Quản trị rủi ro tronh thanh toán quốc tế tại Sở Giao dịch Ngân hàng thương mại cổ phần ngoại thương - Vietcombank

, hoạt động kinh tế đối ngoại nói riêng ngày càng mở rộng. Sự giao lưu buôn bán hàng hoá giữa các quốc gia khác nhau với khối lượng ngày một lớn đã đòi hỏi qúa trình thị trường hàng hoá xuất nhập khẩu phải nhanh chóng thuận tiện cho các bên. Góp phần vào sự phát triển đó là sự đóng góp không nhỏ của ngành ngân hàng. Các ngân hàng thương mại (NHTM) đóng vai trò cầu nối quan trọng trong thanh toán xuất nhập khẩu, trong việc thu hút đầu tư nước ngoài vào Việt Nam, cung cấp dịch vụ chất lượng cao cho các đối tác nước ngoài góp phần thúc đẩy kinh tế đối ngoại. Trong năm qua SGD Vietcombank đã không ngừng đổi mới và nâng cao các nghiệp vụ thanh toán của mình để phục vụ tốt cho khách hàng, đáp ứng nhu cầu thanh toán hàng hoá xuất nhập khẩu của khách hàng. Cùng với chính sách kinh tế đối ngoại ngày càng mở rộng, thông thoáng của Chính phủ, hoạt động xuất nhập khẩu ngày càng phát triển. Do đó, các hình thức thanh toán quốc tế ngày càng được phát triển và hoàn thiện. Tuy vậy hoạt động kinh doanh của Ngân hàng luôn tiềm ẩn những rủi ro, đặc biệt là nhiều rủi ro trong thanh toán xuất nhập khẩu. Hoạt động kinh doanh đối ngoại có ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín, sự tín nhiệm của bạn bè quốc tế dành cho các ngân hàng, các doanh nghiệp Việt Nam. Mặc dù đã nhận thức được tầm quan trọng của hoạt động ngân hàng trong quá trình hội nhập và phát triển kinh tế nhưng hiện nay hầu hết các ngân hàng Việt Nam còn lúng túng trong quá trình xử lý rủi ro trong quá trình hoạt động kinh doanh, đặc biệt là hoạt động thanh toán xuất khẩu. Nhận thấy tầm quan trọng của vấn đề, em muốn đi sâu nghiên cứu đề tài “ Tăng cường quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại Sở giao dịch Vietcombank” để làm khóa luận tốt nghiệp. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1 Mục đích nghiên cứu Đánh giá thực trạng hoạt động quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank trong giai đoạn 2005 – 2008, qua đó đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế tại SGD trong những năm tiếp theo. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa những vấn đề lý luận cơ bản về rủi ro và quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế đồng thời luận giải sự cần thiết phải tăng cường quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế ở các ngân hàng thương mại Việt Nam. Tập trung phân tích thực trạng rủi ro và công tác quản trị rủi ro trong thanh toán xuất khẩu theo các phương thức thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank trong giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2008: phương thức thanh toán chuyển tiền bằng điện, phương thức thanh toán nhờ thu chứng từ, phương thức thanh toán tín dụng chứng từ. Qua đó rút ra những ưu điểm, hạn chế, đồng thời phân tích các nguyên nhân của các hạn chế đó. Đề xuất định hướng và các giải pháp nâng cao năng lực quản trị rủi ro nhằm hạn chế rủi ro trong hoạt động thanh toán xuất khẩu tại SGD Vietcombank. Đồng thời đề xuất một số kiến nghị đối với Chính phủ và các bộ ngành có liên quan, với Ngân hàng nhà nước Việt Nam và với Vietcombank. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank. Phạm vi nghiên cứu Các rủi ro phân tích là các rủi ro đối với nhà kinh doanh xuất khẩu phát sinh từ các phương thức thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank trong giai đoạn từ năm 2005 – 2008. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, kết cấu chính của khóa luận gồm có 3 chương: Chương 1: Lý luận về quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại các ngân hàng thương mại. Chương 2: Thực trạng quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank. Chương 3: Phương hướng và giải pháp nhằm tăng cường quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank. Sau đây là nội dung của từng chương của khóa luận. CHƯƠNG I LÝ LUẬN CHUNG VỀ QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ Thế giới của chúng ta luôn phải đối mặt với một số sự kiện bất lợi, đó là những nguy hiểm bất trắc (trong tự nhiên cũng như trong mọi lĩnh vực của đời sống, tinh thần, chính trị, xã hội, lao động và sản xuất kinh doanh…) nằm ngoài sự mong đợi, luôn rình rập đe dọa con người. Hoạt động kinh doanh xuất nhập khẩu ngày càng phát triển, theo đó quá trình thanh toán của các cá nhân và doanh nghiệp ngày càng phức tạp, tạo ra những nguy cơ bất định rất cao đến các bên tham gia vào quá trình thanh toán. Trong xu thế hội nhập ngày càng cao đó, các ngân hàng thương mại được coi như là một trung gian có vai trò lưu thông dòng tiền thanh toán giữa các bên, làm giảm bớt khó khăn về trở ngại địa lý. Mỗi quyết định thanh toán đều kèm theo nó là những rủi ro không lường trước được. Vậy rủi ro là gì? Công tác quản trị rủi ro bao gồm những nội dung gì và tại sao lại phải quản trị rủi ro? Trong chương này chúng ta sẽ hệ thống những vấn đề lý luận chung về rủi ro và quản trị rủi ro nhằm làm rõ sự cần thiết phải quản trị rủi ro trong hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Cụ thể chúng ta sẽ nghiên cứu các nội dung chính sau:(1.1) Khái quát về hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTM, (1.2) Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTM, (1.3) Quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTM. Sau đây là nội dung cụ thể của từng vấn đề: 1.1 KHÁI QUÁT VỀ HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA CÁC NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI (NHTM) 1.1.1 Khái niệm và bản chất hoạt động thanh toán quốc tế 1.1.1.1 Khái niệm Thanh toán quốc tế là việc chi trả bằng tiền liên quan đến mua bán dịch vụ - hàng hóa, cung ứng lao vụ giữa các tổ chức hoặc cá nhân của nước này với nước khác thông qua quan hệ giữa các ngân hàng của các nước có liên quan. Thanh toán quốc tế là hoạt động cơ bản nhất và giữ vai trò quan trọng trong hoạt động kinh doanh đối ngoại của các NHTM mà ngày nay nó được gọi là một bộ phận quan trọng trong nghiệp vụ ngân hàng quốc tế của các NHTM. 1.1.1.2 Bản chất hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTm Nghiệp vụ thanh toán quốc tế chỉ được tiến hành trong những điều kiện và môi trường kinh doanh nhất định. Một là, nghiệp vụ TTQT vận dụng tổng hợp các điều kiện TTQT. Trong quan hệ thanh toán giữa các nước vấn đề quyền lợi và nghĩa vụ giữa các bên phải được giải quyết và quy định thành những điều kiện gọi là điều kiện TTQT. Các điều kiện này thể hiện trong các điều khoản thanh toán của hiệp định thương mại, hiệp định trả tiền, hợp đồng ngoại thương ký kết giữa người mua. Các điều kiện đó là: Điều kiện về tiền tệ, Điều kiện về địa điểm, Điều kiện về thời gian, Điều kiện về phương thức thanh toán. Các điều kiện trên khi được vận dụng một cách hợp lý sẽ đạt được hiệu quả về kinh tế, tránh được những rủi ro, tổn thất cho các bên áp dụng. Trong các điều kiện TTQT thì điều kiện về phương thức thanh toán quốc tế là điều kiện quan trọng nhất đối với hoạt động TTQT của NHTM, vì vậy luận án sẽ tập trung chủ yếu nghiên cứu về điều kiện này và phân tích rủi ro trong khi thực hiện các phương thức đó. Hai là, nghiệp vụ TTQT giữ mối quan hệ mật thiết với các nghiệp vụ Ngân hàng quốc tế quan trọng khác. - Với nghiệp vụ kinh doanh ngoại tệ: nhằm phục vụ nhu cầu TTQT bằng các loại ngoại tệ khác nhau, hạn chế rủi ro hối đoái trong thanh toán và kinh doanh của khách hàng và cũng nhằm mục đích kinh doanh vì lợi nhuận của ngân hàng. - Với hoạt động tài trợ ngoại thương: nhằm hỗ trợ nguồn tài chính cho khách hàng xuất nhập khẩu trong quá trình thực hiện TTQT. - Với các nghiệp vụ bảo hiểm rủi ro: như thông tin tín dụng, bảo lãnh ngân hàng… - Chỉ khi mạng lưới các chi nhánh ngân hàng tại nước ngoài và các ngân hàng đại lý rộng khắp thì hoạt động TTQT của NHTM mới thực sự được tiến hành và phát triển. Tất cả các nghiệp vụ này chính là nghiệp vụ ngân hàng quốc tế, nó liên quan trực tiếp đến Thương mại quốc tế, đầu tư và du lịch mà trong những năm gần đây đã phát triển một cách lạ thường với các hình thức dịch vụ được bộ phận quốc tế của NHTM cung cấp, nghiệp vụ ngân hàng quốc tế được nhắc đến như là một ngân hàng nằm trong một ngân hàng, trên thực tế nó hoạt động nhằm mở rộng phạm vi hoạt động nghiệp vụ ngân hàng đối nội. Ba là, nghiệp vụ TTQT có mối quan hệ với các hoạt động kinh doanh của NHTM. Đó là mối quan hệ chặt chẽ với chính sách tiền tệ tín dụng, chế độ quản lý ngoại hối của mỗi quốc gia. Đồng thời việc tổ chức, quản lý và thực hiện nghiệp vụ TTQT phải dựa trên cơ sở các luật lệ, tập quán quốc gia, các quy ước quốc tế, hiệp định thương mại giữa các nước. Do vậy ở mỗi giai đoạn lịch sử, sự phát triển kinh tế thế giới nói chung, của mỗi quốc gia nói riêng, hoạt động TTQT cũng mang sắc thái và dặc trưng riêng. 1.1.2 Vai trò của hoạt động thanh toán quốc tế Xuất phát từ nhu cầu tất yếu của quá trình phát triển kinh tế, các doanh nghiệp luôn luôn có xu hướng mở rộng thị trường của mình ra bên ngoài, từ đó hình thành các quan hệ kinh tế đối ngoại giữa các nước khác nhau. Mỗi nước có sự khác nhau về chế độ chính trị, môi trường pháp luật, phong tục tập quán cũng như khoảng cách địa lý, bên cạnh đó còn có những bất đồng về ngôn ngữ, tiềm lực tài chính của các đối tác và hệ thống tiền tệ khác nhau khiến cho quan hệ mua bán thanh toán giữa các nước rất phức tạp và thường xuyên xảy ra rủi ro bất trắc. Để giải quyết những vướng mắc này cần có một trung gian tài chính đứng ra đảm bảo quyền lợi cho cả hai bên và Ngân hàng thương mại với hoạt động thanh toán quốc tế của mình đã đáp ứng được đòi hỏi đó. Hoạt động thanh toán quốc tế của Ngân hàng thương mại là một mắt xích không thể thiếu được trong toàn bộ dây chuyền thực hiện một hợp đồng ngoại thương. Thực hiện tốt vai trò trung gian thanh toán của mình trong hoạt động thanh toán quốc tế, Ngân hàng thương mại đã đóng góp rất nhiều cho khách hàng, cho nền kinh tế cũng như cho chính bản thân Ngân hàng thương mại. 1.1.2.1 Đối với nền kinh tế Thanh toán quốc tế là chiếc cầu nối liền giữa các quốc gia trong hoạt động kinh tế đối ngoại. Thanh toán quốc tế tạo điều kiện thúc đẩy hoạt động ngoại thương phát triển. Đẩy mạnh quá trình sản xuất lưu thông hàng hóa, tăng nhanh tốc độ chu chuyển của vốn, góp phần phát triển kinh tế. Hoạt động thanh toán quốc tế làm tăng khối lượng thanh toán không dung tiền mặt trong nền kinh tế, giảm bớt các chi phí trung giạn, đồng thời hoạt động thanh toán quốc tế đã thu hút một lượng ngoại tệ đáng kể vào Việt Nam bằng các nghiệp vụ kiều hối, chuyển tiền đến và L/C xuất khẩu. 1.1.2.2 Đối với các ngân hàng thương mại Thứ nhất, TTQT giúp các ngân hàng thương mại đẩy mạnh hoạt động tín dụng tài trợ xuất nhập khẩu, phát triển các nghiệp vụ liên quan như kinh doanh ngoại tệ, bảo lãnh và các dịch vụ khác. Thứ hai, TTQT đem lại khoản thu phí dịch vụ quan trọng: Hoạt động thanh toán quốc tế giúp cho ngân hàng thu hút thêm khách hàng về giao dịch, từ đó tăng quy mô hoạt động và thị phần của mình trên thị trường. Thứ ba, TTQT làm tăng tính thanh khoản của ngân hàng: Trong quá trình thực hiện các giao dịch thanh toán quốc tế cho khách hàng, ngan hàng thương mại luôn có một nguồn tiền tập trung chờ thanh toán. Nguồn tiền này tương đối ổn định và phát sinh thường xuyên, là một nguồn nâng cao khả năng thanh khoản cho ngân hàng. Thứ tư, thực hiện