Phong cách nghệ thuật Hồ Dzếnh trong truyện ngắn và tiểu thuyết của ông

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP. HOÀ CHÍ MINH    TAÏ VIEÄT HAØ PHONG CAÙCH NGHEÄ THUAÄT HOÀ DZEÁNH TRONG TRUYEÄN NGAÉN VAØ TIEÅU THUYEÁT CUÛA OÂNG CHUYEÂN NGAØNH : VAÊN HOÏC VIEÄT NAM MAÕ SOÁ : 5.04.33 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ NGÖÕ VAÊN NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC PGS-TS TRAÀN HÖÕU TAÙ TP. HOÀ CHÍ MINH - 2005 LÔØI CAÛM ÔN Luaän vaên naøy ñöôïc hoaøn thaønh vôùi söï giuùp ñôõ cuûa quyù thaày coâ, gia ñình vaø baïn beø, ñaëc bieät laø söï chæ baûo taän tình, aân caàn cuûa PGS. TS Traàn Höõu Taù – Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Thaønh phoá Hoà Chí Minh. Toâi xin chaân thaønh caûm ôn! Hoïc vieân Cao hoïc Taï Vieät Haø PHAÀN THÖÙ NHAÁT : MÔÛ ÑAÀU 1. LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI: Laëng leõ ñeán vôùi laøng vaên vaøo nhöõng naêm 40 cuûa theá kæ tröôùc theá nhöng Hoà Dzeánh cuõng kòp khaéc saâu trong loøng ngöôøi ñoïc aán töôïng veà moät ngoøi buùt luoân daït daøo xuùc caûm tröôùc cuoäc soáng muoân maøu. Naøy laø moät mieàn queâ ngoaïi thaân thuoäc nôi coù nhöõng em Dìn, chò Yeân, boùng meï … Kia laø ñaát queâ cha xa thaúm vôùi thaèng chaùu ñích toân, chuù Nhì, ngöôøi chò daâu Trung Hoa. Thaám ñaãm trong töøng trang vaên laø moät Hoà Dzeánh vôùi loøng yeâu queâ höông ñaèm thaém. Khuaát sau noãi buoàn cuûa töøng trang vaên laø moät Hoà Dzeánh vôùi taám loøng ñoân haäu, bao dung. Gioáng nhö vaên xuoâi, thô cuûa oâng bao giôø cuõng nhaát quaùn moät caûm xuùc nhö vaäy. Ñoù laø nhöõng teân ñaát teân laøng ñôn sô, moäc maïc “gôïi nhôù caùnh ñoàng Ngoïc Giaùp_Soâng Yeân, beán Gheùp, chôï Coøng”. Caûnh queâ trong thô Hoà Dzeánh thaät dung dò maø tình queâ thì raát ñoãi ñaäm ñaø. Toâi yeâu, nhöng chính laø say Tình queâ höông Vieät, baøn tay dòu daøng Thô toâi: ñeâ thaém, böôùm vaøng Con soâng be beù, caùi laøng xa xa. (Luõy tre xanh) Cuõng nhö nhieàu thi só vôùi böôùc chaân giang hoà phieâu laõng ñöông thôøi, Hoà Dzeánh ñaõ ñi nhieàu vaø vieát nhieàu.Vieát truyeän ngaén, tieåu thuyeát feuilleton, laøm thô, soaïn kòch, vieát baùo … lónh vöïc naøo Hoà Dzeánh cuõng töøng thöû buùt. Theá nhöng coù theå noùi ôû theå loaïi truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát Hoà Dzeánh môùi ñònh hình moät phong caùch ngheä thuaät roõ neùt hôn caû. Ñieàu ñoù lí giaûi vì sao nhaø nghieân cöùu vaên hoïc Traàn Höõu Taù ñaõ nhaän xeùt raèng “truyeän ngaén Hoà Dzeánh seõ coù söùc soáng laâu beàn hôn thô oâng”. Quaû thaät Hoà Dzeánh ñaõ taïo ñöôïc cho mình moät khuoân maët vaên chöông duø soá löôïng taùc phaåm cuûa oâng khoâng nhieàu. Tìm choïn ñeà taøi “Phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh trong truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa oâng”, ngöôøi vieát khoâng ngoaøi mong muoán ñöôïc hieåu roõ vaø yeâu hôn nhöõng trang vaên coù söùc thaám saâu ñeán ñaùy loøng cuûa moät chaân taøi laëng leõ, töø ñoù goùp phaàn thieát thöïc vaøo vieäc giaûng daïy taùc phaåm Hoà Dzeánh trong chöông trình Ngöõ vaên trung hoïc phoå thoâng chuyeân ban khoa hoïc xaõ hoäi. Cuøng vôùi caùc coâng trình khoa hoïc khaùc veà taùc giaû Hoà Dzeánh, luaän vaên cuõng mong muoán ñöôïc goùp theâm moät tieáng noùi khaúng ñònh nhöõng ñoùng goùp cuûa nhaø vaên naøy vaøo söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc nöôùc nhaø giai ñoaïn 1930-1945. 2. LÒCH SÖÛ VAÁN ÑEÀ: Trong soá nhöõng baøi vieát vaø chuyeân luaän veà Hoà Dzeánh maø ngöôøi vieát coù ñöôïc, duø chöa thaät ñaày ñuû nhöng sô boä coù theå nhaän thaáy raèng cho ñeán nay vaãn chöa coù moät coâng trình naøo choïn rieâng truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa Hoà Dzeánh laøm ñoái töôïng nghieân cöùu moät caùch toaøn dieän döôùi goùc ñoä phong caùch hoïc. Haàu heát caùc taùc giaû chæ taäp trung vaøo pheâ bình moät soá baøi thô, ñaëc bieät laø taäp truyeän ngaén ñaàu tay ñaëc saéc cuûa Hoà Dzeánh, taäp Chaân trôøi cuõ. Tuy vaäy ñoái vôùi haàu heát caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa nhöõng nhaø pheâ bình, nhöõng ngöôøi ñi tröôùc, chuùng toâi ñeàu keá thöøa ñöôïc nhieàu yù kieán quyù baùu. Ñoù thöïc söï laø