phÇn cña chóng ë F2 cña ®Ëu t­¬ng, Lui X.H, (1990) [58] ë ViÖn hµn l©m khoa häc n«ng nghiÖp Tilin - Trung Quèc cho biÕt co 3 gièng tõ Trung Quèc vµ 5 gièng tõ Mü ®· ®­îc nghiªn cøu sö dông cho 11 ®Æc tÝnh bao gåm: N¨ng suÊt h¹t vµ Protein tæng sè/ ®¬n vÞ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng dÇu tæng sè... Víi c¸c gièng Trung Quèc vµ 5 ®Æc tÝnh cho c¸c gièng cña Mü nh­: Protein, Axit Oleic vµ Axit Linolenic... Bëi gi¸ trÞ GCA vµ gi¸ trÞ di truyÒn cho Protein, dÇu, Axit Oleic vµ Axit Linolenic, Protein tæng sè vµ s¶n l­îng dÇu tæng sè/ ®¬n vÞ diÖn tÝch lµ cao, chän nh÷ng ®iÓm ®ã sÏ ®¹t ®­îc ë thÕ hÖ F2. Khi nghiªn cøu kh¶ n¨ng cho n¨ng suÊt cña ®Ëu t­¬ng víi nh÷ng cÆp bè mÑ kh¸c nhau vÒ hµm l­îng protein, gièng nhau vÒ n¨ng suÊt t¹i Mü, Hartwig E.E vµ Kilen T.C, (1992) [49] cho r»ng: N¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng th­êng kh«ng kÕt hîp víi protein th«. Môc ®Ých cña nghiªn cøu lµ x¸c ®Þnh sù kÕt hîp sÏ x¶y ra rÊt Ýt b»ng sù t¹p giao cña nh÷ng dßng cã hµm l­îng protein cao vµ b×nh th­êng cßn n¨ng suÊt h¹t nh­ nhau. ThÕ hÖ F2 cña 1000 c©y ®· tr­ëng thµnh, c©y ®­îc thu ho¹ch riªng vµ x¸c ®Þnh hµm l­îng dÇu sö dông kü thuËt céng h­ëng søc hót h¹t nh©n hai phÇn quÇn thÓ ®­îc ph¸t triÓn: 1 phÇn gåm 8% hµm l­îng dÇu cao nhÊt vµ phÇn kia 8% hµm l­îng dÇu thÊp nhÊt. Víi sù t­¬ng quan nghÞch gi÷a protein th« vµ dÇu, quÇn thÓ cã hµm l­îng dÇu thÊp ch¾c ch¾n sÏ cung cÊp nh÷ng dßng tËp trung protein th« cao. LÊy 200 c©y tõ hai quÇn thÓ trªn, tiÕp tôc lµm nh­ vËy víi F6, F7 thu ®­îc 18 dßng cã hµm l­îng ®¹m cao nhÊt vµ 18 dßng nµy dïng ®Ó ®¸nh gi¸ trong 5 m«i tr­êng cho n¨ng suÊt h¹t, protein vµ dÇu. HÇu hÕt n¨ng suÊt h¹t trung b×nh cña nh÷ng dßng cã hµm l­îng protein cao gi¶m 6% so víi dßng cã hµm l­îng dÇu cao, mÆc dï khi so s¸nh n¨ng suÊt h¹t cña 2 dßng cã hµm l­îng protein cao nhÊt víi hai dßng cã hµm l­îng dÇu cao nhÊt trong cïng m«i tr­êng, nh÷ng dßng cã hµm l­îng protein cao cho t¨ng 1% n¨ng suÊt h¹t, 18% protein th« vµ gi¶m 20% dÇu. KÕt qu¶ cho thÊy tiÒm n¨ng cho n¨ng suÊt cña nh÷ng dßng, gièng ®Ëu t­¬ng cã chøa hµm l­îng protein vµ hµm l­îng dÇu cao lµ nh­ nhau. 2.4.2.3. T×nh h×nh nghiªn cøu chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi Trong c«ng t¸c chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng, tõ tr­íc tíi nay cã thÓ sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau nh­: thuÇn ho¸, nhËp néi, chän läc, lai t¹o, ®ét biÕn vµ sö dông c«ng nghÖ sinh häc.... Nhê x¸c ®Þnh ®­îc chøc n¨ng cña gen, còng nh­ biÕt ®­îc sù liªn kÕt mét sè gen ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh tr¹ng nµo ®ã, mµ c¸c nhµ chän gièng ®· thµnh c«ng trong viÖc lai t¹o nh÷ng gièng ®Ëu t­¬ng n¨ng suÊt cao. Trªn thÕ giíi, sè l­îng nguån gen ®Ëu t­¬ng kh¸ phong phó vµ ®a d¹ng ®ang ®­îc l­u gi÷ ë nhiÒu n¬i, trªn nhiÒu quèc gia nh­ng phÇn lín tËp trung ë 15 n­íc lµ: §µi Loan, óc, Trung Quèc, Ph¸p, Nigªria (IITA), Ên §é, In®«nªxia, NhËt B¶n, Nam TriÒu Tiªn, B¾c TriÒu Tiªn, Nam Phi, Thuþ §iÓn, Th¸i Lan, Mü vµ Liªn S« cã tæng sè kho¶ng 45.038 mÉu gièng (TrÇn §×nh Long, 1997 [20]). Nhê c«ng t¸c trao ®æi tµi nguyªn di truyÒn vµ nghiªn cøu hîp t¸c quèc tÕ. HiÖn nay hÇu hÕt c¸c gièng ®Ëu t­¬ng ë Mü lµ c©y biÕn ®æi gen vµ kho¶ng 1/3 s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng ë Braxin còng tõ c¸c gièng ®Ëu t­¬ng biÕn ®æi gen. Gièng lµ kh©u then chèt quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng. Trong ®ã ®iÓn h×nh lµ n­íc Mü, ë Mü cã mét nguån gen di truyÒn lín do ®ã tËp ®oµn gièng ®Ëu t­¬ng cña Mü rÊt phong phó. ThÝ nghiÖm ®Çu tiªn ®­îc tiÕn hµnh ë Mü vµo n¨m 1804 t¹i bang Delecibuanhia ®Õn n¨m 1983 ë Mü ®· cã trªn 10.000 mÉu gièng ®­îc thu thËp kh¾p n¬i trªn thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m 1928 - 1932 trung b×nh mçi n¨m Mü thu thËp trªn 1.190 dßng tõ c¸c n­íc kh¸c nhau. HiÖn nay Mü ®· ®­a ra phæ biÕn h¬n 100 gièng cã n¨ng suÊt cao phôc vô s¶n xuÊt ®¹i trµ. §Æc biÖt lµ gièng PI 194633, PI 274454, Clark 63... HiÖn nay, Mü ®· x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng gièng ®Ëu t­¬ng cã ph¶n øng ¸nh s¸ng kh¸c nhau tõ nhãm 00 ®Õn nhãm XII. Trong ®ã tõ nhãm 00 ®Õn nhãm IV thuéc nhãm chÝn sím, tõ nhãm V ®Õn nhãm X thuéc nhãm chÝn trung b×nh, tõ nhãm XI ®Õn nhãm XII thuéc nhãm chÝn muén. Víi tËp ®oµn gièng ®Ëu t­¬ng cña Mü, thêi gian qua ®· ®­îc sö dông réng r·i trªn thÕ giíi. Ch­¬ng tr×nh ®ç t­¬ng Quèc tÕ mµ nh÷ng cuéc thÝ nghiÖm gièng quèc tÕ lµ mét bé phËn ®a ®­îc nhiÒu n­íc tham gia. MiÒn nam ViÖt Nam lµ mét ®iÓm trong m¹ng l­íi thÝ nghiÖm gièng quèc tÕ lÇn thø nhÊt (1973). Ch­¬ng tr×nh thÝch nghi cña mét sè gièng ­u tó vµo nh÷ng vÜ tuyÕn thÊp ®· thu ®­îc kÕt qu¶ ë Colombia (vÜ tuyÕn 30) Guyana (vÜ tuyÕn 60), Puecto Rico (vÜ tuyÕn 180). Ch­¬ng tr×nh nhËp néi ®Ó t¹o gièng míi ®­îc tiÕn hµnh ë Colombia, Bigiªria, Brazin, Indonexia vµ nhiÒu n­íc n­íc Ch©u ¸, Ch©u Phi. Ch­¬ng tr×nh ®ç t­¬ng cña Ên §é (India Soybean Program) Sö dông c¸c gièng nhËp néi tõ Hoa kú nh­ gièng Bragg, Lee, Hardee, Davis, Improved Pelican. Nh÷ng gièng nµy ®· cã mÆt trong tËp ®oµn gièng thÝ nghiÖm quèc tÕ n¨m 1973 vµ ®· ®¹t n¨ng suÊt cao ë vÜ tuyÕn 100 ®Õn 200, trong ®ã cã ViÖt Nam [9]. ë Trung Quèc, ®©y lµ n¬i khëi nguån cña c©y ®Ëu t­¬ng. Khi nghiªn cøu nguån gen trong n­íc ®· sö dông c«ng nghÖ míi ®Ó c¶i t¹o c¸c d¹ng gen cò, thay thÕ b»ng c¸c d¹ng gen míi phï hîp víi môc ®Ých cña quèc gia: trong nhiÒu n¨m tõ 1923 - 1995 ®· c«ng nhËn ®­îc 651 gièng ®Ëu t­¬ng, trong ®ã cã h¬n 30 gièng ®Ëu t­¬ng ®ang trång cã nguån gèc tõ c¸c nßi cña Mü. ë Ên §é: Tæ chøc quèc gia vÒ ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu c©y ®Ëu t­¬ng, AICRPS vµ NRCS ®· ®­îc thµnh lËp n¨m 1967, víi môc ®Ých