Quyền chọn thị trường chứng khoán và một số giải pháp làm tăng khả năng áp dụng công cụ này vào thị trường chứng khoán Việt Nam

3 Chöông 1 MUÏC LUÏC Muïc luïc Danh muïc caùc baûng bieåu vaø hình veõ MÔÛ ÑAÀU........................................................................................................................1 Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN.............................................................3 1.1. Thò tröôøng taøi chính ...............................................................................................3 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................3 1.1.2. Caáu truùc ...................................................................................................5 1.1.3. Chuû theå tham gia......................................................................................5 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính)............6 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn ........................................................................................7 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø..................................................................................7 1.2.2. Caáu truùc cô baûn........................................................................................7 1.2.3. Chuû theå tham gia......................................................................................8 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch ................................................................................10 1.3. Quyeàn choïn .........................................................................................................11 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan...........................................................11 1.3.2. Phaân loaïi ................................................................................................14 1.3.3. Vai troø ....................................................................................................15 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn.........................................17 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn....................................................................................18 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø................................................................................18 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn ............................................................................18 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1............................................................................................22 Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM.....................23 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam.................................................23 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån ............................................................23 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay ...................25 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010.....................................26 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ...................................................................................27 4 Chöông 1 2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn ......................................................................................27 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam .................................................................................................................28 2.2.3. Phuø hôïp vôùi chieán löôïc phaùt trieån kinh teá quoác gia...............................30 2.3. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .........................................................................................................31 2.3.1. Khoù khaên vaø thaùch thöùc trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam .....................................31 2.3.2. Thuaän lôïi trong vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam............................................................37 2.3.3. Ñaùnh giaù khaû naêng ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taïi Vieät Nam ................................................40 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 2............................................................................................41 Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM ..................................................................................................................42 3.1. Taêng cung treân thò tröôøng chöùng khoaùn ..............................................................42 3.1.1. Tieáp tuïc ñaåy maïnh coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc ...............42 3.1.2. Khuyeán khích phaùt trieån caùc coâng ty coå phaàn ñaïi chuùng ......................43 3.1.3. Khuyeán khích caùc doanh nghieäp ñuû ñieàu kieän nieâm yeát leân nieâm yeát taïi thò tröôøng taäp trung: ....................................................................................43 3.2. Kích caàu treân thò tröôøng chöùng khoaùn .................................................................44 3.2.1. Taïo nhaän thöùc veà saûn phaåm môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn...............44 3.2.2. Naâng cao trình ñoä quaûn lyù vaø hieåu bieát chuyeân moân veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc thaønh phaàn tham gia thò tröôøng ....................45 3.2.3. Môû roäng hoaït ñoäng cuûa caùc quyõ ñaàu tö treân thò tröôøng taøi chính ..........47 3.2.4. Chính phuû caàn coù moät caùi nhìn khaùc veà caùc nhaø ñaàu cô treân thò tröôøng chöùng khoaùn.....................................................................................................49 3.3. Hoaøn thieän khung phaùp lyù ...................................................................................49 3.4. Hoaøn thieän cô sôû vaät chaát vaø kyõ thuaät.................................................................50 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc..............................................................................................50 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng..........................50 3.5.1. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá ..................................................................51 5 Chöông 1 KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3............................................................................................52 KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI ..................................................................................................52 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................................. PHUÏ LUÏC 1 ...................................................................................................................i PHUÏ LUÏC 2 .................................................................................................................iv PHUÏ LUÏC 3 .............................................................................................................. xiii 6 Chöông 1 MÔÛ ÑAÀU Taêng tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá laø moät trong nhöõng muïc tieâu haøng ñaàu cuûa Vieät Nam hieän nay nhaèm thu heïp daàn khoaûng caùch tuït haäu vôùi theá giôùi cuûa neàn kinh teá. Ñaâu laø giaûi phaùp thöïc hieän muïc tieâu naøy? Coù moät ñieàu neáu ñöôïc nhaéc ñeán coù leõ ai cuõng bieát: ñieàu kieän ñuû tieân quyeát cuûa moïi giaûi phaùp luoân laø voán, vaø ñaùp aùn cho caùc vaán ñeà veà voán laïi naèm ôû thò tröôøng chöùng khoaùn. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø moät thuaät ngöõ khoâng xa laï gì treân theá giôùi töø hôn naêm theá kyû qua, nhöng môùi chæ thöïc söï ñöôïc nhieàu ngöôøi Vieät Nam bieát ñeán vaø tìm hieåu khoaûng möôøi naêm trôû laïi ñaây, duø ñaõ toàn taïi caùch nay hôn nöûa theá kyû ôû nöôùc ta. Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, noù nhö moät haøn thöû bieåu cuûa neàn kinh teá. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn soâi ñoäng, hieäu quaû thì seõ phaùt huy toát vai troø cuûa noù: kích thích neàn kinh teá phaùt trieån thoâng qua vieäc cung caáp ñuû voán. Tuy nhieân, khoâng theå coù moät thò tröôøng soâi ñoäng khi ít ngöôøi tham gia chæ vì quaù ít haøng hoùa ñeå giao dòch. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñang ôû trong giai ñoaïn naøy. Laøm sao ñeå soâi ñoäng hoùa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam thoâng qua vieäc bôm theâm haøng vaøo löu thoâng? Ñaây laø lyù do khieán taùc giaû choïn Ñeà taøi “Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng coâng cuï naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” ñeå nghieân cöùu. Ñeà taøi ñöôïc keát caáu thaønh 3 chöông vôùi teân goïi vaø noäi dung cô baûn nhö sau: Chöông 1 – NHÖÕNG KHAÙI NIEÄM CÔ BAÛN: giôùi thieäu khaùi nieäm quyeàn choïn chöùng khoaùn treân cô sôû ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ taøi chính lieân quan. Chöông 2 – KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO GIAO DÒCH TREÂN THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: neâu söï 7 Chöông 1 caàn thieát aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, ñoàng thôøi ñaùnh giaù khaû naêng aùp duïng vaøo thöïc tieãn thoâng qua phaân tích nhöõng thuaän lôïi vaø khoù khaên. Chöông 3 – MOÄT SOÁ GIAÛI PHAÙP LAØM TAÊNG KHAÛ NAÊNG AÙP DUÏNG QUYEÀN CHOÏN CHÖÙNG KHOAÙN VAØO THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN VIEÄT NAM: ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå sôùm ñöa loaïi coâng cuï taøi chính naøy vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì khaû naêng aùp duïng vaø nhöõng ích lôïi cuûa noù ñoái vôùi neàn kinh teá. Vôùi mong muoán ñoùng goùp phaàn nhoû beù vaøo söï nghieäp phaùt trieån neàn kinh teá ñaát nöôùc noùi chung vaø söï phaùt trieån cuûa ngaønh chöùng khoaùn noùi rieâng, taùc giaû hy voïng Ñeà taøi khoâng chæ giuùp nhöõng ngöôøi ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn coù quan taâm nhöng chöa coù yù nieäm gì veà coâng cuï taøi chính môùi – quyeàn choïn chöùng khoaùn – theâm hieåu bieát cô baûn, maø coøn gôïi yù caùc giaûi phaùp cho caùc caáp quaûn lyù trong quaù trình hoaøn thieän heä thoáng taøi chính nöôùc nhaø. 8 Chöông 1 CHÖÔNG 1. Nhöõng khaùi nieäm cô baûn 1.1. Thò tröôøng taøi chính: 1.1.