Quan hệ thương mại Việt - Nhật từ năm 1986 đến nay

lêi nãi ®Çu NhËt B¶n lµ mét quèc gia n»m trong khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng, hai n­íc cã nh÷ng ®iÓm t­¬ng ®ång, ®Òu lµ nh÷ng n­íc n«ng nghiÖp trång lóa, nh©n sinh quan vµ thÕ giíi quan cã nhiÒu ¶nh h­ëng cña ®¹o phËt vµ nho gi¸o. §Òu cã d©n sè kh¸ ®«ng sèng trªn mét diÖn tÝch hÑp. Gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· cã lÞch sö bu«n b¸n l©u ®êi. Tuy hai n­íc ®i theo hai chÕ ®é kh¸c nhau (NhËt B¶n dùa trªn chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn – ViÖt Nam ®i theo chÕ ®é x· héi chñ nghÜa), mÆc dï cã nh÷ng ¶nh h­ëng cña vÊn ®Ò chÝnh trÞ mµ quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n ®· cã lóc ph¶i tiÕn hµnh mét c¸ch kh«ng chÝnh thøc nh­ng vÉn duy tr× vµ cã xu h­íng ph¸t triÓn. §Æc biÖt, ngµy nay khi nh÷ng c¶n trë vÒ chÝnh trÞ kh«ng cßn n÷a th× quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc cµng cã c¬ héi ph¸t triÓn h¬n bao giê hÕt. Víi truyÒn thèng d©n téc cïng víi sù nh¹y c¶m tr­íc xu thÕ cña thêi ®¹i trong nh÷ng thËp kû qua, lµ mét quèc gia nghÌo vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn nµy ®· kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh tr­íc thÕ giíi. NhËt B¶n ®· trë thµnh mét quèc gia víi nÒn c«ng nghiÖp vµ kinh tÕ ph¸t triÓn, cã nh÷ng giai ®o¹n sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ v­ît møc t­¬ng ®èi. Tõ n¨m 1999 ®Õn nay NhËt B¶n tiÕp tôc gi÷ vÞ trÝ lµ n­íc cã tiÒm n¨ng lín thø 2 trªn thÕ giíi vÒ kinh tÕ vµ tµi chÝnh. Quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu vµ cã nhiÒu høa hÑn ph¸t triÓn tréi ®èi víi c¶ hai phÝa. §Èy m¹nh quan hÖ víi NhËt B¶n, ViÖt Nam cã c¬ héi t¨ng thªm vèn c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý, ®ång thêi NhËt B¶n cã thÓ t¨ng khèi l­îng hµng n«ng, l©m , thñy s¶n vµ hµng nguyªn liÖu mua tõ ViÖt Nam. TiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¶ hai n­íc lµ rÊt lín. V× vËy mµ viÖc nghiªn cøu quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt - NhËt ®Ó ®Ò ra nh÷ng biÖn ph¸p thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc lµ vÊn ®Ò rÊt quan träng vµ cÇn thiÕt trong x©y dùng còng nh­ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam. NhËt B¶n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cña ViÖt Nam. Tr­íc mét ®èi t¸c cã vÞ trÝ vµ tiÒm lùc kinh vµ cã vai trß hÕt søc quan träng trong nÒn kinh tÕ kh«ng nh÷ng n­íc ta mµ c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, c¸c ho¹t ®éng ®èi ngo¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n hÕt søc cã ý nghÜa. Quan hÖ gi÷a NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· - ®ang vµ sÏ tiÕp tôc ®­îc cñng cè víi quan t©m ë møc cao nhÊt ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng vµ ®æi míi cña ®Êt n­íc ta. Lµ mét sinh viªn khoa “Kinh TÕ Ngo¹i Th­¬ng” cña tr­êng §¹i Häc Ngo¹i Th­¬ng nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña NhËt B¶n ®èi víi nÒn ngo¹i th­¬ng cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸ nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng. Sau mét thêi gian t×m hiÓu em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “Quan HÖ Th­¬ng M¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n giai ®o¹n tõ 1986 ®Õn nay” cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Lµ mét sinh viªn ch­a cã kinh nghiÖm thùc tÕ, tr×nh ®é lý luËn ch­a s©u nªn kho¸ luËn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. V× vËy em rÊt mong ®­îc sù ®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« gi¸o vµ b¹n bÌ ®Ó em hoµn thµnh tèt khãa luËn nµy. Cuèi cïng em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c« gi¸o Th¹c sÜ §Æng ThÞ Lan cïng víi c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa Kinh tÕ Ngo¹i th­¬ng tr­êng §¹i Häc Ngo¹i Th­ong. ch­¬ng I kh¸i qu¸t vÒ nhËt b¶n vµ quan hÖ viÖt nam- nhËt b¶n I. kh¸i qu¸t vÒ nhËt b¶n 1.VÞ trÝ ®Þa lý a. DiÖn tÝch QuÇn ®¶o NhËt B¶n n»m c¸ch bê ®«ng cña lôc ®Þa Ch©u ¸, tr¶i dµi theo mét h×nh vßng cung hÑp dµi 3800km tõ vÜ ®é b¾c 20025', ®Õn 45033’. Tæng diÖn tÝch cña NhËt B¶n lµ 337.815km2, lín h¬n Anh mét chót nh­ng chØ b»ng 1/9 Ên §é vµ 1/25 Mü. NhËt B¶n bao gåm 4 ®¶o lín: Honshu, Hokkaido, Kyushu vµ Shikoku (xÕp theo thø tù ®¶o lín nhÊt ®Õn ®¶o bÐ nhÊt - nhiÒu d·y ®¶o vµ kho¶ng 3900 ®¶o nhá. b. KhÝ hËu C¸c ®¶o NhËt B¶n n»m trong vïng khÝ hËu «n hoµ vµ ë cùc §«ng B¾c cña khÝ hËu giã mïa ch¹y tõ NhËt B¶n qua b¸n ®¶o TriÒu Tiªn, Trung Quèc, §«ng Nam ¸ ®Õn tËn ¢n §é. KhÝ hËu nãi chung «n hoµ mÆc dï rÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c miÒn chñ yÕu do dßng khÝ hËu lôc ®Þa thæi tõ phÝa t©y b¾c chi phèi khÝ hËu mïa ®«ng vµ c¸c dßng khÝ l­u ®¹i d­¬ng thæi tõ phÝa ®«ng nam chi phèi khÝ hËu mïa hÌ. ë hÇu hÕt c¸c miÒn NhËt B¶n ®Òu cã 4 mïa râ rÖt. Mïa hÌ Êm vµ Èm b¾t ®Çu tõ kho¶ng gi÷a th¸ng 7. Tr­íc ®ã lµ mïa m­a kÐo dµi kho¶ng mét th¸ng, trõ ®¶o Hokkaido ®¶o lín phÝa cùc b¾c hÇu nh­ kh«ng cã m­a. c. §Þa h×nh §Þa h×nh phøc t¹p cña NhËt B¶n kh¸c h¼n víi khÝ hËu «n hoµ cña nã. C¸c ®¶o NhËt B¶n lµ mét phÇn c¸c d·y nói dµi ch¹y tõ §«ng Nam ¸ ®Õn tËn Alaska. §iÒu nµy t¹o cho n­íc NhËt mét bê biÓn dµi nhiÒu nói ®¸ víi nhiÒu h¶i c¶ng nhá nh­ng tuyÖt vêi. Nã còng t¹o ra rÊt nhiÒu vïng nói cã thung lòng, c¸c con s«ng ch¶y xiÕt vµ c¸c hå n­íc trong. Theo ®iÒu tra cña viÖn ®Þa lý thuéc bé x©y dùng cña NhËt B¶n n¨m 1972, nói chiÕm kho¶ng 71% tæng diÖn tÝch NhËt B¶n. H¬n 532 ngän nói trong sè nµy cao h¬n 200 m so víi mùc n­íc biÓn trong ®ã Phó SÜ lµ cao nhÊt tíi 3776 m. 2. HÖ thèng chÝnh trÞ HÖ thèng chÝnh trÞ NhËt B¶n dùa trªn qu©n chñ lËp hiÕn, ®øng ®Çu lµ NhËt Hoµng. ThÕ nh­ng thùc tÕ NhËt Hoµng kh«ng cã quyÒn lùc g× víi chÝnh phñ, ng­êi chØ tham gia nh÷ng ho¹t ®éng cña nhµ n­íc trong khu«n khæ luËt ph¸p quy ®Þnh. LËp ph¸p NÒn chÝnh trÞ NhËt B¶n dùa theo chÕ ®é c¸c NghÞ viÖn. NghÞ viÖn lµ c¬ quan quyÒn lùc nhµ n­íc cao nhÊt vµ lµ tæ ch­c lËp ph¸p duy nhÊt ë NhËt B¶n. NghÞ viÖn bao gåm: H¹ nghÞ viÖn (512 ghÕ ), Th­îng nghÞ viÖn (252 ghÕ). H¹ nghÞ viÖn cã quyÒn ®­a ra quyÕt ®Þnh tÝn nhiÖm hay kh«ng tÝn nhiÖm néi c¸c, ®©y lµ quyÒn lùc quan träng nhÊt cña H¹ nghÞ viÖn. Trong khi ®ã Th­îng nghÞ viÖn kh«ng cã quÒn nh­ vËy. Hµnh ph¸p QuyÒn hµnh ph¸p ®­îc giao cho néi c¸c ChÝnh phñ. Néi c¸c ChÝnh phñ bao gåm Thñ t­íng ChÝnh phñ vµ kh«ng qu¸ 20 Bé tr­ëng chÞu tr¸ch nhiÖm tËp thÓ tr­íc nghÞ viÖn. Thñ t­íng lµ ng­êi ®­îc NghÞ viÖn bæ nhiÖm vµ ph¶i lµ thµnh viªn nghÞ viÖn. Thñ t­íng cã quyÒn bæ nhiÖm hay b·i miÔn quyÒn cña c¸c Bé tr­ëng. TÊt c¶ c¸c Bé tr­ëng ph¶i lµ d©n sù vµ phÇn lín trong sè bé ph¶i lµ nghÞ viÖn. NÕu H¹ nghÞ viÖn th«ng qua quyÕt ®Þnh bÊt tÝn nhiÖm chÝnh phñ th× Néi c¸c ph¶i tõ chøc trong vßng 10 ngµy trõ khi H¹ nghÞ viÖn gi¶i t¸n. Toµ ¸n Ngµnh toµ ¸n hoµn toµn ®éc lËp víi c¸c c¬ quan hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p, bao gåm toµ ¸n tèi cao, 8 toµ ¸n cÊp cao, 1 toµ ¸n khu vùc ë mçi tØnh (trõ Hokaido cã 4 toµ ¸n khu vùc) vµ nhiÒu toµ ¸n c¬ së. Ngoµi ra cßn rÊt nhiÒu toµ ¸n gia ®×nh ®Ó xÐt xö c¸c vô tranh chÊp trong gia ®×nh. 3. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i LËp tr­êng trong chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i c¬ b¶n cña NhËt B¶n lµ ®ãng gãp cho hoµ b×nh vµ thÞnh v­îng cña thÕ giíi, ®ång thêi b¶o ®¶m nÒn an ninh vµ h¹nh phóc cña m×nh víi ph­¬ng ch©m kiªn ®Þnh lµ mét thµnh viªn cña thÕ giíi tù do vµ lµ mét n­íc trong khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, NhËt B¶n cã mèi quan hÖ g¾n bã vÒ ®Þa lý, kinh tÕ, lÞch sö, v¨n ho¸. Nh÷ng n¨m qua, quan hÖ cña NhËt B¶n víi c¸c n­íc xung quanh trë nªn gÇn gòi vµ më réng h¬n, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty cña NhËt B¶n ®Æt v¨n phßng vµ c¬ së t¹i c¸c n­¬c trong khu vùc, t¨ng c­êng c¸c n­íc trong khu vùc. 4. Nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n hiÖn nay. Tr­íc n¨m 1990, NhËt lµ n­íc ®«ng d©n víi tû lÖ t¨ng d©n sè lµ 3-4%/n¨m.Tuæi thä trung b×nh cña ng­êi NhËt ngµy cµng t¨ng vµ do vËy tû lÖ ng­êi giµ ngµy cµng cao. D©n c­ tËp trung 90% t¹i c¸c thµnh phè lín vµ ®ång b»ng ven biÓn, cã h¬n 10 thµnh phè d©n sè h¬n 1 triÖu. Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ t¹o ra c¸c ®« thÞ khæng lå nh­ d¶i ®« thÞ kÐo dµi tõ Tokyo ®Õn Fukuoka gåm 30 triÖu d©n. Tõ nh÷ng n¨m 50 trë ®i, møc sèng cña ng­êi d©n NhËt B¶n t¨ng lªn nhanh chãng. Víi d©n sè 125 triÖu ng­êi, kho¶ng 75% trong sè h¬n 40 triÖu gia ®×nh ë NhËt th× 30,5 triÖu gia ®×nh cã xe h¬i riªng (1999). GDP cña NhËt n¨m 2001 lµ 2972,5 tû USD, du lÞch ra n­íc ngoµi cña ng­êi d©n NhËt B¶n trë thµnh biÓu t­îng cña møc sèng cao. Nh÷ng chÝnh s¸ch dÉn ®Õn sù t¨ng tr­ëng kú diÖu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. Phôc håi nÒn kinh tÕ th«ng qua viÖc ®Çu t­ vµo c¸c ngµnh then chèt. Ng­êi ta cho r»ng nguyªn nh©n thµnh c«ng trong viÖc phôc håi kinh tÕ cña NhËt B¶n sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai lµ viÖc ChÝnh phñ NhËt B¶n ­u tiªn ®Çu t­ cho ngµnh n¨ng l­îng, ®Æc biÖt lµ ngµnh than. NhËt B¶n kh«ng cã dÇu má l¹i bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nªn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp thiÕu ngo¹i tÖ ®Ó nhËp vËt t­ nguyªn liÖu. V× thÕ viÖc b¶o ®¶m cho c¸c ngµnh kh«i phôc s¶n xuÊt dùa vµo khai th¸c than trong n­íc lµ ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®­îc. C«ng viÖc nµy ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch thuËn lîi nhê cã sù trî gióp cña ChÝnh phñ vÒ tiÒn vèn. Cã thÓ ®©y chÝnh lµ ®éng lùc cho sù kh«i phôc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o kh¸c. NhËp c«ng nghÖ tõ n­íc ngoµi. Sau chiÕn tranh, ®iÒu kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi sù ph¸t triÓn cña ngµnh c«ng nghiÖp ë NhËt B¶n chÝnh lµ viÖc tÝch cùc nhËp khÈu kü thuËt, c«ng nghÖ ®Æc biÖt trong lÜnh vùc luyÖn kim « t«, m¸y tÝnh, c¸c n­íc tiªn tiÕn còng tÝch cùc cung cÊp kü thuËt cho NhËt. Giíi c«ng nghiÖp NhËt B¶n b»ng kü thuËt c«ng nghiÖp nhËp tõ c¸c c«ng ty ¢u Mü ®· s¶n xuÊt vµ b¸n hµng lo¹t s¶n phÈm c«ng nghiÖp ra thÞ tr­êng NhËt B¶n, råi ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm d­ thõa ra thÞ tr­êng n­íc ngoµi. c. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp . ChÝnh phñ NhËt B¶n tiÕn hµnh b¶o hé c¸c ngµnh c«ng nghiÖp th«ng qua thuÕ nhËp khÈu cao, h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu, quy vÒ ®Çu t­, ®ång thêi còng chän nh÷ng ngµnh cÇn ph¶i ­u tiªn ®Çu t­ ph¸t triÓn m¹nh mang tÝnh chiÕn l­îc trî gióp mét sè vèn, hç trî c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, khi thÊy mét sè ngµnh c«ng nghiÖp nµo ®ã ®· qua thêi kú cùc thÞnh th× ChÝnh phñ sÏ trî cÊp tiÒn thóc ®Èy viÖc lo¹i bá thiÕt bÞ cò vµ tiÕn tíi chuyÓn ®æi ngµnh nghÒ. Tiªu biÓu cho c¸ch lµm thø nhÊt lµ c«ng nghiÖp m¸y tÝnh, cßn c¸ch thø hai lµ ngµnh c«ng nghiÖp dÖt. C¶ hai ngµnh nµy ®Òu lµ nh÷ng thùc tÕ thµnh c«ng ®¸ng tham kh¶o trong viÖc nu«i d­ìng, ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh d­íi sù chØ ®¹o s¸t sao cña chÝnh phñ. d. NÐt ®Æc tr­ng cña kinh tÕ NhËt B¶n tõ nh÷ng n¨m 80 ®Õn nh÷ng n¨m 90 sù t¨ng tr­ëng cao kh¸c th­êng cña nÒn kinh tÕ vµ tiÕp ®ã lµ sù suy tho¸i kÐo dµi do sù sôp ®æ cña nÒn kinh tÕ bong bãng. ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· ®­a ra c¸c biÖn ph¸p kÝch thÝch t¨ng tr­ëng b»ng c¸ch h¹ l·i suÊt, coi ®ã lµ ph­¬ng ph¸p ®Ó tho¸t ra khái cuéc khñng kho¶ng kinh tÕ kÐo dµi. Ngoµi ra cßn th«ng qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp khæng lå ®Ó kÝch thÝch nhu cÇu vµo viÖc thu lîi nhuËn cho toµn bé nÒn c«ng nghiÖp. Nh­ng ®iÒu ng­êi ta tr«ng ®îi kh«ng ph¶i lµ nh÷ng biÖn ph¸p thêi ®ã mµ lµ lµm cho nÒn kinh tÕ NhËt B¶n trë nªn sèng ®éng b»ng viÖc níi láng c¸c quy chÕ. Môc ®Ých cña viÖc níi láng quy chÕ nµy lµ th«ng qua viÖc thay ®æi c¸c luËt lÖ cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®Ó thùc sù t¹o ra mét c¬ cÊu míi cña nÒn kinh tÕ ®ã. ViÖc diÔn ra c¹nh tranh gay g¾t ë trong n­íc cã sù níi láng quy chÕ cã vÎ lµ mét diÔn tËp cho mét cuéc c¹nh tranh víi n­íc ngoµi, thóc ®Èy c¸c h·ng ph¸t triÓn n¨ng lùc cña chÝnh m×nh. H­íng ®i cña nÒn c«ng nghiÖp NhËt B¶n tõ sau n¨m 1990 kinh tÕ NhËt B¶n cã sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu. §Õn n¨m 1980 kinh tÕ NhËt B¶n ®· hoµn toµn ®¹t tíi sù lý t­ëng cña mét x· héi c«ng nghiÖp, kÕt qu¶ lµ ®ång yªn ®· lªn gi¸, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh t­¬ng ®èi ®· quyÕt ®Þnh ngõng ho¹t ®éng vµ chuyÓn sang khu vùc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Hä nhËn r»ng trung t©m c«ng nghiÖp kh«ng cßn ë NhËt n÷a mµ lµ khu vùc Ch©u ¸. e. Nh÷ng thµnh tùu cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. C«ng nghiÖp ®øng thø hai trªn thÕ giíi. Trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, NhËt hÇu nh­ cã mÆt ë tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc mµ ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn kh«ng ­u ®·i, NhËt cã s¶n l­îng c«ng nghiÖp ®øng thø ba trªn thÕ giíi sau Mü vµ Liªn x« cò. Trong ngµnh luyÖn kim NhËt ®øng ®Çu vÒ s¶n xuÊt thÐp, thø nh× vÒ s¶n l­îng nh«m, ®ång kÏm. NhËt còng ®øng thø nh× thÕ giíi vÒ c¸c ngµnh ho¸ dÇu vµ cao su tæng hîp, thø ba vÒ xi m¨ng. C«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ ngµnh quan träng nhÊt trong nÒn kinh tÕ NhËt B¶n. S¶n phÈm cña ngµnh nµy rÊt ®a d¹ng, quan träng h¬n lµ c¶ mÆt hµng tµu biÓn, « t« vµ thiÕt bÞ ®iÖn tö. Mét lÜnh vùc mòi nhän kh¸c cña nÒn c«ng nghiÖp NhËt B¶n lµ c«ng nghiÖp x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c«ng céng (chiÕm 20% tæng s¶n phÈm quèc d©n). Bªn c¹nh c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, c¸c ngµnh truyÒn thèng vÉn ®­îc duy tr× vµ ph¸t triÓn nh­ c«ng nghiÖp dÖt, sîi b«ng t¬ t»m. NhËt B¶n cã ngµnh n«ng nghiÖp th©m canh, cã hiÖu qu¶ cao tuy ch­a ®¸p øng ®­îc nhu cÇu trong n­íc. Trong mét thêi gian dµi, NhËt ®· duy tr× ®­îc vÞ trÝ cña m×nh nh­ nÒn kinh tÕ lín thø hai trªn thÕ giíi. Theo b¸o c¸o c¸c tµi kho¶n quèc gia n¨m 1992 cña tæ chøc hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (OECD) vµ nh÷ng thèng kª cña Côc kÕ ho¹ch kinh tÕ, tæng s¶n phÈm quèc d©n cña NhËt n¨m 2001 lµ 2972,5 tû USD, ®øng thø hai sau Mü (5400tû USD). Tæng s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng­êi cña NhËt B¶n ®øng thø ba trong sè 24 n­íc thµnh viªn OECD n¨m 1988 vµ1989, nh­ng n¨m 1990 tôt xuèng vÞ trÝ thø 7. Tuy nhiªn NhËt B¶n vÉn tiÕp tôc cã tæng s¶n phÈm quèc d©n tÝnh theo ®Çu ng­êi cao nhÊt trong sè c¸c n­íc thuéc nhãm b¶y n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn (G7) tõ n¨m 1986. VÒ tµi s¶n thuÇn ë n­íc ngoµi, NhËt B¶n ®øng thø nhÊt vµo n¨m 1985. NhËt B¶n ®· bÞ §øc v­ît qua vµo cuèi n¨m 1990, song ®· giµnh ®­îc vÞ trÝ cña m×nh vµo cuèi n¨m 1991 víi 383 tû USD. 5. V¨n ho¸ - gi¸o dôc V¨n hãa T«n gi¸o: nãi ®Õn t«n gi¸o ph¶i nãi ®Õn quyÒn tù do tÝn ng­ìng cña mäi ng­êi ®­îc hiÕn ph¸p b¶o ®¶m. ë NhËt B¶n ngµy nay, ®¹o PhËt chiÕm ­u thÕ víi kho¶ng 92 triÖu tÝn ®å. Trong sè c¸c t«n gi¸o cßn l¹i, ®¹o håi cã kho¶ng 155.000 tÝn ®å bao gåm c¶ nh÷ng ng­êi c­ tró t¹m thêi trªn ®Êt n­íc. §¹o gèc cña NhËt B¶n lµ ThÇn ®¹o, cã nguån gèc tõ thuyÕt vËt linh thiªng cña ng­êi NhËt cæ. ThÇn ®¹o ph¸t triÓn thµnh t«n gi¸o cña céng ®ång víi nh÷ng miÕu thê gia thÇn vµ c¸c vÞ thÇn hé mÖnh cña ®Þa ph­¬ng. Ng­êi ta còng thê c¸c vÞ anh hïng vµ thñ lÜnh xuÊt chóng cña céng ®ång qua nhiÒu thÕ hÖ vµ thê cóng h­¬ng hån tæ tiªn. b. Gi¸o dôc HÖ thèng gi¸o dôc ®­îc ph©n thµnh 5 giai ®o¹n: v­ên trÎ (tõ 1 ®Õn 3 n¨m), tiÓu häc (6 n¨m), trung häc bËc thÊp (3 n¨m) vµ trung häc bËc cao (3 n¨m), ®¹i häc (th«ng th­êng lµ 4 n¨m). Cßn cã c¸c tr­êng cao ®¼ng víi c¸c kho¸ häc 2 hoÆc 3 n¨m. Ngoµi ra cßn nhiÒu tr­êng häc më c¸c kho¸ n©ng cao sau ®¹i häc. Gi¸o dôc phæ cËp miÔn phÝ cho c¸c em tõ 6-15 tuæi. Tuy vËy tuyÖt ®¹i ®a sè häc sinh häc hÕt tr­êng trung häc bËc thÊp ®Òu tiÕp tôc häc lªn vµ trong thùc tÕ c¸c tr­êng trung häc bËc cao hiÖn ®· trë thµnh bé phËn c¬ b¶n cña hÖ thèng gi¸o dôc trÎ em. NhËt B¶n trong t­¬ng lai 50 n¨m sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II x· héi NhËt B¶n ®· hoµn toµn t¨ng tr­ëng cao vÒ kinh tÕ, trong n­íc cã m¹ng l­íi vËn chuyÓn hiÖn ®¹i, nhiÒu phô n÷ tham gia c«ng t¸c x· héi, sè gia ®×nh Ýt con ngµy cµng t¨ng, x©y dùng nhiÒu khu nhµ ë n«ng th«n, tiÕn hµnh ®« thÞ ho¸ vµ ®êi sèng ¨n uèng còng ®· ®­îc quèc tÕ ho¸. Thu nhËp t¨ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng gi¶i trÝ thªm ®a d¹ng, ®Æc biÖt trµo l­u du lÞch ra n­íc ngoµi ®· th©m nhËp vµo cuéc sèng cña ng­êi NhËt B¶n. Nãi mét c¸ch ng¾n gän, kinh tÕ phong phó kÐo theo nhiÒu sù thay ®æi trong lèi sèng vµ ®êi sèng v¨n hãa. B­íc vµo thÕ kû 21, NhËt B¶n sÏ x©y dùng mét x· héi vµ mét quèc gia nh­ thÕ nµo? C¬ quan chÝnh phñ còng nh­ Héi ®ång kinh tÕ NhËt B¶n ®· ph¸c th¶o ra hai h­íng ph¸t triÓn: x©y dùng mét x· héi míi ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ ¸p dông kü thuËt th«ng tin ®· ph¸t triÓn ë møc cao ®Ó x©y dùng mét x· héi hoµn toµn