nhöõng gôïi yù quan troïng vaø höõu ích. Noù giuùp chuùng toâi ñònh ñöôïc höôùng ñi trong suoát quaù trình thöïc hieän ñeà taøi. Ñieåm laïi lòch söû nghieân cöùu veà con ngöôøi vaø taùc phaåm cuûa Hoà Dzeánh coù theå thaáy ngay töø khi taäp truyeän ngaén ñaàu tay cuûa Hoà Dzeánh – Chaân trôøi cuõ – ra ñôøi naêm 1942 ñaõ coù moät soá baøi pheâ bình veà taùc phaåm naøy. Naêm 1973 taïp chí Giai phaåm Vaên ôû Saøi Goøn ñaõ ra soá ñaëc bieät veà Hoà Dzeánh. Ñaëc bieät töø nhöõng naêm 80 trôû ñi ñaõ coù nhieàu baøi vieát veà con ngöôøi vaø saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh ñaêng treân caùc baùo, taïp chí. Töø nguoàn taøi lieäu ñoù hai taùc giaû Laïi Nguyeân AÂn vaø Ngoâ Vaên Phuù ñaõ taäp hôïp, choïn loïc vaø phaân loaïi laøm neân moät cuoán saùch tö lieäu mang teân “Hoà Dzeánh – Moät hoàn thô ñeïp” do nhaø xuaát baûn Vaên hoaù thoâng tin Haø Noäi aán haønh naêm 2001. Saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh, gaàn ñaây coøn laø ñeà taøi nghieân cöùu trong nhieàu luaän vaên toát nghieäp cuûa sinh vieân Ñaïi hoïc vaø hoïc vieân Cao hoïc. ÔÛ baøi vieát naêm 1942 coù töïa ñeà “Pheâ bình Chaân trôøi cuõ – taäp truyeän ngaén cuûa Hoà Dzeánh”, nhaø pheâ bình Kieàu Thanh Queá ñaõ “ñeå yù ñeán tính caùch ngoøi buùt cuûa taùc giaû (töùc Hoà Dzeánh) nhieàu hôn coát truyeän taùc giaû daøn xeáp” [8;86]. Chuù yù ñeán ngheä thuaät keå chuyeän cuûa Hoà Dzeánh, Kieàu Thanh Queá nhaän xeùt: “Vaên chöông Hoà Dzeánh coù nhöõng nhòp uyeån chuyeån vaø buoàn laï nhö moät khuùc nhaïc laâm li ai oaùn” [8;87]. Theo lôøi taâm söï cuûa Hoà Dzeánh ñöôïc Vöông Trí Nhaøn ghi laïi thì sinh thôøi Hoà Dzeánh coù taëng Nguyeãn Tuaân moät baûn Chaân trôøi cu õ, Nguyeãn ñaõ coù lôøi khen: nhöõng truyeän ñoù coù ñöôïc caùi gioïng nhaân haäu.[8;16]. Traàn Höõu Taù khi bieân soaïn muïc “Hoà Dzeánh” trong Töø ñieån vaên hoïc (Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi 1983) ñaõ cho raèng: “Do töø nhoû soáng nhieàu vôùi meï, vôùi laøng queâ, vôùi nhöõng ngöôøi noâng daân Vieät Nam ngheøo khoå nhöng coù nhieàu ñöùc tính cao quyù, Hoà Dzeánh coù nhieàu trang vieát thieát tha xuùc ñoäng”, taùc phaåm cuûa oâng “mang ñaäm saéc thaùi tröõ tình hieän thöïc”. [81;315]. Cuõng nhaø nghieân cöùu Traàn Höõu Taù ôû moät baøi vieát khaùc (“Hoà Dzeánh – moät hoàn thô ñeïp” ñaêng treân Taïp chí Kieán thöùc ngaøy nay soá 10-1988) ñaõ nhaän ñònh “Hoà Dzeánh ñöôïc nhieàu ngöôøi yeâu vaø nhôù duø oâng vieát khoâng nhieàu vì oâng coù ñöôïc tieáng noùi ngheä thuaät rieâng”. Theo oâng, theá maïnh cuûa ngoøi buùt Hoà Dzeánh laø “chaát thô thaám vaøo töøng trang vaên taïo neân phong vò tröõ tình aûo dieäu”. Ñoïc Chaân trôøi cuõ, Traàn Höõu Taù caûm nhaän “trong baát cöù truyeän naøo duø noùi veà ai nhöng aån sau nhöõng doøng chöõ in, nhaân vaät chính vaãn laø taùc giaû, laø taâm hoàn giaøu yeâu thöông xao xuyeán cuûa oâng”. Nhaø thô Vuõ Quaàn Phöông trong lôøi giôùi thieäu chung veà vaên nghieäp Hoà Dzeánh cuõng coù nhaän xeùt töông töï: “ÔÛ caû thô laãn truyeän, ngöôøi ta deã daøng nhaän ra moät taâm hoàn giaøu caûm xuùc, traøn ngaäp yeâu thöông, traéc aån, gaén boù chaët cheõ vôùi nhöõng phaän ngöôøi haåm hiu ngheøo khoå trong xaõ hoäi cuõ”. Vaên Hoà Dzeánh coù “gioïng keå chaân thaät töø toán vôùi raát nhieàu thöông caûm xoùt xa” [74;13,14]. Coøn Phaïm Khaûi khi ñoïc Chaân trôøi cuõ ñaõ cho raèng “gioïng vaên Hoà Dzeánh bao giôø cuõng baøy toû moät söï caûm thoâng naâng niu ñaày thöông caûm” ñoái vôùi nhöõng ngöôøi lao ñoäng thoân queâ chòu thöông chòu khoù, giaøu söï ñoä löôïng vaø loøng hi sinh (Thanh Hoaù trong thô vaên Hoà Dzeánh, 1989),[8;158]. Nhaän xeùt veà ngoøi buùt Hoà Dzeánh, trong moät baøi vieát naêm 1991, Leâ Quang Trang nhaän thaáy Hoà Dzeánh “höôùng loøng mình veà nhöõng ngöôøi ngheøo khoå, chia seû vôùi hoï nhöõng baát traéc, baát haïnh, bi kòch gaëp trong ñöôøng ñôøi bôûi vaäy truyeän cuûa oâng thöôøng ñöôïc ñaäm ñaëc baûn chaát nhaân ñaïo … Vaên oâng traàm tónh, ñeàu ñeàu nhö nhöõng côn möa ngaâu dai daúng, daàm deà, khoâng aøo aït nhöng vaãn taïo ñöôïc caûm giaùc laéng ñoïng, ngaám saâu …” [8;181,182]. Cuõng thôøi ñieåm treân, khi ñoïc tieåu thuyeát Coâ gaùi Bình Xuyeân cuûa Hoà Dzeánh, Taï