TTQT, ngân hàng thương mại có thể tạo ra được vòng tròn dịch vụ khép kín, từ đó đảm bảo các nghiệp vụ ngân hàng có liên quan đến nhau như tài trợ xuất nhập khẩu, thanh toán quốc tế, mua bán ngoại tệ được giám sát, theo dõi kỹ lưỡng bới nhiều phòng ban khác nhau, hạn chế rủi ro. Bên cạnh đó, Ngân hàng còn nắm được tình hình kinh doanh của các doanh nghiệp xuất nhập khẩu, tạo điều kiện thực hiện quản lý có hiệu quả hoạt động xuất nhập khẩu trong nước theo đúng chính sách kinh tế đối ngoại mà nhà nước đề ra. Thứ năm, TTQT làm tăng cường quan hệ đối ngoại: Thông qua việc bảo lãnh cho khách hàng trong nước, thanh toán cho ngân hàng nước ngoài, ngân hàng thương mại sẽ có quan hệ đại lý với ngân hàng và đối tác nước ngoài. Mối quan hệ này dựa trên cơ sở hợp tác và tương trợ. Với thời gian hoạt động nghiệp vụ càng lâu, mối quan hệ ngày càng rộng mở. 1.1.2.3 Đối với khách hàng Thứ nhất, vai trò trung gian thanh toán trong hoạt động thanh toán quốc tế của Ngân hàng thương mại giúp cho quá trình thanh toán theo yêu cầu của khách hàng được tiến hành nhanh chóng, chính xác, an toàn, tiện lợi và tiết kiệm tối đa chi phí. Thứ hai, tham gia hoạt động thanh toán quốc tế, quyền lợi của khách hàng được đảm bảo hơn, do khách hàng được ngân hàng tư vấn để lựa chọn các phương thức thanh toán, kỹ thuật thanh toán cũng như đồng tiền thanh toán nhằm giảm thiểu rủi ro, tạo ra sự an tâm cho khách hàng trong giao dịch mua bán với nước ngoài. Thứ ba, trong quá trình thực hiện thanh toán quốc tế, nếu khách hàng không đủ khả năng tài chính cần đến sự tài trợ của ngân hàng, ngân hàng sẽ cho vay để thanh toán hàng nhập bằng cách bảo lãnh mở L/C, chiết khấu chứng từ xuất khẩu, đáp ứng nhu cầu về vốn cho doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Qua việc thực hiện thanh toán quốc tế, ngân hàng có thể giám sát được tình hình kinh doanh của doanh nghiệp xuất nhập khẩu để có những tư vấn cho khách hàng và những điều chỉnh về chiến lược khách hàng. Tóm lại, có thể khẳng định, hoạt động thanh toán quốc tế là một hoạt động trung gian của Ngân hàng thương mại, có tác dụng mang lại thu nhập, hỗ trợ các hoạt động khác của Ngân hàng thương mại, giúp cho quá trình thanh toán của khách hàng được nhanh chóng, đảm bảo. Điều này được thể hiện rõ hơn khi nghiên cứu đến các phương thức thanh toán quốc tế. 1.1.3 Các phương thức thanh toán quốc tế 1.1.3.1. Phương thức chuyển tiền (Remittance) 1.1.3.1.1 Khái niệm Phương thức chuyển tiền là phương thức thanh toán trong đó khách hàng (người trả tiền, người mua, người nhập khẩu..) yêu cầu ngân hàng phục vụ mình chuyển một số tiền nhất định cho người hưởng lợi (người bán, người xuất khẩu, người cung ứng dịch vụ..) ở một địa điểm nhất định bằng phương tiện chuyển tiền do khách hàng yêu cầu. 1.1.3.1.2 Đặc điểm Từ khái niệm cho thấy phương thức chuyển tiền là phương thức thanh toán đơn giản, trong đó người chuyển tiền và người nhận tiền tiến hành thanh toán với nhau thông qua dịch vụ ngân hàng, ngân hàng chỉ đóng vai trò là trung gian thực hiện việc thanh toán theo ủy nhiệm của người mua, chỉ có trách nhiệm chuyển đúng số tiền cần chuyển một cách khẩn trương, an toàn đến địa chỉ theo yêu cầu khi nhận được ủy nhiệm, ngoài ta không bị rằng buộc gì. Trong phương thức chuyển tiền áp dụng cho hoạt động xuất nhập khẩu, việc có trả tiền hay không phụ thuộc vào thiện chí của người nhập khẩu. người nhập khẩu sau khi nhận hàng có thể không tiến hành chuyển tiền, hoặc cố tình dây dưa, kéo dài thời hạn chuyển tiền nhằm chiếm dụng vốn của người xuất khẩu, do đó, làm cho quyền lợi của người xuất khẩu không được bảo đảm. chính vì nhược điểm này mà trong ngoại thương phương thức chuyển tiền thường chỉ được áp dụng trong các trường hợp hai bên mua bán có uy tín và tin cậy lẫn nhau. 1.1.3.1.3 Các bên tham gia - Người trả tiền hay người yêu cầu chuyển tiền (Remitter) đó chính là người mua, người đầu tư, người chuyển kinh phí ra ngoài nước, kiều bào chuyển tiền về nước..): Là người yêu cầu ngân hàng chuyển tiền ra nước ngoài. - Người hưởng thụ (Beneficiary) là người xuất khẩu, chủ nợ, người tiếp nhận vốn đầu tư hoặc là người nào đó đo người chuyển tiền chỉ định. - Ngân hàng nhận ủy nhiệm chuyển tiền (Remitting Bank) là ngân hàng phục vụ cho người chuyển tiền, thực hiện lệnh của người yêu cầu chuyển tiền, thường là ngân hàng ở nước người yêu cầu chuyển tiền. - Ngân hàng trả tiền (Paying Bank)là ngân hàng trực tiếp trả tiền cho người thụ hưởng, thông thường là ngân hàng đại lý hay chi nhánh của ngân hàng chuyển tiền ở nước người thụ hưởng. Chi phí chuyển do người chuyển tiền hoặc người trả tiền thanh toán. Ngân hàng chuyển tiền được hưởng các chi phí đó. Tiền chuyển có thể là đồng tiền của nước trả tiền, hoặc người hưởng lợi, hoặc một nước thứ ba. 1.1.3.1.4 Quy trình nghiệp vụ Ngân hàng trả tiền Ngân hàng chuyển tiền Người thụ hưởng (Nhà XK) Người chuyển tiền (Nhà NK) (4) (3) (1) (2) Hình 1.1: Quy trình nghiệp vụ phương thức chuyển tiền (1) Giao dịch thương mại: người xuất khẩu giao hàng và chuyển bộ chứng từ cho người nhập khẩu. (2) Nhà nhập khẩu sau khi kiểm tra bộ chứng từ và hàng hóa, nếu quyết định trả tiền thì viết lênh chuyển tiền (bằng thư hoặc bằng điện) cùng với ủy nhiệm chi (nếu có tài khoản mở tại ngân hàng) (3) Ngân hàng nhận chuyển tiền lập thủ tục chuyển tiền ra nước ngoài qua ngân hàng đại lý hoặc chi nhánh nhận trả tiền. (4) Ngân hàng chuyển tiền cho người hưởng lợi 1.1.3.1.5 Trường hợp áp dụng Phương thức thanh toán này có thủ tục đơn giản, thuận tiện, thanh toán trực tiếp giữa bên mua và bên bán, phí thanh toán không cao nên thường được áp dụng trong những trường hợp sau: - Thanh toán các lô hàng trị giá nhỏ, người mua và người bán tin cậy nhau. - Thanh toán trong lĩnh vực phi mậu dịch và các chi phí dịch vụ như: phí vận chuyển, bảo hiểm, tiền hoa hồng, đặt cọc, bồi thường.. - Chuyển tiền kiều hối. - Chuyển tiền ra nước ngoài để đầu tư hoặc chi tiêu phi mậu dịch. 1.1.3.2 Phương thức ghi sổ 1.1.3.2.1 Khái niệm Thanh toán ghi sổ là một sự thỏa thuận giữa người mua và người bán trong đó hàng hóa được sản xuất và giao trước khi thanh toán. 1.1.3.2.2 Đặc điểm - Đây là phương thức thanh toán không có sự tham gia của ngân hàng với chức năng là người mở tài khoản và thực thi thanh toán, chỉ có hai bên tham gia thanh toán là người mua và người bán. - Ở phương thức này chỉ mở tài khoản đơn biên không mở tài khoản song biên. Nếu người mua mở tài khoản để ghi thì tài khoản này chỉ là tài khoản theo dõi, không có giá trị quyết toán. Căn cứ vào hóa đơn bán hàng của người bán và căn cứ nhận nợ của người mua dựa trên hóa đơn thương mại và dựa vào hàng thực nhận của bên mua, hai bên sẽ tiến hành thanh toán cho nhau dưới hình thức chuyển tiền. 1.1.3.2.3 Các bên tham gia Chỉ có hai bên tham gia thanh toán là nhà xuất khẩu và nhà nhập khẩu. 1.1.3.2.4 Quy trình nghiệp vụ Bên nhập khẩu Bên xuất khẩu Ngân hàng bên mua Ngân hàng bên bán (1) (2) (3) Hình 1.2: Quy trình nghiệp vụ phương thức mở tài khoản Người bán giao hàng hóa và dịch vụ cùng với các chứng từ Báo nợ trực tiếp Người mua dùng hình thức chuyển tiền để trả tiền khi đến hạn Theo cách này hàng hóa, dịch vụ được cung cấp và một bản sao kê tài khoản được gửi đi, việc thanh toán được thực hiện bằng séc vào một ngày quy định trong tương lai. Thực chất thanh toán ghi sổ là một hình thức tín dụng thương nghiệp người bán dành cho người mua. Trong một số trường hợp, người xuất khẩu có thể chiết khấu các khoản phải thu theo phương thức ghi sổ tại NH hoặc các tổ chức tín dụng khác. 1.1.3.2.5 Trường hợp áp dụng Thanh toán ghi sổ chỉ thường áp dụng trong mậu dịch nội địa, ít dùng cho mậu dịch quốc tế bởi vì nó không có cơ sở đảm bảo cho người xuất khẩu thu kịp thời tiền hàng, nó đòi hỏi độ tin cậy rất cao giữa nhà nhập khẩu và xuất khẩu, thường chủ yếu dung cho các trường hợp như giữa các chi nhánh ở các nước khác nhau của cùng một công ty; giữa các công ty có quan hệ mua bán lâu đời, thường xuyên với số lượng hàng không lớn; thanh toán tiền hoa hồng dịch vụ nhỏ, tiền hàng gửi bán. 1.1.3.3 Phương thức nhờ thu 1.1.3.3.1 Khái niệm Thanh toán nhờ thu là sự thỏa thuận, trong đó nhà xuất khẩu sau khi đã giao hàng hoặc cung ứng dịch vụ cho khách hàng thì ký phát hối phiếu đòi tiền người mua hoặc kèm với chứng từ thương mại gửi đến Ngân hàng phục vụ mình theo chỉ thị rõ ràng để nhờ thu số tiền trên hối phiếu đó thông qua một Ngân hàng đại lý ở nước người mua. 1.1.3.3.2 Đặc điểm Trong phương thức này, ngân hàng chỉ đóng vai trò trung gian thu hộ tiền cho người xuất khẩu. ngân hàng không có bất cứ trách nhiệm nào đối với việc trả tiền của người mua. Dựa trên cơ sở giấy ủy thác và bộ chứng từ của người bán, ngân hàng tiến hành thu hộ tiền, ngân hàng không chịu trách nhiệm kiểm tra chứng từ và không liên quan gì đến việc ủy thác đó có được người mua chấp nhận trả tiền hay không. Khi thực hiện phương thức thanh toán nhờ thu, các nước thường áp dụng theo bản Quy tắc thống nhất về nhờ thu do phòng thương mại quốc tế Paris (Uniform Rules for collection, ICC) ban hành đầu tiên năm 1956 và đến nay là bản sửa đối URC 522, 1995. 1.1.3.3.3 Các bên tham gia - Người bán tức là người hưởng lợi (Drawer): là người ủy nhiệm cho ngân hàng thu hộ tiền người mua. - Ngân hàng bên bán là ngân hàng nhận sự ủy thác của người bán (Remitting Bank) - Ngân hàng đại lý của ngân hàng bên bán là ngân hàng ở nước người mua (Collecting Bank and/or Presenting Bank) - Người mua tức là người trả tiền (Drawee): là người có trách nhiệm thanh toán tiền hàng mua của người bán khi ngân hàng đến yêu cầu đòi thanh toán. 1.1.3.3.4 Phân loại và quy trình nghiệp vụ Có hai loại nhờ thu: * Nhờ thu phiếu trơn - Khái niệm: Nhờ thu phiếu trơn (Clean Bill): là nhờ thu theo chứng từ tài chính không kèm theo chứng từ thương mại, trong đó nhà xuất khẩu nhờ ngân hàng thu hộ tiền ở người mua căn cứ vào hối phiếu do mình lập ra mà không kèm theo điều kiện nào cả, còn chứng từ gửi hàng sẽ được gửi thẳng cho người mua không qua ngân hàng. (3) - Quy trình nghiệp vụ: NH bên xuất khẩu NH bên nhập khẩu Nhà xuất khẩu Nhà nhập khẩu (6) (2) (7) (1) (5) (4) Hình 1.3: Quy trình nghiệp vụ phương thức nhờ thu phiếu trơn (1) Nhà xuất khẩu gửi hàng hóa và bộ chứng từ thương mại trực tiếp cho nhà nhập khẩu. (2) Nhà xuất khẩu lập hối phiếu và đơn yêu cầu nhờ thu gửi tới ngân hàng phục vụ mình để nhờ thu tiền từ nhà nhập khẩu. (3) Ngân hàng nhà xuất khẩu chuyển hối phiếu cùng lệnh nhờ thu tới ngân hàng nhà nhập khẩu để thu hộ tiền từ nhà nhập khẩu. (4) Ngân hàng nhà nhập khẩu thông báo và xuất trình hối phiếu cho nhà nhập khẩu để thanh toán (đối với hối phiếu trả ngay) hay ký chấp nhận thanh toán hối phiếu (đối với hối phiếu kỳ hạn) (5) Nhà nhập khẩu trả tiền (đối với hối phiếu trả ngay) hoặc chấp nhận trả tiền (đối với hối phiếu kỳ hạn) (6) Ngân hàng nhà nhập khẩu chuyển trả giá trị tiền nhờ thu hay hối phiếu kỳ hạn đã chấp nhận thanh toán cho ngân hàng nhà xuất khẩu. (7) Ngân hàng nhà xuất khẩu chuyển trả giá trị tiền nhờ thu hay hối phiếu kỳ hạn đã chấp nhận cho nhà xuất khẩu. - Trường hợp áp dụng: Tính an toàn đối với người xuất khẩu và người nhập khẩu khi áp dụng phương pháp nhờ thu trơn là rất thấp, tốc độ thanh toán chậm. Do đó nó ít được sử dụng trong thanh toán trong trường hợp: - Nhà xuất khẩu và nhập khẩu tin tưởng lẫn nhau hoặc có quan hệ liên doanh với nhau giữa công ty mẹ - công ty con hoặc chi nhánh của