tËp trung nghiªn cøu vÒ genotyp vµ ®· ph¸t hiÖn ra 50 tÝnh tr¹ng phï hîp víi khÝ hËu nhiÖt ®íi, ®ång thêi ph¸t triÓn nh÷ng gièng chèng chÞu cao víi bÖnh kh¶m virus. Víi nhiÖm vô t¹o vµ thö nghiÖm gièng míi, ch­¬ng tr×nh nµy ®· t¹o ra mét sè dßng gièng cã triÓn väng nh­ KH2b, J202, J231, DS74-24, DS73-16, MACS13... [74]. ë Indonesia môc ®Ých cña c«ng t¸c chän gièng lµ ph¸t triÓn nh÷ng gièng cã triÓn väng, tøc lµ t¹o ra nh÷ng gièng cã thÓ s¶n xuÊt tèt trªn ch©n ®Êt thÊp sau trång lóa, kh«ng ph¶i lµm ®Êt (lµm ®Êt tèi thiÓu), thêi gian sinh tr­ëng ng¾n (70 - 80 ngµy), chèng bÖnh gØ s¾t, h¹t cã søc sèng tèt nh­: Willis, Kevinci, Dempo, Rinani... hiÖn ®ang ®­îc trång rÊt phæ biÕn ë Indonesia. Tæ chøc DOA Th¸i Lan tiÕn hµnh nghiªn cøu vÒ ®Ëu t­¬ng ®· chän t¹o ra nh÷ng gièng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n (75 - 95 ngµy), ph¶n øng trung tÝnh víi ¸nh s¸ng cã n¨ng suÊt æn ®Þnh, phÈm chÊt tèt, kh«ng nøt vá, chèng chÞu s©u bÖnh, kh¶ n¨ng chÞu h¹n, chÞu mÆn vµ ng¾n ngµy. Trong nh­ng n¨m gÇn ®©y, nh»m ®¸p øng c«ng t¸c nghiªn cøu vÒ gièng ®Ëu t­¬ng ®· cã rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc, m¹ng l­íi c¶i t¹o gièng c©y ®Ëu t­¬ng Quèc tÕ ®­îc h×nh thµnh nh­: INTSOY (ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu ®Ëu t­¬ng Quèc tÕ Mü), AVRDC (trung t©m nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn rau mµu Ch©u ¸ - §µi Loan), ACIAR (trung t©m nghiªn cøu N«ng nghiÖp Quèc tÕ Australia)... NhiÖm vô cña c¸c tæ chøc lµ phèi, kÕt hîp t×m ra nh÷ng gièng ®Ëu t­¬ng cã triÓn väng vÒ n¨ng suÊt, kh¶ n¨ng thÝch øng réng víi ®iÒu kiÖn c¸c n­íc ®Ó phôc vô s¶n xuÊt. 2.4.3. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam 2.4.3.1. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam ViÖt Nam lµ n­íc n«ng nghiÖp cã lÝch sö trång ®Ëu t­¬ng l©u ®êi. Trong th­ tÝch thÕ kû VI ®· cho biÕt ë B¾c Bé cã trång ®Ëu t­¬ng, s¸ch “V©n ®µi lo¹i ng÷” cña Lª Quý §«n thÕ kû XVIII cho r»ng c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc trång tõ ngµn n¨m nay. C¸c s¶n phÈm ®­îc chÕ biÕn tõ ®Ëu t­¬ng cã hµm l­îng dinh d­ìng cao ngoµi viÖc dïng lµm thùc phÈm cho con ng­êi, thøc ¨n cho gia sóc cßn ®­îc sö dông víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau nh­ : Lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn (mùc in, s¬n, xµ phßng, chÊt dÎo, thuèc trõ s©u...), dïng lµm vÞ thuèc chòa bÖnh (suy dinh d­ìng ë trÎ em, ng­êi giµ, bÖnh lo·ng x­¬ng ë phô n÷, bÖnh ®¸i th¸o ®­êng, thÊp khíp...). Gi¸ trÞ mµ c©y ®Ëu t­¬ng mang l¹i lµ rÊt lín, cho lªn c©y ®Ëu t­¬ng ®­îc ®¸nh gi¸ lµ mét trong nh÷ng c©y trång quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña n­íc ta. §Õn nay c©y ®Ëu t­¬ng ®· ®­îc më réng vµ ph¸t triÓn ë tÊt c¶ c¸c vïng trång trªn c¶ n­íc vµ ®· trë thµnh lo¹i c©y mang l¹i hiÖu qu¶ gi¸ trÞ kinh tÕ cao. C©y ®Ëu t­¬ng cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng, ph¸t triÓn ®­îc trªn nhiÒu vïng sinh th¸i n«ng nghiÖp kh¸c nhau vµ lµ lo¹i c©y mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trªn ®Êt b¹c mµu vµ kh« h¹n. Do cã ®Æc ®iÓm lµ thêi gian sinh tr­ëng ng¾n, nªn nhiÒu vïng cã thÓ trång ®­îc 2 - 3 vô ®Ëu t­¬ng trong n¨m trªn nhiÒu ch©n ®Êt víi nhiÒu chÕ ®é canh t¸c kh¸c nhau ®· gãp phÇn vµo chuyÓn dÞch c¬ cÊu c©y trång trong n«ng nghiÖp, gióp t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trªn mét ®¬i vÞ diÖn tÝch. Víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, chÕ ®é l­îng m­a vµ ®é Èm... rÊt thÝch hîp cho sù sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu t­¬ng. Trong vßng 10 n¨m trë l¹i ®©y, c©y ®Ëu t­¬ng ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh c¶ vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng, nh­ng s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta ch­a ®­îc ®Çu t­ cao, n¨ng suÊt cßn thÊp h¬n nhiÒu so víi thÕ giíi. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®­îc sù quan t©m cña §¶ng, Nhµ n­íc lµ tró träng ®Õn viÖc ph¸t triÓn ngµnh N«ng nghiÖp nãi chung trong ®ã cã c©y ®Ëu t­¬ng nãi riªng, ®· ®­a c©y ®Ëu t­¬ng cã nh÷ng b­íc tiÕn manh c¶ vÒ diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng. T×nh hÝnh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 2.4. B¶ng 2.4. T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam N¨m DiÖn tÝch (ngh×n ha) N¨ng suÊt (t¹/ ha) S¶n l­îng (ngh×n tÊn) 2000 124,1 12,0 149,3 2001 140,3 12,4 173,7 2002 158,6 13,0 205,6 2003 165,6 13,3 219,7 2004 183,8 14,3 245,9 2005 204,1 14,3 292,7 2006 185,6 13,9 258,1 2007 190,1 14,6 277,5 (Nguån: Tæng côc thèng kª, n¨m 2008) Qua b¶ng 1.4 cho thÊy: N¨m 2000 diÖn tÝch ®Ëu t­¬ng cña n­íc ta míi chØ cã 124,1 ngh×n ha vµ s¶n l­îng ®¹t 149,3 ngh×n tÊn nh­ng ®Õn n¨m 2007 diÖn tÝch ®· t¨ng lªn 190,1 ngh×n ha (t¨ng 53,2%) cßn s¶n l­îng lµ 277,5 ngh×n tÊn (t¨ng 85,9%). §iÒu nµy cho thÊy n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng ®· ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ trung b×nh ®¹t 14,6 t¹/ha n¨m 2007, (t¨ng 21,7%) so víi n¨m 2000. Tuy nhiªn møc n¨ng suÊt nµy vÉn cßn lµ rÊt thÊp so víi n¨ng suÊt b×nh qu©n cña thÕ giíi lµ 22,78 t¹/ha (n¨m 2007). ChÝnh v× vËy, cã thÓ x¸c ®Þnh n¨ng suÊt lµ mét lîi thÕ cã thÓ khai th¸c ®Ó t¨ng n¨ng suÊt trong thêi gian tíi vµ lµ môc tiªu hµng ®Çu ®Æt ra cho c¸c nhµ chän, t¹o gièng trong c«ng t¸c nghiªn cøu vµ chän t¹o ra c¸c gièng ®Ëu t­¬ng míi thêi gian gÇn ®©y. Nguyªn nh©n lµm cho n¨ng suÊt ®Ëu t­¬ng cña ViÖt Nam cßn thÊp lµ do ch­a cã nh÷ng bé gièng thÝch hîp, n¨ng suÊt cao cho tõng vïng sinh th¸i. §ång thêi chÕ ®é th©m canh ®Ëu t­¬ng cßn thÊp, ch­a ¸p dông ®­îc nh÷ng biÖn ph¸p kü thuËt míi t¨ng n¨ng suÊt. MÆt kh¸c tËp ®oµn gièng ®Þa ph­¬ng ®· bÞ lÉn t¹p, tho¸i ho¸ nghiªm träng, n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt gi¶m. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng môc tiªu c¬ b¶n trªn, nhiÖm vô hµng ®Çu cña c¸c nhµ chän, t¹o gièng ®Ëu ®ç ViÖt Nam lµ ph¶i nhanh chãng chän t¹o ra mét bé gièng míi phong phó, phï hîp víi tõng ®iÒu kiÖn sinh th¸i, tõng mïa vô kh¸c nhau, cã n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, cã tÝnh thÝch nghi, chèng chÞu ngo¹i c¶nh kh¸c ®Ó bæ xung vµo tËp ®oµn gièng ®Þa ph­¬ng ®· bÞ lÉn t¹p, tho¸i ho¸ hiÖn nay. 2.4.3.2. T×nh h×nh nghiªn cøu chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam C©y ®Ëu t­¬ng ®­îc trång ë ViÖt Nam tõ rÊt l©u, ngay khi cßn lµ c©y hoang d¹i, sau ®ã ®­îc thuÇn ho¸ vµ ®­îc trång nh­ mét c©y thùc phÈm cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao. Ngµy nay c¸c tØnh phÝa Nam quen gäi lo¹i thùc phÈm nµy lµ “§Ëu lµnh’’, ë miÒn B¾c quen gäi lµ “§ç t­¬ng’’. C«ng t¸c nghiªn cøu, chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng ë n­íc ta phÇn lín tËp trung ë c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c tr­êng §¹i häc, c¸c Trung t©m hay c¸c tr¹m, tr¹i nghiªn cøu ®Ëu ®ç. Tõ nh÷ng n¨m 1945 n­íc ta ®· x©y dùng ®­îc c¸c tr¹i nghiªn cøu thÝ nghiÖm vÒ ®Ëu ®ç nãi chung vµ ®Ëu t­¬ng nãi riªng nh­ ë §Þnh T­êng - Thanh Ho¸; Mai Nham - VÜnh Phó; ThÊt Khª - L¹ng S¬n; Pó Nhung - Lai Ch©u. Trong ®ã tr¹i ®Ëu ®ç §Þnh T­êng - Thanh Ho¸ trong nh÷ng n¨m 1957-1965, ®· tiÕn hµnh thÝ nghiÖm víi 52 gièng ®ç ®Þa ph­¬ng vµ mét sè gièng nhËp néi (chñ yÕu cña Trung Quèc), kÕt qu¶ ®· chän ra ®­îc 2 gièng tèt ®­a ra s¶n xuÊt ®¹i trµ ®ã lµ: Gièng V70, lµ gièng “Hoa TuyÓn’’ thÝch hîp cho vô Xu©n HÌ ë miÒn B¾c ViÖt Nam; Gièng V74, lµ gièng “C¸p qu¶ ®Þa” thÝch hîp cho vô §«ng ë miÒn B¾c ViÖt Nam. C¶ hai ®Òu lµ gièng cã nguån gèc ë Trung Quèc. ë MiÒn Nam, ®· thu thËp tËp ®oµn gièng ®Ëu t­¬ng nhËp néi tõ nh÷ng n¨m 1961 - 1972 ë Trung t©m Eakmat (§¾c L¾c, H­ng Léc, Long Kh¸nh - §ång Nai) víi c¸c gièng nhËp néi tõ: Hoa Kú, §µi Loan, Th¸i Lan, NhËt B¶n... ®· chän ®­îc nh÷ng gièng tèt ®­a ra s¶n xuÊt nh­: Gièng Dalmetto (cßn gäi lµ B¹ch Mi) nguån gèc tõ §µi Loan; Gièng Santamaria, nguån gèc Brazil. Ngoµi ra cßn cã c¸c dßng nh­: V67 - 8; PS 67 - 25; PS 67 - 31 do ViÖn Kh¶o Cøu Sµi Gßn tuyÓn chän. Nh­ vËy, nghiªn cøu qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c©y ®Ëu ®ç nãi chung vµ c©y ®Ëu t­¬ng nãi riªng ë n­íc ta tr­íc nh÷ng n¨m 1975 cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Tõ nh÷ng n¨m 1980 trë l¹i ®©y, c¸c c¬ së nghiªn cøu khoa häc nh­: ViÖn C©y L­¬ng Thùc Thùc PhÈm, ViÖn Khoa Häc Kü ThuËt N«ng NghiÖp ViÖt Nam, ViÖn Nghiªn Cøu Ng«, Trung t©m Nghiªn Cøu §Ëu §ç ViÖn Khoa Häc Kü ThuËt N«ng NghiÖp ViÖt Nam, ViÖn Di TruyÒn N«ng NghiÖp ViÖt Nam, c¸c tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp... cïng nhiÒu c¬ së nghiªn cøu khoa häc kh¸c. §· tËp trung, ®i s©u vµo nghiªn cøu nh÷ng bé gièng ®Ëu t­¬ng cho n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt thÝch hîp cho tõng vïng sinh th¸i, tõng mïa vô kh¸c nhau cña n­íc ta. Nh»m ph¸ vì hÖ thèng trång trät ®éc canh ho¸ ë c¸c vïng trång, gióp c¶i t¹o c¸c vïng ®Êt hoang ho¸, b¹c mÇu. B»ng nhiÒu ph­¬ng ph¸p chän gièng kh¸c nhau nh­: Xö lý ®ét biÕn, chän läc c¸ thÓ hoÆc b»ng ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh hay con ®­êng nhËp néi.... Nh­ng mang l¹i thµnh c«ng nhÊt cho c¸c nhµ chän gièng ViÖt Nam ®ã lµ ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh hay lai trë l¹i. Ph­¬ng ph¸p nµy sö dông c¸c cÆp bè mÑ ®· thÝch øng ®Ó phèi hîp c¸c ®Æc tÝnh vµ tÝnh tr¹ng cã lîi tõ gen nhËp, tõ ®ã t¹o ra con lai theo c¸c môc ®Ých kh¸c nhau. B»ng ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh trªn c©y ®Ëu t­¬ng cho thÊy c¸c tÝnh tr¹ng kh¸c nhau cã hÖ sè biÕn dÞ vµ di truyÒn kh¸c nhau. Mét sè tÝnh tr¹ng nh­ sè qu¶ ch¾c/c©y, khèi l­îng h¹t/c©y cã hÖ sè biÕn dÞ cao. ChiÒu cao c©y vµ sè ®èt/th©n chÝnh cã hÖ sè di truyÒn thÊp. Mét sè tÝnh tr¹ng cã hÖ sè t­¬ng quan thuËn kh¸ cao ë c¸c quÇn thÓ lai còng dùa vµo c¸c tÝnh tr¹ng nh­: sè l­îng h¹t/c©y, sè qu¶ ch¾c/c©y vµ khèi l­îng 1.000 h¹t. Tuy nhiªn, ë c¸c thÕ hÖ ®Çu khi chän läc cÇn chó ý ®Õn tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao vµ mèi quan hÖ víi n¨ng suÊt h¹t nh­ chiÒu cao c©y vµ sè ®èt/ th©n chÝnh (Vò Tuyªn Hoµng vµ céng sù, 1993) [15]. Mét trong nh÷ng yÕu tè h¹n chÕ n¨ng suÊt ë ®Ëu t­¬ng trong nhãm ng¾n ngµy lµ diÖn tÝch l¸. KÕt qu¶ nghiªn cøu tÝnh t­¬ng quan cho thÊy cã mèi t­¬ng quan thuËn rÊt chÆt gi÷a n¨ng suÊt vµ tÝnh tr¹ng nµy (r = 0.8904). YÕu tè h¹n chÕ kh¸c ®­îc x¸c ®Þnh lµ träng l­îng vµ sè qu¶/c©y (träng l­îng h¹t/c©y) tõ ®ã ®Ò suÊt h­íng chän läc gièng míi lµ ng¾n ngµy, diÖn tÝch l¸ lín vµ n¨ng suÊt h¹t/c©y cao (TrÇn V¨n Lµi vµ CTV, 1987 [18]). Nghiªn cøu chØ sè chän läc vµ c¸c tham sè æn ®Þnh kiÓu h×nh trong c«ng t¸c chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng, (NguyÔn TÊn Hinh, 1992) [12] cho r»ng n¨ng suÊt h¹t ®Ëu t­¬ng cã hÖ sè biÕn ®éng kiÓu h×nh rÊt lín nh­ng l¹i cã hÖ sè di truyÒn t­¬ng ®èi thÊp, ®ång thêi cã hÖ sè t­¬ng quan kiÓu h×nh vµ t­¬ng quan di truyÒn thuËn chÆt víi sè qu¶ ch¾c/c©y, sè ®èt mang qu¶, sè cµnh cÊp I, sè ®èt trªn th©n chÝnh vµ sè h¹t/qu¶. Chän läc c¸c dßng, gièng ®Ëu t­¬ng dùa theo chØ sè cho hiÖu qu¶ râ rÖt so víi chän läc trùc tiÕp vÒ n¨ng suÊt h¹t. Cã thÓ ®¸nh gi¸ tÝnh æn ®Þnh kiÓu h×nh cña ®Ëu t­¬ng b»ng c¸c thêi vô hoÆc c¸c vô gieo trång kh¸c nhau. Cã sù t­¬ng quan tuyÕn tÝnh chÆt chÏ gi÷a gièng víi m«i tr­êng vÒ n¨ng suÊt h¹t. Sù biÓu hiÖn kiÓu h×nh cña n¨ng suÊt h¹t, chiÒu cao c©y, sè ®èt mang qu¶ vµ sè h¹t ch¾c/c©y cã hÖ sè t­¬ng quan thuËn chÆt víi sù nh¹y c¶m cña chóng. Khi nghiªn cøu biÕn ®éng cña mét sè ®Æc tÝnh sinh lý vµ mèi quan hÖ cña chóng víi