Phong cách nghệ thuật Nam Cao

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH PHAN VAÊN TÖÔØNG CHUYEÂN NGAØNH: VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ: 5 0 4 3 3 LUAÄN AÙN TIEÁN SÓ NGÖÕ VAÊN N GÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC GIAÙO SÖ NGUYEÃN VAÊN HAÏN H THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH – NAÊM 2004 COÄNG HOAØ XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM ÑOÄC LAÄP – TÖÏ DO – HAÏNH PHUÙC ----------***--------- ÑÔN XIN BAÛO VEÄ LUAÄN AÙN Kính göûi: Tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh Ñoàng kính göûi: Tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Long An Teân toâi laø: Phan Vaên Töôøng Coâng taùc taïi: Tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Long An Toâi ñöôïc coâng nhaän laø nghieân cöùu sinh theo quyeát ñònh soá 2647/GD & ÑT ngaøy 12 thaùng 09 naêm 1994. Hình thöùc ñaøo taïo: taäp trung. Caùc vaên baûn gia haïn: - Soá 17449/SÑH ngaøy 01 thaùng 12 naêm 1998 - Soá 470/SÑH ngaøy 17 thaùng 01 naêm 2001 ch o pheùp chuyeån ñeà taøi nghieân cöùu töø “Thi phaùp truyeän ngaén Nam Cao” (bò truøng vôùi moät ngöôøi khaùc) sang ñeà taøi “Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao” - Soá 659/QÑ/KHCN-SÑH ngaøy 17 thaùng 10 naêm 2001 cuûa Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoï c sö phaïm Thaønh Phoá Hoà Chí Minh. Sau thôøi gian hoïc taäp vaø thöïc hieän ñeà taøi nghieân cöùu, ñeán nay toâi ñaõ hoaøn thaønh luaän aùn tieán só vôùi ñeà taøi “Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao” Thuoäc chuyeân ngaønh: Vaên hoïc Vieät Nam Maõ soá: 50433 Vì vaäy toâi laøm ñôn naøy kính ñeà nghò Tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh cho pheùp toâi ñöôïc baûo veä luaän aùn taïi Hoäi ñoàng ñaùnh giaù ôû boä moân. Toâi xin traân troïng caûm ôn Ngaøy 12 thaùng 10 naêm 2003 Ngöôøi laøm ñôn Phan Vaên Töôøng YÙ kieán cuûa giaùo sö höôùng daãn khoa hoïc UBND Tænh Long An COÄNG HOAØ XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA VIEÄT NAM Tröôøng CÑSP Long An ÑOÄC LAÄP – TÖÏ DO – HAÏNH PHUÙC Soá:………………. ----------***----------- Kính göûi: Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo Ñoàng kính göûi: Tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm TP Hoà Chí Minh - Caên cöù q ui cheá ñaøo taïo Sau ñaïi hoïc ban haø nh theo quyeát ñò nh soá 18/2000/QÑ-BGD & ÑT ngaøy 08 thaùng 06 naêm 2000 cuûa Boä tröôûng Boä giaùo duïc ñaøo taïo - Caên cöù quyeát ñònh soá 659 /QÑ/KHCN-SÑH ngaøy 17 thaùng 10 naêm 2001 cuûa Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh - Theo ñeà nghò cuûa oâng tröôûng phoøng Toå chöùc caùn boä Nay, Tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Long An ñeà nghò Boä giaùo duïc ñaøo taïo, Tröôøng Ñaïi hoïc sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh Cho pheùp oâng: Phan Vaên Töôøng Nôi coâng taùc: Tröôøng Cao ñaúng sö phaïm Long An Laø nghieân cöùu sinh theo quyeát ñònh soá 264 7/GD & ÑT ngaøy 12 thaùng 09 naêm 1994 ñöôïc baûo veä luaän aùn tieán só vôùi ñeà taøi “Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao” Thuoäc chuyeân ngaønh: Vaên hoïc Vieät Nam Maõ soá: 50433 Traân troïng kính chaøo Ngaøy……. thaùng……. Naêm 2003 Hieäu tröôûng QUI ÖÔÙC TRÌNH BAØY Taøi lieäu trích daãn ñöôïc ghi theo soá thöù töï töông öùng cuûa noù trong phaàn danh muïc TAØI LIEÄU THAM KHAÛO vaø ñöôïc ñaët trong daáu ngoaëc [ ] ngay sau phaàn coù lieân quan, sau daáu ( : ) laø soá trang. Taøi lieäu trích daãn naèm ôû caùc trang lieàn nhau thì ñöôïc theå hieän baèng gaïch noái “”. Ví duï: [100:3334]. Neáu taøi lieäu tham khaûo coù töø hai taäp trôû leân thì chöõ soá La maõ ôû giöõa seõ laø soá thöù töï cuûa taäp, chöõ soá AÛ raäp tröôùc vaø sau seõ laø soá thöù töï cuûa taøi lieäu vaø soá trang, ví duï: [13:I:92]. Phaàn trích daãn in nghieâng vaø ñöôïc ñaët trong daáu ngoaëc keùp (“ “), teân taùc phaåm ñöôïc in ñaäm. LÔØI CAM ÑOAN Toâi xin cam ñoan ñaây laø coâng trình nghieân cö ùu cuûa rieâng toâi. Caùc so á lieäu, keát quaû neâu trong luaän aùn laø trung thöïc vaø chöa töøng ñöôïc ai coâng boá trong baát kyø coâng trình naøo khaùc. Taùc giaû luaän aùn PHAN VAÊN TÖÔØNG MÔÛ ÑAÀU 1. YÙ nghóa cuûa ñeà taøi Nam Cao baét ñaàu söï nghieäp saùng taùc vaên chöông töø naêm 1936. Trong ñoù, töø naêm 1940 ñeán 1945 laø thôøi gian oâng thöïc söï vieát ñöôïc nhieàu nhaát. Ñöông thôøi ngöôøi ta ít noùi ñeán vaên phaåm cuûa oâng. Phaûi töø sau khi oâng hi sinh, nhaát laø töø cuoái nhöõng naêm taùm möôi cuûa theá kæ XX, cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp vaên hoïc cuûa Nam Cao ngaøy caøng ñöôïc söï quan taâm nhieàu hôn cuûa caùc nhaø nghieân cöùu. Nhieàu giaù trò cuûa vaên nghieäp oâng ñöôïc khaúng ñònh moät caùch xöùng ñaùng. Buoåi ñaàu laø söï chuù yù cuûa ngöôøi ñoïc veà laäp tröôøng tö töôûng, veà kieåu saùng taùc (laõng maïn – hieän thöïc), veà ñeà taøi (noâng daân – tieåu tö saûn trí thöùc)… . Veà sau laø söï khai thaùc theo chieàu saâu cuûa caùc nhaø nghieân cöùu veà tö töôûng nhaân vaên, veà thi phaùp Nam Cao trong truyeän ngaén. Taùc phaåm cuûa oâng ñöôïc ñöa vaøo giaûng day troïng nhaø tröôøng töø baäc trung hoïc cô sôû ñeán baäc ñaïi hoïc. Ñaëc bieät, ôû baäc trung hoïc phoå thoâng, oâng ñöôïc xeáp vaøo chöông trình vôùi tö caùch laø moät taùc gia cuøng boán teân tuoåi lôùn khaùc cuûa vaên hoïc hieän ñaïi: Hoà Chí Minh, Toá Höõu, Nguyeãn Tuaân, Xuaân Dieäu… Duø coù nhieàu coâng trình nghieân cöùu veà Nam Cao, duø vò trí cuûa oâng trong tieán trình phaùt trieån vaên hoïc nöôùc nhaø ñaõ ñöôïc khaúng ñònh nhöng nhöõng vaán ñeà veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa Nam Cao vaãn khoâng ngöøng ñöôïc ñaët ra. Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ coù nhöõng nhaän ñònh saâu saéc veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa Nam Cao nhöng chöa coù moät coâng trình naøo coù caùi nhìn heä thoáng, toaøn dieän veà phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên naøy, moät phöông dieän quan troïng taïo cô sôû xaùc laäp vò trí haøng ñaàu cuûa oâng trong ñoäi nguõ caùc nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi. Cuõng ñang thieáu nhöõng coâng trình coù söï so saùnh ñoái chieáu moät caùch ñaày ñuû phong caùch ngheä thuaät Nam Cao vôùi caùc nhaø vaên Vieät nam cuøng thôøi hay vôùi nhaø vaên nöôùc ngoaøi maø oâng ngöôõng moä. Beân caïnh ñoù, vaên nghieäp Nam Cao coù moät ñoä “môû” nhaát ñònh vaø ñang taùc ñoäng roõ reät leân saùng taùc khoâng ít nhaø vaên ñöông ñaïi. Khoâng hoaøn toaøn laø nhöõng vaán ñeà môùi meû tuyeät ñoái nhöng tìm hieåu phong caùch ngheä thuaät Nam Cao, nhöõng giaù trò ñoäc ñaùo, môùi meû cuûa oâng trong saùng taïo ngheä thuaät ñeå phuïc vuï toát hôn cho vieäc nghieân cöùu, giaûng daïy, hoïc taäp laø yù nghóa cuûa ñeà taøi luaän aùn naøy. Do tieáp caän ñeà taøi töø goùc ñoä phong caùch ngheä thuaät moät nhaø vaên neân luaän aùn khoâng ñi saâu trình baøy lòch söû nhöõng vaán ñeà lí luaän veà phong caùch hoïc vaø nhöõng moái quan heä ña daïng phöùc taïp cuûa noù vôùi caùc phaïm truø khaùc cuûa lí luaän vaên hoïc. Nhieäm vuï chuû yeáu cuûa luaän aùn laø trình baøy heä thoáng nhöõng ñaëc ñieåm tö töôûng – ngheä thuaät taïo neân söï ñoäc ñaùo, môùi meû, nhaát quaùn mang tính giaù trò cuûa phong caùch ngheä thuaät Nam Cao, goùp phaàn khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp vaø vò trí cuûa nhaø vaên trong lòch söû vaên hoïc Vieät nam hieän ñaïi. 2. Lòch söû vaán ñeà 2.1. Quaù trình nghieân cöùu phong caùch ngheä thuaät Nam Cao Söï nghieäp saùng taùc cuûa Nam Cao ñöôïc chuù yù töø naêm 1941 vôùi lôøi töïa cuûa Leâ Vaên Tröông cho taäp Ñoâi löùa xöùng ñoâi do nhaø xuaát baûn “ Ñôøi nay” aán haønh. Thaùng 2 – 1952, taùc phaåm Nam Cao thaät söï trôû thaønh ñoái töôïng cuûa khoa vaên hoïc vôùi baøi “ Nam Cao” cuûa Nguyeãn Ñình Thi in trong Maáy vaán ñeà vaên hoïc – (NXB Vaên ngheä –H.1956). Töø ñoù ñeán nay ñaõ coù hôn 190 coâng trình, baøi vieát veà Nam Cao ñöôïc coâng boá. Toâ Hoaøi laø ngöôøi soáng nhieàu vôùi Nam Cao caû tröôùc vaø sau caùch maïng. Trong caùc baøi vieát “Chuùng ta maát Nam Cao” (1954), “ Ngöôøi vaø taùc phaåm Nam Cao” (1956), “ Nam Cao” (Lôøi giôùi thieäu chuyeân luaän “Nam Cao nhaø vaên hieän thöïc xuaát saéc” cuûa Haø Minh Ñöùc - 1961), Toâ Hoaøi ñeàu nhaán maïnh moái lieân heä chaët cheõ giöõa con ngöôøi nhaø vaên vôùi tö töôûng ngheä thuaät, giöõa hieän thöïc cuoäc soáng vôùi nhöõng ñieàu ñöôïc phaûn aùnh trong taùc phaåm Nam Cao. Naêm 1961, Haø Minh Ñöùc coù chuyeân luaän ñaày ñaën ñaàu tieân veà Nam Cao vôùi tieâu ñeà “Nam Cao nhaø vaên hieän thöïc xuaát saéc”. Trong chuyeân luaän, khi ñeà caäp ñeán phong caùch Nam Cao, oâng vieát: ”Söï keát hôïp chaët cheõ vaø th öôøng xuyeân nhöõng yeáu toá tieán boä veà tö töôûng vôùi nhöõng saùng taïo veà ngheä thuaät cho Nam Cao coù moät phong caùch ñaëc bieät: phong caùch moät nhaø vaên hieän th öïc taâm lí” [39:183] Cuõng laø moät trong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân nghieân cöùu veà Nam Cao, Phong Leâ khoâng tröïc tieáp ñeà caäp ñeán vaán ñeà phong caùch ngheä thuaät nhöng oâng noùi ñeán “ñaëc tröng buùt phaùp hieän thöïc Nam Cao”- moät yeáu toá taïo neân phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên. OÂng khaúng ñònh: “… Vôùi yù thöùc ta ïo moät chaát gi oïng ñie äu rieâng, khoâng daãm la ïi ngöôøi khaùc… naêm naêm ñi vaøo ñôøi vaên cuûa Nam Cao laø moät söï doàn neùn bieát bao gaéng coâng vaø noã l öïc … cho moät söï nghieäp khoâng laãn vôùi ai” [87:96] Töø naêm 1973, trong giaùo trình “Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam”, Nguyeãn Hoaønh Khung ñaõ vieát: “Baèng moät taøi naêng lôùn, Nam Cao ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp môùi meû ñoái vôùi söï phaùt trieån vaên xuoâi Vieät Nam – Nam Cao xuaát hieän trong vaên hoïc söû nhö laø ngöôøi ñaïi dieän tieâu bieåu nhaát cuûa traøo löu hieän thöïc pheâ phaùn …” [65:82]. Ñeán nhöõng naêm cuoái theá kæ XX, oâng ñaõ khaúng ñònh moät caùch maïnh meõ: “Phong caùch cuûa Nam Cao giai ñoaïn 1941 – 1945 keát tinh phong caùch thôøi ñaïi” (193:30). Beân caïnh caùc coâng trình treân coøn coù caùc baøi vieát: Ñoïc nhöõng truyeän ngaén Na m Cao cuûa Nguyeân Hoàng (1960), Ñoïc “Truyeän ngaén Nam Cao” soi laïi nhöõng böôùc ñöôøng ñi leân cuûa moät nhaø vaên hieän thöïc cuûa Hueä Chi – Phong Leâ (1960), Nam Cao – con ngöô øi vaø xaõ hoäi cuõ cuûa Leâ Ñình Kò (1964), Con ngöôøi bò töø choái q uyeàn laøm ngöôøi trong truyeän “Chí Pheøo” cuûa Na m Cao cuûa Nguyeãn Vaên Trung (1965), Caùch maïng thaùng Taùm vaø chaëng ñöôøng phaùt t rieån môùi cuûa Nam Cao cuûa Nguyeãn Ñöùc Ñaøn (1968)… . Noäi dung caùc baøi vieát treân chuû yeáu ñeà caäp ñeán laäp tröôøng tö töôûng tieán boä khi nhaø vaên ñöùng veà phía nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, noäi dung phaûn aùnh hieän thöïc xaõ hoäi cuûa taùc phaåm, pheâ phaùn söï bi quan beá taéc trong tö töôûng cuûa Nam Cao. Rieâng baøi cuûa Nguyeãn Vaên Trung ñaõ böôùc ñaàu thaâm nhaäp vaøo tö töôûng nhaân vaên Nam Cao khi nhaø nghieân cöùu baøn ñeán bi kòch bò cöï tuyeät quyeàn laøm ngöôøi cuûa nhaân vaät Chí Pheøo trong taùc phaåm cuøng teân. Töø nhöõng naêm taùm möôi cuûa theá kæ XX trôû ñi, cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp vaên hoïc cuûa Nam Cao ñöôïc giôùi nghieân cöùu chuù yù nhieàu hôn. Nhieàu taàng lôùp yù nghóa cuûa taùc phaåm Nam Cao ñöôïc khaùm phaù, vò trí vaên hoïc söû cuûa Nam Cao ngaøy caøng ñöôïc khaúng ñònh. Coù theå keå nhöõng coâng trình tieâu bieåu: Nghó tieáp veà Na m Cao (NXB Vaên hoïc – 1991), Nam Cao moät ñôøi ngöôøi moät ñôøi vaên cuûa Nguyeãn Vaên Haïnh (1993), Nam