Quy luật giá trị của Mác & vai trò của nó trong nền Kinh tế thị trường ở nước ta

Môc lôc Trang Lêi më ®Çu 3 Ch­¬ng I: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ quy luËt gi¸ trÞ. 4 1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan. 4 1.2. C¸c quan ®iÓm vÒ quy luËt gi¸ trÞ. 4 1.2.1. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ ®­îc tr×nh bµy trong s¸ch gi¸o khoa KT - CT tr­íc ®©y. 4 1.2.2. Quan ®iÓm míi vÒ quy luËt gi¸ trÞ. 6 1.2.3. Quan ®iÓm kh¸c vÒ quy luËt gi¸ trÞ. 6 1.3. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ. 7 1.4. Ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. 7 1.4.1. BiÓu hiÖn cña ho¹t ®éng quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn tù do c¹nh tranh. 8 1.4.1.1. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. 8 1.4.1.2. Sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. 10 1.4.2. BiÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn ®éc quyÒn. 11 1.4.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ quy luËt gi¸ trÞ trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam. 112 1.5. VÞ trÝ vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. 13 1.6. Quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña nã ®èi víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi. 14 1.6.1. C¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (NIEs) Ch©u ¸. 14 1.6.2. C¸c n­íc §«ng ¸. 15 1.6.3. PhÐp l¹ kinh tÕ NhËt B¶n. 16 Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng vÒ viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn tèt quy luËt gi¸ trÞ ë n­íc ta. 18 2.1. Thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ tr­íc vµ sau ®æi míi ë n­íc ta. 18 2.2. Sù vËn dông quy luËt gi¸ trÞ ë n­íc ta. 20 2.2.1 VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt l­u th«ng. 20 2.2.2. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. 22 2.2.3. VËn dông quy luËt gi¸ trÞ ®Ó lùa chän ®­îc ng­êi kinh doanh giái trªn thÞ tr­êng. 22 2.3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ. 23 2.3.1 H¹ch to¸n kinh tÕ lµ mét gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt viÖc vËn dông quy luËt gi¸ trÞ. 23 2.3.2. Víi nh÷ng chÝnh s¸ch gi¸ c¶ hîp lý trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. 25 2.3.2.1. Thùc tr¹ng tæng thÓ c¸c gi¶i ph¸p ®ång bé thÝch øng víi néi dung ®æi míi c«ng t¸c qu¶n lý gi¸ cña Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta. 26 2.3.2.2. Nh÷ng h×nh thøc can thiÖp trùc tiÕp cña Nhµ n­íc ®èi víi gi¸ c¶ thÞ tr­êng. 28 2.3.3. CÇn kh¾c phôc nh÷ng tiªu cùc trong nÒn kinh tÕ. 30 KÕt luËn. 32 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o. 33 Lêi më ®Çu §Êt n­íc ta ®· tr¶i qua hai cuéc kh¸ng chiÕn tr­êng kú ¸c liÖt víi tinh thÇn dòng c¶m vµ ý chÝ quyÕt t©m cña c¶ d©n téc. Sau khi hoµ b×nh lËp l¹i nh©n d©n ta h¨ng h¸i vµo c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n­íc. Trong ®ã, vÊn ®Ò ®æi míi kinh tÕ ®­îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Qu¸ tr×nh ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1979 ®Õn nay ®· thu sù chó ý cña ®«ng ®¶o c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ b¸o vµ c¸c doanh nghiÖp trªn thÕ giíi. §æi míi kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi tõ mét nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi, nÒn kinh tÕ ë n­íc ta chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ – C¸c quy luËt kinh tÕ cña thÞ tr­êng cã mèi quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ cã vai trß quan träng nhÊt. Quy luËt gi¸ trÞ víi t­ c¸ch lµ quy luËt c¬ b¶n cña s¶n xuÊt hµng ho¸, ®· t¹o ra cho ng­êi mua vµ ng­êi b¸n nh÷ng ®éng lùc cùc kú quan träng. Trªn thÞ tr­êng ng­êi mua bao giê còng muèn tèi ®a ho¸ lîi Ých sö dông. V× vËy, ng­êi mua lu«n lu«n muèn Ðp gi¸ thÞ tr­êng víi møc gi¸ thÊp. Ng­îc l¹i, ng­êi b¸n bao giê còng muèn tèi ®a ho¸ lîi nhuËn, vµ do ®ã, muèn b¸n víi gi¸ cao. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nh÷ng ng­êi b¸n, mét mÆt ph¶i phÊn ®Êu gi¶m chi phÝ ®Ó chi phÝ c¸ biÖt b»ng hoÆc nhá h¬n chi phÝ x· héi trung b×nh. MÆt kh¸c, hä l¹i ph¶i tranh thñ tèi ®a c¸c ®iÒu kiÖn cña thÞ tr­êng ®Ó b¸n víi gi¸ cao. Do ®ã, chóng ta cÇn ph¶i nghiªn cøu quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ ®Êt n­íc vµ rót ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m vËn dông tèt quy luËt gi¸ trÞ ë n­íc ta trong thêi gian tíi. NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng nµy, em ®· chän ®Ò tµi ®Ó nghiªn cøu lµ: “ Quy luËt gi¸ trÞ cña Mac vµ vai trß cña nã trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ë n­íc ta.” Ch­¬ng I. Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ quy luËt gi¸ trÞ. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vÒ quy luËt gi¸ trÞ. Sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi th­êng xuyªn chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ. NÒn kinh tÕ hµng ho¸ vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi riªng trong qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn vµ ph¸t triÓn tõ nÒn kinh tÕ nµy sang nÒn kinh tÕ kh¸c t­ëng chõng diÔn ra mét c¸ch ngÉu nhiªn kh«ng chÞu ¶nh h­ëng hay t¸c ®éng cña mét nh©n tè nµo. Nh­ng thùc chÊt, sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng diÔn ra ngÉu nhiªn mµ tu©n theo c¸c quy luËt kinh tÕ, trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ cã vai trß quan träng – Quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt. C¸c quan ®iÓm vÒ quy luËt gi¸ trÞ. 1.2.1. Nh÷ng quan ®iÓm vÒ gi¸ trÞ ®­îc tr×nh bµy trong s¸ch gi¸o khoa KT-CT tr­íc ®©y. Theo c¸ch hiÓu x­a nay cña chóng ta – tøc lµ c¸ch hiÓu trong s¸ch gi¸o khoa vµ c¸c tµi liÖu chÝnh thøc ë c¸c n­íc thuéc hÖ thèng x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y- th× häc thuyÕt gi¸ trÞ Mac-xÝt ®­îc xem lµ ®Ønh cao khoa häc trong lÜnh vùc lý luËn gi¸ trÞ gi¸ c¶. C.Mac vµ Ph.Angghen ®· thùc hiÖn ®­îc b­íc chuyÓn biÕn c¸ch m¹ng trong lý luËn gi¸ trÞ nhê ph¸t hiÖn ra tÝnh hai mÆt cña lao ®éng t¹o ra hµng ho¸. Néi dung cña tÝnh hai mÆt thÓ hiÖn ë chç, lao ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa lµ lao ®éng cô thÓ, lao ®éng cã Ých võa lµ “lao ®éng trõu t­îng” thÓ hiÖn c¸i chung trong mäi h×nh thøc lao ®éng cô thÓ víi t­ c¸ch lµ lao ®éng cña con ng­êi nãi chung, thÓ hiÖn sù tiªu hao vÒ sinh lùc, tinh thÇn vµ c¬ b¾p cña ng­êi lao ®éng. Lao ®éng trõu t­îng lµ h×nh thøc lÞch sö x¸c ®Þnh cña con ng­êi trong ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. TÝnh hai mÆt cña lao ®éng lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp cña tÝnh hai mÆt cña hµng ho¸. NÕu lao ®éng cô thÓ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông th× lao ®éng trõu t­îng t¹o ra gi¸ trÞ cña hµng ho¸. Hµng ho¸, do ®ã lµ “sù thèng nhÊt m©u thuÉn” cña gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông. Gi¸ trÞ cña hµng ho¸ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng chi phÝ lao ®éng trung b×nh, ®iÓn h×nh ®èi víi tr×nh ®é lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi s¶n xuÊt hµng ho¸. Gi¸ trÞ trao ®æi (thÓ hiÖn ë tû lÖ trao ®æi thùc tÕ gi÷a c¸c hµng ho¸) lµ h×nh thøc bÒ ngoµi, lµ biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ trao ®æi tån t¹i d­íi hai h×nh th¸i lµ h×nh th¸i t­¬ng ®èi vµ h×nh th¸i ngang gi¸. C¸c h×nh th¸i nµy tr¶i qua nh÷ng sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh t­¬ng øng víi nhau. §Ønh cao cña sù ph¸t triÓn lµ tiÒn víi t­ c¸ch lµ d¹ng ph¸t triÓn cao cña h×nh thøc ngang gi¸ vµ gi¸ c¶ víi t­ c¸ch lµ d¹ng ph¸t triÓn cao cña h×nh th¸i t­¬ng ®èi. Do ®ã, gi¸ c¶ chØ lµ biÓu hiÖn tiÒn tÖ cña gi¸ trÞ. Nh­îc ®iÓm cña quan niÖm cò vÒ gi¸ trÞ. Môc ®Ých c¬ b¶n cña häc thuyÕt gi¸ trÞ cña C.Mac lµ trªn c¬ së nã x©y dùng häc thuyÕt gi¸ trÞ thÆng d­, tõ ®ã t×m ra quy luËt vËn ®éng c¬ b¶n cña chñ nghÜa t­ b¶n lµ tÝnh hai mÆt cña toµn bé c¸c hiÖn t­îng kinh tÕ x· héi diÔn ra trong nã. M¸c viÕt: “Môc ®Ých cuèi cïng cña t¸c phÈm cña t«i lµ v¹ch ra quy luËt vËn ®éng c¬ b¶n cña x· héi hiÖn ®¹i” (1). §ång thêi, «ng còng kh¼ng ®Þnh r»ng ®Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã ph¶i dùa vµo lý luËn vÒ tÝnh hai mÆt cña lao ®éng “B¶n chÊt hai mÆt nµy cña lao ®éng chøa ®ùng trong hµng ho¸ lÇn ®Çu tiªn ®­îc t«i chøng minh mét c¸ch cã phª ph¸n…®iÓm ®ã lµ xuÊt ph¸t ®iÓm ®Ó hiÓu kinh tÕ chÝnh trÞ…”(2). Ph¹m trï gi¸ trÞ Macxit kh«ng thÓ dïng lµm c¬ së ®Ó ph©n tÝch t¨ng tr­ëng v× nã kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc sù vËn ®éng cña c¶i theo thêi gian. Gi¸ trÞ vµ quy luËt gi¸ trÞ hiÓu theo c¸ch hiÓu cò kh«ng thÓ dïng lµm c¬ së ph©n tÝch sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng. ThËt vËy, néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ ph¸t biÓu trong häc thuyÕt gi¸ trÞ lµ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi trung b×nh ®Ó chÕ t¹o ra