n¨ng suÊt h¹t (§µo Quang Vinh, 1984) [28] ®­a ra nhËn xÐt: chØ sè diÖn tÝch l¸, hiÖu suÊt quang hîp thuÇn vµ l­îng chÊt kh« tÝch luü biÕn ®éng rÊt m¹nh theo ®iÒu kiÖn trång trät. L­îng chÊt kh« tÝch luü t­¬ng quan thuËn víi diÖn tÝch l¸ vµ hiÖu suÊt quang hîp, ë giai ®o¹n sinh tr­ëng sinh thùc vai trß cña diÖn tÝch l¸ vµ hiÖu suÊt quang hîp ®èi víi sù tÝch luü chÊt kh« t­¬ng ®­¬ng nhau. Gi÷a n¨ng suÊt h¹t vµ sù tÝch luü chÊt kh« cã t­¬ng quan thuËn kh¸ chÆt chÏ (r =0,48-0,69). Theo t¸c gi¶ muèn t¨ng l­îng chÊt kh« tÝch luü nh»m t¨ng n¨ng suÊt h¹t cÇn t¨ng sù ph¸t triÓn bé l¸ ë giai ®o¹n ®Çu, duy tr× bé l¸ vµ t¨ng kh¶ n¨ng quang hîp ë giai ®o¹n sau. NguyÔn TÊn Hinh (1992) [11], khi nghiªn cøu vÒ sù kh¸c biÖt di truyÒn ë ®Ëu t­¬ng cho thÊy: Thêi gian sinh tr­ëng cã vai trß quan träng nhÊt, tiÕp ®Õn lµ träng l­îng 1.000 h¹t vµ sè qu¶ ch¾c/c©y. N¨ng suÊt h¹t cã tû lÖ ¶nh h­ëng thÊp nhÊt. C¸c gièng ®Ëu t­¬ng nghiªn cøu ®· ®­îc t¸c gi¶ xÕp vµo 11 nhãm kh¸c biÖt nhau vÒ mÆt di truyÒn vµ cã thÓ øng dông chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng vÒ n¨ng suÊt h¹t vµ mét sè tÝnh tr¹ng kh¸c. Theo t¸c gi¶ (NguyÔn Huy Hoµng, 1992) [14] khi nghiªn cøu kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña 1.004 mÉu gièng ®Ëu t­¬ng nhËp néi ë miÒn B¾c ViÖt Nam. T¸c gi¶ ®· x©y dùng ®­îc ph­¬ng tr×nh biÓu diÔn mèi t­¬ng quan phô thuéc gi÷a kh¶ n¨ng chÞu h¹n víi mét sè ®Æc tÝnh kh¸c cña c©y ®Ëu t­¬ng nh­: mËt ®é l«ng phñ vµ mËt ®é khÝ khæng/ ®¬n vÞ diÖn tÝch l¸, thêi gian sinh tr­ëng ë nhãm gièng chÝn sím vµ cùc sím hµm l­îng protein, hµm l­îng dÇu... cã t­¬ng quan rÊt yÕu víi kh¶ n¨ng chÞu h¹n cña gièng. Nh÷ng kÕt qu¶ ph©n tÝch sù biÓu hiÖn tÝnh chÞu h¹n cña con lai F1 b­íc ®Çu cho thÊy kh¶ n¨ng chÞu h¹n ë con lai F1 nh×n chung di truyÒn theo qui luËt trung gian. Víi nh÷ng kÕt qu¶ trªn, hµng n¨m t¹i c¸c ViÖn, Trung t©m nghiªn cøu vµ c¸c tr­êng §¹i häc trong c¶ n­íc ®· chän t¹o ra ®­îc rÊt nhiÒu gièng ®Ëu t­¬ng n¨ng suÊt, chÊt l­îng cao, kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt, thÝch øng cho nhiÒu vïng sinh th¸i nhau... §i ®Çu lµ ViÖn khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam (1995) [30] ®· chän t¹o ra ®­îc mét sè gièng ®Ëu t­¬ng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n vµ trung ngµy cho n¨ng suÊt cao, kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt thÝch hîp víi nhiÒu vïng sinh th¸i vµ c¸c mïa vô kh¸c nhau ®iÓn h×nh lµ c¸c gièng: - Gièng ®Ëu t­¬ng §T80, ®©y lµ gièng cã thêi gian sinh tr­ëng trung ngµy, ph¶n øng víi chu kú ¸nh s¸ng nªn vô hÌ thu 95 - 100 ngµy, vô xu©n 90 - 100 ngµy, vô thu 80 - 85 ngµy, sinh tr­ëng m¹nh nhÊt ë vô hÌ, sè qu¶ trªn c©y nhiÒu, n¨ng suÊt trung b×nh 1,2 - 1,5 tÊn/ha. Cøng c©y, chèng ®æ, ra hoa nhiÒu ®ît, bé rÔ ¨n s©u, réng gióp c©y trèng ®æ, chÞu h¹n. ThÝch hîp nhÊt lµ vô hÌ thu ë miÒn nói, cã thÓ trång trong vô xu©n ë miÒn nói, trung du vµ ®ång b»ng, nh©n gièng vô ®«ng ë trung du ®ång b»ng. Gièng ®· ®­îc c«ng nhËn lµ gièng quèc gia. - Gièng ®Ëu t­¬ng AK05, gièng cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh (90 - 95 ngµy), sinh tr­ëng khoÎ, chèng bÖnh kh¸, cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao, chÞu rÐt, phÈm chÊt tèt, mÉu m· ®Ñp ®¸p øng ®­îc nhu cÇu thÞ hiÕu. N¨ng suÊt lu«n æn ®Þnh qua c¸c n¨m, c¸c vïng sinh th¸i kh¸c nhau. AK05 ph¸t triÓn tèt trong ®iÒu kiÖn vô xu©n vµ vô ®«ng. Gièng AK05 ®· ®­îc c«ng nhËn lµ gièng quèc gia th¸ng 1/1995. - Gièng ®Ëu t­¬ng M103, cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh 85 - 90 ngµy, sinh tr­ëng kháe, thÝch øng réng, cã thÓ gieo trång 3 vô trong n¨m nh­ng thÝch hîp nhÊt ë vô hÌ, n¨ng suÊt cã thÓ ®¹t 15 - 25 t¹/ha. Gièng cã h¹t to mµu ®Ñp, phÈm chÊt tèt. Cã thÓ gieo trång trªn nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau. - Vµ mét sè gièng kh¸c nh­: VX 9-2, DT 84, AK 04, V48, §T 93. Ngoµi ra, cßn mét sè gièng ®Ëu t­¬ng triÓn väng nh­: TL57, DT90, AGS 314, VN1. N¨m 1995 - 1996,ViÖn khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam (1997) [31] ®·: NhËp néi mét sè gièng ®Ëu t­¬ng rau, s¶n phÈm cña ®Ëu t­¬ng rau lµ qu¶ xanh ë thêi kú chÝn, h¹t to, mÒm, vÞ ngät, nã ®­îc coi lµ mét trong nh÷ng lo¹i rau xanh ngon nhÊt ë NhËt B¶n, §µi Loan, Trung Quèc vµ TriÒu Tiªn. §Ëu t­¬ng rau trång trong ®iÒu kiÖn miÒn B¾c n­íc ta cho n¨ng suÊt kh¸ cao, cã gièng ®¹t 6 - 7 tÊn qu¶ cã gi¸ trÞ th­¬ng phÈm/1ha (gièng AGS333 ®¹t 7783 kg/ha). Mµu s¾c vá h¹t, chiÒu dµi qu¶ 2 h¹t, 3 h¹t hÇu hÕt c¸c gièng ®Òu ®¹t yªu cÇu trªn (4,5cm). Nh­ng chiÒu réng qu¶ 2 h¹t, 3 h¹t chØ cã 7 gièng ®¹t yªu cÇu trong ®ã cã 3 gièng lµ AGS 331, AGS 334, vµ AGS 335 ®¹t trªn 1,3 cm. §a sè c¸c gièng ®Ëu ®Òu cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh trªn 90 ngµy. Thêi gian tõ mäc ®Õn thu ho¹ch qu¶ t­¬i tõ 69 - 80 ngµy, thêi gian tõ khi qu¶ ®Éy h¹t ®Õn khi qu¶ b¾t ®Çu chÝn kÐo dµi rÊt thuËn lîi cho thu ho¹ch qu¶ xanh. C¸c gièng ®Ëu rau ®Òu cøng c©y, chèng ®æ tèt, vá qu¶ dµy Ýt bÞ s©u ®ôc qu¶. N¨m 1998, tõ 52 mÉu gièng ®Ëu t­¬ng (bao gåm c¸c gièng ®Ëu t­¬ng ®­îc trång phæ biÕn trong s¶n xuÊt vµ c¸c mÉu gièng nhËp néi tõ Trung t©m nghiªn cøu rau mµu ch©u ¸), ViÖn khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· ph©n lËp ®­îc 2 gièng ®Ëu t­¬ng GC 86004-9 vµ AGS129. §©y lµ 2 gièng kh¸ng ®­îc bÖnh ®èm chÊm vi khuÈn (vô hÌ) vµ bÖnh gØ s¾t, cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao. Còng trong thêi gian trªn, bé m«n Di truyÒn vµ MiÔn DÞch thùc vËt cña viÖn còng t¹o ra ®­îc gièng ®Ëu t­¬ng §T 99-1. §©y lµ gièng cã ®Æc tÝnh sinh tr­ëng khoÎ, thêi gian sinh tr­ëng ng¾n, cã kh¶ n¨ng kh¸ng 1 sè bÖnh h¹i chÝnh trªn c©y ®Ëu t­¬ng. §Æc biÖt, gièng cã thÓ trång ®­îc c¶ 3 vô trong n¨m [32]. Còng trong n¨m 2000, ViÖn khoa