Phương pháp tính chỉ số giá tiêu dùng ở Vịêt Nam hiện nay

PhÇn Më §Çu Sù biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ mét trong nh÷ng nh©n tè quan träng t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña nÒn kinh tÕ- x· héi, lµ nh©n tè ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn ®êi sèng d©n c­. V× vËy, ë mäi nÒn kinh tÕ ë mäi quèc gia ng­êi ta ®Òu quan t©m nghiªn cøu vÒ gi¸ vµ sù biÕn ®éng gi¸ c¶. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, s¶n xuÊt hµng hãa nh­ n­íc ta hiÖn nay, tÊt yÕu ph¶i quan t©m ®Õn gi¸ c¶ vµ sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶.V× vËy, viÖc tÝnh chØ sè gi¸ lµ mét viÖc cÇn thiÕt.Trong ®ã cã chØ sè gi¸ tiªu dïng ChØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng, chØ sè gi¸ tiªu dïng cßn lµ c«ng cô ®Ó ®o l­êng tû lÖ l¹m ph¸t, lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng d©n c­… Tuy nhiªn, c«ng viÖc tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tiªu dïng lµ mét c«ng viÖc phøc t¹p bëi biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña hµng lo¹t yÕu tè kh¸c nhau t¸c ®éng ®ång thêi, c«ng viÖc ®ã cµng khã kh¨n h¬n trong mét nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn nh­ ë ViÖt Nam hiÖn nay. V× vËy muèn cã ®­îc nh÷ng nhËn xÐt ®óng ®¾n vµ h÷u Ých vÒ chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ c¸c nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®éng gi¸ tiªu dïng ®Ó ®Ò ra ®­îc ph­¬ng h­íng qu¶n lý hiÖu qu¶ ë c¶ tÇm vÜ m« vµ vi m« th× cÇn ph¶i hiÓu ®­îc râ vÒ chØ sè gi¸ tiªu dïng. §ång thêi ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng cÇn chÝnh x¸c, cô thÓ ®Ó ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ sù biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng. Trong nh÷ng n¨m qua, Tæng côc Thèng kª ®· cã nhiÒu biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ cña sè liÖu thèng kª gi¸, ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ ngµy cµng ®­îc c¶i tiÕn. Trong ®ã chØ sè gi¸ tiªu dïng ®· ®­îc hoµn thiÖn vÒ ph­¬ng ph¸p tÝnh, hµng th¸ng ®­îc c«ng bè trong Ên phÈm “ChØ sè gi¸ c¶ h«m nay” NhËn thøc ®­îc tÇm quan träng cña viÖc tÝnh chØ sè gi¸ nãi chung vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng nãi riªng. Trong thêi gian thùc tËp ë Tæng Côc Thèng Kª, em ®· tËp trung nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay vµ vËn dông tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng cña thµnh phè Hµ Néi, §ång B»ng S«ng Hång vµ c¶ n­íc th¸ng 12/2005 víi tªn ®Ò tµi: “Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë VÞªt Nam hiÖn nay”, nh»m môc ®Ých tr×nh bµy cã hÖ thèng vÒ ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng hiÖn nay, ®Ó hiÓu râ h¬n vÓ chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ vai trß cña chØ sè gi¸ tiªu dïng trong qu¶n lý kinh tÕ. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých trªn, ngoµi phÇn më ®Çu vµ phÇn kÕt luËn, kÕt cÊu cña chuyªn ®Ò bao gåm: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸, chØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng Ch­¬ng II: Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay Ch­¬ng III: VËn dông tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng th¸ng 12/ 2005 cho thµnh phè Hµ Néi, Vïng §ång B»ng S«ng Hång vµ c¶ n­íc. Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸, chØ sè gi¸ vµ chØ sè gi¸ tiªu dïng I. Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ gi¸ 1. Gi¸ vµ chøc n¨ng cña gi¸ 1.1. Kh¸i niÖm gi¸ c¶ Trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt gi¶n ®¬n, gi¸ c¶ chØ ph¶n ¸nh gi¸ trÞ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ ®­îc c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn nh­ A. Smith va D. Ricardo vµ c¸c nhµ kinh tÕ häc cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin ®­a ra kh¸i niÖm: Gi¸ c¶ lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ tù nhiªn tøc gi¸ trÞ hµng ho¸. Khi nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt ph¸t triÓn, ph¹m vi gi¸ c¶ ®­îc më réng, gi¸ c¶ ®­îc thõa nhËn kh«ng chØ ®¬n thuÇn gi¸ trÞ hµng ho¸ mµ nã h×nh thµnh trªn c¬ së tæng hoµ c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ x· héi nh­: cung, cÇu hµng ho¸; tÝch luü vµ tiªu dïng trong ngoµi n­íc. Gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng ®­îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së tho¶ thuËn vÒ lîi Ých gi÷a ng­êi mua vµ ng­êi b¸n, lµ c¬ së trao ®æi hµng ho¸. Do ®ã, gi¸ c¶ võa lµ nguyªn nh©n võa lµ kÕt qu¶ cña nhiÒu mèi quan hÖ kinh tÕ x· héi. 1.2. Chøc n¨ng cña gi¸ Gi¸ c¶ cã chøc n¨ng chñ yÕu sau: + Chøc n¨ng th«ng tin: Gi¸ c¶ ph¶n ¸nh t×nh h×nh cung cÇu, cã thÓ nhËn biÕt ®­îc sù khan hiÕm t­¬ng ®èi cña hµng ho¸ qua sù biÕn ®æi cña gi¸. V× vËy, tin tøc vÒ gi¸ c¶ cã thÓ h­íng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã liªn quan ®Þnh ra nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Trong lÜnh vùc ph©n phèi, l­u th«ng vµ tiªu dïng, sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ còng cung cÊp nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt ®Ó c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã ®­îc nh÷ng quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. + Chøc n¨ng ph©n bæ c¸c nguån lùc: Sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cã thÓ dÉn ®Õn sù biÕn ®éng vÒ l­u chuyÓn tµi nguyªn. Khi gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn th× ng­êi sµn xuÊt nãi chung cã thÓ t¨ng s¶n xuÊt mÆt hnµg Êy, vµ sÏ thu hót tµi nguyªn x· héi tËp trung vµo ®ã, nh­ng khi gi¸ t¨ng l¹i cã thÓ lµm ng­êi tiªu dïng gi¶m tiªu thô lo¹i hµng ho¸ ®ã. Khi gi¸ gi¶m ng­êi s¶n xuÊt nãi chung cã thÓ gi¶m lo¹i hµng Êy, vµ do ®ã, mét phÇn tµi nguyªn cã thÓ kh«ng l­u chuyÓn vµo ngµnh Êy, nhu cÇu tiªu dïng lo¹i hµng ®ã l¹i t¨ng thªm. ChÝnh th«ng qua qu¸ tr×nh nµy mµ gi¸ c¶ ®iÒu tiÕt qui m« s¶n xuÊt cña xÝ nghiÖp, sù bè trÝ tµi nguyªn gi÷a c¸c ngµnh vµ c©n ®èi gi÷a tæng cung vµ tæng cÇu x· héi. + Chøc n¨ng thóc ®Èy tiÕn bé kü thuËt: Gi¶m lao ®éng x· héi trung b×nh cÇn thiÕt + Chøc n¨ng ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i thu nhËp quèc d©n vµ c¸ nh©n + Chøc n¨ng thùc hiÖn l­u th«ng hµng ho¸: Gi¸ c¶ lªn xuèng lµ mét bµn tay v« h×nh ®iÒu tiÕt lîi Ých cña mäi ng­êi, chØ huy hµnh ®éng cña ng­êi s¶n xuÊt, ®iÒu tiÕt hµnh vi cña ng­êi tiªu dïng. Nh­ vËy, gi¸ c¶ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ quan träng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nãi ®Õn thÞ tr­êng, c¬ chÕ thÞ tr­êng tÊt yÕu ph¶i nãi ®Õn gi¸ c¶. 2. C¸c lo¹i gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay Gi¸ c¶ lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn viÖc ph©n phèi l¹i tæng s¶n phÈm trong n­íc gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c tÇng líp d©n c­, ®iÒu tiÕt kÝch thÝch s¶n xuÊt ph¸t triÓn.§Ó thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch gi¸ c¶ ®óng ®¾n nh»m ph¸t huy t¸c dông cña gi¸ ®èi víi viÖc thóc ®Èy s¶n xuÊt, æn ®Þnh ®êi sèng nh©n d©n, trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, hÖ thèng gi¸ c¶ bao gåm nhiÒu lo¹i gi¸ kh¸c nhau, cã liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau h×nh thµnh nªn hÖ thèng gi¸ c¶ thèng nhÊt.C¨n cø vµo tÝnh chÊt kinh tÕ vµ yªu cÇu qu¶n lÝ, hiÖn nay gi¸ c¶ ®­îc chia lµm c¸c lo¹i sau: Gi¸ tiªu dïng, Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ngõ¬i s¶n xuÊt, Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt, Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸, Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu hµng ho¸, Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ. a. Gi¸ tiªu dïng (gi¸ tiªu dïng cuèi cïng) Gi¸ tiªu dïng lµ gi¸ mµ ng­êi tiªu dïng mua hµng ho¸ vµ chi tr¶ c¸c dÞch vô phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng hµng ngµy, ®­îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng vµ dÞch vô phôc vô sinh ho¹t, ®êi sèng d©n c­, kh«ng bao gåm gi¸ hµng ho¸ cho s¶n xuÊt vµ c¸c c«ng viÖc cã tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh. b. Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt (gi¸ s¶n xuÊt) Gi¸ s¶n xuÊt lµ gi¸ mµ ng­êi s¶n xuÊt trùc tiÕp b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng. Gi¸ s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt chia lµm hai lo¹i: Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m, thuû s¶n, Gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp. c. Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt (gi¸ sö dông trung gian) Gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt lµ gi¸ cña tæ chøc kinh doanh vËt t­ b¸n trùc tiÕp cho ng­êi s¶n xuÊt ®Ó s¶n xuÊt, chÕ biÕn ra s¶n phÈm. Theo quy ®Þnh cña Tæng côc Thèng kª, gi¸ c¶ nµy kh«ng bao gåm chi phÝ vËn chuyÓn vµ chi phÝ kh¸c. d. Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ Gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ lµ gi¸ c­íc mµ ng­êi thuª vËn chuyÓn hµng ho¸ tr¶ cho c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸. Nã ®­îc x¸c ®Þnh th«ng qua sù tho¶ thuËn miÖng hoÆc tho¶ thuËn d­íi h×nh thøc hîp ®ång vËn chuyÓn hµng ho¸ gi÷a c¸c ®¬n vÞ vËn t¶i hµng ho¸ vµ chñ hµng ho¸. e. Gi¸ xuÊt, nhËp khÈu Gi¸ xuÊt khÈu lµ gi¸ ViÖt Nam trùc tiÕp b¸n hµng ho¸ cho c¸c tæ chøc n­íc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ ®­îc tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ FOB) khi kh«ng muèn tÝnh ®Õn xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm...vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn t¹i biªn giíi n­íc nhËp (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh c¶ xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... Gi¸ nhËp khÈu lµ gi¸ n­íc ta mua hµng ho¸ trùc tiÕp cña n­íc ngoµi, tÝnh b»ng ngo¹i tÖ vµ tÝnh theo ®iÒu kiÖn giao hµng t¹i biªn giíi ViÖt Nam (gi¸ CIF) nÕu muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... vµ theo ®iÒu kiÖn biªn giíi n­íc xuÊt (gi¸ FOB) nÕu kh«ng muèn tÝnh ®Õn nhËp khÈu dÞch vô vËn t¶i, b¶o hiÓm... f. Gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ Vµng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ c¶ cña hµng ®Æc biÖt nµy thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña nã t¹i thêi ®iÓm ®ang xÐt, lµ gi¸ trÞ cña lao ®éng kÕt tinh trong hµng ho¸ nµy. Trªn thÞ tr­êng, gi¸ vµng lµ gi¸ mµ tæ chøc t­ nh©n hay nhµ n­íc b¸n ra t¹i mét thêi ®iÓm nhÊt ®Þnh. Gi¸ ngo¹i tÖ còng ®­îc coi lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt vµ cã gi¸ c¶ riªng. Gi¸ ngo¹i tÖ trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ lµ gi¸ b¸n ngo¹i tÖ cña c¸c tæ chøc t­ nh©n vµ Nhµ n­íc. ViÖc ph©n chia gi¸ c¶ lµm 6 lo¹i nh­ trªn lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ rÊt khoa häc, gióp cho c«ng t¸c thu thËp gi¸ c¶ ë n­íc ta hiÖn nay dÔ dµng , cã hÖ thèng, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c thèng kª gi¸ c¶ vµ qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc vÒ gi¸ c¶. II. ChØ sè gi¸ 1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ vµ hÖ thèng chØ sè gi¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay 1.1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ c¶ ChØ sè gi¸ c¶ lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi (®­îc tÝnh b»ng lÇn hoÆc %), lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ qua c¸c kho¶ng thêi gian kh¸c nhau (th¸ng, quý, n¨m) hoÆc qua c¸c vïng kh«ng gian kh¸c nhau (vïng, ®Þa ph­¬ng, quèc gia, khu vùc...). 1.2. HÖ thèng chØ sè gi¸ hiÖn nay HÖ thèng chØ sè gi¸ ë ViÖt Nam bao gåm 6 lo¹i: + ChØ sè gi¸ tiªu dïng, + ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt, + ChØ sè gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt, + ChØ sè gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸, + ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸, + ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ. * ChØ sè gi¸ tiªu dïng: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ tiªu dïng hµng ho¸ , dÞch vô phôc vô cho sinh ho¹t ®êi sèng c¸ nh©n vµ gia ®×nh. ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®­îc tÝnh tõ gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ gi¸ dÞch vô phôc vô cho nhu cÇu d©n c­ cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. * ChØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt: bao gåm chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp vµ thuû s¶n vµ chØ sè gi¸ b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng c«ng nghiÖp. ChØ sè b¸n s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n ra c¸c s¶n phÈm cña ng­êi s¶n xuÊt hµng n«ng, l©m nghiÖp, thuû s¶n vµ hµng c«ng nghiÖp. * ChØ sè gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ b¸n vËt t­ cho s¶n xuÊt. * ChØ sè gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c­íc vËn t¶i hµng ho¸ (chØ sè nµy ®· bao gåm trong chØ sè gi¸ tiªu dïng). * ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ chØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸: ChØ sè gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸: lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ xuÊt khÈu hµng ho¸. ChØ sè gi¸ nhËp khÈu hµng hãa lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ nhËp khÈu hµng ho¸. * ChØ sè gi¸ vµng vµ ngo¹i tÖ: ChØ sè gi¸ vµng lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ vµng. Gi¸ vµng thèng nhÊt trong c¶ n­íc lµ gi¸ b¸n ra cña vµng 99,99%. ChØ sè gi¸ ngo¹i tÖ lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi, ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ ngo¹i tÖ. Gi¸ ®« la Mü lµ gi¸ ®¹i diÖn ®­îc thu thËp ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ ngo¹i tÖ. Mçi lo¹i chØ sè gi¸ ®Òu cã môc ®Ých vµ ý nghÜa riªng nh­ng chóng ®Òu lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó ph©n tÝch sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô. 2. ý nghÜa cña chØ sè gi¸ ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu quan träng trong nÒn kinh tÕ, nã cã ý nghÜa trong viÖc ho¹ch ®Þch chÝnh s¸ch còng nh­ ®Þnh h­íng kinh doanh cña doanh nghiÖp.Hay nãi c¸ch kh¸c, chØ sè gi¸ cã ý nghÜa quan träng c¶ trong lÜnh vùc vi m« va vÜ m«. 2.1. Trong lÜnh vùc vi m« ChØ sè gi¸ lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ng­êi tiªu dïng. §èi víi c¸c doanh nghiÖp, môc tiªu hµng ®Çu lµ lîi nhuËn nªn bÊt cø doanh nghiÖp nµo khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh, hä ®Òu c©n nh¾c lùa chän mÆt hµng kinh doanh, h¹ch to¸n chi phÝ, tÝnh to¸n hiÖu qu¶. ChØ sè gi¸ lµ mét chØ tiªu quan träng gióp doanh nghiÖp cã mét c¸i nh×n tæng quan h¬n, thùc tÕ h¬n vÒ lîi nhuËn thu ®­îc khi tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh mÆt hµng hiÖn t¹i, tõ ®ã cã chiÕn l­îc kinh doanh míi nh»m ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao h¬n. ChØ sè gi¸ gióp c¸c doanh nghiÖp n¾m b¾t xu h­íng tiªu thô s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng, lµ c¬ së ®Ó lùa chän mÆt hµng kinh doanh phï hîp. MÆt kh¸c, chØ sè gi¸ cho biÕt tèc ®é t¨ng gi¶m gi¸ c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô, kÕt hîp víi quan hÖ cung cÇu trªn thÞ tr­êng ®Ó chän cho m×nh mÆt hµng kinh doanh phï hîp nh»m ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ tèi ®a. ChØ sè gi¸ gióp c¸c doanh nghiÖp ®Þnh gi¸ b¸n s¶n phÈm cña m×nh trªn thÞ tr­êng vµ cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh gi¸ phï hîp. ChØ sè gi¸ gióp c¸c chñ ®Çu t­ xem xÐt d­ ¸n cña m×nh cã ®¹t hiÖu qu¶ mong muèn hay kh«ng, cã æn ®Þnh hay kh«ng. §èi víi ng­êi tiªu dïng, th«ng qua chØ sè gi¸ gióp hä cã sù lùa chän tè nhÊt nªn tiªu thô mÆt hµng nµo gi÷a c¸c mÆt hµng thay thÕ nhau, còng qua tØ lÖ l¹m ph¸t gióp hä cã quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n khi lùa chän gi÷a ®Çu t­ vµ tiÕt kiÖm. 2.2. Trong lÜnh vùc vÜ m« §èi víi tÇm qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc , chØ sè gi¸ lµ mét c¨n cø quan träng trong viÖc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch cña Nhµ N­íc. ChØ sè gi¸ lµ c«ng cô ph¶n ¸nh ®Çy ®ñ thùc tr¹ng cña nÒn kinh tÕ, khi nh×n vµo sù biÕn ®éng gi¸ c¶, møc l¹m ph¸t cao hay thÊp th× cã thÓ thÊy ®­îc møc ®é æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ ®ã. ChØ sè gi¸ ®­îc dïng ®Ó lo¹i trõ yÕu tè biÕn ®éng vÒ gi¸ trong c¸c chØ tiªu liªn quan ®Õn gi¸ trÞ : søc mua cña ®ång tiÒn, thu nhËp, chi tiªu...nh»m ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n sù biÕn ®éng vÒ l­îng cña c¸c chØ tiªu kinh tÕ. ChØ sè gi¸ lµ mät trong nh÷ng c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ, ®Æc