Cao – phaùc thaûo chaân dung vaø söï nghieäp cuûa Phong Leâ (1997), Nam Cao ñôøi vaên vaø taùc phaåm cuûa Haø Minh Ñöùc (1998), Na m Cao – veà taùc gia vaø taùc ph aåm do Bích Thu bieân soaïn vaø tuyeån choïn (1998), Thi phaùp truyeän ngaén N am Cao – luaän aùn tieán só cuûa Nguyeãn Hoa Baèng, Nam Cao – con ngöôøi vaø taùc phaåm – Nhieàu taùc giaû – NXB Hoäi nhaø vaên (2000), Ngheä thuaät keå chuyeän trong taùc ph aåm Na m Cao cuûa Vuõ Khaéc Chöông (2000), Chuû nghóa hieän thöïc Nam Cao cuûa Traàn Ñaêng Suyeàn (2001)… . Trong cuoán Nam Cao moät ñôøi ngöôøi moät ñôøi vaên, Nguyeãn Vaên Haïnh ñaõ ñeà caäp ñeán nhöõng neùt cô baûn veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp vaên chöông cuûa Nam Cao. OÂng noùi ñeán nhöõng ñaëc ñieåm tính caùch con ngöôøi Nam Cao tröôùc vaø sau caùch maïng thaùng 8ˆ- 1945, noùi ñeán nhöõng ñoùng goùp xuaát saéc nhaát cuûa Nam Cao veà tö töôûng nhaân ñaïo, veà ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, mieâu taû taâm lí, veà ngoân ngöõ taùc phaåm Nam Cao …. Cuoái cuøng, oâng keát luaän: “Nam Cao laø nhaø vaên trong yù nghóa ñích thöïc vaø cao quí cuûa khaùi nieäm naøy, vaø laø moät nhaø vaên hieän ñaïi” [44:43] Hôn ba möôi naêm vieát veà Nam Cao, nhöng ñeán naêm 1997, Phong Leâ vaãn coi coâng trình nghieân cöùu cuûa mình chæ laø “Phaùc thaûo söï nghieäp vaø chaân dung” veà nhaø vaên lôùn naøy. OÂng tieáp caän taùc phaåm Nam Cao töø hình aûnh ngöôøi trí thöùc, soá phaän ngöôøi noâng daân, töø ñaëc tröng buùt phaùp hieän thöïc, töø con ngöôøi Nam Cao vôùi queâ höông vaø caùch maïng… . “Nhìn töø cuoái theá kæ” veà Nam Cao, Phong Leâ vieát: “… Ñeå hieåu Nam Cao hoâm nay caàn nhieàu phöông phaùp tieáp caän môùi, nhöng ngay phöông phaùp tieáp caän xaõ hoäi hoïc vaãn chöa phaûi ñaõ caïn kieät sinh löïc ñoái vôùi caùc ta ùc phaåm coå ñieån… “ [87:209]. Cuøng vôùi vieäc taùi baûn chuyeân luaän Nam Cao nhaø vaên hieän thöïc xuaát saéc, taäp truyeän Ñoâi löùa xöùng ñoâi vaø moät soá truyeän ngaén coøn ít ñöôïc bieát ñeán, trong cuoán Nam Cao ñôøi vaên vaø taùc ph aåm, Haø Minh Ñöùc tieáp tuïc coâng boá caùc nghieân cöùu môùi cuûa mình veà Nam Cao. OÂng baøn veà ngheä thuaät saùng taïo taâm lí, ñeà caäp ñeán yù nghóa pheâ phaùn vaø töï pheâ phaùn, taàm quan troïng cuûa hoaøn caûnh trong taùc phaåm Nam Cao. OÂng cuõng thoâng tin veà söï nghieäp Nam Cao qua moät cuoäc hoäi thaûo ôû nöôùc ngoaøi… . Veà phong caùch ngheä thuaät Nam Cao, Haø Minh Ñöùc ñaõ khaûo saùt taäp truyeän Ñoâi lö ùa xöùng ñoâi vaø nhaän ñònh: “T reân caû hai ñeà taøi veà noâng daân vaø trí thöùc ngheøo trong taäp truyeän “Ñoâi löùa xöùng ñoâi” Nam Cao ñaõ boäc loä roõ vaø ñònh hìn h moät phong caùch saùng ta ïo ñoäc ñaùo” [39:310]. Trong chuyeân luaän N gheä thuaät keå chuyeän trong taùc phaåm Na m Cao, Vuõ Khaéc Chöông ñaõ khaûo saùt caùc yeáu toá chuû theå keå chuyeän, ñieåm nhìn traàn thuaät, coát truyeän, caùch keå, nhòp ñieäu keå… . Taùc phaåm Nam Cao ñaõ ñöôïc tieáp caän baèng caùc khaùi nieäm thi phaùp hoïc, moät höôùng nghieân cöùu môùi trong vaên hoïc. Vôùi luaän aùn tieán só Thi ph aùp truyeän ngaén N am Cao, Nguyeãn Hoa Baèng ñaõ khaûo saùt vaø phaùt hieän ñöôïc tính chaát ña thanh cuûa ngoân ngöõ truyeän ngaén Nam Cao theå hieän ôû söï phöùc hôïp caùc loaïi gioïng, caùc chaát gioïng, phöùc hôïp caùc tieáng noùi xaõ hoäi. Taùc giaû cuõng ñeà caäp ñeán vaán ñeà nhaân vaät, phaân loaïi nhaân vaät theo “ ñieåm nhìn ñònh kie án” vaø nhaân vaät töï yù thöùc. Caùc phöông dieän thôøi gian vaø khoâng gian ngheä thuaät, keát caáu, coát truyeän… cuõng ñaõ ñöôïc neâu leân khaù ñaày ñuû trong luaän aùn. Chuyeân luaän Chuû nghóa hieän thöïc Na m Cao cuûa Traàn Ñaêng Suyeàn laø moät coâng trình ñaày ñaën nghieân cöùu töông ñoái toaøn dieän söï nghieäp saùng taùc cuûa Nam cao döôùi caùi nhìn phöông phaùp saùng taùc. Nhaø nghieân cöùu ñi tìm con ñöôøng ñeán vôùi chuû nghóa hieän thöïc cuûa Nam Cao, quan nieäm ngheä thuaät, vaán ñeà loaïi hình vaø thi phaùp, tö töôûng nhaân ñaïo vaø ngheä thuaät mieâu taû taâm lí, ngheä thuaät traàn thuaät trong saùng taùc cuûa Nam Cao. Töø nhöõng phaùt hieän veà söï ñoùng goùp xuaát saéc cuûa nhaø vaên, Traàn Ñaêng Suyeàn keát luaän: “Neáu nhö thieân taøi la ø ñi tröôùc thôøi ñaïi vaø coù tính hieän ñaïi, laø vöôït qua ñöôïc th öû th aùch khaéc nghieät cuûa th ôøi gian, la ø ñoäc ñaùo, duy nhaát, laø khoâng la ëp laïi ñöôïc thì ñoái vôùi neàn vaên hoïc hieän ñaïi Vieät Nam, hai chöõ aáy phuø hôïp vôùi Nam Cao” [143:270]. Cuõng vieát luaän aùn tieán só veà Nam Cao, Haø Bình Trò ñeà caäp ñeán quan nieäm ngheä thuaät cuûa Nam Cao, chaát tröõ tình, ngheä thuaät mieâu taû taâm lí, ñaùnh giaù cao ñoùng goùp cuûa Nam Cao vaøo chuû nghóa nhaân ñaïo trong vaên hoïc vôùi vaán ñeà “söï yù th öùc veà caù nhaân”. Oâng baøn ñeán yeáu toá ñöôïc goïi laø töï nhieân chuû nghóa trong saùng taùc cuûa Nam Cao vaø phaùt hieän thaáy nhieàu choã khaùc nhau trong vaên baûn truyeän Chí Pheøo töø laàn ñaàu xuaát hieän vôùi caùi teân Ñoâi löùa xö ùng ñoâi ñeán nhöõng laàn in sau naøy. Trong khoái löôïng lôùn caùc taøi lieäu nghieân cöùuveà Nam Cao, vaán ñeà phong caùch ngheä thuaät Nam Cao ít nhieàu cuõng ñöôïc ñeà caäp. Tröïc tieáp nhaát laø hai baøi: Phong caùch truyeän ngaén N am Cao cuûa Vuõ Tuaán Anh, vaø, Phong caùch truyeän ngaén Nam Cao tröôùc caùch maïng cuûa Buøi Coâng Thuaán. Laø moät baøi baùo (in laàn ñaàu treân “Quaân ñoäi nhaân daân” thöù baûy soá 76 naêm 1991) vaø chæ ñeà caäp ñeán truyeän ngaén cho neân Vuõ Tuaán Anh khoâng ñi saâu maø chuû yeáu neâu leân moät soá ñaëc ñieåm cuûa “Phong caùch truyeän ngaén Nam Cao”: “Vaên Nam Cao laø p höùc hôïp, laø toång hoaø nhöõng cöïc ñoái nghòch: bi vaø haøi, t röõ tình vaø trieát lí, cuï the å vaø khaùi quaùt ”; “coù nhöõng tieáng keâu cöùu aâm th aàm caát le ân töø trang vieát cuûa Nam Cao”; “thi phaùp t ruyeän ngaén Nam Cao tröôùc caùch maïng xaây döïng treân noãi aùm aûnh veà caùi ta øn l uïi, tan raõ” [194: 108] Cuõng laø moät baøi baùo, Buøi Coâng Thuaán khi baøn veà “Phong caùch truyeän ngaén Nam Cao tröôùc caùch maïng” chuû yeáu ñeà caäp ñeán phöông dieän ngoân ngöõ: “kieåu caâu ngaén vaø coäc” “ chaát gioïng B aéc boä” nhö laø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa phong caùch Nam Cao. Beân caïnh ñoù, taùc giaû baøi baùo coøn ñeà caäp ñeán kieåu caáu truùc taâm lí – trieát lí cuûa taùc phaåm cuûa nhaø vaên naøy. [194:368] Trong cuoán saùch Nhaø vaên Vie ät Nam hieän ñaïi – chaân dung vaø phong caùch, Nguyeãn Ñaêng Maïnh ñaõ coù hai baøi veà Nam Cao. Vieát töø naêm 1978, trong “Chuû nghóa hie än thöïc Nam Cao”, Nguyeãn Ñaêng Maïnh ñaõ ñeà caäp ñeán nhöõng neùt lôùn cuûa phong caùch nhaø vaên naøy: “noãi ñau ñôùn t röôùc tình traïng con ngöôøi vì mie áng côm manh aùo maø khoâng sao ñöùng thaúng le ân ñöôïc, khoâng sao giöõ ñöôïc nhaân tính, nhaân caùch, nhaân phaåm’; “taám göông cuûa moät caây buùt luoân luoân tìm toøi, khaùm phaù, saùng ta ïo”; “Nam Cao la ø nhaø vaên cuûa moät chuû nghóa hieän thöïc ta âm lí”; “caùch keå chuyeän bieán hoaù”… ÔÛ baøi sau, “Caùi ñoùi vaø mieáng aên trong truyeän Nam Cao”, oâng ñaõ noùi ñeán söï ñoäc ñaùo cuûa nhaø vaên töø moät ñeà taøi khoâng môùi, Nam Cao keâu goïi haõy cöùu laáy nhaân phaåm, nhaân tính, nhaân caùch con ngöôøi tröôùc caùi ñoùi mieáng aên chöù khoâng chæ keâu goïi cöùu ñoùi cho con ngöôøi nhö moät soá nhaø vaên khaùc cuøng thôøi. Trong caùc cuoán saùch Nghó tieáp veà Na m Cao (NXB vaên hoïc – 1991), Nam Cao – veà taùc gia vaø taùc phaåm (NXB Giaùo duïc – 1998), Nam Cao – con ngö ôøi vaø ta ùc pha åm (NXB Hoäi nhaø vaên – 2000), nhöõng ngöôøi bieân soaïn ñaõ xeáp vaøo phaàn “Phong caùch ngheä t huaät” nhöõng baøi vieát cuûa caùc taùc giaû khaùc nhau veà hình thöùc ngheä thuaät trong taùc phaåm Nam Cao. Coù theå chia caùc baøi vieát aáy thaønh ba nhoùm: - Nhoùm baøi baøn veà ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät cuûa Nam Cao: Na m Cao vaø ngheä thuaät saùng taïo taâm lí cuûa Haø Minh Ñöùc; Nhaân vaät “haén” vôùi moät neùt ñaëc tröng trong ngoân ngöõ ngheä thuaät Na m Cao cuûa Tröông Thò Nhaøn; Ve à caùc nhaân vaä t dò daïng trong sa ùng taùc Nam Cao cuûa Traàn Thò Vieät Trung… - Nhoùm baøi baøn veà ngoân ngöõ ngheä thuaät: Thöû soáng trong vaên Na m Cao cuûa Nguyeãn Löông Ngoïc, Loái vaên keå chuyeän cuûa N am Cao cuûa Phan Dieãm Phöông, Tìm hieåu moät chöõ “Nhöng” trong vaên N am Cao cuûa Phan Troïng Thöôûng… . - Nhoùm coøn laïi chuû yeáu baøn chung veà thi phaùp: Moät ñaëc ñieåm thi phaùp truyeän N am Cao cuûa Phaïm Quang Long, Nhöõng ñoåi môùi t rong theá giôùi ngheä thuaät c uûa Nam Cao sau 1945 cuûa Phuøng Ngoïc Kieám, Thôøi gian vaø khoâng gian ngheä th uaät Na m Cao cuûa Traàn Ñaêng Suyeàn, Ñaëc tröng buùt phaùp hieän thöïc Nam Cao cuûa Phong Leâ… . Khoâng tröïc tieáp nghieân cöùu taùc phaåm döôùi caùi nhìn phong caùch hoïc nhöng nhöõng baøi vieát treân ñaây ñaõ neâu leân nhöõng ñaëc ñieåm noåi baät veà maët hình thöùc ngheä thuaät, veà thi phaùp trong caùc saùng taùc cuûa Nam Cao. 2.2. Nhöõng vaán ñeà caàn ñöôïc xem xeùt th eâm Noùi ñeán phong caùch ngheä thuaät moät taùc giaû vaên hoïc laø noùi ñeán söï ñoäc ñaùo toaøn veïn coù tính heä thoáng cuûa söï nghieäp saùng taïo cuûa nhaø vaên aáy. Ñaõ coù nhieàu ngöôøi nghieân cöùu veà Nam Cao nhöng chöa coù coâng trình naøo ñeà caäp toaøn dieän ñeán phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên theå hieän trong truyeän ngaén laãn tieåu thuyeát cuûa oâng. Coù nhöõng taùc phaåm ñöôïc “ñaøo xôùi” raát kó nhö Chí Pheøo, La õo Haïc, Giaêng sa ùng, Ñôøi thö øa, Soáng moøn … nhöng laïi ít ai neâu leân moái lieân heä thoáng nhaát giöõa chuùng nhö laø moät daáu hieäu cuûa phong caùch ngheä thuaät Nam Cao. Moät vaán ñeà khaùc laø, trong khi nhaán maïnh vaø ñeà cao yù nghóa pheâ phaùn, caûm höùng nhaân vaên cuûa taùc phaåm Nam Cao, caùc nhaø nghieân cöùu chöa neâu ra: vì sao taùc phaåm oâng laïi mang caûm höùng pheâ phaùn, caûm höùng nhaân vaên nhö vaäy ? Ñoù phaûi chaêng laø quan nieäm, laø caùi nhìn cuûa oâng veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng ? Ñoù phaûi chaêng laø heä thoáng quan nieäm ngheä thuaät ñuùng ñaén vaø saâu saéc, taïo thaønh nhöõng nguyeân taéc cuûa phaûn aùnh ngheä thuaät nhö M.B. Khravtrenko ñaõ noùi?. Nhöõng vaán ñeà veà phong caùch Nam Cao trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, ngheä thuaät keát caáu, gioïng ñieäu vaø phöông thöùc toå chöùc lôøi vaên ngheä thuaät cuõng caàn ñöôïc khaûo saùt moät caùch kó löôõng hôn. 3. Giôùi haïn cuûa ñeà taøi 3.1. Veà khaùi nieäm phong caùch ngheä th uaät nhaø vaên Tìm hieåu phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên laø moät vaán ñeà quan troïng trong nghieân cöùu vaên hoïc. Bôûi vì taøi naêng ñích thöïc vaø söï ñoùng goùp cuûa nhaø vaên theå hieän moät caùch noåi baät ôû söï ñoäc ñaùo trong caùc taùc phaåm cuûa hoï, caû veà noäi dung tö töôûng laãn hình thöùc ngheä thuaät. Nhaø vaên Nga Ivan Turgenev ñaõ vieát: “Caùi qu an troïng trong taøi naêng vaên hoïc, vaø toâi nghó raèng cuõng coù the å trong baát k yø taøi naên g naøo, laø caùi to âi mu oán goïi la ø tieáng noùi cuûa rieâng mình. Vaâng, ñie àu quan troïng laø tieáng noùi cuûa rieâng mình, nhöõng noát ñaëc bie ät cuûa mình; nhöõng noát khoâng deã tìm thaáy ôû baát kyø moät ngöôøi naøo khaùc” [72:91]. “Tieáng noùi cuûa rieâng mình” laø höôùng phaán ñaáu cuûa nhöõng nhaø vaên chaân taøi. Phaùt hieän ñöôïc “tieáng noùi rieâng” aáy, nhaát laø ôû nhöõng ngheä só lôùn, cuõng laø caùi ñích khaùm phaù cuûa nhöõng ngöôøi nghieân cöùu vaên hoïc. Nhöng noäi dung cuûa “tieáng noùi rieâng” aáy, cuûa phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên laø gì ? Thuaät ngöõ “phong caùch” ñaõ xuaát hieän töø laâu vaø ñöôïc söû duïng ôû nhieàu lónh vöïc. Trong vaên hoïc ngheä thuaät quan nieäm veà phong caùch cuõng thaät phong phuù. Nhieàu yù kieán cho raèng, phong caùch laø nhöõng ñaëc ñieåm ñoäc ñaùo cuûa hình thöùc ngheä thuaät: “Phong caùch – ñoù laø söï thoáng trò cuûa hình thöùc ngheä th uaät, laø söùc maïnh toå chöùc cuûa noù” [72:134]. Moät soá khaùc laïi xem phong caùch laø söï ñoäc ñaùo cuûa nhaø vaên trong söû duïng ngoân ngöõ : “Phong caùch – ñoù laø ngoân töø ñöôïc xeùt trong moái quan heä cuûa noù vôùi hình töôïng, ñoù laø söï taùc ñoäng qua laïi giöõa nhöõng khaùi nie äm vaø nhöõng yù nghóa naûy sinh trong ngoân töø voán ñaët vaøo moät vaên caûnh ngheä thuaät” [72:131]. Coù ngöôøi cho raèng phong caùch laø moät phaïm truø lòch söû – thaåm mó roäng nhaát, bao quaùt nhaát, nhöng coù ngöôøi laïi coi phong caùch nhö nhöõng ñaëc ñieåm ñoäc ñaùo cuûa töøng taùc phaåm vaên hoïc rieâng leû … ÔÛ Vieät nam, giaùo trình Lí luaän vaên hoïc duøng trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp, Sö phaïm do Haø Minh Ñöùc, Phöông Löïu, Nguyeãn Vaên Haïnh chuû bieân ñaõ ñöa ra nhöõng quan nieäm veà phong caùch. Trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuï theå nhö Tìm hieåu phong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu cuûa Phan Ngoïc, Nhaø vaên Vieät nam hieän ñaïi – chaân dung vaø ph ong caùch cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Va ên hoïc hoïc vaên cuûa Hoaøng Ngoïc Hieán, Phong caùch ngheä th uaät N guyeãn Minh Chaâu cuûa Toân Phöông Lan, Phong caùch hoïc vaø ñaëc ñieåm tu töø Tie áng Vie ät cuûa Cuø Ñình Tuù …, caùc taùc giaû cuõng ñaõ neâu ra nhöõng caùch hieåu cuûa mình veà vaán ñeà phong caùch. Nhìn chung, moïi ngöôøi ñieàu nhaát trí vôùi nhau raèng, xaùc ñònh phong caùch laø phaûi phaùt hieän cho ñöôïc nhöõng yeáu toá ñaëc saéc, ñoäc ñaùo thöôøng laëp ñi laëp laïi cuûa moät hieän töôïng vaên hoïc (moät taùc phaåm, moät nhaø vaên, moät traøo löu vaên hoïc). Trong Goùp phaàn xaùc ñònh caùc khaùi nieäm: phong caùch, traøo löu vaên hoïc, phöô ng phaùp saùng taùc, kieåu saùng taùc, thi phaùp, Nguyeãn Vaên Haïnh vieát: “Ph ong caùch bao giôø cuõng la ø heä thoáng nhöõng ñaëc ñieåm taïo neân tính ñoäc ñaùo cuûa moät hie än t öôïng … Xaùc ñònh phong caùch ñoøi hoûi phaûi ñi saâu phaùt hieän söï th oáng nhaát, tính qui lu aät … nhöõng yeáu toá ñöôïc la ëp ñi laëp laïi, hoaëc nhöõng yeáu toá “troäi”, nhöõng “ñieåm saùng” coù vò trí noåi baät vaø coù yù nghóa chi phoái, bao quaùt caùc yeáu toá khaùc trong heä thoáng.” [45:204, 206] Nhöõng yeáu toá ñoù khoâng rieâng leû, ngaãu nhieân maø coù söï thoáng nhaát töông ñoái beàn vöõng, thoâng qua nhöõng bieåu hieän phong phuù ña daïng, taïo neân giaù trò môùi trong söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc. Chuùng toâi quan nieäm phong caùch ngheä t huaät laø heä thoáng nhöõng ñaëc ñieåm caû veà noäi dung vaø hình thöùc, veà tö töôûng vaø ngheä th uaät taïo neân tính ñoäc ñaùo vaø giaù trò môùi meû cuûa moät hieän töôïng vaên hoïc xeùt ôû chieàu lòch ñaïi vaø ñoàng ñaïi cuûa tieán trình vaên hoïc. Phong caùch ngheä thuaät coù theå ñöôïc nghieân cöùu ôû caùc “caáp ñoä” khaùc nhau. Coù theå coù phong caùch taùc phaåm khi taùc phaåm naøo ñoù laø thaønh quaû cuûa moät quaù trình saùng taïo ñoäc ñaùo, coù giaù trò môùi meû chòu ñöôïc söï thöû thaùch khaéc nghieät cuûa thôøi gian: “Phong caùch Truyeän Kieàu” , “Phong caùch taùc phaåm Epghenhi Onhegin”…. Coù theå coù phong caùch taùc giaû: “Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Traõi”, “Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Du”, “Phong caùch ngheä thuaät Cheá Lan Vieân”… . Coù theå coù phong caùch moät traøo lö u, moät thôøi kì vaên hoïc: phong caùch laõng maïn, phong caùch hieän thöïc, phong caùch thô Ñöôøng … Chuùng toâi cuõng nhaän thöùc raèng chæ nhöõng nhaø vaên coù taøi naêng saùng taïo ñöôïc nhöõng taùc phaåm coù giaù trò ngheä thuaät cao môùi coù theå xem laø nhaø vaên coù phong caùch. Moãi nhaø vaên coù phong caùch ñeàu taïo ra trong taùc phaåm cuûa mình moät theá giôùi ngheä thuaät ñoäc ñaùo, ngöôøi ñoïc coù theå nhaän dieän hoï giöõa caùc nhaø vaên cuøng thôøi, xaùc ñònh ñöôïc vò trí cuûa hoï trong söï phaùt trieån chung cuûa vaên hoïc. Theá giôùi ngheä thuaät aáy ña daïng, phong phuù nhöng bao giôø cuõng coù tính thoáng nhaát maø neàn taûng cuûa söï thoáng nhaát naøy laø caùch nhìn rieâng veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng, laø tö töôûng ngheä thuaät rieâng cuûa nhaø vaên. Töø nhaän thöùc treân, chuùng toâi cho raèng, ñeå xaùc ñònh phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên caàn phaûi tìm ñöôïc söï thoáng nhaát cuûa caùc moái lieân heä sau ñaây: Moät laø, söï thoáng nhaát cuûa moái lieân heä giöõa nhaø vaên vaø taùc phaåm do nhaø vaên aáy saùng taïo ra – moái lieân heä taùc giaû vaø taùc phaåm. Nhaø vaên laø chuû theå saùng taïo coøn taùc phaåm vaên hoïc laø thaønh quaû saùng taïo. Coù theå coi moái quan heä naøy laø moái quan heä nhaân – quaû. Nhaân caùch, kinh nghieäm soáng, theá giôùi tinh thaàn, tình caûm con ngöôøi seõ ñöôïc nhaø vaên khai thaùc veà maët thaåm mó vôùi tö caùch laø moät ngheä só. Nhaø vaên soáng vôùi ai, soáng nhö theá naøo, nôi nhaø vaên sinh ra, lôùn leân ra sao, cuoäc soáng lôùn vaø lí töôûng thaåm mó cuûa thôøi ñaïi ñang dieãn ra nhöõng ñieàu gì … taát caû chuùng ñeàu taùc ñoäng qua laïi laãn nhau vaø seõ qui ñònh caùi nhìn veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng, veà tö töôûng ngheä thuaät, taïo neân moät theá giôùi thaåm mó ñoäc ñaùo mang daáu aán caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên. Noùi veà yù nghóa cuûa kinh nghieäm soáng, cuûa aán töôïng tröïc tieáp töø cuoäc soáng vôùi saùng taùc, Dostoievski ñaõ vieát: “ … Muoán vieát ñöôïc moät cuoán tieåu thuyeát thì caàn döï tröõ moät hoaëc moät vaøi aán töôïng maïnh meõ maø con tim taùc giaû ñaõ theå nghieäm thaät söï” [72:113] Maët khaùc, moãi con ngöôøi bình thöôøng ñaõ laø moät thöïc theå duy nhaát huoáng hoà laø ngöôøi ngheä só. Con ngöôøi nhaø vaên, caù tính vaø taøi naêng ñoäc ñaùo cuûa nhaø vaên laø cô sôû ñeå lí giaûi nhöõng taùc phaåm ngheä thuaät maø nhaø vaên aáy saùng taïo neân. Ñoù cuõng laø caên cöù ñeå xaùc ñònh phong caùch ngheä thuaät taùc giaû. Bôûi vì phong caùch bieåu hieän söï lónh hoäi ñaëc saéc vaø môùi meû veà theá giôùi cuûa nhaø vaên. Söï thaät trong taùc phaåm ngheä thuaät khoâng theå toàn taïi beân ngoaøi caùch nhìn theá giôùi cuûa caù nhaân ngheä só. Hieän töôïng, söï vaät coù theå laø moät, nhöng caùch nhìn, caùch caûm, caùch theå hieän cuûa caùc nhaø vaên laø muoân maøu muoân veû. Caùch nhìn, caùch caûm cuûa nhaø vaên caøng tinh dieäu thì anh ta caøng thaâm nhaäp saâu vaøo baûn chaát söï vaät, nhöõng khaùi quaùt ngheä thuaät, nhöõng khaùm phaù saùng taïo cuûa anh ta caøng lôùn, caøng ñoäc ñaùo. Dó nhieân, ñieàu ñoù chæ coù ñöôïc khi naøo nhaø vaên phaùt hieän ra caùi môùi, theå hieän noù baèng hình töôïng, thuyeát phuïc ñöôïc ñoäc giaû tin vaøo söï ñuùng ñaén cuûa nhöõng quan nieäm veà con ngöôøi vaø cuoäc soáng, nhöõng nguyeân taéc saùng taïo thaåm mó cuûa mình. Phong caùch ngheä thuaät leä thuoäc raát nhieàu vaøo taøi naêng vaø caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên, theå hieän caû trong caùch nhìn laãn trong phöông thöùc toå chöùc theá giôùi ngheä thuaät. Chuùng ta caàn phaûi tìm ra söï thoáng nhaát trong moái lieân heä giöõa con ngöôøi vaø cuoäc soáng cuûa taùc giaû vôùi söï hình thaønh quan nieäm ngheä thuaät, kieåu löïa choïn ñeà taøi, chuû ñeà, caùch theå hieän tö töôûng baèng vieäc mieâu taû ngheä thuaät trong taùc phaåm cuûa nhaø ngheä só. Hai laø, xaùc ñònh phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên, caàn phaûi tìm hieåu söï thoáng nhaát, moái lieân heä bieän chöùng giöõa noäi dung vaø hình thöùc, giöõa tö töôûng vaø ngheä thuaät. Bôûi vì noäi dung vaø hình thöùc trong taùc phaåm vaên hoïc khoâng phaûi laø ñaïi löôïng maø laø quan._. heä gaén keát höõu cô vôùi nhau. Hegel vieát: “Noäi dung chaúng phaûi laø caùi gì khaùc, maø chính laø chuyeån hoaù cuûa hình thöùc vaøo noäi dung, vaø hình thöùc cuõng chaúng gì khaùc hôn la ø söï chuyeån hoaù cuûa noäi dung vaøo hình thöùc” [189:257]. Bieâlinski, nhaø pheâ bình Nga theá kyû XIX cuõng khaúng ñònh söï thoáng nhaát cuûa noäi dung vaø hình thöùc trong taùc phaåm ngheä thuaät: “ Trong taùc phaåm ngheä thuaät, tö töôûng vaø hình th öùc phaûi hoaø hôïp vôùi nhau moät caùch höõu cô nhö laø taâm hoàn vaø theå xaùc, neáu huûy dieät hình thöùc thì cuõng coù nghóa laø huûy dieät tö töôûng vaø ngöôïc laïi” [189:256] Moái quan heä naøy caøng saâu saéc, söùc haáp daãn cuûa noù caøng lôùn, caùc yeáu toá cuûa chuùng caøng khoù coù khaû naêng thay theá ñöôïc. Cho neân khoâng theå chæ ñeà caäp ñeán phöông dieän naøy, boû qua phöông dieän khaùc, maø phaûi cuøng luùc khaûo saùt ñeå tìm ra “nhöõng khaùm phaù veà noäi dung vaø nhöõng phaùt minh veà hình thöùc” cuûa moät hieän töôïng ngheä thuaät, nhö nhaø vaên Nga Leoânov ñaõ noùi. Cuoäc ñôøi vaø söï nghieäpvaên hoïc cuûa Nam Cao ñaõ thöïc söï hoäi tuï moät caùch xuaát saéc caùc moái lieân heä treân ñaây. Coù theå noùi, phong caùch ngheä thuaät Nam Cao laø tính ñoäc ñaùo vaø giaù trò, laø khuoân maët rieâng vôùi nhöõng ñoùng goùp môùi meû cuûa nhaø vaên vaøo trong tieán trình vaên hoïc daân toäc baèng nhieàu taùc phaåm xuaát saéc, caû ôû noäi dung vaø hì nh thöùc, tö töôûng vaø ngheä thuaät. 3.2. Veà ñoái töô ïng nghieân cöùu Nghieân cöùu Phong caùch ngheä th uaät N am Cao chuùng toâi khaûo saùt toaøn boä söï nghieäp saùng taùc cuûa Nam Cao caû tröôùc vaø sau caùch maïng thaùng Taùm 1945. Theo Nam Cao toaøn taäp do Haø Minh Ñöùc söu taàm, giôùi thieäu (NXB Vaên hoïc – H.2000 – 3 taäp – 1739 trang), Nam Cao coù 71 truyeän ngaén, 1 vôû kòch, 2 tieåu thuyeát cuøng moät soá trang nhaät kí. Khoâng nhieàu veà soá löôïng nhöng taùc phaåm Nam Cao ñaõ coù nhöõng phaùt hieän, ñoùng goùp thaät söï coù giaù trò veà noäi dung tö töôûng vaø hình thöùc ngheä thuaät. Luaän aùn taäp trung khaûo saùt heä thoáng caùc giaù trò aáy ñeå neâu leân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa phong caùch ngheä thuaät Nam Cao. 4. Nhöõng ñoùng goùp môùi cuûa luaän aùn Chæ möôøi naêm xuaát hieän treân vaên ñaøn nhöng Nam Cao laø moät trong nhöõng nhaø vaên ñöôïc nghieân cöùu khaù nhieàu. Caùc giaù trò noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa taùc phaåm Nam Cao ñaõ ñöôïc ñeà caäp moät caùch saâu saéc vaø khaù ñaày ñuû. Nhöng nhöõng caùi môùi veà chaát trong yeâu caàu phaùt trieån cuûa vaên hoïc ñöông ñaïi vaø söï thoáng nhaát caùc giaù trò ñoù vaøo moät chænh theå ngheä thuaät, töùc laø nghieân cöùu vaên nghieäp cuûa Nam Cao nhö moät heä thoáng toaøn veïn, döôùi caùi nhìn phong caùch hoïc, thì chöa nhaø nghieân cöùu naøo thöïc söï tìm hieåu ñaày ñuû. Keát thöøa vaø phaùt huy nhöõng thaønh töïu raát ñaùng traân troïng cuûa nhöõng ngöôøi ñi tröôùc trong nghieân cöùu veà Nam Cao, luaän aùn taäp trung nghieân cöùu veà cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp Nam Cao döôùi goùc ñoä phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên. Baèng caùi nhìn phong caùch hoïc, luaän aùn seõ neâu leân caùi ñoäc ñaùo, caùi môùi meû cuûa Nam Cao veà taàm nhìn nhaân vaên môùi, veà ñaëc tröng cuûa chuû nghóa hieän thöïc Nam Cao töø quan nieäm ngheä thuaät ñeán thöïc tieãn saùng taùc, veà nhöõng khaùm phaù ñaëc saéc cuûa oâng trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät, keát caáu, trong toå chöùc gioïng ñieäu vaø ngoân ngöõ. Baèng vieäc laøm saùng