Quan hệ biện chứng giữa phát triển lực lượng sản xuất và đa dạng hoá các hình thức sở hữu ở Việt Nam

LêI NãI §ÇU. Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña x· héi. Tõ quy luËt nµy h×nh thµnh nh÷ng quy luËt kh¸c cïng chi phèi sù ph¸t triÓn cña h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. §¶ng ta rÊt chó träng ®Õn quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Tõ §¹i héi §¶ng lÇn thø VI, §¶ng ta ®· chñ tr­¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ do yªu cÇu quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt. §©y lµ néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi, lµ ph­¬ng tiÖn, c«ng cô ®Ó n­íc ta ®i tíi môc tiªu x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. Do vËy, vÊn ®Ò nghiªn cøu quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt lµ rÊt quan träng. VÊn ®Ò nµy ®· ®­îc nghiªn cøu trªn nhiÒu mÆt cña quan hÖ s¶n xuÊt: ®ã lµ sù phï hîp vÒ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, vÒ tæ chøc vµ qu¶n lý víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Víi mong muèn t×m hiÓu nh÷ng vÊn ®Ò cña nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc nªn t«i ®· chän ®Ò tµi " Quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam ", ®©y lµ mèi quan hÖ quan träng trong mèi quan hÖ gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt. Em xin ch©n thµnh c¸m ¬n sù gióp ®ì tËn t×nh cña thÇy gi¸o PGS. TS TrÇn Quang Thä vµ c« gi¸o TS. Lª ThÞ Hång trong qu¸ tr×nh hoµn thµnh bµi tiÓu luËn. Hµ Néi 15/8/ 2005. môc lôc. Trang lêi nãi ®Çu 1 môc lôc 2 PhÇn I : Lý luËn chung 4 A. C¬ së lý luËn. 4 * Kh¸i niÖm. I Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. 5 1. Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. 5 1.1 Con ng­êi. 5 1.2 Khoa häc c«ng nghÖ. 6 2. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. 7 2.1 Së h÷u. 7 2.2 TÝnh tÊt yÕu cña ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. 8 II Mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa 8 c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam. 1. Mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. 9 2. Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh chÕ ®é së h÷u. 10 3. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u lµ ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. 11 B. C¬ së thùc tÕ . 13 PhÇn II : Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ së h÷u ë ViÖt Nam. 14 I. Nh×n l¹i nh÷ng sai lÇm vÒ mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ së h÷u ë ViÖt Nam tr­íc §¹i héi VI. 14 II. Thùc tr¹ng mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ së h÷u ë ViÖt Nam hiÖn nay 15 1. Nh÷ng thµnh c«ng . 15 2. Nh÷ng h¹n chÕ. 17 PhÇn III : BiÖn ph¸p ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. 18 KÕt luËn. 20 Tµi liÖu tham kh¶o. 21 PhÇn I : Lý luËn chung. A. C¬ së lý luËn. * Kh¸i niÖm. 1. Lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn. TÝnh chÊt cña tr×nh ®é s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë tr×nh ®é chinh phôc tù nhiªn cña con ng­êi trong mét giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt bao gåm toµn bé c¸c yÕu tè vËt chÊt ®­îc sö dông trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt: con ng­êi vµ t­ liÖu s¶n xuÊt. Con ng­êi lµ lùc l­îng s¶n xuÊt hµng ®Çu, lµ nh©n tè quan träng nhÊt quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, do ®ã quyÕt ®Þnh n¨ng suÊt lao ®éng vµ tiÕn bé x· héi. Con ng­êi lµ lùc l­îng lao ®éng c¬ b¶n cña x· héi. T­ liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra bao gåm t­ liÖu lao ®éng vµ ®èi t­îng lao ®éng. Trong t­ liÖu lao ®éng cã c«ng cô lao ®éng vµ nh÷ng t­ liÖu lao ®éng kh¸c cÇn thiÕt cho viÖc vËn chuyÓn, b¶o qu¶n s¶n phÈm .... C«ng cô lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt cña t­ liÖu s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, c«ng cô lao ®éng lu«n ®­îc c¶i tiÕn. Nã lµ yÕu tè ®éng nhÊt vµ c¸ch m¹ng nhÊt trong lùc l­îng s¶n xuÊt.Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt. Trong thêi ®¹i ngµy nµy, khoa häc ®· trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nã x©m nhËp vµo c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ®em l¹i sù thay ®æi vÒ chÊt cña lùc l­îng s¶n xuÊt. C¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt t¸c ®éng lÉn nhau mét c¸ch kh¸ch quan lµm cho lùc l­îng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè ®éng nhÊt. 2. Quan hÖ s¶n xuÊt Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt. Còng nh­ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt x· héi. TÝnh chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc thÓ hiÖn ë chç chóng tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc cûa con ng­êi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Quan hÖ s¶n xuÊt gåm ba mÆt c¬ b¶n sau: + Quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. + Quan hÖ tæ chøc qu¶n lý. + Quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm. Ba mÆt trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi quan hÖ kh¸c. Quan hÖ s¶n xuÊt mang tÝnh chÊt æn ®Þnh t­¬ng ®èi trong b¶n chÊt x· héi vµ tÝnh phong phó ®a d¹ng cña c¸c h×nh th­c thÓ hiÖn. I. Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. 1. Ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. Ngµy nay, con ng­êi vµ khoa häc kü thuËt lµ hai yÕu tè quan träng nhÊt, c¬ b¶n nhÊt thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt. Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ khoa häc kü thuËt lµ chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch quan träng cña §¶ng ta. 1.1. Nh©n tè con ng­êi. 1.1.1. Vai trß cña con ng­êi. Con ng­êi tham gia vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt võa víi t­ c¸ch lµ søc lao ®éng, võa víi t­ c¸ch lµ con ng­êi cã ý thøc chñ thÓ cña nh÷ng quan hÖ kinh tÕ. Tr×nh ®é v¨n hãa, tr×nh ®é kü thuËt, chuyªn m«n, ý thøc vµ th¸i ®é cña ng­êi lao ®éng víi s¶n xuÊt lµ nh÷ng yÕu tè quan träng. V× vËy ¡ng- ghen ®· nhÊn m¹nh: "Muèn n©ng cao s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp ®Õn møc ®é cao mµ chØ cã ph­¬ng tiÖn c¬ giíi vµ hãa häc phï hîp th× ch­a ®ñ. Cßn cÇn ph¶i ph¸t triÓn mét c¸ch t­¬ng xøng n¨ng lùc cña con ng­êi sö dông nh÷ng ph­¬ng tiÖn ®ã n÷a." §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh lÊy viÖc ph¸t huy nh©n lùc lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh cho r»ng muèn x©y dùng Chñ nghÜa x· héi tr­íc hÕt ph¶i cã con ng­êi x· héi chñ nghÜa. YÕu tè con ng­êi gi÷ vai trß cùc kú quan träng trong sù nghiÖp c¸ch m¹ng bëi v× con ng­êi lµ chñ thÓ cña mäi s¸ng t¹o, cña mäi nguån cña c¶i, vËt chÊt. 1.1.2. Nh÷ng yÕu tè ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. 1.1.2.1. Nh÷ng nh©n tè lµm ph¸t huy tÝch cùc. Nh÷ng nh©n tè ph¸t huy tÝnh tÝch cùc t¸c ®éng trùc tiÕp nhÊt nh»m sö dông tèi ®a nh÷ng tiÒm n¨ng hiÖn cã cña con ng­¬×, gãp phÇn n©ng cao n¨ng lùc con ng­êi. Cã nhiÒu yÕu tè ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc nh­ng xÐt ®Õn cïng th× c¸c yÕu tè ®ã ®Òu b¾t nguån tõ lîi Ých.Theo C¸c M¸c: "TÊt c¶ nh÷ng g× con ng­êi ta ®Êu tranh ®Ó giµnh lÊy ®Òu b¾t nguån tõ lîi Ých cña hä". Toµn bé ho¹t ®éng cña chñ thÓ cïng víi c¬ chÕ cña ho¹t ®éng Êy bao giê còng phôc tïng c¶ mét hÖ thèng c¸c nhu cÇu vµ lîi Ých x· héi ®­îc x¸c ®Þnh. Mçi lÜnh vùc ho¹t ®éng lµm chñ ®Òu ra ®êi do nh÷ng nhu cÇu vµ lîi Ých nhÊt ®Þnh vµ tån t¹i cho ®Õn khi tháa m·n ®­îc c¸c nhu cÇu vµ thùc hiÖn ®­îc nh÷ng lîi Ých ®ã. Khi c¸c lîi Ých ®­îc nhËn thøc sÏ lµm n¶y sinh ra ho¹t ®éng lµm chñ, tøc lµ kÝch thÝch thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng. Ho¹t ®éng cña con ng­êi quay xung quanh trôc lîi Ých. Lîi Ých bao giê còng ®­îc biÓu hiÖn trong quan hÖ cña con ng­êi víi nh÷ng ®iÒu kiÖn sèng. BÊt kú nh÷ng thay ®æi nµo cña nh÷ng ®iÒu kiÖn Êy th«ng qua ho¹t ®éng cña con ng­êi ®Òu tÊt yÕu sÏ g©y nªn c¶ sù thay ®æi cña nh÷ng lîi Ých ®ã. Do vËy, sù tån t¹i cña lîi Ých lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Nh­ng nh­ vËy kh«ng cã nghÜa lµ lîi Ých tån t¹i bªn ngoµi chñ thÓ mang lîi Ých ®ã. TÝnh kh¸ch quan ë ®©y cã nghÜa lµ chÝnh b¶n chÊt, ®iÒu kiÖn cña mét x· héi, mét giai cÊp, mét con ng­êi nhÊt ®Þnh lµm n¶y sinh ra nh÷ng nhu cÇu tÊt yÕu ®ã. Néi dung cña lîi Ých chÝnh lµ nh÷ng nhu cÇu kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn cña con ng­êi, xuÊt ph¸t tõ vÞ trÝ vµ ®iÒu kiÖn tån t¹i x· héi cña hä trong mét hÖ thèng s¶n xuÊt x· héi nhÊt ®Þnh. Do vËy, b¶n th©n lîi Ých tÊt yÕu ph¶i cã quy luËt riªng cña nã. Lµm tr¸i quy luËt, vi ph¹m c¸c lîi Ých hoÆc c¶n trë viÖc thùc hiÖn