Quản lý hoạt động cho vay lại vốn ODA thông qua quỹ HTPT

- 1 - Môc lôc Lêi cam ®oan Error! Bookmark not defined. Danh môc c¸c ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t 3 Danh môc c¸c b¶ng biÓu 4 Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ 5 Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ 5 Më ®Çu 6 Ch−¬ng 1 8 1.1. T¸c ®éng cña nî vμ th©m hôt cña chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ më 8 1.1.1 M« h×nh lý thuyÕt 8 1.1.2. Tr−êng hîp ViÖt Nam 10 1.2. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (Official Development Assistance – ODA) 13 1.2.1 Kh¸i niÖm 13 1.2.2. Ph©n lo¹i ODA 14 Ch−¬ng 2 17 2.1. §Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi 17 2.2. ThÓ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua DAF cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2000-2005 20 2.2.1. ThÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam 20 2.2.2. T×nh h×nh cho vay l¹i vèn ODA cña Quü HTPT 25 Ch−¬ng 3 37 3.1. VÒ quan ®iÓm vay nî n−íc ngoμi 37 3.1.1. VÒ ®Þnh nghÜa nî n−íc ngoμi 37 3.1.2. VÒ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi 37 3.2. VÒ chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi 38 - 2 - 3.2.1. VÒ chÝnh s¸ch nî n−íc ngoμi 39 3.2.2. VÒ c¬ cÊu thÓ chÕ 41 3.3. VÒ thÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi đối với ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua Quü HTPT 43 3.3.1. §èi víi vÊn ®Ò sö dông vèn ODA 43 3.3.2. §èi víi cho vay l¹i vèn ODA 45 KÕt luËn 50 Danh môc tμI liÖu tham kh¶o 51 Phô lôc 1: §iÒu 8 – LuËt NSNN sè 01/2002/QH11 ngμy 26/12/2002 53 Phô lôc 2: NghÞ ®Þnh sè 134/2005/N§-CP ngμy 01/11/2005 ban hμnh Quy chÕ qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi 54 Phô lôc 3: QuyÕt ®Þnh sè 02/2000/Q§-BTC ngμy 6 th¸ng 01 n¨m 2000 Ban hμnh Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ 58 - 3 - Danh môc c¸c ký hiÖu, ch÷ viÕt t¾t ADB : Ng©n hμng Ph¸t triÓn Ch©u ¸ BTC : Bé Tμi chÝnh Bé KH§T : Bé KÕ ho¹ch ®Çu t− CIRR : Commercial Interest Reference Rate (L·i suÊt tham chiÕu th−¬ng m¹i) DAF : Quü Hç trî ph¸t triÓn (HTPT) trung −¬ng GDDS : HÖ thèng phæ biÕn sè liÖu tæng hîp IMF : Quü tiÒn tÖ quèc tÕ KBNN: Kho b¹c nhμ n−íc NHNN : Ng©n hμng nhμ n−íc ODA : Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc WB : Ng©n hμng thÕ giíi - 4 - Danh môc c¸c b¶ng biÓu B¶ng 1.1: GDP, GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi giai ®o¹n 2000  2004....................11 B¶ng 1.2: C©n ®èi tæng s¶n phÈm trong n−íc, tÝch lòy vμ tiªu dïng .................12 B¶ng 2.1: So s¸nh ®Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo quan ®iÓm cña IMF vμ quan ®iÓm cña ViÖt Nam...........................................................................17 B¶ng 2.2: T×nh h×nh nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2000  2005.........21 B¶ng 2.3: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nî n−íc ngoμi theo World Bank....21 B¶ng 2.4: Cam kÕt, thùc hiÖn, gi¶i ng©n ODA giai ®o¹n 2001  2005 ...............26 B¶ng 2.5: C¸c dù ¸n sö dông vèn ODA, Nhμ tμi trî ............................................27 B¶ng 2.6: C¬ cÊu nguån vèn cña Quü DAF giai ®o¹n 2000 - 2004 .....................28 B¶ng 2.7: C¸c kho¶n cho vay l¹i theo chñ nî .......................................................29 B¶ng 2.8: C¸c kho¶n cho vay l¹i theo c¬ quan cho vay l¹i..................................29 B¶ng 2.9: C¸c kho¶n cho vay l¹i ODA ph©n theo ngμnh ....................................29 B¶ng 2.10: C¸c kho¶n cho vay l¹i ph©n theo dù ¸n .............................................30 B¶ng 2.11: §μm ph¸n nî (trõ c¸c kho¶n theo IDA/ADF) ...................................32 B¶ng 2.12: Cho vay l¹i ............................................................................................33 B¶ng 2.13: Gi¶i ng©n (Th− tÝn dông).....................................................................33 B¶ng 2.14: Gi¶i ng©n (Thanh to¸n trùc tiÕp)........................................................34 B¶ng 2.15: Ghi chÐp sè gi¶i ng©n ...........................................................................34 B¶ng 2.16: Chi tr¶ nî cho chñ nî n−íc ngoμi .......................................................35 B¶ng 2.17: Thanh to¸n vμo Tμi kho¶n NSNN ......................................................36 B¶ng 3.1: C¸c nhãm sè liÖu nî vμ lÞch tr×nh phæ biÕn .........................................43 - 5 - Danh môc c¸c h×nh vÏ, ®å thÞ H×nh 1.1: C¸c hiÖu øng cña th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ .................................9 H×nh 1.2: So s¸nh quèc tÕ vÒ quy m« nÒn kinh tÕ (Sè liÖu n¨m 2004)................11 H×nh 2.1: Ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo nhãm ®èi t−îng vay nî ........................19 H×nh 2.2: Ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo N§ 134/2005/N§ - CP ..........................20 H×nh 2.3: C¬ cÊu nî c«ng cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001  2005.........................22 H×nh 2.4: C¸c c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh qu¶n lý nî n−íc ngoμi .............24 H×nh 2.5: C¸c kho¶n cho vay l¹i ODA theo ngμnh ..............................................30 - 6 - Më ®Çu Gia t¨ng nî n−íc ngoμi lμ mét hiÖn t−îng toμn cÇu. Nî n−íc ngoμi trë thμnh nÐt phæ biÕn trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë hÇu hÕt c¸c n−íc, ®Æc biÖt lμ c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Bëi lÏ c¸c n−íc nμy hÇu nh− kh«ng cã tÝch lòy nhưng rÊt cÇn mét l−îng vèn lín, ®Æc biÖt lμ c¸c nguån vèn bªn ngoμi ®Ó lμm ®éng lùc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Huy ®éng ngo¹i lùc lμ mét h−íng ®i ®óng ®èi víi c¸c n−íc nghÌo. C¸c nhμ kinh tÕ ®−¬ng ®¹i kh«ng xem nî n−íc ngoμi lμ mét vÊn ®Ò nghiªm träng trõ khi thiÕu qu¶n lý vμ duy tr× æn ®Þnh, vÝ dô qu¶n lý nî kh«ng ®Çy ®ñ, tû lÖ nî/GDP t¨ng th−êng xuyªn vμ kh«ng giíi h¹n cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng khuynh h−íng vμ thay ®æi tiªu cùc trong c¸c biÕn kinh tÕ vÜ m« chÝnh yÕu, nh− c¶n trë ®Çu t−, hÖ thèng tμi chÝnh bÊt æn, ¸p lùc l¹m ph¸t, nh÷ng biÕn ®éng vÒ tû gi¸ hèi ®o¸i v.v… vμ c¶ nh÷ng quan hÖ x· héi vμ chÝnh trÞ. ChÝnh v× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra ®èi víi nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam, lμ ph¶i ®¶m b¶o an ninh tμi chÝnh quèc gia trong lÜnh vùc vay n−íc ngoμi, nghÜa lμ ®¶m b¶o cho hÖ thèng tμi chÝnh æn ®Þnh, an toμn, v÷ng m¹nh vμ ph¸t triÓn, cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn c¸c luång vèn ®−îc thu hót hîp lý, sö dông hiÖu qu¶, ®¶m b¶o kh¶ n¨ng hoμn tr¶ nî kÕt hîp víi sù ®¶m b¶o quèc gia cã mét c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ bÒn v÷ng, tû gi¸ hèi ®o¸i æn ®Þnh vμ dù tr÷ ngo¹i hèi ®¸p øng yªu cÇu dù phßng cña nÒn kinh tÕ. HiÖn nay, theo B¸o c¸o Dù th¶o Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ theo NghÞ ®Þnh 134: “Nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam chñ yÕu lμ ODA, kho¶ng 40% ODA ®−îc dμnh cho vay l¹i. Cã kho¶ng 9,2% sè cho vay l¹i ®−îc chuyÓn qua hÖ thèng ng©n hμng vμ BTC, chñ yÕu dμnh cho c¸c ch−¬ng tr×nh tÝn dông quy m« nhá. Sè cßn l¹i ®−îc chuyÓn cho Quü HTPT ”. ChÝnh v× lÏ ®ã, t¸c gi¶ chän ®Ò tμi “Qu¶n lý ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua Quü HTPT” ®Ó nghiªn cøu. Trong ph¹m vi ®Ò tμi nμy, t¸c gi¶ tËp trung vμo c¸c vÊn ®Ò sau: 1. So s¸nh quan ®iÓm vÒ nî n−íc ngoμi cña quèc tÕ, cô thÓ lμ quan ®iÓm cña IMF, vμ cña ViÖt Nam. HiÖn nay, IMF lμ mét trong c¸c nhμ tμi trî ®a ph−¬ng cho - 7 - ViÖt Nam, v× vËy t¸c gi¶ chän quan ®iÓm vÒ nî n−íc ngoμi cña IMF ®Ó lμm chuÈn so s¸nh víi quan ®iÓm cña ViÖt Nam (c¨n cø theo NghÞ ®Þnh 134/2005/N§-CP ngμy 01/11/2005 ban hμnh Quy chÕ qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi), trªn c¬ së ®ã nhËn xÐt nh÷ng ®iÓm cßn thiÕu sãt