hµng ho¸: thêi gian nµy cã thÓ x¸c ®Þnh ®­îc sau khi s¶n xuÊt ra hµng ho¸ vµ kh«ng thay ®æi. §©y lµ ch­a kÓ gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè kh¸c nh­ quy m« thÞ tr­êng, chÊt l­îng s¶n phÈm, t©m lý ng­êi tiªu dïng… Víi ý nghÜa nµy th× nh×n chung trao ®æi kh«ng theo gi¸ trÞ chø kh«ng ph¶i ng­îc l¹i. Quy luËt gi¸ trÞ kh«ng cho phÐp gi¶i thÝch ®­îc sù phô thuéc cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµo toµn bé hÖ thèng c«ng nghÖ s¶n xuÊt cña x· héi nãi chung còng nh­ toµn bé hÖ thèng c«ng nghÖ cña nã. §èi víi lý luËn qu¸ tr×nh Macxit th«ng th­êng cßn tËp trung vµo mét sè ®iÒu sau ®©y: - Kh«ng cÇn dùa vµo ph¹m trï gi¸ trÞ, vµo quy luËt gi¸ trÞ vÉn cã thÓ x©y dùng ®­îc lý thuyÕt gi¸ cho phÐp c¾t nghÜa ®­îc c¸i hiÖn t­îng trong thùc tiÔn. V× thùc tÕ chØ cã gi¸ trÞ lµ tån t¹i nªn cÇn nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a gi¸ c¶ vµ c¸c ®¹i l­îng kh¸c lµ ®ñ. - Häc thuyÕt gi¸ trÞ Macxit qu¸ trõu t­îng, thuÇn lµ “m¸u x¸m”, do ®ã kh«ng thÓ ®i vµo cuéc sèng. - Häc thuyÕt gi¸ trÞ Macxit chØ ®óng cho thêi kú c¹nh tranh tù do v× chØ trong thêi kú ®ã trao ®æi míi ®­îc thùc hiÖn theo “c¸c quy luËt trung b×nh”, quy luËt tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n… Nh­ng ngµy nay, ng­êi ta kh«ng cßn trao ®æi theo thêi gian lao ®éng s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh… Häc thuyÕt gi¸ trÞ kh«ng cßn liªn quan g× ®Õn ®éc quyÒn nªn nã ®· trë nªn lçi thêi, l¹c hËu. 1.2.2. Quan ®iÓm míi vÒ quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt kinh tÕ c¨n b¶n cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ. D­íi chñ nghÜa x· héi, s¶n xuÊt hµng ho¸ cßn tån t¹i nªn còng cã sù ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ . 1.2.3. Quan ®iÓm kh¸c vÒ quy luËt gi¸ trÞ. C¬ chÕ thÞ tr­êng tù ®iÒu tiÕt lµ c¬ chÕ vËn ®éng cña hÖ thèng qui luËt, tr­íc hÕt lµ quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt “thèng so¸i” chi phèi c¬ chÕ thÞ tr­êng. Quy luËt gi¸ trÞ chi phèi c¸c quy luËt kh¸c, c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c chØ lµ biÓu hiÖn cña quy luËt gi¸ trÞ mµ th«i. Quy luËt gi¸ trÞ quyÕt ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸, dÞch vô, mµ gi¸ c¶ lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn nhÊt cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. Chç kh¸c nhau gi÷a häc thuyÕt kinh tÕ Mac víi kinh tÕ häc hiÖn ®¹i lµ ë chç nµy. Kinh tÕ häc ph­¬ng T©y qu¸ ®Ò cao quy luËt cung – cÇu. Hä coi quy luËt cung cÇu lµ quy luËt t¹o thÕ c©n b»ng s¶n xuÊt, chi phèi quyÕt ®Þnh gi¸ c¶. Ng­îc l¹i, Mac quan niÖm quy luËt cung – cÇu kh«ng quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®­îc. Mac chøng minh ngay c¶ khi cung cÇu c©n b»ng nhau gi¸ vÉn biÕn ®éng. Mac kh¼ng ®Þnh: “Dï gi¸ c¶ ®­îc ®iÒu tiÕt nh­ thÕ nµo th× quy luËt gi¸ trÞ vÉn chi phèi sù vËn ®éng cña chóng”(1). Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ lµ “s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt”. Trong kinh tÕ hµng ho¸, vÊn ®Ò quan träng lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®­îc hay kh«ng. §Ó hµng ho¸ cã b¸n ®­îc th× hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ®ã ph¶i phï hîp víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt, tøc lµ ph¶i phï hîp víi møc lao ®éng x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Trong trao ®æi hµng ho¸ còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt. Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®­îc khi l­îng gi¸ trÞ cña chóng ngang nhau. Theo nghÜa ®ã th× trao ®æi ph¶i theo nguyªn t¾c ngang gi¸. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t­îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, vµ gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Hµng ho¸ nµo mµ hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra nã nhiÒu th× gi¸ trÞ cña nã lín, do vËy gi¸ c¶ thÞ tr­êng sÏ cao vµ ng­îc l¹i. Ngoµi ra, gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo c¸c nh©n tè kh¸c nh­ quan hÖ cung cÇu, t×nh tr¹ng ®éc quyÒn trªn thÞ tr­êng. T¸c ®éng cña c¸c nh©n tè trªn lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã. CacMac gäi ®ã lµ vÎ ®Ñp cña quy luËt gi¸ trÞ. Trong vÎ ®Ñp nµy, gi¸ trÞ hµng ho¸ lµ trôc, gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng lªn xuèng xoay quanh trôc ®ã. §èi víi mçi hµng ho¸ riªng biÖt, gi¸ c¶ cña nã cã thÓ cao h¬n, thÊp h¬n hoÆc phï hîp víi gi¸ trÞ cña nã. Nh­ng cuèi cïng, tæng gi¸ c¶ phï hîp víi tæng gi¸ trÞ cña chóng. Ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ ho¹t ®éng trong c¸c h×nh th¸i x· héi kh¸c nhau, vµ trong hÖ thèng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña mçi h×nh th¸i ®ã, nã ®ãng mét vai trß phô thuéc – vai trß “phôc vô”. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t­îng. Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸. Gi¸ c¶ lµ sù biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ phô thuéc vµo gi¸ trÞ, v× gi¸ trÞ lµ c¬ së cña gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ngoµi sù phô thuéc vµo gi¸ trÞ hµng ho¸, gi¸ c¶ cßn phô thuéc vµo gi¸ trÞ cña tiÒn tÖ. Mèi quan hÖ thùc tÕ gi÷a gi¸ trÞ vµ gi¸ c¶ ®­îc thÓ hiÖn trong néi dung cña quy luËt gi¸ trÞ. S¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ®­îc thùc hiÖn theo gi¸ trÞ. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ gi¸ c¶ lu«n trïng víi gi¸ trÞ. Gi¸ c¶ chØ “xoay quanh” gi¸ trÞ mµ th«i. Tøc lµ, nh×n chung tû lÖ trao ®æi xÊp xØ b»ng tû lÖ gi÷a gi¸ trÞ cña c¸c hµng ho¸. Quy luËt gi¸ trÞ d­íi chñ nghÜa x· héi ®ßi hái viÖc trao ®æi hµng ho¸ ph¶i tiÕn hµnh trªn c¬ së gi¸ trÞ, tøc lµ ph¶i lÊy gi¸ trÞ x· héi ®Ó lµm c¬ së cña gi¸ c¶ hµng ho¸. §iÒu ®ã ®ßi hái gi¸ c¶ ph¶i ph¶n ¸nh ®óng ®¾n gi¸ trÞ x· héi. Tøc lµ tr­íc hÕt ph¶i bï ®¾p ®­îc chi phÝ s¶n xuÊt, chi phÝ lao ®éng vËt ho¸ còng nh­ lao ®éng sèng – theo nh÷ng ®Þnh møc kinh tÕ kü thuËt ®­îc x· héi thõa nhËn. PhÇn gi¸ trÞ do lao ®éng thÆng d­ s¸ng t¹o ra ®­îc ph©n phèi trong gi¸ c¶ d­íi h×nh thøc lîi nhuËn kh«ng chØ b¶o ®¶m lîi Ých riªng cña xÝ nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng xÝ nghiÖp mµ ph¶i b¶o ®¶m sù thèng nhÊt hµi hoµ gi÷a ba lîi Ých: lîi Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ vÇ lîi Ých c¸ nh©n cña ng­êi lao ®éng trong x· héi. Nh­ vËy, gi¸ c¶ cña mét hµng ho¸ kh«ng nhÊt ®Þnh ph¶i hoµn toµn nhÊt trÝ víi gi¸ trÞ c¸ biÖt hoÆc gi¸ trÞ x· héi cña hµng ho¸ ®ã. Gi¸ c¶ cã kh¶ n¨ng t¸ch rêi gi¸ trÞ hµng ho¸, nh­ng xÐt trªn toµn x· héi tæng gi¸ c¶ vÉn b»ng tæng gi¸ trÞ. 1.4.1. BiÓu hiÖn cña ho¹t ®éng quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn tù do c¹nh tranh. Trong giai ®o¹n nµy quy luËt gi¸ trÞ ®­îc biÓu hiÖn d­íi d¹ng tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. Tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n ®­îc h×nh thµnh dùa trªn: a, C¹nh tranh trong néi bé ngµnh. C¹nh tranh lµ h×nh thøc ®Êu tranh gay g¾t gi÷a nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ dùa trªn chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, nh»m giµnh dËt nh÷ng ®iÒu kiÖn cã lîi nhÊt vÒ s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. C¬ së cña c¹nh tranh lµ chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. ChÕ ®é nµy ®Î ra c¹nh tranh, chÌn Ðp lÉn nhau “C¸ lín nuèt c¸ bД. D­íi chñ nghÜa t­ b¶n do cã chÕ ®é chiÕm h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, cho nªn tÊt yÕu cã c¹nh tranh. Trong s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa tån t¹i hai lo¹i c¹nh tranh: c¹nh tranh trong néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh. C¹nh tranh trong néi bé ngµnh: lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c xÝ nghiÖp trong cïng mét ngµnh, cïng s¶n xuÊt ra mét lo¹i hµng ho¸ nh»m môc ®Ých tiªu thô hµng ho¸ cã lîi h¬n ®Ó thu lîi nhuËn siªu ng¹ch. BiÖn ph¸p c¹nh tranh: C¸c nhµ t­ b¶n th­êng xuyªn c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao cÊu t¹o h÷u c¬ cña t­ b¶n, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng nh»m lµm cho gi¸ trÞ c¸ biÖt cña hµng ho¸ xÝ nghiÖp s¶n xuÊt ra thÊp h¬n gi¸ trÞ x· héi ®Ó thu ®­îc lîi nhuËn siªu ng¹ch. KÕt qu¶ cña c¹nh tranh néi bé ngµnh lµ h×nh thµnh nªn gi¸ trÞ x· héi (gi¸ trÞ thÞ tr­êng) cña tõng lo¹i hµng ho¸. §iÒu kiÖn s¶n xuÊt trung b×nh trong mét ngµnh thay ®æi, kü thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn, tû suÊt lîi nhuËn gi¶m xuèng. Trong c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kh¸c nhau, do ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt (®iÒu kiÖn kü thuËt, tæ chøc s¶n xuÊt, tr×nh ®é tay nghÒ …) kh¸c nhau, cho nªn hµng ho¸ cã gi¸ trÞ c¸ biÖt kh¸c nhau, nh­ng trªn thÞ tr­êng c¸c hµng ho¸ ®Òu ph¶i b¸n theo mét gi¸ trÞ thèng nhÊt, b¸n theo gi¸ trÞ thÞ tr­êng. VËy gi¸ trÞ thÞ tr­êng lµ g× ? CacMac gi¶ thÝch nh­ sau: “ Mét mÆt ph¶i coi gi¸ trÞ thÞ tr­êng lµ gi¸ trÞ b×nh qu©n cña nh÷ng hµng ho¸ ®­îc s¶n xuÊt ra trong ®iÒu kiÖn trung b×nh cña khu vùc s¶n xuÊt ®ã vµ chiÕm mét khèi l­îng lín trong nh÷ng s¶n phÈm cña khu vùc nµy”(1) b, C¹nh tranh g÷a c¸c ngµnh · C¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh: lµ sù c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh t­ b¶n kinh doanh trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau, nh»m môc ®Ých t×m n¬i ®Çu t­ cã lîi h¬n. · BiÖn ph¸p c¹nh tranh: T­ do di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, tøc lµ tù ph¸t ph©n phèi t­ b¶n (c vµ m) vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. KÕt qu¶ cña cuéc c¹nh tranh nµy lµ h×nh thµnh dÇn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ trÞ s¶n xuÊt. Do hiÖn t­îng di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c, lµm cho ngµnh cã cung (hµng ho¸) lín h¬n cÇu (hµng ho¸) vµ gi¸ c¶ gi¶m xuèng, cßn ngµnh cã cÇu (hµng ho¸) lín h¬n cung (hµng ho¸) th× gi¸ c¶ t¨ng lªn. Sù tù do di chuyÓn t­ b¶n tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c lµm thay ®æi tû suÊt lîi nhuËn c¸ biÖt vèn cã cña c¸c ngµnh. KÕt qu¶ lµ h×nh thµnh nªn tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n - tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n lµ tû sè tÝnh theo % gi÷a tæng gi¸ trÞ thÆng d­ trong x· héi t­ b¶n vµ tæng t­ b¶n x· héi ®· ®Çu t­ vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc, c¸c ngµnh cña nÒn s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa. 1.4.1.2. Sù chuyÓn ho¸ cña gi¸ trÞ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Cïng víi sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, gi¸ trÞ hµng ho¸ chuyÓn ho¸ thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt. Gi¸ c¶ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ b»ng chi phÝ s¶n xuÊt cña hµng ho¸ céng víi lîi nhuËn b×nh qu©n (gi¸ c¶ s¶n xuÊt = k + p ). TiÒn ®Ò cña gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù h×nh thµnh tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n. §iÒu kiÖn ®Ó gi¸ trÞ biÕn thµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt gåm cã: ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ t­ b¶n chñ nghÜa ph¸t triÓn; sù liªn hÖ réng r·i gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt, quan hÖ tÝn dông ph¸t triÓn, t­ b¶n tù do di chuyÓn tõ ngµnh nµy sang ngµnh kh¸c. Tr­íc ®©y, khi ch­a xuÊt hiÖn ph¹m trï gi¸ c¶ s¶n xuÊt th× gi¸ c¶ hµng ho¸ xoay quanh gi¸ trÞ hµng ho¸. Giê ®©y, gi¸ c¶ cña hµng ho¸ l¹i xoay quanh gi¸ c¶ cña s¶n xuÊt. VÒ mÆt l­îng, ë mçi ngµnh gi¸ c¶ s¶n xuÊt vµ gi¸ trÞ cã thÓ kh«ng b»ng nhau, nh­ng trong toµn x· héi th× gi¸ c¶ s¶n xuÊt b»ng tæng gi¸ trÞ hµng ho¸. ChÝnh trong mèi quan hÖ nµy gi¸ trÞ vÉn lµ c¬ së, néi dung bªn trong cña gi¸ c¶ s¶n xuÊt, gi¸ c¶ thÞ tr­êng. Thùc chÊt cña quy luËt gi¸ c¶ s¶n xuÊt lµ sù biÓu hiÖn ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong thêi kú tù do c¹nh tranh cña chñ nghÜa t­ b¶n. 1.4.2. BiÓu hiÖn ho ¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ trong ®iÒu kiÖn ®éc quyÒn. Do t­ b¶n ®éc quyÒn nhÊt lµ t­ b¶n tµi chÝnh, gi÷ vÞ trÝ thèng trÞ trong s¶n xuÊt vµ l­u th«ng nªn nã cã thÓ kh«ng chØ sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p s¶n xuÊt gi¸ trÞ thÆng d­, c¹nh tranh, tû suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n, lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt vèn lµ nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ quen thuéc trong giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n tù do c¹nh tranh mµ nã sö dông ph­¬ng ph¸p c­ìng bøc siªu kinh tÕ ®Ó thu lîi nhuËn cao – lîi nhuËn ®éc quyÒn. Lîi nhuËn ®éc quyÒn lµ mét h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ thÆng d­, h×nh thµnh trong giai ®o¹n chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn. Song song víi viÖc h×nh thµnh lîi nhuËn ®éc quyÒn, c¸c tæ chøc ®éc quyÒn kh«ng b¸n hµng theo gi¸ c¶ s¶n xuÊt, mµ b¸n theo gi¸ c¶ ®éc quyÒn (mÆc dï lîi nhuËn b×nh qu©n vµ gi¸ c¶ s¶n xuÊt kh«ng mÊt ®i v× c¹nh tranh tù do vÉn tån t¹i). Gi¸ c¶ ®éc quyÒn lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ hµng ho¸ trong giai ®o¹n ®éc quyÒn. Nã bao gåm chi phÝ s¶n xuÊt céng víi lîi nhuËn ®éc quyÒn. Th«ng th­êng c¸c tæ chøc ®éc quyÒn b¸n hµng ho¸ víi gi¸ c¶ cao h¬n gi¸ trÞ hµng ho¸; cßn khi mua hµng ho¸ cña xÝ nghiÖp kh«ng ®éc quyÒn, cña ng­êi s¶n xuÊt nhá trong n­íc vµ n­íc ngoµi th× gi¸ c¶ th­êng thÊp h¬n gi¸ trÞ. Th«ng qua c¬ chÕ mua b¸n theo c¬ chÕ ®éc quyÒn c¸c tæ chøc ®éc quyÒn thu ®­îc lîi nhuËn ®éc quyÒn cao. ViÖc c¸c tæ chøc ®éc quyÒn mua b¸n theo gi¸ c¶ ®éc quyÒn ®Ó thu lîi nhuËn ®éc quyÒn xÐt vÒ thùc ch¾t chØ lµ sù biÓu hiÖn míi, cao h¬n, nã kh«ng lµm gi¶m hiÖu lùc cña lý luËn gi¸ trÞ vµ lý luËn gi¸ trÞ thÆng d­, nÕu chóng ta ®Æt nã trong sù c¹nh tranh, ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vµ ®Æt nã trong c¸c mèi quan hÖ trong vµ ngoµi n­íc mµ c¸c tæ chøc ®éc quyÒn cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt vµ kinh doanh. 