biÖt lµ kÕ ho¹ch thu chi ng©n s¸ch, tµi chÝnh, æn ®Þnh gi¸ c¶. ChØ sè gi¸ ®­îc dïng ®Ó b¶o toµn vµ ph¸t triÓn vèn còng nh­ c¸c chØ tiªu tµi chÝnh kh¸c, th«ng qua ®ã cã thÓ n¾m b¾t ®­îc thùc chÊt gi¸ trÞ ®ång vèn, gãp phÇn ph©n tÝch hiÖu qu¶ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. ChØ sè gi¸ ®­îc dïng lµm c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ møc sèng cña c¸c tÇng líp d©n c­, x¸c ®Þnh møc tiÒn l­¬ng tèi thiÓu. ChØ sè gi¸ cßn lµ mét trong nh÷ng nh©n tè t¸c ®«ng lín ®Õn ®Çu t­ trong n­íc còng nh­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam ChØ sè gi¸ kh«ng nh÷ng lµ chØ tiªu quan träng ph¶n ¸nh thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ mµ cßn lµ chØ tiªu cung cÊp c¸c th«ng tin dù b¸o sím vÒ xu thÕ t¨ng tr­ëng nÒn kinh tÕ ng¾n h¹n. C¸c chØ sè gi¸ cã thÓ ®­îc tÝnh to¸n kÕt hîp l¹i dïng lµm chØ tiªu b¸o sím khi x©y dùng chØ tiªu tæng hîp vÒ sau. TÇm quan träng cña chØ sè gi¸ ®· kh¼ng ®Þnh viÖc tÝnh to¸n vµ c«ng bè chØ sè gi¸ lµ rÊt cÇn thiÕt vµ quan träng. C«ng viÖc nµy cÇn ®­îc tiÕn hµnh chÝnh x¸c. th­êng xuyªn vµ liªn tôc. 3. C¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ Ngay tõ thÕ kØ XVI, ng­êi ta ®· dïng ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè ®Ó ph©n tÝch biÕn ®éng gi¸ c¶. Tuy nhiªn, ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ kh«ng hoµn chØnh ngay tõ ®Çu mµ nã ®­îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn dÇn, ph­¬ng ph¸p sau h×nh thµnh trªn c¬ së kÕ tôc, kh¾c phôc nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p tr­íc Tr­íc khi ®­a ra ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸, ta ph¶i ph©n lo¹i chóng. Cã 2 c¸ch ph©n lo¹i chØ sè gi¸: - Theo ph¹m vi tÝnh to¸n, chØ sè gi¸ ®­îc ph©n thµnh: chØ sè gi¸ c¸ thÓ vµ chØ sè gi¸ tæng hîp. - Theo ®èi t­îng chØ sè ph¶n ¸nh, chØ sè gi¸ ®­îc ph©n thµnh: chØ sè ph¸t triÓn, chØ sè kh«ng gian vµ chØ sè kÕ ho¹ch vÒ gi¸ c¶. 3.1. ChØ sè gi¸ ph¸t triÓn ChØ sè gi¸ ph¸t triÓn ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng hay nhãm mÆt hµng qua thêi gian( qua th¸ng, qua quý hoÆc qua n¨m) 3.1.1. ChØ sè gi¸ c¸ thÓ ChØ sè gi¸ c¸ thÓ lµ chØ sè ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng vÒ gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng hoÆc dÞch vô cô thÓ trªn thÞ tr­êng kú nghiªn cøu so víi kú gèc. C«ng thøc tÝnh: ip = (1) Trong ®ã: + ip lµ chØ sè gi¸ c¸ thÓ + p1 lµ gi¸ c¶ kú nghiªn cøu + p0 lµ gi¸ c¶ kú gèc + ip > 1 cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ nµo ®ã kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ng­îc l¹i víi ip < 1. VÝ dô: Ip = 1.2 lÇn hay 120%, cã nghÜa lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ A kú nghiªn cøu so víi kú gèc t¨ng 20%. 3.1.2. ChØ sè gi¸ tæng hîp ChØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc sù biÕn ®éng gi¸ c¶ cña toµn bé hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng. V× vËy, ta ph¶i tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp hµng ho¸. Kh¸i niÖm: ChØ sè gi¸ tæng hîp lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn trªn thÞ tr­êng kú nghiªn cøu so víi kú gèc Ký hiÖu: Ip. +Ip > 1 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng so víi kú gèc vµ ng­îc l¹i víi Ip < 1. VÝ dô: Ip = 1.5 nãi lªn gi¸ c¶ chung kú nghiªn cøu t¨ng 50% so víi kú gèc. §Ó tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp th× ta kh«ng thÓ céng gi¸ cña c¸c mÆt hµng ë kú nghiªn cøu råi ®em so s¸nh víi kú gèc hoÆc còng kh«ng thÓ tÝnh b»ng c¸ch lÊy trung b×nh céng gi¶n ®¬n cña c¸c chØ sè ®¬n vÒ gi¸ v× hai c¸ch ®ã ®Òu kh«ng tÝnh ®Õn l­îng hµng ho¸ tiªu thô kh¸c nhau cña c¸c mÆt hµng; mµ l­îng hµng ho¸ tiªu thô kh¸c nhau th× ¶nh h­ëng ®Õn sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ lµ kh¸c nhau. V× vËy, ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tæng hîp ta dùa vµo quan hÖ sau: D= p * q Trong ®ã: + D: lµ doanh sè + p: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ + q: lµ l­îng hµng ho¸. Qua ®ã ta thÊy c¶ hai nh©n tè p vµ q ®Òu biÕn ®éng. Do ®ã cã thÓ nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nh©n tè gi¸ th× ph¶i cè ®Þnh nh©n tè l­îng hµng ho¸ tiªu thô ë mét kú nhÊt ®Þnh vµ nã ®­îc gäi lµ quyÒn sè cña chØ sè tæng hîp gi¸ c¶. Tuú theo viÖc lùa chän thêi kú quyÒn sè lµ kú nghiªn cøu hay kú gèc mµ chóng ta cã c¸c chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ sau: a. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Laspeyres N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc Laspeyres ®­a ra c«ng thøc: IpL = (2) Trong ®ã: + p1 : gi¸ c¶ kú nghiªn cøu + p0: gi¸ c¶ kú gèc + q0 :  l­îng tiªu thô kú gèc + S p1q0: lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh theo l­îng kú gèc + Sp0q0 : Tæng doanh thu kú gèc ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh h­ëng cña gi¸ c¶ tíi doanh thu víi quyÒn sè lµ l­îng hµng hãa tiªu thô kú gèc. NÕu ta lÊy tö sè trõ ®i mÉu sè cña c«ng thøc (2) th× ta sÏ cã l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu tÝnh theo l­îng hµng ho¸ kú gèc.: Nh­ ta ®· biÕt: ip = p = ipp0 (2) Û = Sip.do (3) víi do = = (4) víi Do = Trong ®ã: d0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh lÇn. D0: lµ tû träng (hay kÕt cÊu) doanh thu kú gèc, ®¬n vÞ tÝnh %. Nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ lÊy quyÒn sè lµ l­îng kú gèc nªn ch­a ph¶n ¸nh s¸t thùc tÕ vÒ l­îng tiªu thô tõng mÆt hµng ®¹i diÖn còng nh­ kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ n¨m nghiªn cøu, mµ hµng n¨m th× l­îng tiªu dïng tõng mÆt hµng còng nh­ kÕt cÊu tiªu dïng cña chóng cã sù thay ®æi vµ sù thay ®æi nµy cã liªn quan ®Õn gi¸ c¶, ch¼ng h¹n: khi gi¸ t¨ng th× søc mua gi¶m (hay l­îng hµng ho¸ tiªu thô gi¶m) vµ ng­îc l¹i khi gi¸ gi¶m th× søc mua t¨ng (hay l­îng hµng ho¸ tiªu thô t¨ng)... MÆt kh¸c, nÕu ta lÊy tö trõ mÉu sè ta sÏ ®­îc l­îng t¨ng (hoÆc gi¶m) tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc tÝnh theo l­îng kú gèc chø kh«ng tÝnh theo l­îng kú nghiªn cøu nªn kh«ng ph¶n ¸nh chÝnh x¸c l­îng t¨ng gi¶m thùc tÕ cña doanh thu ®ã. b. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Paasche N¨m 1871, nhµ kinh tÕ häc ng­êi §øc Paasche ®­a ra c«ng thøc IpP = (5) Trong ®ã: + S p1q1: lµ tæng doanh thu kú nghiªn cøu. + Sp0q1: Tæng doanh thu kú gèc tÝnh theo l­îng kú nghiªn cøu. ChØ sè nµy nãi lªn ¶nh h­ëng cña gi¸ c¶ víi quyÒn sè lµ l­îng hµng ho¸ tiªu thô kú nghiªn cøu. Víi po = (5) Û = (6) Víi do = = (7) Víi Do = Trong ®ã: d0: lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng lÇn. Do: lµ tû träng ( kÕt cÊu) doanh thu kú nghiªn cøu tÝnh b»ng %. ChØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche theo t­ duy l«gÝc kh¸c nhau: chØ sè Laspeyres so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo l­îng tiªu thô kú gèc cßn chØ sè Paasche so s¸nh gi¸ c¶ hai kú kh¸c nhau theo l­îng tiªu thô kú nghiªn cøu.Tr­íc ®©y, ta hay dïng c«ng thøc Laspeyres v× nã kh«ng ®ßi hái ph¶i tÝnh ngay Sp1.q1 vµ th­êng s½n cã khèi l­îng kú gèc. Nh­ng giê ®©y, khi m¸y tÝnh ®· hoµn thiÖn, ng­êi ta hay dïng c«ng thøc Paasche, nã cã tÝnh hiÖn thùc h¬n v× khi sö dông quyÒn sè lµ l­îng kú nghiªn cøu th× hÖ thèng quyÒn sè th­êng xuyªn ph¶i thu thËp, tÝnh to¸n nªn s¸t víi thùc tÕ h¬n, ph¶n ¸nh ®óng kÕt cÊu hµng ho¸ tiªu dïng thùc tÕ cña d©n c­ h¬n. Khi ta lÊy tö trõ ®i mÉu th× sÏ ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ l­îng t¨ng hoÆc gi¶m tuyÖt ®èi cña doanh thu kú nghiªn cøu so víi kú gèc. Tuy nhiªn, viÖc tÝnh theo c«ng thøc nµy trong thùc tÕ l¹i gÆp khã kh¨n ®ã lµ trong ph¹m vi nghiªn cøu réng ( tØnh, thµnh phè, c¶ n­íc) viÖc tÝnh chØ sè gi¸ trong thêi gian ng¾n khã ®¶m b¶o tÝnh kÞp thêi trong c«ng t¸c nghiªn cøu biÕn ®éng gi¸ c¶ vµ ®ßi hái khèi lîng c«ng viÖc t¨ng lªn v× ph¶i thu thËp gi¸ c¶ th­êng xuyªn do ®ã tèn thêi gian, c«ng søc vµ chi phÝ h¬n. c. ChØ sè gi¸ tæng hîp cña Fisher Mét h¹n chÕ cña hai c«ng thøc trªn mµ Fisher ph¸t hiÖn lµ nã kh«ng cã tÝnh nghÞch ®¶o vµ tÝnh liªn hoµn. §Ó kh¾c phôc nhîc ®iÓm nµy, Fisher ®Ò nghÞ dïng c«ng thøc: IPF = (8) ChØ sè nµy lµ trung b×nh nh©n cña hai chØ sè Laspeyres vµ chØ sè Paasche. Nã ®­îc sö dông khi hai chØ sè: Laspayres vµ Paasche cã sù chªnh lÖch qu¸ lín nh­ chØ sè Laspayres lín h¬n 1 cßn chØ sè Passche nhá h¬n 1 