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thò tröôøng taøi chính laø moät trong 3 loaïi thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng (xem Hình 1). Nhöng ñeå hieåu roõ hôn veà thò tröôøng taøi chính, ta caàn tìm hieåu khaùi nieäm taøi chính vaø taøi saûn taøi chính. CAÙC ÑÔN VÒ TIEÂU DUØNG CAÙC ÑÔN VÒ SAÛN XUAÁT THÒ TRÖÔØNG TAØI CHÍNH THÒ TRÖÔØNG caùc YEÁU TOÁ SAÛN XUAÁT THÒ TRÖÔØNG SAÛN PHAÅM Luoàng haøng hoùa dòch vuï Luoàng haøng hoùa dòch vuï Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Luoàng tieàn thanh toaùn Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát Dòch vuï phuïc vuï saûn xuaát Taøi saûn taøi chính Taøi saûn taøi chính Hình 1. Quan heä giöõa caùc loïai thò tröôøng trong neàn kinh teá thò tröôøng Taøi chính laø kinh teá hoïc cuûa söï saép xeáp caùc nguoàn löïc xuyeân thôøi gian. Ñònh nghóa naøy, dó nhieân, khoâng theå chuyeån taûi heát yù nghóa cuûa noù, maø haõy baèng caùch xem qua ví duï sau ñeå hieåu roõ theâm. Giaû söû treân thò tröôøng ñang coù baùn moät loaïi ñaàu DVD ñôøi môùi, coù tính naêng ñoïc laãn ghi. Höùng thuù vôùi saûn phaåm treân vaø neáu coù ñuû tieàn, baïn seõ khoâng ngaàn ngaïi “taäu” cho mình moät caùi vì noù seõ laøm taêng söï thoûa maõn 9 Chöông 1 cuûa baïn. Nhöng neáu khoâng ñuû tieàn, baïn vaãn coù theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu ñoù baèng caùch vay möôïn baïn beø hoaëc tìm ñeán caùc toå chöùc tín duïng (chaúng haïn nhö ngaân haøng). Dó nhieân, baïn phaûi chöùng minh cho caùc ñoái töôïng naøy thaáy khaû naêng hoaøn voán, thaäm chí caû laõi cuûa mình. Ñieàu naøy ñoàng nghóa vôùi vieäc baïn seõ phaûi ñaùnh ñoåi moät soá nguoàn taøi nguyeân trong töông lai cuûa mình ñeå ñoåi laáy nhöõng taøi saûn baïn caàn trang bò trong hieän taïi vaø laøm taêng söï thoûa maõn cuûa mình. Caùc doanh nghieäp vaø ngay caû Chính phuû cuõng laøm töông töï nhö theá khi caàn nguoàn taøi trôï cho chi tieâu hieän taïi. Taøi saûn taøi chính (financial assets) laø moät daïng ñieån hình cuûa taøi saûn voâ hình, giaù trò cuûa noù khoâng lieân quan gì ñeán hình thöùc vaät lyù cuûa noù, maø döïa vaøo traùi quyeàn hôïp phaùp treân moät lôïi ích töông lai naøo ñoù. Caùc ví duï veà taøi saûn taøi chính bao goàm: Tín phieáu kho baïc (treasury bills); Traùi phieáu coâng ty (debentures); Traùi phieáu chính phuû (government bonds); Coå phieáu phoå thoâng (common stocks); Coå phieáu öu ñaõi (preffered stocks); Soå tieát kieäm (saving books); Hôïp ñoàng quyeàn choïn (options). Taøi saûn taøi chính coù 2 chöùc naêng kinh teá cô baûn: chuyeån dòch voán thaëng dö ñeå ñaàu tö vaøo taøi saûn höõu hình vaø phaân taùn ruûi ro ñaàu tö taøi saûn höõu hình cho caùc nhaø ñaàu tö taøi saûn taøi chính. Thöïc hieän chöùc naêng ñaàu tieân, taøi saûn taøi chính goùp phaàn chuyeån dòch voán nhaøn roãi töø nhaø ñaàu tö sang nhaø phaùt haønh söû duïng, vöøa giuùp nhaø ñaàu tö coù cô hoäi söû duïng voán sinh lôïi, vöøa giuùp nhaø phaùt haønh giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà thieáu huït voán. Chöùc naêng thöù hai theå hieän ôû vieäc goùp phaàn chia seû ruûi ro trong kinh doanh giöõa nhaø phaùt haønh (thoâng thöôøng laø caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh) vaø nhaø ñaàu tö. Tuy nhieân, nhaø ñaàu tö chæ coù theå chaáp nhaän chia seû moät phaàn ruûi ro vôùi nhaø saûn xuaát kinh doanh khi hoï kyø voïng thu ñöôïc lôïi nhuaän thoûa ñaùng töø khoaûn ñaàu tö cuûa mình. Ruûi ro caøng cao thì lôïi nhuaän ñoøi hoûi buø ñaép ruûi ro caøng lôùn. 10 Chöông 1 Toùm laïi, thò tröôøng taøi chính laø thò tröôøng giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính vaø noù ñoùng 3 vai troø chuû yeáu sau: − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua (nhaø ñaàu tö) vaø ngöôøi baùn (nhaø phaùt haønh hoaëc nhaø ñaàu tö khaùc) ñeå quyeát ñònh giaù caû taøi saûn taøi chính. − Cung caáp cho nhaø ñaàu tö khaû naêng giaûi quyeát vaán ñeà thanh khoaûn trong tröôøng hôïp nhaø ñaàu tö muoán baùn laïi taøi saûn taøi chính. − Laø nôi gaëp gôõ giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn vaø nhôø vaäy tieát kieäm ñöôïc chi phí thoâng tin, nghieân cöùu vaø tìm hieåu thò tröôøng ñeå mua baùn caùc loaïi taøi saûn taøi chính. 1.1.2. Caáu truùc: Tuøy caùch tieáp caän maø ta coù theå xem xeùt caáu truùc cuûa thò tröôøng taøi chính ôû nhöõng khía caïnh sau: − Thò tröôøng taøi chính laø taäp hôïp cuûa 3 loaïi thò tröôøng: thò tröôøng tieàn teä (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ngaén haïn, döôùi 1 naêm) – thò tröôøng voán (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính daøi haïn, 1 naêm trôû leân) – thò tröôøng ngoaïi hoái (giao dòch caùc loaïi tieàn teä). − Thò tröôøng taøi chính bao goàm thò tröôøng sô caáp (phaùt haønh vaø giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính môùi phaùt haønh) vaø thò tröôøng thöù caáp (giao dòch caùc loaïi taøi saûn taøi chính ñaõ phaùt haønh). − Thò tröôøng taøi chính goàm thò tröôøng coù toå chöùc (giao dòch taäp trung ôû sôû giao dòch) vaø thò tröôøng khoâng coù toå chöùc (giao dòch ngoaøi sôû giao dòch – over the counter OTC). 11 Chöông 1 1.1.3. Chuû theå tham gia Thaønh phaàn tham gia mua baùn treân thò tröôøng taøi chính bao goàm caù nhaân, hoä gia ñình, doanh nghieäp, chính phuû vaø quan troïng hôn heát laø caùc toå chöùc taøi chính – ngöôøi ñoùng vai troø trung gian giuùp giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà do söï khoâng hoaøn haûo cuûa thò tröôøng gaây ra. Cuï theå, caùc toå chöùc taøi chính thu thaäp thoâng tin töø ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn ñeå laøm cho nhu caàu mua vaø baùn gaëp nhau. Nhìn chung, toå chöùc taøi chính coù theå ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi: − Toå chöùc nhaän kyù thaùc (Depository institutions): nhaän kyù thaùc töø nhöõng ñôn vò thaëng dö voán vaø cung caáp tín duïng cho nhöõng ñôn vò thieáu huït voán hoaëc ñaàu tö baèng caùch mua chöùng khoaùn. Noù coù theå laø ngaân haøng thöông maïi, toå chöùc tieát kieäm hoaëc hieäp hoäi tín duïng. − Toå chöùc khoâng nhaän kyù thaùc (Non-Depository institutions): khoâng huy ñoäng voán baèng hình thöùc kyù thaùc maø baèng nhöõng hình thöùc khaùc nhö phaùt haønh tín phieáu, traùi phieáu, coå phieáu. Noù coù theå laø coâng ty taøi chính, coâng ty chöùng khoaùn, coâng ty baûo hieåm, quyõ ñaàu tö hoã töông, quyõ höu boång. 1.1.4. Haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng taøi chính (coâng cuï taøi chính): Coâng cuï taøi chính chuû yeáu bao goàm caùc loaïi haøng hoùa giao dòch treân thò tröôøng tieàn teä vaø thò tröôøng voán, cuï theå: − Treân thò tröôøng tieàn teä coù: tín phieáu kho baïc (treasury bills), chöùng chæ tieàn göûi (certificate of deposit), tín phieáu coâng ty (commercial paper), thuaän nhaän cuûa ngaân haøng (bank’s acceptance), thoûa thuaän mua laïi (repurchase agreement-repo),… 12 Chöông 1 − Treân thò tröôøng voán coù traùi phieáu, coå phieáu, chöùng khoaùn caàm coá baát ñoäng saûn (mortgageback securities – chöùng nhaän nôï daøi haïn ñöôïc taïo ra nhaèm taøi trôï cho vieäc mua baát ñoäng saûn). Ngoaøi ra, thò tröôøng taøi chính coøn giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh (derivatives) – coâng cuï maø giaù trò cuûa noù ñöôïc phaùi sinh töø giaù trò cuûa taøi saûn cô sôû (underlying assets). Taøi saûn cô sôû coù theå laø haøng hoùa, coå phieáu, chæ soá chöùng khoaùn hoaëc tieàn teä. Neáu taøi saûn cô sôû laø haøng hoùa, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng haøng hoùa. Neáu taøi saûn cô sôû laø coå phieáu hoaëc chæ soá chöùng khoaùn, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu taøi saûn cô sôû laø ngoaïi teä, ta coù giao dòch caùc coâng cuï phaùi sinh treân thò tröôøng ngoaïi hoái. Coâng cuï taøi chính phaùi sinh phoå bieán bao goàm: hôïp ñoàng kyø haïn (forwards contracts), hôïp ñoàng giao sau (futures contracts), hôïp ñoàng hoaùn ñoåi (swaps contracts), hôïp ñoàng quyeàn choïn (options contracts). 1.2. Thò tröôøng chöùng khoaùn: 1.2.1. Khaùi nieäm – vai troø: Thị trường chứng khoán là một bộ phận cấu thành thị trường vốn (thị trường vốn bao gồm thị trường tín dụng trung và dài hạn thông qua ngân hàng và thị trường chứng khoán), tại đó diễn ra việc mua bán các công cụ tài chính trung và dài hạn (từ 1 năm trở lên). Söï taïo laäp vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn coù yù nghóa raát quan troïng trong söï nghieäp phaùt trieån kinh teá cuûa caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng vì thò tröôøng chöùng khoaùn coù nhöõng vai troø chính yeáu sau: − Taïo voán cho neàn kinh teá quoác daân, laø coâng cuï huy ñoäng voán cuûa Chính phuû, doanh nghieäp 13 Chöông 1 − Khuyeán khích tieát kieäm ñeå ñaàu tö − Xaùc ñònh giaù trò doanh nghieäp − Choáng laïm phaùt − Kích thích phaùt trieån saûn xuaát − Thu huùt voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi 1.2.2. Caáu truùc cô baûn 1.2.2.1. Thị trường sơ cấp (primary market) Đây là nơi các chứng khoán được phát hành và phân phối lần đầu tiên cho các nhà đầu tư. Ở thị trường sơ cấp, các chứng khoán vốn và chứng khoán nợ (sẽ được định nghĩa ở phần sau) được mua bán theo mệnh giá của nhà phát hành. Việc xây dựng một thị trường sơ cấp hoạt động hiệu quả với lượng hàng hóa đa dạng, hấp dẫn công chúng có ý nghĩa quyết định cho việc hình thành và phát triển thị trường thứ cấp. Sức hấp dẫn của việc phát hành tùy thuộc khẩu vị của nhà đầu tư. Tuy nhiên, việc phát hành chứng khoán ra công chúng phải đảm bảo một số điều kiện cơ bản như quy mô về vốn, hiệu quả hoạt động sản xuất, kinh doanh, mục đích phát hành, năng lực chuyên môn, điều hành của Hội đồng quản trị và Ban giám đốc công ty, tỷ lệ nắm giữ và thời gian nắm giữ cổ phiếu của cổ đông sáng lập (đối với phát hành cổ phiếu). 1.2.2.2. Thị trường thứ cấp (secondary market) Đây là nơi mua đi bán lại các chứng khoán đã được phát hành ở thị trường sơ cấp. Trên thị trường thứ cấp, hoạt động mua bán không làm tăng quy mô đầu tư vốn, nhưng nó sẽ thúc đẩy thị trường sơ cấp phát triển thông qua hoạt động nhộn nhịp của mình, ngược lại, có thể thu hẹp thị trường sơ cấp vì nhà đầu tư rất quan tâm đến tính thanh khoản của các chứng khoán do mình sở hữu. Giá cả hàng hóa trên thị trường thứ cấp được xác định phụ thuộc vào các yếu tố như quan hệ cung cầu trên thị trường, giá trị thực tế của doanh nghiệp, uy tín của doanh nghiệp, xu thế phát triển của doanh 14 Chöông 1 nghiệp, tâm lý người mua bán chứng khoán ở những thời điểm nhất định, các thông tin, tin đồn về hoạt động doanh nghiệp, tình hình ổn định của nền kinh tế. 1.2.3. Chuû theå tham gia Trong hoạt động của thị trường chứng khoán có nhiều loại chủ thể khác nhau tham gia, hoặc là bán, hoặc là mua, hoặc chỉ làm trung gian môi giới cho hai bên mua bán để hưởng hoa hồng. Bên cạnh đó, còn có các chủ thể là Nhà nước, người tổ chức thị trường và các tổ chức phụ trợ. 1.2.3.1. Caùc beân mua baùn − Caùc doanh nghieäp saûn xuaát kinh doanh coù nhu caàu voán huy ñoäng treân thò tröôøng sô caáp (vai troø beân baùn) hoaëc cuõng chính hoï coù nhu caàu ñaàu tö vaøo coå phieáu coâng ty khaùc (vai troø beân mua). − Caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân: chuû theå quan troïng, cuõng vôùi tö caùch vöøa laø ngöôøi mua, vöøa laø ngöôøi baùn. Hoï laø nhöõng ngöôøi coù tieàn tieát kieäm vaø muoán ñaàu tö soá tieàn naøy vaøo chöùng khoaùn vaø cuõng chính laø nhöõng ngöôøi baùn laïi chöùng khoaùn ñeå ruùt voán tröôùc haïn hoaëc kieám cheânh leäch giaù. − Caùc nhaø ñaàu tö coù toå chöùc: ñaây laø caùc toå chöùc taøi chính nhö ngaân haøng thöông maïi, coâng ty baûo hieåm, quyõ höu boång, quyõ hoã töông,… Hoï tham gia thò tröôøng ñeå tìm kieám lôïi nhuaän thoâng qua nhaän coå töùc, laõi traùi phieáu, tìm kieám giaù thaëng dö hay tính thanh khoaûn. Vai troø cuûa loaïi nhaø ñaàu tö naøy cöïc kyø quan troïng trong thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån. 1.2.3.2. Trung gian moâi giôùi Laø nhöõng ngöôøi hoaït ñoäng nhö ñaïi lyù cho nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn. Söï tham gia cuûa hoï goùp phaàn ñaûm baûo caùc loaïi chöùng khoaùn ñöôïc giao dòch laø thöïc, 15 Chöông 1 giuùp thò tröôøng hoaït ñoäng laønh maïnh, ñeàu ñaën, hôïp phaùp, phaùt trieån vaø baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö. Ñoùng vai troø phoå bieán nhaát laø caùc coâng ty chöùng khoaùn. 