toû nhöõng ñaëc ñieåm phong caùch ngheä thuaät Nam Cao, luaän aùn goùp theâm tieáng noùi khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp vaø vò trí cuûa nhaø vaên trong tieán trình phaùt trieån cuûa vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi. Ñoàng thôøi, nhöõng keát quaû cuûa luaän aùn coøn goùp phaàn vaøo vieäc nghieân cöùu, giaûng daïy hoïc taäp veà nhaø vaên Nam Cao vaø caû thôøi kì vaên hoïc maø nhaø vaên soáng vaø saùng taùc. 5. Phöông phaùp nghieân cöùu Luaän aùn söû duïng phöông phaùp heä thoáng ñeå xem xeùt töøng taùc phaåm nhö moät chænh theå vaø toaøn boä caùc taùc phaåm Nam Cao nhö moät heä thoáng. Phöông phaùp so saùnh ñöôïc söû duïng trong luaän aùn ôû hai caáp ñoä: so saùnh caùc taùc phaåm khaùc nhau cuûa Nam Cao ñeå thaáy ñöôïc söï oån ñònh beàn vöõng vaø söï phaùt trieån cuûa phong caùch ngheä thuaät nhaø vaên theo höôùng vöøa thoáng nhaát vöøa ña daïng. Beân caïnh ñoù laø so saùnh vôùi taùc phaåm cuûa caùc taùc giaû khaùc ñeå thaáy ñöôïc söï ñoäc ñaùo môùi meû cuûa phong caùch ngheä thuaät Nam Cao. P höông phaùp t hoáng keâ giuùp taùc giaû luaän aùn coù cô sôû ñeå chæ ra söï laëp ñi laëp laïi cuûa nhöõng yeáu toá noäi dung, nhöõng bieän phaùp ngheä thuaät trong saùng taùc cuûa Nam Cao döôùi caùi nhìn phong caùch 6. Caáu truùc cuûa luaän aùn Ngoaøi phaàn” Môû ñaàu” vaø ‘Keát luaän”, luaän aùn coù ba chöông: Chöông 1: Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao: noãi traên trôû da dieát veà thöïc traïng soáng cuûa con ngöôøi vaø taàm nhìn nhaân vaên môùi Chöông 2: Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao: chuû nghóa hieän thöïc nhaân vaên vaø nhöõng khaùm phaù ñaëc saéc trong ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät Chöông 3: Phong caùch ngheä thuaät Nam Cao theå hieän trong keát caáu, gioïng ñieäu, ngoân ngöõ. Chöông moät PHONG CAÙCH N GHEÄ THUAÄT NAM CAO: NOÃI TR AÊN TRÔÛ DA DIEÁT VEÀ T HÖÏC TRAÏNG SOÁNG CUÛA CON NGÖÔØI VAØ TAÀM NHÌN NHAÂN VAÊN MÔÙI 1. Söï quan taâm saâu saéc vaø nhaát quaùn veà vaán ñeà giaù trò con ngöôøi 1.1. Giaù trò con ngöôøi: soáng phaûi mang khaùt voïng töï do phaùt trieån trong moái lieân heä vôùi coäng ñoàng. Con ngöôøi phaûi soáng nhö theá naøo, ñaâu laø giaù trò cuûa söï soáng con ngöôøi laø nhöõng caâu hoûi lôùn maø nhaân loaïi ñaët ra cho mình töø laâu tröôùc nhöõng bieán ñoåi cuûa lòch söû. Trong taùc phaåm cuûa mình, Nam Cao cuõng neâu leân vaán ñeà coù tính muoân thöôû aáy. Qua lôøi tranh luaän cuûa Thöù vôùi San trong Soáng moøn, ta coù theå thaáy ñöôïc quan nieäm cuûa Nam Cao veà giaù trò söï soáng con ngöôøi: “Soáng – toâi noùi caùi söï soáng noù tö ï bieát noù chöù khoâng phaûi loái soáng voâ tri voâ giaùc cuûa coû caây, soáng tö ùc laø caûm giaùc vaø tö töôûng. Soáng cuõng laø haønh ñoäng nöõa nhöng haønh ñoäng chæ laø phaàn phuï: coù caûm giaùc, coù tö töôûng môùi sinh ra haønh ñoäng” [13:II:196]. “Soáng coù caûm giaùc” laø phaûi nhaïy beùn, nhaïy caûm tröôùc nhöõng taùc ñoäng cuûa cuoäc soáng xung quanh ñoái vôùi con ngöôøi. Thôø ô, döûng döng tröôùc söï bieán ñoåi khoâng ngöøng, söï phong phuù, ñeïp ñeõ cuûa taïo vaät thì khoâng phaûi laø soáng, laø con ngöôøi. Bieâlinski ñaõ noùi raát ñuùng raèng “Bieát ngaïc nhieân tröôùc caùi kieàu di eãm, ñoù laø ñie àu kieän ñeå laøm neân phaåm giaù con ngöôøi ”. Beân caïnh ñoù, con ngöôøi soáng maø khoâng coù caûm xuùc gì tröôùc nieàm vui vaø noãi buoàn duø coù khi môùi chæ laø nhöõng rung ñoäng mô hoà, thoaûng qua cuûa ngöôøi thaân, cuûa nhöõng ngöôøi xung quanh, ñoùng kín taâm hoàn mình, ñöùng beân leà cuoäc soáng coäng ñoàng thì ñoù cuõng khoâng phaûi laø con ngöôøi mang phaåm chaát ngöôøi. Coù giaùc quan nhaïy beùn, “linh dieäu” nhö chính caùch noùi cuûa Nam Cao, con ngöôøi caàn phaûi suy nghó, phaûi “coù tö t öôûng”. Suy nghó, tö töôûng seõ giuùp con ngöôøi hieåu bieát, ñaùnh giaù ñuùng theá giôùi xung quanh vaø chính mình, ñöùng vöõng tröôùc nhöõng thöû thaùch cuûa cuoäc soáng vaø soáng toát hôn leân. Nhaø vaên Loã Taán vieát: “Con p haûi nhôø ngöôøi kh aùc daïy, beänh phaûi nhôø ngöôøi khaùc chöõa, duø chính mì nh laø th aày giaùo hay th aày th uoác. Nhöng caùch laøm ngöôøi ôû ñôøi thì e phaûi t öï mình suy nghó laáy, bao nhieâu ñôn thuoác ngöôøi khaùc keâ cho thöôøng chæ la ø giaáy loän” [179:78-79]. Ngay caû khi coù theå chaát maïnh meõ hay coù ñôøi soáng vaät chaát ñaày ñuû nhöng ngu muoäi, doát naùt, con ngöôøi vaãn khoù coù theå tìm thaáy nieàm vui theo ñuùng baûn chaát ngöôøi, naêng löïc ngöôøi. Trong “Nhaät kí” cuûa mình, Lutvich Vitghenstainô ñaõ vieát: “Laøm sao con ngöôøi coù theå sung söôùng khi hoï khoâng theå choáng cöï noåi söï cöïc khoå ñoïa ñaøy cuûa theá giôùi naøy ? Chæ coù theå baèng cuoäc soáng coù nhaän thöùc. Söï hieåu bieát vaø löông taâm toát ñeïp laø haïnh phuùc, chæ coù nhaän th öùc môùi ñem laïi cho ta cuoäc soáng aáy. Cuoäc soáng coù nhaän thöùc la ø cuoäc soáng haïnh phuùc maëc duø the á giôùi coù cöïc ñeán ñaâu chaêng nöõa” [185:127]. Chính Nam Cao cuõng vieát nhö theá trong Soáng moøn qua lôøi nhaän vaät Thöù: “Toâi quí caùi hoïc t höùc ít oûi cuûa toâi. To âi laáy laøm kieâu vì noù. To âi ngheøo, toâi khoå, toâi oám yeáu thaät, nhöng neáu baûo toâi ñoåi caùi hoïc thöùc cuûa toâi laáy caùi giaøu, caùi söôùng, caùi khoûe maïnh cuûa ngöôøi doát naùt, nhaát ñònh toâi khoâng ñoåi” [13:II:197]. Töø choã yù thöùc “soáng töùc laø coù caûm giaùc vaø tö töôûng” nhö theá cho neân Nam Cao ñaõ ñaët vaán ñeà veà giaù trò cuûa cuoäc soáng con ngöôøi: “Soáng laø ñeå laøm caùi gì ñeïp hôn nhieàu, cao quí hôn nhieàu. Moãi ngöôøi soáng phaûi la øm th eá naøo cho phaùt trieån ñe án taän ñoä nhöõng khaû naêng cuûa lo aøi ngöôøi chöùa ñöïng t rong mình. Ph aûi gom goùp söùc lö ïc cuûa mình vaøo coâng vi eäc tieán boä chung” [13:II:257]. Soáng laø ñeå phaùt huy, phaùt trieån naêng löïc phaåm chaát ngöôøi ôû trong con ngöôøi, laøm cho con ngöôøi soáng xöùng ñaùng vôùi “kieåu maãu cuûa theá gian, veû ñeïp cuûa muoân loaøi” (Shakespeare), quan nieäm naøy veà con ngöôøi cuûa Nam Cao thaät môùi meû, ñoäc ñaùo. Quan taâm ñeán con ngöôøi khoâng chæ döøng laïi ôû söï quan taâm ñeán thöïc traïng con ngöôøi ñang soáng ra sao maø phaûi chuù yù con ngöôøi ñöôïc phaùt trieån nhö theá naøo naêng löïc cuûa chính noù trong cuoäc soáng. Chöøng naøo con ngöôøi coøn phaûi vaät loän vôùi nhöõng nhu caàu vaät chaát böùc thieát thì chöøng ñoù chöa theå noùi ñeán söï phaùt trieån ñích thöïc cuûa con ngöôøi. Töï do chaân chính, töï do cao nhaát cuûa con ngöôøi chính laø ñöôïc töï do phaùt trieån caùc khaû naêng coù ôû trong con ngöôøi: khaû naêng hoaït ñoäng trong nhöõng ngaønh saûn xuaát, khaû naêng saùng taïo ngheä thuaät, nghieân cöùu khoa hoïc … Khoâng ñöôïc töï do phaùt trieån nhöõng naêng löïc mang phaåm chaát ngöôøi vöøa noùi thì caùc khaùi nieäm töï do, coâng baèng, daân chuû seõ chæ daønh cho “moät thieåu soá ñoäc quyeàn phaùt trieån” nhö Marx ñaõ coù laàn khaúng ñònh. Khoâng chæ ñöôïc töï do phaùt trieån maø con ngöôøi coøn “phaûi gom goùp söùc lö ïc cuûa mì nh vaøo co âng vieäc tieán boä c hung”. Bôûi vì, söï phaùt trieån cuûa caù nhaân phaûi goùp phaàn vaøo söï phaùt trieån xaõ hoäi, hai yeáu toá naøy coù moái quan heä maät thieát höõu cô vôùi nhau. Moät maët, “söï töï d o phaùt trieån cuûa moãi ngöôøi laø ñieàu kieän cho söï töï do phaùt trieån cuûa taát caû moïi ngöôøi ”[179:67], maët khaùc, “caàn ra söùc l aøm cho lôïi ích rieâng cuûa con ngöôøi caù bieät phuø hôïp vôùi lôïi íc h cuûa toaøn theå lo aøi ngöôøi” [179:63] nhö C.Mac vaø Ph. Aêng ghen ñaõ vieát trong Tuyeân ngoân Coäng saûn vaø Gia ñình thaàn tha ùnh. Söï tieán boä cuûa moãi ngöôøi seõ thuùc ñaåy söï tieán boä chung vaø chæ trong moät hoaøn caûnh tieán boä môùi coù theå coù ñöôïc söï töï do phaùt trieån naêng löïc caù nhaân con ngöôøi. Lí töôûng toát ñeïp cuûa con ngöôøi veà cuoäc ñôøi chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc trong nhöõng ñieàu kieän xaõ hoäi thuaän lôïi, khi maø ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa taát caû moïi ngöôøi khoâng ngöøng ñöôïc naâng cao. Ñaët vaán ñeà töï do phaùt trieån cuûa caù nhaân phaûi ôû trong moái lieân heä vôùi coäng ñoàng, vôùi söï phaùt trieån chung, caùi môùi cuûa Nam Cao trong quan nieäm veà con ngöôøi laø ôû ñoù. Vaên hoïc laõng maïn thôøi aáy, caû Thô Môùi vaø Töï Löïc Vaên Ñoaøn, cuõng ñaët ra vaán ñeà caù nhaân. Hoaøi Thanh – Hoaøi Chaân vieát trong Thi nhaân Vie ät nam: “Ngaøy th öù nhaát ai bieát ñích ngaøy naøo – chöõ “toâi” xuaát hieän tre ân t hi ñaøn Vieät nam, n où thöïc bôõ ngôõ. Noù nhö l aïc loaøi nôi ñaát khaùch. Bôûi noù mang theo quan nie äm chöa töøng th aáy ôû xöù naøy: quan nieäm caù nhaân. Xaõ hoäi Vieät nam töø xöa khoâng coù caù nhaân. Chæ ñoaøn theå: lôùn thì quoác gia, nhoû thì gia ñình. Coøn caù nhaân, caùi baûn saéc caù nhaân chìm ñaém trong gia ñì nh, trong quoác gia nhö gioït nöôùc trong bieån caû”. Tuy nhieân, vaán ñeà caù nhaân trong vaên hoïc laõng maïn thöôøng ñöôïc tuyeät ñoái hoaù, ñoái laäp vôùi gia ñình, xaõ hoäi. Xuaân Dieäu, thi só “môùi nhaát t rong caùc nhaø Th ô Mô ùi”, vieát: Ta laø Moät, laø Rieâng, laø thöù Nhaát Khoâng coù chi beø baïn noåi cuøng ta Hi-Maõ-Laïp-Sôn Loøng roäng quaù chaúng chòu khung naøo heát Chaân töï do ñaïp phaêng caû haøng raøo, Ta mang hoàn treøo leân nhöõng ñænh cao Ñeå hoùng gioù cuûa ngaøn phöông göûi tôùi Meânh moâng Cheá Lan Vieân vieát: Haõy cho to âi moät tinh caàu giaù laïnh Moät vì sao trô troïi cuoái trôøi xa! Ñeå nôi aáy thaùng ngaøy toâi laån traùnh Nhöõng öu phieàn, ñau khoå vôùi buoàn lo! Nhöõng sô ïi tô loøng Nhieàu taùc phaåm cuûa Töï Löïc Vaên Ñoaøn cuõng tröïc dieän ñeà caäp ñeán vaán ñeà con ngöôøi caù nhaân. ÔÛ thôøi kì ñaàu, caùc tieåu thuyeát cuûa vaên phaùi naøy ñeà cao chuû tröôøng giaûi phoùng con ngöôøi thoaùt khoûi söï raøng buoäc cuûa leã giaùo phong kieán, ñoøi quyeàn ñöôïc laøm ngöôøi. Trong tieåu thuyeát Ñoaïn tuyeät cuûa Nhaát Linh, coâ Loan khi bò meï choàng ngöôïc ñaõi ñaõ maïnh meõ tuyeân boá: “Khoâng ai coù quyeàn chöûi toâi, khoâng ai coù quyeàn ñaùnh toâi… Baø laø ngöôøi, toâi cuõng laø ngöôøi, khoâng ai hôn ai, keùm ai” [171:43-44]. Hoàng trong Thoaùt li cuûa Khaùi Höng khi bò ngöôøi dì gheû ñoái xöû taøn nhaãn ñaõ “luoân luoân treâu tö ùc ngöôøi dì gheû vaø toû cho ngöôøi aáy bieát raèng naøng coù ñuû heát moïi thöù quyeàn töï do” [171,43]. ÔÛ khía caïnh töï do trong tình yeâu, Mai trong Nöûa chöøng xuaân cuûa Khaùi Höng ñaõ noùi thaúng vôùi baø AÙn: ”Nhaø toâi khoâng coù maû l aáy leõ” - moät söï phaûn khaùng traät töï cuõ vaø ñoàng thôøi cuõng laø söï yù thöùc veà quyeàn bình ñaúng trong hoân nhaân. “Con coù quyeàn ñi laáy choàng”, caâu noùi aáy cuûa Nhung trong Laïnh luøng cuûa Nhaát Linh laïi khaúng ñònh con ngöôøi coù quyeàn ñöôïc höôûng haïnh phuùc chöù khoâng theå choân vuøi tuoåi xuaân trong söï thuû tieát ñaïo ñöùc chaät heïp. Bò raøng buoäc haøng ngaøn naêm bôûi leã giaùo phong kieán khaéc nghieät, vieäc khaúng ñònh töï do yeâu ñöông nhö vaäy cuûa caùc nhaø vaên tieåu thuyeát Töï Löïc Vaên Ñoaøn ñaõ phaàn naøo ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu cuûa thôøi ñaïi aáy. Töø cuoái cuûa nhöõng naêm ba möôi cuûa theá kæ XX trôû ñi, vaán ñeà con ngöôøi caù nhaân ñöôïc caùc nhaø tieåu thuyeát Töï Löïc Vaên Ñoaøn ñaët ra vôùi nhöõng yeâu caàu môùi. Khoâng chæ ñoøi quyeàn ñöôïc laøm ngöôøi, luùc naøy caùc nhaân vaät cuûa Nhaát Linh, Khaùi Höng, Hoaøng Ñaïo … ñoøi quyeàn töï do caù nhaân tuyeät ñoái, baát chaáp ñaïo lí, baát chaáp xaõ hoäi. Tuyeát (Ñôøi möa gio ù - Khaùi Höng - Nhaát Linh) kieân quyeát khöôùc töø traùch nhieäm laøm vôï, laøm meï, khöôùc töø taát caû caùc moái quan heä