míi, kh¸c kh¼n víi x· héi hiÖn ®¹i, ch­a tõng cã trong lÞch sö nh©n lo¹i. X©y dùng ®­îc x· héi míi ph¸t triÓn kinh tÕ b»ng c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, trong ®ã chñ yÕu c¸c c«ng ty lín gãp phÇn ®­a NhËt B¶n tiÕn lªn. Ng­îc l¹i, ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty nhá n¾m gi÷ kü thuËt tiªn tiÕn, cã kh¶ n¨ng ®æi míi trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn ra ®êi, nh÷ng c«ng ty nµy lµm chuyÓn h­íng c¬ cÊu c«ng nghiÖp cña NhËt B¶n. Lo¹i c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn vµ tËp thÓ c¸c c«ng ty cã søc m¹nh ph¸ vì khu«n khæ cò, më cöa ra ngµnh nghÒ míi nhê kü thuËt ph¸t triÓn hµng ho¸, khai th¸c thÞ tr­êng, t¹o dùng mét ph­¬ng thøc kinh doanh míi sö dông m¹ng m¸y tÝnh. Sau thêi kú kinh tÕ æn ®Þnh thËp kû 80, NhËt B¶n ®· kh«i phôc vµ l¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn vµo nh÷ng n¨m 90. Nguån ®éng lùc cho sù ®i lªn ®ã chÝnh lµ ho¹t ®éng kinh doanh trong lÜnh vùc míi cã sö dông kü thuËt th«ng tin. Nhãm c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn s¸ng t¹o ra c«ng ty míi, hµng ho¸ dÞch vô míi, c¬ cÊu theo kiÓu m¹ng gióp cho mäi ý kiÕn cã thÓ truyÒn ®¹t nhanh chãng chø kh«ng cã c¬ cÊu kim tù th¸p khæng lå. KÕt qu¶ ngµnh c«ng nghiÖp NhËt B¶n cã thÓ s¶n xuÊt c¸c lo¹i hµng ho¸, dÞch vô cã chÊt l­îng cao, chi phÝ thÊp, phôc håi kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ. HiÖn nay, “chÕ ®é ph¸t triÓn c¸c c«ng ty nhá n¾m kü thuËt tiªn tiÕn” ®· ®­îc thiÕt lËp ®Ó thùc hiÖn tèt viÖc huy ®éng vèn gióp c¸c c«ng ty võa vµ nhá cã thÓ triÓn khai c«ng viÖc, ®ång thêi ®ang nghiªn cøu theo h­íng níi láng hµng lo¹t qui chÕ ®ang k×m h·m ho¹t ®éng tù do trªn mäi mÆt cña x· héi NhËt B¶n. Níi láng qui chÕ, h×nh thµnh nªn mét x· héi míi trong thêi kú tiÕp theo cña NhËt B¶n. Sù vËn ®éng cña x· héi NhËt B¶n ®Õn nay ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó chuyÓn h­íng c¬ cÊu c«ng nghiÖp trong thÕ kû 21. Mét trong sè nh÷ng ngµnh nghÒ míi lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ míi, dÞch vô míi ®em l¹i cuéc sèng th¶nh th¬i, m¹ng l­íi vËn t¶i hiÖn ®¹i, ®êi sèng ¨n uèng chuyÓn h­íng quèc tÕ ho¸, xu h­íng gi¶i trÝ, tÊt c¶ nh÷ng nh©n tè nµy ®· thóc ®Èy ph­¬ng ph¸p ngµnh nghÒ míi, t¹o ta nhu cÇu míi. Cã nhu cÇu, sÏ cã c¬ héi s¶n sinh ra vµ ph¸t triÓn ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ míi. ViÖc x©y dùng mét NhËt B¶n míi dùa vµo hÖ thèng th«ng tin sÏ thùc sù x¶y ra vµo thÕ kû 21. Sù thay ®æi trong 50 n¨m sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II sau khóc d¹o ®Çu h­íng tíi mét x· héi míi tiÕp theo cña NhËt B¶n. NÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp vµ x· héi NhËt B¶n ®ang thay ®æi. ii. LÞch sö ph¸t triÓn vµ tÇm quan träng cña viÖc më réng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt nam - NhËt B¶n 1. LÞch sö ph¸t triÓn quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n LÞch sö quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt b¾t ®Çu tõ kh¸ sím. Vµo thÕ kû 16 vµ nöa ®Çu thÕ kû 17 trong sè 543 giÊp phÐp mµ chÝnh quyÒn Tokugawa cÊp cho thuyÒn NhËt B¶n ®i bu«n b¸n víi c¸c n­íc cã 331 giÊy phÐp ®Õn §«ng Nam ¸ trong ®ã riªng ®Õn ViÖt Nam cã 130 giÊy phÐp. KÕt qu¶ lµ ë ViÖt Nam ®· h×nh thµnh ®Þa ®iÓm bu«n b¸n lín cña ng­êi NhËt nh­ Héi An ë ®µng trong vµ Phè HiÕn ë ®µng ngoµi. ë Héi An vµo ®Çu thÕ kû XV ®Õn thÕ kû XVII, thêi ®ã còng cã khu phè cña ng­êi NhËt víi kho¶ng 1000 ng­êi sèng ë ®ã. HiÖn nay ë Héi An vÉn cßn dÊu tÝch b»ng chøng cho thÊy sù cã mÆt cña ng­êi NhËt ë ViÖt Nam lµ chiÕc cÇu “Nihon Bashi” vµ khu phè cæ mang kiÕn tróc cña ng­êi NhËt . Thêi gian nµy NhËt xuÊt sang ViÖt Nam vµng, b¹c, tiÒn ®ång, g­¬m ®ao, mµnh xÕp, qu¹t xÕp… Cßn NhËt l¹i lÊy t¬ t»m, san h«, da h­¬u, ngµ voi tõ ViÖt Nam vÒ. Tuy nhiªn ho¹t ®éng bu«n b¸n trong thêi kú nµy cßn hÕt søc nhá bÐ, chñ yÕu lµ do c¸c th­¬ng nh©n NhËt B¶n chñ ®éng tiÕn hµnh. Qu¸ tr×nh nµy chÊm døt vµo n¨m 1636 v× chÝnh quyÒn NhËt kh«ng cÊp cho xuÊt d­¬ng vµ nh÷ng ng­êi NhËt ®i khái n­íc kh«ng ®­îc håi h­¬ng. Tõ cuèi thÕ kû XVII, do chÕ ®é phong kiÕn ViÖt Nam b¾t ®Çu suy vong, chiÕn tranh vµ néi chiÕn liªn miªn nªn quan hÖ giao l­u gi÷a hai n­íc bÞ ngõng trÖ. Sau khi thùc d©n ph¸p x©m l­îc vµ ®« hé ViÖt Nam, quan hÖ ViÖt - NhËt kh«ng cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a hai quèc gia ®éc lËp mµ thùc chÊt lµ quan hÖ gi÷a NhËt B¶n víi Ph¸p cai trÞ ë ViÖt Nam. DÜ nhiªn quan hÖ gi÷a hai n­íc vÉn ®­îc duy tr× nh­ng néi dung vµ tÝnh chÊt ®· biÕn ®æi. §Çu thÕ kû XX, khi NhËt B¶n trë thµnh c­êng quèc vµ chiÕn th¾ng Nga trong chiÕn tranh Nga - NhËt (1904-1905) ¶nh h­ëng cña NhËt gia t¨ng m¹nh mÏ ®èi víi c¸c quèc gia nh­îc tiÓu ë Ch©u ¸. Phong trµo §«ng du do Phan Béi Ch©u ®Ò x­íng b¾t ®Çu. Sè häc sinh du häc sinh viªn ViÖt Nam lªn ®Õn 200 ng­êi (1908) trong ®ã 4 ng­êi ®­îc chÝnh phñ NhËt ®µi thä hoµn toµn, nh­ng vÒ sau do muèn duy tr× quan hÖ tèt víi Ph¸p. ChÝnh phñ NhËt ®· trôc xuÊt c¸c du häc sinh yªu n­íc ViÖt Nam. Quan hÖ bu«n b¸n gi÷a NhËt B¶n vµ §«ng D­¬ng thuéc ph¸p t¨ng lªn trong nh÷ng n¨m 1930 -1942. NÕu n¨m 1930 tû lÖ bu«n b¸n cña NhËt víi §«ng D­¬ng chØ chiÕm kho¶ng 1,3% th× ®Õn n¨m 1942 ®· t¨ng v­ît lªn 13,5%. Tõ n¨m 1943 trë ®i ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n gi¶m h¼n. Nguyªn nh©n do t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi lóc ®ã ®ang cã biÕn ®éng m¹nh mÏ, thÕ lùc ph¸t xÝt ®ang yÕu dÇn vµ tan r·. Thªm vµo ®ã th¸ng 8 n¨m 1945 cuéc c¸ch m¹ng ®¸nh ®uæi thùc d©n Ph¸p vµ ph¸t xÝt NhËt thµnh c«ng, chÝnh quyÒn thuéc vÒ tay nh©n d©n ViÖt Nam, Ph¸t xÝt NhËt ®· ®Çu hµng vµ rêi khái ViÖt Nam. Sù ra ®i nµy ®ång nghÜa víi sù chÊm døt thêi kú hoµng kim cña quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt - NhËt kiÓu thuéc ®Þa. MÆc dï ph¸t xÝt NhËt bÞ b¹i trËn, nh­ng c¸c nhµ t­ b¶n lín kh«ng dÔ g× rêi bá mét thÞ tr­êng rÊt tiÒm n¨ng cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ NhËt vµ cã lîi cho hä. V× vËy quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt giai ®o¹n nµy ®· cã lóc kh«ng b×nh ®¼ng, nh­ng vÉn thÓ hiÖn nhu cÇu bu«n b¸n cña hai n­íc. Trong giai ®o¹n 1945 -1975: quan hÖ ViÖt Nam vµ NhËt B¶n rÊt phøc t¹p vµ tÕ nhÞ do hoµn c¶nh lÞch sö, ViÖt Nam bÞ chia lµm hai miÒn theo hai chÕ ®é chÝnh trÞ kh¸c nhau. MiÒn b¾c hoµn toµn gi¶i phãng, miÒn nam ®ang chÞu sù thèng trÞ cña Mü kÐo dµi tíi 30-4-1975. Thêi kú nµy quan ViÖt - NhËt lu«n tu©n thñ mét c¸ch nghiªm ngÆt víi chÝnh s¸ch cña Mü, thiÕt lËp quan hÖ víi chÝnh quyÒn Sµi Gßn ë MiÒn Nam, kh«ng quan hÖ víi chÝnh phñ céng hoµ ë miÒn B¾c. Nh­ng trªn thùc tÕ NhËt B¶n vÉn duy tr× mèi quan hÖ kh«ng chÝnh thøc vÒ mÆt kinh tÕ víi miÒn B¾c ViÖt Nam . N¨m 1955 “Héi mËu dÞch NhËt - ViÖt” tæ chøc th­¬ng m¹i phi chÝnh phñ cña NhËt ra ®êi nh»m xóc tiÕn mËu dÞch víi ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù chñ ®éng cña NhËt trong quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam. §©y lµ mét b­íc tiÕn quan träng cña phÝa NhËt trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt ph¸t triÓn theo chiÒu h­íng tÝch cùc. Do hoµn c¶nh lÞch sö trong nh÷ng n¨m nµy quan hÖ bu«n b¸n cña NhËt víi hai nöa riªng biÖt cña ViÖt Nam nh­ng vÉn diÔn ra ®Òu ®Æn cho dï rÊt nhiÒu khã kh¨n n¶y sinh. Tuy kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai chiÒu cßn nhá bÐ nh­ng thÓ hiÖn sù cè g¾ng cña c¸c tæ chøc kinh tÕ trong giai ®o¹n nµy. Trong vßng 20 n¨m tæng gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt ®¹t 112,1 tû Yªn trong ®ã nhËp khÈu ®¹t 52 tû, xuÊt khÈu ®¹t 60,1 tû. ViÖt Nam xuÊt siªu sang NhËt lµ 8,1 tû Yªn, tèc ®é t¨ng tr­ëng nãi chung lµ chËm vµ thÊt th­êng. Ngµy 21 th¸ng 9 n¨m 1973 NhËt B¶n thiÕt lËp mèi quan hÖ chÝnh trÞ víi ViÖt Nam mét c¸ch chÝnh thøc, ®©y lµ mét b­íc tiÕn kh«ng thÓ thiÕu ®­îc nh»m tiÕn tíi thiÕt lËp quan hÖ kinh tÕ chÝnh thøc víi ViÖt Nam. Vµ tõ ®ã quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt NhËt ®­îc c«ng khai ho¸. Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt - NhËt ®· b­íc sang mét giai ®o¹n ®Çy triÓn väng víi sù gióp ®ì cña hai chÝnh phñ. ChÝnh v× vËy kim ng¹ch bu«n b¸n ViÖt - NhËt n¨m 1974 t¨ng vät lªn b»ng 454,3% so víi n¨m 1973, n¨m 1975 t¨ng 185,7% so víi n¨m 1974 “nguån thèng kª cña Bé Tµi ChÝnh NhËt”. Giai ®o¹n 1976-1985, ViÖt Nam b­íc vµo thêi kú kh¾c phôc hËu qu¶ chiÕn tranh vµ x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Quan hÖ chÝnh trÞ cña c¶ hai n­íc ®· ®­îc c¶i thiÖn t¹o ®µ cho quan hÖ th­¬ng m¹i ph¸t triÓn, quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt - NhËt giai ®o¹n nµy tuy gÆp thuËn lîi h¬n nh­ng l¹i ph¶i g¸nh v¸c träng tr¸ch nÆng nÒ phôc vô sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam, nªn gi¸ trÞ bu«n b¸n giai ®o¹n nµy ph¸t triÓn kh«ng nhiÒu song kh«ng cßn lý do g× ng¨n c¶n hai n­íc tiÕn tíi thiÕt lËp quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi nhau mét viÖc mµ lÏ ra hä ph¶i lµm tõ l©u. 2. TÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh mèi quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam nh×n tõ gãc ®é NhËt B¶n Nh­ chóng ta ®· biÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ lµ môc tiªu lín nhÊt cña NhËt B¶n sau chiÕn tranh ®­îc mäi ng­êi d©n ®ång ý. Nh÷ng môc tiªu nµy kh«ng thÓ ®¹t ®­îc nÕu kh«ng cã ®­îc sù ®ãng gãp cña c¸c n­íc §«ng Nam ¸ trong ®ã cã ViÖt Nam. ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n­íc n¾m huyÕt m¹ch cña NhËt B¶n víi thÕ giíi bªn ngoµi (con ®­êng nµy ®i qua Malaca, qua c¸c n­íc Indonªxia, Malaisia, Singapore vµ ViÖt Nam …). MÆt kh¸c, ViÖt Nam lµ mét n­íc giµu tµi nguyªn kho¸ng s¶n, cã nguån nh©n c«ng dåi dµo. Trong khi NhËt B¶n cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn nh­ng l¹i phô thuéc vµo tµi nguyªn vµ nguyªn liÖu tõ bªn ngoµi. Chóng ta còng biÕt NhËt B¶n ®Æt vÊn ®Ò ­u tiªn sè mét cho lîi Ých kinh tÕ. VÒ mÆt nµy ViÖt Nam lµ mét n­íc hÊp dÉn ®èi víi NhËt B¶n. N­íc ViÖt Nam cã h¬n 70 triÖu d©n lµ mét thÞ tr­êng lín vµ cã tiÒm n¨ng ®èi víi c¸c s¶n phÈm cña NhËt. NhiÒu tµi nguyªn cña ViÖt Nam ch­a ®­îc khai th¸c hoÆc ®· ®­îc khai th¸c nh­ng cßn tr÷ l­îng rÊt lín ®ang ®­îc chê khai th¸c. ViÖt Nam cßn nhiÒu s¶n phÈm ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp khai má, c«ng nghiÖp, ng­ nghiÖp vµ mét sè nghµnh träng ®iÓm. ViÖt Nam còng lµ mét n¬i hÊp dÉn ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt do cßn nhiÒu tµi nguyªn thiªn nhiªn, trong ®ã cã c¸c má dÇu ®ang khai th¸c, nÒn n«ng nghiÖp vµ c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam cßn nhiÒu kh¶ n¨ng ph¸t triÓn trong t­¬ng lai. 3. TÇm quan träng cña viÖc ®Èy m¹nh mèi quan hÖ th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n nh×n tõ gãc ®é ViÖt Nam ViÖt Nam lµ mét n­íc nghÌo trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, ®ang thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ ®Ó thu hót vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi, nh÷ng chiÕn l­îc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ h¹ tÇng c¬ së lín lµ nh÷ng nhiÖm vô kinh tÕ nÆng nÒ mµ ViÖt Nam gi¶i quyÕt. Kh¸c víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp ®i tr­íc - NIC §«ng Nam ¸ vµ c¸c n­íc ASEAN, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam diÔn ra trong bèi c¶nh quèc tÕ võa thuËn lîi vµ kh«ng thuËn lîi. ChiÕn tranh l¹nh chÊm døt trªn ph¹m vi toµn cÇu, hoµ b×nh ®­îc t¸i lËp ë §«ng Nam ¸ vµ qu¸ tr×nh héi nhËp ë vïng nµy còng nh­ quan hÖ ®­îc c¶i thiÖn ë Trung Quèc vµ c¸c n­íc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng, trong ®ã cã NhËt B¶n ®· t¹o ra m«i tr­êng quèc tÕ vµ khu vùc thuËn lîi cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ cña ViÖt Nam. Lµ n­íc ®i sau trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, ViÖt Nam cã lîi thÕ lµ cã thÓ häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc vµ ®Æc biÖt lµ cña NhËt B¶n. Ch­¬ng II quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam - NhËt B¶n giai ®o¹n 1986 ®Õn nay I. nh÷ng nh©n tè kh¸ch quan vµ chñ quan thóc ®Èy Quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n 1. Nh©n tè kh¸ch quan N¨m 1989 mét sù kiÖn lÞch sö rÊt lín ®· x¶y ra ®ã lµ: Bøc t­êng Berlin bÞ ph¸ vì, toµn n­íc §øc ®­îc thèng nhÊt. Sù kiÖn nµy ®· ®¸nh dÊu sù kÕt thóc cña mét nöa thÕ kû “chiÕn tranh l¹nh” kÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II, më ra mét b­íc ngoÆt trong sù s¾p xÕp l¹i mét trËt tù thÕ giíi míi. Mét n¨m sau hÖ thèng Liªn Bang X« ViÕt vµ khèi SEV còng sôt ®æ. Sù thay thÕ ®ã lµm thÕ giíi thu vÒ mét cùc, “chiÕn tranh l¹nh” kÕt thóc qu¸ tr×nh d©n chñ ho¸ vµ tù do ho¸ diÔn ra trªn toµn cÇu ®i liÒn víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng. TÊt c¶ hîp thµnh giai ®o¹n chuyÓn tiÕp cña côc diÖn thÕ giíi t¸c ®éng hÕt søc s©u s¾c ®Õn mäi quèc gia vµ mäi khu vùc. §Æc biÖt ë khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng cã nh÷ng biÕn ®éng diÔn ra rÊt m¹nh mÏ vµ cã xu h­íng kh¸ ®Æc thï. ChÝnh v× vËy lµ mét quèc gia thuéc khu vùc Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng, ViÖt Nam còng ®· vµ ®ang chÞu ¶nh h­ëng cña sù ph¸t triÓn rÊt nhanh trong khu vùc, ®· lµm cho quan hÖ cña ViÖt Nam víi c¸c n­íc nãi chung vµ víi NhËt B¶n nãi riªng cµng trë lªn tèt ®Ñp h¬n. §Æc biÖt lµ sau khi Mü xo¸ bá cÊm vËn ®èi víi ViÖt Nam (3/2/1994) nhê ®ã mµ mäi c¶n trë trong th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt hÇu nh­ ®­îc khai th«ng. Vµ viÖc ViÖt Nam ®­îc gia nhËp chÝnh thøc c«ng nhËn lµ thµnh viªn cña ASEAN (ngµy 28/7/1995) còng lµ mét yÕu tè quan träng lµm khai th«ng nh÷ng bÕ t¾c trong quan hÖ ViÖt – NhËt tr­íc ®©y bëi vÞ trÝ vµ vai trß cña ASEAN rÊt quan träng ®èi víi NhËt B¶n. 2. Nh÷ng yÕu tè chñ quan VÒ phÝa ViÖt Nam: ViÖt Nam vÉn lµ mét n­íc nghÌo nµn l¹c hËu vÉn bÞ c« lËp vµ bao v©y vÒ kinh tÕ. Giai ®o¹n nµy t×nh h×nh quèc tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi, nh©n tè nµy ®ßi hái ViÖt Nam ph¶i cã sù chuyÓn h­íng chiÕn l­îc thiÕt lËp nÒn hoµ b×nh æn ®Þnh khu vùc. Më h­íng quan hÖ kinh tÕ víi c¸c n­íc §«ng Nam ¸, Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng thùc hiÖn ph­¬ng ch©m “ViÖt Nam muèn lµm b¹n víi tÊt c¶ c¸c n­íc v× hoµ b×nh, ®éc lËp vµ hîp t¸c ph¸t triÓn”. §Ó thùc hiÖn ®­êng lèi ®ã, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· ban hµnh chÝnh s¸ch c¶i tæ c¬ cÊu vµ më cöa kinh tÕ vµo n¨m 1986. ViÖt Nam b¾t ®Çu thùc hiÖn sù chuyÓn h­íng cña m×nh víi ba néi dung chÝnh: ViÖt Nam chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Tõ bá m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cò, chuyÓn h­íng c¬ cÊu ngµnh vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Çu t­. ¦u tiªn träng t©m cho ngµnh s¶n xuÊt l­¬ng thùc thùc phÈm, hµng tiªu dïng, hµng xuÊt khÈu. Më cöa nÒn kinh tÕ ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­, ®a d¹ng ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, tù do ho¸ th­¬ng m¹i. ViÖt Nam chuyÓn h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ nh»m thu hót vèn kü thuËt tiªn tiÕn cña c¸c n­íc nh»m tho¸t ra khái t×nh tr¹ng c« lËp vµ l¹c hËu. Víi chÝnh s¸ch ®æi míi ®ã th¸ng 12 n¨m 1987 ViÖt Nam ®· ban hµnh luËt ®Çu t­. Sau ®ã cïng víi chÝnh s¸ch tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu bé mÆt nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ®­îc thay ®æi còng nhê luËt ®Çu t­ n­íc ngoµi. VÒ phÝa NhËt B¶n NhËt B¶n b­íc vµo thËp kû 90 ®· tÝch cùc ®iÒu chØnh c¸c chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña m×nh nh»m t¨ng c­êng ¶nh h­ëng kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña m×nh trªn tr­êng quèc tÕ. Cã thÓ nãi träng t©m chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña NhËt hiÖn nay lµ Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng vµ coi §«ng Nam ¸ cã vÞ trÝ ®Æc biÖt. H¬n n÷a NhËt B¶n l¹i cã mèi quan t©m l©u dµi, tÇm nh×n xa réng trong quan hÖ víi ViÖt Nam, n­íc ®«ng d©n thø hai ë Nam ¸ n¬i cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ lao ®éng dåi dµo, ®ång thêi lµ mét thÞ tr­êng ®Çy høa hÑn cho viÖc tiªu thô c¸c s¶n phÈm cña NhËt. ViÖt Nam cßn lµ n¬i hÊp dÉn vÒ ®Çu t­ khu vùc trong t­¬ng lai, NhËt B¶n còng coi ViÖt Nam lµ mét nh©n tè quan träng ®èi víi hoµ b×nh vµ æn ®Þnh trong khu vùc §«ng Nam ¸. NhËt B¶n cµng trë nªn quan träng h¬n vµ cã vai trß to lín trong nÒn ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam nhÊt lµ sau sù sôp ®æ cña Liªn X« vµ c¸c n­íc X· Héi Chñ NghÜa vµ §«ng ¢u. Sau sù kiÖn nµy NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam. t×nh h×nh xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµ NhËt B¶n Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam – NhËt B¶n ®· ph«i phai kÓ tõ sau 1975, ng­êi NhËt muèn th«ng qua c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i ®Ó t¸c ®éng ®Õn lËp tr­êng cña ViÖt Nam vÒ c¸c vÊn ®Ò an ninh, chÝnh trÞ trong khu vùc. KÓ tõ sau 1989 NhËt B¶n ®· ®Èy m¹nh c¸c quan hÖ bu«n b¸n víi ViÖt Nam lªn mét nÊc thang míi. NÐt næi bËt trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt Nam – NhËt B¶n lµ sù t¨ng nhanh chãng c¸c quan hÖ bu«n b¸n mËu dÞch. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn rÊt râ ë kim ng¹ch bu«n b¸n hai n­íc ngµy mét t¨ng. 1. Sù t¨ng tr­ëng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam vµ NhËt B¶n Tõ n¨m 1986 ®Õn nay, ngay sau khi ViÖt Nam thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®æi míi nÒn kinh tÕ chuyÓn h­íng sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, ®©y lµ b­íc ngoÆt lín cña ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ c¶ ®èi néi còng nh­ ®._.èi ngo¹i. Quan hÖ th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n còng b­íc vµo mét giai ®o¹n míi víi sù t¨ng lªn v÷ng ch¾c vÒ khèi l­îng bu«n b¸n vµ sù quan t©m ngµy cµng cao cña c¸c nhµ kinh doanh vµ c¸c c«ng ty NhËt B¶n ®èi víi thÞ tr­êng ViÖt Nam. Do vËy n¨m 1988 lµ n¨m ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt khÈu dÇu th« mµ l¹i xuÊt sang NhËt. TiÕp ®Õn th¸ng 10/1990 lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö quan hÖ gi÷a hai n­íc cã chiÒu h­íng tèt ®Ñp b»ng chuyÕn th¨m cña Ngo¹i tr­ëng kiªm Phã thñ t­íng NguyÔn C¬ Th¹ch ®· sang th¨m NhËt B¶n. ChuyÕn th¨m NhËt B¶n lÇn nµy cña Ngo¹i tr­ëng ViÖt Nam ®· më ra mét thêi kú míi trong quan hÖ ViÖt – NhËt. §Õn th¸ng 6/1991 Ngo¹i tr­ëng Makayama sang th¨m n­íc ta. Nh÷ng b­íc tiÕn nµy cña chÝnh phñ hai n­íc lµ ®éng lùc thóc ®Èy quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai n­íc ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng b­íc chuyÓn biÕn râ rÖt c¶ vÒ th­¬ng m¹i lÉn ®Çu t­. Quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc §«ng Nam ¸ còng ®­îc c¶i thiÖn tõ khi ViÖt Nam rót qu©n khái Campuchia. Tõ n¨m 1992 cã nhiÒu cuéc viÕng th¨m lÉn nhau ë cÊp chÝnh phñ gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n­íc ASEAN. Ngµy 22/7/1992 ViÖt Nam ®· ký hiÖp ­íc Bali më ®Çu cho qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam vµo khu vùc §«ng Nam ¸ vµ trë thµnh quan s¸t viªn cña ASEAN. Khu vùc vµ thÕ giíi ngµy cµng ñng hé quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt. C¸c n­íc ASEAN giê ®©y lµ nh÷ng ng­êi b¹n cña ViÖt Nam, nh©n tè nµy t¹o tiÒn ®Ò cho NhËt B¶n më réng quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ víi ViÖt Nam. Th¸ng 11/1992 chÝnh phñ NhËt B¶n ®· quyÕt ®Þnh viÖn trî trë l¹i cho ViÖt Nam kÕt thóc 14 n¨m gi¸n ®o¹n (1978-1992). TiÕp sau lµ viÖn trî ODA, chÝnh phñ NhËt tuyªn bè huû bá qui chÕ “h¹n chÕ xuÊt khÈu mét sè mÆt hµng kü thuËt cao, hµng chiÕn l­îc sang c¸c n­íc XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam”. Tõ ®©y ViÖt Nam sÏ ®­îc nhËp nh÷ng m¸y mãc, c¸c thiÕt bÞ hiÖn ®¹i tõ NhËt ®Ó phôc vô cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Nh×n chung nh÷ng n¨m gÇn ®©y tõ (1986-2002) kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai n­íc tiÕp tôc t¨ng tr­ëng kh¸ æn ®Þnh vÒ c¶ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu (xem b¶ng 1) B¶ng 1: Gi¸ trÞ xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam vµ NhËt B¶n giai ®o¹n 1986 ®Õn nay: §¬n vÞ tÝnh: TriÖu USD N¨m XuÊt khÈu NhËp khÈu Tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu Tû lÖ so víi n¨m tr­íc (%) C¸n c©n mËu dÞch 1986 82,9 189,2 272,1 -106,3 1987 143,5 178,8 322,3 118,4 -35,3 1990 595,0 214,0 809,0 381 1991 662,0 207,0 869,0 317,8 455,0 1992 870,0 451,0 1321,0 152,0 419,0 1993 1069,0 639,0 1708,0 129,2 430,0 1994 1350,7 643,6 1994,3 116,7 707,1 1995 1716,0 921,0 2637,0 132,2 795,0 1996 2020,0 1140,0 3160,0 119,8 880,0 1997 1614,6 1425,7 3040,3 103,2 188,9 1998 1481,0 1469,0 2950,0 97,0 12,0 1999 1786,0 1476,0 3262,0 110,0 310,0 2000 2621,0 2250,0 4871,0 149,3 371,0 2001 2509,0 2215,0 4724,0 96,98 294,0 2002 2438,0 2509,0 4947,0 104,7 -71 2 th¸ng 20003 366,0 442,0 808,0 -79 Nguån: Trung t©m nghiªn cøu NhËt B¶n vµ §«ng B¾c ¸ [4] [12] Sè liÖu b¶ng 1 cho thÊy xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n ®Òu ®­îc duy tr× kh¸ ®Òu ®Æn, riªng n¨m 1998 do khñng ho¶ng kinh tÕ Ch©u ¸ kim ng¹ch gi¶m chØ cßn 97% so víi n¨m 1997 vµ xuÊt khÈu sang NhËt b¶n hai n¨m liÒn võa qua cã xu h­íng gi¶m. Trong ®ã n¨m 1992 lµ n¨m quan träng kh«ng chØ v× nã lµ mét b­íc ngoÆt trong quan hÖ mµ cßn v× nã lµ n¨m ®¸nh dÊu ®Çu tiªn ViÖt Nam trë thµnh mét trong m­êi n­íc nhËn ODA song ph­¬ng lín nhÊt cña NhËt B¶n víi sè tiÒn 291,14 triÖu USD. Ngoµi nh÷ng lý do vÒ khã kh¨n kinh tÕ cña c¶ hai phÝa th× kh¶ n¨ng tiÕp cËn vµ x©m nhËp thÞ tr­êng cña c¸c doanh nghiÖp rÊt kÐm, c¸ch thøc b¸n vµ giíi thiÖu hµng ho¸ lµm cho ng­êi NhËt khã tiÕp cËn, giao hµng chËm, kh«ng ®ñ sè l­îng, hµng mÉu vµ hµng b¸n kh«ng gièng nhau, h¹n chÕ trong viÖc sö dông ng«n ng÷ ®Ó giao dÞch. C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam vµ NhËt B¶n n¨m 2002 còng kh«ng cã nhiÒu thay ®æi so víi n¨m tr­íc ®ã. MÆt hµng chÝnh ViÖt Nam xuÊt sang NhËt B¶n vÉn lµ: h¶i s¶n, dÖt may, dÇu th«, d©y ®iÖn vµ d©y c¸p ®iÖn. Nhãm hµng nµy chiÕm gÇn 60% gi¸ trÞ xuÊt khÈu chung vµo thÞ tr­êng nµy. NÐt míi cña n¨m 2002 trong xuÊt khÈu sang NhËt B¶n lµ mét sè mÆt hµng ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu kh¶ n¨ng nh­ h¹t tiªu, ®­êng, ®· b¾t ®Çu cã mÆt trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Dï khèi l­îng mÆt hµng nµy cßn kh¸ nhá bÐ, song nÕu cã ®­îc chç ®øng æn ®Þnh vµ t¨ng tr­ëng kh¸ th× ®©y sÏ lµ mét tÝn hiÖu tèt ®Ñp cho xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n n¨m 1996 t¨ng 136%, c¸n c©n th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt n¨m 1996 vÉn nghiªng vÒ phÝa ViÖt Nam vµ n¨m 1996 ViÖt Nam ®· xuÊt siªu sang NhËt B¶n víi trÞ gi¸ 9,5 tû Yªn, chiÕm 27,8% kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt n¨m 1996. B¾t ®Çu tõ n¨m 1988 tû lÖ nµy cµng gi¶m dÇn tèc ®é t¨ng cña kim ng¹ch nhËp khÈu lu«n cao h¬n kim ng¹ch xuÊt khÈu. Nguyªn nh©n lµ do b¾t ®Çu tõ thêi gian nµy ViÖt Nam b¾t ®Çu tró träng vµo nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®Ó phôc vô c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng b¹n hµng lín cña ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m. Tõ vÞ trÝ thø t­ NhËt B¶n v­¬n lªn ®øng thø hai vµo n¨m 1985 sau khèi SEV víi kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam mÊt ®i thÞ tr­êng truyÒn thèng, Singapore vµ NhËt B¶n ®· v­ît hµng thø nhÊt vµ thø hai. Tíi n¨m 1994 NhËt B¶n ®Èy Singapore lïi l¹i phÝa sau vµ ngoi lªn ®øng ®Çu trong sè c¸c n­íc cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam. N¨m 1990 tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®¹t 809 triÖu USD. C¸c n¨m sau ®Òu t¨ng liªn tôc, cho ®Õn n¨m 2002 (8 th¸ng ®Çu n¨m) tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®· ®¹t 3.759 triÖu USD. (xem b¶ng 1). NhÞp ®é t¨ng tr­ëng cña quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt cßn thÓ hiÖn ë tû träng cña kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu, kim ng¹ch nhËp khÈu chiÕm trong tæng kim ng¹ch ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam. Tæng kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt Nam - NhËt B¶n t¨ng nhanh, tõ n¨m 1991 ®Õn nay cho thÊy kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu n¨m sau lu«n cao h¬n n¨m tr­íc trõ n¨m (1996-1998) kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu cã gi¶m xuèng tõ 3160 triÖu USD (1996) xuèng cßn 2950 triÖu USD (1998). Nguyªn nh©n do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997 ë khu vùc §«ng Nam ¸ lµm ¶nh h­ëng phÇn nµo tíi quan hÖ hîp t¸c kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n. Nh­ng tõ n¨m 1999 ®Õn n¨m 2002 kin ng¹ch xuÊt nhËp khÈu l¹i t¨ng dÇn theo tõng n¨m thÊp nhÊt lµ 3262 triÖu USD (1999) vµ cao nhÊt lµ 4871 triÖu USD (2000). N¨m 2002 so víi n¨m 1986 t¨ng 18 lÇn (tõ 4971 triÖu USD n¨m 2002 so víi 272,1 triÖu USD n¨m 1986). C¸n c©n th­¬ng m¹i gi÷a hai n­íc chñ yÕu lµ xuÊt siªu víi khèi l­îng kh¸ lín, nh­ n¨m 1996 xuÊt siªu 880 triÖu USD, trong khi ®ã c¸n c©n th­¬ng m¹i ViÖt Nam nãi chung hÇu hÕt lµ nhËp siªu. (xem b¶ng 2) Do yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ, ViÖt Nam lu«n nhËp siªu trong c¸n c©n th­¬ng m¹i nãi chung. Tuy nhiªn trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt lu«n ë con sè d­¬ng (xuÊt siªu) chØ cã n¨m 2002 vµ hai th¸ng 2003 ë con sè ©m (nhËp siªu) (xem b¶ng 2). §©y lµ tÝn hiÖu tèt ®Ñp cho xuÊt khÈu cña ViÖt Nam, vµ gióp ta nhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña NhËt B¶n ®èi víi nÒn ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam, NhËt