1.2.3.3. Nhaø toå chöùc thò tröôøng Laø ngöôøi cung caáp phöông tieän vaø ñòa ñieåm phuïc vuï vieäc mua baùn chöùng khoaùn, thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh caùc hoaït ñoäng dieãn ra treân ñòa baøn nhaèm ñaûm baûo söï minh baïch, coâng baèng trong giao dòch chöùng khoaùn. Ñaây laø caùc Sôû giao dòch chöùng khoaùn. 1.2.3.4. Chính phuû Nhaø nöôùc laø ñoái töôïng tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn vôùi hai tö caùch: − Ñaûm baûo cho thò tröôøng ñöôïc hoaït ñoäng theo ñuùng caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät nhaèm baûo veä lôïi ích cuûa nhaø ñaàu tö, ñaûm baûo thò tröôøng hoaït ñoäng coâng baèng, coâng khai, traät töï, traùnh nhöõng tieâu cöïc coù theå xaûy ra. − Laø nhaø cung caáp haøng hoùa cho thò tröôøng, thoâng qua vieäc phaùt haønh traùi phieáu vay nôï trong daân chuùng nhaèm phuïc vuï caùc muïc tieâu ñeà ra. Nhaø nöôùc coøn ñoùng vai troø laø ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn cuûa caùc doanh nghieäp trong tröôøng hôïp Nhaø nöôùc muoán naém tyû leä coå phaàn chi phoái hoaëc ngöôïc laïi. 1.2.3.5. Caùc toå chöùc phuï trôï Caùc toå chöùc phuï trôï bao goàm trung taâm löu kyù – ñaêng kyù – thanh toaùn buø tröø, trung taâm tin hoïc,… Ñaây laø caùc toå chöùc phuïc vuï quaù trình giao dòch chöùng khoaùn ñöôïc nhanh choùng, chính xaùc vaø khoa hoïc. 16 Chöông 1 1.2.4. Haøng hoùa giao dòch 1.2.4.1. Chöùng khoaùn voán Bao goàm caùc loaïi coå phieáu: phoå thoâng laãn öu ñaõi. Ñaây laø moät chöùng minh thö chöùng minh quyeàn sôû höõu cuûa moät coå ñoâng ñoái vôùi moät coâng ty coå phaàn, chöùng nhaän vieäc ñaàu tö voán cuûa moät chuû theå vaøo moät coâng ty coå phaàn. 1.2.4.2. Chöùng khoaùn nôï Bao goàm caùc loaïi traùi phieáu: cuûa Chính phuû, chính quyeàn ñòa phöông, cuûa caùc coâng ty. Ñaây laø moät chöùng khoaùn höùa nôï daøi haïn cuûa chuû theå phaùt haønh phieáu cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu (traùi chuû). 1.2.4.3. Chöùng khoaùn phaùi sinh Ñaây laø caùc chöùng chæ coù nguoàn goác chöùng khoaùn: − Chöùng chæ quyõ ñaàu tö: do coâng ty tín thaùc ñaàu tö hoaëc caùc quyõ hoã töông phaùt haønh ñeå xaùc nhaän quyeàn lôïi cuûa khaùch haøng laø nhöõng nhaø ñaàu tö caù nhaân trong caùc quyõ ñaàu tö nhaát ñònh. − Chöùng quyeàn (rights): giaáy xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu môùi phaùt haønh taïi möùc giaù baùn ra cuûa coâng ty, thöôøng ñöôïc phaùt haønh cho caùc coå ñoâng hieän höõu. − Chöùng kheá (warrants): caùc giaáy tôø ñöôïc phaùt haønh keøm theo caùc traùi phieáu, trong ñoù xaùc nhaän quyeàn ñöôïc mua coå phieáu theo nhöõng ñieàu kieän nhaát ñònh. − Caùc chöùng chæ phaùi sinh: chöùng khoaùn coù giaù trò phuï thuoäc giaù trò cuûa taøi saûn khaùc nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp ôû muïc 1.1.4. Ñaây laø saûn phaåm taøi chính raát phöùc taïp. Ñaùng löu yù nhaát trong soá naøy laø hôïp ñoàng quyeàn choïn – moät trong nhöõng coâng cuï phoøng choáng ruûi ro cuûa caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, ñoàng thôøi 17 Chöông 1 laø nghieäp vuï kinh doanh giuùp caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn, caùc nhaø ñaàu cô saên luøng lôïi nhuaän treân thò tröôøng. 1.3. Quyeàn choïn 1.3.1. Khaùi nieäm – thuaät ngöõ lieân quan − Quyeàn choïn (Option): Ñaây laø moät loaïi coâng cuï taøi chính phaùi sinh, laø moät daïng hôïp ñoàng cho pheùp ngöôøi mua ñöôïc quyeàn nhöng khoâng baét buoäc mua hoaëc baùn taøi saûn cô sôû ôû moät möùc giaù naøo ñoù taïi thôøi ñieåm thoûa thuaän hôïp ñoàng (giaù thöïc hieän) tröôùc moät ngaøy naøo ñoù (ngaøy ñaùo haïn) vaø ngöôøi baùn nhaän töø ngöôøi mua moät khoaûn tieàn (phí quyeàn choïn) ñeå thöïc hieän nghóa vuï baùn hoaëc mua caùc taøi saûn naøy moät khi ngöôøi mua quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn cuûa mình taïi moät thôøi ñieåm naøo ñoù trong töông lai nhöng tröôùc ngaøy ñaùo haïn. − Giaù thöïc hieän: Möùc giaù ôû ñoù taøi saûn taøi chính ñöôïc baùn neáu ngöôøi mua quyeàn choïn thöïc hieän quyeàn cuûa mình trong hôïp ñoàng. − Ngaøy ñaùo haïn: Thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai maø khi ñoù quyeàn choïn seõ khoâng coøn giaù trò vaø ngöôøi mua seõ khoâng coøn quyeàn nhö ñaõ ñöôïc quy ñònh trong hôïp ñoàng. − Phí quyeàn choïn: Soá tieàn maø ngöôøi mua quyeàn choïn phaûi traû cho ngöôøi baùn quyeàn choïn. Baûng 1.1 vaø 1.2 trình baøy chi tieát caùch tính vaø caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán möùc phí naøy. − Ngöôøi mua quyeàn choïn mua: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. 18 Chöông 1 − Ngöôøi baùn quyeàn choïn mua: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. − Ngöôøi mua quyeàn choïn baùn: Ngöôøi traû moät khoaûn phí naøo ñoù cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn ñeå nhaän ñöôïc quyeàn baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. − Ngöôøi baùn quyeàn choïn baùn: Ngöôøi nhaän moät khoaûn phí naøo ñoù vaø phaûi thöïc hieän nghóa vuï mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian xaùc ñònh ôû moät möùc giaù xaùc ñònh theo yù cuûa ngöôøi mua. Nhö vaäy, quyeàn choïn trao cho ngöôøi giöõ noù moät quyeàn ñeå thöïc hieän. Ngöôøi naém giöõ khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän quyeàn naøy, noù theå hieän moät yù ñònh nhieàu hôn laø moät quyeàn sôû höõu. Ñieàu naøy phaân bieät hôïp ñoàng quyeàn choïn vôùi hôïp ñoàng giao sau. Ngöôøi naém giöõ hôïp ñoàng giao sau ñöôïc quyeàn mua taøi saûn vôùi giaù nhaát ñònh vaøo moät thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai. Ngöôïc laïi, ngöôøi mua quyeàn choïn coù quyeàn löïa choïn thöïc hieän hôïp ñoàng, ñeå cho hôïp ñoàng heát haïn, hoaëc baùn hôïp ñoàng cho ngöôøi ñaàu tö khaùc trong thôøi haïn cuûa hôïp ñoàng. Ngöôøi ta khoâng phaûi toán chi phí (ngoaïi tröø tieàn kyù quyõ theo yeâu caàu) khi tham gia giao dòch. Nhöng ngöôïc laïi, treân thò tröôøng quyeàn choïn, nhaø ñaàu tö phaûi traû tröôùc moät khoaûn phí, coi nhö laø giaù cuûa quyeàn choïn. Giaù trò cuûa quyeàn choïn goàm hai thaønh phaàn: - Giaù trò noäi taïi (Intrinsic Value): laø soá tieàn cheânh leäch giöõa tyû giaù thöïc hieän vaø tyû giaù giao ngay (giaù thò tröôøng) khi maø quyeàn choïn ôû traïng thaùi cao giaù – ITM. Giaù trò noäi taïi = Tyû giaù giao ngay (S) – Tyû giaù thöïc hieän (X) - Giaù trò theo thôøi gian (Time Value): laø phaàn coøn laïi cuûa giaù trò sau khi tröø ñi giaù trò noäi taïi. Giaù trò theo thôøi gian phuï thuoäc vaøo thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn, tính baát oån cuûa tyû giaù vaø cheânh leäch giöõa laõi suaát trong nöôùc vaø laõi suaát nöôùc ngoaøi. Baûng 1.1. Giaù trò cuûa quyeàn choïn (phí quyeàn choïn) 19 Chöông 1 Baûng 1.2. Caùc yeáu toá taùc ñoäng ñeán phí quyeàn choïn + taùc ñoäng ñoàng bieán - taùc ñoäng nghòch bieán Yeáu toá Quyeàn choïn mua Quyeàn choïn baùn Giaù cuûa taøi saûn cô sôû (S) + - Giaù thöïc hieän (X) - + Thôøi gian (T-t) + + Laõi suaát phi ruûi ro + - Ñoä bieán thieân cuûa giaù + + 1.3.2. Phaân loaïi 1.3.2.1. Theo taøi saûn cô sôû: Coù hai loaïi: quyeàn choïn chöùng khoaùn (equity option) vaø quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh (nonequity option). Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû laø coå phieáu phoå thoâng. Quyeàn choïn taøi saûn phaùi sinh laø quyeàn choïn ñoái vôùi taøi saûn cô sôû khoâng phaûi laø coå phieáu phoå thoâng, coù theå laø caùc chæ soá, traùi phieáu vaø ngoaïi teä. Phaàn tieáp theo._. seõ trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn. 1.3.2.2. Theo quyeàn cuûa ngöôøi mua: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn mua (call option) laø quyeàn ñöôïc mua moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn mua ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) - hôïp ñoàng sinh lôïi: giaù giao ngay > giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) - hôïp ñoàng hoøa voán: giaù giao ngay = giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) - hôïp ñoàng loã voán: giaù giao ngay < giaù thöïc hieän. 20 Chöông 1 − Quyeàn choïn baùn (put option) laø quyeàn ñöôïc baùn moät taøi saûn cô sôû trong moät khoaûng thôøi gian ôû moät möùc giaù xaùc ñònh. Quyeàn choïn baùn ñöôïc goïi laø: + Cao giaù ITM (In the money) nghóa laø hôïp ñoàng sinh lôïi neáu tyû giaù giao ngay < tyû giaù thöïc hieän. + Ngang giaù ATM (At the money) nghóa laø hôïp ñoàng hoøa voán neáu tyû giaù giao ngay = tyû giaù thöïc hieän. + Giaûm giaù OTM (Out of the money) nghóa laø hôïp ñoàng loã voán neáu tyû giaù giao ngay > tyû giaù thöïc hieän. 1.3.2.3. Theo thôøi ñieåm thöïc hieän quyeàn: Coù hai loaïi − Quyeàn choïn kieåu Myõ (American Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän vaøo baát kyø luùc naøo cho ñeán tröôùc ngaøy heát hieäu löïc. Tuy nhieân, ngaøy thanh toaùn thöôøng ñöôïc quy ñònh laø ngaøy traû phí hoaëc moät ngaøy cuï theå naøo ñoù. Phaàn lôùn hôïp ñoàng quyeàn choïn kieåu Myõ laïi cho pheùp thöïc hieän trong giai ñoaïn ngaén hôn, thí duï 2 tuaàn, 1 thaùng tröôùc ngaøy heát hieäu löïc… − Quyeàn choïn kieåu Chaâu AÂu (European Style Options) cho pheùp ngöôøi naém giöõ thöïc hieän chæ vaøo ngaøy ñeán haïn. Vieäc chuyeån tieàn seõ thöïc hieän sau 1 hoaëc 2 ngaøy laøm vieäc tieáp theo. 1.3.3. Vai troø 1.3.3.1. Vai troø ñònh giaù Neáu nhö giaù hôïp ñoàng giao sau phaûn aùnh giaù cuûa thò tröôøng veà giaù giao ngay trong töông lai thì giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn phaûn aùnh söï bieán ñoäng giaù cuûa taøi saûn cô sôû, töùc phaûn aùnh ñoä ruûi ro gaén lieàn vôùi moãi maët haøng cô sôû. 1.3.3.2. Quaûn lyù ruûi ro giaù caû 21 Chöông 1 Quyeàn choïn cung caáp moät cô cheá hieäu quaû cho pheùp phoøng traùnh ruûi ro vaø dòch chuyeån ruûi ro töø nhöõng ngöôøi khoâng thích ruûi ro sang nhöõng ngöôøi chaáp nhaän ruûi ro ñeå tìm kieám lôïi nhuaän. Baûng 3 moâ taû roõ vai troø naøy thoâng qua 2 ví duï cuï theå. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn ñeå phoøng traùnh ruûi ro: moät nhaø xuaát khaåu caø pheâ döï ñoaùn saûn löôïng caø pheâ thu hoaïch ñöôïc trong 3 thaùng tôùi seõ raát thaáp, do ñoù khaû naêng giaù thu mua caø pheâ trong nöôùc seõ taêng. Ñeå traùnh khaû naêng giaù taêng cao ngoaøi döï tính cuûa mình, nhaø xuaát khaåu seõ tìm mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn mua caø pheâ (vôùi soá löôïng Q) coù thôøi haïn 3 thaùng vôùi möùc giaù thöïc hieän X maø ngöôøi ñoù chaáp nhaän ñöôïc vaø traû moät khoaûn phí pc ñeå mua quyeàn choïn ñoù. Neáu sau 3 thaùng, giaù caø pheâ taêng leân nhö ngöôøi ñoù döï ñoaùn ñeán S (>X+ pc) thì anh ta seõ thöïc hieän hôïp ñoàng vaø sau ñoù baùn laïi caø pheâ treân thò tröôøng ñeå thu veà khoaûn lôïi nhuaän [S-(X+ pc)]*Q. Coøn neáu nhö treân thöïc teá, giaù caø pheâ taêng khoâng nhö ngöôøi ñoù döï kieán thì anh ta seõ khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chaáp nhaän maát khoaûn phí vaø mua caø pheâ theo giaù thò tröôøng. Ví duï veà söû duïng quyeàn choïn chaáp nhaän ruûi ro ñeå kieám lôïi nhuaän: moät nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn döïa theo nhöõng daáu hieäu treân thò tröôøng ñeå phaân tích tình hình bieán ñoäng giaù coå phieáu moät coâng ty vaø döï ñoaùn trong voøng 3 thaùng tôùi, giaù coå phieáu coâng ty naøy giaûm maïnh. Ngöôøi naøy tìm kieám lôïi nhuaän töø söï suy ñoaùn naøy baèng caùch mua moät hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn moät soá löôïng Q coå phieáu coâng ty maëc duø hieän taïi anh ta chöa coù hoaëc coù ít hôn Q coå phieáu coâng ty naøy. 3 thaùng tôùi, neáu giaù coå phieáu bieán ñoäng ñuùng nhö suy ñoaùn, nhaø ñaàu tö seõ mua coå phieáu treân thò tröôøng vôùi giaùraát thaáp vaø sau ñoù thöïc hieän hôïp ñoàng quyeàn choïn baùn laïi soá löôïng coå phieáu treân vôùi giaù cao hôn ñeå coù moät khoaûn lôïi nhuaän. Ngöôøi naøy coù theå khoâng thöïc hieän hôïp ñoàng, chòu maát phí neáu bieán ñoäng giaù treân thò tröôøng khoâng nhö anh ta suy ñoaùn. Baûng 1.3. Ví duï mi h hoïa vai troø quaûn lyù ruûi ro giaù caû cuûa q yeàn choïn 1.3.3.3. Goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån Thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn cho pheùp caùc nhaø ñaàu tö ñaït ñöôïc moät tyû suaát sinh lôïi cao, chính ñieàu naøy haáp daãn maïnh caùc nguoàn voán ñaàu tö maïo hieåm, goùp phaàn huy ñoäng theâm nhieàu nguoàn löïc taøi chính töø xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, vieäc 22 Chöông 1 tham gia thò tröôøng khoâng ñoøi hoûi chi phí quaù lôùn ñaõ cho pheùp nhaø ñaàu tö coù theå deã daøng tham gia cuõng nhö ruùt lui khoûi thò tröôøng, laøm thò tröôøng theâm soâi ñoäng. 1.3.4. Lòch söû cuûa thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn Maëc duø vaøo theá kyû 19, khaùi nieäm veà quyeàn choïn ñaõ xuaát hieän treân thò tröôøng chöùng khoaùn phi taäp trung ôû London. Tuy nhieân, do ñaëc tính ñaëc bieät cuûa quyeàn choïn neân thò tröôøng chöa ñöôïc hình thaønh trong giai ñoaïn naøy. Maõi ñeán naêm 1973, nghieäp vuï quyeàn choïn môùi ñöôïc giao dòch maïnh meõ taïi thò tröôøng haøng hoùa Chicago (Chicago Board Options Exchange - CBOE). Thò tröôøng CBOE mang laïi moät ñieàu môùi meû cho thò tröôøng quyeàn choïn: ñoù laø tieâu chuaån hoùa giaù caû quyeàn choïn vaø ngaøy ñaùo haïn. Vieäc tieâu chuaån hoùa quyeàn choïn laøm cho tính thanh khoaûn cuûa noù ñöôïc naâng leân vaø aûnh höôûng laøm cho thò tröôøng thöù caáp phaùt trieån. Do tính öu vieät neân chæ sau moät gian ngaén ñöôïc giao dòch, quyeàn choïn ñaõ ñöôïc pheùp giao dòch treân taát caùc thò tröôøng lôùn nhö: − Taïi Myõ coù: Chicago Board Options Exchange (CBOE), New York Stock Exchange (NYSE), American Stock Exchange (AMEX), Philadelphia Stock Exchange (PHLX), Pacific Stock Exchange (PSE). − Taïi Chaâu AÂu coù European Option Exchange ôû Amsterdam, London Stock Exchange vaø London International Financial Futures Exchange – LIFEE ôû Anh, Thuïy Ñieån coù thò tröôøng Optionsmaklarna-OM, Phaùp coù thò tröôøng Monep, Ñöùc coù thò tröôøng Terminborese – Eurex. Caùc thaäp nieân 80 vaø 90 cuûa theá kyû tröôùc ñaõ chöùng kieán söï phaùt trieån cuûa thò tröôøng OTC ñoái vôùi giao dòch quyeàn choïn. Caùc giao dòch ñöôïc thoûa thuaän chuû yeáu qua ñieän thoaïi vôùi moät beân ñoái taùc laø ngaân haøng ñaàu tö (duy trì haïng muïc ñaàu tö vaø 23 Chöông 1 baûo hoä baèng caùch söû duïng moät soá coâng cuï) vôùi moät beân laø khaùch haøng cuûa ngaân haøng (nhaø quaûn lyù quyõ ñaàu tö, ngöôøi chòu traùch nhieäm veà voán vaø ngoaïi hoái cuûa caùc taäp ñoaøn lôùn). Söï caïnh tranh giöõa thò tröôøng phi taäp trung (OTC) vaø thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn taäp trung ñaõ dieãn ra trong moät thôøi gian daøi. Ñieåm maïnh cuûa thò tröôøng giao dòch taäp trung laø tính minh baïch - coù nghóa laø giaù caû cuûa hôïp ñoàng giao dòch cuoái cuøng seõ ñöôïc coâng boá vaø tính thanh khoaûn seõ ñöôïc theå hieän laø hôïp ñoàng naøy coù theå ñöôïc mua baùn laïi cho ñoái taùc khaùc. Ñieàu naøy thaät khoâng deã daøng cho thò tröôøng OTC, nhöng thò tröôøng OTC cuõng coù ñieåm maïnh cuûa noù ñoù laø tính linh hoaït, ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu cuûa ngöôøi giao dòch, ñaëc bieät laø kyø haïn coù theå laø trung haïn. Caùc loaïi quyeàn choïn ñöôïc giao dòch phoå bieán hieän nay laø quyeàn choïn ngoaïi teä, quyeàn choïn chöùng khoaùn, quyeàn choïn chæ soá chöùng khoaùn. Phaàn tieáp theo xin ñöôïc trình baøy roõ hôn veà quyeàn choïn chöùng khoaùn. 1.4. Quyeàn choïn chöùng khoaùn 1.4.1. Khaùi nieäm – vai troø: Ñaõ ñöôïc giôùi thieäu ôû muïc 1.3.2.1 vaø 1.3.3. Tuy nhieân, do ñaëc thuø saûn phaåm, quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ taïo söï soâi ñoäng cho thò tröôøng taøi chính noùi chung maø coøn taùc ñoäng cuï theå ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn noùi rieâng. 1.4.2. Giao dòch quyeàn choïn: 1.4.2.1. Thaønh phaàn tham gia: − Nhöõng nhaø taïo laäp thò tröôøng (market makers): ngöôøi taïo thò tröôøng cho moät hôïp ñoàng quyeàn choïn seõ neâu giaù caû hoûi mua (the bid) vaø giaù chaøo baùn (the ask). Söï toàn taïi cuûa ngöôøi taïo laäp thò tröôøng ñaûm baûo leänh mua vaø leänh baùn luoân ñöôïc thöïc hieän ôû moät vaøi möùc giaù maø khoâng coù baát cöù söï chaäm treã naøo. 24 Chöông 1 Nhöõng ngöôøi naøy laøm taêng khaû naêng linh hoaït cho thò tröôøng, töï taïo ra lôïi nhuaän cho mình töø cheânh leäch giaù mua vaø giaù baùn. − Nhaø moâi giôùi: bao goàm taïi coâng ty chöùng khoaùn vaø treân saøn giao dòch (the floor broker): thöïc hieän giao dòch cho coâng chuùng. Khi nhaø ñaàu tö lieân heä vôùi nhaø moâi giôùi ñeå mua hoaëc baùn quyeàn choïn, nhaø moâi giôùi taïi coâng ty seõ chuyeån leänh ñeán nhaø moâi giôùi treân saøn. Nhaø moâi giôùi treân saøn coù theå laø ngöôøi cuûa coâng ty chöùng khoaùn nôi tröïc tieáp nhaän leänh töø khaùch haøng hoaëc laø moät nhaø moâi giôùi ñoäc laäp hoaëc nhôø moät nhaø moâi giôùi cuûa coâng ty chöùng khoaùn khaùc. − Nhaân vieân tröõ leänh (the order book official): nhieàu leänh chuyeån ñeán nhaø moâi giôùi treân saøn laø leänh giôùi haïn. Ñieàu naøy coù nghóa laø chuùng chæ coù theå ñöôïc thöïc hieän ôû möùc giaù ñaõ ñònh hoaëc giaù toát hôn. Thoâng thöôøng khi ñeán tay nhaø moâi giôùi treân saøn, leänh giôùi haïn coù theå khoâng ñöôïc thöïc hieän ngay, maø seõ ñöôïc chuyeån ñeán nhaân vieân tröõ leänh. Ngöôøi naøy ñöa leänh vaøo maùy tính cuøng vôùi nhöõng leänh giôùi haïn khaùc ñeå ñaûm baûo ngay raèng sau khi ñaït ñeán giaù giôùi haïn, leänh seõ ñöôïc thöïc hieän. − Coâng ty thanh toaùn hôïp ñoàng quyeàn choïn (Option Clearing Corporation- OCC): ñaûm baûo ngöôøi phaùt haønh quyeàn choïn seõ hoaøn thaønh nghóa vuï cuûa hoï theo caùc ñieàu kieän cuûa hôïp ñoàng vaø löu tröõ baùo caùo cuûa taát caû caùc vò theá mua vaø baùn. OCC coù moät soá thaønh vieân vaø taát caû caùc giao dòch phaûi thoâng qua nhöõng thaønh vieân naøy. Caùc thaønh vieân ñöôïc yeâu caàu phaûi coù moät soá voán toái thieåu nhaát ñònh vaø ñoùng goùp thaønh laäp moät quyõ ñaëc bieät ñeå coù theå söû duïng khi baát cöù thaønh vieân naøo khoâng theå ñaûm baûo nghóa vuï thanh toaùn hôïp ñoàng do maát khaû naêng chi traû. 25 Chöông 1 1.4.2.2. Caùch thöùc thöïc hieän: Khi mua quyeàn choïn, ngöôøi mua phaûi thanh toaùn ñaày ñuû vaøo buoåi saùng cuûa ngaøy laøm vieäc tieáp theo. Tieàn kyù quyõ ñöôïc kyù göûi taïi OCC. Ngöôøi phaùt haønh duy trì taøi khoaûn kyù quyõ vôùi nhaø moâi giôùi. Nhaø moâi giôùi duy trì taøi khoaûn kyù quyõ vôùi OCC. Khi nhaø ñaàu tö thoâng baùo cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän quyeàn choïn, nhaø moâi giôùi thoâng baùo tieáp cho thaønh vieân OCC ñeå thanh toaùn giao dòch. Thaønh vieân naøy ñöa ngay leänh thöïc hieän ñeán OCC. OCC choïn ngaãu nhieân moät thaønh vieân coù vò theá ngaén haïn ñang saün saøng thöïc hieän treân cuøng quyeàn choïn. Vaøo ngaøy ñaùo haïn, taát caû quyeàn choïn ôû vuøng haùi ra tieàn seõ ñöôïc thöïc hieän tröø khi chi phí giao dòch quaù cao laøm maát ñi toaøn boä lôïi nhuaän töø quyeàn choïn. Moät soá coâng ty moâi giôùi töï ñoäng thöïc hieän quyeàn choïn cho khaùch haøng vaøo ngaøy ñaùo haïn khi noù phuø hôïp lôïi ích khaùch haøng. 1.4.2.3 Nhöõng yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn: Coù 3 yeâu caàu cô baûn sau: − Tính caïnh tranh cao treân thò tröôøng: Ñaây laø ñieàu kieän ñaûm baûo cho söï toàn taïi laâu beàn cuûa saûn phaåm quyeàn choïn chöùng khoaùn. Khoâng theå coù söï cöôõng eùp ñeå cho ra ñôøi moät coâng cuï taøi chính môùi treân thò tröôøng chöùng khoaùn vì nhö ñaõ nhieàu laàn ñeà caäp ôû treân, thò tröôøng chöùng khoaùn laø böôùc phaùt trieån taát yeáu khaùch quan cuûa neàn kinh teá thò tröôøng. Neáu thò tröôøng khoâng toàn taïi tính caïnh tranh trong noäi taïi cuûa noù (ít haøng hoùa, ít ñoái töôïng tham gia) thì caùc saûn phaåm duø coù haáp daãn ñeán maáy vaãn khoâng ñöôïc bieát ñeán, cuõng töông töï vieân ngoïc chöa ñöôïc maøi duõa. − Tính thanh khoaûn cao treân thò tröôøng 26 Chöông 1 Tính thanh khoaûn cao theå hieän ôû choã ngöôøi ñaàu tö deã daøng baùn coâng cuï taøi chính maø mình sôû höõu ñeå ñoåi thaønh tieàn maët moät caùch nhanh choùng vôùi möùc chi phí thaáp nhaát. Yeâu caàu naøy cuõng khoâng keùm phaàn quan troïng, noù ñaûm baûo cho khaû naêng tieâu thuï saûn phaåm treân thò tröôøng. Moät saûn phaåm toát, haáp daãn nhöng neáu ngöôøi ñaàu tö caûm thaáy khoù khaên trong vieäc thu hoài voán (baùn laïi sau naøy) thì chaéc chaén anh ta seõ ñaén ño khi ra quyeát ñònh mua noù. − Quyeàn choïn phaûi ñöôïc chuaån hoùa Hôïp ñoàng quyeàn choïn muoán ñöôïc giao dòch roäng raõi phaûi ñöôïc chuaån hoùa ôû 2 ñieåm: ngaøy ñaùo haïn vaø giaù thöïc hieän. Ñaây laø ñieàu chuùng ta khoâng caàn thieát phaûi lyù giaûi vì ñoù laø keát quaû cuûa moät quaù trình daøi laâu tích luõy kinh nghieäm töø thò tröôøng caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi. Xin ñöôïc giôùi thieäu tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ ñeå tham khaûo vaø aùp duïng ôû Vieät Nam. (Baûng 1.4.) Baûng 1.4. Tieâu chuaån hôïp ñoàng quyeàn choïn ñöôïc aùp duïng phoå bieán taïi Myõ − Ngaøy ñaùo haïn: Moät trong nhöõng ñieàu khoaûn ñeå moâ taû hôïp ñoàng quyeàn choïn veà chöùng khoaùn laø thaùng xaûy ra ngaøy ñaùo haïn cuûa hôïp ñoàng. Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù chu kyø thaùng gieâng bao goàm: thaùng gieâng, thaùng tö, thaùng baûy, thaùng möôøi; chu kyø thaùng hai bao goàm: thaùng hai, thaùng naêm, thaùng taùm, thaùng möôøi moät; chu kyø thaùng ba bao goàm: thaùng ba, thaùng saùu, thaùng chín, thaùng möôøi hai. Ngaøy ñaùo haïn chính xaùc laø vaøo luùc 22 giôø 59 phuùt (theo giôø cuûa trung taâm giao dòch) ngaøy thöù baûy cuûa tuaàn leã thöù ba cuûa thaùng ñaùo haïn. Theo thoâng leä, nhaø ñaàu tö coù thôøi gian ñeán 16 giôø 30 phuùt cuûa ngaøy thöù saùu tröôùc ñoù ñeå chæ thò cho nhaø moâi giôùi thöïc hieän hôïp ñoàng. − Giaù thöïc hieän: Trung taâm giao dòch choïn giaù thöïc hieän vôùi caùc möùc giaù maø theo ñoù quyeàn choïn coù theå ñöôïc phaùt haønh. Giaù thöïc hieän thöôøng ñöôïc ñaët caùch nhau 2,5$, 5$ hoaëc 10$. Quy taéc thöôøng ñöôïc caùc trung taâm giao dòch aùp duïng laø söû duïng khoaûng caùch 2,5$ cho giaù thöïc hieän khi giaù chöùng khoaùn thaáp hôn 25$; khoaûng caùch 5$ khi giaù thöïc hieän naèm trong khoaûng 25$ ñeán 200$; vaø khoaûng caùch 10$ cho giaù thöïc hieän treân 200$. 