ñaïo ñöùc ñeå “khoâng bao giôø trôû th aønh vaät sôû höõu cuûa rieâng ai”, coi “aùi tình laø söï gaëp gôõ cuûa hai xaùc thòt” vaø soáng “khoâng tình, khoâng caûm, chæ coi laïc th uù ôû ñôøi nhö moät vò thuoác tröôøng sinh”! Tröông trong Böôùm traéng (Nhaát Linh), Nam trong Ñeïp (Khaùi Höng), Caûnh trong Thanh Ñöùc (hay Baên khoaên – Khaùi Höng) cuõng ñeàu laø nhöõng maãu ngöôøi nhö Tuyeát: “Sinh ra ôû ñôøi ñeå maø sung söôùng, ñeå thoaû maõn chöù khoâng phaûi ñeå khoå sôû, ñeå than phieàn hay ñeå th eo ñuoåi moät muïc ñích vieån voâng naøo” (Thanh Ñöùc –tr.50). Duø nhìn vaán ñeà theo phöông dieän ñaïo ñöùc hay trieát hoïc thì chuùng ta cuõng thaáy ñaây laø quan nieäm caù nhaân cöïc ñoan vaø aûo töôûng: khoâng theå coù caù nhaân tuyeät ñoái, ñoái laäp vaø ñöùng leân treân xaõ hoäi. Nam Cao ñaõ keá thöøa tö töôûng töï do caù nhaân trong quan nieäm veà con ngöôøi cuûa Töï Löïc Vaên Ñoaøn. Nhöng Nam Cao ñaõ môùi meû hôn khi cho raèng, con ngöôøi phaûi ñöôïc töï do phaùt trieån nhöõng naêng löïc cuûa mình vaø töï do caù nhaân phaûi gaén vôùi töï do phaùt trieån cuûa moïi ngöôøi, gaén vôùi tieán boä chung thì môùi coù yù nghóa, môùi coù ñieàu kieän ñeå toàn taïi. Veà vaán ñeà naøy, Nguyeãn Hoaønh Khung cuõng khaúng ñònh: “Neáu n hö phaàn nhieàu caùi “toâi” t rong vaên hoïc laõng maïn trong khi giaõy giuïa “noåi loaïn” choáng laïi xaõ hoäi thuø ñòch vôùi noù, noù caøng ngaøy caøng kheùp kín, chæ coøn tö ï thöïc hie än vaø töï “phaùt trieån” trong söï ñoái laäp vôùi xaõ hoäi; thì ôû Nam Cao, yeâu caàu khaúng ñònh vaø phaùt trieån caù nhaân luoân gaén lieàn vôùi traùch nhieäm xaõ hoäi, höôùng theo lí töôûng nhaân ñaïo tieán b oä… Coù leõ trong vaên hoïc ñöông th ôøi, khoâng ai ngoaøi Nam Cao ñaõ ñaët ra vaán ñeà caù nhaân moät caùch ñuùng ñaén vaø tieán boä nhö vaäy …” [195:232]. Caùch maïng Thaùng Taùm thaønh coâng roài khaùng chieán choáng Phaùp buøng noå, Nam Cao laïi vaùc ba loâ cuøng vôùi nhaân daân ñi treân con ñöôøng lôùn caùch maïng, töï bieán mình thaønh “moät tuyeân truyeàn vieân nhaõi nheùp” ñeå phuïc vuï khaùng chieán – hi sinh caùi “to âi” nhoû beù ñeå phuïng söï cuoäc ñôøi chung. YÙ nghóa tuyeân ngoân ngheä thuaät cuûa truyeän ngaén Ñoâi maét tröôùc heát theå hieän ôû söï löïa choïn döùt khoaùt cuûa nhaø vaên Ñoä vôùi tö caùch laø coâng daân cuûa moät nöôùc ñang tieán haønh cuoäc chieán tranh veä quoác choáng keû thuø: duøng taøi naêng saùng taïo ngheä thuaät cuûa mình ñeå phuïc vuï khaùng chieán, phuïc vuï nhaân daân. Neáu tröôùc caùch maïng, Ñieàn, Hoä, “toâi”… beá taéc vaø baát löïc, saùng taùc vaên chöông ñeå lo cho caùi teân cuûa mình thì trong khaùng chieán, Ñoä ñaõ coù theå vöõng tin ñi treân con ñöôøng lôùn caùch maïng vôùi nhaân daân, vôùi toå quoác. Moät laàn nöõa ta laïi thaáy ñöôïc söï thoáng nhaát giöõa con ngöôøi vaø taùc phaåm, giöõa suy nghó vaø haønh ñoäng cuûa Nam Cao trong cuoäc soáng cuõng nhö trong saùng taïo ngheä thuaät. Neáu tröôùc caùch maïng, nhaân vaät cuûa oâng chæ môùi nghó ñeán vieäc “gom goùp söùc löïc mì nh vaøo coâng cuoäc tieán boä chung” thì sau caùch maïng, hoï ñaõ döùt khoaùt vöõng böôùc treân con ñöôøng giaûi phoùng daân toäc vôùi nhaân daân. Ngheä só Nam Cao cuõng ñaõ trôû thaønh chieán só vaø oâng ñaõ ngaõ xuoáng cuõng vôùi tö caùch laø ngöôøi lính ñi ñaàu. Khoâng chæ trong truyeän, trong tieåu thuyeát, maø caû trong Nhaät kí, Nam Cao vaãn luoân luoân suy nghó veà giaù trò söï soáng con ngöôøi. Trong Nhaät kí ngaøy 2-3-1948, oâng vieát: “…caøng ngaøy to âi caøng thaáy raèng, caùi “toâi” cuûa mình th aät ra chaúng coù nghóa lí gì. Noù coù moät chuùt gi aù trò gì laø khi noù bie át hoøa hôïp noù vaøo vôùi nhöõng ngöôøi chung quanh… Ta neân nghó ñeán soá ñoâng nhieàu hôn ta…”. Trong Nhaät kí ngaøy 29-8-1950, Nam Cao ghi: “Quí ngöôøi moät chuùt, ngöôøi quí laém”. Moät doøng ngaén nhöng mang ñaày taâm traïng vaø suy nghó cuûa ngöôøi vieát. Vaø coù leõ vì theá maø nhöõng ngaøy sau ñoù, Nam Cao ñaõ hai laàn ghi vaøo nhaät kí ñeå daën mình “luoân lu oân giöõ giaùc quan môùi meû vaø saéc beùn” (nhaät kí ngaøy 31-8-1950). Hieän thöïc cuoäc soáng khaùng chieán ngoån ngang beà boän, caùi xaáu vaø caùi toát, caùi cao caû vaø caùi taàm thöôøng toàn taïi beân caïnh nhau, laãn vôùi nhau ñaõ taùc ñoäng nhieàu ñeán Nam Cao. Roài oám ñau beänh taät, söï hi sinh cuûa nhaø thô Thaâm Taâm vôùi moät soá chieán só Veä quoác, thaùi ñoä ngaïo maïn tròch thöôïng cuûa moät soá caùn boä khaùng chieán, coi thöôøng tình ñoàng chí, coi reû maïng soáng con ngöôøi ñaõ laøm cho Nam Cao raát buoàn. Tuy nhieân, qua nhöõng doøng nhaät kí treân, ta vaãn thaáy ñöôïc Nam Cao khoâng bao giôø maát nieàm tin vaøo con ngöôøi. Maáy ngaøy sau, ngaøy 6-9-1950, Nam Cao laïi ghi nhöõng aán töôïng cuûa mình veà ngöôøi phuï nöõ noâng daân Cao - Baéc – Laïng: “Moät caùi gì môùi heù, hoï the øm thuoàng laém, nhöng coøn ruït reø e leä, chöa daùm böôùc vaøo. Daãu sao thì cöûa cuõng ñaõ baét ñaàu môû. Moät naêm nöõa trôû laïi ñaây, coù leõ ta seõ gaëp hoï. Nhöõng ñoàng chí maïnh daïn vaø voàn vaõ ra ñoùn tieáp… Hoï böôùc maïnh daïn, cöôøi maïnh daïn… Hoï ra ngoaøi xaõ hoäi…”. Trong chieán dòch Bieân giôùi, sau moät cuoäc hoïp, Nam Cao ghi nhaät kí ngaøy 15-12-1950: “Lôøi p heâ bình cuûa L aønh vaø Tö ôûng: mình laõnh ñaïm ô hôø vôùi quaàn chuùng… T öï xeùt kh oâng phaûi theá… Mình luoân bieát x oùt thöông, bieát meán yeâu. Nhöng thaàm laëng quaù, kín ñaùo quaù, gheùt bieåu loä tình caûm, maët laïnh luøng vaø khinh bæ… Khoå taâm laém laém…”. Nhöõng doøng nhaät kí naøy ñaõ laøm cho ta hieåu theâm nhieàu veà tö töôûng cuûa oâng, thaáy ñöôïc söï nhaát quaùn trong nhaän thöùc cuõng nhö trong tình caûm cuûa oâng veà con ngöôøi: con ngöôøi laø quí, khoâng ñöôïc pheùp xa laùnh vaø mieät thò con ngöôøi. Ñeán ñaây, ta ñaõ thaáy ñöôïc quan nieäm ñoäc ñaùo cuûa Nam Cao veà giaù trò söï soáng con ngöôøi: chæ xöùng ñaùng laø con ngöôøi, chæ laø con ngöôøi töï do khi naøo noù ñöôïc phaùt trieån khoâng ngöøng veà trí tueä vaø ñaïo ñöùc trong moái lieân heä maät thieát vôùi coäng ñoàng. Ñieàu naøy ñaõ trôû thaønh leõ soáng cao caû cuûa Nam Cao, trôû thaønh noãi day döùt, aùm aûnh töøng trang vaên oâng vieát vaø oâng ñaõ hi sinh luùc tuoåi ñôøi coøn raát treû cuõng vì leõ soáng, vì lí töôûng laøm ngöôøi saâu saéc ñoù. 1.2. Con ngöô øi so áng phaûi nghieâm khaéc vôùi chính mình. Xuaát phaùt töø quan nieäm con ngöôøi soáng laø phaûi luoân luoân yù thöùc veà söï soáng cuûa mình, Nam Cao ñaõ cho raèng trong caùc khuyeát ñieåm cuûa con ngöôøi, bi thaûm nhaát laø thieáu löông tri, thieáu söï suy xeùt tröôùc sau trong cuoäc soáng. Do ñoù, trong taùc phaåm cuûa mình, Nam Cao ñaõ mieâu taû söï vaät loän cuûa con ngöôøi trong vieäc maát coøn nhaân caùch, nhaân tính, nhaân tình giöõa moät cuoäc soáng ngheøo tuùng ñoùi khoå. Thaâm nhaäp saâu saéc vaøo moái quan heä cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng ñôøi thöôøng, Nam Cao ñaõ ñaët ra nhöõng vaán ñeà, nhöõng tình huoáng buoäc con ngöôøi phaûi ñoái dieän ñeå löïa choïn, suy nghó. OÂng khoâng döøng laïi mieâu taû söï ñoùi ngheøo khoå cöïc cuûa con ngöôøi maø quan taâm nhieàu hôn ñeán vaán ñeà con ngöôøi soáng ra sao tröôùc söùc eùp naëng neà cuûa mieáng côm manh aùo. OÂng khoâng chæ noùi chuyeän laàm than, maø noùi veà nhöõng kieáp ngöôøi laàm than ñang bò hay töï nhaán chìm vaøo cuoäc ñôøi xaùm xòt taêm toái. Trong caùi ngoät ngaït quaãn baùch aáy cuûa cuoäc soáng, bao nhieâu chuyeän ñoái nhaân xöû theá ñaày tính chaát bi haøi ñaõ dieãn ra treân trang saùch cuûa Nam Cao. Ñoù laø nhöõng ngöôøi cha trong Treû con khoâng bieát ñoùi, Treû con khoâng ñöôïc aên th òt choù, laø oâng hai Ngaõ, boá cuûa Tieàn trong Ngöôøi haøng xoùm … ñaõ khoâng coøn giöõ ñöôïc nhaân caùch ngöôøi cha ñoái vôùi nhöõng ñöùa con cuûa mình. Hoï ra söùc bieän minh cho nhöõng haønh vi toäi loãi cuûa hoï baèng nhöõng lí leõ thaät voâ taâm. Ñaây khoâng coøn laø vaán ñeà ñoùi khaùt maø laø yù thöùc cuûa con ngöôøi veà boån phaän, veà traùch nhieäm, veà tình caûm cuûa ngöôøi cha ñoái vôùi con caùi. Roài meï cuûa nhöõng ñöùa con trong Ñieáu vaên cuõng nhö theá. Ngöôøi ñaøn baø aáy khoâng coøn nöõa nghóa vuï vaø tình thöông cuûa ngöôøi meï ñoái vôùi nhöõng ñöùa con maø mình ñaõ mang naëng ñeû ñau. Hay laø boá cuûa Ninh, Ñaït trong Töø ngaøy meï cheát, meï cuûa Hieàn trong Ngöôøi haøng xoùm. Duø moãi ngöôøi moät caûnh ngoä nhöng khoâng ai coù theå ñoàng tình vôùi nhöõng caùch öùng xöû cuûa hoï. Boá cuûa Ninh khoâng chí thuù laøm aên nuoâi con maø laïi lao vaøo nhöõng chieáu baïc ñeå roài chaùy tuùi phaûi caàm coá nhaø, caû gia ñình rôi vaøo thaûm caûnh vöøa ñoùi côm raùch aùo, vöøa phaûi soáng caûnh maøn trôøi chieáu ñaát. Caâu chuyeän bi thaûm naøy coøn noùi leân moät ñieàu khaùc nöõa: tröôùc khi cheát, meï cuûa Ninh ñaõ noùi vôùi em: “Meï maø cheát thì caùc con ñi aên maøy maát. Ñaøn oâng chaúng maáy ngöôøi bieát th öông con caùi. Cha cheát thì aên côm vôùi caù. Meï cheát thì lieám laù doïc ñaøng”! Noâng noåi vaø caû tin, meï cuûa Hieàn trong tieåu thuyeát Ngöôøi haøng xoùm ñaõ laàm laïc boû con ñi theo ngöôøi tình môùi, gaây neân baát haïnh cho caû hai meï con. Ngöôøi meï aáy töôûng göûi tieàn nhôø thaày giaùo Toaûn nuoâi naáng daïy ñoã Hieàn laø ñaõ ñuû! Nhöng con ngöôøi ñaâu phaûi chæ caàn aên no maëc aám ? Maát cha vaø baây giôø khoâng coøn meï beân caïnh, Hieàn bò neùm ra giöõa cuoäc ñôøi ñaày soùng gioù. Laø ngöôøi meï, coù maáy ai laïi haønh ñoäng nhö vaäy ? Laø ngöôøi meï, coù maáy ai laïi tin theo moät gaõ ñaøn oâng nhö cai Minh, ñaønh ñoaïn rôøi boû tình maãu töû, nhaát laø luùc Hieàn haõy ñang coøn laø ñöùa beù thô daïi caàn chôû che ? Keå töø khi bò meï boû rôi, Hieàn luoân luoân nhôù ñeán meï, nhôù ñeå “maø ñau ñôùn, maø ghen töùc, maø phaãn uaát”, vaø cuoái cuøng Hieàn phaûi cheát trong coâ ñôn beänh taät khi ñang coøn tuoåi thanh nieân. Meï cuûa Hieàn thì thaân taøn ma daïi bò teân sôû khanh cai Minh löøa doái boû rôi. Tai hoïa doàn daäp ñeán vì cuoäc ñôøi ñaày nhöõng baát traéc. Con ngöôøi laøm cho noù traàm troïng theâm bôûi nhöõng suy nghó haønh ñoäng khoâng thaän troïng, khoâng tính tröôùc tính sau. Vieát veà nhöõng ngöôøi cha ngöôøi meï nhö treân, Nam Cao khoâng chæ döøng laïi ôû choã mieâu taû nhöõng baát haïnh cuûa con ngöôøi maø tìm caùch caét nghóa lí giaûi noù. Cuoäc soáng ñoùi ngheøo, laém baát traéc tai öông ñaõ xoâ ñaåy con ngöôøi vaøo choã baát haïnh. Tuy nhieân, nhöõng ngöôøi boá ngöôøi meï kia cuõng soáng thaät caây coû, baûn naêng, ích kæ. Nhìn nhöõng ñöùa con cuûa mình nguû ñoùi, ngöôøi boá laïi coù yù nghó “treû con khoâng bieát ñoùi”, “treû con khoâng ñöôïc aên thòt choù”, hoaëc traâng traùo vaø bæ oåi nhö oâng hai Ngaõ trong Ngöôøi haøng xoùm. Ngöôøi con gaùi duy nhaát cuûa oâng hai Ngaõ phaûi soáng kieáp tuûi nhuïc baùn thaân nuoâi mieäng. Theá maø oâng ta ngaøy ngaøy ñoøi phaûi coù röôïu, thòt, hôn nöõa, coøn xin tieàn con ñi ñaùnh baïc. Con cho ít thì noùi: “Maøy phaûi bieát, caäu ñaõ khoâng ñaùnh thì t hoâi, ñaùnh thì phaûi goùp moät ñoàng la ø ít nhaát . Maéc caùi mình chôi vôùi toaøn tay soäp caû. Vaû laïi, chaû gì tao cuõng giöõ tieáng cho maøy !