häc kü thô©t N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· chän t¹o gièng ®Ëu t­¬ng kh¸ng bÖnh gØ s¾t vµ cho n¨ng suÊt cao §T2000, cã thêi gian sinh tr­ëng 100 - 110 ngµy, thÝch hîp gieo trång trong vô xu©n. §T2000 cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao 4,42 tÊn/ha. KÕt qu¶ kh¶o nghiÖm nhiÒu vïng cho thÊy n¨ng suÊt §T2000 ®¹t 19,5 - 30,5 t¹/ha. Trong s¶n xuÊt thö trªn ®ång ruéng n«ng d©n, gièng §T2000 ®¹t n¨ng suÊt cao 2,7 - 3,0 tÊn/ha). Cïng thêi gian ®ã, gièng §T12 còng ®­îc chän ra. §©y lµ gièng cã thêi gian sinh tr­ëng cùc ng¾n (71 - 80 ngµy), cã thÓ trång 3 vô trong n¨m, ®Æc biÖt rÊt phï hîp trªn ®Êt ®Ëu t­¬ng hÌ gi÷a 2 vô lóa. N¨ng suÊt trung b×nh ®¹t (13 - 22 t¹/ha). Gièng §T12 cã kh¶ n¨ng chèng ®æ, chèng t¸ch qu¶, nhiÔm bÖnh ë møc nhÑ vµ trung b×nh [33]. §Õn n¨m 2003, ViÖn khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· chän läc ®­îc gièng ®Ëu t­¬ng TN - 01. §©y lµ gièng cho n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh trong nhiÒu n¨m. Gièng cã kh¶ n¨ng thÝch øng réng c¶ vÒ mÆt sinh th¸i còng nh­ thêi vô gieo trång, cho n¨ng suÊt cao nhÊt trong vô ®«ng, cã kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh vµ chèng ®æ kh¸, thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh [34]. Trong n¨m 2004, ViÖn nghiªn cøu Ng« ®· lai t¹o vµ chän läc ®­îc gièng ®Ëu t­¬ng §N - 5. §©y lµ gièng ®Ëu t­¬ng míi, cã thêi sinh tr­ëng trung b×nh, sinh tr­ëng khoÎ, kh¶ n¨ng chèng bÖnh kh¸ vµ chÞu h¹n tèt. Gièng ph©n cµnh nhiÒu, cao c©y trung b×nh, sai qu¶, kÝch cì h¹t trung b×nh, mÇu s¾c qu¶ vµ vá h¹t ®Ñp, phï hîp víi thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng. §N - 5 cho n¨ng suÊt cao ë c¶ 3 vô gieo trång (Xu©n - HÌ - §«ng, n¨ng suÊt t­¬ng øng lµ 19,03 t¹/ha; 18,52 t¹/ha;15,37 t¹/ha) cã thÓ thay thÕ 1 phÇn c¸c gièng ®Ëu t­¬ng cò nh­ V74, VX9-3 [29]. N¨m 2006 - 2007 ViÖn khoa häc N«ng nghiÖp ViÖt Nam ®· chän t¹o ra ®­îc gièng ®Ëu t­¬ng §T2006 vµ §T26. Gièng §T2006 cã thêi gian sinh tr­ëng tõ 82-86 ngµy, n¨ng suÊt ®¹t 30 - 40 t¹/ha, thÝch hîp cho c¶ 3 thêi vô trång trong n¨m. Gièng DDT26, ®©y lµ gièng cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh 89 - 95 ngµy, chiÒu cao c©y tõ 50 - 60 cm, ph©n cµnh kh¸ 2,0 - 2,5. Tû lÖ qu¶ 3 h¹t cao trung b×nh 18 - 22%. N¨ng suÊt ®¹t tõ 21 - 29 t¹/ha. Hµm l­îng protein cao (42,21%) vµ lipit 19,72%. Gièng cã kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh gØ s¾t, ®èm n©u vµ kh¶ n¨ng chÞu gißi ®ôc th©n, chèng ®æ kh¸. Gièng §T26 rÊt thÝch hîp trång trong vô ®«ng vµ vô xu©n. Ngoµi ra cßn mét sè gièng kh¸c ®· ®­îc ®­a ra s¶n xuÊt ._.SIDUAL 20 88.5200 4.42600 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 221.094 7.62392 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 13:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 CAO DONG QUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 12.3333 11.6667 11.6000 Ð9804 3 12.3333 11.8667 12.3333 Ð8 3 8.60000 8.20000 8.20000 ÐT12 3 7.13333 7.23333 6.96667 ÐT22 3 9.16667 8.80000 8.70000 ÐT26 3 12.5333 12.0333 11.9000 ÐVN5 3 18.6333 15.7333 14.0333 DT96 3 9.56667 9.20000 8.83333 DT2001 3 9.06667 8.86667 9.13333 DT82(Ð/C) 3 10.9667 10.0000 9.53333 SE(N= 3) 1.16762 1.23653 1.21463 5%LSD 20DF 3.44444 3.64772 3.58313 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 13:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 CAO DONG QUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 11.033 3.5423 2.0224 8.3 0.0001 MS 30 10.360 2.9967 2.1417 11.7 0.0043 TC 30 10.123 2.7611 2.1038 9.8 0.0121 BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 13:15 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 CANH CAP I CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 39.1897 4.35441 7.32 0.000 2 * RESIDUAL 20 11.9000 .595000 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 51.0897 1.76171 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 13:15 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 CANH CAP I CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 24.8403 2.76004 4.71 0.002 2 * RESIDUAL 20 11.7133 .585667 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 36.5537 1.26047 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 13:15 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 CANH CAP I CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 30.2963 3.36626 7.55 0.000 2 * RESIDUAL 20 8.91333 .445667 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 39.2097 1.35206 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 13:15 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 CANH CAP I CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 2.20000 2.46667 2.40000 Ð9804 3 3.83333 3.23333 3.70000 Ð8 3 2.36667 2.23333 1.86667 ÐT12 3 1.16667 1.50000 1.23333 ÐT22 3 2.33333 2.33333 2.26667 ÐT26 3 4.70000 4.33333 4.46667 ÐVN5 3 4.16667 3.80000 3.76667 DT96 3 1.86667 1.86667 1.83333 DT2001 3 1.40000 1.63333 1.86667 DT82(Ð/C) 3 2.00000 1.83333 1.96667 SE(N= 3) 0.445346 0.441840 0.385429 5%LSD 20DF 1.31376 1.30341 1.13700 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 13:15 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 CANH CAP I CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 2.6033 1.3273 0.77136 9.6 0.0001 MS 30 2.5233 1.1227 0.76529 7.3 0.0019 TC 30 2.5367 1.1628 0.66758 6.3 0.0001 BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 13:10 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 SO DOT HUU HIEU CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 524.961 58.3290 10.03 0.000 2 * RESIDUAL 20 116.293 5.81467 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 641.255 22.1122 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 