Baûo caûm nhaän: vaên Hoà Dzeánh “dung dò, nhuaàn nhuyeãn khoâng chuùt caàu kì raéc roái, khoâng chöõ to yù lôùn phoâ phang maø sao laïi vaán vöông quaán quyùt ai ñoù ñaõ moät laàn ñoïc oâng” [8;188]. Trong baøi vieát naêm 1996 coù töïa ñeà “Hoà Dzeánh vôùi nhöõng Chaân trôøi cuõ” (Moät soá göông maët vaên chöông hoïc thuaät Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb Giaùo duïc – Haø noäi, 2001) Phong Leâ cho raèng “maïch keå chuyeän cuûa Hoà Dzeánh ruû ræ vaø sa ñaø”, vaên Hoà Dzeánh coù nhöõng ñoaïn “thaät giaøu aâm ñieäu, nhö ñoàng voïng laïi töø saâu thaúm cuûa moät taâm hoàn cöïc kì ña caûm vaø moät quaù khöù xa xöa. Nhöõng ñoaïn vaên daøi nhö taâm töôûng vaø huy hoaøng trang nghieâm moät veû ñeïp coå ñieån” [53;107]. Mai Höông, trong moät baøi vieát sau ñoù ít laâu, cuõng coù yù kieán töông töï raèng Hoà Dzeánh coù “gioïng vaên töï nhieân, man maùc buoàn vaø ruû ræ mieân man nhö moät doøng taâm söï” [8;193] Khaù thoáng nhaát vôùi caùc yù kieán treân, Phan Quoác Löõ, trong luaän vaên thaïc só khoa hoïc ngöõ vaên ñaõ cho raèng “gioïng vaên Hoà Dzeánh chaân thöïc, töø toán vôùi moät nieàm tin thöông caûm day döùt”[59;82]. Gaàn ñaây nhaát laø lôøi nhaän xeùt cuûa Toân Phöông Lan trong moät baøi baùo ñaêng ôû Taïp chí Vaên hoïc naêm 1999. Theo baø thì taäp truyeän ngaén Chaân trôøi cuõ “ñöôïc theå hieän baèng moät gioïng keå chaân thaät, töø toán vôùi söï ñoàng caûm xoùt xa neân ñeå laïi trong taâm töôûng ngöôøi ñoïc caùi dö vò vöøa ngoït ngaøo, vöøa day döùt” [8;205] Coøn sinh vieân Phaïm Ngoïc Lan trong khoaù luaän toát nghieäp Ñaïi hoïc cuûa mình cuõng ñaõ noùi ñeán gioïng ñieäu ngheä thuaät cuûa Hoà Dzeánh trong Chaân trôøi cuõ. Ñoù laø moät gioïng keå traàm buoàn, day döùt, ngaãu höùng taâm tình. [46;71] Treân ñaây laø moät soá nhaän ñònh quan troïng cuûa caùc nhaø nghieân cöùu veà nhöõng vaán ñeà cô baûn coù lieân quan ñeán ñeà taøi. Caùc yù kieán naøy duø chæ döøng laïi ôû möùc ñoä khaùi quaùt vaø chuû yeáu taäp trung vaøo truyeän ngaén Hoà Dzeánh nhöng nhìn chung khaù thoáng nhaát. Vaø nhö ñaõ noùi, ñoù laø nhöõng gôïi yù heát söùc höõu ích ñeå ngöôøi vieát thöïc hieän ñeà taøi, thöïc hieän haønh trình ñi töø nhöõng nhaän xeùt khaùi quaùt ñeán nhöõng khaûo saùt chi tieát, cuï theå, ñaày ñuû vaø coù heä thoáng hôn. Noùi khaùc ñi caùc baøi vieát treân laø cô sôû ban ñaàu ñeå luaän vaên tieáp tuïc trieån khai vieäc tieáp caän truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát Hoà Dzeánh theo höôùng phong caùch hoïc. 3. GIÔÙI HAÏN, PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU: Ñeå thöïc hieän ñeà taøi luaän vaên, ngöôøi vieát seõ khaûo saùt treân toaøn boä saùng taùc vaên xuoâi cuûa Hoà Dzeánh bao goàm truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát, ngoaøi ra coøn tham khaûo theâm caùc taäp thô vaø thö töø trong di buùt cuûa oâng. Hoà Dzeánh saùng taùc chuû yeáu tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm trong ñoù Chaân trôøi cuõ laø taäp truyeän ngaén xuaát saéc mang roõ neùt phong caùch rieâng cuûa oâng. Sau Caùch maïng, duø khoâng ñeàu ñaën nhöng Hoà Dzeánh cuõng coù vieát theâm vaø coù theå noùi ôû thôøi gian naøy, nhöõng taùc phaåm aáy khoâng coù ñoùng goùp gì nhieàu cho taùc giaû Chaân trôøi cuõ. Do vaäy luaän vaên chæ tìm hieåu giai ñoaïn saùng taùc tröôùc Caùch maïng cuûa Hoà Dzeánh. Khi caàn luaän vaên cuõng coù theå môû roäng phaïm vi, ñeà caäp ñeán saùng taùc cuûa nhöõng nhaø vaên khaùc ñeå soi saùng vaán ñeà caàn nghieân cöùu. * GIÔÙI THUYEÁT VEÀ PHONG CAÙCH NGHEÄ THUAÄT Coù theå thaáy trong giôùi nghieân cöùu ñang toàn taïi nhieàu ñònh nghóa khaùc nhau veà phong caùch vaên hoïc. Trong coâng trình Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc (Nxb Taùc phaåm môùi, 1978), Khrapchenco ñaõ phaân tích khaù thaáu ñaùo moät soá ñònh nghóa tieâu bieåu cho caùc quan nieäm khaùc nhau veà phong caùch. Chaúng haïn quan nieäm cuûa D.Likhachev, A. Grogorian, V. Turbin, V. Jirmunxki, V. Koâvalev, L.Noâvichencoâ … Vaø chính Khrapchenkoâ cuõng ñöa ra moät quan nieäm cuûa rieâng mình veà phong caùch. ÔÛ Vieät Nam, trong moät soá saùch coâng cuï nhö Töø ñieån vaên hoïc, Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, caùc