trong vÊn ®Ò qu¶n lý nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam. 2. Tiếp cận một cách có hệ thống cơ chế qu¶n lý nî n−íc ngoμi ®èi víi ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua Quü HTPT cña ViÖt Nam trong thêi gian qua. 3. Ph©n tÝch vμ kiÕn nghÞ c¸c gi¶i ph¸p qu¶n lý nî n−íc ngoμi ®èi víi ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua Quü HTPT. Ph−¬ng ph¸p so s¸nh lμ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu ®−îc sö dông ®Ó thùc hiÖn ®Ò tμi nμy. NÐt míi cña ®Ò tμi lμ tËp trung nghiªn cøu ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua Quü Hç trî ph¸t triÓn - lÜnh vùc rÊt Ýt ®−îc nghiªn cøu. V× ®©y lμ lÜnh vùc hÕt søc nh¹y c¶m nªn viÖc thu thËp sè liÖu gÆp nhiÒu khã kh¨n dÉn ®Õn viÖc ph©n tÝch kh«ng tr¸nh khái nh÷ng h¹n chÕ, thiÕu sãt. Ch©n thμnh c¸m ¬n sù h−íng dÉn nhiÖt t×nh vμ cÆn kÏ cña TS. Ung ThÞ Minh LÖ – Khoa Tμi chÝnh nhμ n−íc – Tr−êng §¹i häc Kinh tÕ Tp. HCM, nh÷ng ®ãng gãp vμ gióp ®ì quý b¸u cña TS. NguyÔn Hoμng B¶o – Tr−êng §¹i häc kinh tÕ Tp. HCM, Chuyªn viªn Lª Ngäc Kh¸nh – Së Tμi chÝnh Vòng Tμu cho ®Ò tμi nghiªn cøu nμy. - 8 - Ch−¬ng 1 Tæng quan vÒ nî n−íc ngoμi 1.1. T¸c ®éng cña nî vμ th©m hôt cña chÝnh phñ trong nÒn kinh tÕ më 1.1.1 M« h×nh lý thuyÕt Theo lý thuyÕt kinh tÕ vÜ m« cña c¸c nÒn kinh tÕ më (tøc nÒn kinh tÕ cã sù t−¬ng t¸c tù do víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c trªn thÕ giíi), thÞ tr−êng vèn vay lμ n¬i phèi hîp tiÕt kiÖm vμ ®Çu t− cña c¶ nÒn kinh tÕ (bao gåm c¶ ®Çu t− n−íc ngoμi rßng cña nã). 9 Cung vÒ vèn vay b¾t nguån tõ tiÕt kiÖm quèc gia (S), bao gåm tiÕt kiÖm cña t− nh©n vμ tiÕt kiÖm chÝnh phñ. 9 CÇu vÒ vèn vay b¾t nguån tõ ®Çu t− trong n−íc (I) vμ ®Çu t− n−íc ngoμi rßng (NFI). ViÖc mua tμi s¶n lμm t¨ng cÇu vÒ vèn vay bÊt kÓ tμi s¶n ®ã cã nguån gèc trong n−íc hay n−íc ngoμi. §Çu t− n−íc ngoμi rßng cã thÓ ©m hoÆc d−¬ng, lμm t¨ng hoÆc gi¶m cÇu vÒ vèn vay cho ®Çu t− trong n−íc. L−îng cung vμ l−îng cÇu vèn vay quyÕt ®Þnh l·i suÊt thùc tÕ. L·i suÊt thùc tÕ trong n−íc cßn t¸c ®éng ®Õn ®Çu t− n−íc ngoμi rßng. L·i suÊt thùc tÕ t¨ng khuyÕn khÝch tiÕt kiÖm vμ do vËy lμm t¨ng l−îng cung vÒ vèn vay; nh−ng l¹i lμm c¶n trë ®Çu t− dÉn ®Õn lμm gi¶m l−îng cÇu vÒ vèn vay; vμ lμm gi¶m ®Çu t− n−íc ngoμi rßng (v× lμm gi¶m nhu cÇu mua tμi s¶n n−íc ngoμi cña ng−êi trong n−íc vμ khuyÕn khÝch ng−êi n−íc ngoμi mua tμi s¶n trong n−íc). H×nh 1.1 d−íi ®©y cho thÊy th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ ¶nh h−ëng ®Õn thÞ tr−êng vèn vay, ®Çu t− n−íc ngoμi rßng, vμ thÞ tr−êng ngo¹i hèi trong một nÒn kinh tÕ më. - 9 - H×nh 1.1: C¸c hiÖu øng cña th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ 2r 1r 2S 1S 2r A B L·i suÊt thùc L·i suÊt thùc 1. Th©m hôt ng©n s¸ch lμm gi¶m cung vèn vay 2. …lμm t¨ng l·i suÊt thùc Tû gi¸ hèi ®o¸i thùc 3. … lμm gi¶m ®Çu t− n−íc ngoμi rßng 5. …lμm tû gi¸ hèi ®o¸i thùc t¨ng NF 1r 2r 1E 2E (a) ThÞ tr−êng vèn vay (b) §Çu t− n−íc ngoμi rßng (c) ThÞ tr−êng ngo¹i hèi 1S 2S L−îng vèn vay §Çu t− n−íc ngoμi rßn 4. …lμm gi¶m cung néi tÖ L−îng ®« la Sù thay ®æi trong th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ biÓu thÞ sù thay ®æi trong tiÕt kiÖm cña chÝnh phñ vμ do ®ã t¸c ®éng ®Õn cung vèn vay. V× th©m hôt ng©n s¸ch xem nh− kh«ng ¶nh h−ëng ®Õn l−îng vèn mμ c¸c hé gia ®×nh vμ doanh nghiÖp muèn vay t¹i mäi møc l·i suÊt, nªn nã kh«ng lμm thay ®æi cÇu vÒ vèn vay. Khi chÝnh phñ cã th©m hôt ng©n s¸ch, tiÕt kiÖm chÝnh phñ cã gi¸ trÞ ©m vμ ®iÒu nμy lμm gi¶m tiÕt kiÖm quèc d©n. Nãi c¸ch kh¸c, khi chÝnh phñ vay ®Ó tμi trî th©m hôt ng©n s¸ch sẽ lμm gi¶m cung vÒ vèn vay ®Ó tμi trî cho c¸c dù ¸n cña hé gia - 10 - ®×nh vμ doanh nghiÖp. Nh− vËy, th©m hôt ng©n s¸ch lμm dÞch chuyÓn ®−êng cung sang tr¸i tõ xuèng trong phÇn (a). Víi l−îng vèn Ýt h¬n ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vèn vay trªn thÞ tr−êng tμi chÝnh, l·i suÊt t¨ng tõ ®Õn ®Ó c©n b»ng cung vμ cÇu vèn vay. Víi møc l·i suÊt cao h¬n, nhu cầu vay sÏ vay Ýt đi. ĐiÒu nμy ®−îc thÓ hiÖn b»ng sù dÞch chuyÓn tõ ®iÓm A ®Õn ®iÓm B trªn ®−êng cÇu vèn vay. Th©m hôt ng©n s¸ch chÝnh phñ lμm gi¶m ®Çu t− trong n−íc. 1S 2S 1r 2r Bªn c¹nh ®ã, trong mét nÒn kinh tÕ më, cung vÒ vèn vay gi¶m cßn cã nh÷ng ¶nh h−ëng kh¸c. PhÇn (b) cho thÊy l·i suÊt t¨ng tõ ®Õn lμm gi¶m ®Çu t− n−íc ngoμi rßng. (Sù suy gi¶m ®Çu t− n−íc ngoμi rßng gãp phÇn vμo sù suy gi¶m l−îng cÇu vÒ vèn vay biÓu hiÖn b»ng sù di chuyÓn tõ ®iÓm A ®Õn ®iÓm B trong phÇn (a)). Do tiÕt kiÖm trong n−íc giê ®©y cã lîi h¬n, ®Çu t− n−íc ngoμi trë nªn Ýt hÊp dÉn h¬n vμ c«ng chóng Ýt mua tμi s¶n n−íc ngoμi h¬n. L·i suÊt cao h¬n còng hÊp dÉn c¸c nhμ ®Çu t− n−íc ngoμi. Do vËy, khi th©m hôt ng©n s¸ch lμm t¨ng l·i suÊt, hμnh vi cña nhμ ®Çu t− trong n−íc vμ n−íc ngoμi lμm gi¶m ®Çu t− n−íc ngoμi rßng. 1r 2r PhÇn (c) cho thấy th©m hôt ng©n s¸ch cũng ¶nh h−ëng ®Õn thÞ tr−êng ngo¹i tÖ. Do ®Çu t− n−íc ngoμi rßng gi¶m, c«ng chóng cÇn Ýt ngo¹i tÖ ®Ó mua c¸c tμi s¶n n−íc ngoμi. §iÒu nμy lμm cho ®−êng cung néi tÖ dÞch chuyÓn sang tr¸i tõ xuèng . Sù sôt gi¶m cung néi tÖ lμm t¨ng tû gi¸ hèi ®o¸i tõ ®Õn . §iÒu nμy cã nghÜa lμ néi tÖ t¨ng gi¸ so víi ngo¹i tÖ, ViÖc t¨ng gi¸ nμy, đÕn l−ît nã, lμm cho hμng hãa trong n−íc trë nªn ®¾t ®á, xuÊt khÈu gi¶m vμ nhËp khÈu t¨ng. C¶ hai ®iÒu nμy lμm cho xuÊt khÈu rßng gi¶m. Do ®ã, trong mét nÒn kinh tÕ më, th©m hôt ng©n s¸ch lμm t¨ng l·i suÊt thùc tÕ, lμm gi¶m ®Çu t− trong n−íc, lμm néi tÖ t¨ng gi¸ vμ ®Èy c¸n c©n th−¬ng m¹i vÒ phÝa th©m hôt. 1S 2S 1E 2E 1.1.2. Tr−êng hîp ViÖt Nam Quan ®iÓm cña chÝnh phñ vÒ vay nî lμ kh¸ cøng r¾n, thÓ hiÖn trong §iÒu 8 cña LuËt NSNN söa ®æi 1, tuy nhiªn chÊp nhËn th©m hôt ng©n s¸ch hiÖn nay vÉn lμ chÝnh s¸ch tμi kho¸ hiÖu nghiÖm cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam khëi s¾c v× nh÷ng lý do sau: 1 Xem PhÇn Phô lôc trang 59 - 11 - 9 Dân số ViÖt Nam víi gÇn 80% lμ n«ng d©n có thu nhËp thÊp, thÓ hiÖn qua b¶ng 1.1 d−íi ®©y: B¶ng 1.1: GDP, GDP b×nh qu©n ®Çu ng−êi giai ®o¹n 2000  2004 ChØ tiªu §¬n vÞ 2000 2001 2002 2003 2004 GDP Ngμn tû ®ồng 441,6 481,3 535,8 613,4 713,1 GDP/ng−êi USD 401,0 413,0 440,0 489,0 552,0 Nguån: World Bank So s¸nh víi mét sè quèc gia, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ng−êi cña ViÖt Nam vμo n¨m 2004 còng ë møc thÊp thÓ hiÖn qua h×nh 1.2 d−íi ®©y: H×nh 1.2: So s¸nh quèc tÕ vÒ quy m« nÒn kinh tÕ (Sè liÖu n¨m 2004) Thu nhËp quèc d©n b×nh qu©n ng−êi 480 810 4 640 7 450 17 930 24 180 1 0801 100 21 230 12 020 2 190 3 780 8 940 4 990 2 490 3 210 0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 ViÖt Nam Trung Quèc Philippine In®«nªxia Malaixia Th¸i Lan Hμn Quèc Xingapo (USD) Tû gi¸ USD hiÖn hμnh Theo tû gi¸ USD ngang søc mua Nguån: B¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi n¨m 2005 cña Ng©n hμng thÕ giíi, IMF, ESCAP 9 XÐt vÒ mÆt sö dông, tiªu dïng trong n−íc ®¹t ®−îc nhiÒu sù v−ît tréi. Theo sè liÖu cña Trung t©m t− liÖu cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO), cho thÊy tiªu dïng trong n−íc t¨ng dÇn trong giai ®o¹n 2001 – 2005. XÐt vÒ mÆt c¬ cÊu tÝch lòy, tiªu dïng: tiªu dïng ngμy cμng gi¶m, cô thÓ: 69,5 (2001), 68,2 (2002), 67,2 (2003), 65,9 (2004), 65,4 (2005); tÝch lòy ngμy cμng t¨ng, cô thÓ: 30,5 (2001), 31,8 (2002), 32,8 (2003), 34,1 (2004), 34,6 (2005); vμ vÉn ®¶m b¶o môc tiªu mμ §¹i héi IX ®Æt ra, cô thÓ: ®èi víi tiªu dïng lμ 64,2 ngh×n tû ®ång, tÝch luü lμ 35,8 ngh×n tû ®ång, thÓ hiÖn qua b¶ng 1.2 d−íi ®©y. - 12 - B¶ng 1.2: C©n ®èi tæng s¶n phÈm trong n−íc, tÝch lòy vμ tiªu dïng ChØ tiªu §¬n vÞ tÝnh Môc tiªu §¹i héi IX 2001 2002 2003 2004 2005 Sö dông - Tiªu dïng Ngh×n tû ®ång 342,6 382,1 434,7 503,4 575,5 - TÝch luü " 150,0 178,0 212,5 250,4 304,4 C¬ cÊu tÝch luü, tiªu dïng - Tiªu dïng % 64,2 69,5 68,2 67,2 65,9 65,4 - TÝch luü % 35,8 30,5 31,8 32,8 34,1 34,6 So s¸nh víi GDP - Tiªu dïng % 71,2 71,3 70,9 70,6 70,6 - TÝch luü % 31,2 33,2 34,6 36,6 37,4 - TiÕt kiÖm % 28 - 30 28,8 28,7 29,1 29,4 29,4 Nguån: Trung t©m t− liÖu cña c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) 9 ViÖc gi¶i quyÕt viÖc lμm còng ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tæng sè ng−êi ®−îc gi¶i quyÕt viÖc lμm 1,6 triÖu, ®¹t môc tiªu ®Ò ra. Trong ®ã, xuÊt khÈu lao ®éng 7,5 v¹n ng−êi, v−ît môc tiªu 7 v¹n ng−êi. Tû lÖ t¨ng d©n sè tù nhiªn ®¹t 1,35%, thÊp h¬n tû lÖ 1,4% cña n¨m tr−íc vμ v−ît môc tiªu gi¶m 0,04%. Tû lÖ thÊt nghiÖp trong ®é tuæi lao ®éng ë khu vùc thμnh thÞ n¨m 2005 chØ cßn kho¶ng 5,4%, thÊp h¬n tû lÖ cña c¸c n¨m tr−íc (n¨m 2004: 5,6%; n¨m 2003: 5,78%; n¨m 2002: 6,01%; n¨m 2000: 6,42%...). Tû lÖ thêi gian lμm viÖc cña người trong ®é tuæi lao ®éng ë khu vùc n«ng th«n n¨m 2005 ®¹t kho¶ng 80%, cao h¬n tû lÖ ®¹t ®−îc trong c¸c n¨m tr−íc (n¨m 2004: 79,1%, n¨m 2003: 77,65%, n¨m 2002: 75,42%, n¨m 2001: 74,26%, n¨m 2000: 74,1%...). Tuy nhiªn c¬ cÊu lao ®éng chuyÓn dÞch chËm, tû lÖ lao ®éng lμm viÖc trong nhãm ngμnh n«ng, l©m nghiÖp-thñy s¶n vÉn cßn 59%, - 13 - kh«ng ®¹t môc tiªu ®Ò ra (55%). Tû lÖ lao ®éng qua ®μo t¹o cßn thÊp, míi ®¹t 25% (thÊp h¬n tû lÖ môc tiªu 30%). 