1.4.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ quy luËt gi¸ trÞ trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam. ChuyÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ yªu cÇu to lín cña ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ ë mét n­íc tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi tõ nÒn s¶n xuÊt nhá. §Æc ®iÓm lín nhÊt cña n­íc ta lµ nÒn kinh tÕ ®ang vËn ®éng tõ nÒn s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa. VÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ ë n­íc ta nh»m ®¸p øng quan hÖ ph©n c«ng hîp t¸c quèc tÕ nµy lµ ph¶i quy ho¹ch l¹i, s¶n xuÊt, kÕ ho¹ch ho¸ chÆt chÏ, tËp trung vµo nh÷ng träng ®iÓm ®Ó t¹o nguån hµng tham gia vµo sù ph©n c«ng vµ gi¶i quyÕt nhu cÇu trong n­íc. Sù hîp t¸c vÒ mÆt kÕ ho¹ch do vËy cã tÇm quan träng ®Æc biÖt trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ ë n­íc ta. Ph¸t huy t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, h¹n chÕ t¸c ®éng cña c¸c quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ kh«ng x· héi chñ nghÜa lµ yÒu cÇu cña chÝnh s¸ch gi¸ c¶ vµ qu¶n lý thÞ tr­êng ë n­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é. Trong thêi kú nµy do tån t¹i ba lo¹i quan hÖ s¶n xuÊt nªn tån t¹i ba lo¹i s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ quy luËt cña s¶n xuÊt hµng ho¸ quy luËt gi¸ trÞ tån t¹i trong c¶ ba lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã. Tuy nhiªn, nh­ sù ph©n tÝch ë trªn ®©y, quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ ®ã cã cïng mét néi dung, ph­¬ng thøc vµ ph¹m vi ho¹t ®éng kh¸c nhau, trong s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n, quy luËt gi¸ trÞ cã yªu cÇu lµ b¶o ®¶m lîi Ých c¸ nh©n ng­êi lao ®éng riªng biÖt, trong s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa quy luËt gi¸ trÞ cã yªu cÇu mang l¹i gi¸ trÞ thÆng d­ cµng nhiÒu cµng tèt cho nhµ t­ b¶n. Trong s¶n xuÊt hµng ho¸ x· héi chñ nghÜa: lîi Ých x· héi, lîi Ých tËp thÓ vµ lîi Ých ng­êi lao ®éng lµm chñ x· héi, g¾n liÒn víi cuéc ®Êu tranh gi÷a ba lo¹i h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ cã c«ng cuéc ®Êu tranh gi÷a c¸c quy luËt gi¸ trÞ. §ã lµ cuéc ®Êu tranh vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng ®· lµm n¶y sinh hai khuynh h­íng ph¸t triÓn: æn ®Þnh vµ rèi lo¹n, cã kÕ ho¹ch vµ v« chÝnh phñ, x· héi chñ nghÜa vµ t­ b¶n chñ nghÜa. VÊn ®Ò ®Æt ra cÇn ph¶i vËn dông quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ nghÜa, h¹n chÕ vµ h­íng dÉn quy luËt gi¸ trÞ trong hai thµnh phÇn kinh tÕ phi x· héi chñ nghÜa. 1.5. VÞ trÝ vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ trong kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. Sù ph©n tÝch trªn ®· x¸c ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ trong nÒn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa cã néi dung c¨n b¶n kh¸c víi quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c nÒn kinh tÕ hµng ho¸ tr­íc nã, kh¼ng ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt gi¸ trÞ cña kinh tÕ x· héi chñ nghÜa tiÕn bé h÷u c¬ víi c¸c quy luËt gi¸ trÞ kinh tÕ kh¸c trong hÖ thèng quy luËt kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi “ trong chñ nghÜa x· héi, d­íi sù thèng trÞ cña chÕ ®é c«ng h÷u x· héi chñ nghÜa t­ liÖu s¶n xuÊt, quy luËt gi¸ trÞ biÓu hiÖn cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa gi÷a ng­êi vµ ng­êi ho¹t ®éng trong hÖ thèng quy luËt kinh tÕ cña chñ nghÜa x· héi, trong mèi liªn hÖ lÉn nhau gi÷a c¸c quy luËt ®ã vµ ®­îc sö dông ®Ó qu¶n lý cã kÕ ho¹ch nÒn s¶n xuÊt”(1). Sù kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ ®ã cña quy luËt gi¸ trÞ kh«ng cã nghÜa lµ thõa nhËn chñ nghÜa x· héi míi cã quy luËt gi¸ trÞ, kh«ng ghÐp quy luËt gi¸ trÞ vµo nhãm quy luËt ®Æc thï cña chñ nghÜa x· héi vµ còng kh«ng