nhau. - Đối với hàng hóa xuất nhập khẩu, người ta chỉ dùng thanh toán cho hàng hóa phi mậu dịch như thu cước phí vận tải, phí bảo hiểm, hoa hồng, lợi tức.. * Nhờ thu kèm chứng từ - Khái niệm: Nhờ thu kèm chứng từ (Documentary collection) là loại nhờ thu có kèm chứng từ thương mại, trong đó nhà xuất khẩu ủy thác cho ngân hàng thu hộ tiền ở người mua không những căn cứ vào hối phiếu mà còn căn cứ vào bộ chứng từ gửi hàng kèm theo điều kiện nhà nhập khẩu phải trả tiền ngay hoặc chấp nhận hối phiếu có kỳ hạn để đổi lấy chứng từ đi nhận hàng. Điều kiện này đã tạo ra cho phương thức thanh toán nhờ thu có hai hình thức: + Nhờ thu trả tiền đồi chứng từ (Documents Against Payment – D/P): Được sử dụng trong trường hợp mua bán trả tiền ngay. + Nhờ thu chấp nhận đổi chứng từ (Documents Against Acceptance – D/A): Được áp dụng trong trường hợp nhờ thu trả sau. Trong phương thức này, điểm khác biệt cơ bản với nhờ thu phiếu trơn là người xuất khẩu ủy thác cho ngân hàng ngoài việc thu hộ tiền còn khống chế bộ chứng từ hàng hóa đối với người nhập khẩu. Với cách khống chế chứng từ này, quyền lợi của người bán sẽ được đảm bảo hơn. Bên cạnh đó, người nhập khẩu chắc chắn nhận được hàng khi thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán, thậm chí cả khi bán hàng cong mới phải thanh toán nếu theo điều kiện D/A. Tuy nhiên, hai phương thức này còn có những hạn chế như: + Đối với D/P thì người nhập khẩu phải trả tiền khi nhận được bộ chứng từ hàng hóa mà không được kiểm tra hàng hóa trước. Vì vậy, người mua gặp rủi ro trong trường hợp hàng hóa không giao đúng như mô tả chứng từ hoặc không đúng trong hợp đồng.còn về phía nhà xuất khẩu thì phải rất tin tưởng vào khả năng và thiện chí thanh toán của bạn hàng nước ngoài vì các ngân hàng tham gia hoàn toàn không chị trách nhiệm thanh toán. Nếu người mua từ chối bộ chứng từ thì người xuất khẩu phải chịu hết tất cả chi phí chuyên chở hàng hóa và cả mọi rủi ro trên đường vận chuyển. + Đối với D/A thì người xuất khẩu chịu rủi ro nhiều hơn so với nhờ thu D/P vì khi đến hạn trả tiền của hối phiếu, người mua có thể không trả tiền vì một lý do nào đó trong khi đã nhận hàng. Thời gian thanh toán bị kéo dài do phải phụ thuộc vào thời gian chứng từ luân chuyển từ ngân hàng bên xuất khẩu đến ngân hàng bên nhập khẩu nên người xuất khẩu phải mất khá lâu thì mới thu được tiền còn người nhập khẩu thì có lợi hơn. + Ngân hàng chỉ đứng vị trí trung gian thu tiền hộ bên bán không có trách nhiệm đến việc trả tiền của bên mua. Tóm lại, với phương thức này, việc ngân hàng khống chế các chứng từ hàng hóa khiền cho quyền lợi của người xuất khẩu cũng được bảo đảm hơn phương thức nhờ thu phiếu trơn và chuyển tiền, thời gian thanh toán thì ngắn hơn và chi phí ít hơn so với phương thức thanh toán bằng thư tín dụng. Do vậy, phương thức này được sử dụng trong phương thức xuất nhập khẩu với những hợp đồng có giá trị nhỏ và thanh toán dịch vụ đối với các khách hàng quen và tin cậy. - Quy trình nghiệp vụ Ngân hàng Nhà xuất khẩu Ngân hàng nhà nhập khẩu Nhà xuất khẩu Nhà nhập khẩu (3) (7) (1) (8) (4) (5) (6) (2) Hình 1.4: Quy trình nghiệp vụ phương thức nhờ thu kèm chứng từ (1) Nhà xuất khẩu gửi hàng hóa cho nhà nhập khẩu. (2) Nhà xuât khẩu lập bộ chứng từ thanh toán (bao gồm hối phiếu và các chứng từ thương mại) cùng đơn yêu cầu nhờ thu gửi tới ngân hàng phục vụ mình để nhờ thu tiền từ nhà nhập khẩu. (3) Ngân hàng nhà xuất khẩu chuyển bộ chứng từ cùng một lệnh nhờ thu tới ngân hàng nhà nhập khẩu để thu hộ tiền từ nhà nhập khẩu. (4) Ngân hàng nhà nhập khẩu thông báo và xuất trình hối phiếu cho nhà nhập khẩu. (5) Nhà nhập khẩu trả tiền (đối với hối phiếu trả ngay) hoặc nhận trả tiền (đối với hối phiếu kỳ hạn) (6) Ngân hàng nhà nhập khẩu trao bộ chứng từ hàng hóa cho nhà nhập khẩu đi nhận hàng. (7) Ngân hàng nhà nhập khẩu chuyển trả giá trị tiền nhờ thu hay hối phiếu kỳ hạn đã chấp nhận thanh toán cho ngân hàng nhà xuất khẩu. (8) Ngân hàng nhà xuất khẩu chuyển trả giá trị tiền nhờ thu hay hối phiếu kỳ hạn đã chấp nhận cho nhà xuất khẩu. - Trường hợp áp dụng: Nhà xuất khầu phải tin tưởng vào khả năng và thiện chí của người mua, hai bên đã có quan hệ lâu dài, tín nhiệm. 1.1.3.4 Phương thức tín dụng chứng từ 1.1.3.4.1 Khái niệm Tín dụng chứng từ hay còn gọi là thư tín dụng (L/C) là một sự thỏa thuận trong đó một ngân hàng ( Ngân hàng phát hành L/C theo yêu cầu của khách hàng) sẽ trả một số tiền nhất định cho một người khác (Người hưởng lợi số tiền của L/C) hoặc phải chấp nhận và trả tiền các hối phiếu do người hưởng lợi ký phát trong phạm vi số tiền đó khi người này xuất trình cho ngân hàng một bộ chứng từ thanh toán phù hợp với những quy định đề ra trong thư tín dụng. Nội dung của L/C thể hiện các điều kiện, điều khoản đã được ký kết trong hợp đồng thương mại giữa người mua và người bán, có thể hiện sự sắp đặt, thỏa thuận của ngân hàng để đi đến điều khoản cam kết thanh toán bộ chứng từ. Song, cam kết của ngân hàng lại hoàn toàn độc lập với hợp đồng thương mại. Để được thanh toán từ ngân hàng, người hưởng lợi phải hoàn tất bộ chứng từ phù hợp với các điều kiện điều khoản quy định trong L/C. Đây là một quá trình có tính logic của một vấn đề phát sinh liên quan đến hoạt động thương mại và ngân hầng. Các loại chứng từ chủ yếu thường được quy định trong L/C + Hóa đơn thương mại (Commercial invoice): Đây là chứng từ quan trọng nhất được lập phù hợp với quy định của L/C. + Chứng từ vận tải: Vận đơn đường biển (bill of lading), vận đơn hàng không (airway bill) hoặc vận đơn đường sắt (railway bill) là các chứng từ được hang vận tải phát hành, là bằng chứng về việc giao hàng cửa người bán. Đối với phương thức giao hàng bằng đường biển thì vận đơn được xem là chứng từ quan trọng nhất, vừa là bằng chứng xác nhận hợp đồng chuyên chở, vừa là biên lai của người chuyên chở xác nhận đã nhận hàng, vừa là chứng từ xác thực quyền sở hữu đối với hàng hóa. Chứng từ vận tải thường có những nội dung như tên tàu, số vận đơn, ngày phát hành vận đơn… + Chứng từ bảo hiểm (Insuarance certificate) là chứng từ xác nhận là hàng hóa đã được bảo hiểm. + Chứng nhận xuất xứ (Certificate of Origin) là chứng từ chỉ rõ nguồn gốc, xuất xứ của hàng hóa xuất khẩu. + Hối phiếu (Draft) là một tờ lệnh trả tiền vô điều kiện do một người ký phát cho người khác, yêu cầu người này khi nhìn thấy hối phiếu, hoặc đến một ngày nhất định ghi trên hối phiếu phải trả một số tiền nhất định cho một người nào đó, hoặc theo lệnh của người này trả cho người khác hoặc trả cho người cầm hối phiếu. + Phiếu đóng gói (Packing list): nội dung của chứng từ này thường mô tả chi tiết về chuyến hàng đã giao như số Container, trọng lượng tịnh, trọng lượng cả bì… + Các chứng từ khác như: Giấy chứng nhận số lượng (Certificate of Quantity), giấy chứng nhận kiểm tra chất lượng (Inspection certificate), biên lai bưu điện, các chứng nhận của người hưởng lợi.. 1.1.3.4.2 Đặc điểm Thư tín dụng hình thành trên cơ sở hợp đồng mua bán, nhưng sau khi ra đời lại hoàn toàn độc lập với hợp đồng mua bán. Người mua căn cứ vào hợp đồng đề làm đơn yêu cầu mở thư tín dụng. Người bán căn cứ vào các điều kiện của thư tín dụng tiến hành giao hàng và nếu xuất trình được các chứng từ có phù hợp với hợp đồng hay không phải là trách nhiệm của ngân hàng và không ảnh hưởng đến trách nhiệm thanh toán của ngân hàng. Tính độc lập của thư tín dụng không hủy bỏ trách nhiệm của ngân hàng phát hành khi hợp đồng mua bán đã được hủy bỏ nhưng thư tín dụng vẫn còn hiệu lực. Do đó người bán khi nhận được thư tín dụng phải kiểm tra kỹ các điều khoản của thư tín._. dụng, nếu có điều khoản nào chưa phù hợp phải yêu cầu người mua tiến hành sửa đổi thư tín dungjcho phù hợp trước khi thực hiện giao hàng. Trong nghiệp vụ tín dụng chứng từ, các ngân hàng chỉ giao dịch căn cứ vào chứng từ, chứ không liên quan đến hàng hóa. Ngân hàng cam kết thnh toán cho người hưởng khi họ xuất trình được bộ chứng từ mà thể hiện trên bề mặt là phù hợp với các điều khoản của thư tín dụng mà hoàn toàn không phụ thuộc vào việc người mua đã nhận được hàng hóa hay chưa, hàng hóa có đúng quy cách hay không. Do đó, quyền lợi của người bán sẽ được đảm bảo nếu họ xuất trình được bộ chứng từ hoàn toàn phù hợp với các điều khoản, điều kiện của thư tín dụng. 1.1.3.4.3 Các bên tham gia - Người xin mở thư tín dụng (Applicant) là người mua, người nhập khẩu hàng hóa hoặc là người mua ủy thác cho một người khác. - Người hưởng lợi (Benificiary) thư tín dụng là người bán, người xuất khẩu hay bất cứ người nào khác mà người hưởng lợi chỉ định. - Các ngân hàng tham gia: + Ngân hàng mở thư tín dụng (Issuing Bank) là ngân hàng đại diện cho người nhập khẩu, có trách nhiệm trả tiền cho nhà xuất khẩu khi họ xuất trình bộ chứng từ phù hợp với các điều khoản đã quy định trong thư tín dụng. + Ngân hàng thông báo thư tín dụng (Advising Bank) là ngân hàng báo tín dụng chứng từ cho người hưởng lợi một cách trực tiếp hoặc thông báo cho một ngân hàng khác. Người hưởng lợi không nhất thiết là khách hàng của ngân hàng thông báo, ngân hàng này thường là ngân hàng đại lý của ngân hàng mở L/C tại nước người xuất khẩu. + Ngoài ra, tùy từng loại thư tín dụng mà có các ngân hàng khác cùng tham gia như: Ngân hàng xác nhận (Comfirming Bank) là ngân hàng đứng ra xác nhận cho người mở L/C theo yêu cầu của ngành mở L/C, Ngân hàng chiết khấu (Negotiating Bank) là ngân hàng đứng ra mua hối phiếu có kỳ hạn chưa đến hạn trả tiền do người bán ký phát cho ngân hàng trả tiền theo yêu cầu của người mở L/C, Ngân hàng hoàn trả (Reimbursing Bank) là ngân hàng mở L/C hoặc có thể một ngân hàng khác do ngân hàng mở L/C chỉ định.. Thực tế, quá trình thanh toán L/C không nhất thiết phải có đủ các ngân hàng nói trên cùng tham gia mà tủy từng trường hợp cụ thể sẽ xác định các thành viên tham gia. Thông thường chỉ có hai và đôi khi chỉ có một ngân hàng đứng ra làm tất cả các chức năng nói trên về nghiệp vụ thanh toán L/C. (3) 1.1.3.4.4 Quy trình nghiệp vụ Ngân hàng phát hành L/C Ngân hàng thông báo L/C Người nhập khẩu Người xuất khẩu (6) (7) (1) (5) (2) (8) (7) (6) (4) (9) Hình 1.5: Quy trình nghiệp vụ phương thức thanh toán L/C (1) Hai bên mua, bán ký kết hợp đồng ngoại thương đối với điểu khoản thanh toán theo phương thức L/C (2) Người nhập khẩu làm đơn xin mở thư tín dụng gửi đến ngân hàng của mình yêu cầu mở một thư tín dụng cho người xuất khẩu hưởng. (3) Căn cứ vào đơn xin mở thư tín dụng, ngân hàng mở thư tín dụng sẽ lập một thư tín dụng và thông qua ngân hàng phục vụ người xuất khẩu thông báo việc mở thư tín dụng và chuyển thư tín dụng đến người xuất khẩu. (4) Khi nhận được thông báo này, ngân hàng phục vụ người xuất khẩu đóng vai trò là ngân hàng thông báo sẽ thông báo cho người xuất khẩu toàn bộ nội dung thông báo về việc mở thư tín dụng đó và khi nhận được bản gốc của thư tín dụng thì chuyển ngay cho người xuất khẩu. (5) Người xuất khẩu nếu chấp nhận thư tín dụng thì tiến hành giao hàng, nếu không thì tiến hành đề nghị ngân hàng mở thư tín dụng sửa đổi, bổ sung thư tín dụng cho phù hợp với hợp đồng. (6) Sau khi giao hàng, người xuất khẩu lập bộ chứng từ theo yếu cầu của thư tín dụng xuất trình thông qua ngân hàng phục vụ mình (có thể là ngân hàng thông báo hoặc ngân hàng khác) cho ngân hàng mở thư tín dụng xin thanh toán. (7) Ngân hàng mở thư tín dụng kiểm tra bộ chứng từ nếu thấy phù hợp với thư tín dụng thì tiến hành trả tiền cho người xuất khẩu. nếu thấy không phù