lîi Ých cña ng­êi lao ®éng th× chØ cã thÓ mang l¹i hËu qu¶ xÊu - ®ã lµ kinh tÕ ®×nh trÖ. Lîi Ých vËt chÊt kÝch thÝch sù høng thó c¸ nh©n trong lao ®éng. §ã lµ c¸i quyÕt ®Þnh trùc tiÕp th¸i ®é lao ®éng tÝch cùc hay tiªu cùc cña ng­êi lao ®éng. §ã lµ yÕu tè quan träng nhÊt trong c¬ chÕ t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kh¸ch quan. Lîi Ých c¸ nh©n kh«ng t¸ch rêi lîi Ých x· héi. M¸c ®· nhÊn m¹nh: "Lîi Ých riªng còng chÝnh lµ lîi Ých cã tÝnh chÊt x· héi nhÊt ®Þnh, vµ chØ cã thÓ ®¹t ®­îc trong ®iÒu kiÖn do x· héi cho phÐp... §ã lµ nh÷ng lîi Ých c¸ nh©n riªng lÎ, nh­ng néi dung cña lîi Ých Êy còng nh­ h×nh thøc vµ ph­¬ng tiÖn thùc hiÖn ®Òu do ®iÒu kiÖn x· h«Þ ®em l¹i vµ kh«ng phô thuéc vµo c¸c c¸ thÓ.". Nguån gèc cña lîi Ých x· héi lµ sù phô thuéc lÉn nhau cña c¸c c¸ thÓ mµ c¸ thÓ nµy g¾n bã víi c¸ thÓ kia b»ng mèi quan hÖ kinh tÕ th«ng qua quan hÖ ph©n c«ng lao ®éng. VËy lîi Ých x· héi lµ lîi Ých chung cña mäi thµnh viªn, biÓu hiÖn nhu cÇu tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi víi t­ c¸ch lµ mét chØnh thÓ. B¶n th©n viÖc lµm nÕu ®¹t ®­îc trong mét c¬ chÕ tuyÓn dông nhÊt ®Þnh cã thÓ trë thµnh ®éng lùc quan träng thóc ®Èy tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña con ng­êi. Trong nÒn s¶n xuÊt T­ b¶n chñ nghÜa, søc lao ®éng lµ hµng hãa, chÞu t¸c ®éng cña quy luËt c¹nh tranh, cung vÒ søc lao ®éng bao giê còng lín h¬n cÇu. ChÝnh ®iÒu nµy b¾t buéc ng­êi lµm viÖc ph¶i ®em hÕt søc lùc vµ tµi n¨ng ®Ó lµm viÖc 1.1.2.2. §µo t¹o vµ gi¸o dôc. §µo t¹o gãp phÇn n©ng cao mét c¸ch t­¬ng ®èi vµ nhanh chãng chÊt l­îng nguån nh©n lùc. Nh÷ng s¶n phÈm ®µo t¹o cã thÓ sö dông ngay trong vßng tõ 3 ®Õn 5 n¨m. Gi¸o dôc gãp phÇn n©ng cao chÊt l­îng nguån nh©n lùc cho thÕ hÖ t­¬ng lai. 1.2 Khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ. Trong thêi ®¹i ngµy nay, thêi ®¹i mµ khoa häc ®· thùc sù trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp, víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nhiÒu ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, víi hµm l­îng chÊt x¸m ngµy cµng chiÕm tû lÖ cao trong mçi s¶n phÈm lµm ra th× con ng­êi cµng tá râ vai trß quyÕt ®Þnh cña hä trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn x· héi. Khoa häc c«ng nghÖ cã vai trß quan träng vÒ nhiÒu mÆt ®èi víi sù ph¸t triÓn. §ã lµ c¸i kh«ng thÓ thiÕu trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi cña mét quèc gia. Vai trß cña khoa häc c«ng nghÖ cµng trë nªn ®Æc biÖt quan träng ®èi víi c¸c n­íc ®ang trªn con ®­êng rót ng¾n giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Ó sím trë thµnh mét x· héi hiÖn ®¹i. Ngay tõ khi b¾t ®Çu tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh khoa häc vµ c«ng nghÖ gi÷ vai trß then chèt trong sù ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lý, b¶o ®¶m chÊt l­îng vµ tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt. C¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lµ cuéc c¸ch m¹ng then chèt trong ba cuéc c¸ch m¹ng lín trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn cña n­íc ta: C¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt, c¸ch m¹ng quan hÖ s¶n xuÊt, c¸ch m¹ng t­ t­ëng v¨n hãa. Ba cuéc c¸ch m¹ng nµy tiÕn hµnh ®ång thêi, g¾n bã chÆt chÏ, t¸c ®éng s©u s¾c lÉn nhau.Quan hÖ s¶n xuÊt ph¸t triÓn sÏ thóc ®Èy khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn .TiÕn hµnh c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt kh«ng chØ t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt lín m¹nh mµ trªn c¬ së ®ã kh«ng ngõng cñng cè vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt míi. Hai cuéc c¸ch m¹ng nµy vÒ khoa häc kü thuËt ®· lµm thay ®æi tËn gèc nÒn t¶ng cña chÕ ®é x· héi, khiÕn cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ, lµ c¬ së v÷ng ch¾c ®Ó thùc hiÖn th¾ng lîi cuéc c¸ch m¹ng t­ t­ëng v¨n hãa nh»m x©y dùng con ng­¬× cã ý thøc lµm chñ, cã n¨ng lùc lµm chñ ®Ó tiÕn hµnh cã kÕt qu¶ hai cuéc c¸ch m¹ng kia. 2. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. 