hoÆc ng­îc l¹i. Tuy nhiªn, ®iÓm h¹n chÕ cña c«ng thøc nµy lµ chØ quan t©m ®Õn nh÷ng tiªu chuÈn to¸n häc mµ quªn ®i néi dung kinh tÕ vµ nã còng m¾c ph¶i h¹n chÕ nh­ c«ng thøc (5) ®ã lµ gÆp ph¶i khã kh¨n trong kh©u tÝnh to¸n hÖ thèng quyÒn sè kú b¸o c¸o ë ph¹m vi réng. H¬n n÷a, chØ sè nµy còng kh«ng cã ý nghÜa kinh tÕ nªn Ýt ®îc sö dông. HiÖn nay, hai c«ng thøc tÝnh chØ sè gi¸ cña: Laspeyres vµ Paasche vÉn ®­îc c¸c níc trªn thÕ giíi sö dông phæ biÕn h¬n. 3.2. ChØ sè gi¸ kh«ng gian ChØ sè gi¸ kh«ng gian c¶ ph¶n ¸nh biÕn ®éng gi¸ c¶ cña tõng lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô hoÆc nhãm hµng ho¸ vµ dÞch vô gi÷a c¸c khu vùc ®Þa lÝ kh¸c nhau. Còng nh­ chØ sè gi¸ ph¸t triÓn, chØ sè gi¸ kh«ng gian còng bao gåm chØ sè gi¸ ®¬n vµ chØ sè gi¸ tæng hîp. 3.2.1. ChØ gi¸ c¸ thÓ Kh¸i niÖm: ChØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng gian lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù kh¸c nhau vÒ gi¸ c¶ cña mét mÆt hµng ë hai lo¹i thÞ tr­êng kh¸c nhau. C«ng thøc tÝnh: ip(A/B) = (9) Trong ®ã: ip(A/B: lµ chØ sè gi¸ cña mét hµng ho¸ nµo ®ã cña thÞ tr­êng A so víi thÞ tr­êng B, PA: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã cña thÞ tr­êng A, PB: lµ gi¸ c¶ hµng ho¸ ®ã cña thÞ tr­êng B. iP(A/B) > 1 cã nghÜa gi¸ c¶ mÆt hµng nµy ë thÞ tr­êng A lín h¬n gi¸ c¶ cña nã ë thÞ tr­êng B vµ ng­îc l¹i víi iP(A/B) < 1; víi iP(A/B) = 1 tøc gi¸ c¶ cña hai thÞ tr­êng b»ng nhau. iP(A/B) = = 1.3 cã nghÜa gi¸ c¶ thÞ tr­êng A cao h¬n thÞ tr­êng B: 0.3 lÇn hay 30%. Còng nh­ chØ sè gi¸ ph¸t triÓn, chØ sè gi¸ c¸ thÓ kh«ng gian kh«ng thÓ ®o ®­îc biÕn ®éng gi¸ cña mét nhãm mÆt hµng mµ ph¶i dïng chØ sè gi¸ tæng hîp kh«ng gian ®Ó x¸c ®Þnh. 3.2.2. ChØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ Kh¸i niÖm: chØ sè tæng hîp vÒ gi¸ c¶ lµ chØ tiªu t­¬ng ®èi ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng chung vÒ gi¸ c¸c mÆt hµng, dÞch vô cña hai thÞ tr­êng. C«ng thøc tÝnh tæng qu¸t: Ip( A/B ) = (10) Trong ®ã: Ip( A/B ): lµ chØ sè gi¸ tæng hîp, PA: lµ gi¸ c¶ tõng lo¹i hµng ho¸ cña thÞ tr­êng A, PB: lµ gi¸ c¶ tõng lo¹i hµng ho¸ cña thÞ tr­êng B, Q: lµ l­îng hµng ho¸ tiªu thô tõng lo¹i hµng ho¸ cña hai thÞ tr­êng A vµ B. Víi Ip( A/B ) > 1: nãi lªn gi¸ c¶ chung cña thÞ tr­êng A lín h¬n thÞ tr­êng B vµ ng­îc l¹i vµ víi Ip( A/B ) = 1 th× gi¸ c¶ cña hai thÞ tr­êng lµ b»ng nhau.Vµ nÕu lÊy tö trõ ®i mÉu sè ta sÏ cã sè tiÒn mµ thÞ tr­êng A lîi h¬n (nÕu lµ sè d­¬ng) hoÆc thiÖt h¬n (nÕu lµ sè ©m) so víi thÞ tr­êng B. VÝ dô: Ip(A/B) = 1,1 lÇn hay 110%: KÕt qu¶ nµy nãi lªn r»ng gi¸ c¶ chung cña thÞ tr­êng A cao h¬n gi¸ c¶ chung cña thÞ tr­êng B 0,1 lÇn hay 10%. III. ChØ sè gi¸ tiªu dïng 1. Kh¸i niÖm chØ sè gi¸ tiªu dïng ChØ sè gi¸ tiªu dïng: lµ chØ tiªu thèng kª, biÓu hiÖn b»ng sè t­¬ng ®èi (lÇn hay %), ph¶n ¸nh xu h­íng vµ møc ®é biÕn ®éng chung cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng phôc vô ®êi sèng d©n c­ trong mét thêi gian vµ kh«ng gian nhÊt ®Þnh. CPI ®­îc tÝnh theo ®Þnh kú hµng th¸ng vµ c¶ n¨m, tÝnh chung cho c¶ n­íc vµ cho tõng khu vùc, tõng ®Þa ph­¬ng; tÝnh cho tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô phôc vô ®êi sèng cña d©n c­, tÝnh cho tõng nhãm hµng vµ ngµnh hµng. Gi¸ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng gäi t¾t lµ gi¸ tiªu dïng, gÝa tiªu dïng ®­îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng vµ gi¸ dÞch vô phôc vô sinh ho¹t ®êi sèng d©n c­ cña tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia b¸n lÎ hµng ho¸ vµ s¶n xuÊt, kinh doanh dÞch vô phôc vô ®êi sèng d©n c­ trªn thÞ tr­êng. Gi¸ nµy bao gåm thuÕ VAT. Gi¸ tiªu dïng ®­îc thèng kª trªn c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô tiªu dïng ®¹i diÖn. Côc Thèng kª tØnh, thµnh phè c¨n cø vµo t×nh h×nh tiªu dïng vµ thÞ hiÕu tiªu dïng cña ®Þa ph­¬ng m×nh, ®èi chiÕu víi danh môc mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn, chän c¸c mÆt hµng cã quy c¸ch, phÈm chÊt lµm danh môc hµng ho¸, dÞch vô ®¹i diÖn cho ®Þa ph­¬ng m×nh. 2. ý nghÜa cña chØ sè gi¸ tiªu dïng ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ mét trong nh÷ng chØ sè gi¸ quan träng trong hÖ thèng chØ sè gi¸ cña n­íc ta. Nã lµ chØ tiªu chÊt l­îng ®­îc nhiÒu cÊp, nhiÒu ngµnh quan t©m. §Ó ®o l­êng tØ lÖ l¹m ph¸t, mçi mét quèc gia trong tõng giai ®o¹n sö dông c¸c chØ sè gi¸ kh¸c nhau. HiÖn nay, chØ sè gi¸ tiªu dïng ®­îc nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi sö dông lµm th­íc ®o tØ lÖ l¹m ph¸t cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, trong ®ã cã n­íc ta. ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ c¬ së ®Ó ChÝnh phñ ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch l­¬ng cho c«ng nh©n viªn chøc: ®Ó x¸c ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu, ChÝnh phñ ta c¨n cø vµo l­îng hµng ho¸ mµ ng­êi c«ng nh©n cÇn mua ®Ó ®¶m b¶o nhu cÇu tèi thiÓu cho cuéc sèng cña hä. Khi gi¸ tiªu dïng t¨ng lªn, ChÝnh phñ ph¶i t¨ng møc l­¬ng cho phï hîp. ViÖc x¸c ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu trë lªn khã kh¨n khi gi¸ tiªu dïng kh«ng æn ®Þnh. ChØ sè gi¸ tiªu dïng lµ c«ng cô gi¸n tiÕp ph¶n ¸nh t×nh h×nh s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng. Khi gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng gi¶m, kh¶ n¨ng thanh to¸n , chi tr¶ cho hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng t¨ng lªn, ng­êi tiªu dïng sÏ mua s¾m nhiÒu h¬n, dÉn ®Õn cÇu vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng t¨ng lªn, cÇu t¨ng l¹i ®Èy gi¸ t¨ng lªn, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Qu¸ tr×nh sÏ diÔn ra ng­îc l¹i khi gi¸ tiªu dïng t¨ng lªn. ChØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh møc sèng d©n c­: Trong cuéc sèng,con ng­êi cã hai nhu cÇu c¬ b¶n ®ã lµ nhu cÇu vÒ vËt chÊt vµ nhu cÇu vÒ tinh thÇn. Nhu cÇu vÒ tinh thÇn chØ ®­îc tho¶ m·n khi nhu cÇu vÒ vËt chÊt ®· ®­îc tho¶ m·n. Khi møc sèng d©n c­ t¨ng lªn, hä sÏ quan t©m h¬n ®Õn c¸c dÞch vô du lÞch, vui ch¬i gi¶i trÝ, v¨n ho¸, thÓ dôc thÓ thao... ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu tinh thÇn cña m×nh, thóc ®Èy cÇu vÒ c¸c lo¹i dÞch vô nµy t¨ng lªn lµm cho gi¸ c¶ cña chóng t¨ng lªn. ChØ sè gi¸ tiªu dïng còng lµ mét trong nh÷ng chØ tiªu mµ c¨n cø vµo ®ã Nhµ n­íc ®É ra c¸c chÝnh s¸ch t¸c ®éng ®Õn lîi Ých cña c¸c tÇng líp d©n c­, rót ng¾n kho¶ng c¸ch giµu nghÌo. VÝ dô, ®Ó n©ng cao møc sèng cña tÇng líp n«ng d©n, ChÝnh phñ t×m mäi c¸ch n©ng gi¸ s¶n phÈm n«ng nghiÖp lªn, gi¸ n«ng s¶n t¨ng lµm t¨ng thu nhËp cho hä vµ møc sèng cña hä ®­îc c¶i thiÖn. Nh­ vËy, chØ sè gi¸ tiªu dïng kh«ng nh÷ng chØ liªn quan ®Õn lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh vµ tiªu dïng mµ nã cßn liªn quan ®Õn lÜnh vùc tµi chÝnh, tiÒn tÖ cña mét quèc gia. ViÖc tÝnh vµ tÝnh to¸n mét c¸ch chÝnh x¸c chØ sè gi¸ tiªu dïng rÊt cÇn thiÕt, gióp cho c¸c cÊp l·nh ®¹o ®¸nh gi¸ ®óng thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ tõ ®ã cã nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chØnh phï hîp gãp phÇn lµm æn ®Þnh, t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. Ch­¬ng II: Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay I. Mét sè vÊn ®Ò trong tÝnh to¸n chØ sè gi¸ tiªu dïng 1. Ph¹m vi mÆt hµng 1.1. MÆt hµng ®¹i diÖn Tõ khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, qu¸ tr×nh bu«n b¸n diÔn ra tù do trªn thÞ tr­êng vµ hµng ho¸ b¸n trªn thÞ tr­êng ngµy mét phong phó vµ ®a d¹ng víi nhiÒu chñng lo¹i, quy c¸ch vµ phÈm chÊt kh¸c nhau. Cã hµng ho¸ b¸n trªn thÞ trêng mét c¸ch th­êng xuyªn, liªn tôc nh­ng cã lo¹i hµng ho¸ l¹i b¸n theo mïa, theo thêi vô... Trong qu¸ tr×nh thu thËp gi¸ tiªu dïng, chóng ta kh«ng thÓ vµ còng kh«ng cÇn thiÕt ph¶i theo dâi, thu thËp gi¸ cña tÊt c¶ c¸c mÆt hµng bu«n b¸n trªn thÞ tr­êng mµ chØ cÇn chän ra c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn cho nhãm hµng, ngµnh hµng cña chóng. Mét mÆt hµng hoÆc dÞch vô ®¹i diÖn ph¶i ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau: - §ã lµ c¸c lo¹i hµng, dÞch vô chñ yÕu, chiÕm tû träng lín trong ph©n nhãm hµng, dÞch vô hoÆc nhãm hµng, nhãm dÞch vô mµ nã ®¹i diÖn, cã doanh sè chiÕm 70% trong doanh sè chung, - Tiªu thô chñ yÕu trªn nhiÒu ®Þa ph­¬ng, - æn ®Þnh gi÷a cung vµ cÇu, - Cã thêi gian l­u th«ng dµi nhÊt so víi c¸c hµng ho¸ cïng ph©n nhãm, - Sù biÕn ®éng vÒ gi¸ cña c¸c mÆt hµng ®¹i diÖn sÏ ¶nh h­ëng ®Õn tÊt c¶ c¸c mÆt hµng cïng nhãm ë trªn thÞ tr­êng, - MÆt hµng ®Ó chän lµm gi¸ nãi chung ph¶i cã phÈm cÊp trung b×nh. 1.2. CÊu tróc chØ sè gi¸ tiªu dïng §Ó ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc cña chuçi chØ sè gi¸ tiªu dïng qua thêi gian vµ phï hîp víi c¬ cÊu tiªu dïng cña d©n c­ trong giai ®o¹n míi, chØ sè gi¸ tiªu dïng thêi kú 2006- 2010 cã cÊu tróc nh­ sau: + Nhãm cÊp 1 bao gåm: - Hµng ¨n vµ dÞch vô ¨n uèng - §å uèng vµ thuèc l¸ - May mÆc, mò nãn, giµy dÐp - Nhµ ë, ®iÖn n­íc , chÊt ®èt vµ vËt liÖu xay dùng - ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh - Thuèc vµ dÞch vô y tÕ - Giao th«ng vµ b­u chÝnh viÔn th«ng - Gi¸o dôc - V¨n ho¸, thÓ thao, gi¶i trÝ vµ du lÞch - Hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¸c + 32 nhãm cÊp 2, 86 nhãm cÊp 3 vµ 237 nhãm cÊp 4 1.3. Danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô thèng kª gi¸ tiªu dïng §Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng, cÇn ph¶i thu thËp gi¸ cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn, phæ biÕn tiªu dïng cña d©n c­ trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, theo mét danh môc x¸c ®Þnh, bëi v×: + C¸c hé gia ®×nh th­êng tiªu dïng rÊt nhiÒu lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô kh¸c nhau cho ®êi sèng hµng ngµy; trong ®ã nhiÒu mÆt hµng trong mét nhãm hµng cã thÓ cã sù biÕn ®éng gi¸ t­¬ng tù nhau. + C¸c hé gia ®×nh th­êng hay tiªu dïng tËp trung vµ mét sè mÆt hµng vµ dÞch vô chñ yÕu; c¸c mÆt hµng, dÞch vô kh¸c cã thÓ ®­îc tiªu dïng ë møc ®é Ýt h¬n. Trong thèng kª gi¸, danh môc hµng ho¸ dÞch vô ®¹i diÖn nµy ®­îc gäi lµ “ ræ” hµng ho¸. Sù biÕn ®éng gi¸ cña c¸c mÆt hµng trong “ ræ” hµng ho¸ nµy sÏ ®¹i diÖn cho sù biÕn ®éng gi¸ c¶ chung cña tonµ bé c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng cña d©n c­. VËy, danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn lµ mét danh s¸ch c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô chñ yÕu, ®¹i diÖn cho tiªu dïng cña d©n trong mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh, ®­îc sñ dông ®Ó ®iÒu tra thu thËp gi¸ ®Þnh kú, phôc vô tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng. Tæng Côc Thèng Kª x©y dùng danh môc hµng ho¸, dÞch vô ®¹i diÖn chung thêi kú 2006- 2010 nh­ sau: Tªn hµng, quy c¸ch phÈm chÊt, nh·n hiÖu M· sè §¬n vÞ tÝnh gi¸ A B C ChØ sè gi¸ tiªu dïng A- Hµng hãa 1- L­¬ng thùc, thùc phÈm 2- Hµng phi l­¬ng thùc, thùc ._.phÈm B- DÞch vô I-Hµng ¨n vµ dÞch vô ¨n uèng A1 A2 B 01 1- l­¬ng thùc 011 1/ Thãc g¹o 01101 - Thãc tÎ th­êng 010101 ®/kg - G¹o tÎ th­êng 010102 ®/kg ... 2/ Bét mú vµ ngò cèc 01102 - Bét mú 0110201 ®/kg - Ng«, khoai, s¾n 0110202 ®/kg ... 3/ L­¬ng thùc chÕ biÕn 01103 - B¸nh mú 0110301 ®/gãi - Bón, b¸nh phë, b¸nh ®a 0110302 ®/kg ... 2- Thùc phÈm 012 4/ ThÞt gia sóc t­¬i sèng 01201 - 0120101 ®/kg - ThÞt bß 0120102 ®/kg ... 5/ ThÞt gia cÇm t­¬i sèng 01202 - ThÞt gµ 0120201 ®/kg ... 6/ ThÞt chÕ biÕn 01203 - Xóc xÝch thÞt lîn, gãi 4 chiÕc 200gam 01203011 ®/kg - L¹p x­êng 01202012 ®/kg ... 7/ Trøng 01204 - Trøng gµ ta 01204011 ®/qu¶ ... 8/ 'DÇu mì ¨n vµ chÊt bÐo kh¸c 01205 - DÇu ¨n chai 1 lÝt 01205011 ®/kg ... 9/ Thuû s¶n, h¶i s¶n t­¬i sèng 01206 - C¸ qu¶ lo¹i 2 con/kg 01206011 ®/kg ... 10/ Thuû, h¶i s¶n chÕ biÕn 01207 - C¸, t«m kh« 0120701 ... ®/kg 11/ 'N­íc m¾m, n­íc chÊm 01208 -N­íc m¾m, lo¹i trung b×nh 01208011 ®/lÝt ... 12/ C¸c lo¹i ®Ëu vµ h¹t 01209 - L¹c nh©n( ®Ëu phéng) lo¹i 1 01209011 ®/kg ... 13/ Rau t­¬i, kh« vµ chÕ biÕn 01210 - B¾p c¶i 01210011 ®/kg ... 14/ Qña t­¬i 01211 - Cam ngät 0121101 ®/n¶i ... 15/ §å gia vÞ 01212 - Bét ngät AJINOMOTO gãi 453 gam 01212011 ®/gãi ... 16/ §­êng mËt 01213 - §­êng tr¾ng kÕt tinh néi 01213011 ®/kg - §­êng c¸t vµng néi 01213012 ®/kg ... 17/ S÷a, b¬, pho mat 01214 - S÷a bß t­¬i tiÖt trïng 01214011 ®/hép - S÷a ®Æc hép s¾t 397 gram 10214021 ... 18/ B¸nh, møt, kÑo 01215 - B¸nh quy ngät ( gãi kho¶ng 150-200gram) 01215011 ®/gãi ... 19/ ChÌ, cµ phª, cacao 01216 - Cµ phª bét 01216011 ®/kg - ChÌ bóp kh« ( trµ) 01216021 ®/kg ... 3- ¡n uèng ngoµi gia ®×nh 013 20/ ¡n uèng ngoµi gia ®×nh 01301 - Phë bß 01301011 ®/b¸t - SuÊt ¨n nhµ hµng 01301021 ... II- §å uèng vµ thuèc l¸ 02 4- §å uèng kh«ng cån 021 21/ N­íc kho¸ng vµ n­íc cã ga 02101 - N­íc kho¸ng chai nhùa 500ml 0210101 ®/lon ... 5- R­îu vµ bia 022 22/ R­îu c¸c lo¹i 02201 - R­îu ngo¹i, chai thuû tinh 750ml( lo¹i 1) 02201011 ®/lÝt ... 23/ Bia c¸c lo¹i 02202 - Bia h¬i ®Þa ph­¬ng 02202011 ®/lÝt ... 3- Thuèc hót 023 24/ Thuèc hót 02301 - Thuèc l¸ 555 s¶n xuÊt t¹i ViÖt Nam 02301011 ®/bao ... III- May mÆc, mò nãn, giÇy dÐp 03 7- May mÆc 031 25/ V¶i c¸c lo¹i 03101 - V¶i sîi b«ng 100% 03101011 ®/m ... 26/ QuÇn ¸o may s½n 03102 - Bé comlª nam lo¹i trung b×nh 03102011 ®/chiÕc ... 8- May mÆc kh¸c vµ mò nãn 032 27/ May mÆc kh¸c 03201 - Kh¨n mÆt b«ng, cì 25x 50 cm 03201011 ®/kg ... 28/ Mò, nãn 03202 - Mò v¶i nam 03202011 ®/chiÕc ... 9- GiÇy, dÐp 033 29/ GiÇy, dÐp 03301 - GiÇy da nam, néi 03301011 ®/®«i ... 10- DÞch vô may mÆc, mò, nãn, giÇy dÐp 034 30/ DÞch vô may mÆc 03401 - C«ng may bé comlª 03401011 ®/bé ... 31/ DÞch vô giµy dÐp 03402 - §ãng ®Õ ®«i giµy n÷, ®Õ cao su 03402011 ®/®«i IV- Nhµ ë, ®iÖn n­íc, chÊt ®èt vµ vlxd 04 1- Nhµ ë 041 32/ Nhµ ë thuª 04101 - TiÒn thuª nhµ ë së h÷u nhµ n­íc 04101011 ®/m2/th¸ng 33/ VËt liÖu b¶o d­ìng nhµ ë 04102 - Xi m¨ng ®en PC40, bao 50 kg 04102011 ®/kg ... 34/ DÞch vô söa nhµ 04103 - C«ng quÐt, s¬n t­êng kh«ng tÝnh v¹t liÖu 04103011 ®/m2 ... 12- N­íc sinh ho¹t vµ dÞch vô n­íc 042 35/ N­íc sinh ho¹t 04201 - N­íc m¸y sinh ho¹t 04201011 ®/m3 ... 36/ DÞch vô n­íc sinh ho¹t 04202 - TiÒn c«ng thî n­íc( chän 1 dÞch vô) 04202011 ®/lÇn ... 13- §iÖn vµ dÞch vô ®iÖn 043 37/ §iÖn sinh ho¹t 04301 - §iÖn sinh ho¹t 04301011 ®/kwh ... 38/ DÞch vô ®iÖn sinh ho¹t 04302 - TiÒn c«ng thî ®iÖn l¾p ®­êng d©y 04302011 ®/lÇn ... 14- Gas vµ c¸c lo¹i chÊt ®èt kh¸c 044 39/ Gas vµ c¸c lo¹i chÊt ®èt kh¸c 04401 - Gas ®un. 12kg/ b×nh 04401011 ®/b×nh - DÇu ho¶ 04401021 ®/lÝt ... V- ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh 05 15- ThiÕt BÞ 051 40/ §iÒu hoµ nhiÖt ®é 05101 - M¸y ®iÒu hoµ nhiÖt ®é 05101011 1000®/chiÕc 41/ Tñ l¹nh 05102 - Tñ l¹nh 2 cöa 05102011 1000®/chiÕc ... 42/ M¸y giÆt 05103 - M¸y giÆt 05103011 1000®/chiÕc 43/ ThiÕt bÞ kh¸c 05104 - M¸y hót bôi c«ng suÊt 1300W 05104011 1000®/chiÕc - B×nh n­íc nãng ( Ariston) lo¹i 30L 05104021 1000®/chiÕc ... 16- §å dïng trong nhµ 052 44/ §å ®iÖn 05201 - Qu¹t bµn néi 05201011 ®/chiÕc ... 45/ §å dïng nÊu ¨n 05202 - BÕp ga ®«i 05202011 ®/chiÕc ... 46/ §ång hå ®Ó bµn, treo t­êng vµ g­¬ng 05203 - §ång hå treo t­êng 05203011 ®/chiÕc ... 47/ Gi­êng, tñ, bµn ghÕ 05204 - Gi­¬ng ®«i gç th­êng 05204011 1000®/chiÕc ... 48/ §å dung b»ng kim lo¹i 05205 - Nåi nh«m 05205011 ®/chiÕc ... 49/ §å nhùa vµ cao su 05206 - §Öm mót 05206011 1000®/chiÕc ... 50/ Hµng thñy tinh, sµnh sø 05207 - b¸t sø ¨n c¬m, hµng néi 05207011 ®/chiÕc ... 51/ Hµng dÖt trong nhµ 05208 - ChiÕu cãi ®«i lo¹i 1 05208011 ®/chiÕc ... 52/ Xµ phßng vµ chÊt tÈy röa 05209 - Bét giÆt 05209011 ®/kg ... 53/ VËt phÈm tiªu dïng kh¸c 05210 - Bóa ®inh 05210011 ®/chiÕc ... 17- DÞch vô trong gia ®×nh 053 54/ Söa ch÷a thiÕt bÞ gia ®×nh 05301 - Thay dÇu cuaroa truyÒn kùc m¸y giÆt 05301011 ®/lÇn ... 55/ DÞch vô trong gia ®×nh 05302 - TiÒn c«ng thuª ng­êi gióp viÖc sèng cïng 05302011 ®/th¸ng VI- Thuèc vµ dÞch vô y tÕ 06 18- Thuèc vµ thiÕt bÞ y tÕ 061 56/ Thuèc c¸c lo¹i 06101 - Amoxycilline 06101011 ®/vØ ... 19- Dông cô y tÕ 062 57/ Dông cô y tÕ 06201 - B«ng y tÕ gãi 100 g 06201011 ... ®/gãi 20- DÞch vô kh¸m søc khoÎ 063 58/ DÞch vô y tÕ 06301 - Siªu ©m æ bông 06301011 ®/lÇn ... VII- Giao th«ng, b­u chÝnh viÔn th«ng 07 21- Giao th«ng 071 59/ Ph­¬ng tiÖn ®i l¹i 07101 - Xe m¸y dreamII 100cc, h·ng honda VN 07101011 1000®/chiÕc ... 60/ Phô tïng 07102 - Lèp xe m¸y néi 07102011 ®/chiÕc ... 61/ Nhiªn liÖu 07103 - X¨ng A92 kh«ng ch× 07103011 ®/lÝt ... 62/ B¶o d­ìng ph­¬ng tiÖn ®i l¹i 07104 - B¶o d­ìng toµn bé xe m¸y,chØ tÝnh c«ng 07104011 ®/xe - V¸ s¨m xa m¸y 07104012 ®/miÕng v¸ ... 63/ DÞch vô kh¸c cho ph­¬ng tiÖn c¸ nh©n 07105 - Röa xe m¸y 07105011 ®/xe ... 64/ DÞch vô giao th«ng c«ng céng 07106 -VÐ «t« ®i ®­êng ng¾n 07106011 ®/vÐ ... 