hợp, ngân hàng từ chối thanh toán và gửi trả lại toàn bộ chứng từ cho người xuất khẩu (nếu người nhập khẩu chấp nhận thanh toán thì ngân hàng mở thư tín dụng vẫn thanh toán và trừ phí sai sót của bộ chứng từ). (8) Ngân hàng mở thư tín dụng đòi tiền người nhập khẩu và chuyển bộ chứng từ cho người nhập khẩu sau khi người nhập khẩu trả tiền hoặc chấp nhận thanh toán. (9) Người nhập khẩu kiểm tra chứng từ, nếu thấy phù hợp với thư tín dụng thì trả tiền hoặc chấp nhận trả tiền, nếu không phù hợp thì có quyền từ chối trả tiền. 1.1.3.5 Phương thức bồi hoàn bằng điện 1.1.3.5.1. Khái niệm Hình thức này cũng buộc người mua mở L/C như bình thường, khi người bán xuất trình bộ chứng từ cho ngân hàng thông báo, ngân hàng sẽ kiểm tra, nếu thấy bộ chứng từ phù hợp với L/C thì sẽ trả tiền ngay cho người bán. Người xuất khẩu sẽ nhận được tiền hàng sớm, chỉ độ vài ngày. Sau đó ngân hàng thông báo sẽ chuyển chứng từ cho ngân hàng mở L/C và ngân hàng này sẽ hoàn tiền bằng điện cho ngân hàng thông báo. (3) 1.1.3.5.2 Quy trình nghiệp vụ (1) Hai bên xuất khẩu và nhập khẩu ký kết hợp đồng thương mại. (2) Người xuất khẩu xin mở L/C thanh toán theo phương thức chuyển tiền bồi hoàn bằng điện. Ngân hàng mở L/C Ngân hàng thông báo Người nhập khẩu Người xuất khẩu (9) (1) (2) (11) (10) (6) (4) (7) (5) Hình 1.6: Quy trình phương thức chuyển tiền bồi hoàn bằng điện (3) Ngân hàng mở L/C gửi cho ngân hàng thông báo 1L/C với TTR (4) Ngân hàng nhận L/C thanh toán cho người xuất khẩu biết. (5) Người xuất khẩu giao hàng hóa cho người nhập khẩu. (6) Người xuất khẩu trình bộ chứng từ hàng hóa xin thanh toán. (7) Ngân hàng thông báo thanh toán ngay cho người xuất khẩu khi chứng từ phù hợp với L/C (8) Ngân hàng thông báo chuyển bộ chứng từ hàng cho ngân hàng mở L/C (9) Ngân hàng mở L/C sau khi kiểm tra chứng từ phù hợp sẽ trả tiền cho ngân hàng thông báo. (10) Ngân hàng mở L/C báo cho người nhập khẩu đến thanh toán tiền. (11) Sau khi người xuất khẩu kiểm tra chứng từ và thanh toán thì ngân hàng mở L/C giao cho người nhập khẩu bộ chứng từ để đi nhận hàng. 1.2 RỦI RO TRONG HOẠT ĐỘNG THANH TOÁN QUỐC TẾ CỦA CÁC NHTM 1.2.1 Rủi ro 1.2.1.1 Khái niệm và bản chất rủi ro Nói đến rủi ro là đề cập đến những sự kiện không may mắn bất ngờ đã xảy ra gây những thiệt hại về lợi ích của con người gồm: Sức khỏe, tinh thần, sự nghiệp, tài sản, nguồn lợi mất hưởng. Với cách tiếp cận này có thể cho rằng: Rủi ro là những sự kiện bất lợi, bất ngờ đã xảy ra gây tổn thất cho con người. Qua khái niệm về rủi ro, chúng ta thấy rủi ro có ba tính chất quan trọng: Một là: Rủi ro là sự kiện bất ngờ đã xảy ra. Đó là những sự kiện mà người ta không lường trước một cách chắc chắn. Mọi rủi ro đếu là bất ngờ, cho dù mức độ bất ngờ có thể khác nhau. Nếu như người ta không nhận dạng, không thể dự đoán được loại rủi ro thì khi rủi ro xảy ra nó hoàn toàn bất ngờ đối với con người. nếu khoa học nhận dạng, dự báo phát triển, giúp con người dự đoán chính xác được những rủi ro sẽ xảy ra thì đặc tính bất ngờ của rủi ro không còn nữa và rủi ro trở thành những sự kiện bất lợi ngoài mong muốn. Ngày nay khoa học đã giúp cho con người dự báo khá chính xác nhiều loại rủi ro, nhờ đó con người có thể làm giảm đi tính bất ngờ của rủi ro. Hai là: Rủi ro là những sự cố gây ra tổn thất. một khi rủi ro đã xảy ra là để lại hậu quả cho con người, mặc dù nó có thể nghiêm trọng hoặc ít nghiêm trọng. Nhiều khi, hậu quả của rủi ro không đáng kể hoặc không nhận thấy nên nhiều người tưởng rằng rủi ro xảy ra không gây ra tổn thất. tổn thất có nguyên nhân từ rủi ro, tồn tại dưới nhiều dạng hữu hình hoặc vô hình, có thể là những tổn thất về vật chất hoặc tinh thần, sức khỏe hoặc trách nhiệm pháp lý..Mọi tổn thất đều có mộ đặc tinhschung là gây thiệt hại, làm giảm sút lợi ích của con người. Ba là: Rủi ro là sự kiện ngoài mong đợi. thông thường mọi người đều mong muốn những sự kiện may mắn, tốt đẹp con người với mức độ nghiêm trọng khác nhau cho nên rủi ro là sự kiện ngoài mong đợi. Như vậy, một sự kiện được coi là rủi ro phải đồng thời thỏa mãn ba tính chất nêu trên. Nếu sự kiện đã biết trước chắc chắn xảy ra hoặc xảy ra không gây tổn thất hoặc mong muốn của con người thì không được coi là rủi ro. 1.2.1.2 Phân loại rủi ro Rủi ro, tổn thất tồn tại dưới rất nhiều dạng khác nhau. Có loại rủi ro có thể đo lường, dự đoán được một cách khá chắc chắn, nhưng cũng có loại rủi ro không thể đo lường và tiên lượng được. mỗi loại rủi ro có thể xuất phát từ một hoặc một nhóm các nguyên nhân rất khác nhau, có những tính chất, phạm vi ảnh hưởng, hậu quả để lại và đối tượng tác động cũng rất khác nhau.. Vì vậy, cần thiết phải phân loại rủi ro theo các tiêu thức và góc độ khác nhau nhằm hiểu rõ hơn bản chất rủi ro, và đó cũng là cơ sở cho việc đề xuất các biện pháp phòng ngừa, hạn chế các rủi ro một cách hiệu quả nhất. Phân loại rủi ro chỉ mang tính chất tương đối trong mối quan hệ tác động của rất nhiều yếu tố. Chẳng hạn một loại rủi ro có thể được phân loại và tồn tại ở nhiều tiêu thức khác nhau. Sau đây là một số tiêu thức phân loại rủi ro điển hình nhất: 1.2.1.2.1 Theo tính chất rủi ro Trong kinh doanh, rủi ro có thể chia thành hai loại: Rủi ro suy đoán và rủi ro thuần túy * Rủi ro suy đoán ( còn gọi là rủi ro suy tính hay rủi ro đầu cơ) tồn tại cơ hội kiếm lời nhưng nguy cơ tổn thất. Đây là loại rủi ro luôn gắn liền với khả năng thất bại trong hoạt động kinh doanh, đầu tư, đầu cơ. Rủi ro suy đoán có mặt hấp dẫn nào đó nên con người thường tạo ra cuộc chơi trong đó mọi người cho rằng xác suất rủi rỏ nhỏ hơn xác suất thành công, tức là họ kỳ vọng đạt được những may mắn. Còn nếu như ai đó cho rằng xác suất rủi ro hơn xác suất thành công thì ắt cuộc chơi sẽ không thể diễn ra như dự định. Nhận định này tùy thuộc vào thái độ, cảm giác chủ quan của con người, trong mỗi cuộc chơi, thành công của người này có thể là thất bại của người khác. Biện pháp hạn chế rủi ro suy đoán là né tránh rủi ro bằng cách không tham gia những cuộc chơi mà trong đó có những rủi ro. Nhưng loại rủi ro này lại thường xuất hiện trong kinh doanh, nên việc né tránh không phải bao giờ cũng có thể thực hiện được, bởi né tránh rủi ro tức là phải từ bỏ kinh doanh. * Rủi ro thuần túy (còn được gọi là rủi ro thuần): Là những rủi ro chỉ có thể dẫn đến những thiệt hại mất mát mà không có cơ hội kiếm lời. Rủi ro loại này có nguyên nhân từ những đe dọa, nguy hiểm luôn rình rập như những hiện tượng tự nhiên bất lợi hoặc những hành động sơ ý, bất cẩn của con người hoặc là những hành động xấu của người khác gây ra…Hầu hết, những rủi ro xuất hiện trong thực tế hiện nay đều thuộc loại rủi ro thuần túy, tức là những rủi ro có thể xuất hiện hoặc không xuất hiện tủy theo những nguyên nhân, nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro. Bất cứ ở đâu, khi nào mà rủi ro thuần túy xảy ra thì tổ chức, cá nhân hoặc xã hội sẽ bị mất mát, thiệt hại về tài sản cũng như tinh thần. Như vậy, rủi ro thuần túy liên quan đến việc phá hủy tài sản, giảm sút giá trị và không ai có thể hưởng lợi từ việc mất mát tài sản. Việc phòng chống rủi ro thuần túy một cách tốt nhất là làm sao để nó không xảy ra, nhưng điều này không thể được bởi rủi ro tồn tại khách quan. Người ta có thể phòng chống hạn chế rủi ro bằng nhiều phương pháp khác nhau như: Tác động đến các nhân tố ảnh hưởng đến rủi ro, qua đó giảm nhẹ tổn thất hoặc chia sẻ rủi ro bằng cách mua bảo hiểm… 1.2.1.2.2 Theo phạm vi ảnh hưởng của rủi ro Trong kinh doanh, rủi ro còn có thể được chia thành hai loại: Rủi ro cơ bản và rủi ro riêng biệt. * Rủi ro cơ bản: Là những rủi ro sinh ra từ những nguyên nhân ngoài tầm kiểm soát của con người. Hậu quả của rủi ro cơ bản thường rất nghiêm trọng, khó lường, có ảnh hưởng tới cộng đồng và toàn bộ xã hội. Hầu hết các rủi ro cơ bản đều xuất phát từ sự tác động tương hỗ thuộc về kinh tế, chính trị, xã hội. nó có thể bao gồm nhiều loại rủi ro như: nạn thất nghiệp, khủng hoảng kinh tế, tiền tệ, lạm phát, chiến tranh, xung đột chính trị, động đất, núi lửa phun, bão, lụt.. Với những rủi ro cơ bản thì biện pháp phòng chống, hạn chế tốt nhất của mỗi quốc gia, của tổ chức hoặc cá nhân là dự báo chính xác và né tránh rủi ro. Ngoài ra, tủy theo loại rủi ro mà người ta có thể hạn chế bằng cách mua bảo hiểm hoặc tác động làm giảm thiệt hại. * Rủi ro riêng biệt: Là những rủi ro xuất phát từ các biến cố chủ quan và khách quan của từng cá nhân, tổ chức. Loại rủi ro này chỉ ảnh hưởng đến lợi ích của từng cá nhân hoặc tổ chức. Nếu xét về hậu quả, đối với một tổ chức có thể rất nghiêm trọng nhưng ảnh hưởng không nhiều đến xã hội. Trong kinh doanh quốc tế thì rủi ro riêng biệt bao gồm: Sai lầm trong lựa chọn chiến lược, chính sách kinh doanh, sai lầm lựa chọn đối tác, mặt hàng kinh doanh, đổ vỡ, biển thủ, mất tích, giảm giá.. Với những rủi ro riêng biệt, biện pháp phòng chống rủi ro tốt nhât là quản trị rủi ro hoặc tự điều chỉnh hành vi để hạn chế rủi ro.. Tùy theo loại rủi ro mà có thể khắc phục bằng cách như mua bảo hiểm, tự bảo hiểm, di chuyển rủi ro, chia sẻ rủi ro… 1.2.2 Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của các NHTM 1.2.2.1 Khái niệm Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế là những rủi ro về krinh tế phát sinh trong quá trình thực hiện hoạt động thanh toán quốc tế, nó do các nguyên nhân phát sinh từ quan hệ giữa các bên tham gia TTQT (nhà xuất khẩu, nhập khẩu, ngân hàng, các tổ chức, cá nhân và các tác nhân trung gian..) hoặc những nhân tố khách quan khác gây nên. 1.2.2.2 Phân loại rủi ro thanh toán quốc tế theo nguyên nhân Rủi ro trong TTQT của các NHTM có thể được phân loại theo nguyên nhân phát sinh rủi ro: - Rủi ro do tác nghiệp - Rủi ro do cho vay tín dụng phục vụ xuất nhập khẩu - Rủi ro do biến động tỷ giá - Rủi ro từ các bên tham gia TTQT - Rủi ro do thông tin, truyền tin - Rủi ro do lừa đảo 1.2.2.2.1 Rủi ro trong hoạt động - Khái niệm: Rủi ro trong hoạt động TTQT là những rủi ro xảy ra ngay trong quá trình thao tác nghiệp vụ TTQT, - Nguyên nhân: Rủi ro này mang tính chất chủ quan, nó do trình độ, năng lực xử lý tình huống của cán bộ TTQT của NHTM. + Ngân hàng chuyển tiền: Do nhận chuyển tiền cho những hợp đồng thanh toán vi phạm chế độ quản lý hạn ngạch nhập khẩu, chế độ quản lý ngoại hối, những hợp đồng thanh toán ma được lập để lợi dụng hoạt động phi pháp.. + Ngân hàng uỷ nhiệm và nhận nhờ thu: Do giao bộ chứng từ nhận hàng cho khách hàng trước khi nhận được thanh toán hoặc chấp nhận thanh toán hối phiếu, nhận và gửi chỉ thị thanh toán không rõ rang. + Các ngân hàng có liên quan trong phương thức tín dụng chứng từ: Ngân hàng phát hành bao gồm các rủi ro về mặt phát hành và về kiểm tra chứng từ: Phát hành thư không đúng theo các điều kiện của đơn xin mở L/C, hoặc có những điều khoản bất lợi, dẫn đến các rủi ro: Không những phải chịu chi phí sửa đổi, đôi khi những điều này lại có lợi cho người bán nên họ sẽ không chấp nhận sửa đổi nếu họ không có thiện chí vì vậy có thể dẫn đến rủi ro cho người mở kéo theo rủi ro cho ngân hàng. Kiểm tra chứng từ không phát hiện được sai sót mà thực hiện thanh toán sẽ gặp khả năng rủi ro không được hoàn lại tiền từ nhà nhập khẩu. Ngân hàng xác nhận : Bằng việc gắn thêm các cam kết thanh toán theo thư tín dụng khi ngân hàng phát hành không thanh toán hoặc không có khả năng thanh toán cho ngân hàng. Vì vậy nó có rủi ro do: + Rủi ro thương mại của ngân hàng phát hành, họ không có khả năng thanh toán. + Rủi