2.1 Së h÷u. Theo C¸c M¸c, së h÷u ®­îc biÓu hiÖn trong nh÷ng h×nh th¸i hiÖn thùc cña quan hÖ s¶n xuÊt. HiÖn thùc ®­îc tiÕp cËn tõ hai ph­¬ng diÖn. Trªn ph­¬ng diÖn b¶n thÓ luËn: hiÖn thùc lµ sù hiÖn h÷u cña mét ®èi t­îng. Trªn ph­¬ng diÖn nhËn thøc luËn: hiÖn thùc lµ ®èi t­îng kh¸ch quan ®­îc hiÓu nh­ nã tån t¹i, chø kh«ng ph¶i lµ sù triÓn khai mét c¸ch triÖt ®Ó c¸c h×nh thøc tån t¹i cña t­ t­ëng. TÝnh hiÖn thùc cña së h÷u chØ nhËn thøc ®­îc mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c quan hÖ gi÷a nh÷ng thµnh tè cña quan hÖ s¶n xuÊt v× së h÷u lµ sù tæng hßa cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Së h÷u ®­îc h×nh thµnh tõ sù chiÕm h÷u ®èi t­îng (tr­íc hÕt lµ giíi tù nhiªn) ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt nh»m tháa m·n nhu cÇu cña con ng­êi. Do ®ã, sù chiÕm h÷u mang tÝnh tÊt nhiªn v× kh«ng cã chiÕm h÷u th× kh«ng cã s¶n xuÊt. S¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn, lÜnh vùc chiÕm h÷u cµng më réng. Nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn lùc ®­îc thiÕt chÕ tËp trung vµo mét tæ chøc b¶o vÖ vµ tiÕp tôc sù chiÕm h÷u mét c¸ch hiÖu qu¶.Tæ chøc ®ã chÝnh lµ Nhµ n­íc vµ quyÒn lùc ®­îc thiÕt chÕ thµnh luËt. Së h÷u lµ quan hÖ ng­êi - ng­êi hay cña con ng­êi ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt vµ chØ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. 2.2 TÝnh tÊt yÕu cña ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u. Trong nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi trr­íc ®©y, sù qu¸ ®é tõ mét h×nh th¸i nµy sang h×nh th¸i kh¸c diÔn ra kh«ng cã thêi kú qu¸ ®é, v× chÕ ®é chiÕm h÷u t­ nh©n ®· cho phÐp thóc ®Èy s¶n xuÊt míi ra ®êi vµ ph¸t triÓn ë trong lßng x· héi cò. V× vËy, thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n c«ng nghiÖp l¹i cã thÓ n¶y sinh vµ lín lªn trong ®iÒu kiÖn lao ®éng phong kiÕn cßn thµnh phÇn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa th× ng­îc l¹i kh«ng thÓ ph¸t triÓn tù ph¸t b»ng con ®­êng tiÕn hãa tõ Chñ nghÜa t­ b¶n. Do vËy, Chñ nghÜa x· héi chØ cã thÓ ®­îc x©y dùng trªn nÒn t¶ng kÕt qu¶ cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa vµ ®­îc ®¸nh dÊu b»ng thêi kú qu¸ ®é ®Æc biÖt. §©y lµ thêi kú khã kh¨n vµ v« cïng phøc t¹p.V× ®ang ë trong thêi kú qu¸ ®é nªn x· héi nµy võa kh«ng ph¶i lµ chÝnh nã còng kh«ng ph¶i lµ x· héi mµ nã ®ang h­íng tíi. Do vËy chÕ ®é së h÷u cña h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lµ hçn hîp c¸c lo¹i h×nh së h÷u cña hai x· héi : x· héi cò vµ x· héi ®ang h­íng tíi . §ã lµ mét chÕ ®é së h÷u ®a d¹ng. Thùc tiÔn lÞch sö nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®· chøng minh: s¶n xuÊt hµng hãa lµ nÊc thang tÊt yÕu mµ bÊt kú nÒn kinh tÕ nµo muèn ph¸t triÓn ®Òu ph¶i tr¶i qua. S¶n xuÊt hµng hãa xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn víi nh÷ng ®iÒu kiÖn sau: + Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· ph¸t triÓn ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. + X· héi tån t¹i nhiÒu d¹ng së h÷u kh¸c nhau. Qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt cña s¶n xuÊt hµng hãa g¾n bã chÆt chÏ víi thÞ tr­êng, mµ thÞ tr­êng lµ n¬i diÔn ra quan hÖ mua b¸n gi÷a c¸c chñ së h÷u kh¸c. Nh­ vËy, kh«ng cã chñ së h÷u ®Ých thùc th× kh«ng cã thÞ tr­êng. Do ®ã, tÝnh ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u lµ ®Æc tr­ng cña s¶n xuÊt hµng hãa. C¸c M¸c quan niÖm r»ng s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng hãa lµ "mét nÐt chung cho nh÷ng h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi hÕt søc kh¸c nhau". MÆt kh¸c, kinh tÕ hµng hãa kh«ng ph¶i lµ c¸i do Chñ nghÜa t­ b¶n t¹o ra mµ lµ thµnh tùu v¨n minh mµ loµi ng­êi ®¹t ®­îc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt cña m×nh. Do vËy, hoµn toµn cã thÓ x©y dùng kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íc x· héi chñ nghÜa. NÕu së h÷u nhµ n­íc ®­îc ph©n gi¶i thµnh c¸c quyÒn chiÕm h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t vµ Nhµ n­íc lµ ®¹i diÖn cña chñ së h÷u n¾m quyÒn chiÕm h÷u, cßn quyÒn sö dông kinh doanh trao cho doanh nghiÖp th× khi ®ã sÏ t¹o nªn nh÷ng chñ thÓ kinh tÕ ®éc lËp cã lîi Ých riªng, do ®ã h×nh thµnh ®­îc kinh tÕ thÞ tr­êng. X©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng mµ kh«ng ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u th× ®ã lµ mét ¶o t­ëng. II. Quan hÖ biÖn chøng gi÷a ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam. 1. Mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph­¬ng thøc s¶n xuÊt, chóng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau t¹o nªn quy luËt c¬ b¶n cña x· héi. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt trong bÊt cø t×nh h×nh nµo, ë bÊt cø thêi kú lÞch sö nµo còng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt cô thÓ. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n g¾n bã víi nhau, thóc ®Èy nhau cïng ph¸t triÓn. Mçi b­íc c¶i t¹o quan hÖ s¶n xuÊt cò, x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi ®Òu thóc ®Èy sù ra ®êi vµ sù lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt míi. Ng­îc l¹i, mçi b­íc t¹o ra lùc l­îng s¶n xuÊt míi ®Òu cã t¸c ®éng cñng cè vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt míi. Do xuÊt ph¸t tõ s¶n xuÊt nhá nªn lùc l­îng s¶n xuÊt v« cïng thÊp kÐm. §Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt cÇn ph¶i x©y dùng mét quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ vËy, theo quy luËt chung, ®¸ng lÏ quan hÖ s¶n xuÊt lµ kÕt qu¶ th× ë ®©y l¹i lµ nguyªn nh©n cßn lùc l­îng s¶n xuÊt ®¸ng lÏ lµ nguyªn nh©n l¹i lµ kÕt qu¶. Bëi v× mèi quan hÖ nh©n - qu¶ cã t¸c ®éng hai chiÒu. ë ®©y, kh«ng ph¶i chØ cÇn t¹o ra quan hÖ s¶n xuÊt míi lµ tù nã cã thÓ ®øng v÷ng mµ kh«ng cÇn ®Õn vai trß quyÕt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn mét b­íc th× quan hÖ s¶n xuÊt ®­îc cñng cè h¬n mét b­íc. Ng­îc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt cµng ®­îc cñng cè v÷ng ch¾c sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n. 1.1 Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt. Xu h­íng cña s¶n xuÊt vËt chÊt lµ kh«ng ngõng biÕn ®æi, sù biÕn ®æi ®ã bao giê còng b¾t ®Çu b»ng sù biÕn ®æi cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Nh­ng lùc l­îng s¶n xuÊt th­êng ph¸t triÓn nhanh cßn quan hÖ s¶n xuÊt cã xu h­íng æn ®Þnh nªn khi lùc l­îng s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng cßn phï hîp n÷a sÏ dÉn tíi tÊt yÕu kh¸ch quan xo¸ bá quan hÖ s¶n xuÊt cò, thay b»ng quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp, më ®­êng cho lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Lùc l­îng s¶n xuÊt lµ néi dung cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung. Néi dung thay ®æi lµm h×nh thøc thay ®æi. TÊt nhiªn, h×nh thøc kh«ng ph¶i lµ mÆt thô ®éng, nã còng t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi sù ph¸t triÓn cña néi dung. Tõ s¶n xuÊt nhá lªn s¶n xuÊt lín kh«ng thÓ kh«ng cã thêi kú tÝch lòy ban ®Çu. Chñ nghÜa t­ b¶n b¾t ®Çu thùc hiÖn con ®­êng ®ã b»ng c¸ch t­íc ®o¹t søc lao ®éng cña nh©n d©n lao ®éng trong n­íc vµ thuéc ®Þa, biÕn hä thµnh n« lÖ lµm thuª. Cßn Chñ nghÜa x· héi ®i theo con ®­êng ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng.Trªn con ®­êng ®i tíi s¶n xuÊt lín, Chñ nghÜa t­ b¶n hay Chñ nghÜa x· héi ®Òu cã ph­¬ng h­íng vµ môc ®Ých riªng cña m×nh; nh­ng ®øng vÒ ph­¬ng diÖn ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt mµ nãi th× cã thÓ t×m thÊy ë ®©y nh÷ng b­ãc ®i mang tÝnh quy luËt chung. Chóng ta kh«ng thÓ nµo v­ît qua hay dïng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó xãa bá c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn tù nhiªn cña qu¸ tr×nh ®ã. Lùc l­îng s¶n xuÊt ë tr×nh ®é thÊp th× quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng thÓ cã chÊt l­îng cao. C¸c quan hÖ s¶n xuÊt míi chØ cã thÓ phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ thËt sù v÷ng ch¾c, thËt sù æn ®Þnh khi ®­îc x©y dùng trªn mét c¬ së vËt chÊt- kü thuËt cao , trë thµnh kÕt qu¶ tù nhiªn cña mét tr×nh ®é ph¸t triÓn lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Bëi vËy Cac Mac ®· nãi r»ng : "nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt míi , cao h¬n, kh«ng bao giê xuÊt hiÖn tr­íc khi nh÷ng ®iÒu kiÖn tån t¹i vËt chÊt cña nh÷ng quan hÖ ®ã ch­a chÝn muåi trong lßng b¶n th©n x· héi cò " 1.2 Quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn nªn nã cã thÓ k×m h·m hoÆc thóc ®¶y lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt vµ x· héi, quy ®Þnh ph­¬ng thøc ph©n phèi vµ phÇn cña c¶i Ýt hay nhiÒu mµ ng­êi lao ®éng ®­îc h­ëng. Do ®ã nã ¶nh h­ëng ®Õn th¸i ®é qu¶ng ®¹i quÇn chóng lao ®éng-lùc l­îng s¶n xuÊt c¬ b¶n cña x· héi; nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, ¸p dông thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo s¶n xuÊt , hîp t¸c vµ ph©n phèi lao ®éng. Do vËy, tÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng chØ biÓu hiÖn ë chç quan hÖ s¶n xuÊt cã thÓ më réng haylµ h¹n chÕ ph¹m vi cña sù ph¸t triÓn ®ã mµ cßn t¹o ra nh÷ng kÝch thÝch do xuÊt ph¸t tõ lîi Ých thiÕt th©n cña ng­êi lao ®éng. TÝnh tÝch cùc cña quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng chØ lµ vai trß cña nh÷ng h×nh thøc së h÷u. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ gåm ba mÆt : quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi . ChØ trong chØnh thÓ ®ã , quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy con ng­êi hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. Tuy nhiªn vai trß cña c¸c h×nh thøc së h÷u vÉn lµ quan träng nhÊt. 2. Lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh h×nh thøc së h÷u. M¸c - ¡ngghen kh¼ng ®Þnh: " BÊt cø sù biÕn ®æi nµo vÒ mÆt quan hÖ chiÕm h÷u còng ®Òu lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña viÖc t¹o nªn nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt míi kh«ng cßn phï hîp víi c¸c quan hÖ chiÕm h÷u n÷a". §iÒu ®ã cã nghÜa lµ lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh h×nh thøc së h÷u. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, quan hÖ chiÕm h÷u cò kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a th× tÊt yÕu ph¶i ®­îc thay thÕ b»ng quan hÖ chiÕm h÷u míi. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®· t¹o nªn sù tiÕn hãa cña quan hÖ s¶n xuÊt , mµ trung t©m lµ sù thay ®æi cña c¸c h×nh thøc chiÕm h÷u. Tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ x· héi hãa s¶n xuÊt trong nh÷ng khu vùc kinh tÕ kh¸c nhau dÉn ®Õn tÝnh tÊt yÕu ®a d¹ng cña quan hÖ së h÷u. Sì h÷u sÏ bÞ t­íc bá néi dung kinh tÕ hiÖn thùc vµ chØ mang tÝnh h×nh thøc nÕu nã t¸ch khái tr×nh ®é qu¶n lý vµ ph©n phèi , t¸ch khái tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt . VÊn ®Ò së h÷u kh«ng ph¶i chØ ®­îc xem xÐt ë khÝa c¹nh t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc vÒ ai, mµ quan träng lµ viÖc thùc hiÖn së h÷u trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. T¸ch khái mèi liªn hÖ víi ph©n phèi, qu¶n lý vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt th× së h÷u chØ cßn h×nh thøc ph¸p lý mµ th«i. Khi ®ã, së h÷u kh«ng thÓ ph¸t huy t¸c dông kÝch thÝch lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, kh«ng cã thÓ bÊt cø mét thø ­u viÖt tù th©n nµo hÕt. NÕu nh÷ng quyÕt s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ quan hÖ së h÷u v­ît qu¸ quy ®Þnh tÊt yÕu cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®èi víi së h÷u th× chØ cã thÓ t¸c ®éng ®Õn mét møc ®é nhÊt ®Þnh nµo ®ã, c¶n trë sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, kh«ng thÓ lµm thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ - x· héi. H¬n n÷a, nÕu nh÷ng quyÕt s¸ch ®ã phï hîp th× chØ lµ tiÒn ®Ò t¹o ra sù khëi ®éng chø kh«ng thÓ lµ ph­¬ng thøc vËn hµnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Do vËy, lùc l­îng s¶n xuÊt quy ®Þnh c¸c ph­¬ng thøc së h÷u. Nh÷ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc vÒ x©y dùng h×nh thøc së h÷u lµ hÖ qu¶ tÊt yÕu cña mèi quan hÖ h×nh thøc së h÷u ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Con ng­êi cã vai trß trong viÖc t¸c ®éng ®èi víi lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt nh­ng con ng­êi kh«ng thÓ tù do s¸ng t¹o, ®Þnh h­íng bÊt cø h×nh thøc nµo cña quan hÖ s¶n xuÊt mµ hä muèn v× r»ng c¸i tÊt yÕu cña ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt lu«n bÞ quy ®Þnh bëi tr¹ng th¸i cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Chóng ta ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u lµ do yªu cÇu ph¶i phï hîp víi cÊp ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. 3. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt. C¬ cÊu x· héi ViÖt Nam trong thêi kú nµy lµ c¬ cÊu x· héi qu¸ ®é, ®©y lµ b­íc qu¸ ®é tõ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi tiÒn t­ b¶n sang h×nh th¸i kinh tÕ x· héi x· héi chñ nghÜa .ChÕ ®é së h÷u g¾n liÒn víi mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi vµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. Do ®ã chÕ ®é së h÷u trong thêi kú nµy ë ViÖt Nam kh«ng hoµn toµn lµ chÕ ®é së h÷u cña T­ b¶n chñ nghÜa hay X· héi chñ nghÜa mµ lµ h×nh thøc së h÷u hçn hîp cña c¶ hai h×nh thøc trªn.Cho nªn chÕ ®é së h÷u trong thêi kú qu¸ ®é gåm nhiÒu h×nh th­c së h÷u ®a d¹ng Trong thêi kú nµy, quy luËt kinh tÕ cña Chñ nghÜa x· héi vµ c¬ chÕ t¸c ®éng cña nã ch­a ph¸t huy ®Çy ®ñ hiÖu lùc. Chóng chØ ph¸t huy t¸c ®éng tõng b­íc vµ më réng dÇn ph¹m vi t¸c ®éng cña m×nh trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn c¸c quan hÖ s¶n xuÊt dùa trªn sù lín m¹nh cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Trong ®iÒu kiÖn tõ s¶n xuÊt nhá , ph©n t¸n, qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi th× tÝnh chÊt ®a d¹ng, phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ tÊt yÕu lÞch sö. TÝnh tÊt yÕu nµy kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chóng ta mµ do qu¸ khø ®· ®Ó l¹i mét lùc l­îng s¶n xuÊt qu¸ thÊp kÐm, chËm ch¹p. TÝnh ®a d¹ng, phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ do sù ®a d¹ng cña c¸c h×nh thøc së h÷u. Do vËy, ®Ó ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt ë ViÖt Nam, ®iÒu kiÖn tÊt yÕu lµ ph¶i ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u nh»m ®¶m b¶o cho sù phï hîp sinh ®éng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Mét sù ®a d¹ng nh­ vËy sÏ ®¸p øng ®­îc yeu cÇu cña quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ còng phï hîp víi quy luËt cña sù tiÕn bé x· héi. Trong ®iÒu kiÖn cña nÒn s¶n xuÊt nhá, chóng ta kh«ng thÓ xãa bá nh÷ng h×nh thøc së h÷u kh«ng ph¶i lµ c«ng h÷u bëi nh÷ng h×nh thøc ®ã v¬Ý nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau phï hîp víi tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, khai th¸c triÖt ®Ó vµ gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt. M¸c - ¡ngghen cho r»ng: "Së h÷u t­ nh©n lµ h×nh thøc giao tiÕp cÇn thiÕt ë mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt... H×nh thøc giao tiÕp ®ã kh«ng thÓ bÞ xãa bá vµ lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt trùc tiÕp, chõng nµo ch­a t¹o ®­îc nh÷ng lùc l­îng s¶n xuÊt mµ ®èi víi chóng, së h÷u t­ nh©n trë thµnh xiÒng xÝch hoÆc trë ng¹i.". Theo ¡ng-ghen th× qu¸ tr×nh thñ tiªu chÕ ®é t­ h÷u chØ cã thÓ thùc hiÖn ®­îc khi sù tån t¹i cña chÕ ®é t­ h÷u ®· trë nªn m©u thuÉn gay g¾t víi sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Do vËy c¸c h×nh thøc së h÷u t­ nh©n lµ tÊt yÕu. Chóng ta kh«ng thÓ xãa bá h×nh thøc t­ h÷u khi nã cßn phï hîp víi tr×nh ®é hiÖn t¹i cña lùc l­îng s¶n xuÊt mµ chóng ta cÇn thóc ®Èy cho t×nh tr¹ng t­ h÷u nhá ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é cao h¬n theo ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc X· héi chñ nghÜa ®Ó tù nã ph¸t sinh ra nhu cÇu vµ tiÒn ®Ò xãa bá lý do tån t¹i cña chÝnh nã. Chóng ta kh«ng thÓ dïng ý chÝ t­íc ®o¹t quyÒn tån t¹i cña t­ h÷u nhá khi nã cßn lµ h×nh thøc phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc l­îng s¶n xuÊt . Muèn xãa bá lý do tån t¹i th× kh«ng cã c¸ch nµo kh¸c lµ rót ng¾n qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã. VËy tÊt yÕu ph¶i cã hai h×nh thøc së h÷u lµ : c«ng h÷u vµ t­ h÷u. C¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c lµ h×nh thøc trung gian , qu¸ ®é hay hçn hîp. Víi nhiÒu cÊp ®é së h÷u nh­ vËy sÏ phï hîp h¬n víi lùc l­îng s¶n xuÊt. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u sÏ t¹o ra nh÷ng ®éng lùc tÝch cùc sau: + Cïng víi viÖc chuyÓn sang ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u th× viÖc tù do lùa chän n¬i lµm viÖc sÏ më réng, nh÷ng h¹n chÕ vËn ®éng cña søc lao ®éng còng dÇn mÊt ®i. Mét chç lµm viÖc cô thÓ sÏ ch¼ng cßn b¶o ®¶m cho bÊt cø ai. ViÖc lo¹i ra mét bé phËn cña søc lao ®éng ë c¸c xÝ nghiÖp sÏ n©ng cao n©ng suÊt lao ®éng vµ lo¹i bá nh÷ng c¶n trë tiÕn bé khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn. + Thùc chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ lîi Ých, chóng lµm n¶y sinh lîi Ých vµ nh÷ng kÝch thÝch kh¸c ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ, mµ trùc tiÕp vµ cao nhÊt lµ ng­êi lao ®éng. NÕu lîi Ých cña mçi ng­êi mµ mÊt ®i ®éng lùc th× ®éng lùc cña toµn x· héi còng kh«ng tån t¹i. + §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u lµ ®Ó h×nh thµnh c¬ chÕ thÞ tr­êng. Trªn thÞ tr­êng ®ã, sù rñi ro vÒ së h÷u lµ ®éng c¬ quyÕt ®Þnh ®Ó ng­êi së h÷u t×m c¸ch sö dông cã hiÖu