giaùo trình Lí luaän vaên hoïc hoaëc trong caùc coâng trình nghieân cöùu cuï theå nhö Tìm hieåu phong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu (Nxb Thanh nieân,2001) cuûa Phan Ngoïc, Nhaø vaên, tö töôûng vaø phong caùch (Nxb Vaên hoïc Haø Noäi, 1979) cuûa Nguyeãn Ñaêng Maïnh, Moät soá vaán ñeà veà thi phaùp hoïc hieän ñaïi (Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo – Vuï Giaùo vieân, 1993) cuûa Traàn Ñình Söû, Phong caùch hoïc Tieáng Vieät (Nxb Giaùo duïc, 1998) cuûa Ñinh Troïng Laïc vaø Nguyeãn Thaùi Hoaø … khi ñeà caäp tôùi khaùi nieäm naøy cuõng ñeà xuaát caùch hieåu veà phong caùch cuûa mình. Sau khi tham khaûo caùc quan nieäm veà phong caùch vaø khaûo saùt töø thöïc teá nghieân cöùu laâu nay chuùng toâi nghó coù theå ñöa ra moät quan nieäm veà phong caùch nhö sau. * Tröôùc heát phong caùch ngheä thuaät cuûa nhaø vaên laø caù tính cuûa chuû theå saùng taïo trong vieäc löïa choïn chaát lieäu vaø caùch tieáp caän ñoái töôïng ngheä thuaät, caùch thöùc xaây döïng taùc phaåm, caùc thuû phaùp vaø phöông tieän bieåu ñaït, ngheä thuaät ngoân töø … Phong caùch ngheä thuaät cuûa nhaø vaên coøn laø bieåu hieän nhöõng ñaëc ñieåm cuûa caù tính saùng taïo cuûa hoï trong nhaän thöùc, trong caùch nhìn cuõng nhö trong caùc phöông thöùc theå hieän cuûa nhaø vaên ñoái vôùi theá giôùi hieän thöïc, con ngöôøi. Söï bieåu hieän ñoù tröôùc tieân vaø bao giôø cuõng ñoøi hoûi phaûi coù söï ñoäc ñaùo. Noùi ñeán phong caùch laø noùi ñeán daáu aán caù nhaân cuûa ngöôøi ngheä só ñöôïc in ñaäm leân taùc phaåm töø caùch thöùc toå chöùc taùc phaåm, caùch xöû lí ñeà taøi, caùch xaây döïng nhaân vaät, taïo tình huoáng ñeán gioïng ñieäu, ngoân ngöõ … trong ñoù tö töôûng ngheä thuaät nhö moät tieâu chí quan troïng. “Vaên laø ngöôøi” – caâu noùi noåi tieáng cuûa Buffon coù leõ cuõng baét ñaàu treân tinh thaàn aáy. Nhö vaäy phong caùch chính laø khuoân maët rieâng, gioïng ñieäu rieâng cuûa töøng ngheä só trong theá giôùi ngheä thuaät. Moät nhaø vaên khoâng coù phong caùch, khoâng coù khuoân maët rieâng, gioïng ñieäu rieâng seõ hoaø laãn vaøo ñaùm ñoâng, khoù gaây ñöôïc aán töôïng ôû ngöôøi ñoïc. Veà ñieàu naøy, Turgenev coù noùi : “Caùi quan troïng trong taøi naêng vaên hoïc vaø toâi nghó raèng cuõng coù theå trong baát kì moät taøi naêng naøo laø caùi toâi muoán goïi laø tieáng noùi cuûa mình. Vaâng, ñieàu quan troïng laø tieáng noùi rieâng cuûa mình, nhöõng noát ñaëc bieät cuûa mình, nhöõng noát khoâng deã tìm thaáy ôû baát kì moät ngöôøi naøo khaùc”.[48,11] * Tìm hieåu phong caùch ngheä thuaät cuûa moät taùc giaû khoâng chæ nghieân cöùu nhöõng yeáu toá coù tính chaát hình thöùc maët duø hình thöùc coù vai troø cöïc kì quan troïng. Nhaø vaên chaân chính saùng taùc theo quy luaät cuûa caùi ñeïp vaø phong caùch chính laø choã ñoäc ñaùo veà tö töôûng cuõng nhö ngheä thuaät. Noùi ñeán phong caùch, theo caùch hieåu cuûa ngöôøi vieát, laø noùi ñeán söï thoáng nhaát giöõa noäi dung vaø hình thöùc. Moät taùc phaåm ngheä thuaät ñoäc ñaùo khoâng theå laø moät taùc phaåm keùm coûi veà moät trong hai phöông dieän. Noäi dung chæ toàn taïi baèng hình thöùc vaø ngöôïc laïi. Moät taùc phaåm vaên hoïc hay laø khi vôùi noäi dung ñoù, taùc giaû cuûa noù ñaõ löïa choïn ñöôïc moät hình thöùc thích hôïp ñeå dieãn ñaït thaønh coâng noäi dung. Coù nhöõng nhaø vaên gaàn nhau veà tö töôûng, coù cuøng moät theá giôùi quan, cuøng vieát veà moät ñeà taøi nhöng taùc phaåm ngheä thuaät ñoù nhö theá naøo laïi hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo hình thöùc maø nhaø vaên choïn, vaøo caùi “taïng” cuûa moãi nhaø vaên. Giaù trò cuûa moät vaên baûn ngheä thuaät ñöôïc xaùc ñònh bôûi toaøn boä caùc thaønh toá nhö tình tieát, coát truyeän, nhaân vaät … trong moät theå thoáng nhaát, in daáu aán rieâng cuûa moãi nhaø vaên. * Phong caùch nhaø vaên ñöôïc vaän ñoäng, phaùt trieån vaø chòu aûnh höôûng cuûa theá giôùi quan, cuûa moâi tröôøng soáng, cuûa boái caûnh thôøi ñaïi, cuûa caùc nhaø vaên maø hoï yeâu thích. Phong caùch ñöôïc hình thaønh treân cô sôû taøi naêng vaø cuõng laø quaù trình noã löïc khoâng ngöøng cuûa nhaø vaên trong lao ñoäng ngheä thuaät. Phaán ñaáu ñeå coù ñöôïc moät phong caùch ngheä thuaät - ñoù