ro do kiểm tra bộ chứng từ: Nếu ngân hàng xác nhận thanh toán không đúng cho người hưởng khi bộ chứng từ có sai sót thì ngân hàng phát hành có quyền từ chối hoàn tiền cho ngân hàng xác nhận. Ngân hàng thông báo: Ngân hàng thông báo L/C sẽ không có bất cứ một cam kết nào khi thông báo thư tín dụng nhưng việc xác thực một thư tín dụng hay sửa đổi thư tín dụng qua các khóa mật hoặc kiểm tra cẩn thận vể tính chân thật của nó sẽ có những rủi ro do đã thông báo L/C giả mạo không xác thực mà không lưu ý cho người được thông báo. Ngân hàng chiết khấu, thương lượng: Ngân hàng này bao gồm các rui ro của ngân hàng phát hành, ngân hàng hoàn trả tiền của người hưởng và rủi ro kiểm tra chứng từ. Nếu ngân hàng thương lượng không kiểm tra chứng từ giao hàng của nhà xuất khẩu một cách cẩn thận, thích đáng thì những sai sót của bộ chứng từ đã được thương lượng sẽ bị ngân hàng phát hành từ chối một cách hợp pháp. 1.2.2.2.2 Rủi ro do cho vay tín dụng phục vụ xuất nhập khẩu - Khái niệm: Rủi ro tín dụng xảy ra khi NHTM cấp tín dụng cho khách hàng để thực hiện các phương thức thanh toán quốc tế theo những điều kiện thanh toán đã thỏa thuận với đối tác nước ngoài. - Nguyên nhân: Rủi ro tín dụng gây ra cho các ngân hàng xuất phát từ các nguyên nhân chủ quan và nguyên nhân khách quan: Nguyên nhân chủ quan: + Khả năng áp dụng quy chế và năng lực cán bộ trong quá trình thẩm định món vay xuất – nhập khẩu hàng hóa, dịch vụ trước khi thực hiện các phương thức thanh toán chuyển tiền, nhờ thu, thanh toán theo L/C, thanh toán ứng trước, chiết khấu hối phiếu và chứng từ, đó là các vấn đề như thẩm định phương án vay vốn, phân tích năng lực tài chính, khả năng hoàn trả, hiệu quả sử dụng vốn của khách hàng, khả năng phân tích các thông tin rủi ro từ phía đối tác của khách hàng, của ngân hàng nước ngoài. + Sự phối hợp giữa thực hiện nghiệp vụ TTQT của cán bộ đối với những dịch vụ thanh toán cung ứng tín dụng. đó là các vấn đề về điều kiện thanh toán, sửa đổi L/C, ký hậu và bảo lãnh vận đơn nhận hàng.. Nguyên nhân khách quan: Đối với các phương thức thanh toán, khả năng rủi ro tín dụng bao gồm các nguyên nhân rủi ro do khả năng thanh toán của khách hàng và ngân hàng nước ngoài đem lại, mà khả năng này lại phụ thuộc vao các nhân tố khách quan khác như: Đối tác của khách hàng không thực hiện hợp đồng đúng, đủ, kịp thời về hàng hóa và điều kiện thanh toán làm phá vỡ kế hoạch tiêu thụ, kế hoạch sản xuất – kinh doanh của khách hàng, hàng hóa bị mất mát trong qua trình vận chuyển do khách hàng xuất – nhập khẩu đảm nhiệm, hàng kém phẩm chất phát sinh trong quá trình vận chuyển, đối tác không có khả năng thanh toán, ngân hàng nước ngoài đang trong quá trình sát nhập giải thể, phá sản.. Riêng đối với phương thức tín dụng chứng từ thì rủi ro tín dụng là đặc thù vì theo phương thức này: + Ngân hàng phát hành thực sự bị ràng buộc vào cam kết thanh toán cho người hưởng lợi nếu bộ chứng từ phù hợp được xuất trình, nên kể cả khi ngân hàng thông báo cung cấp tín dụng cho người mở thì ngân hàng vẫn phải thực hiện nghĩa vụ thanh toán của mình. + Ngân hàng thương lượng khi đã chiết khấu, ứng trước bộ chứng từ có sai sót hoặc không bảo lưu quyền truy đòi nhà xuất khẩu thì có thể nhận lấy rủi ro không được thanh toán của ngân hàng phát hành hoặc ngân hàng hoàn tiền. 1.2.2.2.3 Rủi ro tỷ giá - Khái niệm: Rủi ro tỷ giá là những rủi ro xảy ra khi việc thanh toán được ấn định bằng đồng tiền nước ngoài. Khi tỷ giá hối đoái biến động so với tỷ giá khi ký kết hợp đồng xuất khẩu sẽ có lợi cho người này và thiệt cho người khác. Nếu ngoại tệ lên giá thì nhà nhập khẩu bị thiệt hại và ngược lại nếu ngoại tệ mất giá thì người xuất khẩu sẽ gặp rủi ro. Một cách chung nhất, rủi ro hối đoái tồn tại khi biến động tỷ giá ảnh hưởng tới từng nghiệp vụ tiền mặt của công ty hay toàn bộ luồng tiền mặt của công ty. Nói một cách khác, có thể hiểu rủi ro hối đoái là sự không chắc chắn về giá trị của một khoản thu nhập hay một khoản chi trả do sự biến động tỷ giá gây ra có thể làm tổn thất đến giá trị dự kiến. - Tác động của rủi ro tỷ giá: Rủi ro hối đoái cũng có thể coi như rủi ro suy đoán và tác động của nó đối với các khoản phải thu, phải trả là trái ngược nhau, và tùy thuộc vào vị trí của doanh nghiệp là nhà xuất khẩu hay nhập khẩu mà tác động của rủi ro hối đoái cũng khác nhau. + Đối với nhà xuất khẩu, tỷ giá biến động sẽ phá vỡ kế hoạch tính toán của nhà xuất khẩu, chẳng hạn khi giá cả đồng tiền trong nước so với đồng ngoại tệ tăng (tỷ giá hối đoái giảm) sẽ bất lợi cho nhà xuất khẩu vì tiền bán hàng thu về bằng ngoại tệ sẽ được ít đồng nội tệ hơn do vậy mua được ít yếu tố đầu vào hơn làm cho kinh doanh xuất khẩu có thể bị thua lỗ. Biến động tỷ giá hối đoái giảm còn ảnh hưởng khi nhà xuất khẩu nhận tài trợ xuất khẩu từ ngân hàng bằng nội tệ để phục vụ sản xuất kinh doanh hàng xuất khẩu. + Đối với nhà nhập khẩu, việc lựa chọn đồng tiền thanh toán và đồng tiền tính toán trong một thương vụ khác nhau cũng gây nên rủi roc ho nhà nhập khẩu khi có biến động tỷ giá. Ngược lại với xuát khẩu, khi tỷ giá hối đoái biến động tăng (giá cả đồng nội tệ so với đồng ngoại tệ giảm) sẽ bất lợi cho nhà nhập khẩu vì họ mua ngoại tệ thanh toán cho hàng hóa nhập khẩu với giá cao nhưng giá cả tiêu thụ hoặc nguyên vật liệu còn phụ thuộc cung cầu thị trường không thể bù đắp nổi với biến động thay đổi tỷ giá. Những khoản tín dụng bằng ngoại tệ do ngân hàng cung cấp sẽ đến hạn trong tương lai càng trở nên lớn hơn do cộng them tỷ lệ tỷ giá hối đoái tăng. + Đối với các ngân hàng thương mại: Trong quá trình thực hiện thanh toán cho khách hàng, vấn đề quản lý nguồn ngoại tệ và hoạt động kinh doanh ngoại tệ để đảm bảo nhu cầu thanh toán trên cơ sở cân đối tài sản có bằng ngoại tệ là vô cùng quan trọng, nhằm tránh những rủi ro do biến động tỷ giá gây nên. Chẳng hạn khi trạng thái ngoại tệ của một ngân hàng là dư thừa, nếu tỷ giá biến động tăng liên tục thì đối với các nước có hệ thống ngân hàng hoạt động trên thị trường ngoại tệ không hiệu quả, hoặc khả năng dự trữ của ngân hàng trung ương yếu có thể làm cho ngân hàng đó luôn đứng trước nguy cơ khan hiếm nguồn ngoại tệ, ngược lại nếu tỷ giá giảm liên tục thì ngân hàng đó cũng luôn đứng trước nguy cơ lỗ về tỷ giá. 1.2.2.2.4 Rủi ro từ các bên tham gia TTQT - Khái niệm: Rủi ro quốc gia là những rủi ro liên quan đến sự thay đổi về chính trị, kinh tế, về chính sách quản lý ngoại hối và chính sách ngoại thương của một quốc gia khiến cho nhà xuất khẩu không nhận được tiền hàng và nhà nhập khẩu không nhận được hàng hóa. Vì vậy thuộc loại rủi ro này là do những nguyên nhân khách quan gây nên: - Xảy ra chiến tranh, đảo chính, biểu tình ở các nước. - Những cấm vận trong thanh toán: nước nhập khẩu bị phong tỏa tài khoản do những món nợ nước ngoài chưa trả, hoặc do quan hệ không bình thường giữa hai nước có quan hệ kinh tế quốc tế làm cho các hợp đồng ngoại thương, hiệp định thương mại bị hủy bỏ giữa chừng. - Xảy ra khủng hoảng chính trị, khủng hoảng kinh tế, khủng hoảng tài chính – tiền tệ gây ra những khó khăn trong thanh toán. - Xảy ra những thiên tai lớn, nghiêm trọng như động đất, núi lửa, bão lụt… Rủi ro quốc gia của nước nhập khẩu xảy ra khi người mua có khả năng và sẵn sàng thanh toán cho người bán, song do những biến động hoặc biến cố bất thường trong quốc gia nhập khẩu khiến cho chính phủ của nước nhập khẩu cấm các công ty của nước mình thanh toán ngoại tệ ra nước ngoài, hoặc hàng hóa nhập khẩu thuộc diện cấm nhập khẩu nên không được làm thủ tục thông quan. Rủi ro quốc gia của nước xuất khẩu xuất hiện khi có sự thay đổi về chính sách ngoại thương, thuế quan của quốc gia đó. Nhà xuất khẩu đã chuẩn bị giao hàng, song do thuế xuất khẩu tăng hoặc hàng hóa thuộc diện cấm xuất khẩu. Cũng có khi do quan hệ thanh toán giữa hai quốc gia chưa được bình thường hóa nên gây khó khăn cho việc nhận tiền hàng của người xuất khẩu. Rủi ro quốc gia cũng có thề xảy ra đồng thời với nhà xuất khẩu và nhập khẩu nếu sau khi ký kết hợp đồng ngoại thương chính phủ nước nhập khẩu và xuất khẩu đều không cho phép nhập khẩu và xuất mặt hàng đó nữa. Trong kinh doanh quốc tế, việc phòng tránh rủi ro quốc gia là một vấn đề rất quan trọng đối với doanh nghiệp xuất nhập khẩu. Vì vậy trước khi tiến hành hoạt động kinh doanh với đối tác, các nhà quản trị cần nhận dạng và phân tích kỹ cấu trúc rủi ro quốc gia để từ đó xây dựng các chính sách đề phòng, bảo hiểm.. 1.2.2.2.5 Rủi ro do thông tin, truyền tin - Khái niệm: Đây là những rủi ro xảy ra trong quá trình truyền tin, thực hiện thanh toán bằng thư, điện hay trong quá trình tiếp nhận và xử lý thông tin sai lệch với khách hàng. Ngày nay những rủi ro này rất đáng kể do cả những nguyên nhân chủ quan và khách quan gây nên. - Nguyên nhân chủ quan: Ngân hàng tiếp nhận và xử lý thông tin sai lệch với khách hàng, đối tác của khách hàng và ngân hàng nước ngoài, khả năng biến động tỷ giá. Các thao tác trong quá trình truyền tin không đúng quy định, kỹ thuật dẫn đến các sai sót, nhầm lẫn và tổn thất cho ngân hàng. - Nguyên nhân khách quan: Trong quá trình truyền tin, thực hiện thanh toán bằng thư, điện (thư diện thanh toán, hoàn tiền, sửa đổi, xác nhận, chấp nhận…) có thể bị thất lạc nhầm lẫn, chậm trễ gây ra tổn thất cho các bên và cho các ngân hàng. Các chứng từ thương mại được giao cho nhà nhập khảu cùng với hàng hóa hoặc giao cho ngân hàng bằng nhiều hình thức có thể bị thất lạc, chậm trễ hoặc hư hỏng, rách nát vì vậy mà nhà xuất khẩu và ngân hàng thương lượng khó nhận được thanh toán theo các phương thức thanh toán kèm chứng từ hoặc thanh toán sau khi nhận hàng. 1.2.2.2.6 Rủi ro do lừa đảo trong TTQT - Khái niệm: Là các rủi ro xảy ra do một trong hai bên mua và bán có hành vi lừa đảo. Đây là một trong những vấn đề đang cảnh báo các ngân hàng. - Nguyên nhân: Thuộc loại này thì nguyên nhân rủi ro điển hình nhất là một trong hai bên mua và bán có hành vi lừa đảo: + Bên bán: Thực hiện các họat động mua bán long vòng thông qua môi giới để lừa đảo người mua thanh toán nhưng không có hàng hoặc để tiêu thụ những hàng hóa rởm, mất phẩm chất. + Cả hai bên mua và bán cấu kết lập bộ chứng từ giả mạo để được thanh toán theo phương thức L/C, hiện tượng này hiện nay rất gia tăng ở Nga. Các hợp đồng ma được thiết lập để thanh toán qua ngân hàng từ nước này sang nước khác của bọn tội phạm thực hiện rửa tiền.. Ngoài ra các hành vi lừa đảo trong thanh toán séc du lịch, thẻ tín dụng cũng gia tăng. * Rủi ro trong lựa chọn phương thức, điều kiện thanh toán quốc tế Lựa chọn phương thức thanh toán chuyển tiền, nhờ thu hay tín dụng chứng từ hoàn toàn phụ thuộc vào sự thỏa thuận của các bên liên quan trên cơ sở các điều kiện thực tế về thị trường, mặt hàng, giá cả, uy tín… Ngày nay trong giao dịch buôn bán quốc tế, các bên thường lựa chọn L/C làm phương thức thanh toán tiền hàng. Nếu như phương thức chuyển tiền, nhờ thu gây bất lợi cho một bên là người mua hay người bán bà có thể cho cả hai bên thì phương thức tín dụng chứng từ tỏ ra ưu việt bởi quy trình thanh toán chặt chẽ, sự tham gia có trách nhiệm của ngân hàng được điều chỉnh theo thông lện quốc tế nhằm bảo vệ quyền lợi cho cả hai bên: Người bán được đảm bảo thanh toán nếu sau khi giao hàng xuất trình được bộ chứng từ phù hợp với các điều kiện của L/C, còn người mua cũng được đảm bảo nhận hàng đúng quy cách và thời gian quy định trong hợp đồng. Tuy nhiên không phải thanh toán bằng L/C là không