…” Veà loái soáng taêm toái, thieáu tình thöông vaø traùch nhieäm aáy, Nam Cao vieát: “Ngöôøi ta thöôøng thaáy nhöõng oâng boá baø meï than thôû vì con hö hoûng. Coù ai chòu nghó raèng: khoâng thie áu gì nhöõng keû la øm con ngaám ngaàm ñau khoå vì boá hay meï khoâng ñöùng ñaén” (Ngöôøi haøng xoùm). Nam Cao ñoøi hoûi con ngöôøi phaûi nghieâm khaéc vôùi chính mình. Khoâng coù khaû naêng töï phaân tích, töï yù thöùc veà traùch nhieäm, con ngöôøi thaät khoù maø soáng xöùng ñaùng vôùi con ngöôøi. Tröôùc moãi hieän töôïng, moãi söï kieän cuûa cuoäc soáng, neáu con ngöôøi chæ haønh ñoäng theo thoùi quen, theo baûn naêng, khoâng coù söï can thieäp tænh taùo cuûa lí trí, söï thoâi thuùc noàng nhieät cuûa tình caûm toát ñeïp thì khoâng theå naøo trôû thaønh moät con ngöôøi chaân chính ñöôïc. Coù theå noùi ôû Nam Cao luoân luoân thöôøng tröïc noãi traên trôû, noãi ñau veà nhaân caùch, veà tính ngöôøi vaø tình ngöôøi. “Soáng töùc laø caûm giaùc vaø tö töôûng”. Nhöõng “caûm giaùc vaø tö töôûng” aáy khoâng cao sieâu, tröøu töôïng maø heát söùc cuï theå, baét ñaàu töø caùc moái quan heä vaãn dieãn ra haøng ngaøy, haøng giôø xung quanh con ngöôøi. Trong nhieàu taùc phaåm cuûa mình, Nam Cao ñaõ theå hieän nhöõng nhaän xeùt suy tö töôûng nhö bình thöôøng, taàm thöôøng, nhöng ñaõ taïo neân ôû ngöôøi ñoïc söï rung ñoäng, yù thöùc veà moät cuoäc soáng coù phaåm giaù, caàn thieát cho con ngöôøi. Thöù trong tieåu thuyeát Soáng moøn laø moät con ngöôøi luoân luoân suy nghó veà leõ soáng, veà thöïc traïng cuoäc soáng xung quanh vaø nhöõng öùng xöû cuûa mình tröôùc thöïc traïng aáy. Ñi thueâ nhaø troï, thueâ ngöôøi naáu côm thaùng, ñi hieäu aên theo lôøi môøi cuûa baïn …, taát caû ñeàu laøm Thöù khoå sôû vôùi nhöõng toan tính nhoû nhen, vôùi nhöõng aân haän daøy voø ñeå roài khoâng ít laàn Thöù phaûi “thaãn thôø”, “phaûi öùa nöôùc maét”, phaûi “ngheïn ngaøo” nhö “oaø khoùc”! Trong “Soáng moøn”, Nam Cao ñaõ daønh 48 trang (treân toång soá 225 trang cuûa taùc phaåm naøy) ñeå noùi veà tình caûm vôï choàng Thöù vaø Lieân. Lieân ôû queâ coøn Thöù leân thaønh phoá daïy hoïc, coù khi naêm saùu thaùng môùi veà thaêm vôï con ñöôïc moät laàn. Ñeán Haø Noäi roài Thöù cöù bò aùm aûnh maõi caâu noùi cuûa Lieân: “Thaät, traêm toäi chaúng toäi gì baèng toäi ngheøo. Chæ vì ngheøo maø vôï choàng mình cöù keû moät nôi, ngöôøi moät neûo suoát ñôøi… Ngöôøi ta thì chæ phaûi seûn aên, seûn maëc, chöù toâi thì ñeán choàng cuõng phaûi seûn…”. Nhöõng buoåi chia tay cuûa hoï thaät buoàn. “Hoï nhìn nhau, nhö chöa bao giôø ñöôïc chaùn nhìn nhau. Nhöõng con maét raát aûo naõo, raát ngaäm nguøi nhö thöông laãn cho nhau, noùi cho nhau taát caû noãi buoàn meânh moâng cuûa ñôøi mình” [13:II: 205]. Theá nhöng, soáng xa Lieân, Thöù vöøa tô töôûng ñeán coâ Tö aùo tím caïnh tröôøng laïi vöøa ghen tuoâng nghi ngôø Lieân, coù luùc ñaùnh Lieân moät caùch vuõ phu, taøn baïo! Ñaùnh xong, Thöù laïi aân haän, xaáu hoå, laïi khoùc cho söï “ñie ân roà”, cho “troø treû con” cuûa mình. Khoâng döøng laïi ôû ñoù, Nam Cao tieáp tuïc tra vaán caùi coõi saâu cuûa loøng ngöôøi ñoái vôùi xung quanh maø cuï theå ôû ñaây laø caùch öùng xöû cuûa Thöù vôùi baïn beø. Trong con maét cuûa Thöù, San vaø Oanh chæ laø nhöõng keû taàm thöôøng duø hoï laø ñoàng nghieäp vôùi y. Thöù khinh San vì söï “truïy la ïc trong taâm hoàn”, Thöù gheùt Oanh vì ñoù laø ngöôøi ñaøn baø laém ñieàu, buûn xæn vaø khoâng trung thöïc. Nhöng ñeán löôït mình, Thöù nhaän ra raèng, mình cuõng chaúng hôn ai ! Y cuõng gioáng San khi khoâng ít laàn mô töôûng ñeán coâ Tö, hôn theá, coøn tìm vaøo ngoõ vaéng coâng vieân trong ñeâm toái ._.êm toái. Con ngöôøi phaûi soáng meo moù vaø thaûm haïi veà nhaân caùch vì phaûi lay laét kieáp “soáng moøn”, keùo leâ chuoãi “ñôøi thöøa”. Con ngöôøi soáng maø khoâng coù tình anh em, ñoàng loaïi vì thaùi ñoä döûng döng cuûa coäng ñoàng… . Traùi tim nhaân haäu vaø “ñoâi maét” saéc saûo thaáu hieåu nhaân tình ñaõ giuùp oâng khaùm phaù, phaùt hieän vaø khaúng ñònh nhöõng ñoám löûa nhaân tính coøn laïi taän trong saâu thaúm taâm hoàn con ngöôøi. Cho duø con ngöôøi bò ñaåy ñeán taän cuøng ranh giôùi con – vaät – ngöôøi, taän cuøng ranh giôùi cuûa söï thoaùi hoaù, cho duø con ngöôøi ñang ñöùng cheo leo beân bôø vöïc cuûa söï guïc ngaõ vaø tha hoaù, Nam Cao vaãn tin maõnh lieät raèng, con ngöôøi coù theå cheát nhöng khaùt voïng hoaøn löông, khaùt voïng soáng löông thieän xöùng ñaùng vôùi baûn chaát ngöôøi seõ toàn taïi maïnh meõ vaø maõi maõi. Ñoù cuõng laø caùi môùi cuûa taàm nhìn nhaân vaên Nam Cao. 2. Moät ñaëc ñieåm khaùc cuûa phong caùch ngheä thuaät Nam Cao trong phöông phaùp saùng taùc vaø ngheä thuaät xaây döïng nhaân vaät: nhöõng theå hieän ñoäc ñaùo cuûa chuû nghóa hieän thöïc nhaân vaên. Coù leõ Nam Cao laø moät trong soá ít nhaø vaên thôøi aáy yù thöùc ñöôïc moät caùch saâu saéc söù meänh vinh quang vaø nhoïc nhaèn cuûa ngöôøi ngheä só. Khoâng theå “caåu tha û” vaø “voäi vaøng” vì ñoù laø “baát löông”, “khoán naïn”, “ñeâ tieän”, ngöôøi ngheä só phaûi “vöôït leân treân moïi coõi bôø vaø giôùi haïn”, phaûi saùng taïo nhöõng caùi gì coù ích cho nhaân loaïi, laøm cho ngöôøi trôû neân ngöôøi hôn. Cuõng mieâu taû hieän thöïc cuoäc soáng nhöng Nam Cao ñaëc bieät quan taâm ñeán hieän thöïc taâm hoàn con ngöôøi. Höôùng ñeán nhöõng “kieáp laàm than” nhöng khoâng döøng laïi ôû choã caûm thoâng an uûi, Nam Cao giaûi phaãu noãi ñau tinh thaàn cuûa hoï. OÂng laø ngöôøi baïn lôùn cuûa nhöõng con ngöôøi maø xaõ hoäi “traùnh ra nhö traùnh moät vaät gì raát t ôûm” nhöng luoân tieàm aån nhöõng veû ñeïp mang tính ngöôøi; cuûa nhöõng ñöùa treû thô ñoùi ngheøo nhöng bieát yù thöùc veà mình; cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ, naïn nhaân cuûa nhöõng naïn nhaân, xaáu xí vaø nhaãn nhuïc, nhöng vaãn hieän thaân cho veû ñeïp tính nöõ thieân taïo…. Ñi saâu mieâu taû nhöõng taâm hoàn ñang xung ñoät vôùi chính noù tröôùc moät hoaøn caûnh phi nhaân tính, naém baét ñöôïc vaø naâng niu traân troïng nhöõng rung ñoäng nhieàu khi thaät mô hoà, khaùt voïng soáng löông thieän cuûa con ngöôøi, Nam Cao ñaõ môùi meû vaø ñoäc ñaùo trong vieäc mieâu taû nhöõng xung ñoät vaên hoïc ñích thöïc, nhöõng xung ñoät mang tính ngöôøi muoân thuôû. Coù theå noùi, Nam Cao laø ngöôøi môû ñaàu, ngöôøi ñaët neàn moùng cho moät khuynh höôùng môùi meû trong phaûn aùnh hieän thöïc cuûa vaên hoïc Vieät Nam maø Nguyeãn Minh Chaâu, Leâ Löïu, Ma Vaên Khaùng, Nguyeãn Khaûi, Nguyeãn Huy Thieäp… ñang tieáp noái: khuynh höôùng hieän thöïc nhaân vaên. Nam Cao ñaõ theå hie än moät hình thöùc môùi, moät ñoái töôïng môùi trong ngheä thuaät mieâu taû nhaân vaät. OÂng ñöa caùi xaáu xí, dò hình dò daïng, ñöa caùi nheách nhaùc phaøm tuïc, ñaët con ngöôøi ñoái dieän thöôøng tröïc vôùi nhöõng ñieàu ñoù ñeå soi saùng, mieâu taû ñôøi soáng tinh thaàn con ngöôøi. Ñoä môû, söùc vang xa cuûa taùc phaåm Nam Cao laø ôû choã ñoù: töôûng nhö oâng ñang nhuïc maï vaø mieät thò con ngöôøi nhöng caøng ñoïc, caøng ngaãm nghó, ngöôøi ñoïc caøng nhaän ra chieàu saâu, taàm cao cuûa tö töôûng ngheä thuaät Nam Cao: beânh vöïc con ngöôøi baèng caùch taïo hình thöùc môùi cho caùi nhìn – caùi nhìn baûn theå beân trong con ngöôøi. 3. Ñaëc ñieåm phong caùch ngheä th uaät Nam Cao trong keát caáu, gioïng ñieäu ngoân tö ø vôùi nhöõng caùch ta ân môùi meû, hie än ñaïi 3.1. Ngheä thuaät ke át ca áu trong taùc p haåm Nam Cao coù nhieàu yeáu toá ñoäc ñaùo. Phöông thöùc töï söï cuûa Nam Cao ñaõ cuoán huùt ngöôøi ñoïc vaøo moät cuoäc ñoái thoaïi lôùn vôùi cuoäc ñôøi, vôùi chính mình. Caâu chuyeän trong taùc phaåm nhö ñang dieãn ra, ngöôøi keå chuyeän khoâng phaûi laø ngöôøi bieát heát taát caû, söï di ñoäng ñieåm nhìn traàn thuaät caùc yeáu toá ñeà taøi, chuû ñeà, nhaân vaät, chi tieát ngheä thuaät… trong taùc phaåm oâng cöù trôû ñi trôû laïi vaø lieân keát vôùi nhau nhö nhöõng ñieäp khuùc khoâng ngöøng veà noãi thoáng khoå cuûa kieáp ngöôøi, khoâng khí oi böùc ngoät ngaït cuûa lòch söû. Vôùi ngheä thuaät keát caáu ñaëc saéc treân, baèng mieâu taû soá phaän con ngöôøi, Nam Cao ñaõ theå hieän nhaän thöùc cuûa mình veà lòch söû, veà thôøi ñaïi thaät saâu saéc, duø oâng khoâng moät laàn tröïc tieáp mieâu taû nhöõng bieán coá lòch söû. Vì theá, taùc phaåm Nam Cao ñaõ coù theâm moät yù nghóa khaùc: muoán giaûi phoùng con ngöôøi, muoán con ngöôøi ñöôïc töï do thì phaûi giaûi phoùng xaõ hoäi, noùi nhö Marx vaø Engel: “Neáu nhö tính caùch co n n göôøi ñöôïc taïo ne ân bôûi h oaøn caûnh thì caàn phaûi laøm cho hoaøn caûnh t rôû neân coù tính nhaân ñaïo hôn”. 3.2. Nhieàu taùc phaåm thaønh coâng cuûa Nam Cao ñeàu mang tính chaát ña aâm, mang tính phöùc ñieäu cuûa caùc gio ïng: bi vaø haøi, tröõ tình vaø trí tueä. Ñaèng sau nhöõng tieáng cöôøi maø phaàn lôùn töôûng nhö laø khinh baïc, töï nhieân chuû nghóa, gioïng vaên Nam Cao thöôøng thaám ñaãm noãi buoàn veà nhöõng khoå nhuïc cuûa kieáp ngöôøi vaø giaøu chaát suy tö, suy töôûng veà leõ nhaân sinh ôû ñôøi. Söï ñan caøi quyeän laãn vaøo trong nhau ba cung baäc haøi höôùc  tröõ tình – trieát lí ñaõ goùp phaàn laøm neân tính hieän ñaïi cho saùng taùc cuûa Nam Cao khi noù noùi leân raèng, söï ñôøi thaät ña daïng, phöùc taïp, khoâng theå ñôn giaûn khaúng ñònh hay phuû ñònh moät ñieàu gì dieãn ra trong cuoäc soáng, neáu khoâng thaät söï tænh taùo thì con ngöôøi seõ raát deã laàm laïc. 3.3. Nam Cao laø moät baäc thaày trong saùn g taïo ngoân ngöõ ngheä th uaät. Khoâng cuõ ñi vôùi thôøi gian, ngoân ngöõ vaên xuoâi ngheä thuaät Nam Cao phong phuù, sinh ñoäng, tinh teá, chính xaùc, giaøu chaát soáng, bieåu ñaït ñöôïc nhieàu gioïng ñieäu, nhieàu cung baäc tình caûm khaùc nhau, ñaäm maøu saéc vaên hoaù daân gian vaø vaên hoaù ñoàng baèng Baéc boä. Tính hieän ñaïi cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät Nam Cao coøn theå hieän ôû choã oâng toå chöùc lôøi vaên baèng caáu truùc ñoái thoïai, khoâng kheùp kín vaøo chính noù, vaøo ngoân ngöõ nhaân vaät hay ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän, maø höôùng tôùi ngöôøi voâ hình. Taùc phaåm Nam Cao ñaõ ñem ñeán cho vaên chöông moät caùch ñoïc môùi: ñoïc vaø ñoái thoaïi, suy ngaãm vôùi nhaân vaät vaø taùc giaû leõ nhaân sinh ôû ñôøi. Vôùi Nam Cao, ngheä thuaät hình nhö daân chuû hôn, ñôøi hôn khi noù khoâng chæ thöïc hieän moät chöùc naêng giaùo huaán nhö thöôøng thaáy trong vaên hoïc truyeàn thoáng. Nam Cao thaät söï coù moät ñoùng goùp quan troïng cho söï phaùt trieån cuûa ngoân ngöõ daân toäc. 4. Cho ñeán hoâm nay, taùc phaåm Nam C ao vaãn ñoàng haønh vôùi ngöôøi ñoïc. Ngöôøi ñoïc ñoïc Nam Cao ñeå hieåu bieát theâm con ngöôøi vaø cuoäc soáng, ñeå chieâm nghieäm nhöõng trieát lí nhaân sinh saâu saéc cuûa oâng. Nam Cao xöùng ñaùng vöøa laø ngöôøi keát thuùc, vöøa laø ngöôøi môû ñaàu: keát thuùc moät caùch xuaát saéc traøo löu vaên hoïc hieän thöïc pheâ phaùn tröôùc caùch maïng thaùng Taùm 1945, môû ñaàu cho moät khuynh höôùng phaùt trieån cuûa vaên hoïc, khuynh höôùng nhaân baûn nhaân vaên – cô sôû ñeå cho vaên hoïc soáng maõi vôùi con ngöôøi, ñeå cho “ngöôøi gaàn ngöôøi hôn”. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Aristote (1998), Ngheä t huaät thô ca, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 2. Vuõ Tuaán Anh (1991), Phong caùch truyeän ngaén Nam Cao, Quaân ñoäi Nhaân daân thöù baûy (76). 3. Ñaøo Tuaán Aûnh (1992), Tsekhov vaø Nam Cao – moät saùng taùc hieän thöïc kieåu môùi, Taïp chí Vaên hoïc (1). 4. Laïi Nguyeân Aân (1992), Nam Cao vaø cuoäc caùch taân vaên hoïc ñaàu theá kyû XX, Taïp chí Vaên hoïc (1). 5. Dieäp Quang Ban (1998), Vaên baûn vaø lieân keát trong tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 6. Leâ Huy Baéc (1998), Gioïng vaø gioïng ñieäu trong vaên xuoâi hieän ñaïi, Taïp chí Vaên hoïc (9). 7. Vuõ Baèng (1969), Nam Cao nhaø vaên bieát khoùc, Vaên hoïc Saøi Goøn (95). 8. Nguyeãn Hoa Baèng (2000), Thi phaùp truyeän ngaén Nam Cao, luaän aùn tieán só ngöõ vaên. 9. M. Bakhtin (1992), Tieåu thuyeát nhö moät t heå loaïi vaên hoïc, tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 10. M. Bakhtin (1993), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp Dostoievski, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 11. Nam Cao (1983), Nam Cao - Truyeän ngaén, Haø Minh Ñöùc giôùi thieäu, Nxb Ñaø Naüng. 