27 Chöông 1 Khi moät ngaøy ñaùo haïn môùi ñöôïc ñöa ra, hai möùc thöïc hieän gaàn nhaát vôùi giaù coå phieáu hieän haønh thöôøng ñöôïc choïn ñeå trao ñoåi. Neáu moät trong soá ñoù gaàn saùt vôùi giaù coå phieáu hieän taïi thì möùc giaù thöïc hieän gaàn thöù ba seõ ñöôïc choïn. Neáu giaù chöùng khoaùn dòch chuyeån ra khoûi daõy soá giôùi haïn giöõa hai möùc giaù thöïc hieän cao nhaát vaø thaáp nhaát, giao dòch thöôøng ñöôïc giôùi thieäu moät möùc giaù thöïc hieän môùi. Tuy nhieân, vaãn toàn taïi moät daïng hôïp ñoàng daønh cho nhöõng nhaø kinh doanh treân saøn giao dòch ñoàng yù theo ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa (hôïp ñoàng quyeàn choïn linh hoaït). Caùc ñieàu kieän khoâng chuaån hoùa naøy coù theå lieân quan ñeán giaù thöïc hieän hoaëc ngaøy ñaùo haïn khaùc vôùi nhöõng ñieàu kieän thoâng thöôøng ñaõ ñöôïc caùc trung taâm giao dòch quy ñònh. Ñaây laø coá gaéng cuûa caùc thò tröôøng taäp trung trong vieäc caïnh tranh giaønh laïi khaùch haøng töø thò tröôøng OTC. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 1 Töø vieäc ñöa ra caùc khaùi nieäm chuyeân moân trong lónh vöïc taøi chính (taøi chính – thò tröôøng taøi chính – thò tröôøng chöùng khoaùn – quyeàn choïn – quyeàn choïn chöùng khoaùn), Chöông 1 giôùi thieäu vôùi ngöôøi ñoïc moät coâng cuï taøi chính khaù quen thuoäc treân theá giôùi nhöng coøn laï laãm vôùi ngöôøi ñaàu tö trong nöôùc: quyeàn choïn chöùng khoaùn. Vôùi 3 vai troø chuû yeáu (Quaûn lyù ruûi ro giaù caû, ñònh giaù vaø goùp phaàn thuùc ñaåy thò tröôøng taøi chính phaùt trieån), quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ giuùp caùc nhaø saûn xuaát, nhaø ñaàu tö phoøng ngöøa ruûi ro cuõng nhö kinh doanh kieám lôïi treân nhöõng bieán ñoäng cuûa giaù caû, maø coøn höùa heïn nhöõng ñoùng goùp lôùn vaøo söï phaùt trieån beàn vöõng, phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån mang tính quoác teá cuûa neàn kinh teá. 28 Chöông 1 CHÖÔNG 2. Khaû naêng aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam 2.1. Khaùi quaùt veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam: 2.1.1. Lòch söû hình thaønh vaø phaùt trieån: Thò tröôøng chöùng khoaùn laø saûn phaåm taát yeáu khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, ñöôïc hình thaønh töï phaùt vaø taát nhieân khi neàn kinh teá phaùt trieån ñeán giai ñoaïn cao caáp cuûa noù. Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam cuõng vì theá ra ñôøi raát laâu sau thò tröôøng chöùng khoaùn ôû caùc nöôùc phaùt trieån (khoaûng sau naêm theá kyû) vì neàn kinh teá tuït haäu raát xa so vôùi caùc nöôùc khaùc1. Khoâng ai bieát chính xaùc thò tröôøng chöùng khoaùn xuaát hieän ôû Vieät Nam töø khi naøo, nhöng chaéc chaén khoâng tröôùc naêm 1945 – giai ñoaïn neàn kinh teá Vieät Nam coøn mang naëng tính töï cung töï caáp, vaø coù leõ khoaûng sau naêm 1951 – naêm thaønh laäp Ngaân haøng quoác gia Vieät Nam, tieàn thaân cuûa Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam. Moät trong ba chöùc naêng luùc baáy giôø cuûa Ngaân haøng quoác gia laø chöùc naêng cuûa kho baïc (quaûn lyù quyõ ngaân saùch nhaø nöôùc vaø quaûn lyù chi tieâu quyõ tieàn löông)2, caân ñoái thu chi ngaân saùch cuõng vì theá laø vieäc raát quan troïng cuûa Ngaân haøng. Khi coù nhu caàu voán cho chi tieâu cuûa Chính phuû, phaùt haønh coâng traùi laø moät trong nhöõng vieäc laøm ñöôïc nghó ñeán tröôùc tieân. Song song ñoù, nhu caàu hôïp voán kinh doanh giöõa caùc caù nhaân, taäp theå vôùi nhau cuõng lôùn daàn theo ñaø phaùt trieån cuûa neàn kinh teá, coå phieáu töø ñoù cuõng ra ñôøi. Coâng traùi, coå phieáu xuaát hieän ñoàng nghóa vôùi söï xuaát hieän cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn vì ñoù laø nhöõng loaïi haøng hoùa treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Tuy 1 Phuï luïc 1. 2 Hai chöùc naêng coøn laïi laø chöùc naêng cuûa Ngaân haøng trung öông vaø chöùc naêng cuûa ngaân haøng thöông maïi. 29 Chöông 1 nhieân, do chöa ñaùnh giaù ñuùng vai troø cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn maø trong moät thôøi gian daøi, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaãn ôû daïng töï phaùt, phi taäp trung, vaø ñoâi khi nhieàu ngöôøi laàm töôûng thò tröôøng chöùng khoaùn chöa töøng toàn taïi ôû Vieät Nam. Naêm 1992 ñaùnh daáu moät böôùc phaùt trieån trong nhaän thöùc veà taàm quan troïng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa Chính phuû Vieät Nam, khi Ban thò tröôøng voán tröïc thuoäc Ngaân haøng Nhaø nöôùc ñöôïc thaønh laäp vôùi nhieäm vuï nghieân cöùu vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Ngaøy 28/11/1996, UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc Vieät Nam ñöôïc Thuû töôùng Chính phuû kyù quyeát ñònh thaønh laäp ñeå thöïc hieän chöùc naêng toå chöùc vaø quaûn lyù Nhaø nöôùc veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn3. Tuy nhieân, hoaït ñoäng phaùt haønh chöùng khoaùn khoâng nieâm yeát do Boä Taøi Chính vaø caùc chính quyeàn ñòa phöông quaûn lyù. Ba naêm sau (20/7/2000), Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh – moät trong hai Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn trong caû nöôùc – chính thöùc ñi vaøo hoaït ñoäng vôùi chöùc naêng quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn taïi Trung taâm, ñaùnh daáu söï ra ñôøi cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung Vieät Nam4. Ngaøy 19/2/2004, Chính phuû quyeát ñònh chuyeån UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc vaøo Boä Taøi Chính. Nhö vaäy laø toaøn boä hoaït ñoäng treân thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc taäp trung quaûn lyù bôûi moät ñaàu moái laø Boä Taøi chính. Ñieàu naøy vöøa phuø hôïp vôùi thoâng leä quoác teá vöøa laøm taêng söùc maïnh cuûa boä maùy quaûn lyù, ñieàu haønh thò tröôøng 3 Nghò ñònh 75/CP ngaøy 28/11/1996 cuûa Chính phuû. 4 Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn coøn laïi laø Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi, döï kieán ñi vaøo hoaït ñoäng sau Teát Aâm lòch 2005, giao dòch chöùng khoaùn chöa nieâm yeát vaø toå chöùc heä thoáng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu. 30 Chöông 1 vaø seõ höùa heïn nhöõng böôùc phaùt trieån vöôït baäc cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong töông lai. 2.1.2. Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hieän nay: Trong phaàn naøy, chuùng ta seõ ñieåm qua thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam treân hai phöông dieän: thò tröôøng taäp trung vaø thò tröôøng OTC. 2.1.2.1. Thò tröôøng taäp trung: − Luaät ñieàu chænh: Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP ngaøy 28/11/2003 cuûa Chính phuû veà chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. − Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc: + UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù, giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM: quaûn lyù, ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng taäp trung, phoái hôïp vôùi Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Haø Noäi trong chöùc naêng ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu. + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn Haø Noäi: toå chöùc ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu cho caùc doanh nghieäp coù phaàn voán baùn ra beân ngoaøi töø 10 tyû ñoàng trôû leân (baét buoäc ñaáu giaù qua Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn). − Haøng hoùa: 26 loaïi coå phieáu, 1 loaïi chöùng chæ quyõ ñaàu tö, 195 loaïi traùi phieáu (toång giaù trò nieâm yeát gaàn 24.000 tyû ñoàng). − Thaønh vieân: 13 coâng ty chöùng khoaùn thöïc hieän 5 nghieäp vuï: moâi giôùi, töï doanh, tö vaán ñaàu tö chöùng khoaùn, baûo laõnh phaùt haønh, quaûn lyù danh muïc ñaàu tö chöùng khoaùn. 31 Chöông 1 − Coù hôn 20.000 taøi khoaûn caù nhaân vaø hôn 200 taøi khoaûn cuûa toå chöùc ñöôïc môû vôùi toång giaù trò tieàn göûi giao dòch gaàn 190 tyû ñoàng. 2.1.2.2. Thò tröôøng OTC: − Luaät ñieàu chænh: Luaät doanh nghieäp vaø Nghò ñònh 144/2003/NÑ-CP. − Cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc: + UÛy Ban Chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (thuoäc Boä Taøi chính) tröïc tieáp quaûn lyù, giaùm saùt hoaït ñoäng chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn; quaûn lyù caùc hoaït ñoäng dòch vuï coâng thuoäc lónh vöïc chöùng khoaùn vaø thò tröôøng chöùng khoaùn. + UÛy Ban Nhaân daân caùc tænh, thaønh vaø caùc Sôû ban ngaønh: quaûn lyù vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn laàn ñaàu (rieâng leû hoaëc ra coâng chuùng). + Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn TP.HCM vaø Trung taâm Giao dòch chöùng khoaùn Haø Noäi: thöïc hieän khi ñöôïc doanh nghieäp yeâu caàu. − Haøng hoùa: toaøn boä coå phieáu vaø traùi phieáu cuûa caùc coâng ty coå phaàn trong caû nöôùc, traùi phieáu chính phuû khoâng nieâm yeát treân thò tröôøng taäp trung. − Thaønh vieân: khoâng coù. − Nhaø ñaàu tö: taát caû caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc, Chính phuû vaãn laø coå ñoâng chính vaø nhaø ñaàu tö lôùn. 2.1.3. Ñònh höôùng phaùt trieån cuûa thò tröôøng ñeán 2010: Khoâng naèm ngoaøi muïc tieâu ñònh höôùng cho thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån oån ñònh, an toaøn vaø ñaùp öùng nhu caàu huy ñoäng voán daøi haïn cho phaùt trieån kinh teá, goùp phaàn phaùt trieån thò tröôøng taøi chính Vieät Nam, naâng cao khaû naêng caïnh tranh vaø chuû ñoäng hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính quoác teá, Thuû töôùng Chính phuû ñaõ ra Quyeát 32 Chöông 1 ñònh soá 163/2003/QÑ-TTg5 vaøo ngaøy 5/8/2003 pheâ duyeät chieán löôïc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñeán naêm 2010 vôùi boán noäi dung cô baûn sau: − Thöïc hieän môû roäng quy moâ thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung, trong ñoù bao goàm vieäc taêng soá löôïng caùc loaïi coå phieáu nieâm yeát treân thò tröôøng chöùng khoaùn taäp trung nhaèm taêng quy moâ veà voán cho caùc doanh nghieäp vaø naâng cao hieäu quaû saûn xuaát kinh doanh cuûa caùc coâng ty nieâm yeát. Chuû tröông naøy chính laø khaúng ñònh vai troø heát söùc quan troïng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn trong quaù trình xaây döïng keânh huy ñoäng voán daøi haïn. − Xaây döïng vaø phaùt trieån caùc Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn, Sôû Giao dòch chöùng khoaùn, Trung taâm löu kyù chöùng khoaùn nhaèm cung caáp caùc dòch vuï giao dòch, ñaêng kyù, löu kyù, thanh toaùn buø tröø theo höôùng hieän ñaïi. − Phaùt trieån caùc ñònh cheá taøi chính trung gian cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. − Phaùt trieån caùc nhaø ñaàu tö caù nhaân vaø coù toå chöùc: khoâng chæ ôû möùc chuyeån ñoåi nhaän thöùc, maø phaûi laøm sao giuùp nhaø ñaàu tö hieåu roõ vaø thöïc hieän caùc yù töôûng ñaàu tö cuûa mình. 2.2. Söï caàn thieát cuûa vieäc aùp duïng quyeàn choïn chöùng khoaùn vaøo giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät coâng cuï taøi chính neân sôùm ñöôïc aùp duïng vaøo hoaït ñoäng giao dòch treân thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vì nhöõng lyù do sau: 2.2.1. Quyeàn choïn chöùng khoaùn laø moät trong nhöõng saûn phaåm öu vieät treân thò tröôøng chöùng khoaùn: 5 Phuï luïc 2 33 Chöông 1 Quyeàn choïn chöùng khoaùn coù nhöõng öu ñieåm noåi baät theå hieän qua vai troø cuûa mình ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn (ñöôïc trình baøy ôû chöông tröôùc). Ñaây laø lyù do ñaàu tieân cho vieäc xem xeùt öùng duïng saûn phaåm naøy vaøo thò tröôøng nöôùc ta, nhö laø moät phaàn cuûa quaù trình chaét loïc tinh hoa theá giôùi vaø öùng duïng cho Vieät Nam trong quaù nhaäp hoäi nhaäp neàn kinh teá theá giôùi. 