có rủi ro. Đối với một số L/C được phát hành bởi các ngân hàng ở Bắc Mỹ và EU, nhà xuất khẩu chỉ được thanh toán khi hàng hóa vượt qua được sự kiểm tra của các cơ quan chức năng của nước nhập khẩu như cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ. Như vậy ngân hang phát hành được miễn trừ trách nhệm thanh toán cho người hưởng thụ nếu hàng hóa không vượt qua được sự kiểm tra của nước nhập khẩu. Như vậy nếu so với phương thức thanh toán bằng điện chuyển tiền hoặc phương thức thanh toán nhờ thu chứng từ, phương thức thanh toán bằng L/C có điều kiện này cũng rủi ro không kém bởi biệc thanh toán chủ yếu phụ thuộc vào thiện chí của nhà nhập khẩu. 1.2.3 Rủi ro theo các phương thức thanh toán quốc tế ở các NHTM 1.2.3.1 Rủi ro trong phương thức chuyển tiền Trong phương thức thanh toán chuyển tiền Ngân hàng đóng vai trò trung gian thanh toán phục vụ khách hàng, với vị trí trung gian giữa người chuyển trả tiền và người thụ hưởng, thực hiện lệnh của các bên liên quan. Vì vậy Ngân hàng không thể can thiệp vào thiện chí của bên chi trả cho bên thụ hưởng. Rủi ro có thể xẩy ra đối với phương thức chuyển tiền” 1.2.3.1.1 Rủi ro đối với người mua Sẽ rất bất lợi cho người mua nếu sau khi chuyển tiền xong, người bán bị phá sản hoặc giao hàng không đúng số lượng, chủng loại, chất lượng kém hay không bảo đảm thời gian giao hàng theo đúng thỏa thuận làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của mình. Vì thế nếu buộc phải thanh toán theo phương thức này, nhà nhập khẩu nên yêu cầu ngân hàng của nhà xuất khẩu phát hành cho mình một thư bảo lãnh về số tiền ứng trước đó, để tránh rủi ro mất tiền khi người bán không thực hiện những nghĩa vụ như đã cam kết trong hợp đồng ngoại thương. 1.2.3.1.2 Rủi ro đối với người bán Rủi ro xảy đến với người bán trong trường hợp nếu người mua thanh toán sau khi xuất hàng thì việc thanh toán phụ thuộc vào thiện chí của người mua, do đó bên bán dễ bị bên mua chiếm dụng vốn trong thanh toán. 1.2.3.1.3 Rủi ro đối với ngân hàng phục vụ người mua Rủi ro đối với ngân hàng phục vụ người mua khi Ngân hàng cho vay thanh toán để người mua nhập hàng, khi hàng về không đúng phẩm chất, quy cách, thương vụ thua lỗ, người mua mất khả năng thanh toán, gây tổn thất cho ngân hàng không thu được nợ. 1.2.3.1.4 Rủi ro đối với ngân hàng phục vụ người bán Rủi ro đối với ngân hàng phục vụ người bán trong trường hợp Ngân hàng cho vay thu mua, sản xuất hàng xuất khẩu, người bán không thu hồi được tiền, ảnh hưởng đến thu nợ của Ngân hàng. Rủi ro có thể xảy đến với Ngân hàng trong phương thức thanh toán bằng chuyển tiền cũng có thể do công nghệ thanh toán lạc hậu, chất lượng đường truyển kém dẫn đến việc chuyển sai hoặc chuyển nhầm số tiền cần thanh toán. Bên cạnh đó, rủi ro trong phương thức này có thể do sự tắc trách, cẩu thả của cán bộ thanh toán dẫn đến thanh toán nhầm hoặc chậm thanh toán. Tóm lại, phương thức thanh toán chuyển tiền là phương thức thanh toán đơn giản, thủ tục nhanh gọn đối với ngân hàng. Trong phương thức thanh toán này, Ngân hàng đóng vai trò là trung gian, do đó rủi ro đối với Ngân hàng trong trường hợp này phần lớn gắn liền với rủi ro tín dụng của Ngân hàng. 1.2.3.2 Rủi ro trong phương thức ghi sổ Phương thức thanh toán ghi sổ thuận lợi cho người mua, rủi ro cho người bán. Thuận lợi cho người mua: Người mua chỉ phải trả tiền khi đã nhận được hàng hóa, dịch vụ hoặc thậm chí khi tiêu thụ xong hàng hóa và dịch vụ. Thuận lợi cho người bán: Tiêu thụ được hàng hóa và giữ được thị trường truyền thống. Bất lợi cho người bán: Người bán đã chuyển ._.tế. Mở rộng quan hệ đại lý để tranh thủ vốn, kỹ thuật và đặc biệt là kinh nghiệm quản lý tiên tiến. SGD cố gắng giữ vững vai trò là ngân hàng hàng đầu về thanh toán quốc tế trong cả nước, từ đó nâng cao năng lực cạnh tranh và hội nhập quốc tế về thanh toán quốc tế, xác lập điều kiện và hiện đại hóa công nghệ ngân hàng để hội nhập với cộng đồng tài chính quốc tế. 3.1.2.2 Kế hoạch cụ thể Để cụ thể hóa mục tiêu trên, Ngân hàng Ngoại thương đã đề ra kế hoạch triển khai bao gồm các nội dung chính sau: (1) Cơ cấu lại các mảng hoạt động thanh toán quốc tế theo mô hình tiên tiến, hiện đại gồm các khối tài trợ thương mại quốc tế, khối trung tâm chuyển tiền, khối định chế tài chính, phù hợp với chiến lược và đề án tái cơ cấu của Ngân hàng Ngoại thương. (2) Từng bước mở rộng hoạt động ngân hàng kể cả hoạt động thanh toán quốc tế tại một số vùng biên giới có tiềm năng về hàng mậu dịch cũng như tại một số trung tâm tài chính quốc tế lớn. Hiện tại Ngân hàng Ngoại thương đã có chi nhánh tại Hồng Kông và đang chuẩn bị thành lập một trung tâm chuyển tiền tại Mỹ. Ngân hàng Ngoại thương cũng đặt ra mục tiêu thành lập chi nhánh tại châu Âu, các chi nhánh này sẽ góp phần mở rộng kinh doanh quốc tế, hỗ trợ kinh doanh xuất nhập khẩu, đầu tư ra nước ngoài cũng như cung cấp các thông tin quan trọng ở các thị trường này cho các doanh nghiệp trong nước. (3) Nâng cao trình độ về thanh toán quốc tế của SGD Vietcombank bắt kịp với các chuẩn mực quốc tế và tập quán ngân hàng quốc tế trong từng lĩnh vực. Định hướng cho việc tập trung phát triển một số nghiệp vụ của ngân hàng quốc tế mà Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam đã có thế mạnh. (4) Củng cố và không ngừng mở rộng quan hệ đối ngoại với các ngân hàng, tổ chức tín dụng quốc tế kể cả việc mở rộng quan hệ đại lý với các ngân hàng khắp các địa lục va vùng lãnh thổ, đặc biệt quan tâm đến khu vực châu Phi và Nam Mỹ nhằm đáp ứng nhu cầu xúc tiến thương mại và đẩy mạnh xuất khẩu hàng hóa dịch vụ của nước ta sang các nước thuộc khu vực này cũng như đáp ứng nhu cầu mở rộng hoạt động đầu tư tài chính quốc tế của Ngân hàng Ngoại thương. Để thực hiện được những mục tiêu trên, SGD Vietcombank cần hoàn thiện hoạt động thanh toán quốc tế nói chung và theo phương thức tín dụng chứng từ nói riêng, đưa ra các giải pháp cụ thể, khả thi, đồng thời có những kiến nghị lên Chính phủ, Ngân hàng nhà nước cũng như với khách hàng. 3.1.3 Mục tiêu quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế đến năm 2015 của SGD Vietcombank Thứ nhất, xây dựng bộ máy quản trị rủi ro theo hướng chuyên môn hóa, nâng cao trách nhiệm và hiệu quả của từng bộ phận và mỗi cá nhân. Trên cơ sở ưu tiên đầu tư về trang thiết bị, nâng tầm nhận thức từ quản lý rủi ro lên quản trị rủi ro, bộ máy quản trị rủi ro của Ngân hàng sẽ được chuyên nghiệp và độc lập về hoạt động ở mức độ cao hơn. Thứ hai, thống nhất hóa việc áp dụng quy định về phòng chống rủi ro của Ngân hàng Nhà nước cũng như của Vietcombank trong toàn hệ thống từ Hội sở chính đến các chi nhánh và từng điểm giao dịch. Thứ ba, đến năm 2015, cùng với sự phát triển về hoạt động thanh toán quốc tế, năng lực quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế của SGD Vietcombank sẽ phải được cải thiện và xếp hạng cao hơn tất cả các NHTM Nhà nước khác. Trong tương lai, khi quy mô hoạt động kinh doanh của Ngân hàng được mở rộng hơn trong khi môi trường kinh doanh sôi động phức tạp hơn với sự áp lực cạnh tranh cao hơn từ các ngân hàng nước ngoài cũng như các ngân hàng cổ phần mới thành lập trong nước, nguy cơ rủi ro và khả năng tổn thất sẽ tăng lên, năng lực quản trị rủi ro cần phải được nâng cấp thích ứng với những yêu cầu cao của nền kinh tế thị trường đang từng bước hội nhập sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới. Có thể thấy rằng các mục tiêu, định hướng phát triển hoạt động kinh doanh và quản trị rủi ro của SGD Vietcombank là rất cụ thể rõ ràng nhưng cũng là nhiệm vụ rất nặng nề đòi hỏi sự nỗ lực, quyết tâm và cố gắng rất cao của Ban lãnh đạo, Hội đồng quản trị và toàn thể cán bộ công nhân viên Ngân hàng. Trên cơ sở nghiên cứu những mục tiêu định hướng trên đây kết hợp với những phân tích đánh giá về thực trạng rủi ro và quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán xuất khẩu của SGD Vietcombank, phần cuối của khóa luận sẽ trình bày một số những giải pháp và kiến nghị góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong thanh toán xuất khẩu của Ngân hàng. 3.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƯỜNG QUẢN TRỊ RỦI RO TRONG THANH TOÁN XUẤT KHẨU TẠI SGD VIETCOMBANK Năng lực quản trị rủi ro được đánh giá thông qua hệ thống các chỉ tiêu từ khâu quản trị điều hành đến cơ cấu hoạt động kinh doanh đến các biện pháp phòng ngừa và xử lý rủi ro của Ngân hàng thương mại. Nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán xuất khẩu vừa là một nội dung quan trọng đồng thời cũng là một yêu cầu cơ bản của việc nâng cao năng lực quản trị, điều hành hoạt động kinh doanh. Bới vậy, những giải pháp cần thiết đối với ngân hàng thương mại phải đồng bộ bao gồm những giải pháp chung tổng thể mang tính chiến lược kết hợp với các giải pháp cụ thể tác động đến từng khâu trong quy trình quản trị rủi ro. 3.2.1 Các giải pháp chung 3.2.1.1 Nhanh chóng xây dựng quy trình quản trị rủi ro chính thức trong thanh toán quốc tế của SGD Quy trình quản trị rủi ro là rất cần thiết không chỉ đảm bảo tính hiệu quả và khoa học của hoạt động quản trị rủi ro mà còn là cơ sở để đảm bảo sự phối hợp của các bộ phận chức năng và kinh doanh khác. Quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế không phải là một tác nghiệp cụ thể mà là một quá trình gồm những công đoạn khác nhau, chịu ảnh hưởng lẫn nhau: kết quả của công đoạn này là cơ sở để tiến hành các công đoạn tiếp theo. Do vậy, quy trình cần phải chỉ rõ bao gồm ít nhất 5 bước cụ thể: (1) Nhận dạng rủi ro có thế xảy ra trong hoạt động thanh toán quốc tế; (2) Đo lường rủi ro, tổn thất trong hoạt động thanh toán quốc tế; (3) Giám sát rủi ro trong thanh toán quốc tế; (4) Lựa chọn kỹ thuật phòng ngừa rủi ro trong thanh toán quốc tế; (5) Báo cáo và đánh giá về quản trị rủi ro trên thực tế. Quy trình rủi ro được hoàn thành có thể phát hành dưới hình thức cẩm nang nghiệp vụ để cán bộ công nhân viên luôn dễ dàng sử dụng. Sau khi đưa vào áp dụng vẫn có thể được bổ sung hoàn thiện thường xuyên để đảm bảo tính phù hợp với những thay đổi trong ngân hàng cũng như môi trường kinh tế - xã hội và pháp lý. 3.2.1.2 Hoàn thiện chiến lược quản trị rủi ro tổng thể và phổ cập một cách rộng rãi trong toàn hệ thống ngân hàng Rủi ro có thể xảy ra từ tất cả các hoạt động kinh doanh cơ bản của ngân hàng thương mại, do vậy ngân hàng thương mại không thể chỉ có chiến lược quản trị rủi ro thanh toán quốc tế hay một vài loại rủi ro cụ thể nào khác. Trong thời gian có thể, Vietcombank cần hoàn thiện chiến lược quản trị rủi ro toàn diện và mang tính dài hạn đối với tất cả các hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, một chiến lược quản trị rủi ro tổng thể phải được xác định là nhiệm vụ chung và mang lại lợi ích cho Ngân hàng và tất cả mọi cán bộ, do vậy tất cả mọi cán bộ công nhân viên, cổ đông của Ngân hàng đều phải tham gia đóng góp ý kiến hoàn thiện chiến lược. Với việc hoàn thiện chiến lược quản trị rủi ro tổng thể như vậy, Ngân hàng không chỉ thu hút được kinh nghiệm chuyên môn mà còn tận dụng được ý kiến và phát huy trách nhiệm của tất cả mọi người có chung lợi ích từ sự phát triển của Ngân hàng. Hơn nữa, chiến lược quản trị rủi ro cần được phổ biến rộng rãi đến toàn bộ các bộ phận quản lý kinh doanh và từng cán bộ tác nghiệp cụ thể trong Ngân hàng. Thông qua việc tham gia xây dựng và đóng góp ý kiến, mọi người không chỉ hiểu rõ, hiểu sâu mà còn có thể vận hành cũng như giám sát thực hiện quy trình quản trị rủi ro của các cơ quan bộ phận chức năng. Ban lãnh đạo Ngân hàng cũng không cần phải quan tâm đến việc các đối thủ cạnh tranh cũng như các chủ thể ngoài Ngân hàng có được những thông tin về chiến lược quản trị rủi ro nói trên, bởi lẽ nếu như vậy thì càng mang lại lợi ích cho hoạt động kinh doanh Ngân hàng. Khách hàng và các đối tác bạn hàng trước khi đến giao dịch đều đã hiều biết về quan điểm và những quy định mang tính nguyên tắc trong hoạt động kinh doanh và phòng chống rủi ro của Ngân hàng, cho nên Ngân hàng sẽ giảm chi phí về thời gian và tài chính cho việc giải thích, phân loại và lựa chọn khách hàng cũng như thỏa mãn nhu cầu của các đối tác. Các ngân hàng và tổ chức tín dụng khác dù ít hay nhiều đều có thể học tập hay đóng góp ý kiến cho chiến lược quản trị rủi ro tổng thể của Ngân hàng thì cũng là điều rất tốt. Do vậy, để hoàn thiện chiến lược quản trị rủi ro tổng thể nói trên, cần phải có sự đóng góp ý kiến của tất cả các cá nhân, tập thể trong và ngoài ngành. 