12. Nam Cao (1988), Nhöõng caùnh hoa ta øn, Haø Minh Ñöùc söu taàm vaø giôùi thieäu, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 13. Nam Cao (1993), Nam Cao T uyeån taäp taäp I vaø II, Haø Minh Ñöùc söu taàm vaø giôùi thieäu, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 14. Nam Cao (2000), Nam Cao Toaøn t aäp, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 15. Nguyeãn Minh Chaâu (1987), Nam Cao, V aên ngheä (29). 16. Ñoã Höõu Chaâu (1995), Gi aûn yeáu veà ngöõ duïng hoïc, Nxb Giaùo duïc vaø Ñaïi hoïc Hueá. 17. Phaïm Tuù Chaâu (2000), Maáy suy nghó veà dòch vaên hoïc nhaân ñoïc baûn dòch Chí Pheøo, Vaên ngheä quaân ñoäi (6). 18. Hueä Chi, Phong Leâ (1961), Con ngöôøi vaø cuoäc soáng trong taùc phaåm cuûa Nam Cao, T aïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc (1). 19. Vuõ Khaéc Chöông (2000), Ngheä thuaät keå chuyeän trong ta ùc phaåm Nam Cao, Nxb Vaên hoïc. 20. Hoàng Dieäu (1987), Cuoäc ñôøi Nam Cao – Moät baøi hoïc veà lao ñoäng ngheä thuaät, Quaân ñoäi Nhaân daân ((508). 21. Tröông Ñaêng Dung (1995), Töø vaên baûn ñeán taùc phaåm vaên hoïc vaø giaù trò thaåm myõ, Taïp chí Vaên hoïc (11). 22. Tröông Ñaêng Dung (1996), Taùc phaåm vaên hoïc nhö laø quaù trình, Taïp chí Vaên hoïc (12). 23. Traàn Ngoïc Dung (1992), Gaëp gôõ giöõa M. Gorki vaø Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 24. Phan Huy Duõng (1992), Baøn theâm veà yù nghóa thaåm myõ cuûa caùi goïi laø yeáu toá töï nhieän chuû nghóa trong taùc phaåm Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 25. Ñinh Trí Duõng (1992), Bi kòch töï yù thöùc – neùt ñoäc ñaùo trong caûm höùng nhaân ñaïo cuûa Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 26. Traàn Thanh Ñaïm (1976), Vaán ñeà giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc the o loaïi theå, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 27. Nguyeãn Ñöùc Ñaøn (2000), Caùch maïng Thaønh Taùm vaø chaëng ñöôøng phaùt trieån môùi cuûa Nam Cao, Nam Cao con ngöôøi vaø taùc phaåm, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 28. Ñaëng Anh Ñaøo (1992), Khaû naêng taùi sinh cuûa Chí Pheøo, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 29. Ñaëng Anh Ñaøo (1995), Ñoåi môùi ngheä thuaät tieåu t huyeát phöông Taây hieän ñaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 30. Phan Cöï Ñeä (1978), Tieåu thuyeát Vieät Nam hieän ñaïi taäp I vaø II, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 31. Phan Cöï Ñeä, Haø Minh Ñöùc (1983), Nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi, taäp I vaø II, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 32. Haø Minh Ñöùc (1961), Nam Cao – nhaø vaên hieän thöïc xuaát saéc, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi. 33. Haø Minh Ñöùc (1976), Lôøi giôùi thieäu, Ta ùc phaåm Nam Cao, taäp I, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 34. Haø Minh Ñöùc (1978), Vaên hoïc Vieät nam 30-45, taäp I, Nxb Ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 35. Haø Minh Ñöùc (1981), Nam Cao - thôøi gian vaø söï khaùm phaù, Ta ïp chí Vaên hoïc (6). 36. Haø Minh Ñöùc (1982), Nam Cao vaø ñoâi neùt veà ngheä thuaät saùng taïo taâm lyù, Taïp chí Vaên hoïc (6). 37. Haø Minh Ñöùc (1983), Nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi, taäp 2, , Nxb Ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 38. Haø Minh Ñöùc (1982), C. Maùc – Ph. Aêng- ghen – V.I. Leâ-nin vaø moät soá vaán ñeà veà lyù luaän vaên ngheä, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 39. Haø Minh Ñöùc (1998), Nam Cao – Ñôøi vaên vaø taùc phaåm, Nxb Vaên hoïc. 40. Haø Minh Ñöùc chuû bieân (1998), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 41. Vaên Giaù (2001), Moät khoaûng trôøi vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 42. Phan Hoàng Giang (1979), Tsekhov, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi. 43. Ñaëng Thò Haïnh (1987), Tieåu thuyeát Huy-goâ, Nxb Ñaïi hoïc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 44. Nguyeãn Vaên Haïnh (1993), Nam Cao – moät ñôøi ngöôøi , moät ñôøi vaên, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 45. Nguyeãn Vaên Haïnh, Huyønh Nhö Phöông (1995), Lí luaän vaên hoïc – vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi. 46. Nguyeãn Vaên Haïnh (2002), Vaên hoùa, vaên hoïc – vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb KHXH. 47. Leâ Thò Ñöùc Haïnh (1979), Tìm hieåu truyeän ngaén Nguyeãn Coâng Hoan, Nxb KHXH, Haø Noäi. 48. Nguyeãn Thaùi Hoaø (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 49. Toâ Hoaøi (1954), Chuùng ta maát Nam Cao, Vaên ngheä (61). 50. Toâ Hoaøi (1956), Ngöôøi vaø taùc phaåm Nam Cao, Va ên ngheä (14-5). 51. Toâ Hoaøi (1961), Lôøi giôùi thieäu, Chuyeân luaän Nam Cao – nhaø vaên hie än t höïc xuaát saéc, Nxb Vaên hoùa, Haø Noäi. 52. Toâ Hoaøi (1987), Hoài öùc veà Nam Cao, Vaên ngheä Haø Nam Ninh (4). 53. Toâ Hoaøi (1991), Nhöõng kæ nieäm veà Nam Cao, Va ên ngheä (51). 54. Hoaøng Ngoïc Hieán (1990), Va ên hoïc hoïc vaên, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 55. Hoaøng Ngoïc Hieán (1996), Nhöõng baøi giaûng veà phöông phaùp luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Ñaïi hoïc Hueá. 56. Hoaøng Ngoïc Hieán (1998), Minh trieát phöông Ñoâng vaø trieát hoïc phöông Taây, Taïp chí Vaên hoïc (11). 57. Ñoã Ñöùc Hieåu (1994), Ñoåi môùi pheâ bình vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi – Nxb Muõi Caø Mau. 58. Löu Hieäp (1998), Vaên taâm ñieâu long, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 59. Nguyeãn Coâng Hoan (2000), Böôùc ñöôøng c uøng, Nxb Ñaø Naüng 60. Ñoã Kim Hoài (1990), Chí Pheøo vaø Nam Cao, Taïp chí Vaên hoïc (3). 61. Ñoã Kim Hoài (1994), Ñoâi maét cuûa Nam Cao, Giaûng vaên vaên hoïc Vn 1945-1975, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 62. Nguyeãn Kim Hoàng (1999), Hình töôïng con ngöôøi laøng queâ tha hoùa trong vaên xuoâi hieän thöïc 30-45, Taïp chí Vaên hoïc (12). 63. Ñoaøn Höông (1996), Thöû giaûi maõ vaên hoïc Vieät Nam theo tinh thaàn vaên hoùa Vieät Nam vaø vaên hoùa phöông Ñoâng, Ta ïp chí Vaên hoïc (3). 64. Nguyeãn Khaûi (1992), Anh Nam Cao – nhaø vaên Nam Cao, Vaên hoùa Haø Nam Ninh (soá Xuaân), 65. Nguyeãn Hoaønh Khung (1973), Nam Cao, Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam 1930-1945, taäp V, phaàn II, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 66. Nguyeãn Hoaønh Khung (1989), Vaên xuoâi laõng maïn Vieät Nam 1930 - 1945, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 67. Nguyeãn Hoaønh Khung (1997), Ñôøi thöøa, Giaûng vaên vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 68. Nguyeãn Hoaønh Khung (1998), Ñoïc Nam Cao – Phaùc thaûo söï nghieäp vaø chaân dung, Taïp chí Vaên hoïc (3). 69. Leâ Ñình Kî (1964), Nam Cao – con ngöôøi vaø xaõ hoäi cuõ, Vaên ngheä (54). 70. Phuøng Ngoïc Kieám (1992), Nhöõng ñoåi môùi trong theá giôùi ngheä thuaät cuûa Nam Cao sau 1945, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 71. N. Koânraùt (1997), Phöông Ñoâng vaø phöông Ta ây, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 72. M. B. Khravtrenko (1978), Caù tính saùng t aïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trie ån cuûa vaên hoïc, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 73. M. B. Khravtrenko (1984), Saùng taïo ngheä thuaät, hieän thöïc, con ngöôøi, Nxb KHXH, Haø Noäi. 74. Nguyeãn Lai (1996), Ngoân ngöõ vôùi saùng t aïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc, nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 75. Hoaøi Lam (1991), Veà bieän chöùng cuûa ñôøi soáng thaåm myõ vaø ngheä th uaät, Nxb Treû. 76. Toân Phöông Lan (1999), Phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Minh Chaâu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 77. Kim Laân (1977), Tuyeån taäp, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 78. Phong Leâ (1968), “Soáng moøn” vaø taâm söï cuûa Nam Cao, Ta ïp chí Vaên hoïc (8). 79. Phong Leâ (1969), Caùch maïng Thaùng Taùm vaø Nam Cao, Taïp chí Vaên hoïc (9). 80. Phong Leâ (1984), Taùc giaû vaên xuoâi Vieät Nam hie än ñaïi, Nxb KHXH, Haø Noäi. 81. Phong Leâ (1985), Nhaø vaên Haø Nam Ni nh, Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Haø Nam Ninh. 82. Phong Leâ (1986), Ngöôøi trí thöùc kieåu Nam Cao vaø söï chieán thaéng cuûa chuû ngóa hieän thöïc, Taïp chí Vaên hoïc (6). 83. Phong Leâ (1987), Tình caûnh ngöôøi noâng daân vaø tình caûnh caùi laøng queâ tieàn caùch maïng, Ta ïp chí Vaên hoïc (6). 84. Phong Leâ (1992), Söï soáng vaø söùc soáng trong vaên Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 85. Phong Leâ (1992), Nam Cao naêm 1991 (Lôøi baït), Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 86. Phong Leâ (1997), Ñoïc laïi vaø laïi ñoïc “Soáng moøn”, Ta ïp chí Vaên hoïc (10) 87. Phong Leâ (1997), Nam Cao – Phaùc th aûo söï nghieäp vaø chaân dung, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 88. Phong Leâ (1997), Nam Cao nhìn töø cuoái theá kyû, Vaên hoïc treân haønh trình cuûa the á kyû XX, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 89. Nguyeãn Ñaêng Lòch (1997), Huyeàn thoaïi vaø söùc soáng cuûa huyeàn thoaïi trong vaên chöông xöa vaø nay, Taïp chí Vaên hoïc (5). 90. Mai Quoác Lieân (1998), Pheâ bình vaø tranh luaän vaên hoïc, Nxb KHXH, H. 91. Mai Quoác Lieân (1999), Taïp luaän, Nxb Vaên hoïc vaø Trung taâm Nghieân cöùu Quoác hoïc. 92. Mai Quoác Lieân (1994), Thô Toá Höõu – hoâm nay vaø mai sau, Vaên ngheä (26). 93. Phaïm Quang Long (1994), Moät ñaëc ñieåm thi phaùp truyeän ngaén Nam Cao, Taïp chí Vaên hoïc (2). 94. Traàn Tuaán Loä (1964), Qua truyeän ngaén Chí Pheøo, baøn theâm veà caùi nhìn hieän thöïc cuûa Nam Cao, Ta ïp chí Vaên hoïc (4). 95. Nguyeãn Vaên Löu (1999), Truyeän ngaén hay: ruûi may vaø yù thöùc, Vaên ngheä quaân ñoäi (5) 96. Phöông Löïu (1989), Tinh hoa lí luaän vaên hoïc coå ñieån Trung Quoác, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 97. Phöông Löïu (1995), Tìm hieåu lí luaän vaên hoïc phöông Ta ây hie än ñaïi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 98. Phöông Löïu (1997), Tieáp nhaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 99. C. Maùc – Ph. Aêng-ghen (1958), Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 100. Nguyeãn Ñaêng Maïnh chuû bieân (1984), Toång taäp vaên hoïc Vieät Nam taäp 30A, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 101. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1983), Nhaø vaên t ö t öôûng vaø phong caùch, Nxb Vaên hoïc. 102. Nguyeãn Ñaêng Maïnh chuû bieân (1988), Vaên hoïc Vieät Nam 1945-1975, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 103. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1991), Caùi ñoùi vaø mieáng aên trong truyeän Nam Cao, Kieán thöùc ngaøy nay (71). 104. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1992), Taùc giaû vaên hoïc Vieät Nam taäpII, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 105. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1994), Con ñöôøng ñi vaøo th eá giôùi ngheä thuaät cuûa nhaø vaên, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 106. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1997), Moät ñaùm cöôùi, Giaûng vaên vaên hoïc Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 107. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (2000), Chaân dung vaø phong caùch, Nhaø xb Treû. 108. Ñöùc Maäu (1992), Caùc moái quan heä trong laøng Vuõ Ñaïi, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 109. Toân Thaûo Mieân (1997), Veà khaùi nieäm phong caùch caù nhaân cuûa nhaø vaên, Taïp chí Vaên hoïc (1). 