laø söï ñoùng goùp ñích thöïc cuûa moãi nhaø vaên cho söï phaùt trieån chung cuûa caû neàn vaên hoïc. 4. PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU. Ñeå thaáy ñöôïc phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh, luaän vaên seõ vaän duïng hai phöông phaùp – phöông phaùp phaân tích taùc phaåm vaø so saùnh ñoái chieáu. Beân caïnh ñoù, luaän vaên cuõng chuù yù vaän duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö phöông phaùp heä thoáng, phöông phaùp lòch söû, phöông phaùp phaân loaïi – thoáng keâ. Chuùng seõ hoã trôï cho hai phöông phaùp treân nhaèm tìm ra nhöõng neùt töông ñoàng, gaàn guõi hoaëc dò bieät cuûa ngoøi buùt Hoà Dzeánh so vôùi caùc nhaø vaên cuøng thôøi. Töø ñoù coù moät caùi nhìn toaøn dieän, khaùch quan veà daáu aán caù nhaân cuûa Hoà Dzeánh trong vaên chöông. 5. CAÁU TRUÙC CUÛA LUAÄN VAÊN. Luaän vaên ñöôïc boá cuïc theo caùc phaàn sau. Phaàn thöù nhaát : MÔÛ ÑAÀU Phaàn naøy bao goàm caùc muïc: Lyù do choïn ñeà taøi, Lòch söû vaán ñeà, Phaïm vi–giôùi haïn nghieân cöùu, Phöông phaùp nghieân cöùu vaø Caáu truùc cuûa luaän vaên. Phaàn thöù hai : NOÄI DUNG Ñaây laø troïng taâm cuûa luaän vaên. Phaàn naøy goàm caùc chöông sau ñaây. - Chöông 1: Xaùc ñònh vò trí cuûa truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát cuûa Hoà Dzeánh trong söï nghieäp vaên chöông Hoà Dzeánh noùi rieâng vaø trong giai ñoaïn vaên hoïc Vieät Nam 1930-1945 noùi chung, ñoàng thôøi taäp trung tìm hieåu tö töôûng, tình caûm cuûa nhaø vaên qua trang vieát. - Chöông 2: Taäp trung phaân tích nhöõng bieåu hieän ñoäc ñaùo cuûa phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh ôû nhöõng phöông dieän nhö phöông thöùc, ñieåm nhìn traàn thuaät vaø yeáu toá tö truyeän. - Chöông 3: Tìm hieåu ñaëc tröng cuûa taùc giaû veà maët ngoân ngöõ vaø gioïng ñieäu ngheä thuaät. Phaàn thöù ba: KEÁT LUAÄN Sau cuøng laø danh muïc taøi lieäu tham khaûo. -- PHAÀN THÖÙ HAI : NOÄI DUNG Chöông 1 HOÀ DZEÁNH – NHAØ VAÊN CUÛA YEÂU THÖÔNG 1.1 Nhöõng tieàn ñeà hình thaønh tö töôûng ngheä thuaät cuûa Hoà Dzeánh. 1.1.1 Hoà Dzeánh vôùi queâ höông Vieät Nam Nhaø vaên Hoà Dzeánh mang trong mình hai doøng maùu Vieät vaø Hoa. Cha oâng laø ngöôøi Trung Quoác di cö sang Vieät Nam vaøo nhöõng naêm cuoái cuøng cuûa theá kæ XIX, gaëp vaø keát duyeân vôùi moät coâ gaùi Vieät chôû ñoø ngang treân soâng Gheùp, Thanh Hoaù. Ñoái vôùi queâ cha – vuøng ñaát Trung Hoa xa xoâi, Hoà Dzeánh ñaõ daønh nhieàu tình caûm. Maây ôi coù taït veà phöông Baéc Chaàm chaäm cho ta göûi maáy lôøi Töø thuôû li höông ta vaãn nhôù Nhöng tình xa laém gioù maây ôi! (Tö höông) Duø coù hai queâ höông theá nhöng do hoaøn caûnh, suoát ñôøi Hoà Dzeánh chæ soáng ôû queâ ngoaïi. Vì theá maø hình aûnh ñaát nöôùc vaø con ngöôøi Trung Hoa hieän leân trong thô vaên oâng chæ döøng laïi ôû nhöõng öôùc leä, khuoân saùo,: Toâ Chaâu lôùp lôùp phuø kieàu Traêng ñeâm Döông Töû, maây chieàu Giang Nam (Ñôïi thô) hoaëc mô hoà, baâng khuaâng trong nhöõng doøng hoaøi nieäm cuûa Chaân trôøi cuõ “Loøng toâi nghe vang moät thöù gioù aâm u cuûa mieàn sa maïc Moâng Coå, troâi qua Thieåm Taây, Cam Tuùc, luoàn vaøo nhöõng khu röøng khoâng teân cuûa hai tænh Löôõng Quaûng, vöôït truøng döông sang toâi, nhö tieáng thôû daøi naõo nuøng cuûa nhöõng linh hoàn phieâu baït. Khoâng hieåu sao loøng toâi röng röng”. Coù theå thaáy raèng haàu nhö taát caû söùc naëng cuûa tình caûm Hoà Dzeánh ñaõ daønh cho con ngöôøi vaø caûnh vaät queâ ngoaïi – nôi oâng sinh ra vaø lôùn leân. Chaúng phaûi oâng ñaõ laáy queâ ngoaïi laøm teân cho taäp thô ñaàu ñaáy sao?. Noùi vaäy ñeå thaáy raèng caùi neo giöõ maïnh meõ taâm hoàn Hoà Dzeánh laø tình ngöôøi, tình yeâu queâ höông xöù sôû. Chính tình yeâu aáy ñaõ ñònh höôùng cho ngoøi buùt cuûa oâng. Sinh thôøi nhaø vaên töøng boäc baïch raèng “Loøng yeâu queâ höông – moät caùi laøng nhoû beù ngaøy nay khoâng coøn teân nöõa, nhaát laø loøng yeâu meï laø yeáu toá giuùp toâi saùng taùc”[8;11]. OÂng ñaõ taâm söï chaân thaønh: “Doøng maùu Trung Hoa ñeán toâi khoâng coøn nguyeân veïn nöõa. Nhöng ñoù laø doøng maùu cuûa coäi nguoàn, queâ cha ñaõ hoaø chung cuøng doøng maùu Vieät Nam ñeå laøm neân taâm tö, tình caûm vaø vaên phong cuûa Chaân trôøi cuõ. Theâm