3.2.1.3 Kiện toàn về tổ chức cũng như hoạt động của bộ phận quản trị rủi ro để tăng cường quản trị rủi ro của Ngân hàng. Chất lượng và hiệu quả của công tác quản trị rủi ro phản ánh năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng. Để đạt được chất lượng và hiệu quả cao, một trong những giải pháp cần thiết là phải tách bạch giữa bộ phận quản trị rủi ro và bộ phận kinh doanh tiến tới quản trị rủi ro theo ngành dọc. Trên cơ sở đó bộ phận này mới có thể giám sát chặt chẽ toàn bộ các rủi ro và điều hành chính sách quản lý rủi ro phù hợp với từng thời kỳ. Ở một số nước trên thế giới cũng như ở Việt Nam hiện nay, các ngân hàng vẫn chưa hình thành bộ phận quản trị rủi ro độc lập hoặc đã hình thành nhưng mức độ hoạt động còn hạn chế. 3.2.1.4 Đầu tư cơ sở vật chất và kỹ thuật và công nghệ hiện đại phục vụ hoạt động quản trị rủi ro trong thanh toán quốc tế Nếu như quan điểm thông suốt, bộ máy tổ chức hoàn chỉnh với đội ngũ cán bộ chuyên trách có chất lượng chuyên môn đáp ứng.. là điều kiện cần thì trang thiết bị kỹ thuật và công nghệ hiện đại là điều kiện đủ để nâng cao năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại. Trang thiết bị và công nghệ hiện đại cần thiết đối với tất cả các khâu và từng nội dung công việc của mỗi khâu trong quy trình quản trị rủi ro từ việc thu nhận và xử lý thông tin đến việc thực hiện các biện pháp kiểm soát rủi ro để đảm bảo tính chính xác, kịp thời và hiệu quả của mỗi khâu. Phòng quản trị rủi ro của Ngân hàng không chỉ cần được trang bị hệ thống máy tính và thiết bị mạng mà cả các phần mềm chuyên nghiệp với tính ổn định cao để chạy các mô hình phân bổ rủi ro và lợi ích, các mô hình phân tích chi phí và lợi ích cúng như các công cụ cho phép tiến hành phân tích chi phí lợi ích, các công cụ kết nối đáng tin cậy nhất với thị trường trong nước và quốc tế. Để thực hiện giải pháp này, SGD sẽ phải đầu tư để mua sắm và trang bị và có thể đây là một khoản không nhỏ nhất là khi yêu cầu về chất lượng của một hệ thống cần phải hoạt động trôi chảy và tính ổn định cao. Tuy nhiên, năng lực quản trị rủi ro được cải thiện với những đóng góp hữu hiệu về giảm thiểu tổn thất và nâng cao thu nhập của Ngân hàng thì chắc chắn không có cổ đông nào lại không ủng hộ. Trong hoạt động kinh doanh của các NHTM, năng lực quản trị, điều hành của đội ngũ cán bộ quản lý các cấp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng tạo nên năng lực quản trị, điều hành của NHTM. Đội ngũ cán bộ quản trị, điều hành mạnh không chỉ đảm bảo hoạt động kinh doanh của NHTM có kỷ cương, thống nhất mà còn biết phát huy tính năng động, sáng tạo của mỗi người thực hiện có hiệu quả nhiệm vụ kinh doanh của đơn vụ và của cả Doanh nghiệp, tránh được những rủi ro không đáng có trong kinh doanh. Để nâng cao năng lực quản trị rủi ro đối với đội ngũ cán bộ quản lý các cấp, NHTM cần quan tâm đến công tác bồi dưỡng nâng cao trình độ quản trị kinh doanh, hiểu biết về pháp luật và kiến thức về quản trị rủi ro ngân hàng để bộ máy NHTM hoạt động kinh doanh có hiệu quả. 3.2.1.5 Chú trọng dào tạo và phổ cập kiến thức về quản trị rủi ro cho cán bộ nhân viên SGD Rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của các Ngân hàng ở nước ta hầu hết đều bắt đầu từ việc thực hiện những nghiệp vụ cụ thể, với những con người cụ thể. Do trình độ chuyên môn nghiệp vụ và hiểu biết về pháp luật còn hạn chế, hoặc do ý thức trách nhiệm không cao, hoặc do thiếu đao đức nghề nghệp đã vi phạm các quy trình nghiệp vụ, cơ chế, chính sách, pháp luật dẫn đến những thất thoát tài sản của Ngân hàng. Bởi vậy, nếu đội ngũ cán bộ công nhân viên đáp ứng được những yêu cầu hoạt động thanh toán quốc tế của Ngân hàng chắc chắn sẽ giảm thiều phần lớn những tổn thất rủi ro do chủ quan gây ra. Giải pháp này hướng tới những vấn đề cụ thể bao gồm: Sử dụng những chuyên gia giỏi chuyên nghiên cứu về rủi ro và quản trị rủi ro làm hạt nhân trong việc tham mưu cho lãnh đạo Ngân hàng và trong việc phổ cập kiến thức và kinh nghiệm của cán bộ công nhân viên về rủi ro và quản trị rủi ro. Mỗi khi ban hành quy định mới hay và bổ sung, sửa đồi các cơ chế, quy chế cần cập nhật về quản trị rủi ro, Ban lãnh đạo Ngân hàng cần thiết lắng nghe ý kiến của các chuyên gia coi trọng những đề xuất khách quan và khoa học. Muốn có chuyên gia giỏi và nguồn nhân lực có chất lượng tốt, trước hết đầu tư kinh phí để cử một số cán bộ có năng lực chọn qua thi tuyển đi học tập ngắn hạn ở các nước, các ngân hàng đi đầu trong quản trị rủi ro, hoặc tổ chức bồi dưỡng nghiệp vụ tại chỗ do các chuyên gia giàu kinh nghiệm đảm nhiệm. Sau đó sử dụng chính những cán bộ đã được đào tạo vào việc giảng dạy nâng cao kiến thức về rủi ro và phòng ngừa rủi ro đối với đội ngũ nghiệp vụ trong Ngân hàng theo mô hình “vết dầu loang”. Thực hiện theo phương thức này hiệu quả sẽ rất cao và chỉ cần trong thời gian không dài, trình độ kỹ thuật nghiệp vụ và ý thức phòng chống rủi ro sẽ được nâng lên góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro của SGD Vietcombank. Tích cực tìm kiếm cơ hội đào tạo kết hợp với việc chủ động mở các lớp đào tạo ngắn hạn về chuyên môn nghiệp vụ và ý thức đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ công nhân viên theo mô hình và phương thức các lớp bồi dưỡng kiến thức về rủi ro trên đây để nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ cho tất cả mọi cán bộ, nhân viên SGD. Bố trí sắp xếp có hiệu quả đội ngũ cán bộ nghiệp vụ theo nguyên tắc đúng người đúng việc, bố trí công tác phù hợp với khả năng, trình độ và sở trường của mỗi người sẽ tránh được những rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế. 3.2.2 Các giải pháp cụ thể: 3.2.2.1 Nâng cao năng lực chuyên môn của cán bộ quản trị, điều hành trong hoạt dộng thanh toán quốc tế của SGD Vietcombank và cán bộ chuyên trách quản trị rủi ro Cán bộ quản trị, điều hành và chuyên trách về quản trị rủi ro trong ngân hàng chính là những người chịu trách nhiệm tổ chức hoạt động kinh doanh, chịu trách nhiệm trước cổ đông và toàn bộ Ngân hàng về kết quả kinh doanh - thu nhập, chi phí và tình trạng rủi ro của Ngân hàng, do vậy những cán bộ này không thể không có kiến thức và năng lực quản trị rủi ro. Để nâng cao năng lực quản trị rủi ro của cán bộ quản trị điều hành và cán bộ chuyên trách, cách tốt nhất trong giai đoạn hiện nay vẫn kết hợp đào tạo, bồi dưỡng với sử dụng tư vấn. Mở riêng các lớp bồi dưỡng ngắn hạn với trình độ nâng cao dần cho các cán bộ điều hành các cấp với phương pháp và học liệu riêng phù hợp. Mặt khác, cán bộ quản trị điều hành cần có các chuyên gia về quản trị rủi ro để tham mưu tư vấn mỗi khi cần quyết định những vấn đề liên quan. Về lâu dài, với ưu thế của một ngân hàng thương mại cổ phần, Vietcombank nên đưa yêu cầu về năng lực quản trị rủi ro như một kiến thức bắt buộc để được lựa chọn và bổ nhiệm vào các vị trí lãnh đạo chủ chốt trong toàn hệ thống của Vietcombank. 3.2.2.2 Tăng cường hơn nữa việc kiểm soát tín dụng cho vay xuất khẩu nhằm phòng ngừa rủi ro SGD có thể nâng cao năng lực quản trị rủi ro tín dụng thông qua việc tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát nội bộ. SGD cần coi trọng hệ thống kiểm tra nội bộ, xây dựng hệ thống kiểm tra ngày càng hoàn thiện nhằm đảm bảo an toàn trong từng nghiệp vụ. Hệ thống kiểm tr kiểm soát nội bộ là tai mắt của các nhà quản trị Ngân hàng. Thực tế những năm vừa qua đã phát hiện những sai sót qua kiểm tra từng nghiệp vụ cụ thể giúp lãnh đạo ngân hàng kịp thời chấn chỉnh, hạn chế được những rủi ro góp phần nâng cao năng lực quản trị rủi ro của SGD. 3.2.2.3 Củng cố và tăng cường khả năng quản trị rủi ro gây ra do nghiệp vụ của nhân viên SGD Phát huy những kết quả đạt được trong quản trị rủi ro hoạt động những năm qua, SGD Vietcombank cần tiếp tục duy trì và tăng cường hơn nữa năng lực quản trị rủi ro đối với loại quản trị rủi ro hoạt động này. Cụ thể là xây dựng cơ chế, quy chế nghiệp vụ hoạt động thanh toán quốc tê đảm bào đồng bộ, chặt chẽ, hạn chế đế mức thấp nhất khả năng rủi ro chủ quan trong quá trình hoạt động. Cơ chế nghiệp vụ và quy chế hoạt động thanh toán quốc tế không chỉ phản ánh năng lực quản trị kinh doanh mà còn thể hiện năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại. Khi xây dựng cơ chế hoạt động và cơ chế nghiệp vụ của ngân hàng phải lường hết khả năng có thể dẫn đến rủi ro để có phương án hợp lý điều chỉnh trong vận hành cơ chế, quy chế. Sau mỗi giai đoạn nhất định, ngân hàng phải tổ chức đánh giá các cơ chế, quy chế đã ban hành, phát hiện những kẽ hở để kịp thời điều chỉnh, bổ sung, thay đổi phù hợp với thực tiễn hoạt động, hạn chế rủi ro tới mức thấp nhất. Bới vậy khi xây dựng và ban hành các cơ chế, quy chế hoạt động và nghiệp vụ của ngân hàng thương mại cần quan tâm đến các khía cạnh có khả năng xảy ra rủi ro để chủ động phòng ngừa và hạn chế rủi ro. 3.2.2.4 Hoàn thiện các hoạt động quản trị rủi ro tỷ giá Quản trị rủi ro tỷ giá hiện nay có thể coi như còn nhiều hạn chế của SGD Vietcombank. Càng sớm càng tốt, SGD cần nghiên cứu áp dụng các biện pháp quản trị rủi ro tỷ giá bằng cách sử dụng thường xuyên và hiệu quả nghiệp vụ phái sinh ngoại hối để chủ động hạn chế rủi ro tỷ giá. 3.2.2.5 Thiết lập hoạt động kiểm tra, giám sát hoạt động quản trị rủi ro của Hội đồng quản trị Theo điều lệ của Ngân hàng, Hội đồng quản trị đại diện cho chủ sở hữu có Ban kiểm soát giúp việc thực hiện nhiệm vụ kiểm tra, giám sát hoạt động của Ban điều hành. Hoạt động kiểm tra, giám sát của Ban kiểm soát đảm bảo hiệu quả hoạt động và thông tin cần thiết để chỉ đạo Tổng giám đốc điều hành thực hiện quản lý có hiệu quả, phòng ngừa rủi ro ở tầm vĩ mô và vi mô do khách quan và chủ quan. 3.2.2.6 Hoàn thiện chính sách đào tạo và trả lương cho các cán bộ quản trị rủi ro và nhân viên thanh toán quốc tế Yêu cầu cơ bản của đào tạo là cung cấp các kiến thức và kỹ năng “đa ngành nghề, đa lĩnh vực”, để có thể xử lý hầu hết mọi việc trong quy trình thanh toán quốc tế. Đối với những công việc thực sự phức tạp, việc đào tạo phải trang bị đủ kiến thức sao cho các cán bộ quản trị rủi ro có thể tự nhận thấy mình không đủ khả năng để xử lý. Khi đó tự khắc họ sẽ tìm đến các chuyên gia trong và ngoài ngân hàng để được ý kiến tham vẫn chuyên môn. Đội ngũ chuyên gia như vậy hiện không thiếu vì triết lý chuyên môn hóa vẫn đang hiện hữu trong hầu hết các ngân hàng, và mặt khác, bất cứ ngân hàng nào cũng luôn có sẵn đội ngũ chuyên gia