2.2.2. Vai troø cuï theå cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi neàn kinh teá Vieät Nam: 2.2.2.1. Giuùp taêng khaû naêng huy ñoäng voán trong vaø ngoaøi nöôùc cho neàn kinh teá thoâng qua thò tröôøng chöùng khoaùn: Theo soá lieäu thoáng keâ cuûa ADB, tình hình taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam nhöõng naêm gaàn ñaây ñöôïc theå hieän qua hình sau: Hình 2. Möùc taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam qua caùc naêm 5.71 4.77 6.79 6.89 7.04 6.9 7.24 0 1 2 3 4 5 6 7 8 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 M öùc ta êng tr öô ûng (% ) Möùc taêng tröôûng kinh teá VN qua caùc naêm Vôùi keát quaû treân, theo ñaùnh giaù cuûa ADB, toác ñoä taêng tröôûng kinh teá Vieät Nam naêm 2003 laø 6,9% cao nhaát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (toác ñoä taêng tröôûng bình quaân cuûa toaøn khu vöïc laø 3,9%). 34 Chöông 1 Khoâng chæ taêng tröôûng cao maø toác ñoä taêng tröôûng coøn ñöôïc ñaùnh giaù laø beàn vöõng: quyù sau cao hôn quyù tröôùc. Tyû troïng coâng nghieäp trong GDP taêng nhanh töø 36,73% naêm 2000; 38,13% naêm 2001 vaø 38,55% naêm 2002 leân thaønh 40% naêm 2003, tyû troïng noâng nghieäp giaûm qua caùc naêm töông öùng laø 24,53%; 23,24%; 22,99% vaø 21,6%. Ñaø taêng tröôûng naøy giuùp neàn kinh teá deã daøng chuyeån dòch theo höôùng coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa vaø neáu cöù tieáp tuïc giöõ vöõng toác ñoä taêng tröôûng naøy töø nay ñeán 2010, nhu caàu voán caàn huy ñoäng ôû nöôùc ta raát lôùn. Vôùi möùc caàu veà voán döï ñoaùn nhö theá, nguoàn cung veà voán chaéc chaén phaûi ñöôïc huy ñoäng töø nhieàu nguoàn khaùc nhau. Neáu nguoàn voán ñeán baèng caùch vay trong vaø ngoaøi nöôùc thì chi phí söû duïng voán raát cao. Vôùi muïc tieâu cô baûn trong chieán löôïc taøi chính quoác gia giai ñoaïn 2001-2010 laø huy ñoäng toái ña caùc nguoàn löïc taøi chính trong vaø ngoaøi nöôùc cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, phaán ñaáu ñöa tyû troïng voán ñaàu tö toaøn xaõ hoäi leân 32% GDP vaøo 2010, Vieät Nam caàn tìm cho mình moät phöông phaùp huy ñoäng voán vôùi chi phí söû duïng voán thaáp hôn, moät trong soá ñoù laø nguoàn voán huy ñoäng töø thò tröôøng chöùng khoaùn. Muoán thò tröôøng chöùng khoaùn trôû thaønh moät coâng cuï huy ñoäng voán hieäu quaû, Vieät Nam caàn ñöa vaøo thò tröôøng cuûa mình khoâng chæ nhöõng saûn phaåm cô baûn nhö hieän nay (coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ ñaàu tö) maø coøn phaûi phaùt trieån theâm nhieàu saûn phaåm khaùc, trong ñoù caùc saûn phaåm phaùi sinh laø ñieàu khoâng theå thieáu. Moät ñieàu deã thaáy laø thò tröôøng naøo caøng coù nhieàu maët haøng cho ngöôøi tham gia thò tröôøng löïa choïn thì thò tröôøng ñoù seõ thu huùt ñöôïc caøng nhieàu söï quan taâm cuûa moïi ngöôøi, töø ñoù coù cô hoäi phaùt trieån roäng hôn. Quyeàn choïn chöùng khoaùn khoâng chæ laø coâng cuï kinh doanh cho tyû suaát sinh lôïi cao maø coøn laø moät coâng cuï phoøng ngöøa ruûi 35 Chöông 1 ro hieäu quaû, seõ laøm giaûm ñi phaàn naøo taâm lyù ngaïi ruûi ro voán coù cuûa ngöôøi Vieät Nam, taïo cho hoï caûm giaùc an toaøn hôn khi tham gia thò tröôøng. 2.2.2.2. Giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam hoaït ñoäng hieäu quaû hôn trong vieäc coå phaàn hoùa caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc: Coâng ty coå phaàn laø moät loaïi hình doanh nghieäp hoaït ñoäng hieäu quaû vaø coù nhieàu öu ñieåm phuø hôïp vôùi giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá Vieät Nam hieän nay nhaát. Vôùi öu theá voán ñöôïc huy ñoäng töø caùc taàng lôùp daân cö, coâng ty coå phaàn coù ñuû khaû naêng trang bò cho mình nhöõng daây chuyeàn saûn xuaát hieän ñaïi vaø tieân tieán. Beân caïnh ñoù, cô caáu toå chöùc cuûa coâng ty coå phaàn cuõng giuùp noù hoaït ñoäng hieäu quaû hôn so vôùi nhöõng loaïi hình doanh nghieäp khaùc. Do ñoù, vieäc chuyeån ñoåi loaïi hình doanh nghieäp, nhaát laø doanh nghieäp nhaø nöôùc chuyeån sang coå phaàn laø moät xu höôùng ñang ñöôïc khuyeán khích hieän nay ôû nöôùc ta. Tuy nhieân, keå töø k._.aùt trieån caùc giao dòch trong nöôùc, ñaëc bieät giao dòch loaïi saûn phaåm cao caáp nhö quyeàn choïn chöùng khoaùn, maø coøn ñaûm baûo ñöôïc vieäc nieâm yeát vaø giao dòch cheùo vôùi caùc Sôû giao dòch trong khu vöïc vaø treân theá giôùi, phuø hôïp quaù trình hoäi nhaäp quoác teá. Vieäc laøm naøy dó nhieân khoâng theå moät sôùm moät chieàu, maø phaûi töøng böôùc chaäm maø chaéc, traùnh gaây laõnh phí – ñieàu raát deã xaûy ra cho nhöõng quoác gia ngheøo nhö Vieät Nam. 3.5. Caùc giaûi phaùp khaùc: 3.5.1. Taêng cöôøng coâng taùc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng: Thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam môùi baét ñaàu khôûi ñoäng neân haøng hoùa hieän nay coøn khaù ñôn ñieäu veà chuûng loaïi (chöa coù caùc chöùng khoaùn phaùi sinh), nhöng moät trong nhöõng nguyeân nhaân khoâng theå khoâng nhaéc ñeán – nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân – laø söï chöa töï tin töø caáp quaûn lyù do haïn cheá veà trình ñoä. Vieäc nghieân cöùu phaùt trieån cuûa ngöôøi quaûn lyù phaûi ñi tröôùc moät böôùc so vôùi söï phaùt trieån töï phaùt cuûa thò tröôøng, tuy nhieân, coâng taùc naøy laâu nay chöa ñöôïc coi troïng taïi Vieät Nam. Chính phuû caàn daønh moät phaàn ngaân saùch cho coâng taùc chieán löôïc naøy. Vieäc nghieân cöùu phaùt trieån thò tröôøng khoâng thieân veà moät beân naøo caû, maø phaûi ôû caû hai thò tröôøng: taäp trung vaø OTC. Laâu nay, ña soá caùc vaên baûn phaùp quy cuûa Chính phuû ban haønh ñeàu nhaán troïng taâm vaøo thò tröôøng taäp trung neân thò tröôøng OTC caàn ñöôïc quan taâm hôn nöõa. Hieän nay, internet ñoùng vai troø raát quan troïng trong ñôøi soáng xaõ hoäi. ÔÛ nhieàu nöôùc treân theá giôùi, internet laø moät coâng cuï giuùp con ngöôøi kinh doanh kieám lôïi raát höõu hieäu nhö baùn haøng qua maïng, kinh doanh chöùng khoaùn, ngoaïi teä, quaûng caùo saûn phaåm,…Chuùng ta caàn phaùt huy lôïi ích cuûa maïng toaøn caàu naøy. Xaây döïng thò tröôøng OTC seõ giuùp caùc nhaø ñaàu tö khoâng chæ trong nöôùc maø 57 Chöông 1 caû nöôùc ngoaøi coù theå tieáp caän vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam nhanh hôn, thu huùt ñöôïc nhieàu hôn nöõa voán trung vaø daøi haïn cho neàn kinh teá. 3.5.2. Taêng cöôøng hôïp taùc quoác teá: Giaûi phaùp naøy nhaèm taän duïng thuaän lôïi saün coù cuûa neàn kinh teá nöôùc ta: ñang hoøa trong xu theá hoäi nhaäp cuûa neàn kinh teá theá giôùi. Caùc hình thöùc thöïc hieän phaûi bao quaùt ôû taàm vó moâ (coù chính saùch hôïp taùc phaùt trieån kinh teá vôùi nhieàu nöôùc, nhieàu toå chöùc quoác teá,…) laãn vi moâ (toå chöùc caùc buoåi hoäi thaûo hoïc taäp kinh nghieäm cuûa caùc toå chöùc nöôùc ngoaøi, toå chöùc khaûo saùt thò tröôøng nöôùc ngoaøi, tìm kieám nguoàn taøi trôï cho töøng döï aùn khaû thi,…). Tuy nhieân, chuùng ta cuõng caàn chuù yù laøm sao ñeå hoøa nhaäp khoâng laãn loän vôùi hoøa tan, laøm maát daàn ñi ñaëc tröng voán coù cuûa neàn kinh teá, thaäm chí maát ñi baûn saéc vaên hoùa daân toäc. KEÁT LUAÄN CHÖÔNG 3 Moïi vaán ñeà luoân coù giaûi phaùp cuûa noù; giaûi phaùp thì luùc naøo cuõng coù, chæ coù ñieàu ta ñaõ tìm ra noù hay chöa. Vôùi mong muoán vieäc giao dòch quyeàn choïn chöùng khoaùn mau choùng xuaát hieän taïi Vieät Nam vaø chöùng minh caâu noùi treân, trong chöông naøy, ngöôøi vieát ñöa ra moät soá giaûi phaùp cho laø khaùi quaùt nhaát, ñaùp öùng ñöôïc ba yeâu caàu cô baûn cho vieäc phaùt trieån thò tröôøng giao dòch quyeàn choïn chöùng khoaùn ñöôïc trình baøy ôû cuoái chöông tröôùc. Hy voïng caùc giaûi phaùp treân gôïi yù phaàn naøo cho caùc caáp quaûn lyù tìm ra giaûi phaùp hôïp lyù nhaát cho vaán ñeà maø ñeà taøi ñaõ ñaët ra. 58 Chöông 1 KEÁT LUAÄN ÑEÀ TAØI Duø laø moät ñeà taøi môùi, ít ñöôïc nhieàu ngöôøi quan taâm nghieân cöùu tröôùc ñaây, nhöng döïa vaøo lôïi theá cuûa ngöôøi hoaït ñoäng trong ngaønh chöùng khoaùn vaø nhaän thaáy giaù trò thöïc tieãn cuûa noù mang laïi cho neàn kinh teá, taùc giaû ñaõ quyeát ñònh choïn Ñeà taøi “Quyeàn choïn chöùng khoaùn vaø moät soá giaûi phaùp laøm taêng khaû naêng aùp duïng coâng cuï naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam” laøm luaän vaên thaïc syõ kinh teá. Ñeà taøi giuùp ngöôøi ñoïc nhaän thöùc ñöôïc tính haáp daãn, öu vieät cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn treân cô sôû ñöa ra nhöõng khaùi nieäm lieân quan vaø neâu baät vai troø cuûa quyeàn choïn chöùng khoaùn ñoái vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn, ñoàng thôøi phaân tích söï caàn thieát vaø ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa vieäc aùp duïng coâng cuï taøi chính môùi naøy vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Nhöng hôn caû, muïc ñích cuûa Ñeà taøi laø ñeà xuaát moät soá giaûi phaùp ñeå sôùm bieán tính khaû thi treân thaønh hieän thöïc. Caùc giaûi phaùp ñöôïc ñöa ra coù theå chöa thaät ñaày ñuû vaø chuyeân saâu, nhöng noù bao quaùt ôû nhöõng maët quan troïng nhö cung – caàu, kieán truùc thöôïng taàng – cô sôû haï taàng vaø höôùng tôùi thoûa maõn 3 yeâu caàu cô baûn trong vieäc phaùt trieån quyeàn choïn chöùng khoaùn. Taùc giaû hy voïng khoâng chæ coù caùc nhaø quaûn lyù vaø nhöõng ngöôøi ñang hoaït ñoäng trong ngaønh chöùng khoaùn quan taâm ñeán ñeà taøi, maø caû nhöõng ñoái töôïng coøn laïi cuõng tìm thaáy ôû ñoù söï gôïi môû cho vieäc tham gia vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn, goùp phaàn soâi ñoäng hoùa thò tröôøng, giuùp thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt huy toái ña vai troø cung öùng voán cho neàn kinh teá cuûa mình. 59 Chöông 1 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. TS.Buøi Leä Haø vaø taäp theå caùc taùc giaû (2000), Giôùi thieäu veà thò tröôøng Future vaø option, Nhaø xuaát thoáng keâ, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 2. TS. Traàn Ñaéc Sinh (2002), Sôû Giao dòch Chöùng khoaùn Vieät Nam – Moâ hình vaø böôùc ñi, Nhaø xuaát baûn Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thaønh phoá Hoà Chí Minh 3. TS. Traàn Ñaéc Sinh (2004), Huy ñoäng voán ñaàu tö haï taàng qua thò tröôøng chöùng khoaùn, Nhaø xuaát baûn Toång hôïp Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 4. PGS.TS. Leâ Vaên Tö (1997), Thò tröôøng chöùng khoaùn, Nhaø xuaát thoáng keâ, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 5. Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2001, 2002, 2003), Baùo caùo thöôøng nieân, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 6. Trung taâm Giao dòch Chöùng khoaùn Thaønh phoá Hoà Chí Minh (2004), Baùo caùo toång keát hoaït ñoäng, Thaønh phoá Hoà Chí Minh. 7. New York Stock Exchange, Inc (1996), Pass Trak Series 7, general securities representative principles & practices – 9th edition, Dearborn Financial Publishing, New York. 60 Chöông 1 PHUÏ LUÏC 1. Lòch söû hình thaønh caùc thò tröôøng chöùng khoaùn lôùn treân theá giôùi Vaøo khoaûng giöõa theá kyû XV ôû taïi nhöõng thaønh phoá trung taâm buoân baùn cuûa phöông Taây, caùc thöông gia thöôøng tuï taäp taïi caùc quaùn caø pheâ ñeå thöông löôïng vieäc mua baùn, trao ñoåi caùc loaïi haøng hoùa (noâng saûn, khoaùng saûn, ngoaïi teä vaø giaù ñoäng saûn...). Ñieåm ñaëc bieät laø trong nhöõng cuoäc thöông löôïng naøy, caùc thöông gia chæ duøng lôøi noùi ñeå trao ñoåi vôùi nhau, khoâng coù haøng hoùa, ngoaïi teä, khoaùng ñoäng saûn hay baát cöù moät loaïi giaáy tôø naøo. Nhöõng cuoäc thöông löôïng naøy nhaèm thoáng nhaát vôùi nhau caùc “hôïp ñoàng” mua baùn, trao ñoåi thöïc hieän ngay, keå caû nhöõng hôïp ñoàng thöïc hieän vaøo thôøi ñieåm 3 thaùng, 6 thaùng hoaëc moät naêm sau. Nhöõng cuoäc trao ñoåi naøy, luùc ñaàu chæ coù moät nhoùm nhoû, daàn daàn soá ngöôøi taêng leân. Ñeán cuoái thôøi Trung coå, phieân chôï rieâng naøy trôû thaønh moät “ thò tröôøng” vaø thôøi gian hoïp chôï ruùt xuoáng haøng tuaàn vaø sau ñoù laø haøng ngaøy. Trong caùc phieân hoïp chôï naøy, hoï thoáng nhaát vôùi nhau nhöõng quy öôùc cho caùc cuoäc thöông löôïng. Daàn daàn nhöõng quy öôùc ñoù ñöôïc tu boå hoaøn chænh thaønh nhöõng quy taéc coù giaù trò baét buoäc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia. Töø ñoù thò tröôøng chöùng khoaùn baét ñaàu hình thaønh. Buoåi hoïp ñaàu tieân cuûa giai ñoaïn naøy xaûy ra naêm 1453 trong moät löõ quaùn cuûa gia ñình Vanber taïi Bruges ( Bæ) . Tröôùc löõ quaùn naøy, coù moät baûng hieäu veõ hình 3 tuùi da vôùi moät töø tieáng Phaùp “Bourse”, töùc laø “maäu dòch tröôøng” hay coøn goïi laø “Sôû giao dòch”. 