9 ViÖt Nam míi b−íc vμo kinh tÕ thÞ tr−êng vμ vÉn chñ yÕu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña nhμ n−íc (trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp). H¬n n÷a, ng−êi tiªu dïng bÞ vÊp ph¶i giíi h¹n vay nî do thÞ tr−êng vèn ch−a ph¸t triÓn. HiÖn nay, hÇu hÕt vèn ng¾n h¹n, trung h¹n, vμ dμi h¹n ®Òu do c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i cung cÊp, c¸c lo¹i thÞ tr−êng kh¸c ®ang cã quy m« rÊt nhá. Hay nãi c¸ch kh¸c, ë ViÖt Nam, viÖc huy ®éng vμ ph©n bæ vèn chñ yÕu thùc hiÖn qua c¸c trung gian tμi chÝnh, trong ®ã c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i ®ãng vai trß chÝnh. 9 §øng trªn gãc ®é c«ng b»ng gi÷a c¸c thÕ hÖ, chóng ta hoμn toμn cã thể sö dông chÝnh s¸ch th©m hôt ®Ó chuyÓn g¸nh nÆng thuÕ cña thÕ hÖ hiÖn t¹i cho thÕ hÖ t−¬ng lai. §iÒu nμy xuÊt ph¸t tõ viÖc sö dông tiÒn vay hiÖn nay chñ yÕu lμ ®Ó ®Çu t− ph¸t triÓn nhằm t¹o thuËn lîi hơn cho t−¬ng lai. Với nguyªn lý ®¸nh thuÕ theo lîi Ých th× nh÷ng ng−êi h−ëng lîi trong t−¬ng lai “tr¶ tr−íc” mét phÇn thuÕ còng lμ c«ng b»ng. H¬n n÷a, nÕu chÝnh phñ vay cña c«ng d©n n−íc m×nh th×, về tæng thÓ, møc tiªu dïng cña thÕ hÖ t−¬ng lai kh«ng ®æi khi chÝnh phñ t¨ng thuÕ ®Ó tr¶ nî. ChØ khi chóng ta sö dông nî vay n−íc ngoμi kh«ng hiÖu qu¶, thÕ hÖ t−¬ng lai ph¶i gi¶m møc tiªu dïng ®Ó tr¶ nî th× ®ã míi lμ ®iÒu thùc sù kh«ng ai mong muèn. V× vËy, ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi mét th¸ch thøc lμ cñng cè ®iÒu hμnh, qu¶n lý nî n−íc ngoμi, thiÕt lËp cơ chế qu¶n lý nî n−íc ngoμi thËn träng vμ cã sù phèi hîp chÆt chÏ. 1.2. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (Official Development Assistance  ODA) Nh− ®· ®Ò cËp, hiÖn nay nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam chñ yÕu lμ vèn ODA, chÝnh v× vËy tr−íc khi ph©n tÝch qu¶n lý nî n−íc ngoμi th«ng qua ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA, cÇn lμm râ kh¸i niÖm vÒ vèn ODA. 1.2.1 Kh¸i niÖm ODA lμ nguån tμi chÝnh do c¸c c¬ quan chÝnh thøc cña ChÝnh phñ hoÆc cña c¸c tæ chøc quèc tÕ viÖn trî cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn nh½m thóc ®Èy, hç trî qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña c¸c n−íc nμy. ODA ra ®êi sau ChiÕn tranh thÕ - 14 - giíi thø hai cïng víi kÕ ho¹ch Marshall ®Ó gióp ®ì c¸c n−íc Ch©u ¢u phôc håi c¸c ngμnh c«ng nghiÖp bÞ chiÕn tranh tμn ph¸. §Ó tiÕp nhËn viÖn trî, c¸c n−íc Ch©u ¢u thμnh lËp Tæ chøc Hîp t¸c vμ Ph¸t triÓn Kinh tÕ (OECD). Ngμy nay tæ chøc nμy cßn cã sù tham gia cña nhiÒu n−íc kh¸c nh− Mü, óc, NhËt B¶n, Hμn Quèc… Mét kho¶n vay ODA luôn cã yÕu tè “cho kh«ng” tèi thiÓu lμ 35% (theo ®Þnh nghÜa cña IMF) khi lÊy CIRR víi mét lo¹i ®ång tiÒn cô thÓ nμo ®ã lμm tû lÖ chiÕt khÊu. C¸ch tÝnh yÕu tè “cho kh«ng” (G.E) nh− sau 2: 100*. vay ncña kho¶nghÜa danh trÞ Gi¸ tr¶ chi n kho¶c¸ccña t¹i hiÖn trÞ gi¸ Tæng - vay ncña kho¶nghÜa danh trÞ Gi¸=EG td)( + = 1 tr¶ chi n kho¶C¸c t diÓm thêi vμotr¶ chi n kho¶c¸ccña t¹i hiÖn trÞ Gi¸ Tû lÖ chiÕt khÊu (d) ®−îc sö dông lμ CIRR theo ®ång tiÒn vμ thêi gian ®¸o h¹n (t), cã s½n th«ng qua c¸c b¸o c¸o th«ng tin cña C¬ quan TÝn dông XuÊt khÈu. G.E th−êng ë møc tõ 0 ®Õn 100%. G.E còng cã thÓ cã gi¸ trÞ ©m do l·i suÊt rÊt cao khi so víi CIRR. Møc ®é −u ®·i t¨ng lªn cïng víi sù gia t¨ng yÕu tè “cho kh«ng”. Mét kho¶n vay ODA cã yÕu tè cho kh«ng tèi ®a lμ 100%. OECD sö dông tû lÖ chiÕt khÊu 10% cho tÊt c¶ c¸c ®ång tiÒn; Theo ®Þnh nghÜa cña OECD, c¸c kho¶n vay ODA cÇn cã G.E tèi thiÓu lμ 10%. Víi c¸c kho¶n viÖn trî cã ®iÒu kiÖn rμng buéc, cÇn ®iÒu chØnh G.E vì phải tÝnh ®Õn kh¶ n¨ng gi¸ c¶ cao do ph¶i mua hμng tõ n−íc chñ nî. 1.2.2. Ph©n lo¹i ODA 1.2.2.1. Theo ph−¬ng thøc hoμn tr¶ (a) ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i ®Ó thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh dù ¸n theo sù tháa thuËn gi÷a c¸c bªn. ViÖn trî kh«ng hoμn l¹i dành −u tiªn cho c¸c ch−¬ng tr×nh y tÕ, d©n sè vμ kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh; gi¸o dôc, ®μo t¹o vμ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi nh− xãa ®ãi gi¶m nghÌo, ph¸t triÓn n«ng th«n vμ miÒn nói. (b) ViÖn trî cã hoμn l¹i (tÝn dông −u ®·i) 2 Hμ ThÞ Ngäc Oanh (2000), Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA  Nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n vμ thùc tiÔn ë ViÖt Nam, NXB Gi¸o dôc. - 15 - ViÖn trî cã hoμn l¹i (tÝn dông −u ®·i) th−êng chiÕm tû träng lín trong tæng ODA. TÝnh chÊt −u ®·i cña kho¶n vay nμy thÓ hiÖn ë l·i suÊt −u ®·i (0,75% ®Õn 5%/n¨m), thêi h¹n cho vay dμi (cã thÓ tõ 10 ®Õn 50 n¨m), cã thêi gian ©n h¹n (ch−a ph¶i tr¶ gèc trong thêi gian ©n h¹n). ViÖt Nam dành nguồn tÝn dông −u ®·i để bï ®¾p th©m hôt ng©n s¸ch vμ cho vay l¹i theo c¸c ch−¬ng tr×nh cã kh¶ n¨ng thu håi vèn cña Nhμ n−íc. TÝn dông −u ®·i kh«ng ®−îc sö dông cho chi th−êng xuyªn, ®−îc sö dông ®Çu t− thùc hiÖn c¸c ch−¬ng tr×nh quèc gia thuéc c¸c lÜnh vùc −u tiªn nh− n¨ng l−îng, giao th«ng, n«ng nghiÖp, thñy lîi, th«ng tin liªn l¹c… §Ó nhËn ®−îc tÝn dông −u ®·i, n−íc nhËn tÝn dông ph¶i có môc tiªu sö dông phï hîp víi h−íng −u ®·i cña phÝa cÊp ODA. PhÝa cÊp ODA th−êng quy ®Þnh mét c¸ch cô thÓ c¸c ®iÒu kiÖn vay −u ®·i. (c) ViÖn trî hçn hîp ViÖn trî hçn hîp lμ viÖc kÕt hîp mét phÇn ODA kh«ng hoμn l¹i, mét phÇn vay −u ®·i vμ mét phÇn tÝn dông th−¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña OECD. 1.2.2.2. Theo nguån cung cÊp ODA (a) ViÖn trî song ph−¬ng ViÖn trî song ph−¬ng lμ kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ c¸c n−íc ph¸t triÓn cho c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn th«ng qua hiÖp ®Þnh ký kÕt gi÷a hai chÝnh phñ. Mét sè kho¶n vay song ph−¬ng kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn trùc tiÕp hoÆc th«ng qua c¸c yªu cÇu cña IMF vμ WB trong c¸c ch−¬ng tr×nh cho vay. Nh÷ng ®iÒu kiÖn nμy cã thÓ do c¸c nhμ tμi trî ®−a ra hoÆc tháa thuận víi c¸c nhμ tμi trî kh¸c th«ng qua Héi ®ång trî gióp ph¸t triÓn cña OECD. (b) ViÖn trî ®a ph−¬ng ViÖn trî ®a ph−¬ng lμ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña c¸c tæ chøc quèc tÕ nh− c¸c tæ chøc cña Liªn HiÖp Quèc (UNDP, FAO, UNICEF…); IMF, WB, ADB, OPEC… ch−¬ng tr×nh cho vay cña IMF vμ WB th−êng kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn vÒ chÝnh s¸ch mμ trong nhiÒu tr−êng hîp kh«ng ph¶i c¸c n−íc ®−îc viÖn trî dÔ dμng ®¸p øng. Tuy nhiªn, tμi trî cña IMF vμ WB th−êng lμ tiÒn ®Ò cho c¸c n−íc cã thÓ c¬ cÊu l¹i nî víi c¸c quèc gia cho vay kh¸c khi cÇn thiÕt. Do ®ã, viÖc gi¸m s¸t nghÜa vô nî ®èi víi c¸c tæ chøc ®a ph−¬ng nμy lμ vÊn ®Ò quan träng cña mçi quèc gia. - 16 - 1.2.2.3. Theo h×nh thøc cung cÊp ODA (a) Hç trî c¸n c©n thanh to¸n C¸c kho¶n ODA ®Ó hç trî ng©n s¸ch cña chÝnh phñ th−êng ®−îc thùc hiÖn chuyÓn giao tiÒn trùc tiÕp vμ hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hμng hãa). (b) Hç trî theo ch−¬ng tr×nh C¸c kho¶n ODA ®Ó thùc hiÖn mét ch−¬ng tr×nh gồm mét tËp hîp c¸c dù ¸n nh»m ®¹t ®−îc mét hoÆc nhiÒu môc tiªu và ®−îc thùc hiÖn trong mét thêi gian x¸c ®Þnh. (c) Hç trî theo dù ¸n Hç trî theo dù ¸n th−êng chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. Lo¹i hç trî nμy ®ßi hái ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sö dông ODA. (d) Hç trî kü thuËt Hç trî kü thuËt gióp t¨ng c−êng n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan ViÖt Nam, bao gåm chuyÓn giao c«ng nghÖ, cung cÊp chuyªn gia, ®μo t¹o c¸n bé, hç trî nghiªn cøu, ®iÒu tra c¬ b¶n (lËp quy ho¹ch, b¸o c¸o nghiªn cøu kh¶ thi…) Tãm l¹i, ODA lμ kho¶n cho vay −u ®·i th−êng cã tÝnh rμng buéc vμ nh¹y c¶m vÒ chÝnh trÞ; viÖc sö dông ®ång tiÒn ®Ó tÝnh nî còng cã thÓ ¶nh h−ëng nhiÒu ®Õn tÝnh −u ®·i cña kho¶n vay. ODA lμ kho¶n vay −u ®·i song sö dông kÐm hiÖu qu¶ còng sÏ lμm t¨ng g¸nh nÆng nî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ. - 17 - Ch−¬ng 2 Qu¶n lý cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua quü htpt cña viÖt nam giai ®o¹n 2001 - 2005 2.1. §Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi B¶ng 2.1 d−íi ®©y cho thÊy nh÷ng ®iÓm gièng vμ kh¸c nhau vÒ ®Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo quan ®iÓm cña IMF vμ quan ®iÓm cña ViÖt Nam. B¶ng 2.1: So s¸nh ®Þnh nghÜa vμ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo quan ®iÓm cña IMF vμ quan ®iÓm cña ViÖt Nam Tiªu chÝ Quan ®iÓm cña IMF Quan ®iÓm cña ViÖt Nam 1. C¨n cø so s¸nh Theo tμi liÖu Thèng kª nî n−íc ngoμi: H−íng dÉn cho c¸c nhμ biªn so¹n vμ c¸c ®èi t−îng sö dông (th¸ng 06/2003) ®· ®−îc ph¸t hμnh bëi Nhãm c«ng t¸c ®Æc biÖt liªn c¬ quan do IMF chñ tr× Theo NghÞ ®Þnh ngμy 01/11/2005 số 134/2005/N§-CP “Quy chÕ qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi” (sau ®©y gäi t¾t lμ NghÞ ®Þnh 134) 2. §Þnh nghÜa vÒ nî n−íc ngoμi Sè d− c¸c nghÜa vô nî thùc tÕ hiÖn hμnh vμ kh«ng ph¶i lμ nghÜa vô nî dù phßng, mμ ®èi t−îng vay nî ph¶i thanh to¸n gèc vμ/hoÆc l·i t¹i mét (mét vμi) thêi ®iÓm nμo ®ã trong t−¬ng lai vμ lμ sè nî c¸c ®èi t−îng c− tró nî c¸c ®èi t−îng kh«ng c− tró cña mét nÒn kinh tÕ. Sè d− cña mäi nghÜa vô nî hiÖn hμnh (kh«ng bao gåm nghÜa vô nî dù phßng) vÒ tr¶ gèc vμ l·i t¹i mét thêi ®iÓm cña c¸c kho¶n vay n−íc ngoμi cña ViÖt Nam. 3. Ph©n lo¹i Nî c«ng Nî khu vùc c«ng. Khu vùc c«ng gåm: (a) ChÝnh phñ trung −¬ng vμ c¸c c¬ quan cña nã; (b) ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nh− bang, tØnh vμ thμnh phè; (c) Ng©n hμng trung −¬ng; (d) C¸c tæ chøc tù chñ (nh− c¸c c«ng ty tμi chÝnh vμ phi tμi chÝnh, c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i vμ ph¸t triÓn, ®−êng s¾t, ®¬n vÞ c«ng Nî khu vùc c«ng, gåm: (a) Nî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ; (b) Nî n−íc ngoμi (nÕu cã) cña chÝnh quyÒn cÊp tØnh, thμnh phè trùc thuéc trung −¬ng; (c) Nî n−íc ngoμi cña c¸c doanh nghiÖp nhμ n−íc, c¸c tæ chøc tμi - 18 - Ých,v.v…), khi: i. Ng©n s¸ch cña tæ chøc ®ã do chÝnh phñ cña n−íc b¸o c¸o phª duyÖt; hay ii. ChÝnh phñ së h÷u h¬n 50% sè cæ phÇn cã quyÒn biÓu quyÕt hay h¬n ph©n nöa sè thμnh viªn ban gi¸m ®èc lμ c¸c ®¹i diÖn cña chÝnh phñ; hay iii. Khi vì nî, nhμ n−íc ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr¶ nî cña tæ chøc ®ã. chÝnh, tÝn dông nhμ n−íc vμ c¸c tæ chøc kinh tÕ nhμ n−íc (sau ®©y gäi t¾t lμ doanh nghiÖp nhμ n−íc) trùc tiÕp vay n−íc ngoμi. NhËn xÐt X¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ®èi víi viÖc vay nî vμ tr¶ nî. Ch−a quy ®Þnh cô thÓ tr¸ch nhiÖm cña ChÝnh phñ ®èi víi viÖc vay nî vμ tr¶ nî. Nî t− Nî t− nh©n ®−îc nhμ n−íc b¶o l·nh lμ kho¶n nî cña mét c¸ nh©n hay mét doanh nghiÖp t− nh©n mμ viÖc thanh to¸n tr¶ nî ®−îc b¶o l·nh bëi mét tæ chøc c«ng theo ®Þnh nghÜa trªn. Nî n−íc ngoμi cña khu vùc t− nh©n: lμ nî n−íc ngoμi cña c¸c doanh nghiÖp, tæ chøc kinh tÕ thuéc khu vùc t− nh©n (sau ®©y gäi t¾t lμ doanh nghiÖp t− nh©n). 4. §Þnh nghÜa nghÜa vô nî dù phßng C¸c nghÜa vô nî ph¸t sinh tõ mét hay nhiÒu sù kiÖn cô thÓ, cã thÓ x¶y ra hoÆc kh«ng. Chóng cã thÓ hiÓn nhiªn hay ngÇm, cã thÓ ph©n biÖt víi c¸c nghÜa vô tμi chÝnh th«ng th−êng (vμ vay nî n−íc ngoμi) lμ ph¶i ®¸p øng mét hoÆc nhiÒu ®iÒu kiÖn hoÆc sù kiÖn tr−íc khi có mét giao dÞch tμi chÝnh . C¸c nghÜa vô nî tiÒm Èn, hiÖn t¹i ch−a ph¸t sinh nh−ng cã thÓ ph¸t sinh khi x¶y ra mét trong c¸c ®iÒu kiÖn ®· ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc (vÝ dô khi ng−êi ®−îc b¶o l·nh kh«ng tr¶ ®−îc mét phÇn hoÆc toμn bé nghÜa vô nî, bÞ ph¸ s¶n...) NhËn xÐt NghÜa vô nî dù phßng kh«ng ph¸t sinh tõ v¨n b¶n ph¸p lý hay hîp ®ång mμ ®−îc thõa nhËn sau khi mét ®iÒu kiÖn hay sù kiÖn trë thμnh hiÖn thùc. Kh«ng quy ®Þnh râ c¸c ®iÒu kiÖn ®· ®−îc x¸c ®Þnh tr−íc: kh«ng ph¸t sinh tõ v¨n b¶n ph¸p lý hay hîp ®ång. - 19 - H×nh 2.1 và 2.2 d−íi ®©y cho thÊy trong vÊn ®Ò ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo nhãm ®èi t−îng vay nî, quan ®iÓm cña ViÖt Nam ®· tiÕn dÇn h¬n ®Õn quan ®iÓm cña IMF. H×nh 2.1: Ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo nhãm ®èi t−îng vay nî NÔÏ NÖÔÙC NGOAØI KHU VÖÏC TÖ NHAÂN KHU VÖÏC COÂNG DNNN CHÍNH QUYEÀN TRUNG ÖÔNG KHOÂNG ÑÖÔÏC CHÍNH PHUÛ BAÛO LAÕNH ÑÖÔÏC CHÍNH PHUÛ BAÛO LAÕNH CHÍNH PHUÛ BAÛO LAÕNH CHÍNH PHUÛ KHOÂNG BAÛO LAÕNH NÔÏ NÖÔÙC NGOAØI KHU VÖÏC COÂNG VAØ ÑÖÔÏC KHU VÖÏC COÂNG BAÛO LAÕNH Nguån: C«ng ty Xö lý nî Quèc tÕ h÷u h¹n 2002 - 20 - H×nh 2.2: Ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi theo N§ 134/2005/N§ - CP NÔÏ NÖÔÙC NGOAØI KHU VÖÏC TÖ NHAÂN KHU VÖÏC COÂNG DN COÂNG CHÍNH PHUÛ KHOÂNG COÙ BAÛO LAÕNH COÙ BAÛO LAÕNH VAØ BAÛO ÑAÛM NÔÏ KHU VÖÏC COÂNG VAØ ÑÖÔÏC KHU VÖÏC COÂNG BAÛO LAÕNH Nguån: NghÞ ®Þnh 134/2005/N§ - CP 2.2. ThÓ chÕ qu¶n lý ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA th«ng qua DAF cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2000-2005 2.2.1. ThÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam 2.2.1.1. T×nh h×nh nî n−íc ngoμi giai ®o¹n 2000-2005 ChÝnh phñ vay nî n−íc ngoμi víi 2 môc tiªu ®−îc x¸c ®Þnh râ rμng: - 21 - 9 Vay −u ®·i tõ nguån ODA để bï ®¾p béi chi NSNN ®Çu t− cho c¸c dù ¸n c¬ së h¹ tÇng, phóc lîi x· héi vμ ®Çu t− cho c¸c dù ¸n thuéc c¸c lÜnh vùc kh¸c kh«ng cã kh¶ n¨ng hoμn vèn trùc tiÕp theo c¬ chÕ cÊp ph¸t. 9 Vay −u ®·i, vay th−¬ng m¹i cña c¸c n−íc, vay c¸c ng©n hμng n−íc ngoμi vμ tæ chøc tμi chÝnh quèc tÕ ®Ó cho vay l¹i ®èi víi c¸c dù ¸n ®Çu t− ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng thu håi vèn thùc hiÖn theo nguyªn t¾c tÝn dông. ViÖc cho vay l¹i, qu¶n lý vμ thu håi nî khi ®Õn h¹n hoμn tr¶ NSNN ®· ®−îc Bé Tμi chÝnh (BTC) ñy nhiÖm cho Quü HTPT vμ c¸c Ng©n hμng th−¬ng m¹i nhμ n−íc (NHTMNN) thùc hiÖn. Trong ®ã c¸c kho¶n tÝn dông −u ®·i (l·i suÊt thÊp, thêi gian tr¶ nî dài vμ có thêi gian ©n h¹n) chiÕm tû träng lín. C¸c hiÖp ®Þnh vay −u ®·i víi thêi h¹n trªn 30 n¨m, trong ®ã cã 10 n¨m ©n h¹n, møc l·i suÊt d−íi 1% chiÕm kho¶ng 50%, phÇn cßn l¹i ë møc l·i suÊt 1-3% ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc b¶o ®¶m c©n ®èi ng©n s¸ch n−íc ta trong nhiÒu n¨m. Theo B¸o c¸o cña Uû ban ®èi ngo¹i cña Quèc héi, t×nh h×nh nî n−íc ngoμi ®Õn 2004 cña ChÝnh phñ thÓ hiÖn qua b¶ng 2.2 nh− sau: B¶ng 2.2: T×nh h×nh nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2000  2005 ChØ tiªu 2000 2001 2002 2003 2004 2005 C¸c kho¶n vay nî n−íc ngoμi 1411 988 1102 1541 1920 2068 Vay vèn ODA (triÖu USD) 1361 958 1073 1258 1394 1525 Vay th−¬ng m¹i (triÖu USD) 50 30 29 283 526 543 Nî n−íc ngoμi/GDP (%GDP) 38,6 37,9 34,9 33,6 34,2 34,2 Nî ph¶i tr¶/XuÊt khÈu (%GDP) 10,5 10,6 8,6 7,9 6,2 5,2 B¶ng 2.3: C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nî n−íc ngoμi theo World Bank Caùc chæ tieâu ñaùnh giaù tình traïng nôï nöôùc ngoaøi (theo WB) Maéc nôï traàm troïng Coù khoù khaên Bình thöôøng Toång soá nôï/GNP >50% 30-50% =<30% Toång soá