B¶n næi lªn lµ b¹n hµng lín nhÊt cña ViÖt Nam. B¶ng 2: So s¸nh c¸n c©n mËu dÞch gi÷a ViÖt Nam - NhËt B¶n vµ cña ViÖt Nam nãi chung tõ n¨m 1991 ®Õn nay §¬n vÞ tÝnh: TriÖu USD N¨m ViÖt Nam – NhËt B¶n ViÖt Nam nãi chung XK NK C¸n c©n mËu dÞch XK NK C¸n c©n mËu dÞch 1991 662,0 207,0 455,0 2087,1 2388,0 -300,8 1992 870,0 451,0 419,0 2580,7 2540,0 40,7 1993 1069,0 639,0 430,0 2985,2 3924,0 -938,8 1994 1350,7 643,6 707,1 4054,3 5826,0 -1771,7 1995 1716,0 921,0 795,0 5448,9 7500,0 -2051,1 1996 2020,0 1140,0 880,0 7255,9 11144,0 -3888,1 1997 1614,6 1425,7 188,9 9185,0 11200,0 -2015,0 1998 1481,0 1469,0 12,0 9323,0 11494,0 -2171,0 1999 1786,0 1476,0 310,0 11520,0 11622,0 -102,0 2000 2621,0 2250,0 371,0 1448,0 15635,0 -1187,0 2001 250,9 2215,0 294,0 15027,0 16162,0 -1135,0 2002 2438,0 2509,0 -71,0 16705,0 19733,0 -3028,0 2 th¸ng 2003 366,0 442,0 -76,0 3044,0 3350,0 -306,0 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i - Vô Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng 2003 [19] Râ rµng tû träng hµng xuÊt khÈu t¨ng lªn nhanh chãng so víi tæng kim ng¹ch hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n vµ tõ n¨m 1991 cho tíi nay thÞ tr­êng NhËt B¶n ®· chiÕm kho¶ng 1/3 tæng gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Tèc ®é t¨ng tr­ëng cña kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n kh«ng ngõng t¨ng lªn nh­ng gi¸ trÞ hµng xuÊt khÈu tõ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam l¹i diÔn ra víi nhÞp ®é kh¸c (xem b¶ng 3). Kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n cßn rÊt thÊp trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam mang vÒ, tû träng l¹i t¨ng gi¶m thÊt th­êng. Mét c©u hái ®Æt ra lµ ph¶i ch¨ng thÞ tr­êng NhËt B¶n kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu nhËp khÈu cña ViÖt Nam nªn trong quan hÖ th­¬ng m¹i song ph­¬ng gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n th× ViÖt Nam l¹i xuÊt siªu sang NhËt B¶n. B¶ng 3: Tû träng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam tõ NhËt B¶n trong tæng kim ng¹ch nhËp khÈu cña ViÖt Nam. §¬n vÞ tÝnh: TriÖu USD N¨m KNXK ViÖt – NhËt Tæng KNXK ViÖt Nam Tû träng (%) KNNK ViÖt – NhËt Tæng KNNK ViÖt Nam Tû träng (%) 1991 662,0 2100,0 31,5 207,0 2388,0 8,7 1992 870,0 2580,0 33,7 451,0 2540,0 17,75 1993 1069,0 4980,0 21,5 639,0 3924,0 16,3 1994 1350,0 4054,0 33,3 644,0 5826,0 11,0 1995 1716,0 5200,0 33,0 921,0 7500,0 12,3 1996 2020,0 7256,0 27,8 1140,0 11144,0 10,2 1997 2198,0 8905,0 24,7 1283,0 11200,0 11,5 1998 1481,0 9323,0 15,9 1469,0 11494,0 12,78 1999 1786,0 11520,4 15,5 1476,0 11622,0 12,7 2000 2621,0 14448,0 18,14 2250,0 15635,0 14,4 2001 2509,0 15027,0 16,7 2215,0 16162,0 13,7 2002 2438,0 16705,0 14,6 2509,0 19733,0 12,71 2 th¸ng 2003 366,0 3044,0 12,02 442,0 3350,0 12,59 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i – Vô Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng-n¨m 2003 [19] C¬ cÊu nhËp khÈu cña ta tõ NhËt B¶n trong n¨m 2002 vÉn lµ nh÷ng mÆt hµng truyÒn thèng ®­îc ­a chuéng nh­: m¸y mãc, thiÕt bÞ, linh kiÖn ®iÖn tö vµ m¸y vi tÝnh, s¾t thÐp c¸c lo¹i, « t« vµ xe m¸y d¹ng CKD, SKD. Nhãm mÆt hµng chñ yÕu nµy chiÕm kho¶ng 55% gi¸ trÞ hµng nhËp khÈu. Nh×n chung bu«n b¸n th­¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n n¨m 2002 kh«ng cã g× ®ét biÕn. ViÖt Nam vÉn coi NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng truyÒn thèng ®Çy tiÒm n¨ng vµ kh¸ æn ®Þnh. Tuy nhiªn thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ n¨m 2002 võa qua cho thÊy ViÖt Nam rÊt khã t¨ng l­îng hµng xuÊt khÈu. Kim ng¹ch bu«n b¸n hai n­íc qu¸ nhá bÐ, chØ b»ng kho¶ng 18% nÕu so víi khèi l­îng xuÊt nhËp khÈu gi÷a Trung Quèc vµ NhËt B¶n n¨m qua. Lý do cña t×nh h×nh nµy mét mÆt do t×nh h×nh kÕ to¸n NhËt B¶n n¨m qua vÉn cßn kh¸ ¶m ®¹m, thu nhËp vµ søc mua ®Òu gi¶m, mÆt kh¸c hµng tiªu dïng ch­a hÊp dÉn vµ rÊt khã cã thÓ c¹nh tranh víi hµng ho¸ Trung Quèc trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n. Do vËy bu«n b¸n hai n­íc ch­a t­¬ng xøng víi kh¶ n¨ng hiÖn cã cña c¶ hai phÝa. §iÒu muèn nhÊn m¹nh ë ®©y lµ: hµng ho¸ cña ViÖt Nam cã rÊt nhiÒu tiÒm n¨ng nh­: hoa qu¶, n«ng s¶n vÉn ch­a thÓ th©m nhËp vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. V× vËy, ®iÒu nµy ®Æt ra cho c¶ hai phÝa lµ cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p thùc tÕ vµ hiÖu qu¶ h¬n, nÕu nh­ mong muèn ®Èy m¹nh quan hÖ hîp t¸c th­¬ng m¹i hai n­íc trong thêi gian s¾p tíi, râ rµng tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh mÏ h¬n vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ mét ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ®óng ®¾n, song ®Ó biÕn ý t­ëng vµ c¬ héi nµy trë thµnh hiÖn thùc qu¶ lµ mét th¸ch thøc kh«ng nhá ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam hiÖn t¹i vµ trong thêi gian tíi. 2. §éng th¸i tÝch cùc vµ c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu tõng lo¹i mÆt hµng cña ViÖt Nam - NhËt B¶n N¨m 1992 lµ n¨m ®Çu tiªn gi¸ trÞ bu«n b¸n gi÷a hai n­íc ®¹t trªn mét tû USD. §iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ phÇn lín kh¸ch th¨m quan du lÞch vµo ViÖt Nam lµ c¸c nhµ kinh doanh, c¸c nhµ kinh tÕ cña NhËt B¶n nh»m th¨m dß thÞ tr­êng. KÕt qu¶ mét sè nh÷ng dù ¸n ho¹t ®éng kinh doanh ®· ®­îc chuÈn bÞ nh­: Missubishi, Nisho, Aiwa Bank, Tomen… ®· më v¨n phßng ®¹i diÖn víi mét sè ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ dÞch vô t¹i ViÖt Nam. Th¸ng 2/1993 liªn ®oµn c¸c tæ chøc kinh tÕ NhËt B¶n tíi th¨m ViÖt Nam. §Õn th¸ng 3/1993 Thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt chÝnh thøc sang th¨m NhËt B¶n 4 ngµy vµ bµy tá mong muèn NhËt B¶n t¨ng c­êng hîp t¸c h¬n n÷a víi ViÖt Nam, ®Æc biÖt ngµy 3/2/1994 Mü chÝnh thøc tuyªn bè huû bá lÖnh cÊm vËn th­¬ng m¹i ®èi víi ViÖt Nam. Tõ ®©y quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt kh«ng cßn gÆp ph¶i nh÷ng trë ng¹i n÷a. Ngµy 29/2/1994 “DiÔn ®µn thóc ®Èy vµ ph¸t triÓn h¬n n÷a quan hÖ kinh doanh ViÖt Nam – NhËt B¶n” ®· ®­îc tæ chøc lÇn ®Çu tiªn t¹i Hµ Néi vµ Thµnh phè Hå ChÝ Minh. DiÔn ®µn nµy diÔn ra rÊt s«i ®éng vµ thu hót ®«ng ®¶o doanh nghiÖp hai n­íc tham gia. Sù kiÖn nµy ®¸nh dÊu mét mèc ph¸t triÓn míi trong quan hÖ. Tõ th¸ng 4/1994 chÝnh phñ NhËt B¶n më thªm b¶o hiÓm th­¬ng m¹i ng¾n h¹n cho ViÖt Nam, hiÖp ®Þnh “Tr¸nh ®¸nh thuÕ hai lÇn”. Cø 6 th¸ng mét lÇn phÝa NhËt xem xÐt vµ ®iÒu chØnh l¹i chÝnh s¸ch b¶o hiÓm th­¬ng m¹i. Nh÷ng b­íc tiÕn nµy tõ phÝa NhËt nh»m ®Èy m¹nh bu«n b¸n víi ViÖt Nam. Sù kiÖn cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng lµ chuyÕn th¨m cña Thñ t­íng Murayama-NhËt B¶n. Thñ t­íng ®Çu tiªn cña NhËt B¶n trong hai ngµy 25 vµ 26 th¸ng 8 n¨m 1994 ®· më ra mét trang sö míi trong quan hÖ ViÖt – NhËt. Trong chuyÕn th¨m Thñ t­íng NhËt B¶n tuyªn bè sÏ ñng hé tÝch cùc chÝnh s¸ch ®æi míi cña ViÖt Nam. NhËt B¶n cßn cö gi¸o viªn sang ViÖt Nam d¹y tiÕng NhËt vµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 7.733.000.000 Yªn. B»ng c¸c chÝnh s¸ch vµ b­íc ®i cña m×nh, chÝnh phñ NhËt B¶n ®· thùc sù thóc ®Èy tiÕn tr×nh hîp t¸c víi ViÖt Nam trªn c¶ lÜnh vùc th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­. Cuèi n¨m 1994 mét ph¸i ®oµn th­¬ng m¹i ViÖt Nam do Thø tr­ëng Bé Th­¬ng m¹i Mai V¨n D©u dÉn ®Çu sang th¨m NhËt B¶n. TÊt c¶ nh÷ng viÖc lµm thiÕt thùc nµy ®· gãp phÇn ®Èy m¹nh b­íc tiÕn trong quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt thêi kú nµy. Vèn ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam t¨ng nhanh n¨m 1992 lµ 370 triÖu USD, 1993 lµ 476 triÖu USD vµ ®Õn cuèi n¨m 1994 ®· lªn tíi 600 triÖu USD. Song song víi tiÕn tr×nh ODA ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam còng t¨ng nhanh. N¨m 1989 NhËt B¶n cßn ®øng cuèi cïng trong danh s¸ch 10 n­íc cã vèn ®Çu t­ vµo ViÖt Nam nh­ng cho tíi n¨m 1994 ®· v­ît lªn ®øng thø 3 sau §µi Loan vµ Hång K«ng víi 64 dù ¸n, tæng sè vèn xÊp xØ 600 triÖu USD. Nh­ng ®Õn ngµy 30/6/1996 tæng sè vèn ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n vµo ViÖt Nam ®· lªn tíi 2,1 tû USD. §Çu t­ cña NhËt chñ yÕu tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc: S¶n xuÊt xi m¨ng, s¾t thÐp phôc vô cho x©y dùng c¬ së h¹ tÇng. BÊt ®éng s¶n. X©y dùng c¸c nhµ m¸y c¬ khÝ ®Ó l¾p r¸p « t« vµ xe m¸y. LÜnh vùc nµy thu hót nhiÒu vèn ®Çu t­ nhÊt cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. NhËt ®· x©y dùng c¸c nhµ m¸y s¶n xuÊt « t«, xe m¸y lín t¹i ViÖt Nam nh­ Toyota, Honda, Daihatsu, Yamaha. Nh­ vËy, ta cã thÓ thÊy r»ng quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt tõ cuèi thËp kû 80 tíi nay kh«ng thuÇn tuý lµ ho¹t ®éng bu«n b¸n mµ lµ quan hÖ th­¬ng m¹i ®­îc ®Æt trong mèi quan hÖ víi ODA vµ ®Çu t­ trùc tiÕp. Hai lo¹i vèn nµy cña NhËt lµ ®éng lùc thóc ®Èy quan hÖ bu«n b¸n hai n­íc ph¸t triÓn. Sù t¨ng lªn cña bu«n b¸n kÐo theo sù t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt. Ngµy 11/7/1995 Mü chÝnh thøc tuyªn bè “B×nh th­êng ho¸ quan hÖ víi ViÖt Nam”. Sù kiÖn nµy ®· thùc sù më ra cho ViÖt Nam quan hÖ víi tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi. Nh÷ng b­íc tiÕn cña Mü trong quan hÖ víi ViÖt Nam thùc sù cã ý nghÜa ®èi víi quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt tõ ®ã kh«ng cã mét lý do kh¸ch quan nµo ng¨n c¶n mèi quan hÖ nµy ph¸t triÓn vµ chÝnh phñ NhËt B¶n còng kh«ng ph¶i ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch kinh tÕ cña m×nh ®èi víi ViÖt Nam. Ngµy 28/7/1995 ViÖt Nam chÝnh thøc tham gia vµo ASEAN. Sù kiÖn nµy ®· ®Æt ViÖt Nam vµo vÞ thÕ míi trong quan hÖ víi NhËt B¶n. TÊt c¶ mäi ­u ®·i bu«n b¸n mµ NhËt dµnh cho ASEAN th× ViÖt Nam còng ®­îc h­ëng. Hoµn c¶nh quèc tÕ ngµy cµng thuËn lîi ®· t¹o ®µ cho quan hÖ th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt ph¸t triÓn kh«ng ngõng. N¨m 1988 lµ n¨m ®Çu tiªn ViÖt Nam xuÊt siªu sang NhËt B¶n sau mét thêi gian dµi nhËp siªu. N¨m 1988 ViÖt Nam xuÊt khÈu dÇu th« sang NhËt B¶n lµm cho kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¨ng vät vµ c¸n c©n th­¬ng m¹i b¾t ®Çu ®æi chiÒu. §iÒu ®¸ng chó ý lµ tõ n¨m 1990 kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt ®· t¨ng vät lªn trªn 100 tû Yªn nh­ng ®Õn n¨m 1996 ®· lªn tíi 343,5 tû Yªn. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n ®· t¨ng nhanh vµ æn ®Þnh, yÕu tè nµy chøng tá thÞ tr­êng NhËt B¶n ®· chÊp nhËn hµng ho¸ cña ViÖt Nam vµ triÓn väng sÏ cßn t¨ng h¬n n÷a. Kim ng¹ch xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n n¨m 1996 t¨ng 136%, c¸n c©n th­¬ng m¹i ViÖt – NhËt n¨m 1996 vÉn nghiªng vÒ phÝa ViÖt Nam vµ n¨m 1996 ViÖt Nam ®· xuÊt siªu sang NhËt B¶n víi trÞ gi¸ 9,5 tû Yªn, chiÕm 27,8% kim ng¹ch xuÊt nhËp khÈu ViÖt – NhËt n¨m 1996. B¾t ®Çu tõ n¨m 1988 tû lÖ nµy cµng gi¶m dÇn tèc ®é t¨ng cña kim ng¹ch nhËp khÈu lu«n cao h¬n kim ng¹ch xuÊt khÈu. Nguyªn nh©n lµ do b¾t ®Çu tõ thêi gian nµy ViÖt Nam b¾t ®Çu tró träng vµo nhËp m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i ®Ó phôc vô c«ng cuéc hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. NhËt B¶n lµ mét trong nh÷ng b¹n hµng lín cña ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m. Tõ cÞ trÝ thø t­ NhËt B¶n v­¬n lªn ®øng thø hai vµo n¨m 1985 sau khèi SEV víi kim ngh¹ch xuÊt nhËp khÈu cña ViÖt Nam mÊt ®i thÞ tr­êng truyÒn thèng, Singapore vµ NhËt B¶n ®· v­ît hµng thø nhÊt vµ thø hai. Tíi n¨m 1994 NhËt B¶n ®Èy Singapore lïi l¹i phÝa sau vµ ngoi lªn ®øng ®Çu trong sè c¸c n­íc cã quan hÖ th­¬ng m¹i víi ViÖt Nam. N¨m 1990 tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®¹t 809 triÖu USD. C¸c n¨m sau ®Òu t¨ng liªn tôc, cho ®Õn n¨m 2002 (8 th¸ng ®Çu n¨m) tæng kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu ®· ®¹t 3.759 triÖu USD. (xem b¶ng 1). C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n kh¸ ®¬n gi¶n nhÊt lµ nh÷ng n¨m ®Çu cña quan hÖ th­¬ng m¹i, ViÖt Nam xuÊt khÈu chñ yÕu lµ nh÷ng s¶n phÈm tù nhiªn hoÆc chÕ biÕn ®¬n gi¶n chñ yÕu lµ 4 mÆt hµng: dÇu th«, thuû s¶n, s¾t (xem b¶ng 4). B¶ng 4: Nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cñaViÖt Nam sang NhËt B¶n giai ®o¹n tõ 1989 ®Õn 1996 N¨m DÇu th« Thuû s¶n S¾t vôn Than 1989 50,59 17,4 9,3 3,3 1990 64,4 18 3,3 3,3 1992 60 14,3 3,3 2,3 1995 35,5 15,1 3,3 3,3 1996 32,1 11 3,3 3,4 Nguån: Thèng kª cña Bé tµi chÝnh NhËt B¶n [10] ViÖt Nam vÉn coi NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng truyÒn thèng ®Çy tiÒm n¨ng vµ kh¸ æn ®Þnh. Tuy nhiªn thùc tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ n¨m 2002 võa qua cho thÊy ViÖt Nam cã khã kh¨n viÖc t¨ng l­îng hµng xuÊt khÈu sang NhËt b¶n. Kim ng¹ch bu«n b¸n gi÷a hai n­íc cßn rÊt thÊp chØ b»ng kho¶ng 18% nÕu so víi khèi l­îng hµng xuÊt nhËp nhËp gi÷a Trung Quèc vµ NhËt B¶n n¨m qua. Lý do chñ yÕu cña t×nh h×nh nµy lµ kinh tÕ NhËt nh÷ng n¨m qua vÉn cßn kh¸ ¶m ®¹m, thu nhËp vµ søc mua ®Òu gi¶m. (xem b¶ng 5 d­íi ®©y) B¶ng 5: C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam sang NhËt B¶n tõ 1998 ®Õn 2000 §¬n vÞ: TriÖu USD 1998 1999 2000 TriÖu USD Tû träng (%) TriÖu USD Tû träng (%) TriÖu USD Tû träng (%) Tæng KNNK 1481,0 100 1786,0 100 2621,0 100 Cµ phª 37,7 2,54 25,5 1,37 20,9 0,8 DÇu th« 294,0 19,8 358,9 20,09 502,4 19,16 Giµy dÐp 27,4 1,84 32,6 1,82 78,2 2,98 Thuû s¶n 347,1 23,4 412,4 23,08 488,0 17,08 Hµng dÖt may 320,9 21,66 417,1 23,34 619,6 23,63 Than ®¸ 4,6 0,31 41,7 2,33 34,8 1,33 Nguån:Bé Th­¬ng M¹i – Vô Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng [19] Qua viÖc ph©n tÝch nµy cã thÓ thÊy: C¬ cÊu xuÊt khÈu cã tiÕn bé, nÕu nh­ giai ®o¹n 1989-1996 ta xuÊt khÈu chñ yÕu lµ tµi nguyªn, nguyªn liÖu th« nh­: dÇu th«, than ®¸, h¶i s¶n th× ®Õn nay ta ®· xuÊt khÈu ®­îc nh÷ng mÆt hµng c«ng nghiÖp ®iÒu ®ã nãi lªn ta ®· cã ®Çu t­ vÒ m¸y mãc, c«ng nghÖ khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i nhiÒu h¬n vµ cã sù n©ng cao vÒ tr×nh ®é s¶n xuÊt qua xuÊt khÈu ®­îc mÆt hµng c«ng nghiÖp sang NhËt B¶n nh­: hµng dÖt may, d©y c¸p ®iÖn, vi tÝnh, giµy dÐp, thñ c«ng mü nghÖ, s¶n phÈm nhùa, xe ®¹p…. Mét sè mÆt hµng míi nh­ng cã h¹n ng¹ch kh¸ vµ ®ang t¨ng nhanh nh­ d©y c¸p ®iÖn, ®å gç, h¹t ®iÒu, ®å nhùa. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ba mÆt hµng cã tû träng xuÊt khÈu vµo NhËt cao nhÊt lµ dÖt may, dÇu th« vµ thuû s¶n, ®Æc biÖt lµ hµng dÖt may cã xu h­íng t¨ng. N¨m 2002 ®· cã 4 mÆt hµng xuÊt khÈu sang NhËt B¶n víi khèi l­îng lín ®¹t tõ 174 ®Õn 555 triÖu USD. ChÝnh nh÷ng yÕu tè nµy gióp ViÖt Nam phÇn nµo kh¼ng ®Þnh ®­îc vÞ thÕ cña m×nh trªn tr­êng quèc tÕ nãi chung vµ thÞ tr­êng NhËt B¶n nãi riªng. Tuy nhiªn c¬ cÊu xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn ®¬n gi¶n, trªn 50% lµ nguyªn liÖu th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ cã gi¸ thµnh cao, chÊt l­îng kh«ng ®ång ®Òu nªn søc c¹nh tranh bÞ h¹n chÕ. Nh­ng nh÷ng n¨m gÇn ®©y, kim ng¹ch bu«n b¸n hai chiÒu gi÷a hai n­íc lu«n ë møc 4,7-4,8 tû USD/n¨m trong ®ã xuÊt khÈu kho¶ng 2,5 tû USD. B¶ng 6: 20 mÆt hµng ViÖt Nam xuÊt khÈu sang NhËt cã kim ng¹ch lín nhÊt 2001-2002 §¬n vÞ: TriÖu USD Tªn hµng 2001 Tªn hµng 2002 TrÞ gi¸ Tû träng (%) TrÞ gi¸ Tû träng (%) Hµng dÖt may 591,50 29,6 H¶i s¶n 555,44 22,8 H¶i s¶n 474,76 18,9 Hµng dÖt may 489,95 20,0 DÇu th« 384,69 15,3 DÇu th« 249,85 10,2 D©y ®iÖn 145,66 5,8 D©y ®iÖn 147,10 6,03 Giµy dÐp 64,4 2,56 LK vµ m¸y vi tÝnh 57,11 2,34 LK vµ m¸y vi tÝnh 50,82 2,02 Giµy dÐp 53,92 2,21 Than ®¸ 35,59 1,41 Than ®¸ 48,50 1,98 S¶n phÈm nhùa 28,29 1,12 Thñ c«ng mü nghÖ 43,17 1,77 Thñ c«ng mü nghÖ 25,16 1,0 S¶n phÈm nhùa 30,16 1,23 Cµ phª 17,85 0,71 Cµ phª 15,99 0,65 S¶n phÈm s÷a 15,08 0,6 Rau qu¶ 14,52 0,6 Rau qu¶ 14,52 0,57 Cao su 10,44 0,42 Xe ®¹p vµ phô tïng 12,11 0,5 Xe ®¹p vµ phô tïng 9,88 0,4 Cao su 5,22 0,2 H¹t ®iÒu 5,13 0,2 H¹t ®iÒu 4,84 0,19 §å ch¬i trÎ em 3,14 0,13 §å ch¬i trÎ em 4,51 0,18 DÇu ¨n 3,03 0,12 G¹o 4,12 0,16 ChÌ 2,98 0,12 DÇu ¨n 2,68 0,1 QuÕ 1,51 0,06 ChÌ 1,65 0,06 S¶n phÈm s÷a 3,03 0,12 Tæng KNXK 2509,0 100 Tæng KNXK 2438,0 100 Nguån: Bé Th­¬ng M¹i [19] MÆc dï NhËt B¶n lµ mét thÞ tr­êng ®ßi hái chÊt l­îng s¶n phÈm rÊt cao, song c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam vÉn cã nh÷ng c¬ héi th©m nhËp nÕu tÝch cùc vµ kiªn tr× tham gia c¸c ®ît triÓn l·m chuyªn ngµnh hµng vµ tr­ng bµy hµng ho¸ t¹i nh÷ng n¬i mäi ng­êi NhËt ®Òu cã thÓ biÕt ®­îc. VÒ phÝa NhËt B¶n, ngoµi c¸c tËp ®oµn lín cã tªn tuæi ®· cã mÆt ë ViÖt Nam rÊt l©u, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang rÊt quan t©m ®Õn thÞ tr­êng ViÖt Nam. §­îc sù hç trî cña trung t©m xóc tiÕn ®Çu t­ ASEAN- NhËt B¶n, kho¶ng 20 doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc vïng Yokohama sÏ sang ViÖt Nam ®Ó t×m kiÕm c¸c c¬ héi ®Çu t­ ë ViÖt Nam vµ trung tuÇn th¸ng 5 n¨m 2003. Trung t©m nµy lµ c¬ quan tµi trî nhiÒu ho¹t ®éng giao l­u vµ xóc tiÕn th­¬ng m¹i ®Çu t­ gi÷a NhËt B¶n - ViÖt Nam, mçi n¨m tµi trî hai cuéc héi th¶o vµ hai chuyÕn kh¶o s¸t cho c¸c doanh nghiÖp NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. Cuèi th¸ng 7/2003, mét ®oµn c¸c nhµ ®Çu t­, th­¬ng m¹i vµ du lÞch NhËt B¶n sÏ sang th¨m ViÖt Nam ®Ó nghiªn cøu vµ t×m hiÓu kh¶ n¨ng lµm ¨n ë ViÖt Nam trong t­¬ng lai. §ã lµ nh÷ng tÝn hiÖu rÊt míi, rÊt thuËn lîi cho quan hÖ hîp t¸c ViÖt Nam - NhËt B¶n trong t­¬ng lai. [14] H¶i s¶n cña ViÖt Nam: H¶i s¶n nhÊt lµ t«m vµ mùc ®«ng l¹nh cña ViÖt Nam ®­îc thÞ tr­êng NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao. ViÖt Nam hiÖn lµ mét trong nh÷ng n­íc hµng ®Çu xuÊt khÈu t«m vµ mùc vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. N¨m 2002 dù kiÕn kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng nµy ®¹t 555,44 triÖu USD t¨ng 6,8% so víi n¨m 2001. Dù kiÕn n¨m 2003 cã thÓ ®¹t 600 triÖu USD. HÇu hÕt l­îng t«m vµ mùc ®«ng l¹nh mµ ta chµo hµng ®Òu ®­îc kh¸ch hµng NhËt chÊp nhËn vµ ®Æt mua. Tuy nhiªn ®Ó n©ng cao gi¸ b¸n vµ t¨ng tÝnh hÊp dÉn ®èi víi m¹ng l­íi xuÊt khÈu vµ ph©n phèi t¹i NhËt, c¸c doanh nghiÖp chÕ biÕn cÇn ph¶i quan t©m h¬n vÒ vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ viÖc lÊy chøng chØ x¸c nhËn tr­íc vÒ chÊt l­îng (Pre-qualification) ®ãng vai trß hÕt søc quan träng bëi nã gãp phÇn rÊt lín vµo viÖc gi¶m chi phÝ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh hµng ho¸ l­u th«ng t¹i NhËt. Giµy dÐp vµ s¶n phÈm da: ViÖt Nam hiÖn ®ang ®øng hµng thø 5 trong sè c¸c n­íc xuÊt khÈu giµy dÐp vµ thÞ tr­êng NhËt B¶n. Trong xu thÕ xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy ë NhËt B¶n ngµy cµng t¨ng, nÕu kh¾c phôc ®­îc yÕu kÐm chñ quan nh­ chÊt l­îng da, c«ng nghÖ chÕ biÕn da, cung cÊp phô kiÖn mÉu m·, th× ngµnh giµy da ViÖt Nam cã thÓ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµo NhËt B¶n trong thêi kú tíi. N¨m 2002 ­íc ®¹t 73,5 triÖu USD t¨ng 24,2% so víi n¨m 2001, dù kiÕn n¨m 2003 ®¹t 120 triÖu USD. Hµng dÖt may: ViÖt Nam hiÖn ®øng thø 4 trong sè n­íc xuÊt khÈu hµng dÖt may vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n. Hµng dÖt may cña ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh cao so víi c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc. N¨m 2002 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 489,95 triÖu USD, gi¶m 10,16% so víi 2001. §Ó duy tr× vµ ph¸t triÓn chç ®øng cña hµng dÖt may ViÖt Nam trªn thÞ tr­êng NhËt B¶n, ngµnh dÖt may nªn chñ ®éng thay ®æi c¬ cÊu s¶n phÈm vµ x¸c ®Þnh vai trß th­¬ng hiÖu hµng dÖt may cña ViÖt Nam. Nãi chung thÞ phÇn hµng dÖt may cña ViÖt Nam cßn kh¸ khiªm tèn vµ chÞu sù c¹nh tranh rÊt lín ®èi víi hµng dÖt may cña Trung Quèc. §Ó t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu, c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam cÇn tró träng h¬n n÷a ®Õn s¶n xuÊt hµng dÖt kim. Môc tiªu lµ thÞ tr­êng ®¹i chóng, ch­a ph¶i lµ thÞ tr­êng quÇn ¸o cao cÊp bëi n¨ng lùc s¸ng chÕ ®a d¹ng mÉu m· cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp dÖt may ViÖt Nam ch­a cã nhiÒu biÕn chuyÓn trong thêi gian tíi. XuÊt khÈu cao su: Cao su cña ViÖt Nam kh«ng th©m nhËp ®­îc nhiÒu vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n do ch­a thÝch hîp vÒ chñng lo¹i. §èi thñ c¹nh tranh cña ViÖt Nam hiÖn nay lµ Th¸i Lan (71,6% thÞ phÇn), Ind«nªxia (21,1%), Malayxia (4,9%). V× vËy ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cao su vµo thÞ tr­êng NhËt B¶n cÇn nhanh chãng chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n phÈm trong ngµnh cao su, t¨ng tû träng c¸c lo¹i cao su RS vµ RSS ®¸p øng s¶n phÈm thÞ hiÕu cña thÞ tr­êng. N¨m 2002 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 10,44 triÖu USD t¨ng 52,2% so víi n¨m 2001, Dù kiÕn kim ng¹ch xuÊt khÈu cao su sang thÞ tr­êng NhËt B¶n n¨m 2003 ®¹t 12,5 triÖu USD. XuÊt khÈu rau qu¶ thùc phÈm chÕ biÕn vµ chÌ xanh: §©y lµ nh÷ng mÆt hµng mµ ViÖt Nam hoµn toµn cã kh¶ n¨ng th©m nhËp vµ ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng NhËt. NhËt B¶n hµng n¨m nhËp khÈu kho¶ng 3 tû USD/n¨m, nh­ng ViÖt Nam míi chØ xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy 7 – 8 triÖu USD/n¨m chiÕm ch­a ®Çy 0,3% thÞ phÇn. Rau qu¶ ViÖt Nam cã mét sè lo¹i ®­îc ng­êi NhËt chÊp nhËn nh­ng nh×n chung chÊt l­îng cßn kÐm vµ ch­a ®¶m b¶o thêi h¹n giao hµng. Do thùc phÈm nhËp vµo NhËt ph¶i tr¶i qua c¸c kh©u kiÓm tra hÕt søc kh¾t khe vÒ vÖ sinh thùc phÈm nªn ngoµi viÖc ph¶i n©ng cao chÊt l­îng cßn cÇn ph¶i liªn doanh víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt ®Ó ®¸p øng ®óng thÞ hiÕu tiªu dïng. Kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy n¨m 2002 ®¹t 14,52 triÖu USD t¨ng 0,12% so víi n¨m 2001. Dù kiÕn kim ng¹ch xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng nµy n¨m 2003 ®¹t 15,5 triÖu USD. NÕu cã sù ®Çu t­ thÝch hîp vµ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm th× kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 2005 cã thÓ ®¹t trªn 20 triÖu USD. XuÊt khÈu gç: ¦íc tÝnh kim ng¹ch ®å gç n¨m 2003 ®¹t 65 triÖu USD t¨ng 59% so víi n¨m 2002. Víi lîi thÕ nh©n c«ng vµ tay nghÒ, nÕu viÖc ®Çu t­ vµo c«ng nghÖ x­ lý vµ tËn dông nguån gç cao su dåi dµo vµ gç tõ Lµo vµ Campuchia, trong nh÷ng n¨m tíi ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng t¨ng nhanh ®­îc kim ng¹ch xuÊt khÈu mÆt hµng nµy sang thÞ tr­êng NhËt B¶n. §©y lµ mÆt hµng mµ doanh nghiÖp ViÖt Nam tá ra cã lîi thÕ nhÊt, do nhu cÇu cña ng­êi NhËt sö dông ®å gç kh¸ lín vµ mÆt hµng nµy kh«ng ph¶i qua kiÓm dÞch [3]. XuÊt khÈu than ®¸: l­îng than ®¸ xuÊt khÈu sang NhËt hiÖn ®¹t gÇn 1,4 triÖu tÊn/n¨m chiÕm h¬n 40% l­îng than xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. Nh×n chung vÊn ®Ò duy nhÊt ®Æt ra cho ngµnh than trong thêi gian tíi lµ tiÕp tôc cñng cè c¸c ®Çu mèi tiªu thô t¹i thÞ tr­êng NhËt B¶n. XuÊt khÈu ®å gèm sø: §©y lµ mÆt hµng mµ ta cã thÓ n©ng kim ng¹ch lªn møc ®é cao nÕu c¸c nhµ s¶n xuÊt quan t©m h¬n n÷a ®Õn thÞ hiÕu tiªu dïng vµ hÖ thèng ph©n phèi. C¸c kªnh ph©n phèi ®· cã nh÷ng thay ®æi lín vµ c¸c c«ng ty nhËp khÈu gÇn nh­ ph¶i rót khái thÞ tr­êng ®Ó nh­êng chç cho nh÷ng siªu thÞ vµ c¸c nhµ kinh doanh b¸n lÎ trùc tiÕp liªn hÖ víi ng­êi s¶n xuÊt. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam nªn n¾m b¾t xu h­íng nµy ®Ó triÓn khai c«ng viÖc cña m×nh, cã thÓ lµ liªn hÖ trùc tiÕp hoÆc cã thÓ lµ qua internet víi c¸c siªu thÞ lín cña NhËt. Nh×n vµo c¬ cÊu xuÊt khÈu nãi trªn ta thÊy chñ yÕu ViÖt Nam vÉn chØ xuÊt khÈu s¶n phÈm cã tÝnh nguyªn liÖu tù nhiªn vµ hµng s¶n phÈm n«ng nghiÖp s¬ chÕ, ch­a xuÊt khÈu ®­îc s¶n phÈm hµng ho¸ c«ng nghiÖp hoÆc s¶n phÈm l­¬ng thùc thùc phÈm cuèi cïng. Trong khi ®ã nh÷ng s¶n phÈm nµy th­êng rÊt rÎ vµ gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh (xem b¶ng 7). B¶ng 7: Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n cña mét sè mÆt hµng chñ yÕu tõ 2000-2002 Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n c¶ n¨m (USD/T) Gi¸ xuÊt khÈu b×nh qu©n 5 th¸ng (USD/T) 2000 2001 5T/2000 5T/2001 5T/2002 G¹o 191,9 167,6 206,7 157,8 21,6 Cµ phª 683,5 420,0 840,5 466,0 375,8 Cao su 608,5 539,0 604,2 571,7 496,7 H¹t tiªu 3945,9 1596,5 4063,6 1598,5 1333,3 H¹t ®iÒu nh©n 4883,0 3471,4 5600,0 3929,6 3294,1 ChÌ c¸c lo¹i 1254,5 1149,4 1143,7 1112,9 1012,7 L¹c nh©n 539,5 488,5 540,2 531,5 454,8 DÇu th« 227,1 186,8 204 202,5 169,9 Than ®¸ 28,9 26,4 29,6 24,3 27,2 Nguån: Tæng côc h¶i quan [16] NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng tiªu thô mÆt hµng dÇu th«, than kh«ng khãi vµ thuû h¶i s¶n cña ViÖt Nam. N¨m 1996 dÇu th« xuÊt khÈu sang NhËt B¶n chiÕm 80% khèi l­îng xuÊt khÈu dÇu th« cña ViÖt Nam, thÞ tr­êng NhËt B¶n chiÕm 65-70% khèi l­îng hµng thuû h¶i s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam (xem b¶ng 8). B¶ng 8: Nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña ViÖt Nam sang NhËt B¶n giai ®o¹n 1989-1996 §¬n vÞ tÝnh: % N¨m « t« c¸c lo¹i Ti vi vµ linh kiÖn Xe m¸y S¾t thÐp èng 1989 13,6 12,8 6,6 3,2 1990 9,6 12,8 12,3 2,9 1992 15,4 17,2 7,5 2,9 1995 5,26 2,1 11,8 3,1 1996 3,3 1,7 13,4 2,2 Nguån: Thèng kª cña Bé Tµi ChÝnh NhËt B¶n [14] N­íc ta thÕ m¹nh lµ dåi dµo tµi nguyªn thiªn nhiªn, thÓ hiÖn ë chç kim ng¹ch xuÊt khÈu, mÆt hµng nµy chiÕm phÇn lín trong tæng l­îng xuÊt khÈu vµ l­îng lao ®éng dåi dµo vµ. H¹n chÕ lµ ë chç s¶n phÈm s¬ chÕ vÉn chiÕm tØ träng chñ yÕu trong tæng kim ng¹ch (75 – 80%). §iÒu quan träng lµ ph¶i nhanh chãng chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu theo h­íng gi¶m tû träng xuÊt khÈu hµng th« vµ s¬ chÕ, t¨ng dÇn tû träng hµng ho¸ chÕ t¹o l¾p r¸p. §iÒu nµy hÕt søc quan träng, bëi v× theo ­íc tÝnh s¬ bé cña c¸c chuyªn gia hîp quèc th× cïng víi viÖc t¨ng tû träng hµng chÕ t¹o l¾p r¸p, thu nhËp trªn lÜnh vùc nµy cña ViÖt Nam cã thÓ t¨ng lªn hµng tr¨m triÖu USD. VÒ nhËp khÈu tõ NhË._.