13:10 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 SO DOT HUU HIEU CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 686.887 76.3207 7.17 0.000 2 * RESIDUAL 20 212.933 10.6467 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 899.820 31.0283 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 13:10 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 SO DOT HUU HIEU CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 684.528 76.0587 16.13 0.000 2 * RESIDUAL 20 94.3200 4.71600 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 778.848 26.8568 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 13:10 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 SO DOT HUU HIEU CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 16.2667 16.8667 22.8667 Ð9804 3 17.3333 19.0000 27.6667 Ð8 3 15.8000 23.1333 19.2000 ÐT12 3 9.33333 10.0667 12.0667 ÐT22 3 15.1333 16.9333 19.7333 ÐT26 3 19.2000 21.0667 26.8000 ÐVN5 3 25.1333 26.0667 27.9333 DT96 3 15.6667 17.1333 19.5333 DT2001 3 11.7333 12.2000 18.4000 DT82(Ð/C) 3 11.9333 12.5333 18.6000 SE(N= 3) 1.39220 1.88385 1.25379 5%LSD 20DF 2.10695 2.55730 3.69865 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 13:10 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 SO DOT HUU HIEU CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 15.753 4.7024 2.4114 5.3 0.0000 MS 30 17.500 5.5703 3.2629 8.6 0.0001 TC 30 21.280 5.1824 2.1716 7.2 0.0000 BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 12:58 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 TONG SO HOA TREN CAY CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 2121.25 235.695 12.40 0.000 2 * RESIDUAL 20 380.000 19.0000 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 2501.25 86.2501 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 12:58 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 TONG SO HOA TREN CAY CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 1088.47 120.941 17.28 0.000 2 * RESIDUAL 20 140.000 7.00001 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 1228.47 42.3611 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 12:58 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 TONG SO HOA TREN CAY CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 1974.54 219.394 16.88 0.000 2 * RESIDUAL 20 260.000 13.0000 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 2234.54 77.0532 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 12:58 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 TONG SO HOA TREN CAY CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 69.3000 62.3000 65.3000 Ð9804 3 67.3000 63.0000 65.0000 Ð8 3 55.4000 58.6000 56.3000 ÐT12 3 46.7000 47.3000 44.3000 ÐT22 3 65.3000 60.7000 62.0000 ÐT26 3 69.8000 65.5000 67.3000 ÐVN5 3 75.3000 70.2000 73.7000 DT96 3 58.5000 61.3000 56.4000 DT2001 3 56.7000 60.7000 59.3000 DT82(Ð/C) 3 54.3000 53.0000 50.7000 SE(N= 3) 2.51661 1.52753 2.08167 5%LSD 20DF 7.42392 4.50615 6.14085 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 12:58 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 TONG SO HOA TREN CAY CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 61.860 9.2871 4.3589 7.0 0.0000 MS 30 60.260 6.5085 2.6458 4.4 0.0000 TC 30 60.030 8.7780 3.6056 6.0 0.0000 Yếu tố cấu thành năng suất của các giống đậu tương thí nghiệm BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 12:36 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 TONG SO QUA CUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 1018.06 113.117 7.07 0.000 2 * RESIDUAL 20 320.153 16.0077 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 1338.21 46.1452 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 12:36 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 TONG SO QUA CUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 990.580 110.064 9.90 0.000 2 * RESIDUAL 20 222.327 11.1163 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 1212.91 41.8244 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 12:36 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 TONG SO QUA CUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 980.200 108.911 6.27 0.000 2 * RESIDUAL 20 347.347 17.3673 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 1327.55 45.7775 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 12:36 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 TONG SO QUA CUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 38.7667 40.4667 40.1000 Ð9804 3 36.7333 37.8667 36.6333 Ð8 3 27.7000 28.1333 28.2333 ÐT12 3 20.9667 21.7333 21.3000 ÐT22 3 38.8667 39.5667 38.2000 ÐT26 3 35.7667 36.4667 35.8667 ÐVN5 3 39.5333 39.1667 38.4667 DT96 3 33.4000 34.7667 31.5000 DT2001 3 29.8333 32.6667 29.6000 DT82(Ð/C) 3 28.0667 29.2667 28.0000 SE(N= 3) 2.30995 1.92495 2.40606 5%LSD 20DF 4.31429 3.12855 3.729779 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 12:36 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 TONG SO QUA CUA CUA CAC GIONG DAU TUONG TAI 3 DIEM THI NGHIEM F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 32.963 6.7930 4.0010 6.1 0.0002 MS 30 34.010 6.4672 3.3341 7.6 0.0000 TC 30 32.790 6.7659 4.1674 7.9 0.0003 BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 12:32 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 khoi luong 1000 hat cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 15099.1 1677.68 921.97 0.000 2 * RESIDUAL 20 36.3933 1.81967 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 15135.5 521.915 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 12:32 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 khoi luong 1000 hat cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 15299.0 