110. Vuõ Tuù Nam (1991), Toâi ñaõ ñöôïc anh Nam Cao khuyeân baûo veà ngheà, Taùc phaåm môùi (11). 111. Quyønh Nga (1991), Coù hay khoâng yeáu toá töï nhieân chuû nghóa trong taùc phaåm Nam Cao, T aïp chí Vaên hoïc (3). 112. Nguyeãn Löông Ngoïc (1992), Thöû soáng trong vaên Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 113. Phan Ngoïc (1985), Tìm hieåu p hong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 114. Phan Ngoïc (2000), Caùch giaûi thíc h vaên hoïc baèng ngoân ngöõ hoïc, Nxb Treû. 115. Phaïm Xuaân Nguyeân (1991), Ñoïc laïi moät truyeän ngaén cuûa Nam Cao, Giaùo duïc duïc vaø thôøi ñaïi (37). 116. Phaïm Xuaân Nguyeân (1992), Nam Cao vaø söï löïa choïn moät chuû nghóa hieän thöïc môùi, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 117. Phong Nhaõ (1997), Cuøng vôùi Nam Cao laøm hoïc troø tröôøng Ñaûng, Taïp chí Vaên hoïc (10). 118. Vöông Trí Nhaøn (1980), Soå tay truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 119. Vöông Trí Nhaøn (1992), Söï bieán hoaù cuûa chaát nghòch dò trong truyeân ngaén Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 120. Vöông Trí Nhaøn (1993), Nhöõng kieáp hoa daïi, Nxb Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi. 121. Phuøng Quí Nhaâm (1991), Thaåm ñònh vaên hoïc, Nxb Vaên ngheä Tp Hoà Chí Minh. 122. Phuøng Quí Nhaâm (1998), Tinh thaàn phaân tích taâm linh – moät ñaëc tröng cuûa chuû nghóa hieän thöïc, T aïp chí Vaên hoïc (4), 123. Phuøng Quí Nhaâm, Laâm Vinh (1994), Tieáp caän vaên hoïc, Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp Hoà Chí Minh. 124. Nguyeãn Tri Nieân (1992), Chí Pheøo tænh Chí Pheøo khoâng say, T aïp chí Vaên hoïc (1). 125. X.M. Petrov (1986), Chuû nghóa hieän thöïc pheâ phaùn, Nxb Ñaïi hoïc vaø trung hoïc chuyeân nghieäp, Haø Noäi. 126. Phan Vaên Phaùn (1997), Nhöõng giôø phuùt cuoái cuøng cuûa nhaø vaên Nam Cao, Tieàn phong (117). 127. Thang Ngoïc Pho, Traàn Quang Vinh (1992), Laøng Ñaïi Hoaøng vaø saùng taùc cuûa Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 128. Phaïm Vaên Phuùc (1998), Caùi töù trong truyeän ngaén xuaát saéc cuûa Nam Cao, Taïp chí Vaên hoïc (4). 129. Phan Dieãm Phöông (1992), Ngoân ngöõ ngöôøi keå chuyeän trong truyeän ngaén cuûa Nam Cao, Taïp chí Va ên hoïc (1). 130. Phan Dieãm Phöông (1992), Nieân Bieåu Nam Cao, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 131. Huyønh Nhö Phöông (1994), Nhöõng tín hieäu môùi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 132. G. N. Pospelov chuû bieân (1985), Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 133. Edmond Saloux (1997), Ñoøn keát lieãu, Taïp chí Vaên hoïc nöôùc ngoaøi (4). 134. Traàn Ñình Söû (1996), Beänh nguû cuûa Thò Nôû vaø ñaøn caù baïc cuûa Huy Caän, Ta ïp chí Vaên hoïc vaø T uoåi treû (17). 135. Traàn Ñình Söû (1985), Thi phaùp th ô T oá Höõu, Nxb Taùc phaåm môùi. 136. Traàn Ñình Söû (2000), Lí luaän vaø pheâ bình vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 137. Traàn Ñình Söû (1998), Vai troø saùng taïo vaên hoùa cuûa vaên hoïc, Ta ïp chí Vaên hoïc (6). 138. Traàn Ñình Söû (2001), Nhöõng the á giôùi ngheä thuaät thô, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 139. Traàn Ñình Söû, Nguyeãn Thò Thanh Tuù (2001), Thi phaùp truyeän ngaén traøo phuùng Nguyeãn Coâng Hoan, Nxb Ñaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi. 140. Traàn Ñaêng Suyeàn (1991), Chuû nghóa taâm lyù trong saùng taùc cuûa Nam Cao, Taïp chí Dieãn ñaøn vaên ngheä Vieät Nam (2). 141. Traàn Ñaêng Suyeàn (1991), Nam Cao - caøng thöû thaùch caøng ngôøi saùng, Nhaân daân Chuû nhaät (50). 142. Traàn Ñaêng Suyeàn (1998), Nam Cao vaø nhöõng coâng trình cuûa moät nhaø nghieân cöùu, Taïp chí Vaên hoïc (9). 143. Traàn Ñaêng Suyeàn (2001), Chuû nghóa hieän thöïc Nam Cao, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 144. Traàn Ñaêng Suyeàn (2002), Nhaø vaên, hieän thöïc, ñôøi soáng vaø caù tính saùng ta ïo, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 145. Traàn Höõu Taù (1992), Vuõ Troïng Phuïng hoâm qua vaø hoâm nay, Nxb tp Hoà Chí Minh. 146. Traàn Höõu Taù (1999), Nhaø vaên Vuõ Troïng Phuïng vôùi chuùng ta, Nxb tp Hoà Chí Minh. 147. Nguyeãn Sao Thaønh (1995), Veà cuoäc trao ñoåi chung quanh truyeän Chí Pheøo vaø Ñôøi thöøa cuûa Nam Cao, Giaùo duïc duïc vaø thôøi ñaïi (13). 148. Soâng Thao (1969), Nam Cao, nhaø vaên hieän thöïc caùch maïng vaø khaùng chieán, Vaên, Saøi Goøn (5). 149. Buøi Vieät Thaéng (1999), Bình luaän truyeän ngaén, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 150. Traàn Ngoïc Theâm (1999), Heä thoáng lieân keát vaên baûn tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 151. Nguyeãn Ñình Thi (1956), Ma áy vaán ñeà vaên hoïc, Vaên ngheä. 152. Nguyeãn Ngoïc Thieän (1992), Buùt phaùp töï söï trong Soáng moøn, Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Hoäi Nhaø vaên. 153. Hoaøng Trung Thoâng (1987), Moät laàn gaëp Nam Cao, Ngöôøi Haø Noäi. 154. Traàn Thò Thuaän (1998), Ngheä thuaät xaây döïng theá giôùi truyeän ngaén Hemmingway vaø nguyeân taéc taûng baêng troâi, Ta ïp chí Vaên hoïc (7), 155. Loäc Phöông Thuûy (2000), Andreù Gide – ngöôøi tìm toøi vaø ñoåi môùi tieåu thuyeát, Ta ïp chí Vaên hoïc (6), 156. Loäc Phöông Thuûy (1995), Pheâ bình vaên hoïc Ph aùp theá kyû XX, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 157. Ñoã Thò Minh Thuùy (1997), Moái quan heä giöõa vaên hoùa vaø vaên hoïc, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 158. Buøi Coâng Thuaán (1997), Phong caùch truyeän ngaén Nam Cao tröôùc caùch maïng, Taïp chí Vaên hoïc (2). 159. Phan Troïng Thöôûng (1997), Tìm hieåu moät chöõ “nhöng” trong vaên Nam Cao, Taïp chí Vaên hoïc (10). 160. Buøi Minh Toaùn (1999), Töø trong hoaït ñ oäng giao tie áp tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 161. Ngoâ Taát Toá (2002), Taét ñeøn, Nxb Ñaø Naüng. 162. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lí luaän vaø vaên hoïc, Nxb Treû Tp Hoà Chí Minh. 163. Leâ Ngoïc Traø (2000), Veà khaùi nieäm hieän ñaïi hoùa trong vaên hoïc, Taïp chí Vaên hoïc (6). 164. Haø Bình Trò (1996), Chuû nghóa nhaân ñaïo môùi meû ñoäc ñaùo cuûa Nam Cao – söï töï yù thöùc veà caù nhaân, Taïp chí Vaên hoïc (9). 165. Haø Bình Trò (1997), Baøn theâm veà vaán ñeà Chí Pheøo vaø Thò Nôû, Ta ïp chí Vaên hoïc (10). 166. Haø Bình Trò (1997), Vaán ñeà vaên baûn truyeän Chí Pheøo cuûa Nam Cao, Dieãn ñaøn vaên ngheä Vieät Nam (9). 167. Haø Bình Trò (1997), Truyeän ngaén “Nöûa ñeâm” cuûa Nam Cao – hieän thöïc chuû nghóa hay töï nhieân chuû nghóa, T aïp chí Vaên hoïc (4). 168. Nguyeãn Vaên Trung (1965), Con ngöôøi bò töø choái quyeàn laøm ngöôøi trong truyeän Chí Pheøo cuûa Nam Cao, Xa ây döïng taùc phaåm tieåu thuyeát, Saøi Goøn. 169. Leâ Vaên Tröông (1941), Töïa Ñoâi lö ùa xöùng ñoâi, Nxb Ñôøi môùi. 170. A Tsekhov (1978), Taäp truyeän, Nxb Vaên hoïc, Haø noäi 171. Leâ Thò Duïc Tuù (1997), Quan nieäm veà con ngöôøi trong tieåu thuyeát Töï löïc vaên ñoaøn, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 172. Cuø Ñình Tuù (1994), Phong caùch hoïc vaø ñaëc ñie åm tu töø tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 173. Leâ Phong Tuyeát (1997), Vì moät neàn tieåu th uyeát môùi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi 174. Ñoaøn Tuaán (1997), Coâ gaùi Xloâvakia vôùi vaên hoïc Vieät Nam, Baùo Phuï nöõ Vieät Nam (12-5), 175. Nguyeãn Huy Töôûng (1987), Töôûng nhôù Nam Cao, V aên ngheä (29). 176. Phuøng Vaên Töûu (1990), Tieåu th uyeát hieän ñaïi Phaùp - nhöõng tìm toøi ñoåi môùi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi – Nxb Muõi Caø Mau. 177. Nguyeãn Theá Vinh (1998), Nhöõng maïch nguoàn vaên, Nxb Vaên hoùa thoâng tin, Haø Noäi. 178. Leâ Trí Vieãn (1987), Ñaëc ñieåm lòch söû Va ên hoïc Vieät Nam, Nxb ÑH vaø THCN, Haø Noäi. 179. Leâ Xuaân Vuõ (1984), Chuû nghóa nhaân ñaïo cuûa chuùng ta, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 180. B. Xuskov (1982), Soá phaän lòch söû cuûa chuû nghóa hieän th öïc, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 181. Stefan Zweig (1996), Ba baäc thaày D ostoie vski, Balzac, Dick enx, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 182. Vieän Vaên hoïc (1990), Caùc vaán ñeà cuûa khoa vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 183. Nhieàu taùc giaû (1978), Vaên hoïc cuoäc soáng nhaø vaên, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 184. Nhieàu taùc giaû (1983), Töø ñieån vaên hoïc taäp I vaø II, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 185. Nhieàu taùc giaû (1987), Con ngöôøi – Nhöõng yù kieán môùi veà moät ñeà taøi cuõ, Taäp II, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 186. Nhieàu taùc giaû (1991), Nghó tieáp veà Nam Cao, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 187. Nhieàu taùc giaû (1994), Nam Cao – Vuõ troïng Phuïng, Nxb Vaên ngheä Tp Hoà Chí Minh. 188. Nhieàu taùc giaû (1995), Nhöõng baäc thaày vaên chöông the á giôùi – tö tö ôûng vaø quan nieäm, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 189. Nhieàu taùc giaû (1997), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 190. Nhieàu taùc giaû (1997), Lòch söû vaên hoïc Nga, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 191. Nhieàu taùc giaû (1997), Veà con ngöôøi caù nhaân trong vaên hoïc coå Vieät Nam, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 192. Nhieàu taùc giaû (1997), Lòch söû vaên hoïc Nga, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 193. Nhieàu taùc giaû (1998), Ñeán vôùi Nam Cao, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 194. Nhieàu taùc giaû (1998), Vaên hoïc phöông Taây, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 195. Nhieàu taùc giaû (1998), Nam Cao – Veà taùc gia vaø taùc phaåm, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 196. Nhieàu taùc giaû (2000), Nam Cao – Con ngöôøi vaø taùc phaåm, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 197. Nhieàu taùc giaû (2000), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 198. Nhieàu taùc giaû (2000), Ngoâ Taát Toá – Taùc gia vaø taùc phaåm, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi. 199. Nhieàu taùc giaû (2001), Vuõ Troïng Phuïng – Taùc gia vaø taùc phaåm, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi. 200. Nhieàu taùc giaû (2001), Thaïch La m – Taùc gia vaø ta ùc phaåm, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi. 201. Nhieàu taùc giaû (1989), Chuû nghóa nhaân ñaïo trong vaên hoïc hieän ñaïi, Vieän thoâng tin khoa hoïc xaõ hoäi, Haø noäi 202. Nhieàu taùc giaû (1997), Mó hoïc ñaïi cöông, Nxb Giaùo duïc Haø Noäi. NHÖÕNG BAØI BAÙO CU ÛA TAÙC GI AÛ LIEÂN QUAN ÑEÁN LUAÄN AÙN 1. Gaëp nguyeân maãu nhaân vaät San trong “Soáng moøn” cuûa Nam Cao, B aùo Saøi Goøn giaûi phoùng (26-11-1995). 2. Theâm nhöõng hoài öùc veà Nam Cao, Kieán thöùc ngaøy nay (270– Naêm 1996). 3. Nam Cao vaø Toâ Hoaøi trong Caùch maïng Thaùng Taùm vaø khaùng chieán, Baùo Vaên ngheä Long An (14-1997). 4. Nam Cao vôùi ngheà vaên, nhaø vaên, T aïp chí Taùc phaåm môùi (1-1997). 5. Ñoâi maét Nam Cao trong truyeän ngaén, Kæ yeáu Hoäi nghò khoa hoïc caùc nhaø ngöõ vaên treû Khoa Ngöõ vaên – Ñaïi hoïc Sö phaïm T p Hoà Chí Minh (thaùng 6-1998). 6. Nhaân vaät nghòch dò trong taùc phaåm Nam Cao, Kæ yeáu khoa hoïc Hoäi nghò caùc nghieân cöùu sinh ngöõ vaên Ñaïi hoïc Sö phaïm Tp Hoà Chí Minh. (1999). 7. Lôøi vaên taïo khoaûng caùch vaø moät soá töø coâng cuï trong ngoân ngöõ ngheä thuaät Nam Cao, T aïp chí Vaên hoïc (11-2001). 8. Nam Cao trong tieán trình phaùt trieån cuûa vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX, Vaên hoïc Vieät Nam theá kyû XX, Nxb Vaên hoùa Daân toäc vaø Ñaïi hoïc Ñaø Laït. (2002) ._.