22- B­u chÝnh viÔn th«ng 072 65/ DÞch vô b­u ®iÖn 07201 66/ C­íc dÞch vô viÔn th«ng 07202 67/ ThiÕt bbÞ ®iÖn tho¹i 07203 - M¸y ®iÖn tho¹i cè ®Þnh lo¹i th­êng 07203011 ®/chiÕc ... VIII- Gi¸o dôc 08 23- §å dïng häc tËp vµ v¨n phßng 081 68/ V¨n phßng phÈm 08101 - Vë häc sinh 100 trang 08101011 ®/tËp ... 24- DÞch vô gi¸o dôc 082 69/ DÞch vô gi¸o dôc 08201 - Häc phÝ mÉu gi¸o tr­êng t­ 08201011 ®/kho¸ ... IX- V¨n ho¸, gi¶i trÝ vµ du lÞch 09 25- V¨n ho¸ 091 70/ ThiÕt bÞ v¨n ho¸ 09101 - Ti vi mµu 14 inch ViÖt nam l¾p 09101011 1000®/ChiÕc ... 71/ VËt phÈm v¨n ho¸ 09102 - Phim chôp ¶nh mµu 09102011 ®/chiÕc ... 72/ S¸ch, b¸o, t¹p chÝ c¸c lo¹i 09103 - B¸o nh©n d©n 09103011 ®/quyÓn ... 73/ DÞch vô v¨n hãa 09104 - Ghi ®Üa CD chän läc ch­¬ng tr×nh 09104011 ®/lÇn ... 26- ThÓ thao vµ gi¶i trÝ kh¸c 092 74/ ThiÕt bÞ, dông cô thÓ thao 09201 - Bãng bµn 09201011 ®/qu¶ ... 75/ DÞch vô thÓ dôc thÓ thao 09202 - VÐ b¬i léi ( cho ng­êi lín) 09202011 ®/vÐ ... 27- Gi¶i trÝ 093 76/ §å ch¬i 09301 - Bóp bª nhùa 09301011 ®/chhiÕc ... 77/ Hoa, c©y c¶nh, vËt c¶nh 09302 - Hoa hång 09302011 ®/vÐ 78/ DÞch vô gi¶i trÝ 09303 - DÞch vô ch¬i ®iÖn tö ë qu¸n nhá 09303011 28- Du lÞch trän gãi 094 79/ Du lÞch trän gãi 09401 - Du lÞch trong n­íc 09401011 ®/kh¸ch 80/ Kh¸ch s¹n, nhµ trä 09402 - Phßng kh¸ch s¹n lo¹i th­êng 09402011 ®/ngµy- phßng X- Hµng hãa vµ dÞch vô kh¸c 10 29- Hµng hãa vµ dÞch vô c¸ nh©n 101 81/ §å dïng c¸ nh©n 10101 - M¸y c¹o r©u ch¹y ®iÖn 10101011 ®/chiÕc 82/ DÞch vô c¸ nh©n 10102 - C¾t tãc nam kh«ng géi 10102011 ®/lÇn 30- HiÕu hû 102 83/ VÒ hØ 10201 - Bã hoa c« d©u 10201011 ®/bã 84/ VÒ hiÕu 10202 - H­¬ng thÎ 25 que 10202011 ®/lthÎ 31-PhÝ c«ng chøng,b¶o hiÓm vµ dv kh¸c 103 85/PhÝ c«ng chøng, b¶o hiÓm vµ dv kh¸c 10301 32- DÞch vô vÖ sinh m«i tr­êng 104 86/ DÞch vô vÖ sinh m«i tr­êng 10401 - LÖ phÝ ®æ r¸c 10401011 ®/ng­êi-th¸ng 2. §iÒu tra thu thËp gi¸ 2.1. Chän danh môc mÆt hµng t¹i c¸c TØnh/ Thµnh phè Tõ danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn chuÈn cña c¶ n­íc, c¸c Côc Thèng kª tiÕn hµnh chän c¸c mÆt hµng cô thÓ t¹i ®Þa ph­¬ng theo c¸c yªu cÇu sau: a. Trªn c¬ së c¸c mÆt hµng cña danh môc chuÈn, x¸c ®Þnh tªn mÆt hµng vµ dÞch vô cña ®Þa ph­¬ng víi quy c¸ch phÈm cÊp cô thÓ, m« t¶ râ rµng chi tiÕt ®Î ®¶m b¶o thu thËp ®­îc gi¸ c¸c mÆt hµng cïng chÊt l­îng gi÷a c¸c k× ®iÒu tra. Cô thÓ lµ: - §èi víi hµng hãa cÇn x¸c ®Þnh râ ®Æc tÝnh m« t¶ cña c¸c mÆt hµng nh­: nh·n hiÖu, thµnh phÇn cÊu t¹o, sè moden, kiÓu d¸ng, kÝch cì, mµu, d¹ng ®ãng gãi …VÝ dô: B¸nh qui mÆn AFC cña c«ng ty Kinh §«, hép giÊy 200gram; ¸o s¬ mi nam ViÖt TiÕn, dµi tay, 70% cotton, cì 39… - §èi víi c¸c mÆt hµng cã nhiÒu nh·n hiÖu, chñng lo¹i, quy c¸ch phÈm cÊp, kÝch cì kh¸c nhau dÔ bÞ nhÇm lÉn víi mét sè mÆt hµng kh¸c( vÝ dô: s÷a bét, ®å dïng nhµ bÕp, quÇn ¸o may s½n…) cÇn h­íng dÉn kÜ ®Ó ®iÒu tra viªn thu gi¸ ®óng mÆt hµng cã phÈm cÊp, quy c¸ch ®· x¸c ®Þnh trong danh môc - §èi víi dÞch vô, tuy cã nhiÒu khã kh¨n h¬n trong viÖc x¸c ®Þnh ®Æc tÝnh, chÊt l­îng cña chóng, tuy nhiªn cÇn chän nh÷ng tiªu thøc m« t¶ næi bËt vÒ tæng lo¹i dÞch vô ®Ó ®­a vµo danh môc VÝ dô: Trong dÞch vô y tÕ, nÕu ta chän dÞch vô ch÷a r¨ng th× cÇn ph¶i ghi râ: c«ng hµn mét r¨ng th­êng t¹i phßng kham t­ nh©n, hoÆc c«ng kh¸m ®a khoa th«ng th­êng t¹i phßng kh¸m dÞch vô cña bÖnh viÖn; hoÆc trong dÞch vô vui ch¬i gi¶i trÝ, chän vÐ vµo bÓ b¬i (chän vÐ cho ng­êi lín)… b. Kh«ng chän c¸c nhãm mÆt hµng ngoµi danh môc chuÈn cña c¶ n­íc 2.2. M¹ng l­íi ®iÒu tra gi¸ ViÖc thu thËp gi¸ theo danh môc trªn ®­îc thùc hiÖn th«ng qua m¹ng l­íi ®iÒu tra gi¸ ë c¸c TØnh/ thµnh phè trªn c¶ n­íc; bao gåm c¸c khu vùc ®iÒu tra vµ c¸c ®iÓm ®iÒu tra Trong ®ã: 2.2.1. Khu vùc ®iÒu tra: Gåm chî vµ c¸c khu vùc tËp trung bu«n b¸n cña c¸c tØnh/ thµnh phè - C¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng cÇn chän c¸c khu vùc ®iÒu tra ë c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n. C¸c khu vùc ®iÒu tra nµy ph¶i cã ®ñ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn cho tiªu dïng cña ®Þa ph­¬ng ®Ó cung cÊp gi¸ cho viÖc tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng khu vùc n«ng th«n, thµnh thÞ vµ c¶ tØnh, thµnh phè - §èi víi nh÷ng thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng, khu vùc ®iÒu tra ë thµnh thÞ lµ khu vùc ë c¸c quËn, khu vùc ®iÒu tra ë n«ng th«n lµ khu vùc ë c¸c huyÖn - Nh÷ng tØnh cßn l¹i, khu vùc ®iÒu tra ë thµnh thÞ lµ khu vùc ë thµnh phè, thÞ x· cña tØnh; khu vùc ®iÒu tra ë n«ng th«n lµ khu vùc ë c¸c huyÖn 2.2.2. Khu vùc ®iÒu tra: Lµ s¹p hµng, quÇy hµng, cöa hµng b¸n lÎ hµng ho¸ hoÆc cöa hiÖu dÞch vô; lµ v¨n phßng qu¶n lý giao th«ng, tr­êng häc, bÖnh viÖn, c¬ së kinh doanh du lÞch, thÓ dôc, thÓ thao, gi¶i trÝ…cã ®Þa ®iÓm kinh doanh æn ®Þnh, thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. §iÓm ®iÒu tra ®­îc chän trong khu vùc ®iÒu tra CÇn ®Þnh kú xem xÐt l¹i c¸c ®iÓm ®iÒu tra gi¸ ®Ó ®¶m b¶o thu thËp ®ñ sè l­îng, ®óng chÊt l­îng, quy c¸ch phÈm cÊp c¸c lo¹i hµng ho¸ dÞch vô ®· quy ®Þnh t¹i c¸c ®iÓm Gi¸ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ vµ dÞch vô qua c¸c k× ®iÒu tra cÇn ®­îc thu thËp t¹i c¸c ®iÓm ®iÒu tra cè ®Þnh. Tr­êng hîp mét sè mÆt hµng t­¬i sèng kh«ng cã quÇy hµng cè ®Þnh th× ®iÒu tra viªn chu ý lÊy gi¸ trong khu vùc cè ®Þnh tËp trung hai lo¹i hµng ®ã §èi víi mçi khu vùc ®iÒu tra: mçi mÆt hµng thuéc nhãm l­¬ng thùc- thùc phÈm ®­îc ®iÒu tra Ýt nhÊt t¹i 3 ®iÓm ®iÒu tra, c¸c mÆt hµng dÞch vô chØ cÇn ®iÒu tra t¹i 1 ®iÓm ®iÒu tra, c¸c mÆt hµng kh¸c ®­îc ®iÒu tra t¹i Ýt nhÊt 2 ®iÓm ®iÒu tra. 2.3. Sè l­îng khu vùc, ®iÓm ®iÒu tra * Sè l­îng c¸c khu vùc ®iÒu tra quy ®Þnh nh­ sau: - Hai thµnh phè Hµ Néi vµ Hå ChÝ Minh chän 6 khu vùc ®iÒu tra - C¸c tØnh vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa chän 2 khu vùc ®iÒu tra - C¸c tØnh, thµnh phè cßn l¹i chän tõ 3-5 khu vùc ®iÒu tra * Sè ®iÓm ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn quy ®Þnh nh­ sau: - Tuú theo t×nh h×nh cô thÓ vµ sè l­îng, lo¹i mÆt hµng ®iÒu tra,sè ng­êi b¸n hÇng t¹i tõng khu vùc ®Ó x¸c ®Þnh sè ®iÓm ®iÒu tra cÇn thiÕt trong mçi khu vùc - §èi víi c¸c mÆt hµng th­êng cã sù kh¸c nhau vÒ gi¸ ( do cã thÓ mÆc c¶) cÇn chän sè ®iÓm ®iÒu tra nhiÒu h¬n so víi nh÷ng mÆt hµng gi¸ t­¬ng ®èi æn ®Þnh.VÝ dô: nhãm hµng l­¬ng thùc- thùc phÈm cÇn chän nhiÒu ®iÓm ®iÒu tra h¬n nhãm b¸o chÝ v× gi¸ b¸o chÝ th­êng æn ®Þnh - Mçi ®iÒu tra viªn thu thËp gi¸ cña kho¶ng 100 mÆt hµng, sè kú ®iÒu tra/ th¸ng cho mçi lo¹i mÆt hµng ®· ®­îc quy ®Þnh cô thÓ - Mçi khu vùc ®iÒu tra thµnh thÞ ( chî hoÆc khu phè tËp trung kinh doanh…) cÇn 3-4 ®iÒu tra viªn, mçi khu vùc ®iÒu tra n«ng th«n ( chî huyÖn) cÇn 2-3 ®iÒu tra viªn - Trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c trªn, c¸c ®iÒu tra viªn sÏ ®­îc ph©n bæ cô thÓ cho c¸c tØnh/ thµnh phè * Chó ý chän c¸c khu vùc ®iÒu tra ë c¶ hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n vµ bè trÝ ®iÒu tra viªn sao cho ®¶m b¶o thu thËp ®ñ gi¸ cña c¸c mÆt hµng theo danh môc cña ®Þa ph­¬ng 2.4. Ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ tiªu dïng §Ó cã chØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶n ¸nh ®óng møc ®é biÕn ®éng cña gi¸ c¶ trªn thÞ tr­êng, viÖc thu thËp gi¸ ®ãng vai trß rÊt qua träng. ChÝnh v× vËy, tõ nhiÒu n¨m nay, ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ ®· ®­îc x¸c ®Þnh lµ ®iÒu tra trùc tiÕp, do c¸c ®iÒu tra viªn ë c¸c tØnh/ thµnh phè thùc hiÖn. C¸ch lµm nh­ sau: - C¨n cø vµo danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn cña tØnh/ thµnh phè ®Ó chän khu vùc, ®iÓm ®iÒu tra vµ ph©n c«ng cho tõng ®iÒu tra viªn cÇn thu thËp gi¸ c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô cô thÓ - T¹i mçi ®iÓm ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn trùc tiÕp theo dâi, quan s¸t ghi chÐp gi¸ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ kh¸ch hµng thùc tr¶ tiÒn, ghi vµo sæ trung gian hoÆc ghi trùc tiÕp vµo biÓu ®iÒu tra - Khi ®iÒu tra gi¸ cÇn chó ý kÕt hîp quan s¸t, hái c¶ ng­êi mua vµ ng­êi b¸n, chó ý ®Õn c¸c tr­êng hîp ng­êi b¸n hµng lu«n nãi gi¸ cao, kh¸ch hµng mÆc c¶ … - NÕu mÆt hµng nµo tËp qu¸n mua b¸n cña ®Þa ph­¬ng kh¸c víi ®¬n vÞ tÝnh quy ®Þnh trong danh môc, ®iÒu tra viªn cÇn quy ®æi l¹i theo ®¬n vÞ chuÈn cho thèng nhÊt - Cuèi ngµy ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn ph¶i kiÓm tra l¹i sè liÖu ®· ghi chÐp trong sæ trung gian ®Ó ghi vµo biÓu ®iÒu tra hoÆc kiÓm tra l¹i l¹i biÓu ®iÒu tra ®· ghi vµ nép cho côc thèng kª ®Þa ph­¬ng vµo ngµy h«m sau - Thêi gian thÝch hîp ®Ó lÊy gi¸ lµ lóc bu«n b¸n diÔn ra b×nh th­êng nhÊt trong ngµy. Thêi gian ®Õn c¸c ®iÓm ®iÒu tra ph¶i ®­îc quy ®Þnh thèng nhÊt gi÷a c¸c k× ®iÒu tra - Trong thêi gian hµng ho¸ vµ dÞch vô kh«ng ph¸t sinh trong k× ®iÒu tra do tÝnh thêi vô hoÆc lý do nµo kh¸c( hµng kÐm phÈm chÊt, lçi mèt, thay ®æi mÉu m· … ) cÇn ghi râ ®Ó c¬ quan thèng kª xö lý - NÕu kú ®iÒu tra trïng vµo nh÷ng ngµy lÔ, tÕt nhu cÇu tiªu dïng th­êng t¨ng cao, gi¸ thu thËp ®­îc sÏ ph¶n ¸nh c¶ sù t¨ng gi¸ thuÇn tuý vµ sù t¨ng gi¸ do nhu cÇu tiªu dïng t¨ng m¹nh ®ét biÕn. Trong tr­êng hîp nµy cÇn kÕt hîp quan s¸t, lÊy gi¸ ngµy tr­íc vµ sau thêi ®iÓm quy ®Þnh ®Ó ®­a ra møc gi¸ trong kú ph¶n ¸nh ®óng xu h­íng, lo¹i trõ bít ¶nh h­ëng cña c¸c yÕu tè ®ét biÕn VÝ dô: Kú 3 th¸ng 2 ( ngµy 15/2) lµ ngµy 30 TÕt Nguyªn ®¸n, cÇn quan s¸t vµ tham kh¶o thªm gi¸ ngµy 28-29 tÕt ( 13-24/2) ®Ó ®­a ra møc gi¸ kú 3 hîp lý, gi¶m bít tÝnh chÊt ®ét biÕn do nhu cÇu mua t¨ng qu¸ cao vµo 30 tÕt. 2.5. Thêi gian ®iÒu tra gi¸ Theo quy ®Þnh chung mçi th¸ng ph¶i ®iÒu tra 3 kú ®Ó thu thËp gi¸, vµo c¸c ngµy sau ®©y: + Kú 1 vµo ngµy 25 th¸ng tr­íc th¸ng b¸o c¸o + Kú 2 vµo ngµy 05 th¸ng b¸o c¸o + Kú 3 vµo ngµy 15 th¸ng b¸o c¸o Tuy nhiªn, do sù biÕn ®éng gi¸ theo thêi gian cña c¸c mÆt hµng cã kh¸c nhau nªn ®Ó gi¶m bít khèi l­îng c«ng viÖc thu thËp gi¸, ®· cã quy ®Þnh gi¶m bít kú ®iÒu tra cho mét sè mÆt hµng do Nhµ n­íc qu¶n lý gi¸ vµ mét sè mÆt hµng gi¸ Ýt thay ®æi trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n - Theo ®ã: ChØ cßn 92 mÆt hµng, dÞch vô thu thËp 3 kú/ th¸ng; 286 mÆt hµng, dÞch vô thu thËp mét kú/ th¸ng, mét sè mÆt hµng chØ thu thËp gi¸ khi Nhµ n­íc cã ®iÒu chØnh gi¸ - Quy ®Þnh thêi ®iÓm thu thËp gi¸: Nh÷ng mÆt hµng chØ thu thËp gi¸ 1kú/ th¸ng thu thËp gi¸ vµo kú 3( ngµy 15 th¸ng b¸o c¸o). Nh÷ng mÆt hµng Nhµ n­íc qu¶n lý thu thËp gi¸ cña ngµy ®iÒu chØnh, sau ®ã tÝnh l¹i gi¸ b×nh qu©n th¸ng theo sè ngµy trong th¸ng 2.6. KiÓm tra vµ xö lý phiÕu ®iÒu tra Sau khi tiÕp nhËn phiÕu ®iÒu tra tõ ®iÒu tra viªn, c¸c Côc Thèng Kª cÇn kiÓm tra kü vµ xö lý nh÷ng vÊn ®Ò ®· ghi trong môc ghi chó cña phiÕu ®iÒu tra. - KiÓm tra gi¸ thu thËp cã ®óng qui ®Þnh lµ gi¸ b¸n lÎ cho ng­êi tiªu dïng ( KÓ c¶ thuÕ VAT) hay kh«ng? - KiÓm tra ®¬n vÞ tÝnh gi¸ cña c¸c lo¹i hµng hãa, dÞch vô xem cã ®óng quy ®Þnh cña danh môc chuÈn hay kh«ng? - KiÓm tra kü sè liÖu vµ c¸c ghi chó trong phiÕu ®iÒu tra va xö lý b»ng ph­¬ng ph¸p phï hîp, theo qui ®Þnh, tr­íc khi nhËp tin tÝnh chØ sè gi¸. - PhiÕu kú ®iÒu tra nµo cÇn xö lý vµ nhËp tin ngay cho kú ®ã. Sau ®ay lµ c¸ch xö lý nh÷ng tr­êng hîp ®Æc biÖt nhÊt: * Tr­êng hîp 1: Kú ®iÒu tra trïng vµo nh÷ng ngµy lÔ, tÕt( vÝ dô 29, 30 TÕt Nguyªn §¸n) - Nh÷ng dÞp nµy, th­êng hay x¶y ra tr­êng hîp gi¸ c¶ mét sè mÆt hµng t¨ng cao ®ét biÕn ë mét thêi ®iÓm, sau ®ã cã thÓ l¹i h¹ bít ngay. Trong tr­êng hîp nµy, theo quy ®Þnh, ®iÒu tra viªn ph¶i kÕt hîp quan s¸t chung thÞ tr­êng, lÊy thªm gi¸ ë mét vµi thêi ®iÓm, hoÆc lÊy gi¸ ngµy tr­íc ®ã ®Ó tham kh¶o vµ ®­a ra møc gi¸ trung b×nh trong nh÷ng ngµy ®ã. Tuy nhiªn, khi kiÓm tra phiÕu ®iÒu tra, nÕu ph¸t hiÖn thÊy møc gi¸ ghi trong phiÕu qu¸ cao( mµ kh«ng ghi chó) th× c¸n bé thèng kª ph¶i xö lý nh­ sau: - Hái l¹i ®iÒu tra viªn vÒ thêi ®iÓm lÊy gi¸, ®ång thêi hái gi¸ cña mét sè thêi ®iÓm kh¸c, hoÆc mÊy ngµy tr­íc ®ã; kÕt hîp kinh nghiÖm vµ nhËn xÐt cña b¶n th©n ®Ó x¸c ®Þnh møc gi¸ trung b×nh trong nh÷ng ngµy ®ã vµ ghi vµo phiÕu( sè ®iÒu chØnh cÇn ghi b»ng mùc ®á, ghi bªn c¹nh- kh«ng ®Ì lªn sè cò); khi nhËp tin sÏ nhËp theo sè ghi bót ®á. * Tr­êng hîp 2: Møc gi¸ cña mét mÆt hµng nµo ®ã t¨ng qu¸ cao hoÆc qu¸ thÊp co víi kú tr­íc, nh­ng trong phiÕu kh«ng cã ghi chó Khi ®ã, cÇn xö lý nh­ sau: + Hái l¹i ®iÒu tra viªn mét sè c©u hái sau ®©y: 1/ Thêi diÓm lÊy gi¸ trong ngµy cã gièng nh­ kú tr­íc hay kh«ng? 2/ Cã lÊy gi¸ t¹i cïng ®iÓm ®iÒu tra so víi kú tr­íc hay kh«ng? 3/ ChÊt l­îng mÆt hµng cã thay ®æi g× kh«ng? - NÕu c©u tr¶ lêi cña ®iÒu tra viªn cho c©u hái 1, 2 lµ “ cã”, c©u hái 3 lµ “ kh«ng”- cã nghÜa lµ møc gi¸ ghi trong phiÕu ®iÒu tra lµ ®óng, ph¶n ¸nh gi¸ t¨ng hoÆc gi¶m thuÇn tuý, kh«ng chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè kh¸c. - NÕu c©u tr¶ lêi cña ®iÒu tra viªn cho c©u hái 1 lµ “ kh«ng” cã nghÜa lµ thêi ®iÓm lÊy gi¸ trong ngµy gi÷a hai kú ®iÒu tra cã thÓ ®· kh¸c nhau - NÕu ®iÒu tra viªn tr¶ lêi cho c©u hái 2 lµ “ kh«ng ” cã nghÜa lµ cã thÓ x¶y ra nh÷ng v©n ®Ò liªn quan ®Õn ®iÓm ®iÒu tra nh­: cöa hµng, quÇy hµng ®ãng cöa t¹m thêi, vÜnh viÔn hoÆc chuyÓn ®Þa ®iÓm ..., khi ®ã cÇn tham kh¶o c¸ch xö lý trong tr­êng hîp 3 d­íi ®©y: - NÕu ®iÒu tra viªn tr¶ lêi cho c©u hái 3 lµ “ cã” cã nghÜa lµ chÊt l­îng hµng hãa ®· thay ®æi; khi ®ã cÇn tham kh¶o c¸ch xö lý nªu trong tr­êng hîp 5 d­íi ®©y * Tr­êng hîp 3: MÆt hµng kh«ng xuÊt hiÖn t¹m thêi Mét sè mÆt hµng thuéc danh môc ®iÒu tra t¹m thêi kh«ng xuÊt hiÖn trong mét kho¶ng thêi gian nµo ®ã v× cÊc lý do sau: + HÕt mïa vô + T¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra, cöa hµng ®ãng cöa t¹m thêi, hoÆc hµng ch­a vÒ kÞp + Kh«ng cã hµng ho¸ ®ã do dÞch bÖnh ( cóm gµ) + T¹m ngõng s¶n xuÊt hoÆc ho¹t ®éng do mÊt ®iÖn( ®èi víi ho¹t ®éng dÞch vô) + Gi¸ cao hoÆc thÊp t¹m thêi do ®Çu vô, cuèi vô... C¸ch xö lý lµ: dïng ph­¬ng ph¸p “ g¸n gi¸”- cã nghÜa lµ do mÆt hµng t¹m thêi kh«ng xuÊt hiÖn nªn kh«ng thu thËp ®­îc gi¸, do ®ã, ®Ó cã sè liÖu cña kú ®iÒu tra, c¸n bé thèng kª ph¶i tÝnh mét møc gi¸ t¹m thêi vµ g¸n cho mÆt hµng ®ã. Cô thÓ nh­ sau: - Tr­íc hÕt tÝnh chØ sè gi¸ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tr­íc cña nhãm cÊp 4 ( Nh­ng kh«ng cã sù tham gia cña mÆt hµng ®ã). LÊy møc gi¸ th¸ng tr­íc cña mÆt hµng ®ã nh©n víi chØ sè gi¸ nhãm cÊp 4 võa tÝnh. Dïng kÕt qu¶ tÝnh ®­îc g¸n cho mÆt hµng ®ã trong kú ®iÒu tra ( ®iÒn møc gi¸ míi vµo phiÕu ®iÒu tra- ghi b»ng bót mùc ®á, ghi bªn c¹nh- kh«ng ®Ì lªn sè cò)- Gi¸ míi( ghi b»ng bót ®á) sÏ ®­îc nhËp tin ®Ó tÝnh chØ sè. - NÕu nhãm cÊp 4 chØ cã 2 mÆt hµng, cã thÓ lÊy ngay chØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tr­íc cña mÆt hµng cßn l¹i ®Ó tÝnh møc gia míi cho mÆt hµng kia Ph­¬ng ph¸p “ g¸n gi¸” sÏ thay thÕ cho ph­¬ng ph¸p “ gi¸ chê” ®· ®­îc sö dông ®Ó xö lý c¸c tr­êng hîp t­¬ng tù trong c¸c “Ph­¬ng ¸n” tr­íc ®©y. * Tr­êng hîp 4: MÆt hµng biÕn mÊt Mét sè mÆt hµng trong danh môc ®iÒu tra cã thÓ biÕn mÊt h¼n ( haykh«ng tån t¹i vÜnh viÔn) v× c¸c lý do sau: + Ng­êi s¶n xuÊt nhõng s¶n xuÊt, hoÆc ®ái mÉu m·, ®iÒu chØnh quy c¸ch, phÈm cÊp, ®­a ra s¶n phÈm míi; + Cöa hµng(®iÓm ®iÒu tra) ngõng kinh doanh hoÆc chuyÓn mÆt hµng kinh doanh do nhu cÇu tiªu dïng mÆt hµng ®ã qua gi¶m sót... Trong tr­êng hîp nµy cÇn tiÕn hµnh thay thÕ c¸c mÆt hµng cò cña danh môc ®iÒu tra b»ng mét mÆt hµng míi. C¸ch chän mÆt hµng thay thÕ nh­ sau: + Chän mÆt hµng cïng nhãm cÊp 4 cã ®Æc tÝnh, quy c¸ch phÈm cÊp t­¬ng ®èi gièng mÆt hµng cò; + Cã kh¶ n¨ng tån t¹i l©u trªn thÞ tr­êng; + Cã xu h­íng tiªu thô m¹nh vµ phæ biÕn trªn thÞ tr­êng C¸ch tÝnh vµ ®­a møc gi¸ cña mÆt hµng thay thÕ vµo tÝnh chØ sè nh­ sau: + Tr­êng hîp a: mÆt hµng cò vµ mÆt hµng míi cã mét thêi gian cïng xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng. VÝ dô: Gi¶ sö nhãm hµng Y cã 3 mÆt hµng ®¹i diÖn A, B, C ®­îc thu thËp gi¸ th­êng xuyªn. §Õn th¸ng 3/ 2006 mÆt hnµg A biÕn mÊt h¼n trªn thÞ tr­êng, thay vµo ®ã mÆt hµng D míi xuÊt hiÖn. Khi ®ã c¸ch thay thÕ nh­ sau: M· sè Nhãm, mÆt hµng Gi¸ tiªu dïng ChØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tr­íc(%) T1 T2 T3 T2 T3 0520101 Nhãm Y 05201011 MÆt hµng A 7,00 8,00 114,29 05201012 MÆt hµng B 3,00 4,00 5,00 133,33 - 05201013 MÆt hµng C 8,00 9,00 10,00 112,50 111,11 05201014 MÆt hµng D ... 