1699.89 ****** 0.000 2 * RESIDUAL 20 32.0792 1.60396 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 15331.1 528.657 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 12:32 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 khoi luong 1000 hat cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 15093.0 1677.00 459.60 0.000 2 * RESIDUAL 20 72.9765 3.64883 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 15166.0 522.966 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 12:32 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 khoi luong 1000 hat cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 153.533 159.350 155.833 Ð9804 3 183.733 188.067 185.433 Ð8 3 214.320 220.390 217.773 ÐT12 3 208.800 213.133 210.267 ÐT22 3 145.700 149.733 147.333 ÐT26 3 180.700 186.177 183.817 ÐVN5 3 150.533 156.250 154.333 DT96 3 184.100 187.607 186.100 DT2001 3 176.500 178.317 177.767 DT82(Ð/C) 3 195.533 201.557 197.867 SE(N= 3) 0.778817 0.731199 1.10285 5%LSD 20DF 6.23748 7.85701 5.35337 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 12:32 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 khoi luong 1000 hat cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 179.35 22.845 1.3490 8.3 0.0000 MS 30 184.06 22.993 1.2665 5.3 0.0000 TC 30 181.65 22.868 1.9102 6.6 0.0000 BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 12:28 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 nang suat ca the cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 34.7215 3.85794 3.68 0.007 2 * RESIDUAL 20 20.9671 1.04835 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 55.6885 1.92029 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 12:28 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 nang suat ca the cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 41.9972 4.66635 4.87 0.002 2 * RESIDUAL 20 19.1797 .958987 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 61.1769 2.10955 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 12:28 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 nang suat ca the cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 40.6586 4.51762 4.46 0.003 2 * RESIDUAL 20 20.2713 1.01357 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 60.9299 2.10103 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 12:28 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 nang suat ca the cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 11.8700 12.9633 12.5267 Ð9804 3 12.6067 13.2267 12.6833 Ð8 3 10.6100 11.0967 10.8333 ÐT12 3 8.64667 9.04000 8.63333 ÐT22 3 10.8667 11.2900 10.5867 ÐT26 3 12.2600 12.7333 12.4433 ÐVN5 3 11.0767 11.4133 11.0533 DT96 3 10.7933 11.8567 10.7400 DT2001 3 11.1433 12.2333 11.0667 DT82(Ð/C) 3 10.0667 10.6867 10.2900 SE(N= 3) 0.591144 0.565387 0.581253 5%LSD 20DF 1.14386 0.96787 0.81468 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 12:28 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 nang suat ca the cua cac giong dau tuong tai 3 diem thi nghiem F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 10.994 1.3857 1.0239 6.8 0.0074 MS 30 11.654 1.4524 0.97928 7.6 0.0016 TC 30 11.086 1.4495 1.0068 9.3 0.0027 Năng suất thực thu của các giống đậu tương thí nghiệm BALANCED ANOVA FOR VARIATE TP FILE QUA 17/12/ 9 12:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 1 nang suat thuc thu cua cac giong tai 3 dien thi nghiem VARIATE V003 TP Thanh Pho LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 121.736 13.5262 3.14 0.016 2 * RESIDUAL 20 86.2463 4.31232 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 207.982 7.17181 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE MS FILE QUA 17/12/ 9 12:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 2 nang suat thuc thu cua cac giong tai 3 dien thi nghiem VARIATE V004 MS Mai Son LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 117.974 13.1082 3.16 0.015 2 * RESIDUAL 20 82.8525 4.14262 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 200.826 6.92504 ----------------------------------------------------------------------------- BALANCED ANOVA FOR VARIATE TC FILE QUA 17/12/ 9 12:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 3 nang suat thuc thu cua cac giong tai 3 dien thi nghiem VARIATE V005 TC Thuan Chau LN SOURCE OF VARIATION DF SUMS OF MEAN F RATIO PROB ER SQUARES SQUARES LN ============================================================================= 1 GIONG$ 9 117.303 13.0337 2.92 0.022 2 * RESIDUAL 20 89.2887 4.46444 ----------------------------------------------------------------------------- * TOTAL (CORRECTED) 29 206.592 7.12386 ----------------------------------------------------------------------------- TABLE OF MEANS FOR FACTORIAL EFFECTS FILE QUA 17/12/ 9 12:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 4 nang suat thuc thu cua cac giong tai 3 dien thi nghiem MEANS FOR EFFECT GIONG$ ------------------------------------------------------------------------------- GIONG$ NOS TP MS TC Ð2101 3 23.4933 25.4867 24.1467 Ð9804 3 24.4067 25.4367 23.5733 Ð8 3 22.3567 23.3233 22.2667 ÐT12 3 17.7400 18.8800 17.3800 ÐT22 3 20.2233 21.7667 20.3000 ÐT26 3 24.5167 25.0667 23.8867 ÐVN5 3 22.6800 22.1500 22.1433 DT96 3 21.6767 22.3567 20.8467 DT2001 3 22.6433 23.1400 22.4867 DT82(Ð/C) 3 20.0467 21.1767 20.1700 SE(N= 3) 1.19893 1.17511 1.21990 5%LSD 20DF 2.13681 1.96653 2.05865 ------------------------------------------------------------------------------- ANALYSIS OF VARIANCE SUMMARY TABLE FILE QUA 17/12/ 9 12:20 ------------------------------------------------------------------ :PAGE 5 nang suat thuc thu cua cac giong tai 3 dien thi nghiem F-PROBABLIITY VALUES FOR EACH EFFECT IN THE