nôï/Kim ngaïch xuaát khaåu >=200% 165-200% =<165% Nghóa vuï nôï haøng naêm/Kim ngaïch xuaát khaåu >=30% 18-30% =<18% Nghóa vuï nôï haøng naêm/GNP >=4% 2-4% =<2% Traû laõi haøng naêm/Kim ngaïch xuaát khaåu >=20% 12-20% =<12% - 22 - C¨n cø vμo c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng nî n−íc ngoμi (thÓ hiÖn qua b¶ng 2.3 trªn ®©y), cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, hiÖn nay møc d− nî nμy cña n−íc ta vÉn n»m trong ng−ìng an toμn theo tiªu chuÈn WB. Tû träng nî n−íc ngoμi trong tæng nî cña ChÝnh phñ ®· cã thay ®æi thÓ hiÖn qua h×nh 2.3: H×nh 2.3:._. C¬ cÊu nî c«ng cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2001  2005 C¬ cÊu nî c«ng 2001-2005 0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 2001 2002 2003 2004 2005 N¨m % GDP C¸c kho¶n nî c«ng (kÓ c¶ nî cã ®¶m b¶o) Trong n−íc N−íc ngoμi Nguån: ViÖt Nam Qu¶n lý chi tiªu c«ng ®Ó t¨ng tr−ëng vμ gi¶m nghÌo  TËp 1: C¸c vÊn ®Ò liªn ngμnh 2.2.1.2. ThÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ ViÖt Nam. Theo LuËt NSNN, ®èi víi qu¶n lý nî n−íc ngoμi, 3 c¬ quan chÝnh liªn quan lμ BTC (Vô Tμi chÝnh ®èi ngo¹i - TC§N), Bé KÕ ho¹ch ®Çu t− (KH§T), vμ Ng©n hμng nhμ n−íc (NHNN). (a) C¸c chøc n¨ng cña BTC trong lÜnh vùc qu¶n lý nî n−íc ngoμi bao gåm: 9 Vô TC§N bao gåm 3 phßng: ƒ Phßng Qu¶n lý vay nî song ph−¬ng; Phßng Vay nî ®a ph−¬ng thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng nh− ®μm ph¸n c¸c HiÖp ®Þnh vay nî, ký kÕt HiÖp ®Þnh, theo dâi gi¶i ng©n vμ chuyÓn c¸c ®Ò nghÞ thanh to¸n chi tr¶ nî cho Kho b¹c nhμ n−íc th«ng qua Phßng Tæng hîp; qu¶n lý cho vay l¹i th«ng qua viÖc ghi chÐp sè gi¶i ng©n c¸c kho¶n - 23 - vay gèc trong danh môc nî hä phô tr¸ch, theo dâi viÖc hoμn tr¶ c¸c kho¶n cho vay l¹i vμ tiÒn l·i cña chóng ®Ó ®¶m b¶o sÏ cã ®ñ tiÒn ®Ó chi tr¶ c¸c kho¶n vay gèc. ƒ Phßng Tæng hîp chÞu tr¸ch nhiÖm chuÈn bÞ c¸c b¸o c¸o nî (c¸c kho¶n vay trùc tiÕp, ®−îc b¶o l·nh vμ cho vay l¹i) trªn c¬ së c¸c th«ng tin do c¸c phßng kh¸c cung cấp. 9 ViÖc chi tr¶ c¸c kho¶n cho vay l¹i lμ tr¸ch nhiÖm cña Quü HTPT hoÆc c¸c ng©n hμng th−¬ng m¹i. (b) C¸c chøc n¨ng cña Bé KH§T trong lÜnh vùc qu¶n lý nî n−íc ngoμi bao gåm: 9 ChuÈn bÞ chiÕn l−îc tæng thÓ vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi vμ c¸c c©n ®èi lín cña nÒn kinh tÕ quèc d©n; 9 Dù th¶o nhu cÇu vay ODA hμng n¨m; 9 X©y dùng danh môc c¸c dù ¸n ch−¬ng tr×nh ®−îc phª duyÖt, 9 §μm ph¸n vμ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh khung vÒ ODA vμ chuyÓn cho Bé Tμi chÝnh ®Ó dμn xÕp c¸c HiÖp ®Þnh vay nî cô thÓ; 9 Theo dâi ®¸nh gi¸ viÖc sö dông ODA vμ b¸o c¸o vÒ ODA. (c) C¸c chøc n¨ng cña NHNN trong lÜnh vùc qu¶n lý nî n−íc ngoμi bao gåm: 9 Thay mÆt chÝnh phñ ®μm ph¸n c¸c kho¶n nî ®a ph−¬ng víi 3 tæ chøc quèc tÕ: ADB, IMF, WB; chuyÓn c¸c hiÖp ®Þnh chÝnh thøc ®· ký kÕt sang cho BTC (theo N§ 52/2003); 9 Qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi cña c¸c doanh nghiÖp, bao gåm kÕ ho¹ch vÒ tæng møc vay cña c¸c doanh nghiÖp, vμ 9 CÊp b¶o l·nh cho c¸c tæ chøc tÝn dông. H×nh 2.4 d−íi ®©y m« t¶ mét c¸ch tãm t¾t c¸c chøc n¨ng cña BTC, Bé KH§T, NHNN trong lÜnh vùc qu¶n lý nî n−íc ngoμi. Bé KÕ ho¹ch ®Çu t− Vô Tμi chÝnh ®èi ngo¹i Bé Tμi chÝnh Vô Qu¶n lý ngo¹i hèi Ng©n hμng nhμ n−íc 9 Dù th¶o nhu cÇu hμng n¨m vÒ vèn ODA sau khi x©y dùng danh môc c¸c dù ¸n ch−¬ng tr×nh ®−îc duyÖt; 9 §μm ph¸n vμ ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh khung vÒ ODA vμ chuyÓn Bé Tμi chÝnh ®Ó dμn xÕp c¸c HiÖp ®Þnh vay nî cô thÓ. P. Vay nî song ph−¬ng P. Vay nî ®a ph−¬ng P. Tæng hîp 9 Thay mÆt chÝnh phñ ®μm ph¸n c¸c kho¶n nî ®a ph−¬ng víi 3 tæ chøc quèc tÕ: ADB, IMF, WB; chuyÓn c¸c hiÖp ®Þnh chÝnh thøc ®· ký kÕt sang cho BTC (theo N§ 52/2003); 9 NhËp ®¨ng ký, thu thËp sè liÖu vÒ gi¶i ng©n vμ chi tr¶ c¸c kho¶n vay ®ã; 9 Duy tr× kiÓm so¸t viÖc vay nî th−¬ng m¹i cña c¸c doanh nghiÖp ®Ó møc vay nμy kh«ng v−ît qu¸ møc trÇn cho phÐp. 9 §Ö tr×nh b¸o c¸o ®Þnh kú vÒ viÖc vay nî cña c¸c doanh nghiÖp. ChuÈn bÞ b¸o c¸o nî trùc tiÕp, ®−îc b¶o l·nh, cho vay l¹i 9 NhËn c¸c HiÖp ®Þnh vay nî ®a ph−¬ng ®Ó triÓn khai; 9 Theo dâi gi¶i ng©n. 9 §μm ph¸n, ký kÕt c¸c HiÖp ®Þnh vay nî; 9 Theo dâi gi¶i ng©n; 9 Cho vay l¹i: Theo dâi gi¶i ng©n; Hoμn tr¶ c¸c kho¶n cho vay l¹i vμ tiÒn l·i ®Ó ®¶m b¶o cã ®ñ tiÒn chi tr¶ c¸c kho¶n vay gèc KBNNChuyÓn ®Ò nghÞ thanh to¸n chi tr¶ nî H×nh 2.4: C¸c c¬ quan chÞu tr¸ch nhiÖm chÝnh qu¶n lý nî n−íc ngoμi - 24 - - 25 - 2.2.2. T×nh h×nh cho vay l¹i vèn ODA cña Quü HTPT 2.2.2.1. T×nh h×nh thùc hiÖn vèn ODA Trong giai ®o¹n tõ 1993 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· nhËn ®−îc sù hç trî tÝch cùc cña céng ®ång c¸c nhμ tμi trî quèc tÕ ®èi víi c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. Nguån vèn ODA ®· ®ãng vai trß quan träng, gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ, xãa ®ãi gi¶m nghÌo vμ c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n ViÖt Nam. HiÖn t¹i, ViÖt Nam ®ang ®−îc h−ëng c¸c kho¶n vay ODA −u ®·i (vèn vay −u ®·i cña céng ®ång c¸c nhμ tμi trî. ODA −u ®·i chØ dμnh cho nh÷ng n−íc - chñ yÕu nh÷ng n−íc ®ang ph¸t triÓn - cã thu nhËp thÊp, b×nh qu©n ®Çu ng−êi d−íi 850 USD/ng−êi/n¨m). Trong sè h¬n 430 nhμ tμi trî ODA cho ViÖt Nam, cã 3 nhμ tμi trî ODA lín nhÊt, chiÕm tû träng tõ 70% - 80% tæng nguån vèn ODA hμng n¨m, ®ã lμ: NhËt B¶n, WB, ADB. 9 ODA cña WB th−êng cã l·i suÊt 0,75%/n¨m, thêi h¹n 40 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ©n h¹n, cã c¸c ®iÒu kho¶n rμng buéc vÒ mua s¾m hμng hãa, dÞch vô... ®i kÌm. 9 ODA cña ADB th−êng cã l·i suÊt 1%/n¨m, thêi h¹n 40 n¨m, trong ®ã cã 10 n¨m ©n h¹n vμ cã c¸c ®iÒu kho¶n rμng buéc vÒ mua s¾m hμng hãa, dÞch vô... ®i kÌm. 9 ODA cña NhËt B¶n th−êng cã l·i suÊt tõ 0,75%/n¨m ®Õn tèi ®a lμ 3%/n¨m tïy theo tÝnh chÊt tõng dù ¸n, thêi h¹n 30 – 40 n¨m, trong ®ã cã 8 – 10 n¨m ©n h¹n vμ cã rμng buéc vÒ t− vÊn, hμng hãa, dÞch vô... ®i kÌm. 9 C¸c nhμ tμi trî cßn l¹i còng ¸p dông c¸c ®iÒu kiÖn t−¬ng tù. Trong bèi c¶nh hiÖn nay, khi nguån ODA cã kh¶ n¨ng gia t¨ng và nhu cÇu ph¸t triÓn còng ®ßi hái nguån lùc nμy rÊt lín, ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· cam kÕt hîp t¸c chÆt chÏ víi c¸c nhμ tμi trî nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ODA. HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ quan hÖ hîp t¸c ph¸t triÓn víi 29 nhμ tμi trî song ph−¬ng, 19 ®èi t¸c ®a ph−¬ng vμ h¬n 350 tæ chøc phi ChÝnh phñ n−íc ngoμi (NGO). Tõ n¨m 1993 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· hîp t¸c víi céng ®ång c¸c nhμ tμi trî tæ chøc thμnh c«ng 13 Héi nghÞ Nhãm t− vÊn c¸c nhμ tμi trî (Héi nghÞ CG) vμ ®−îc céng ®ång tμi trî cam kÕt hç trî vèn ODA víi gi¸ trÞ 28,78 tû USD. §Ó sö dông nguån vèn ODA ®· cam kÕt, tõ 1993 – 2004, ChÝnh phñ ®· ký kÕt víi c¸c nhμ tμi trî c¸c §iÒu −íc quèc tÕ cô thÓ vÒ ODA trÞ gi¸ 22,199 tû USD, - 26 - ®¹t kho¶ng 77,13% tæng vèn ODA ®· cam kÕt tÝnh ®Õn hÕt n¨m 2004, trong ®ã, ODA dưới hình thức cho vay kho¶ng 18,05 tû USD (81,3%) vμ ODA vèn viÖn trî kh«ng hoμn l¹i kho¶ng 4,14 tû USD (18,6%). T×nh h×nh thùc hiÖn ODA ®· cã b−íc tiÕn triÓn kh¸, thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch gi¶i ng©n hμng n¨m. Tõ n¨m 1993 ®Õn hÕt n¨m 2004, vèn ODA gi¶i ng©n kho¶ng 14,116 tû USD, t−¬ng ®−¬ng kho¶ng 49% tæng nguån vèn ODA ®· cam kÕt. B¶ng 2.4: Cam kÕt, thùc hiÖn, gi¶i ng©n ODA giai ®o¹n 2001  2005 §VT: TriÖu USD N¨m Cam kÕt Thùc hiÖn Gi¶i ng©n 2001 2356 2430 1500 2002 2461 1826 1528 2003 2839 1761 1442 2004 3441 2563 1650 2005 3500 2500 1720 Nguån: Bé KÕ ho¹ch ®Çu t− Nguån vèn ODA ®−îc tËp trung hç trî cho c¸c lÜnh vùc ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi −u tiªn cña ChÝnh phñ, ®ã lμ : n¨ng l−îng ®iÖn (18,57%); giao th«ng (22,42%); ph¸t triÓn n«ng nghiÖp bao gåm c¶ thñy s¶n, l©m nghiÖp, thñy lîi (14,37%); cÊp tho¸t n−íc (9,98%); c¸c ngμnh y tÕ - x· héi, gi¸o dôc vμ ®μo t¹o, khoa häc - c«ng nghÖ - m«i tr−êng (10,37%). Ngoμi ra, nguån vèn ODA còng hç trî ®¸ng kÓ cho ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ ®Ó ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ vμ thùc hiÖn chÝnh s¸ch c¶i c¸ch kinh tÕ (c¸c kho¶n tÝn dông ®iÒu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ, ®iÓu chØnh c¬ cÊu kinh tÕ më réng, Quü Miyazawa, PRGF vμ PRSC). Trong nh÷ng n¨m qua, nhiÒu dù ¸n ®Çu t− b»ng vèn ODA ®· ®−îc hoμn thμnh vμ ®−a vμo sö dông, gãp phÇn t¨ng tr−ëng kinh tÕ, xãa ®ãi, gi¶m nghÌo, nh− Nhμ m¸y NhiÖt ®iÖn Phó Mü 2-1; nhμ m¸y thñy ®iÖn s«ng Hinh; mét sè dù ¸n giao th«ng quan träng nh− Quèc lé 5, Quèc lé 1A (®o¹n Hμ Néi - Vinh, ®o¹n Tp. HCM - CÇn Th¬, ®o¹n Tp. HCM - Nha Trang), cÇu Mü ThuËn…; nhiÒu tr−êng tiÓu häc ®−îc x©y míi hoặc c¶i t¹o t¹i hÇu hÕt c¸c tØnh; mét sè bÖnh viÖn ë c¸c thμnh phè, thÞ - 27 - x· nh− bÖnh viÖn B¹ch Mai (Hμ Néi), bÖnh viÖn Chî RÉy (Tp. HCM); nhiÒu tr¹m y tÕ ®· ®−îc c¶i t¹o hoÆc x©y míi; c¸c hÖ thèng cÊp n−íc sinh ho¹t ë nhiÒu tØnh, thμnh phè, còng nh− ë n«ng th«n, vïng nói. C¸c ch−¬ng tr×nh d©n sè vμ ph¸t triÓn, ch¨m sãc søc kháe bμ mÑ vμ trÎ em, tiªm chñng më réng ®−îc thùc hiÖn mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Ngoμi ra, cßn hμng lo¹t c¸c c«ng tr×nh míi ®Çu t− b»ng nguån vèn ODA sÏ ®−îc ®−a vμo ho¹t ®éng trong thêi gian tíi. B¶ng 2.5: C¸c dù ¸n sö dông vèn ODA, Nhμ tμi trî H¹ng Tªn dù ¸n Nhμ tμi trî Bé chñ qu¶n Lo¹i §iÒu kho¶n TriÖu USD WB CIP Vay 50 1 TruyÒn t¶i ®iÖn SIDA Tæng Cty §iÖn lùc VN CIP ViÖn trî 1 2 C¶i thiÖn ®−êng PhÇn 1+2 ASDB Bé Giao th«ng vËn t¶i CIP Vay 48 3 Nhμ m¸y ®iÖn Phó Mü JBIC Bé Tμi chÝnh CIP Vay 41 4 Nhμ m¸y ®iÖn Ph¶ L¹i II JBIC Bé KH§T CIP Vay 29 5 §−êng cao tèc quèc gia No. 10 JBIC Bé Giao th«ng vËn t¶i CIP Vay 29 6 N¨ng l−îng n«ng th«n WB Bé C«ng nghiÖp CIP ViÖn trî 29 7 §êng d©y Phó Mü-HCMC 500KV JBIC Bé KH§T CIP Vay 27 8 Dù ¸n n¨ng l−îng n−íc §¹i Ninh JBIC Bé KH§T CIP Vay 26 9 Phôc håi cÇu quèc gia HW1 lÇn 2 JBIC Bé KH§T CIP Vay 24 10 Më réng c¶ng C¸i L©n JBIC Bé KH§T CIP Vay 23 Nguån: UNDP Vietnam DCAS 2.2.2.2. T×nh h×nh thùc hiÖn cho vay l¹i cña DAF 2.2.2.2.1. Giíi thiÖu DAF DAF ®−îc thμnh lËp vμo n¨m 1999 víi nç lùc t¸ch rêi cho vay th−¬ng m¹i víi cho vay chÝnh s¸ch, cã môc ®Ých ph©n phèi c¸c nguån lùc cho ch−¬ng tr×nh ®Çu - 28 - t− c«ng céng và cho c¸c dù ¸n DNNN ®¸ng ®−îc hç trî. Tuy b¸o c¸o trùc tiÕp víi Thñ t−íng, DAF do Héi ®ång qu¶n lý gåm c¸c thμnh viªn lμ Bé Tμi chÝnh (BTC), Ng©n hμng nhμ n−íc (NHNN) vμ Bé KÕ ho¹ch ®Çu t− (BKH§T). VÒ nguyªn t¾c, BTC ®iÒu hμnh c¸c ho¹t ®éng cña DAF, quy ®Þnh thêi h¹n cho vay, qu¶n lý rñi ro, thμnh lËp c¸c nhãm môc tiªu, vμ x©y dùng chÝnh s¸ch huy ®éng vèn. Bộ KH§T x©y dùng c¸c kÕ ho¹ch ®Çu t− nhμ n−íc ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông vμ gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña Quü. NHNN h−íng dÉn vÒ c¸c vÊn ®Ò tiÒn tÖ vμ tÝn dông. C¸c bé ngμnh kh¸c, chÝnh quyÒn c¸c tØnh vμ c¸c tæ chøc chÝnh trÞ gi¸m s¸t vμ phèi hîp ho¹t ®éng víi DAF. DAF cã 3 nguån vèn chÝnh ngoμi vèn ODA vμ vèn ng©n s¸ch cÊp trùc tiÕp: Tr¸i phiÕu néi ®Þa (Tr¸i phiÕu DAF), vay tõ Quü BHXH, vμ vay tõ C«ng ty DÞch vô TiÕt kiÖm B−u ®iÖn. B¶ng 2.6: C¬ cÊu nguån vèn cña Quü DAF giai ®o¹n 2000 - 2004 ChØ tiªu (tû ®ång) 2000 2001 2002 2003 2004 Vèn ng©n s¸ch 2693 4098 4981 4981 4981 Vèn huy ®éng 8610 11814 17221 28445 37924 Tr¸i phiÕu DAF 0 0 1584 7367 13368 TiÕt kiÖm b−u ®iÖn 1580 2640 3755 4595 5535 Quü BHXH 6200 7700 8900 9600 9600 Quü tÝch lòy 780 1324 1542 1391 2135 Tr¸i phiÕu chÝnh phñ 50 150 945 3163 2989 Vèn huy ®éng t¹i c¸c chi nh¸nh cña DAF 0 0 495 2329 4297 ODA 20864 26720 29649 32728 38347 Tæng céng 32167 42282 51851 66154 81252 %GDP 7,3 8,9 10 11,5 11,7 Nguån: D÷ liÖu ®−îc ChÝnh phñ cung cÊp DAF chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn 3 nhiÖm vô chÝnh: • Huy ®éng vèn, tiÕp nhËn vμ qu¶n lý c¸c nguån vèn cña nhμ n−íc ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tÝn dông ®Çu t− ph¸t triÓn cña Nhμ n−íc th«ng qua c¸c h×nh thøc cho vay ®Çu t−, b¶o l·nh tÝn dông ®Çu t−, hç trî l·i suÊt sau ®Çu t−; • TÝn dông hç trî xuÊt khÈu; - 29 - • Cho vay theo HiÖp ®Þnh cña ChÝnh phñ vμ thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô kh¸c ®−îc ChÝnh phñ giao. 2.2.2.2.2. T×nh h×nh cho vay l¹i B¶ng 2.7: C¸c kho¶n cho vay l¹i theo chñ nî Chñ nî TriÖu USD §a ph−¬ng 2330,31 Ch©u ¢u 1085,45 Ch©u ¸ 2863,09 Nguån: B¸o c¸o dù th¶o Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ theo N§ 134 B¶ng 2.8: C¸c kho¶n cho vay l¹i theo c¬ quan cho vay l¹i C¬ quan TriÖu USD Tû träng (%) Quü HTPT 5378 90,8 Ng©n hμng §TPT 169,4 2,8 Ng©n hμng Nhμ n−íc 157,5 2,66 Ng©n hμng NN & PTNT 154 2,6 BTC 100 1,7 Nguån: B¸o c¸o dù th¶o Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnh phñ theo N§ 134 §Õn 31/12/2003, trong tæng sè ký vay lμ 17.145 tû USD, trong ®ã cho vay l¹i lμ 5.917 tû USD, chiÕm tû träng 34,5%. N¨m 2005, ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn ODA −íc kho¶ng 1,2% GDP, trong ®ã cho vay l¹i qua Quü HTPT kho¶ng 0,6% GDP. B¶ng 2.9: C¸c kho¶n cho vay l¹i ODA ph©n theo ngμnh Ngμnh TriÖu USD Ngμnh TriÖu USD §iÖn 2540 VÖ sinh m«i tr−êng 245,8 N−íc 489 C«ng nghiÖp 204,5 Ch−¬ng tr×nh tÝn dông 462,9 ViÔn th«ng 151,6 Giao th«ng 433 N«ng nghiÖp 112,58 Nguån: B¸o c¸o dù th¶o Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnhphñ theo N§ 134 - 30 - H×nh 2.5: Cơ cấu c¸c kho¶n cho vay l¹i ODA theo ngμnh C¬ cÊu cho vay l¹i theo ngμnh (%) 2,56 1,9 3,45 4,15 7,30 7,82 8,26 42,9 §iÖn N−íc Ch−¬ng tr×nh tÝn dông Giao th«ng VÖ sinh m«i tr−êng C«ng nghiÖp ViÔn th«ng N«ng nghiÖp Nguån: B¸o c¸o dù th¶o Quy chÕ cho vay l¹i tõ nguån vay/viÖn trî n−íc ngoμi cña ChÝnhphñ theo N§ 134 Ngμnh ®iÖn lμ ngμnh chiÕm tû träng cho vay l¹i lín nhÊt (42,9% - 2540 triÖu USD), n−íc (8,26% - 489 triÖu USD). B¶ng 2.10: C¸c kho¶n cho vay l¹i theo dù ¸n C¸c kho¶n ®ang vay Gi¸ trÞ vay trung b×nh TÝn dông nhμ n−íc Sè l−îng dù ¸n tû ®ång % triÖu USD Theo dù ¸n 5924 38395 100 0,412 Nhãm A 78 10964 28,6 8,925 Nhãm B 469 14649 38,2 2,983 Nhãm C 5377 12782 33,3 0,151 Theo së h÷u 5924 38395 100 0,412 DNNN 2954 34068 88,7 0,732 T− nh©n 2970 4327 11,3 0,093 Theo ngμnh nghÒ 5924 38395 100 0,412 C«ng nghiÖp vμ x©y dùng 2915 24767 64,5 0,539 Giao th«ng vËn t¶i 287 5559 14,5 1,23 N«ng, l©m, ng− nghiÖp 1970 6379 16,6 0,206 Ngμnh kh¸c 752 1689 4,4 0,143 Nguån: D÷ liÖu do c¸c c¬ quan chÝnh phñ cung cÊp - 31 - 2.2.2.3. ThÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi ®èi víi ho¹t ®éng cho vay l¹i th«ng qua DAF Cho vay l¹i ODA lμ mét phÇn trong khu«n khæ tæng thÓ vÒ qu¶n lý ODA. C¸c dù ¸n ®ñ tiªu chuÈn sÏ ®−îc cho vay l¹i từ nguồn vèn ODA (c¸c dù ¸n cã nguån thu nh−ng kh«ng ph¶i lμ c¸c dù ¸n th−¬ng m¹i). Sè thu của các dù ¸n này cã thÓ b»ng ngo¹i tÖ hoÆc tiÒn ®ång. Bé KH§T lμ c¬ quan chñ tr× thÈm ®Þnh dù ¸n. BTC chÞu tr¸ch nhiÖm x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. NÕu nhμ tμi trî cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ cho vay l¹i th× c¸c ®iÒu kiÖn nμy sÏ ®−îc ¸p dông cho c¸c ®èi t−îng cho vay l¹i cuèi cïng. C¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i hoặc thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn này kh«ng ®−îc ®Ò cËp trong quy ®Þnh 02/2000 hiÖn hμnh vÒ cho vay l¹i vèn vay n−íc ngoμi/vèn viÖn trî cña chÝnh phñ. L·i suÊt ¸p dông cho c¸c ®èi t−îng cho vay l¹i cã thÓ đến 2/3 l·i suÊt CIRR nÕu b»ng ngo¹i tÖ, hoÆc b»ng l·i suÊt thÞ tr−êng nÕu b»ng tiÒn ®ång. §èi t−îng ®−îc cho vay l¹i tr¶ nî cho Quü tÝch lòy vμ BTC sÏ tr¶ cho c¸c chñ nî n−íc ngoμi. 