vaøo ñoù laø cuoäc soáng quaù ö ngheøo naøn, tuø tuùng cuûa moät laøng queâ vôùi nhöõng soá phaän con ngöôøi haåm hiu, ngheøo khoå maø toâi gaàn guõi, thaân yeâu ngay töø khi coøn thô aáu, ñaõ taïo döïng cho toâi caùi “ñaát” ñeå vieát vaên vaø trôû thaønh caûm höùng khôi nguoàn cho toâi trong saùng taùc”[8;11]. Töø taám loøng aáy cuûa moät ngöôøi ngheä só, ta caøng hieåu vì sao treân nhöõng trang vieát cuûa Hoà Dzeánh thöôøng ñaày aép hình aûnh cuûa moät cuoäc soáng daân daõ thuaàn phaùc vôùi nhöõng caûnh saéc, “muøi vò” ñaát queâ. ÔÛ ñoù noåi roõ söï bình laëng ñeán moûi moøn nhöng khoâng keùm phaàn thaân thieát. Ngöôøi ñoïc thöôøng baét gaëp trong vaên Hoà Dzeánh nhöõng neùt chaám phaù ñôn sô nhöng giaøu söùc gôïi hình, gôïi khoâng khí ñôøi soáng. Ñoù laø “Caûnh yeân laëng cuûa nhöõng ngaøy thoân daõ, maát ñi ñeàu ñeàu khoâng taêm khoâng tieáng, ñoâi luùc ngöôøi phu traïm gaày khoå ñeán goõ caùi gaäy tre treân coång nöùa, trao cho toâi nhöõng phong thö töø Haø Noäi chuyeån veà”. Laø moät ñeâm traêng môø treân soâng nöôùc “Gioù soâng leân ñaày. Laøng maïc xa xa, chìm môø trong boùng toái, ñoâi luùc ñeå loït ra vaøi tieáng choù suûa ma. Maáy ñieåm ñeøn haït ñaäu run treân soâng nhö nhöõng con maét buoàn töø kieáp tröôùc”. Ñoù laø nhöõng “luõy tre xanh vaây kín xaõ Hoaø Tröôøng eâm aùi” vôùi hình boùng ngöôøi thieáu phuï “tay vòn caønh gaêng”, coá hoûi qua haøng raøo baèng moät gioïng kín ñaùo, laø caùi boùng daùng hieàn laønh cuûa anh ñoû Phuï “thaáp thoaùng beân kia haøng raøo caây duoái”. Ñoù laø “buoåi tröa ñoät nhieân voïng moät tieáng gaø gaùy laï luøng”, laø “moät maûnh vöôøn ñaày naéng gioù … thöù naéng gioù hieàn hoaø nheï nhaøng phe phaåy ngoïn cau, giaäu hoa daâm buït”. Ñoù laø hình aûnh “nhöõng ngöôøi maëc aùo chaøm cuõn côõn tay caàm laêm laêm con dao quai … Boùng hoï bình yeân troän vaøo boùng röøng thaúm vaø moãi böôùc chaân gieo xuoáng ñaát laøm soáng laïi nhöõng noãi buoàn u kín cuûa ngaøy xöa”. Caùi khaû naêng chaám phaù aáy cuõng thaät taøi tình trong nhöõng vaàn thô cuûa Hoà Dzeánh. ÔÛ ñoù ñaày aép nhöõng “ñeâ thaém böôùm vaøng”, nhöõng ñaùm “rau sam vaãn moïc chaân raøo tröôùc”, tieáng caù ñôùp traêng “ñeâm ñeâm caù ñôùp, traêng saàu ñeâm ñeâm”. Sinh ra vaø lôùn leân treân daûi ñaát hieàn hoaø, noùi nhö chính nhaø vaên töøng vieát, “caùi daûi ñaát thoaùt ñöôïc ra ngoaøi söï loïc löøa, phaûn traéc, caùi daûi ñaát chæ bò baïc ñaõi maø khoâng baïc ñaõi ai bao giôø”, Hoà Dzeánh ñaõ yeâu queâ meï ñeán “treân baäc tuyeät vôøi cuûa toân giaùo”, ñaõ luoân naëng loøng bieát ôn maûnh ñaát Vieät Nam. OÂng ñaõ daønh cho nôi mình soáng nhöõng lôøi leõ noàng naøn, trìu meán “Nguû trong tình thöông yeâu cuûa meï, trong loøng yeâu cuûa Yeân, toâi say söa troïn möôøi maáy naêm trôøi ñaèng ñaüng vaø chæ tænh daäy, caùch ñaây khoâng bao laâu, ñeå tin raèng nöôùc Nam, queâ höông thöù hai cuûa toâi coøn ñeïp laém, ngöôøi nöôùc Nam vaãn raát ñoãi hieàn laønh” (Chò Yeân). Coù luùc tình caûm cuûa oâng daønh cho nôi naøy ñöôïc theå hieän baèng neùt buùt khaù thieát tha: “Toâi sinh ra giöõa caùi aùnh saùng dòu daøng, muøi höông thôm ngaùt aáy, taâm hoàn ñöôïc tieáp xuùc ngay vôùi caûnh saéc thaân yeâu, ñöôïc buoäc ngay vaøo coäi reã ñaát nöôùc. Maët trôøi vieãn phöông tuy ñeïp ñeõ, tuy thoâi mieân nhöng vaãn khoâng giaûm ñöôïc caùi thi vò cuûa caên laàu bieác aùnh neán … Toâi ñua ñoøi chaïy tìm nhöõng chaân trôøi xa laï, nhöng moãi luùc döøng chaân, toâi vaãn thích quay veà Queâ Meï. ÔÛ ñaáy môùi thöïc roän vaø soâi leân caùi gì laø loøng, laø maùu, maùu vaø loøng khoâng vay möôïn, khoâng cheá taïo, thieát thöïc vaø ñôn sô” (Mô veà nöôùc Chuùa). Coù theå thaáy loøng yeâu ñaát nöôùc Vieät Nam cuûa Hoà Dzeánh gaén boù khaêng khít vôùi loøng yeâu meï, yeâu nhöõng ngöôøi thaân yeâu. OÂng ñaõ yeâu Toå quoác töø tình yeâu nhöõng ngöôøi daân lao khoå, thieät thoøi. Nhöõng con ngöôøi maø nhaø vaên gaëp gôõ, keû ít ngöôøi nhieàu ñaõ laø nhöõng boùng maùt chôû che, bao boïc ñeå nuoâi lôùn trong nhaø vaên naøy moät tình yeâu, moät tình caûm vò tha hôn laø vò kæ. Ñoù laø moät baø meï Vieät Nam taûo taàn, nhaãn nhòn nuoâi con ; laø moät ngöôøi chò nuoâi taän tuïy heát loøng maø phaûi chòu bao noãi baát haïnh, laø ngöôøi anh reå huït hieàn laønh hai laàn lôõ dôû tình duyeân, laø moät em Fin xinh ñeïp nhöng thôø ô laïnh leõo, laø thím Cuû soáng trong caûnh khoå maø khoâng bieát mình khoå .v.v.. Ta gaëp ôû vaên Hoà Dzeánh moät con ngöôøi ña saàu ña caûm, nhaïy caûm tröôùc nhöõng noãi buoàn ñau cuûa thaân phaän con ngöôøi. Tình yeâu chaân thöïc aáy ñaõ goùp phaàn taïo neân caùi aâm höôûng ai hoaøi, ngaân nga cuûa vaên oâng. AÂm höôûng aáy trôû thaønh moät ñaëc tröng roõ neùt, moät doøng chaûy maïnh meõ goùp phaàn vaøo vieäc hình thaønh neân ôû oâng gioïng ñieäu vaø baûn saéc rieâng trong ngoân ngöõ ngheä thuaät. 