qu¶ ®èi t­îng së h÷u. + C¬ chÕ c¹nh së h÷u lµm n¶y sinh tranh gi÷a c¸c h×nh thøc së h÷u. B. C¬ së thùc tÕ. Thùc tiÔn cho thÊy mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi ë mét sè n­íc x· héi chñ nghÜa tr­íc ®©y, trong ®ã cã n­íc ta, lµ do sù nhËn thøc m¸y mãc, gi¸o ®iÒu vµ sai lÇm vÒ vÊn ®Ò së h÷u. §ã lµ quan niÖm sai lÇm khi cho r»ng trong x· héi X· héi chñ nghÜa th× së h÷u Nhµ n­íc lµ c¬ b¶n, chñ yÕu, cßn c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c chØ lµ kiÓu h×nh thøc së h÷u x· héi chñ nghÜa ch­a chÝn muåi vµ lµ thø yÕu. Nh÷ng quan ®iÓm sai lÇm ®ã ®· dÉn tíi viÖc xãa bá c¸c h×nh thøc së h÷u t­ nh©n, coi th­êng lîi Ých c¸ nh©n. §iÒu nµy g©y tæn th­¬ng cho kû luËt lao ®éng, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña n¨ng suÊt lao ®éng. Nã kh«ng lµm n¶y sinh t©m lý h­íng vµo c¶i t¹o cña c¶i vËt chÊt mµ h­íng vµo viÖc chia phÇn cña c¶i x· héi. Nh÷ng chÝnh s¸ch sai lÇm ®ã ®· lµm cho nÒn s¶n xuÊt n­íc ta ®×nh trÖ, kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng, l¹m ph¸t t¨ng cao (774,7% n¨m 1986), k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Vµ t¹i Liªn X«, sau cuéc thö nghiÖm kh«ng thµnh c«ng cña m« h×nh "ChÝnh s¸ch Céng s¶n thêi chiÕn", Lªnin ®· buéc ph¶i trë vÒ víi "ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi" (NEP) mµ thùc chÊt lµ trë vÒ m« h×nh "chÊn h­ng" kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn. Tõ khi n­íc ta thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi, x©y dùng nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng X· héi chñ nghÜa, cã nghÜa lµ thùc hiÖn ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u th× nÒn kinh tÕ n­íc ta ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn quan träng. §iÒu ®ã chøng tá chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc lµ ®óng ®¾n. §a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u lµ phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îg s¶n xuÊt hiÖn nay. Xu h­íng chung cña thÕ giíi hiÖn nay lµ : + Xu h­íng tù do hãa kinh tÕ vµ d©n chñ hãa (phi tËp trung hãa), kinh tÕ víi nhiÒu s¾c th¸i vµ tr×nh ®é kh¸c nhau nh»m ph¸t huy ®éng lùc cña c¬ chÕ thÞ tr­êng. + Cã sù can thiÖp chñ quan cña Nhµ n­íc vµo sù ph¸t triÓn kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ. Do vËy, ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u, gi¶m bít ®éc quyÒn së h÷u cña Nhµ n­íc lµ phï hîp víi xu thÕ chung cña thêi ®¹i. PhÇn II : Thùc tr¹ng cña mèi quan hÖ gi÷a ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt vµ ®a d¹ng hãa c¸c h×nh thøc së h÷u ë ViÖt Nam . I. Nh×n l¹i nh÷ng sai lÇm vÒ mèi quan hÖ gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ së h÷u tr­íc §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI vµ nguyªn nh©n. Do ch­a nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc l­îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt mµ chóng ta ®· x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt qu¸ cao, qu¸ xa mét c¸ch gi¶ t¹o lµm cho nã t¸ch rêi tr×nh ®é thÊp kÐm cu¶ lùc l­îng s¶n xuÊt. Chóng ta ngay lËp tøc xãa bá chÕ ®é t­ h÷u, thiÕt lËp c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt khi mµ chÕ ®é c«ng h÷u nµy ch­a thÓ phï hîp víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc l­îng s¶n xuÊt, khi mµ nÒn s¶n xuÊt cña n­íc ta lµ s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu lµ tr¸i víi quy luËt. ViÖc quèc h÷u hãa nÒn kinh tÕ ®· lµm cho mçi ®¬n vÞ kinh tÕ trë thµnh mét bé phËn nhÊt ®Þnh cña guång m¸y quèc doanh , kh«ng cã yªu cÇu vµ ®iÒu kiÖn vÒ chñ ®éng kinh doanh , c¹nh tranh lµm cho nÒn kinh tÕ tr× trÖ vµ kÐm n¨ng ®éng. NÒn kinh tÕ c¬ b¶n lµ ®ãng cöa víi bªn ngoµi, quèc doanh kh«ng cã ®èi thñ c¹nh tranh. Trong sù tËp trung cao ®é vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt trong tay Nhµ n­íc sÏ xuÊt hiÖn sù ®éc quyÒn hãa cña bé m¸y Nhµ n­íc ®èi víi mäi nguån sèng. QuyÒn lùc ®èi víi t­ liÖu s¶n xuÊt mang l¹i cho bé m¸y Nhµ n­íc sù ®éc quyÒn ®¹i diÖn cho nh÷ng lîi Ých x· héi, ®ång thêi chÝnh quyÒn còng b¶o ®¶m nh÷ng ®Æc lîi kinh tÕ, tõ ®ã ®Î ra chñ nghÜa quan liªu, bÖnh chñ quan duy ý chÝ, tÖ tham nhòng. Nhµ n­íc hãa qu¸ tr×nh chiÕm h÷u tÊt yÕu dÉn tíi Nhµ n­íc hãa qu¸ tr×nh qu¶n lý, dÉn tíi nÒn kinh tÕ trë thµnh nh÷ng thÓ chÕ mµ quan h._.