2.2.2.3.1. Thñ tôc cho vay l¹i Chu tr×nh vay nî th−êng bao gåm viÖc x¸c ®Þnh nhu cÇu vay, x¸c ®Þnh nguån vay, ®μm ph¸n vay nî, ký kÕt c¸c tμi liÖu vay nî, gi¶i ng©n vμ sö dông c¸c kho¶n tiÒn vay ®−îc, vμ cuèi cïng lμ tr¶ nî cho ®Õn khi tr¶ hÕt nî. C¸c b¶ng d−íi ®©y (tõ b¶ng 2.11 ®Õn b¶ng 2.17) m« t¶ luång th«ng tin vμ dßng tiÒn th«ng qua chu kú vay vÒ cho vay l¹i vèn ODA. B¶ng 2.11 d−íi ®©y m« t¶ c¸c b−íc trong qu¸ tr×nh ®μm ph¸n nî 9 Qu¸ tr×nh vay nî – Giai ®o¹n (1) ®Õn (3): ƒ ODA ®−îc huy ®éng theo c¸c HiÖp ®Þnh khung ®−îc Bé KH§T thay mÆt chÝnh phñ lμm ®¹i diÖn. ƒ NHNN thay mÆt cho ChÝnh phñ ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh vay cô thÓ khi chñ nî lμ ADB, IMF hay WB. ƒ BTC sÏ ký kÕt c¸c hiÖp ®Þnh vay cô thÓ kh¸c. BTC còng chÞu tr¸ch nhiÖm vay nî th«ng qua h×nh thøc chøng kho¸n chÝnh phñ. ChÝnh phñ kh«ng tham gia vμo viÖc vay nî trõ khi nî ®−îc chÝnh phñ b¶o l·nh. 9 Ký kÕt HiÖp ®Þnh vay nî – Giai ®o¹n (4) ®Õn (5) 9 Sau khi ký kÕt HiÖp ®Þnh, BTC sÏ xem xÐt tõng dù ¸n cô thÓ ®Ó: cã thÓ cÊp ph¸t l¹i (cÊp ph¸t ng©n s¸ch nhμ n−íc) hoÆc lμ cho vay l¹i nguån vèn (cÊu phÇn) nμy víi - 32 - møc l·i suÊt b»ng møc l·i suÊt ®i vay nãi trªn ®Ó c¸c chñ dù ¸n (c¸c bé, ngμnh, ®Þa ph−¬ng...) thùc hiÖn cÊu phÇn nμy. §©y lμ mét trong nh÷ng cÊu phÇn mμ phÝa ChÝnh phñ ph¶i hoμn tr¶ b»ng tiÒn cho c¸c nhμ tμi trî (chñ nî) khi ®Õn h¹n, ®æi l¹i, chóng ta sÏ cã ®−îc nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n vÒ c¸c chÝnh s¸ch ngμnh hoÆc quèc gia, ®μo t¹o nguån nh©n lùc tiÒm n¨ng, tiÕn hμnh c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ... B¶ng 2.11: §μm ph¸n nî (trõ c¸c kho¶n theo IDA/ADF) Ho¹t ®éng Bé chuyªn ngμnh/CQ§P Bé KH§T Bé Tμi chÝnh Thñ t−íng Chñ nî n−íc ngoμi (1) §Ò xuÊt dù ¸n (2) §¸nh gi¸ dù ¸n vμ tr×nh phª duyÖt (3) Phª duyÖt danh môc dù ¸n ®−îc cung cÊp nguån tμi chÝnh thÝch hîp (4) §μm ph¸n khung vμ ký kÕt tháa thuËn khung (5) §μm ph¸n vμ ký kÕt HiÖp ®Þnh vay nî (*) NhËn xÐt: B¶ng 2.11 còng cho thÊy, giai ®o¹n (4) ®Õn (5), BTC (hoÆc NHNN trong tr−êng hîp víi c¸c chñ nî ®a ph−¬ng lín) Ýt ®−îc ®μm ph¸n vÒ c¸c tháa thuËn khung khi c¸c c¬ quan nμy chñ tr× vμ tháa thuËn chi tiÕt hîp ®ång vay nî víi c¸c chñ nî, do ®ã h¹n chÕ møc ®é ®μm ph¸n víi c¸c chñ nî. Trong giai ®o¹n nμy, ®μm ph¸n chñ yÕu vÒ c¸c ®iÒu kiÖn tμi chÝnh cña kho¶n vay, nÕu kh«ng kể ®Õn môc tiªu chung vÒ thu hót tèi ®a nguån ODA, cã thÓ nãi r»ng quan t©m chÝnh vμo giai ®o¹n nμy lμ b¶o ®¶m gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña c¸c ®iÒu kiÖn ®i kÌm víi mét sè kho¶n vay song ph−¬ng. §èi víi cho vay l¹i nguån ODA, Quü HTPT kh«ng tiÕn hμnh ®¸nh gi¸ rñi ro tÝn dông vμ kh«ng tham gia vμo viÖc x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn tμi chÝnh (l·i suÊt, thêi h¹n, thêi gian ©n h¹n, v.v…). Vai trß cña Quü chØ lμ viÖc kiÓm tra ®¶m b¶o hồ sơ - 33 - vay phï hîp víi c¸c quy chÕ ¸p dông. Sau khi ®· ký kÕt kho¶n vay víi chñ nî n−íc ngoμi, sÏ cã mét hîp ®ång vay nî tiÕp theo ®−îc ký kÕt gi÷a BTC hay Quü HTPT vμ ®èi t−îng vay nî cuèi cïng. B¶ng 2.12: Cho vay l¹i Ho¹t ®éng Quü HTPT BTC (Vô TC§N, Vô §Çu t−) C¬ quan thùc hiÖn dù ¸n (1) X¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i (2) Ký kÕt hîp ®ång ñy quyÒn cho vay l¹i (3) Ký kÕt hîp ®ång tÝn dông C¸c dù ¸n ®−îc tμi trî b»ng nguån ODA ®−îc tæng hîp vμo mét danh s¸ch do Thñ t−íng phª chuÈn. Thñ t−íng ®−a ra quyÕt ®Þnh cuèi cïng vÒ cho vay l¹i. C¸c møc l·i suÊt cho vay l¹i ODA kh¸c nhau tõ møc −u ®·i ®Õn møc b»ng 2/3 l·i suÊt CIRR. C¸c quyÕt ®Þnh vÒ l·i suÊt phô thuéc rÊt nhiÒu vμo viÖc ®¸nh gi¸ khả năng chấp nhận l·i suÊt cña dù ¸n. B¶ng 2.13: Gi¶i ng©n (Th− tÝn dông) Ho¹t ®éng Nhμ xuÊt khÈu/Nhμ thÇu Ng−êi mua/CQTH DA Vô TC§N Ng©n hμng ®¹i lý Chñ nî (1) Ký kÕt hîp ®ång (2) Yªu cÇu më L/C (3) Phª chuÈn hîp ®ång (4) Xin më L/C (5) Ph¸t hμnh L/C vμ th− cam kÕt (nÕu cã) (6) Thùc hiÖn hîp ®ång (7) Gi¶i ng©n - 34 - B¶ng 2.14: Gi¶i ng©n (Thanh to¸n trùc tiÕp) Ho¹t ®éng Nhμ thÇu CQ THDA Quü HTPT Vô TC§N Chñ nî (1) Ký kÕt hîp ®ång th−¬ng m¹i (2) Thùc hiÖn hîp ®ång vμ ®Ò nghÞ thanh to¸n (3) §Ö tr×nh tμi liÖu thanh to¸n xin phª duyÖt (4) §Ö tr×nh tμi liÖu thanh to¸n xin gi¶i ng©n (5) Gi¶i ng©n Trong viÖc gi¶i ng©n vμ ghi chÐp sè gi¶i ng©n, thêi gian lμ vÊn ®Ò cÇn quan t©m. Trong giai ®o¹n gi¶i ng©n, vai trß cña Quü HTPT trong viÖc phª duyÖt c¸c tμi liÖu gi¶i ng©n cÇn ®−îc lμm râ, xem l¹i. §èi víi viÖc ghi chÐp ph¶n ¸nh sè gi¶i ng©n, kho¶ng thêi gian tõ khi thùc hiÖn chuyÓn tiÒn vμo tμi kho¶n cña nhμ thÇu ®Õn khi Quü HTPT ®−îc Vô NSNN th«ng b¸o chÝnh thøc cã thÓ mÊt tíi vμi th¸ng. Sù chËm trÔ qu¸ møc cã thÓ lμm cho viÖc thanh to¸n cña ®èi t−îng ®−îc cho vay l¹i cho Quü HTPT/BTC tiÕp tôc bÞ chËm trÔ. Bªn c¹nh ®ã, trong bÊt kú tr−êng hîp nμo, Vô TC§N sÏ ghi chÐp ph¶n ¸nh sè gi¶i ng©n trªn c¬ së th«ng b¸o tõ chñ nî. C¸c chñ nî th−êng cã “hËu v¨n phßng” ®¶m nhËn tèt chøc n¨ng nμy nh−ng kh«ng nªn coi ®©y lμ nguån th«ng tin duy nhÊt vÒ c¸c kho¶n gi¶i ng©n ®Ó tõ ®ã biÕt ®−îc sè tiÒn mμ BTC ph¶i thanh to¸n. - 35 - B¶ng 2.15: Ghi chÐp sè gi¶i ng©n Ho¹t ®éng Chñ nî Vô TC§N Vô NSNN Quü HTPT CQ THDA (1) Th«ng b¸o gi¶i ng©n (2) NhËp sè liÖu vμo DMFAS (3) §Ò nghÞ ph¶n ¸nh vμo tμi kho¶n NSNN (4) Ph¶n ¸nh vμo tμi kho¶n NSNN (5) Th«ng b¸o ph¶n ¸nh vμo tμi kho¶n NSNN (6) Ph¶n ¸nh (7) Ghi nî tμi kho¶n tÝn dông cña CQ THDA B¶ng 2.16: Chi tr¶ nî cho chñ nî n−íc ngoμi Ho¹t ®éng Chñ nî Vô TC§N Vô NSNN KBNN NHNTVN (1) Ra lÖnh thanh to¸n (2) §èi chiÕu víi sè liÖu ghi chÐp trong DMFAS (3) H−íng dÉn thanh to¸n (4) Ph¶n ¸nh sè thanh to¸n vμo tμi kho¶n NSNN vμ ®Ò nghÞ ra lÖnh thanh to¸n (5) LÖnh thanh to¸n (6) ChÊp hμnh lÖnh thanh to¸n (7) X¸c nhËn ®· nhËn ®−îc tiÒn VÒ viÖc ghi chÐp ph¶n ¸nh, hiÖn nay Vô TC§N, Vô NSNN, KBNN, vμ Quü HTPT thùc hiÖn trªn c¸c hÖ thèng kh¸c nhau vμ kh«ng cã sù kÕt nèi. Do vËy, viÖc - 36 - triÓn khai hÖ thèng th«ng tin tÝch hîp nh− TABMIS sÏ c¶i thiÖn ®¸ng kÓ luång th«ng tin trong BTC. Nhê ®ã, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc qu¶n lý dßng tiÒn còng nh− tạo kh¶ n¨ng chuyÓn tõ viÖc ghi chÐp c¸c kho¶n nî trªn c¬ së giÊy tê sang viÖc ghi chÐp ®iÖn tö. ViÖc chi tr¶ nî cho chñ nî n−íc ngoμi ®ßi hái ph¶i thùc hiÖn nhiÒu ghi chÐp trªn c¸c hÖ thèng kh¸c nhau vμ dùa trªn giÊy tê. §iÒu nμy còng dÉn ®Õn nh÷ng h¹n chÕ sÏ ®−îc ®Ò cËp vμ ph©n tÝch trong ch−¬ng 3. B¶ng 2.17: Thanh to¸n vμo Tμi kho¶n NSNN Ho¹t ®éng Chñ nî Vô TC§N Vô NSNN KBNN NHNTVN (1) Tr¶ nî cho Quü HTPT (2) ChuyÓn tiÒn cho Quü HTPT (trô së chÝnh) (3) Tr¶ nî cho Quü tÝch lòy (4) Thanh to¸n vμo Tμi kho¶n NSNN ViÖc thanh to¸n tõ ®èi t−îng vay vμo Tμi kho¶n NSNN tr¶i qua nhiÒu tμi kho¶n kh¸c nhau: Chi nh¸nh Quü HTPT ë ®Þa ph−¬ng, Quü HTPT trung −¬ng vμ Quü tÝch lòy. ViÖc thanh to¸n vμo vμ tõ Quü tÝch lòy ®−îc thùc hiÖn hμng quý vμ c¸ch nhau kho¶ng 10 ngμy kÓ tõ khi thanh to¸n vμo Quü tÝch lòy. ViÖc thanh to¸n tõ chi nh¸nh Quü HTPT ë ®Þa ph−¬ng lªn trô së chÝnh ®−îc thùc hiÖn hμng th¸ng, thanh to¸n tõ Quü HTPT cho Quü tÝch lòy theo quý vμ tõ Quü tÝch lòy cho NSNN theo quý, mét vμi ngμy sau khi tiÕn hμnh thanh to¸n tõ Quü HTPT. Cã thÓ thÊy r»ng nÕu kh«ng cã vÊn ®Ò nμo x¶y ra víi luång th«ng tin (vμ tiÒn mÆt) th× trung b×nh sÏ mÊt kho¶ng 2 th¸ng ®Ó ®èi t−îng cho vay l¹i cã thÓ thanh to¸n vμo tμi kho¶n NSNN. - 37 - Ch−¬ng 3 Ph©n tÝch vμ kiÕn nghÞ c¸c gi¶I ph¸p qu¶n lý ho¹t ®éng cho vay l¹i vèn oda th«ng qua quü htpt cña viÖt nam 3.1. VÒ quan ®iÓm vay nî n−íc ngoμi 3.1.1. VÒ ®Þnh nghÜa nî n−íc ngoμi HiÖn nay, LuËt NSNN sè 01/2002/QH11 ®−îc Quèc Héi th«ng qua vμo th¸ng 12/2002 vμ cã hiÖu lùc triÓn khai tõ tμi khãa 2004 lμ luËt tæ chøc NSNN nªn kh«ng quy ®Þnh cô thÓ vÒ nî dï lμ nî c«ng hay nî quèc gia; còng kh«ng ®Ò cËp ®Õn nî trong n−íc vμ nî n−íc ngoμi mét c¸ch rμnh m¹ch. NghÞ ®Þnh 134 ®· kh¾c phôc ®−îc ®iÒu nμy theo quan ®iÓm cña IMF (§iÒu 2, Ch−¬ng I, Quy chÕ qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi – Ban hμnh kÌm theo NghÞ ®Þnh 134), t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ¸p dông GDDS cña IMF . 