phñ ®Þnh quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, r»ng quy luËt gi¸ trÞ tån t¹i trong nhiÒu ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi kh¸c nhau. Quy luËt gi¸ trÞ lµ quy luËt cña kinh tÕ hµng ho¸ nªn quy luËt gi¸ trÞ vÉn tån t¹i trong x· héi chñ nghÜa ë ®ã vÉn tån t¹i kinh tÕ hµng ho¸. XÐt theo gãc ®é nµy, quy luËt gi¸ trÞ lµ mét quy luËt chung tån t¹i trong nhiÒu ph­¬ng thøc v× lµ quy luËt chung, quy luËt gi¸ trÞ d­íi chñ nghÜa x· héi cã nh÷ng néi dung chung gièng víi nh÷ng quy luËt gi¸ trÞ trong c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tr­íc ®ã. §ång thêi phÐp biÖn chøng vÒ c¸i riªng lµ c¸i toµn thÓ, c¸i chung lµ c¸i bé phËn, c¸i chung n»m trong c¸i riªng l¹i cho phÐp kh¼ng ®Þnh r»ng quy luËt gi¸ trÞ d­íi chñ nghÜa x· héi l¹i lµ mét toµn thÓ võa chøa ®ùng nh÷ng néi dung gièng nhau cña c¸c quy luËt gi¸ trÞ tr­íc ®ã, võa chøa ®ùng nh÷ng néi dung riªng ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Nh­ vËy, quy luËt gi¸ trÞ trong chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i lµ sù t¸i hiÖn nguyªn vÑn cña quy luËt gi¸ trÞ mµ lµ mét quy luËt kh¸c, quy luËt gi¸ trÞ cña kinh tÕ hµng ho¸ x· héi chñ nghÜa, quy luËt chñ nghÜa x· héi. §èi víi s¶n xuÊt x· héi quy luËt gi¸ trÞ ®­îc thÓ hiÖn: TÝnh to¸n kinh tÕ ®Ó bè trÝ lùc l­îng s¶n xuÊt trong c¶ n­íc nh»m thùc hiÖn tèt nhÊt yªu cÇu cña quy luËt ph¸t triÓn kinh tÕ cã kÕ ho¹ch. Quy ®Þnh c¸c c©n ®èi kh«ng c¬ b¶n, t¸c ®éng ®Õn viÖc hoµn thiÖn c¸c c©n ®èi c¬ b¶n vµ ®Õn sù h×nh thµnh c¸c c©n ®èi kh¸c trong nÒn kinh tÕ. Quy ®Þnh c¸c ph­¬ng ¸n kinh tÕ tèi ­u trong thùc hiÖn yªu cÇu c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c. Quy ®Þnh c¸c ph­¬ng tiÖn kinh tÕ kÝch thÝch n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt vµ chÊt l­îng s¶n phÈm. Quy luËt gi¸ trÞ t¸c ®éng m¹nh ®Õn ph©n phèi x· héi chñ nghÜa, ph©n phèi theo lao ®éng lµ quy luËt cña chñ nghÜa x· héi, lµ ph­¬ng thøc c¬ b¶n ®Ó kÕt hîp hµi hoµ gi÷a c¸c lîi Ých trong x· héi x· héi chñ nghÜa. L­u th«ng hµng ho¸ d­íi chñ nghÜa x· héi ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch cã kÕ ho¹ch nh»m thùc hiÖn yªu cÇu quy luËt gi¸ trÞ c¬ b¶n cña chñ nghÜa x· héi. Quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt tiªu dïng x· héi mét c¸ch râ rÖt vµ d­íi h×nh th¸i gi¸ b¸n lÎ, trë thµnh c«ng cô ®Ó nhµ n­íc x· héi chñ nghÜa thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiªu dïng phï hîp víi ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt tõng thêi kú. T¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ còng nh­ c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸c cña chñ nghÜa x· héi ®Òu tuú thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, møc ®é hoµn thiÖn cña quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa, vµo kh¶ n¨ng nhËn thøc, vËn dông vµ kh¶ n¨ng tæ chøc c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ thùc hiÖn cña nhµ n­íc, vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn x· héi vµ c¶ nh÷ng yÕu tè phi kinh tÕ. Do ®­îc x· héi chñ nghÜa nhËn thøc vµ vËn dông mét c¸ch tù gi¸c, cho nªn t¸c ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®èi víi sù ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa kh«ng g¾n liÒn h÷u c¬ víi sù ph©n ho¸ giÇu nghÌo cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸. 1.6. Quy luËt gi¸ trÞ vµ sù vËn dông cña nã ®èi víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi. 1.6.1. C¸c nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp míi (NIEs) Ch©u ¸. C¸c n­íc NIEs Ch©u ¸ nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn, chØ cã lùc l­îng lao ®éng ®«ng ®¶o vµ gi¸ rÎ lµm lîi thÕ so s¸nh khi më ®Çu ch­¬ng tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, ®· giµnh ®­îc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®¸ng kh©m phôc. §Ó ®¹t tíi nh÷ng tiªu chÝ cña x· héi tr­ëng thµnh vÒ kü thuËt (theo c¸ch ph©n lo¹i 5 giai ®o¹n trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ W.W.Rostow). C¸c n­íc nµy chØ ®i mét chÆng ®­êng kho¶ng 30 n¨m, rót ng¾n h¬n 60 n¨m cña NhËt b¶n vµ cµng rót ng¾n h¬n víi 100 n¨m cña n­íc Anh. Ph¸t triÓn rót ng¾n trë thµnh ®Æc tr­ng cña NIEs Ch©u ¸ vµ lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng bëi c¸c yÕu tè bªn trong còng nh­ bªn ngoµi. XÐt vÒ møc ®é ®« thÞ ho¸, chóng ta thÊy râ c¸c n­íc NIEs Ch©u ¸ ngay tõ ®Çu ®· vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cïng víi thêi gian hä hiÓu râ h¬n nh÷ng quy luËt kinh tÕ chi phèi qu¸ tr×nh vËn ®éng ®ã vµ c¸c chÝnh s¸ch ®Ò ra ®Òu chøng tá hä rÊt t«n träng c¸c quy luËt kh¸ch quan, t«n träng lîi Ých c¸ nh©n vµ d©n téc. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ sù h×nh thµnh mét thÞ tr­êng trong n­íc ®Çy ®ñ ch­a lµm hä tho¶ m·n. Hä më cöa v­¬n ra thÕ giíi h¬n lµ chØ tr«ng cËy vµo nhu cÇu néi ®Þa, tranh thñ nh÷ng c¬ héi cã thÓ ®Ó hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng trªn quy m« quèc tÕ ®Ó ®i xa vµ ®i nhanh. Cóng víi viÖc t«n träng nh÷ng quy luËt kh¸ch quan cña c¬ chÕ thÞ tr­êng, x©y dùng nÒn kinh tÕ më cöa m¹nh mÏ lµ nh÷ng ®iÒu kh¸c biÖt mµ nhiÒu n­íc thuéc ®Þa thÕ giíi th­ ba ch­a lµm hoÆc kh«ng lµm ®­îc. 1.6.2. C¸c n­íc §«ng ¸. Trong nh÷ng thËp kû gÇn ®©y, §«ng ¸, mét khu vùc nghÌo tµi nguyªn thiªn nhiªn, xuÊt ph¸t ban ®Çu tõ mét nÒn kinh tÕ bÞ thÊt b¹i, bÞ chiÕm ®ãng hay thuéc ®Þa, l¹c hËu, ®· t¹o ra mét sù ph¸t triÓn “thÇn kú” vµ rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ sau vµi ba thËp kû 80 víi Anh gÇn hai thÕ kû, Mü h¬n mét thÕ kû. T¹i sao khu vùc l¹i lµm ®­îc ®iÒu kú diÖu ®ã? §· cã nhiÒu kiÕn gi¶i rÊt kh¸c nhau vÒ vÊn ®Ò nµy. Theo chóng t«i, ph¶i ch¨ng c¸c n­íc nµy, mÆc dï cã kh¸c nhau vÒ møc ®é, song ®· tËp trung ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng më cöa d­íi sù ®iÒu tiÕt cña mét Nhµ n­íc m¹nh, v× môc tiªu chung lµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. ViÖc m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng §«ng ¸ cã phï hîp víi n­íc ta hay kh«ng cßn lµ ®iÒu ph¶i bµn song trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu, tiÕp thu m« h×nh nµy thiÕt nghÜ cÇn h­íng mét sè ®iÓm: Kh«ng nªn tuyÖt ®èi ho¸ m« h×nh ph¸t triÓn, mçi quèc gia cã b­íc ®i riªng cña m×nh, mçi giai ®o¹n ®Òu cã ®Æc thï riªng. Do ®ã, häc tËp mét quèc gia kh¸c, mét m« h×nh ph¸t triÓn nµo ®ã chØ nªn häc ë nh÷ng nÐt ®¹i c­¬ng, cho dï ®ã lµ mét m« h×nh tá ra rÊt thµnh c«ng trong thùc tÕ vµ ph¶i biÕt vËn dông cã chän läc vµo hoµn c¶nh cô thÓ cña m×nh. Hoµn toµn kh«ng cã nh÷ng “c«ng thøc” chÝnh x¸c chø kh«ng nãi ®Õn mét “ch×a kho¸” duy nhÊt, v¹n n¨ng cho ph¸t triÓn. Ngay c¶ nh÷ng chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc vÒ c¬ b¶n lµ ®óng, lµ kh«n ngoan còng chØ ph¸t huy t¸c dông ®­îc khi chóng ®øng ë ®©u ®ã trªn mét d¶i hµnh ®éng cã thÓ. Song ®Ó t×m ra ®­îc vÞ trÝ ®óng cña nh÷ng chÝnh s¸ch vµ nh÷ng chiÕn l­îc ®ã, chóng ta ph¶i dùa vµo nh÷ng quy luËt kinh tÕ. §Ó phôc tïng ®­îc c¸c quy luËt kinh tÕ ®ã, viÖc ®Çu tiªn lµ ph¶i x¸c ®Þnh ®­îc kh¶ n¨ng cã thùc cña m×nh lµ g×, cã lµm ®­îc kh«ng. Trong qu¸ tr×nh hµnh ®éng, tÝn hiÖu ph¶n øng cña thÞ tr­êng, vèn lµ biÓu hiÖn cña “c¸c quy luËt kinh tÕ” sÏ b¶o cho chóng ta biÕt chóng ta cã thÓ hµnh ®éng ®óng hay kh«ng vµ chóng ta nªn ®i theo h­íng nµo. 1.6.3. PhÐp l¹ kinh tÕ NhËt B¶n. MÆc dï ®· cã nhiÒu Ên phÈm vÒ NhËt B¶n, nh­ng cho ®Õn nay vÉn ch­a cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt nh÷ng nguyªn nhan cña sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®Æc biÖt nµy. NhiÒu nhµ nghiªn cøu ®· l­u ý tíi c¸c nh©n tè kh¸c nhau cña sù ph¸t triÓn sau chiÕn tranh cña n­íc NhËt. C¸c giai ®o¹n “ thÇn kú “ cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n th­êng lµ kÕt qu¶ cña viÖc ChÝnh phñ x¸c ®Þnh mét môc tiªu quèc gia thèng nhÊt, ph¸t triÓn mét c¬ së h¹ tÇng toµn quèc nh­ mét c¬ së h¹ tÇng cho sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Lu«n duy tr× mét quan ®iÓm h­íng ngo¹i ®èi víi c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ… Sù thËt ng©y th¬ nÕu cho r»ng c¸c chiÕn l­îc kinh tÕ cña NhËt B¶n cã thÓ ®­îc chuyÓn giao nguyªn xi cho bÊt cø n­íc nµo kh¸c – dï ng­êi ta cã thÓ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c nh÷ng nh©n tè nµo ®ãng gãp chñ yÕu vµo thµnh c«ng cña NhËt B¶n. TÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nh­ nh÷ng kh¸c biÖt v¨n ho¸, sù s½n cã vÒ nguån lùc, nh÷ng c©n nh¾c vÒ chÝnh trÞ vµ hoµn c¶nh lÞch sö ®Òu ph¶i ®­îc tÝnh ®Õn. Song nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ kinh nghiÖm cña NhËt B¶n kh«ng cã mét bµi häc nµo cho c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn ngµy nay. Nh÷ng chiÕn l­îc lín nh­ t¨ng tr­ëng h­íng vµo xuÊt khÈu vµ sù hîp t¸c gi÷a c¸c khu vùc c«ng céng vµ t­ nh©n lµ nh÷ng bµi häc kh¶ thi vµ høa hÑn ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸. C._.