trong từng lĩnh vực để phụ trách đào tạo và tham vấn ở mức độ chuyên sâu. SGD Vietcombank cần nhanh chóng thay đổi tận gốc chính sách tiền lương và các chế độ đãi ngộ nhân viên đã trở nên quá lỗi thời của mình. Tiền lương hợp lý mới có thể tạo ra động lực làm việc thực sự cho nhân viên; còn phần tiền thưởng sẽ tạo ra thu nhập phụ trội ngoài cho lương cho người lao động vì thành tích của họ, nhờ đó họ tích cực và nhiệt tình trong công việc hơn. 3.2.2.7 Thực hiện thưởng, phạt nghiêm minh đối với các cá nhân, đơn vị trong việc quản trị rủi ro Đây là cơ chế động lực khuyến khích những đơn vị, cá nhân làm tốt công tác phòng ngừa rủi ro, đảm bào an toàn trong kinh doanh. Đồng thời cần thiết phải có hình thức xử phạt những đơn vị, cá nhân đề xảy ra rủi ro do yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh và uy tín của Ngân hàng tùy theo mức độ vi phạm. Chỉ khi thưởng, phạt nghiêm minh mới thúc đẩy, nâng cao ý thức tự giác, tinh thần trách nhiệm trong hoạt động kinh doanh của mỗi cán bộ nhân viên, từng đơn vị trong việc hạn chế rủi ro, nâng cao khả năng quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của SGD. 3.3 MỘT SỐ KIẾN NGHỊ 3.3.1. Kiến nghị với Chính phủ, với Ngân hàng nhà nước và các bộ ngành có liên quan 3.3.1.1 Tăng cường quyền tự chủ kinh doanh và tính độc lập cho các ngân hàng thương mại Trên cơ sở thống nhất hóa hệ thống thông tin và chế độ báo cáo thống kê. Đề nghị chính phủ cho phép thí điểm mở rộng hơn quyền tự chủ của các ngân hàng thương mại cổ phần và coi đây là một trong những điều kiện cần thiết tạo ra những động lực để thúc đẩy việc nâng cao chất lượng hoạt động, quản trị rủi ro và hiệu quả kinh doanh của ngân hàng. Hiện nay có rất nhiều các nghiệp vụ kinh doanh và phòng chống rủi ro được ngân hàng ở tất cả các nước có nền kinh tế thị trường thực hiệ nhưng lại chưa thể thực hiện ở Việt Nam bởi những quy định giới hạn của Ngân hàng nhà nước. Cụ thể là các hoạt động phái sinh ngoại hối, lãi suất và chứng khoán hoặc bị cấm, hoặc chỉ cho phép một số ngân hàng thực hiện. Đây là sự thiếu bình đẳng và tạo ra môi trường cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động tài chính ngân hàng. Vậy đề nghị Chính phủ và Ngân hàng nhà nước cần nhanh chóng bãi bỏ các quy định hạn chế về nghiệp vụ kinh doanh và phòng chống rủi ro cũng như các quy định hành chính khác. Thay vào đó, nên áp dụng những phương pháp quản lý mang tính chât pháp lý - kinh tế thì việc quản lý sẽ có hiệu quả cao hơn mà năng lực quản trị nói chung và quản trị rủi ro trong hoạt động của các ngân hàng thương mại nói riêng cũng sẽ được cải thiện. 3.3.1.2 Củng cố và phát triển thị trường tiền tệ Hầu hết các công cụ thực hiện phòng chống rủi ro của ngân hàng thương mại đều được thực hiện trên thị trường tiền tệ. Do vậy, củng cố và phát triển thị trường tiền tệ có ý nghĩa rất quan trọng đến việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro của ngân hàng thương mại. Trong những năm gần đây, thị trường tiền tệ nước ta đã từng bước được hình thành và phát triển, song vẫn chưa đủ để đáp ứng nhu cầu phát triền của nền kinh tế và hoạt động ngân hàng. Trên thực tế, các ngân hàng thương mại Việt Nam chưa thực sự tận dụng được những ưu thế của thị trường tiền tệ kể từ việc xác định lãi suất đến việc thực hiện các nghiệp vụ kinh doanh để hạn chế rủi ro. Sự phối hợp giữa Bộ tài chính và Ngân hàng Nhà nước vừa qua chưa chặt chẽ, nhất là về cơ chế xác định lãi suất của thị trường tiền tệ (Vẫn lệ thuộc vào lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước). Do vậy, Chính phủ và Ngân hàng nhà nước và Bộ tài chính cần tiếp tục giải phóng đối với lãi suất, chuyển sang áp dụng cơ chế thị trường xác định lãi suất. Điều này cũng phù hợp với xu hướng xóa bỏ tài chính kiềm chế, thực hiện hội nhập quốc tế về ngân hàng tài chính một cách chủ động và tích cực. 3.3.1.3 Hỗ trợ các ngân hàng trong quá trình thực hiện hội nhập quốc tế về ngân hàng tài chính Ngân hàng Nhà nước tiếp tục tăng cường quan hệ hợp tác đa phương, song phương nhằm khơi thông các quan hệ ngân hàng và tận dụng các nguồn vốn từ các nước và các tổ chức quốc tế như: tham gia các điều ước quốc tế về ngân hàng, các thỏa thuận ngân hàng trung ương, các diễn đàn khu vực và quốc tế về ngân hàng, các thỏa thuận ngân hàng trung ương, các diễn đàn khu vực và quốc tế về dịch vụ ngân hàng. Cải cách lại hệ thống kế toán cho phù hợp với các chuẩn mực kiểm toán quốc tế. Chú trọng đến việc đầu tư cho hạ tầng cơ sở của các ngân hàng như hệ thống thông tin, mạng máy tính. Kết hợp với sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế để tiếp tục hoàn thiện hệ thống thông tin, kế toán và xử lỹ thông tin kế toán ngân hàng, hệ thống chuyển tiền tự động. Rà soát để xây dựng các môi trường pháp lý và môi trường kinh doanh thuận lợi, bình đẳng, an toàn cho các ngân hàng thương mại, tổ chức tín dụng hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam trong lĩnh vực ngân hàng. Hoàn thiện các quy định về quản lý ngoại hối cho phù hợp với tiến trình hội nhập quốc tế về tài chính - ngân hàng theo hướng xây dựng cơ chế quản lý ngoại hối mở. Trên cơ sở đó, tạo điều kiện phát triển các nghiệp vụ trên thị trường ngoại hối, đặc biệt là các nghiệp vụ phòng chống rủi ro về hối đoái trong cơ cấu tài sản của ngân hàng và bảo vệ lợi ích của khách hàng. 3.3.2 Kiến nghị với Vietcombank 3.3.2.1 Nâng cao trình độ quản lý điều hành cho cán bộ thanh toán quốc tế Thu hút các dự án, chương trình của quốc tế, trong nước, hỗ trợ cho Vietcombank trong viêc đào tạo cán bộ quản lý, nâng cao trình độ quản lý điều hành hoạt động ngân hàng theo tiêu chuẩn quốc tế. Đào tạo nâng cao trình độ nghiệp vụ, thẩm định, đánh giá, phân tích và đánh giá rủi ro cho cán bộ thanh toán quốc tế, quán triệt tư tưởng coi doanh nghiệp đến vay vốn là sự nhờ cậy để từ đó ban phát, bố thí cho doanh nghiệp. Việc tuyển chọn cán bộ cần được tiêu chuẩn hoá và theo xu hướng trẻ hoá. Cần bố trí công việc cho cán bộ theo đúng chuyên môn đào tạo và sở trường, trang bị công nghệ ngân hàng hiện đại nâng cao tính cạnh tranh. 3.3.2.2 Tạo điều kiện cho các chi nhánh phát triển và nâng cao chất lượng hoạt động thanh toán quốc tế Ban hành, hoàn thiện đồng bộ hoá các văn bản về hoạt động thanh toán quốc tế của các chi nhánh trong hệ thống, tạo điều kiện thuận lợi cho các chi nhánh mở rộng và nâng cao chất lượng hoạt động thanh toán quốc tế đối với khách hàng cũng như đối với các doanh nghiệp. Tăng cường vai trò tư vấn đối với doanh nghiệp. Tóm lại: Chương II đã giới thiệu về hệ thống ngân hàng Vietcombank nói chung, SGD Vietcombank nói riêng và phân tích thực trạng quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank. Điều quan trọng hơn qua đó đã nêu lên được những ưu điểm, những vấn đề còn tồn tại và nguyên nhân của những tồn tại đó trong quản trị rủi ro thanh toán quốc tế của SGD Vietcombank. Với thực trạng quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán của SGD Vietcombank, em xin được đề xuất các giải pháp và kiến nghị để phần nào đóng góp vào việc nâng cao năng lực quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của SGD Vietcombank.  KẾT LUẬN Sau khi ra nhập tổ chức thương mại thế giới WTO, Việt Nam đang nỗ lực hết mình để hội nhập vào nền kinh tế toàn cầu. Để đáp ứng cho tiến trình hội nhập này, tất cả các ngành, lĩnh vực trong nền kinh tế đã và đang tập trung phát triển để có thể đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế, trong đó hoạt động thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại đóng vai trò không nhỏ. Hiện nay, môi trường cạnh tranh của các ngân hàng thương mại không chỉ giới hạn trong phạm vi quốc gia. Vấn đề hội nhập vừa tạo ra những cơ hội mà còn mang lại những thách thức cho các ngân hàng thương mại. Quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế là một nhiệm vụ quan trọng trong quản trị, điều hành của các ngân hàng thương mại đặc biệt trong bối cảnh nền kinh tế việt nam ngày càng dấn sâu vào hội nhập quốc tế. Trên cơ sở vận dụng tổng hợp các phương pháp nghiên cứu, bám sát mục tiêu, phạm vi và đối tượng nghiên cứu, chuyên đề đã hoàn thành nhiệm vụ sau. Thứ nhất: Khóa luận đã khái quát được những vấn đề cơ bản về rủi ro và quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế của ngân hàng thương mại. Thứ hai: Khóa luận phân tích được thực trạng quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank. Thứ ba: Khóa luận đã đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế tại SGD Vietcombank và những đề xuất với các bộ ngành, ngân hàng nhà nước, ngân hàng Ngoại thương Việt Nam, trong việc hạn chế rủi ro và tổn thất trong thanh toán quốc tế. Do hạn chế về không gian và thời gian; việc phân tích, xử lý số liệu thực tế đưa vào chuyên đề còn gặp nhiều khó khăn và khiếm khuyết nhất định. Rất mong được sự đóng góp của thầy, cô, cán bộ phòng thanh toán quốc tế và bạn bè để đề tài được hoàn chỉnh hơn nữa đối với công tác quản trị rủi ro trong hoạt động thanh toán quốc tế. Trong thời gian làm chuyên đề được sự giúp đỡ tận tình của PGS.TS. Nguyễn Thị Hường và ban lãnh đạo, cán bộ SGD Vietcombank đã giúp em hoàn thành chuyên đề này. Em xin chân thành cảm ơn. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Sách tham khảo 1.1. PGS.TS Nguyễn Văn Tiến (2004) “Quản trị rủi ro trong kinh doanh ngân hàng”, Nhà xuất bản Thống Kê. 1.2. PGS.TS Nguyễn Thị Hường (2002) “Giáo trình quản trị dự án và doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài FDI tập I”, Nhà xuất bản Thống Kê. 1.3. PGS.TS Nguyễn Quang Thu (1998) “Quản trị rủi ro”, Nhà xuất bản Giáo dục. 1.4. TS Nguyễn Thị Phương Liên “Giáo trình tín dụng và thanh toán quốc tế”, Nhà xuất bản Thống Kê. 1.5. PGS.TS Lê Văn Tề (2003), “ Nghiệp vụ ngân hàng thương mại”, Nhà xuất bản Thống Kê. 1.6. Đặng Phong (Chủ biên 2003), “Lịch sử Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam” Nhà xuất bản Chính trị quốc gia. 1.7. Peter SRose (2001), “Quản trị ngân hàng thương mại”, Nhà xuất bản Tài chính, Hà Nội. 2. Tài liệu ngân hàng - Báo cáo thanh toán quốc tế giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2008. - Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh tại SGD Vietcombank giai đoạn từ năm 2005 đến năm 2008. - Phòng tổng hợp thanh toán (2008), “Quy trình thanh toán xuất nhập khẩu theo hình thức tín dụng chứng từ và nhờ thu chứng từ trong hệ thống Ngân hàng ngoại thương Việt Nam” - Công văn số 1995, ngày 8/7/2008 ban hành “Quy chế quản lý, tổ chứ, hoạt động sở giao dịch, chi nhánh Ngân hàng Thương mại cổ phần Ngoại thương Việt Nam”. 3. Báo, tạp chí - Tạp chí Ngân hàng ngoại thương số 182,183 tháng 10/2008. - Tạp chí thị trường tiền tệ số ra ngày 15 tháng 1 năm 2009. - Thời báo ngân hàng các số các năm 2005,2006,2007,2008. - Trần Luyện “Để hạn chế rủi ro trong cho vay của các tổ chức tín dụng” tạp chí Ngân hàng số 2/2007 ngày 20/3/2007. 4. Website - “ Bao thanh toán giúp doanh nghiệp tránh được rủi ro” ngày 21/1/2007. Website: - “Ngân hàng còn lúng túng khi xử lý rủi ro” Website: - “Chiến lược hội nhập quốc tế và bình luận những nội dung cơ bản về định hướng phát triển các tổ chức tín dụng ở Việt Nam trong kỷ nguyên WTO” ngày 20/3/2007. Website: - “Công nghệ ngân hàng: đáp ứng nhu cầu đổi mới và phát triển” ngày 28/2/2008. Website: - “5 nội dung chủ yếu của cải cách Ngân hàng” Website: NHẬN XÉT CỦA GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ._.