3.1.2. VÒ ph©n lo¹i nî n−íc ngoμi NghÞ ®Þnh 134 thay thÕ NghÞ ®Þnh 90/1998/N§-CP (sau ®©y gäi t¾t lμ NghÞ ®Þnh 90) lμ v¨n b¶n cã gi¸ trÞ ph¸p lý cao nhÊt hiÖn nay vÒ qu¶n lý vay vμ tr¶ nî n−íc ngoμi. So víi NghÞ ®Þnh 90, NghÞ ®Þnh 134 ph©n lo¹i nî thμnh “nî khu vùc c«ng” vμ “nî khu vùc t− nh©n” theo th«ng lÖ quèc tÕ, kh¸c víi ph©n lo¹i nî cña NghÞ ®Þnh 90 theo “nî ChÝnh phñ” vμ “nî doanh nghiÖp”. ViÖc thay ®æi nμy rÊt cÇn thiÕt ®Ó gióp ChÝnh phñ x¸c ®Þnh râ t¹i mäi thêi ®iÓm c¸c rñi ro (trùc tiÕp vμ tiÒm Èn) ®èi víi NSNN vμ nÒn kinh tÕ, ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch s¸ch kinh tÕ - tμi chÝnh, ®¶m b¶o duy tr× an toμn nî vμ an ninh tμi chÝnh quèc gia, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó thèng kª, b¸o c¸o nî theo chuÈn mùc quèc tÕ. 3.1.2.1. Nî cña khu vùc c«ng Quan ®iÓm IMF cho thÊy râ tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ ®èi víi viÖc vay vμ tr¶ c¸c kho¶n nî cña c¸c tæ chøc tù chñ thÓ hiÖn qua c¸c ®iÒu kiÖn: (i) Ng©n s¸ch cña tæ chøc ®ã do chÝnh phñ (cña n−íc vay) phª duyÖt; (ii) H¬n ph©n nöa sè thμnh viªn ban gi¸m ®èc lμ ®¹i diÖn cña chÝnh phñ. Quy ®Þnh nμy cho thÊy chÝnh phñ ®ãng - 38 - vai trß quyÕt ®Þnh trong ho¹t ®éng cña tæ chøc tù chñ, nghÜa lμ chÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hiÖu qu¶ sö dông vèn vay cña c¸c tæ chøc nμy. H¬n n÷a, IMF còng cho thÊy râ tr¸ch nhiÖm cña chÝnh phñ ®èi víi vÊn ®Ò hoμn tr¶ nî vay, ®ã lμ khi vì nî, nhμ n−íc sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr¶ nî cña tæ chøc ®ã. Trong khi ®ã quan ®iÓm cña ViÖt Nam kh«ng thÓ hiÖn râ vai trß cña chÝnh phñ trong viÖc vay vμ sö dông vèn vay, còng nh− tr¸ch nhiÖm tr¶ nî của c¸c DNNN. ChÝnh sù kh«ng râ rμng nμy cã thÓ lμ nguyªn nh©n dÉn ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn vay n−íc ngoμi cña c¸c DNNN kh«ng cao, uy tÝn vμ th−¬ng hiÖu cña DNNN còng nh− quèc gia suy gi¶m. Do ®ã, theo t¸c gi¶, nªn ¸p dông ®Þnh nghÜa nî cña khu vùc c«ng theo quan ®iÓm cña IMF. 3.1.2.2. Nî cña khu vùc t− Trong giai ®o¹n héi nhËp hiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp ngoμi quèc doanh ®ang ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t cña c¸c doanh nghiÖp n−íc ngoμi trªn c¶ thÞ tr−êng trong vμ ngoμi n−íc, do ®ã nhu cÇu vÒ vèn rÊt cao ®Ó ®æi míi công nghệ, nghiÖp vô kinh doanh, kh¶ n¨ng nghiªn cøu vμ øng dông khoa học. Theo ®iÒu 21 nghÞ ®Þnh 1343, chÝnh phñ xem xÐt b¶o l·nh cho c¸c doanh nghiÖp thuéc mäi thμnh phÇn kinh tÕ trùc tiÕp ký tháa thuËn vay víi ng−êi cho vay n−íc ngoμi theo ph−¬ng thøc tù vay, tù chÞu tr¸ch nhiÖm tr¶ nî ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t− hoÆc tÝn dông. Quan ®iÓm nμy kh«ng nh÷ng kh¬i th«ng thªm mét kªnh huy ®éng vèn cho mäi doanh nghiÖp, mμ cßn cho thÊy chÝnh phñ ViÖt Nam ®· thùc hiÖn cam kÕt ®Èy m¹nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i, nh− ®· ph©n tÝch, quan ®iÓm vay nî n−íc ngoμi cña chÝnh phñ ®· cã nhiÒu ®iÓm míi theo h−íng tiÕp cËn gÇn h¬n víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ. Sù ®æi míi vÒ mÆt quan ®iÓm kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho viÖc tiÕp cËn c¸c nguån vèn n−íc ngoμi mμ cßn lμ c¬ së cho viÖc theo dâi vμ qu¶n lý c¸c kho¶n nî vay. 3.2. VÒ chÝnh s¸ch vμ thÓ chÕ qu¶n lý nî n−íc ngoμi ViÖt Nam ph¶i ®èi mÆt víi th¸ch thøc trong viÖc t×m ra mét c¸ch thøc bÒn v÷ng ®Ó tμi trî cho sù ph¸t triÓn cña m×nh, cã thùc lùc vÒ tμi chÝnh vμ tr¸nh ®−îc 3 Xem Phô lôc trang 61 - 39 - nh÷ng bÊt æn vÒ tμi chÝnh trong dμi h¹n. Kinh nghiÖm quèc tÕ cho thÊy r»ng ®iÓm then chèt trong thö th¸ch nμy lμ ph¶i x©y dùng ®−îc mét l−îng tiÕt kiÖm trong n−íc v÷ng ch¾c ®ång thêi víi qu¶n lý nî n−íc ngoμi. §Ó qu¶n lý h÷u hiÖu nî n−íc ngoμi, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch tèt vμ nh÷ng thÓ chÕ m¹nh ®Ó qu¶n lý vμ ®iÒu phèi. 3.2.1. VÒ chÝnh s¸ch nî n−íc ngoμi §iÒu tèi quan träng trong chiÕn l−îc nî n−íc ngoμi lμ x¸c ®Þnh ®−îc møc vay nî bÒn v÷ng, cã tÝnh ®Õn viÔn c¶nh ng©n s¸ch vμ c¸n c©n thanh to¸n trung vμ dμi h¹n. Tuy nhiªn viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nî n−íc ngoμi cña ViÖt Nam hiÖn nay kh«ng ®¹t ®−îc môc tiªu nμy v× nh÷ng h¹n chÕ sau: 9 MÆc dï cã sù phô thuéc chÆt chÏ lÉn nhau gi÷a c¸c chÝnh s¸ch ng©n s¸ch, tiÒn tÖ, tû gi¸ vμ nî n−íc ngoμi, song ho¹ch ®Þnh nî n−íc ngoμi ®−îc tiÕn hμnh mét c¸ch ®éc lËp. H¹n chÕ nμy dÉn ®Õn viÖc ho¹ch ®Þnh nî n−íc ngoμi th−êng chó träng vμo huy ®éng tμi trî n−íc ngoμi, vμ h×nh thμnh chiÕn l−îc chñ yÕu dùa vμo biÖn ph¸p ra chØ tiªu, nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña viÖc huy ®éng ®ñ sè vay n−íc ngoμi ®Ó ®¹t môc tiªu t¨ng tr−ëng hμng n¨m; 9 Trong qu¸ tr×nh lμm chÝnh s¸ch, kh¶ n¨ng ph©n tÝch tÝnh bÒn v÷ng cña nî n−íc ngoμi cßn nhiÒu h¹n chÕ trong viÖc sö dông c¸c m« h×nh vÜ m« víi c¸c kÞch b¶n nî. Nguyªn nh©n cña vÊn ®Ò nμy lμ: • Thø nhÊt, viÖc lËp kÕ ho¹ch vμ qu¶n lý ng©n s¸ch, gi÷a ng©n s¸ch chi ®Çu t− vμ ng©n s¸ch chi th−êng xuyªn, còng nh− c¬ cÊu thÓ chÕ cßn nhiÒu yÕu kÐm; • Thø hai, viÖc phèi hîp gi÷a c¸c bé chñ chèt có liªn quan (MPI, MOF, SBV) trong qu¸ tr×nh lμm chÝnh s¸ch cßn h¹n chÕ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò bÒn v÷ng cña nî vμ vÜ m«; • Thø ba, c¸c vô vμ c¸c viÖn ng©n s¸ch cã chuyªn m«n vÒ ph©n tÝch kinh tÕ vÜ m« trong MPI, MOF, SBV l¹i rÊt Ýt tham gia vμo xây dựng chÝnh s¸ch nî; • Cuèi cïng, lμ xÐt tõ gãc ®é qu¶n lý rñi ro vμ tÝnh bÒn v÷ng, ®iÒu quan träng lμ ph¶i cã c¸c c¬ chÕ ®¶m b¶o cho danh môc nî ®−îc th−êng xuyªn xem xÐt l¹i. ViÖc xem xÐt vμ tæng kÕt danh môc nî để ph©n tÝch nî vÒ mÆt c¬ cÊu ®ång tiÒn, c¬ cÊu l·i suÊt, vμ h×nh th¸i ®¸o h¹n, ®−a danh môc nî vμo c¸c phÐp thö nh»m ph©n tÝch ®é rñi ro vμ ph¸t hiÖn nh÷ng thêi ®iÓm ph¶i thanh to¸n dån dËp trong c¬ cÊu ®¸o - 40 - h¹n. Tæng kÕt danh môc nî cßn để cung cấp thông tin ®Çu vμo quan träng cho viÖc x©y dùng mét chiÕn l−îc nî, ®Þnh h−íng møc ®é vμ ®iÒu kho¶n cho nh÷ng kho¶n vay míi. HiÖn nay, danh môc nî ch−a ®−îc xem xÐt th−êng xuyªn, vμ c¸c quan chøc chÝnh phñ ®· chØ ra ®©y lμ mét lÜnh vùc cÇn ®−îc t¨ng c−êng nh©n lùc vμ n¨ng lùc thÓ chÕ. Tãm l¹i, ®Ó cã chiÕn l−îc nî n−íc ngoμi hiÖu qu¶, cÇn so¹n th¶o chiÕn l−îc theo kiÓu cuèn chiÕu, chiÕn l−îc th−êng xuyªn ®−îc söa ®æi nh»m ph¶n ¸nh nh÷ng thay ®æi ®iÒu kiÖn vÒ kinh tÕ vÜ m«. §Ó qu¶n lý nî n−íc ngoμi cã hÖ thèng h¬n, cã chó träng h¬n ®Õn tÝnh bÒn v÷ng vμ nh÷ng quan t©m vÒ kinh tÕ vÜ m«, cÇn c¶i thiÖn nh÷ng mÆt sau ®©y: 9 C¶i thiÖn sù phèi hîp gi÷a c¸c c¬ quan chÝnh (Bé Tμi chÝnh, Bé KH§T, NHNN) trong ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch vμ cã thÓ c¶ sù tham gia cña c¸c c¬ quan chÝnh phñ liªn quan nhiÒu ®Õn ph©n tÝch vμ dù b¸o chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«; 9 C¶i thiÖn luång th«ng tin gi÷a c¸c c¬ quan h÷u quan trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch nî, kh«ng chØ cã sè liÖu vÒ nî n−íc ngoμi mμ cßn cã c¶ nh÷ng ®Çu vμo quan träng kh¸c nh− viÔn c¶nh ng©n s¸ch trung h¹n, c¸c c¸n c©n ®èi ngo¹i nh− c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, vμ dù b¸o vÒ ®Çu t− c«ng céng; 9 T¨ng c−êng n¨ng lùc kü thuËt ph©n tÝch chÝnh s¸ch vμ ph©n tÝch nî. HiÖn nay, mét sè c¬ quan chÝnh phñ ®· ®−îc giíi thiÖu ng¾n gän vÒ m« h×nh hãa ph©n tÝch nî n−íc ngoμi vμ c¸c c«ng cô ph©n tÝch, nh−ng ®μo t¹o vÒ ph©n tÝch nî vÉn cßn h¹n chÕ. Nhân lực ít ỏi có chuyªn m«n vÒ qu¶n lý nî n−íc ngoμi chỉ có ë cÊp lập chÝnh s¸ch, vμ lùc l−îng nμy l¹i dμn tr¶i, cßn nh÷ng ®¬n vÞ chÞu tr¸ch nhiÖm cụ thể về qu¶n lý nî n−íc ngoμi th× kh«ng ®ñ ng−êi. 9 Kh«ng nªn t¸ch biÖt nî n−íc ngoμi với chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. ViÖc gia t¨ng c¸c kho¶n nî còng nªn ®−îc lËp kÕ ho¹ch thËn träng sao cho nhÊt qu¸n víi khu«n khæ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« nãi chung vμ dùa trªn mét ph©n tÝch h−íng vÒ kh¶ n¨ng tr¶ nî bÒn v÷ng cña ®Êt n−íc. 9 ViÖc thùc hiÖn vμ theo dâi thùc hiÖn chiÕn l−îc nî n−íc ngoμi nªn ®−îc c«ng khai vμ minh b¹ch; cÇn cã c¸c c¬ chÕ nh»m ®¶m b¶o thùc hiÖn vμ c−ìng chÕ ë cÊp vËn hμnh; tr−íc khi duyÖt mét kho¶n vay cô thÓ, cÇn ph©n tÝch kh«ng chØ vÒ lîi - ._.