61 Chöông 1 “Maäu dòch tröôøng” laø moät baûng hieäu chung, ba tuùi da töôïng tröng cho 3 noäi dung cuûa maäu dòch tröôøng: maäu dòch tröôøng haøng hoùa, maäu dòch tröôøng ngoaïi teä vaø maäu dòch tröôøng giaù khoaùng ñoäng saûn. Ñeán naêm 1547, maäu dòch tröôøng taïi thaønh phoá Bruges bò suy suïp khi Bruges maát haún söï phoàn vinh vì eo bieån daãn taøu vaøo thò traán bò laáp maát. Thò tröôøng ñöôïc dôøi ñeán haûi caûng Auvers ( Bæ). Maäu dòch tröôøng Auvers phaùt trieån nhanh vaø töø kinh nghieäm cuûa noù, caùc maäu dòch tröôøng ôû caùc nöôùc baét ñaàu phaùt trieån. Taïi London, vaøo giöõa theá kyû 18, moät maäu dòch tröôøng ñaõ ñöôïc thieát laäp theo maãu maäu dòch tröôøng Auvers goïi laø Stock Exchange, nôi maø sau naøy goïi laø Sôû Giao dòch chöùng khoaùn London. Caùc maäu dòch tröôøng khaùc cuõng laàn löôït ñöôïc thaønh laäp taïi Phaùp, YÙ, Ñöùc, vaø Baéc AÂu, vôùi ít nhieàu caûi tieán, thay ñoåi tuøy theo nhöõng ñieàu kieän taïi moãi quoác gia. Sau moät thôøi gian hoaït ñoäng maäu dòch tröôøng khoâng coøn phuø hôïp vaø khoâng ñuû söùc cho caùc giao dòch vôùi 3 noäi dung hoaøn toaøn khaùc nhau. Vì vaäy, giao dòch haøng hoùa ñöôïc taùch ra thaønh khu thöông maïi, giao dòch ngoaïi teä taùch ra thaønh thò tröôøng hoái ñoaùi, giao dòch giaù khoaùng ñoäng saûn taùch ra thaønh thò tröôøng chöùng khoaùn, vaø caùc giao dòch hôïp ñoàng cho töông lai ñöôïc taùch ra thaønh caùc “ Thò tröôøng töông lai”. Nhö vaäy, thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc xuaát hieän töø theá kyû 15. Söï hình thaønh thò tröôøng chöùng khoaùn cuõng ñoàng thôøi vôùi thò tröôøng hoái ñoaùi vaø caùc thò tröôøng khaùc. Quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa caùc thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi ñaõ traûi qua nhöõng böôùc thaêng traàm. Thôøi kyø huy hoaøng nhaát laø nhöõng naêm 1875-1913, thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån maïnh cuøng vôùi söï taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá. 62 Chöông 1 Nhöng ñeán ngaøy 29-10-1929 ngaøy ñöôïc goïi laø “ ngaøy thöù naêm ñen toái”, “ töùc laø ngaøy môû ñaàu cuoäc khuûng hoaûng thò tröôøng chöùng khoaùn New York vaø caùc thò tröôøng chöùng khoaùn Taây AÂu, Baéc AÂu, vaø Nhaät Baûn khuûng hoaûng. Sau theá chieán thöù hai, caùc thò tröôøng chöùng khoaùn phuïc hoài, phaùt trieån maïnh. Nhöng roài ”cuoäc khuûng hoaûng taøi chính“ naêm 1987 moät laàn nöõa ñaõ laøm cho caùc thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi suy suïp, kieät queä. Laàn naøy, haäu quaû cuûa noù raát lôùn vaø naëng neà hôn cuoäc khuûng hoaûng naêm 1929, nhöng chæ sau 2 naêm thò tröôøng chöùng khoaùn theá giôùi laïi ñi vaøo oån ñònh, phaùt trieån vaø trôû thaønh moät ñònh cheá taøi chính khoâng theå thieáu ñöôïc trong ñôøi soáng kinh teá cuûa nhöõng quoác gia coù neàn kinh teá phaùt trieån theo cô cheá thò tröôøng. PHUÏ LUÏC 3. Quyeàn choïn chöùng khoaùn daønh cho nhaân vieân (ESOs) Khaùi nieäm veà ESOs: Nhö ta ñaõ bieát, moät quyeàn choïn chöùng khoaùn cung caáp cho ngöôøi naém giöõ noù moät quyeàn, nhöng khoâng phaûi laø nghóa vuï, mua hoaëc baùn chöùng khoaùn. Cuõng gioáng nhö quyeàn choïn chöùng khoaùn, employee stock option (thöôøng ñöôïc vieát taét laø ESOs) do caùc coâng ty phaùt haønh thöôûng cho caùc nhaân vieân cuûa mình. ESOs cho pheùp nhaân vieân cuûa coâng ty ñöôïc mua chöùng khoaùn cuûa coâng ty taïi moät möùc giaù xaùc ñònh ñöôïc xaùc laäp tröôùc (goïi laø giaù thöïc hieän) trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh (thöôøng laø vaøi naêm). Möùc giaù thöïc hieän thöôøng ñöôïc, nhöng khoâng phaûi laø luoân luoân, thieát laäp gaàn vôùi giaù treân thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn vaøo ngaøy quyeàn choïn ñöôïc phaùt haønh. Khi ngöôøi nhaân vieân muoán thöïc hieän quyeàn choïn ñuùng theo nhöõng ñieàu khoaûn trong hôïp ñoàng, coâng ty phaûi ñaûm baûo chaéc chaén coù saün soá löôïng coå phieáu ñaõ höùa ñeå baùn 63 Chöông 1 cho anh ta hoaëc coâ ta. Ngöôøi nhaân vieân sau ñoù seõ töï quyeát ñònh neân baùn coå phieáu ra thò tröôøng hay laø giöõ laïi soá coå phieáu ñoù. Coù theå noùi ESOs laø moät trong soá nhöõng caùch maø coâng ty cho pheùp nhaân vieân coù ñöôïc coå phieáu cuûa mình. Ví duï: Coâng ty Microsoft coù theå thöôûng cho nhaân vieân cuûa mình quyeàn choïn mua moät soá löôïng coå phieáu cuûa coâng ty taïi möùc giaù $50/coå phieáu (giaû ñònh raèng $50 laø giaù cuûa coå phieáu Microsoft treân thò tröôøng vaøo ngaøy quyeàn choïn ñöôïc phaùt haønh) trong thôøi haïn hieäu löïc laø 3 naêm. Quyeàn choïn naøy coù theå thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo. Ôû caùc nöôùc coù thò tröôøng chöùng khoaùn phaùt trieån, ESOs laø coâng cuï hay nhaát maø caùc coâng ty coå phaàn coù theå söû duïng ñeå thu huùt vaø giöõ laïi nhöõng nhaân vieân gioûi cho rieâng mình. Khoâng chæ rieâng coâng ty maø caùc nhaân vieân cuõng thích coù ñöôïc loaïi quyeàn choïn naøy vì chuùng theå hieän moät söï phaùt trieån, moät söï ñaûm baûo toát trong töông lai cuõng nhö caùc ñieàu khoaûn thueá ñaëc bieät ñoái vôùi loaïi quyeàn choïn naøy. Ñaëc ñieåm cuûa ESOs: Tuy gioáng vôùi caùc quyeàn choïn thoân gthöôøng nhöng ESOs coù moät soá ñaëc dieåm rieâng khaùc bieät, bao goàm: CAÙC ÑAËC ÑIEÅM KHAÙC BIEÄT QUYEÀN CHOÏN THOÂNG THÖÔØNG ESOs Muïc ñích phaùt haønh quyeàn choïn Cung caáp cho nhöõng ngöôøi coù nhu caàu: - Phoøng ngöøa ruûi ro tyû giaù, giaù caû haøng hoùa, chöùng khoaùn, chæ soá chöùng khoaùn... - Kinh doanh cheânh leäch treân caùc vò theá. Phuïc vuï moät muïc tieâu, keá hoaïch kinh doanh naøo ñoù cuûa coâng ty. Ngöôøi phaùt haønh Caùc ngaân haøng, Coâng ty chöùng khoaùn,... Coâng ty coå phaàn coù nhu caàu söû duïng ESOs Ngöôøi mua quyeàn Taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù theå Chæ nhöõng nhaân vieân trong coâng ty 64 Chöông 1 choïn mua. ñöôïc hoäi ñoàng quaûn trò ñoàng yù cho mua môùi ñöôïc mua. Caùc ñieàu khoaûn trong hôïp ñoàng quyeàn choïn Laø söï thoûa thuaän giöõa hai beân mua vaø baùn. Do hoäi ñoàng quaûn trò coâng ty hoaëc moät hoäi ñoàng khaùc ñöôïc hoäi ñoàng quaûn trò chæ ñònh soaïn thaûo, laäp ra. Thôøi gian hieäu löïc Thöôøng laø ngaén haïn: 3 thaùng, 6 thaùng, 9 thaùng,... Daøi haïn, thöôøng keùo daøi khoaûng > 3 naêm Thôøi gian quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän Ñoái vôùi quyeàn choïn kieåu Myõ thì coù theå thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo keå töø khi kyù keát xong hôïp ñoàng ñeán luùc hôïp ñoàng ñaùo haïn; quyeàn choïn Chaâu Aâu chæ ñöôïc thöïc hieän khi ñeán thôøi ñieåm ñaùo haïn. Ngöôøi nhaân vieân ñöôïc thöôûng quyeàn choïn phaûi giöõ quyeàn choïn trong moät khoaûng thôøi gian vaø chôø cho ñeán khi quyeàn choïn ñöôïc xem xeùt thöïc hieän. Neáu nhö ngöôøi nhaân vieân rôøi khoûi coâng ty tröôùc khi ESOs ñöôïc xem xeùt thöïc hieän thì seõ bò maát ñi nhöõng lôïi ích gia taêng maø quyeàn choïn ñem laïi. Tính thanh khoaûn Coù theå ñöôïc mua ñi baùn laïi treân thò tröôøng moät caùch töï do. Khoâng ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng. Nhöõng moác thôøi gian caàn löu yù trong hôïp ñoàng ESOs: - Ngaøy phaùt haønh (Grant date): Laø ngaøy quyeàn choïn ñöôïc thöôûng cho nhaân vieân, ngaøy naøy do hoäi ñoàng quaûn trò hoaëc hoäi ñoàng khen thöôûng, boài thöôøng ñöôïc uûy nhieäm cuûa hoäi ñoàng quaûn trò quyeát ñònh. - Ngaøy quyeàn choïn ñöôïc baét ñaàu thöïc hieän (Vesting date): Laø ngaøy quyeàn choïn baét ñaàu coù hieäu löïc. Ngöôøi naém giöõ quyeàn choïn coù theå thöïc hieän ñöôïc moät phaàn hay toaøn boä quyeàn choïn tuøy thuoäc vaøo nhöõng ñieàu khoaûn trong quyeàn choïn maø nhaân vieân ñöôïc nhaän töø coâng ty. Ngaøy quyeàn choïn baét ñaàu ñöôïc thöïc hieän laø moät moác thôøi gian raát quan troïng, neáu ngöôøi nhaân vieân nghæ vieäc tröôùc ngaøy naøy thì quyeàn choïn coi nhö khoâng coù hieäu löïc; - Ngaøy thöïc hieän quyeàn choïn (Exercise date): Laø ngaøy maø ngöôøi naém giöõ quyeàn choïn quyeát ñònh thöïc hieän quyeàn mua coå phieáu coâng ty cuûa mình; - Ngaøy ñaùo haïn (Expiration date): Laø ngaøy cuoái cuøng quyeàn choïn coù theå ñöôïc thöïc hieän, neáu qua ngaøy naøy maø quyeàn choïn khoâng ñöôïc thöïc hieän thì coi nhö quyeàn choïn khoâng coøn hieäu löïc. Ta coù theå toùm taét caùc moác thôøi gian treân qua truïc thôøi gian sau: 65 Chöông 1 Grant date Vesting date Exercise date Expiration date Ñeå hieåu roõ hôn, ta haõy xem xeùt ví duï sau: Coâng ty eBay thöôûng cho nhaân vieân cuûa mình laø Becky quyeàn choïn mua 100 coå phieáu vaøo ngaøy 1/1/2004, quyeàn choïn naøy coù giaù thöïc hieän laø $50/coå phieáu vaø coù thôøi haïn hieäu löïc laø 10 naêm (nghóa laø ngaøy ñaùo haïn cuûa hôïp ñoàng laø 1/1/1014). Giaù thò tröôøng coå phieáu cuûa coâng ty vaøo ngaøy 1/1/2004 laø $60/coå phieáu. Theo quy ñònh cuûa eBay, Becky chæ ñöôïc thöïc hieän vieäc mua coå phieáu baét ñaàu töø ngaøy 1/1/2005. Vaøo ngaøy 15/2/2005, giaù coå phieáu cuûa coâng ty eBay treân thò tröôøng laø $100, Becky quyeát ñònh thöïc hieän toaøn boä quyeàn choïn cuûa mình. Coâ mua 100 coå phieáu coâng ty vôùi giaù $50 vaø baùn ra ngoaøi thò tröôøng vôùi giaù $100. Keát quaû cuûa vieäc kinh doanh naøy, Becky thu ñöôïc moät khoaûng lôïi nhuaän laø: 100 coå phieáu x ($100-$50) = $5000 Grant date 1/1/2004 Vesting date 1/1/2005 Exercise date 15/2/2005 Expiration date 1/1/2014 Phaân loaïi ESOs: Neáu döïa theo soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaøo ngaøy Vesting date, ta coù 2 loaïi: - Toaøn boä quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän vaøo cuøng moät luùc keå töø ngaøy Vesting date (Cliff vesting): Ngöôøi nhaân vieân naém giöõ quyeàn choïn coù theå cuøng moät luùc thöïc hieän toaøn boä soá quyeàn choïn (cuøng loaïi) mình coù vaøo moät ngaøy. Trong ví duï treân, 100 quyeàn choïn cuûa Becky seõ ñöôïc thöïc hieän heát toaøn boä vaøo moät ngaøy keå töø 15/2/2005. Grant date 1/1/2004 Vesting date 1/1/2005 Exercise date 15/2/2005 Expiration date 1/1/2014 Toaøn boä 100 option coù theå ñöôïc thöïc hieän vaøo baát cöù luùc naøo 66 Chöông 1 - Soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän töøng laàn bò giôùi haïn (Graded vesting): Soá löôïng quyeàn choïn maø ngöôøi nhaân vieân naém giöõ seõ khoâng ñöôïc thöïc hieän heát toaøn boä vaøo moät luùc maø seõ ñöôïc thöïc hieän töøng ít moät keùo daøi trong suoát thôøi gian hieäu löïc cuûa quyeàn choïn. Soá löôïng quyeàn