MODEL. SECTION - 1 VARIATE GRAND MEAN STANDARD DEVIATION C OF V |GIONG$ | (N= 30) -------------------- SD/MEAN | | NO. BASED ON BASED ON % | | OBS. TOTAL SS RESID SS | | TP 30 21.978 2.6780 2.0766 9.7 0.0160 MS 30 22.878 2.6315 2.0353 8.9 0.0154 TC 30 21.720 2.6691 2.1129 7.4 0.0221 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tr­êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ----------eêf---------- trÇn thÞ ph­îng ®¸nh gi¸ ®Æc tÝnh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸c gièng hoa ph­îng lª nhËp néi vµ ¶nh h­ëng cña ethrel ®Õn sù ra hoa cña gièng guzamania cherry trång chËu, t¹i gia l©m - hµ néi LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyªn ngµnh: trång trät M· sè: 60.62.01 Ng­êi h­íng dÉn khoa häc: GS.ts. HUúNH MINH TÊN Hµ Néi - 2009 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch­a tõng ®­îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo, c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n nµy ®Òu ®· ®­îc chØ râ nguån gèc T¸c gi¶ luËn v¨n Mai Xu©n Qu¶ng Lêi c¶m ¬n T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS. Lª Song Dù, TS. Vò §×nh ChÝnh, TS. NguyÔn V¨n L©m ®· h­ìng dÉn vµ tËn t×nh gióp ®ì t«i trong suèt thêi gian thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn chØnh luËn v¨n tè nghiÖp. T«i xin tr©n träng c¶m ¬n c¸c thÇy, c« gi¸o khoa sau ®¹i häc, khoa N«ng häc, bé m«n C©y c«ng nghiÖp - Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi, bé m«n C©y thùc phÈm - ViÖn C©y l­¬ng thùc vµ C©y thùc phÈm, Trung T©m KhuyÕn n«ng - KhuyÕn ng­ tØnh S¬n La, Tr¹m Khuyªn n«ng Thµnh Phè S¬n La, Tr¹m KhuyÕn n«ng huyÖn Mai S¬n, huyÖn ThuËn Ch©u tØnh S¬n La, gia ®×nh, b¹n bÌ, ®ång nghiÖp vµ ng­êi th©n ®· ®éng viªn cæ vò vµ gióp ®ì t«i hoµn thµnh luËn v¨n nµy. T¸c gi¶ luËn v¨n Mai Xu©n Qu¶ng Môc lôc Lêi cam ®oan i Lêi c¶m ¬n ii Môc lôc iii Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vi Danh môc b¶ng vii Danh môc h×nh ix Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t Từ viết tắt Nghĩa đầy đủ ACIAR : Trung tâm nghiên cứu Nông nghiệp quốc tế Australia AICRPS : The All India Covtdinated, Research Project on Soybean AVRDC : Trung tâm nghiên cứu và phát triển Rau màu Châu Á CS : Cộng sự CTV : Cộng tác viên Đ/C : Đối chứng ĐHNN : Đại học Nông nghiệp IITA : Viện nghiên cứu Nông nghiệp Nhiệt đới ÍNTSOY : Chương trình nghiên cứu đậu tương Quốc tế Mỹ KHKTNNVN : Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam MS : Huyện Mai Sơn MOAC : Ministry Of Agriculture And Cooperatives NRCS : National Research Center for Soybean TC : Huyện Thuận Châu TCN : Tiêu chuẩn nghành TP : Thành Phố Sơn La TT : Thứ tự VIR : Viện nghiên cứu Cây trồng toàn Liên bang Nga Danh môc b¶ng STT Tªn b¶ng Trang 2.1 L­îng dinh d­ìng c©y ®Ëu t­¬ng hót ®Ó t¹o 1 tÊn h¹t 6 2.2 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng trªn thÕ giíi 10 2.3 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng mét sè n­íc trªn thÕ giíi 11 2.4 T×nh h×nh s¶n xuÊt ®Ëu t­¬ng ë ViÖt Nam 25 4.1 §Æc ®iÓm thêi tiÕt, khÝ hËu tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 7 n¨m 2009 cña tØnh S¬n La 44 4.2 DiÖn tÝch, n¨ng suÊt, s¶n l­îng ®Ëu t­¬ng tØnh S¬n La trong c¸c n¨m gÇn ®©y 45 4.3 C¸c yÕu tè h¹n chÕ s¶n suÊt ®Ëu t­¬ng t¹i c¸c vïng trång cña tØnh S¬n La 47 4.4 §Æc ®iÓm h×nh th¸i cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 51 4.5 Thêi gian vµ tû lÖ mäc mÇm cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 53 4.6 Thêi gian tõ gieo ®Õn ra hoa cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 55 4.7 Thêi gian tõ ra hoa ®Õn chÝn vµ tæng thêi gian sinh tr­ëng cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 57 4.8 ChiÒu cao th©n chÝnh, chiÒu cao ®ãng qu¶ cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 60 4.9 Sè cµnh cÊp 1 vµ sè ®èt h÷u hiÖu cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 62 4.10 ChØ sè diÖn tÝch l¸ cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 63 4.11 Kh¶ n¨ng tÝch lòy chÊt kh« cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 66 4.12 Sè l­îng vµ khèi l­îng nèt sÇn cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng t¹i ®iÓm thÝ nghiÖm thµnh phè S¬n La 69 4.13 Sè l­îng vµ khèi l­îng nèt sÇn cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng t¹i ®iÓm thÝ nghiÖm huyÖn Mai S¬n 71 4.14 Sè l­îng vµ khèi l­îng nèt sÇn cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng t¹i ®iÓm thÝ nghiÖm huyÖn ThuËn Ch©u 72 4.15 Thêi gian ra hoa vµ tæng sè hoa cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 74 4.16 Møc ®é nhiÔm s©u h¹i cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 76 4.17 Møc ®é nhiÔm bÖnh vµ kh¶ n¨ng chèng ®æ cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 77 4.18 Tæng sè qu¶ vµ tû lÖ qu¶ ch¾c trªn c©y cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 79 4.19 Tû lÖ qu¶ 1 h¹t vµ 3 h¹t cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 80 4.20 Khèi l­îng 1000 h¹t cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 81 4.21 N¨ng suÊt c¸ thÓ vµ n¨ng suÊt lý thuyÕt cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 82 4.22 So s¸nh chªnh lÖch n¨ng suÊt thùc thu cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng tham gia thÝ nghiÖm 83 Danh môc h×nh STT Tªn h×nh Trang 4.1 Thêi gian sinh tr­ëng c¶c c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 58 4.2 ChØ sè diÖn tÝch l¸ ë 3 thêi kú cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng t¹i ®iÓm thÝ nghiÖm Thµnh Phè S¬n La 64 4.3 Kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh« cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng qua 3 thêi kú t¹i ®iÓm thÝ nghiÖm Thµnh Phè S¬n La 67 4.4 N¨ng suÊt thùc thu cña c¸c gièng ®Ëu t­¬ng thÝ nghiÖm 84 ._.