10,50 11,00 - 104,76 TÝnh chØ sè cña A-C 120,04 TÝnh chØ sè cña B-D 113,62 Khi thay thÕ mÆt hµng A b»ng mÆt hµng D trong th¸ng 3/2006, cÇn ph¶i thu thËp gi¸ cña mÆt hµng D trong hai th¸ng 2 vµ 3/2006, gi¶ sö møc gi¸ th¸ng 2 vµ 3/ 2006 cña mÆt hµng D lµ 10,5 vµ 11,0. ChØ sè gi¸ th¸ng 3/2006 nhãm Y sÏ Khi thay thÕ mÆt hµng A b»ng mÆt hµng D trong th¸ng 3/ 2006 sÏ tÝnh nh­ sau: IP = = 113,62 Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc gäi lµ “ph­¬ng ph¸p gèi ®Çu” + Tr­êng hîp b: MÆt hµng cò vµ mÆt hµng míi kh«ng cã mét kho¶ng thêi gian nµo cïng xuÊt hiÖn trªn thÞ tr­êng Còng vÝ dô trªn: th¸ng 3/2005, trªn thÞ tr­êng cã mÆt hµng D, mÆt hµng A biÕn mÊt h¼n, khi ®ã c¸ch thay thÕ nh­ sau: M· sè Nhãm, mÆt hµng Gi¸ tiªu dïng ChØ sè gi¸ c¸ thÓ th¸ng b¸o c¸o so víi th¸ng tr­íc(%) T1 T2 T3 T2 T3 0520101 Nhãm Y 05201011 MÆt hµng A 7,00 8,00 114,29 - 05201012 MÆt hµng B 3,00 4,00 5,00 133,33 125,00 05201013 MÆt hµng C 8,00 9,00 10,00 112,50 111,11 05201014 MÆt hµng D ... 11,00 - TÝnh chØ sè cña A-C 120,04 TÝnh chØ sè cña B-D 118,06 Tr­íc hÕt cÇn tÝnh l¹i gi¸ cña mÆt hµng D th¸ng 2/2006 theo c¸c b­íc sau ®©y: B­íc 1: TÝnh chØ sè gi¸ th¸ng 3/2006 so víi th¸ng 2/2006 cña nhãm Y tõ hai mÆt hµng B vµ c nh­ sau: IP = = 118,06 B­íc 2: Gi¸ mÆt hµng D th¸ng 2/2006 , chØ sè gi¸ nhãm Y sÏ ®­îc tÝnh b×nh th­êng tõ 3 mÆt hµng B, C, D. * Tr­êng hîp 5: Gi¸ cña mét mÆt hµng, dÞch vô gi¶m do ng­êi b¸n chñ ®éng h¹ gi¸ Cã thÓ x¶y ra hai tr­êng hîp: a/ Hµng ho¸ vÉn cßn nguyªn chÊt l­îng ( kh«ng ph¶i lµ hµng ®· kÐm phÈm chÊt, h­ háng...) nh­ng ng­êi b¸n chñ ®éng h¹ gi¸ chung cho mäi ®èi t­îng mua hµng v× mét lý do g× ®ã. Sau thêi gian ®ã, s¶n phÈm cã thÓ ®­îc b¸n trë l¹i víi gi¸ b×nh th­êng. b/ Ng­êi b¸n h¹ gi¸ do hµng ho¸ ®· bÞ h­ háng, kÐm chÊt l­îng hoÆc lçi mèt ...( Thùc chÊt tr­êng hîp nµy cã thÓ coi lµ mét mÆt hµng kh¸c) C¸ch xö lý: §èi víi hai tr­êng hîp trªn, c¸ch xö lý cña ®iÒu tra viªn lµ nh­ nhau, cô thÓ lÊy gi¸ thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra cña mÆt hµng ®ã ®Ó ®iÒn vµo phiÕu ®iÒu tra ; ®ång thêi, trong cét ghi chó, ghi râ lý do Tuy nhiªn, c¸ch xö lý cu¶ c¸n bé thèng kª gi¸ ®Ó ®­a vµo tÝnh chØ sè l¹i kh¸c nhau Tr­êng hîp a: Sö dông ngay gi¸ ®· thu thËp ®­îc ®Ó tÝnh vµo chØ sè. Tr­êng hîp b: Kh«ng sö dông gi¸ ®· thu thËp, mµ ph¶i dïng ph­¬ng ph¸p “ g¸n gi¸”. Kú sau lùa chän mÆt hµng kh¸c ®Ó thay thÕ. Bëi v× hµng ho¸ ®· h­ háng , kÐm chÊt l­îng cã nghÜa lµ hµng ho¸ ®ã kh«ng ®¶m b¶o quy c¸ch phÈm cÊp nh­ danh môc quy ®Þnh, nªn kh«ng so s¸nh ®­îc víi mÆt hµng cò, h¬n n÷a, ng­êi tiªu dïng sÏ mua rÊt Ýt. Hµng lçi mèt còng cã thÓ coi lµ mét tr­êng hîp ®Æc biÖt cña lo¹i nµy, v× mÆc dï chÊt l­îng hµng ho¸ cßn nguyªn, nh­ng ng­êi tiªu dïng kh«ng cßn ­a chuéng, ®· chuyÓn sang tiªu dïng s¶n phÈm kh¸c. * Tr­êng hîp 6: Ng­êi b¸n hµng chñ ®éng gi¶m gi¸ cho mét sè kh¸ch hµng ®Æc biÖt theo c¸c h×nh thøc nh­ khuyÕn m¹i cho ng­êi mua nhiÒu, ph¸t thÓ ­u tiªn gi¶m gi¸ cho kh¸ch hµng th©n thuéc C¸ch xö lý: Tr­êng hîp nµy quy ®Þnh kh«ng lÊy gi¸ b¸n cho nh÷ng ®èi t­îng ®Æc biÖt kÓ trªn, mµ vÉn lÊy gi¸ b¸n phæ biÕn, b×nh th­êng cña s¶n phÈm ®ã. * Tr­êng hîp 7: §èi víi mét sè mÆt hµng cã gi¸ trÞ lín, cã nhiÒu phô kiÖn b¸n kÌm theo Mét sè mÆt hµng cã gi¸ tri lín nh­ «t«, m¸y tÝnh...: Khi b¸n th­êng kÌm theo mét s« phô kiÖn tuú theo yªu cÇu cña kh¸ch hµng, v× thÕ gi¸ cña ng­êi mua ph¶i tr¶ cho s¶n phÈm sÏ kh¸c nhau. Ngoµi ra nh÷ng mÆt hµng nµy dï cã b¸o gi¸ hay niªm yÕt gi¸ , nh­ng ng­êi mua vÉn mÆc c¶ ®­îc. Trong nh÷ng tr­êng hîp nµy, c¸n bé thèng kª cÇn h­íng dÉn vµ kiÓm tra møc gi¸ do ®iÒu tra viªn thu thËp, nh»m ®¶m b¶o ®ã lµ gi¸ cña s¶n phÈm chuÈn ( Kh«ng tÝnh nh÷ng phô kiÖn do kh¸ch hµng lùa chon thªm, hoÆc phÇn khuyÕn m·i cña cöa hµng) * Tr­êng hîp 8: Gi¸ ®iÖn §iÖn lµ mét mÆt hµng quan träng phôc vô ®êi sèng hµng ngµy cña ng­êi d©n. Tuy nhiªn gi¸ b¸n lÎ ®iÖn tiªu dïng cã nh÷ng ®iÓm ®Æc biÖt, kh«ng gièng nh­ hµng hãa tiªu dïng kh¸c. §ã lµ, gi¸ b¸n lÎ ®iÖn do Nhµ N­íc qu¶n lý vµ chia thµnh nhiÒu møc gi¸ kh¸c nhau. V× vËy gi¸ thùc tÕ cho 1 kwh ®iÖn tiªu thô cña ng­êi d©n hµng th¸ng cã kh¸c nhau tuú theo l­îng tiªu thô nhiÒu hay Ýt. ë n«ng th«n, ®iÖn tiªu dïng còng ®­îc b¸n theo méy sè h×nh thøc kh¸c nhau.Mét sè n¬i, h×nh thøc b¸n ®­îc ¸p dông nh­ ë thµnh thÞ, mét sè n¬i kh¸c, ®iÖn l¹i ®­îc b¸n qua c¸c hîp t¸c x·. V× vËy, viÖc tÝnh gi¸ ®iÖn tiªu dïng ®­îc quy ®Þnh nh­ sau: + ë thµnh thÞ: hµng th¸ng, ®iÒu tra viªn ph¶i ®Õn Së §iÖn Lùc( hoÆc chi nh¸nh ®iÖn) ®Ó thu thËp sè liÖu vÒ c¬ cÊu tiªu dïng ®iÖn cña d©n c­. Sau ®ã tÝnh b×nh qu©n gia quyÒn gi÷a th¸ng vµ l­îng tiªu thô cña tõng møc + ë n«ng th«n: NÕu n¬i nµo h×nh thøc b¸n ®iÖn nh­ thµnh thÞ th× tÝnh nh­ trªn. N¬i nµo b¸n ®iÖn qua hîp t¸c x· th× ®iÒu tra viªn thu thËp gi¸ b¸n thùc tÕ t¹i hîp t¸c x· ®· ®­îc chän lµm ®iÓm ®iÒu tra. * Tr­êng hîp 9: Gi¸ n­íc m¸y Ph­¬ng thøc b¸n n­íc m¸y cho tiªu dïng cña ng­êi d©n ë thµnh thÞ còng t­¬ng tù nh­ ph­¬ng thøc b¸n ®iÖn. V× vËy, c¸ch tÝnh gi¸ tiªu dïng thùc tÕ b×nh qu©n cña mét n­íc /th¸ng còng t­¬ng tù nh­ tÝnh gi¸ ®iÖn. Tãm l¹i, cÇn ghi nhí nh÷ng quy ®Þnh c¬ b¶n sau ®©y: - Gi¸ cÇn thu thËp ph¶i lµ gi¸ thùc tÕ mµ ng­êi mua ph¶i tr¶ ng­êi b¸n cho mét ®¬n vÞ hµng ho¸ hoÆc dÞch vô mµ hä ®· mua( bao gåm c¶ thuÕ VAT) - Gi¸ cña c¸c lo¹i hµng hãa dÞch vô ®­îc thu thËp lµ gi¸ thùc tÕ t¹i thêi ®iÓm ®iÒu tra (trõ mét sè tr­êng hîp nh­ ®· nªu trong phÇn trªn) - KiÓm tra kÜ phiÕu ®iÒu tra vµ xö lý ®óng quy ®Þnh cho tõng nguyªn nh©n biÕn ®éng gi¸ c¶ lµ nhiÖm vô rÊt quan träng cña Côc Thèng Kª tr­íc khi tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng. II. Ph­¬ng ph¸p tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ë ViÖt Nam hiÖn nay ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®­îc tÝnh tõ gi¸ b¸n lÎ hµng hãa vµ dÞch vô tiªu dïng( ræ hµng hãa vµ dÞch vô ®¹i diÖn) víi quyÒn sè lµ c¬ cÊu tiªu dïng cña hé gia ®×nh ChØ sè gi¸ tiªu dïng ®­îc tÝnh hµng th¸ng, cho tõng tØnh/ thµnh phè vµ c¶ n­íc ( bao gåm chØ sè cña khu vùc thµnh thÞ,n«ng th«n, chØ sè chung cña tõng tØnh/ thµnh phè, c¸c vïng kinh tÕ vµ c¶ n­íc) Trong ®iÒu kiÖn vÒ vËt chÊt kü thuËt, nguån kinh phÝ hiÖn nay vµ còng phï hîp víi ph­¬ng ph¸p cña nhiÒu n­íc, chØ sè gi¸ tiªu dïng cña n­íc ta ®­îc tÝnh theo c«ng thøc Laspeyres- víi quyÒn sè vµ gi¸ gèc kú gèc lµ n¨m 2000 vµ sÏ cè ®Þnh kho¶ng 5 n¨m §Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng/ th¸ng cÇn thùc hiÖn c¸c b­íc sau ®©y: - LËp b¶ng gi¸ kú gèc ( n¨m 2005) - LËp b¶ng quyÒn sè cè ®Þnh kú gèc ( n¨m 2005) - Thu thËp gi¸ b¸n lÎ cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn - TÝnh gi¸ b×nh qu©n hµng th¸ng theo tõng khu vùc ( thµnh thÞ, n«ng th«n) cña c¸c tØnh, thµnh phè - TÝnh chØ sè gi¸ cÊp tØnh/ thµnh phè theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ tØnh - TÝnh chØ sè gi¸ cÊp vïng kinh tÕ theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ vïng - TÝnh chØ sè gi¸ c¶ n­íc theo tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ chung c¶ n­íc 1. X¸c ®Þnh b¶ng gi¸ kú gèc cè ®Þnh B¶ng gi¸ kú gèc n¨m 2005 cña c¸c tØnh, thµnh phè ®­îc lËp riªng cho hai khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ ®­îc cè ®Þnh ®Ó sö dông 4-5 n¨m Nguån sè liÖu vµ c¸ch lËp b¶ng gi¸ kú gèc: B¶ng gi¸ kú gèc cña tõng tØnh, thµnh phè lµ b¶ng gi¸ b×nh qu©n n¨m 2005 cña c¸c mÆt hµng vµ dÞch vô ®¹i diÖn theo danh môc ®­îc c¸c tØnh/ thµnh phè tæng hîp tõ b¸o c¸o “ Gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng” cña 12 th¸ng trong n¨m 2005, cña tõng khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n; trong ®ã, gi¸ b×nh qu©n c¶ n¨m cña mçi mÆt hµng ®­îc tÝnh tõ gi¸ cña c¸c ®iÓm ®iÒu tra theo tõng khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n, b»ng ph­¬ng ph¸p b×nh qu©n sè häc gi¶n ®¬n 2. X¸c ®Þnh b¶ng quyÒn sè cè ®Þnh QuyÒn sè n¨m 2005 ®­îc sö dông ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng vµ ®­îc cè ®Þnh kho¶ng 5 n¨m, ®­îc tÝnh tõ c¬ cÊu tiªu dïng cña hé gia ®×nh víi c¸c nguån sè liÖu sau ®©y: - KÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra møc sèng d©n c­ ViÖt Nam n¨m 2004 do Tæng côc Thèng Kª thùc hiÖn - KÕt qu¶ “ §iÒu tra bæ sung vÒ chi tiªu hé gia ®×nh t¹i 20 tØnh n¨m 2005” do Tæng Côc Thèng Kª thùc hiÖn n¨m 2005 B¶ng quyÒn sè cè ®Þnh gåm hai phÇn: QuyÒn sè ngang vµ quyÒn sè däc. - QuyÒn sè däc: Lµ tû träng tõng nhãm hµng so víi tæng chi b×nh qu©n nh©n khÈu/ n¨m cña tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n vµ c¶ tØnh, tÝnh theo tû lÖ phÇn chôc ngh×n ( 0/10000) - QuyÒn sè ngang: Tû träng tiªu dïng cña tõng khu vùc thµnh thÞ, n«ng th«n so víi c¶ tØnh, thµnh phè, chØ tÝnh cho c¸c nhãm hµng cÊp c¬ së ( ._.