choïn ñöôïc thöïc hieän moãi laàn seõ do nhöõng ñieàu khoaûn trong hôïp ñoàng naøy quy ñònh luùc ban ñaàu. Vì duï: Giaû söû coâng ty eBay thöôûng cho Becky quyeàn choïn 100 coå phieáu vôùi nhöõng ñieàu kieän gioáng nhö treân. Tuy nhieân, coù moät ñieàu khoaûn ñöôïc boå sung trong hôïp ñoàng laø Becky chæ ñöôïc thöïc hieän quyeàn choïn mua 64 coå phieáu vaøo ngaøy 1/1/2005. Becky coù theå thöïc hieän quyeàn choïn mua 64 coå phieáu vaøo ngaøy naøy hoaëc ngaøy khaùc, vaø sau ñoù moãi thaùng seõ coù theâm 2 quyeàn choïn nöõa ñöôïc thöïc hieän. Grant date 1/1/2004 Vesting date 1/1/2005 Exercise date 15/2/2005 Expiration date 1/1/2014 2 option seõ ñöôïc thöïc hieän vaøo moãi thaùng tieáp theo 64 option coù theå ñöôïc thöïc hieän Neáu döïa treân nhöõng öu ñaõi veà thueá, ta coù: - Incentive option: + Ngöôøi nhaân vieân khoâng phaûi traû baát cöù khoaûn thueá thu nhaäp naøo khi nhaän ñöôïc quyeàn choïn; + Ngöôøi nhaân vieân chæ phaûi traû moät khoaûn thueá ñaàu tö (thueá suaát raát thaáp) khi anh ta thöïc hieän quyeàn choïn mua coå phieáu sau ñoù baùn ra thò tröôøng. - Nonqualified stock option: + Ngöôøi nhaân vieân phaûi traû moät khoaûn thueá thu nhaäp döïa treân khoaûn cheânh leäch = (giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng vaøo ngaøy thöïc hieän – giaù thöïc hieän) x soá löôïng chöùng khoaùn thöïc hieän vaøo ngaøy thöïc hieän quyeàn choïn; ñoàng thôøi ngöôøi nhaân vieân coøn phaûi ñoùng caû khoaûn tieàn thueá ñaàu tö; + Coâng ty nhaän ñöôïc moät khoaûn giaûm tröø thueá veà chi phí löông, khoaûn khaáu tröø naøy cuõng baèng khoaûn thueá thu nhaäp maø ngöôøi nhaân vieân phaûi noäp. Nhöõng nhaän ñònh veà ESOs: 67 Chöông 1 Tuy laø moät coâng cuï ñaõ ñöôïc söû duïng phoå bieán vaø ñöôïc nhieàu ngöôøi öa thích nhöng ESOs vaãn laø moät coâng cuï chöùa nhieàu ñieàu hay dôû. Ngöôøi ta ñaõ ñaùnh giaù ESOs nhö sau: * ESOs laø moät coâng cuï “toát”: Söû duïng ESOs thay vì tieàn maët ñeå traû cho nhaân vieân laø moät noã löïc nhaèm bieán moät phaàn quyeàn lôïi cuûa caùc nhaân vieân (thoâng thöôøng laø nhöõng nhaø quaûn lyù cuûa coâng ty nhö caùc giaùm ñoác, nhöõng nhaân vieân chuû choát, nhöõng nhaø coá vaán...) veà cuøng moät phía vôùi quyeàn lôïi coå ñoâng phoå thoâng cuûa coâng ty. Söû duïng ESOs ñöôïc cho laø seõ giuùp ngaên ngöøa vieäc caùc nhaø quaûn lyù toái ña hoùa caùc lôïi ích ngaén haïn töø vieäc caét giaûm nhöõng khoaûn chi phí “soáng coøn” cuûa doanh nghieäp trong daøi haïn. Lyù thuyeát cho raèng neáu moät phaàn chính cuûa löông CEO ñöôïc traû döôùi hình thöùc quyeàn choïn, anh ta seõ coá gaéng laøm vieäc thaät toát, quaûn lyù coâng ty thaät toát, ñeå töø ñoù laøm cho giaù chöùng khoaùn coâng ty cao hôn trong töông lai. Giaù chöùng khoaùn cao hôn seõ coù lôïi cho caû hai beân – nhaø quaûn lyù laãn coå ñoâng cuûa coâng ty. Thöôûng baèng quyeàn choïn laø moät vieäc laøm hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi chöông trình, chính saùch khen thöôûng truyeàn thoáng voán ñöôïc xaây döïng döïa treân caùc cuoäc hoïp haøng quyù; chính saùch khen thöôûng truyeàn thoáng thöôøng quy ñònh raèng moät CEO coù theå seõ ñöôïc thöôûng moät khoaûn tieàn maët döïa treân keát quaû lôïi nhuaän taêng theâm cuûa coâng ty trong caùc baûng baùo caùo taøi chính haøng quyù. Chính saùch khen thöôûng naøy seõ khieán cho coâng ty deã gaëp ruûi ro veà “ñaïo ñöùc” cuûa caùc CEO; vôùi chính saùch treân, caùc CEO seõ tìm moïi caùch taêng lôïi nhuaän cuûa coâng ty leân khoâng phaûi baèng caùch taêng doanh soá maø baèng con ñöôøng caét giaûm caùc khoaûn chi phí daønh cho quaûng caùo, tieáp thò, nghieân cöùu vaø phaùt trieån saûn phaåm... voán laø nhöõng khoaûn chi phí aûnh höôûng ñeán quaù trình hoaït ñoäng soáng coøn cuûa doanh nghieäp sau naøy. Vieäc caét giaûm caùc khoaûn chi phí naøy coù theå seõ ñaït ñöôïc muïc tieâu ngaén haïn tröôùc maét laø taêng lôïi nhuaän nhöng seõ khieán coâng ty maát ñi nhöõng lôïi theá caïnh tranh vaø trôø thaønh “keû thua cuoäc” treân thöông tröôøng veà laâu daøi. Vieäc söû duïng chính saùch thöôûng baèng tieàn maët cho pheùp caùc nhaø quaûn lyù vaãn nhaän ñöôïc nhöõng khoaûn tieàn thöôûng trong khi giaù trò coå phieáu cuûa coâng ty laïi ñang giaûm treân thò tröôøng. Noùi moät caùch roõ raøng hôn, vieäc söû duïng hình thöùc khen thöôûng theo kieåu truyeàn thoáng seõ khieán cho caùc coå ñoâng phoå thoâng laø nhöõng ngöôøi ñaàu tö vaøo söï phaùt trieån laâu daøi cuûa coâng ty bò thieät thoøi. 68 Chöông 1 Vieäc söû duïng quyeàn choïn thay theá cho tieàn maët seõ khaéc phuïc ñöôïc phaàn naøo nhöõng khuyeát ñieåm cuûa khen thöôûng baèng tieàn maët, khieán caùc nhaø quaûn lyù laøm vieäc vì muïc ñích taêng tröôûng daøi haïn cho coâng ty hôn laø nhöõng muïc tieâu lôïi nhuaän tröôùc maét. Noùi toùm laïi, vieäc söû duïng quyeàn choïn ñeå thay theá cho hình thöùc thöôûng baèng tieàn maët theo caùch coå ñieån ñöôïc cho laø seõ giöõ ñöôïc nhöõng nhaø quaûn lyù coù taøi laâu hôn vì nhöõng höùa heïn veà moät nguoàn lôïi tieàm aån trong töông lai (do giaù chöùng khoaùn taêng). Cuõng chính vì theá maø chöông trình quyeàn choïn ñoøi hoûi moät thôøi gian vesting (thoâng thöôøng laø vaøi naêm) tröôùc khi nhaân vieân coù theå thöïc söï ñöôïc thöïc hieän quyeàn choïn. * ESOs coøn nhöõng ñieåm “khoâng toát”: Coù hai lyù do ñeå cho raèng ESOs vaãn coøn chöùa nhieàu ñieåm yeáu caàn khaéc phuïc: - Thöù nhaát, nhöõng nhaø quaûn lyù seõ vaãn tieáp tuïc taäp trung vaøo caùc keát quaû ngaén haïn hôn laø caùc muïc tieâu daøi haïn cuûa coâng ty vì hoï ñöôïc pheùp baùn coå phieáu ngay sau khi ñaõ thöïc hieän quyeàn choïn. Nhöõng nhaø quaûn lyù seõ taäp trung vaøo caùc muïc tieâu haøng quyù ñeå ñaùp öùng nhöõng mong ñôïi cuûa caùc nhaø ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Ñieàu naøy seõ laøm taêng giaù coå phieáu vaø sinh ra moät khoaûn lôïi nhuaän lôùn cho nhöõng nhaø quaûn lyù döïa treân vieäc baùn coå phieáu sau khi hoï thöïc hieän quyeàn choïn. Moät giaûi phaùp cho caùc coâng ty ñeå coù theå boå sung cho chính saùch khen thöôûng baèng quyeàn choïn cuûa hoï laø yeâu caàu nhöõng nhaân vieân cuûa mình phaûi giöõ coå phieáu coâng ty trong moät khoaûng thôøi gian nhaát ñònh naøo ñoù sau khi quyeàn choïn ñaõ ñöôïc thöïc hieän (khoaûng thôøi gian naøy thoâng thöôøng laø 1-2 naêm). Ñieàu quy ñònh naøy seõ giuùp cuûng coá tình hình phaùt trieån vaø hoaït ñoäng coù hieäu quaû veà laâu veà daøi cuûa coâng ty, vì vôùi caùc quy ñònh naøy, nhaø quaûn trò khoâng theå baùn coå phieáu trong moät khoaûng thôøi gian ngaén sau khi quyeàn choïn cuûa mình ñöôïc thöïc hieän maø phaûi chôø moät khoaûng thôøi gian laâu hôn. - Thöù hai laø vaán ñeà thueá maù. Luaät thueá cho pheùp nhöõng nhaø quaûn trò quaûn lyù khoaûn tieàn lôøi baèng caùch söû duïng quyeàn choïn thay vì traû löông baèng tieàn maët. Ví duï: neáu moät coâng ty nghó raèng noù khoâng theå duy trì ñöôïc tyû leä taêng tröôûng EPS cho ñeán moät chu kyø thoaùi traøo cuûa voøng ñôøi saûn phaåm, nhaø quaûn trò coù theå thöïc hieän moät chöông trình thöôûng quyeàn choïn môùi cho nhaân vieân. Ñieàu naøy seõ laøm giaûm vieäc chi tieàn maët ñeå traû löông. EPS do ñoù maø ñöôïc duy trì vaø nhôø ñoù giaù coå phieáu ñöôïc oån ñònh. * ESOs “raát xaáu” khi bò laïm duïng quaù möùc: 69 Chöông 1 Vieäc laïm duïng quyeàn choïn seõ daãn ñeán ba taùc ñoäng khoâng toát cho caû caùc coâng ty söû duïng noù laãn thò tröôøng chöùng khoaùn: - Taùc ñoäng thöù nhaát laø vaán ñeà veà ñaïo ñöùc cuûa caùc nhaø quaûn lyù coâng ty. Trong thôøi ñaïi “buøng noå” ngaøy nay, vieäc laïm duïng quyeàn choïn quaù möùc cuûa caùc coâng ty ñaõ khieán cho caùc nhaø ñaàu tö, caùc coå ñoâng (khoâng phaûi laø nhaân vieân trong coâng ty) gaëp nhieàu ruûi ro. Ñeå khuyeán khích nhaân vieân mình laøm vieäc toát hôn, hoäi ñoàng quaûn trò moät soá coâng ty ñaõ thöôûng moät khoái löôïng quyeàn choïn khoång loà cho nhaân vieân cuûa mình maø khoâng heà coù nhöõng bieän phaùp ngaên ngöøa söï giaûm giaù (hay coøn goïi laø loaõng giaù) cuûa chöùng khoaùn treân thò tröôøng. Trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc coâng ty coøn cho pheùp nhaân vieân cuûa mình thöïc hieän quyeàn choïn vôùi nhöõng giôùi haïn raát loûng leûo, vieäc naøy ñaõ taïo ñieàu kieän cho nhöõng nhaø quaûn lyù naém giöõ quyeàn choïn lôïi duïng vò trí cuûa mình trong coâng ty ñeå kieám lôïi cho baûn thaân hôn laø cho coâng ty. Neáu ngöôøi ta noùi quyeàn choïn ñaõ xeáp quyeàn lôïi cuûa caùc nhaø quaûn lyù coâng ty cuøng moät phía vôùi quyeàn lôïi cuûa coå ñoâng thì taïi sao laïi coù nhöõng coå ñoâng maát haøng trieäu USD trong khi nhöõng nhaø quaûn lyù laïi ñuùt tuùi mình cuõng khoâng ít trieäu Myõ kim. - Taùc ñoäng thöù hai phaûi keå ñeán laø söï quaûn lyù yeáu keùm. Cuøng vôùi söï gia taêng thöôûng quyeàn choïn, vieäc ñònh giaù laïi quyeàn choïn cuõng thöôøng xuyeân ñöôïc thöïc hieän. Vieäc ñònh giaù laïi quyeàn choïn thöôøng xaûy ra khi giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng bò giaûm xuoáng thaáp hôn giaù thöïc hieän treân hôïp ñoàng quyeàn choïn khieán cho quyeàn choïn neáu thöïc hieän seõ bò loã. Caùc coâng ty tieán haønh ñònh giaù laïi quyeàn choïn vôùi muïc ñích giöõ laïi caùc nhaø quaûn lyù cho coâng ty mình. Tuy nhieân, coù neân vì giaù chöùng khoaùn treân thò tröôøng thaáp maø ñònh giaù laïi hay khoâng? Vieäc giaù chöùng khoaùn xuoáng thaáp cho thaáy caùc nhaø quaûn lyù coâng ty ñaõ hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû. Neáu tieán haønh ñònh giaù laïi chöùng khoaùn chaúng khaùc naøo laø moät haønh ñoäng bao che vaø dung tuùng cho vieäc quaûn lyù yeáu keùm, seõ khieán coâng ty ñaõ trong tình traïng nguy hieåm laïi caøng nguy hieåm hôn. Hôn theá nöõa, vieäc ñònh giaù laïi laø khoâng coâng baèng ñoái vôùi caùc nhaø ñaàu tö khoâng phaûi laø nhaân vieân coâng ty naém giöõ quyeàn choïn treân thò tröôøng chöùng khoaùn. Neáu coâng ty tieán haønh ñònh giaù laïi quyeàn choïn cho caùc nhaân vieân mình thì ai seõ ñònh giaù laïi nhöõng quyeàn choïn treân thò tröôøng cuûa caùc nhaø ñaàu tö? - Taùc ñoäng thöù ba cuûa vieäc laïm duïng ESOs laø söï loaõng giaù coå phieáu treân thò tröôøng. Söï loaõng giaù coå phieáu theå hieän döôùi moät trong nhöõng daïng sau: 70 Chöông 1 + Giaûm EPS: EPS giaûm xaûy ra do soá löôïng coå phieáu treân thò tröôøng taêng quaù nhieàu. Vieäc naøy xuaát phaùt töø haønh ñoäng cuûa nhöõng ngöôøi nhaân vieân naém giöõ Employee option thöïc hieän quyeàn mua coå phieáu cuûa mình vôùi giaù thaáp vaø baùn ra thò tröôøng vôùi giaù cao. Moät soá coâng ty ñaõ coá gaéng ngaên ngöøa tình traïng naøy baèng caùch laäp ra moät keá hoaïch mua laïi (buyback program) coå phieáu cuûa chính coâng ty treân thò tröôøng nhaèm duy trì söï oån ñònh löôïng coå phieáu, töø ñoù haïn cheá taùc ñoäng cuûa ESOs ñeán vieäc giaûm EPS. + Giaûm lôïi nhuaän roøng do gia taêng chi phí trong laõi vay: Neáu moät coâng ty caàn möôïn moät khoaûn tieàn ñeå taøi trôï cho keá hoaïch mua laïi coå phieáu coâng ty, chi phí laõi vay seõ taêng, töø ñoù laøm giaûm lôïi nhuaän roøng vaø caû EPS. + Xao laõng vieäc quaûn lyù: Nhöõng nhaø quaûn lyù khi ñöôïc thöôûng cho quaù nhieàu ESOs seõ chæ chuù troïng vaøo vieäc laøm caùch naøo ñeå toái ña hoùa caùc khoaûn chi traû quyeàn choïn vaø vieäc taøi trôï cho caùc khoaûn mua laïi maø khoâng quan taâm nhieàu ñeán vieäc ñieàu haønh hoaït ñoäng kinh doanh cuûa coâng ty, töø ñoù daãn ñeán tình traïng hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû cuûa coâng ty. ._.