1.1.2 Hoà Dzeánh vôùi “Chaân trôøi cuõ” cuûa quaù khöù Vôùi vaên chöông ngheä thuaät, Hoà Dzeánh töï nhaän mình luoân ñi beân leà cuûa noù. OÂng coi saùng taùc nhö moät nhu caàu boäc loä caûm xuùc, suy nghó thaät cuûa loøng mình, “cho vôi nheï noãi nieàm” nhö oâng noùi. Vieát taäp truyeän ngaén ñaàu tay khi môùi ngoaøi hai möôi tuoåi, Hoà Dzeánh taâm söï raèng: “Toâi chæ ghi cheùp laïi nhöõng ñieàu maét thaáy tai nghe veà soá phaän troâi daït cuûa nhöõng con ngöôøi maø toâi ñaõ chöùng kieán vaø ñaõ laøm toâi xuùc ñoäng” [8;10]. Soáng gaén boù, seû chia vôùi nhöõng con ngöôøi laàm luõi, baát haïnh xung quanh – ñoù chính laø coäi nguoàn saâu xa cuûa caûm quan nhaân ñaïo cuûa Hoà Dzeánh. Vaø cuõng vì vaäy maø trang vaên Hoà Dzeánh thaám ñöôïm moät noãi saàu nhaân theá. Coù theå noùi chæ baèng ñoâi neùt khaéc hoaï ñôn sô nhöng tróu naëng taâm tình, Hoà Dzeánh ñaõ khaéc hoaï thaät caûm ñoäng vaø cuõng thaät sinh ñoäng nhöõng chaân dung cuoäc ñôøi moät thuôû oâng ñaõ töøng chöùng kieán. Döôøng nhö ai cuõng khoå, ai cuõng khoâng traùnh ñöôïc baát haïnh. Song töø trong mieàn saâu thaúm cuûa taâm hoàn, ôû moãi ngöôøi ñeàu aùnh leân nhöõng veû ñeïp dung dò, thaàm laëng vaø ñaày söùc aùm aûnh. Taát caû ñeàu laø nhöõng ngöôøi coù chaân taâm. Hoï laëng leõ soáng, nhaãn naïi chòu ñöïng, aâm thaàm chia seû vaø laëng leõ yeâu thöông, nhöôøng nhòn ñeán caûm ñoäng. Baèng traùi tim nhaân aùi vaø ña caûm, Hoà Dzeánh ñaõ taøi tình phaùt hieän ra caùi khoå, caùi ñeïp aáy cuûa nhöõng con ngöôøi quanh oâng. Vaø cuõng töø ñoù, oâng chaét chiu, daønh duïm nhöõng tình caûm ñaèm thaém, noàng haäu nhaát cho hoï. OÂng xoùt xa chia seû cuøng hoï töøng noãi aám laïnh trong nhaân tình theá thaùi, töøng caûnh ngoä buoàn ñau, baát haïnh cuûa moãi soá phaän, moãi cuoäc ñôøi. Taùc giaû ñaõ ñau khoå, ñaõ soáng thaät söï nhöõng truyeän cuûa mình, ñaõ nhôù laïi cuoäc ñôøi cuõ vôùi tình xoùt thöông, loøng nhaân ñaïo khaù saâu saéc. ÔÛ ñieåm naøy Hoà Dzeánh coù nhöõng neùt gioáng hai nhaø vaên Thaïch Lam vaø Thanh Tònh. Ñoù laø nhöõng nhaø vaên tình caûm, thöôøng taû veà nhöõng con ngöôøi ngheøo khoå, nhöõng chuyeän ñau thöông trong xaõ hoäi vôùi moät loøng traéc aån chaân thaønh. Hoà Dzeánh, baèng traùi tim nhaïy caûm, ñaõ bieát rung ñoäng, seû chia vôùi taát caû. OÂng vieát taùc phaåm Chaân trôøi cuõ trong noãi “baên khoaên quay ñaàu veà phöông trôøi ñaõ maát, soáng laïi caùi gì ñaõ qua, khoùc ngaøy xöa khoâng bao giôø veà nöõa … Toâi vô vaøo loøng toâi nhöõng caùi gì laø chua xoùt nhaát ñeå mong laøm dòu caùi chua xoùt ñang taøn phaù trong toâi”. OÂng vieát veà hoï- “nhöõng con ngöôøi haåm hiu, ngheøo khoå trong xaõ hoäi cuõ” (Thaïch Lam) thaân thuoäc quanh oâng - baèng neùt buùt trìu meán, caûm ñoäng. Ñoù laø chò Yeân – ngöôøi con gaùi trong truyeän ngaén cuøng teân: “Ngaøy hai löôït chò gaùnh haøng cho meï toâi ñi, veà chôï, tieáng keõo keït cuûa chieác ñoøn tre treân vai bình yeân nhòp vôùi thaùng ngaøy aâm u, vaéng moïi xa hoa cuûa moät ngöôøi ñaøn baø Vieät Nam chaân chính”. Ñoù laø hình aûnh anh ñoû Phuï sôùm khuya gaén boù vôùi ngheà: “Cuoäc ñôøi soâng nöôùc cuûa ngöôøi con trai xaõ Hoaø Tröôøng baét ñaàu töø ñoù. Ñaõ nhieàu canh gaø laï eo oùc treân nhöõng beán soâng xa. Ñaõ nhieàu laàn sao hoâm, sao mai thay nhau hieän ra roài taét lòm” (Anh ñoû Phuï). Tình côø gaëp laïi anh Phuï treân tænh, bieát anh saép ñi phu beân Taân theá giôùi, taùc giaû thao thöùc trong ñeâm: “Ñeâm ñoù, toâi mong cho con taøu ñöøng ñeán, mong anh Phuï ñoåi yù, trôû veà. Nhöng taát caû chæ laø öôùc mô hôø haõo. Anh ñoû Phuï ñaõ laên tay, ñaõ ñieåm chæ roài. Anh ñaõ duùi vaøo baøn tay ngöôøi chò gaùi tôø giaáy baïc con coâng naêm ñoàng, nöûa soá tieàn baùn ñôøi mình ñeå göûi veà phuïng döôõng boá. Vaø con taøu ñang luø luø tieán ñeán, sau moät hoài coøi theùt leân, xeù ruoät. Anh ñoû Phuï ñöùng baät daäy. Toâi oâm ghì laáy anh, khoùc nöùc nôû”. Ñoù laø chò ñoû Ñöông nhan saéc, goaù choàng luùc naøo cuõng daønh cho caäu beù hoïc troø ngaây thô nhöõng nuï cöôøi “caùi nuï cöôøi chò töøng nôû trong boùng maùt cuûa moät taám loøng giaøu yeâu thöông cuõng nhö nhieàu cöïc nhuïc” (Saùng traêng suoâng). Ñoù laø ngöôøi ñaøn baø Taøu, chò daâu cuûa taùc giaû, chæ sau hai naêm sang laøm daâu xöù laï ñaõ “hoaøn toaøn thaønh moät ngöôøi ñaøn baø queâ Vieät Nam ñaëc” ñeå roài “treân caùnh ñoàng roäng raõi cuûa laøng Ñoâng Bích ngöôøi ta thöôøng thaáy moät daûi aùo chaøm in ñaäm treân neàn trôøi moãi saùng, chaêm chæ vaø laëng leõ”… Vieát veà ngöôøi ñaøn baø phaûi “lìa queâ höông” ñeán “laøm daâu moät gia ñình cô khoå” treân ñaát Vieät, “ngöôøi ñaøn baø buoàn khoå saøng töøng haït taám xuoáng nong, trong khi trôøi chieàu saøng töøng gioït hoaøng hoân xuoáng toùc”, Hoà Dzeánh mong moûi “Chò haõy nhaän ôû ñaây, trong maáy doøng chöõ naøy, moät lôøi yeân uûi ñeå may ra loøng ñau khoå cuûa chò ñöôïc san seû moät vaøi phaàn”.(Ngöôøi chò daâu toâi). ._. Naâng niu nhöõng kæ nieäm cuûa moät tuoåi thô chöa xa, Hoà Dzeánh coøn bieát gaïn chaét töø loøng mình nhöõng tình caûm maùu muû ruoät thòt ñeå coù theå caûm thoâng hôn vôùi ngöôøi chuù maø caäu chaúng heà thieän caûm bôûi thoùi keo kieät (Chuù Nhì), vôùi ngöôøi caäu giaû traù ñaõ laøm haïi ñôøi moät coâ gaùi ñaùng thöông (Chò Yeân). “Baây giôø ba chuùng toâi ñaõ maát roài. Caùi ngöôøi chuù kia daãu keo kieät, daãu hoùc hieåm nhöng laø caùi boùng taøn coøn soùt laïi ôû moät chi hoï gaàn nhaát vaø cuõng baét ñaàu xa nhaát cuûa chuùng toâi.” Chính tình caûm aáy maø taùc giaû coù caùi nhìn bao dung hôn vôùi ngöôøi chuù cuûa mình: “Laàn ñaàu tieân khoùi taøu hoaû che laáp boùng chuù Nhì, ngöøng laïi trong maét toâi, laâu laém.” (Chuù Nhì). Noùi vaäy ñeå thaáy Hoà Dzeánh nhö môû loøng mình ñeå chia seû noãi ñau vôùi nhöõng ngöôøi thaân vaø nhö nghieâng mình tröôùc nhöõng phaåm chaát tuyeät vôøi cuûa nhöõng con ngöôøi khoâng chòu cheát chìm trong cô cöïc, buoàn khoå. Söï khaùm phaù ra caùi khoå, caùi ñeïp cuûa nhöõng ngöôøi soáng quanh mình coøn giuùp cho ngoøi buùt Hoà Dzeánh thöôøng xuyeân ñi saâu ñöôïc vaøo ñôøi soáng noäi taâm phong phuù vaø phöùc taïp cuûa con ngöôøi. Töø ñoù nhaø vaên ñaõ tìm ñöôïc söï giao caûm vôùi con ngöôøi qua nhöõng nieàm vui cuõng nhö noãi buoàn, söï maát maùt cuõng nhö ñau khoå. Ñieàu naøy thaät ñuùng nhö nhieàu caây buùt pheâ bình ñaõ nhaän xeùt veà moät Hoà Dzeánh saâu saéc, nhaân haäu vaø ñaèm thaém. Ñaây laø moät phaåm chaát ñoäc ñaùo. Noù tieáp tuïc trong haàu heát caùc saùng taùc sau naøy cuûa oâng ñöôïc kí vôùi buùt danh Löu Thò Haïnh vaø ngaøy caøng trôû thaønh moät ñaëc tröng roõ neùt, goùp phaàn vaøo vieäc hình thaønh neân ôû oâng moät phong caùch ngheä thuaät rieâng. ÔÛ ñaây coù theå nhaéc ñeán nhaân vaät Haäu, ngöôøi ñaøn baø goaù buïa trong tieåu thuyeát Nhöõng vaønh khaên traéng – ñöôïc taùc giaû ñaët vaøo tình theá ñi böôùc nöõa hoaøn toaøn khoâng bình laëng trong noãi giaèng xeù, ñan xen giöõa nhöõng luoàng tình caûm khaùc nhau, moät beân laø noãi coâ ñôn, laø boån phaän ñoái vôùi meï choàng, vôùi con vaø moät beân laø loøng khao khaùt ñöôïc yeâu, ñöôïc soáng nhö moät ngöôøi bình thöôøng. Cuoái cuøng thì thieân chöùc laøm meï, boån phaän laøm con ñaõ khieán chò aâm thaàm chòu ñöïng caûnh chaên ñôn goái chieác, töø choái haïnh phuùc maø leõ ra chò raát ñaùng ñöôïc höôûng. Ñoïc vaên Hoà Dzeánh deã nhaän ra raèng vôùi nhöõng ngöôøi phuï nöõ, Hoà Dzeánh bao giôø cuõng daønh cho hoï moät tình thöông ñaëc bieät, moät lôøi ngôïi ca tha thieát veà veû ñeïp taâm hoàn cuûa hoï. Hoï “ñaõ bao nhieâu laàn ñau khoå, chua xoùt, nhöng vaãn bò laõng queân trong luyõ tre xanh”. Hoï laø “nhöõng con ngöôøi chæ bieát coù trung thaønh, taän tuïy”. Chính hoï ñaõ gôïi leân trong oâng nhöõng xuùc caûm cao quyù ñeå tin raèng “Nöôùc Vieät Nam queâ höông thöù hai cuûa toâi coøn ñeïp laém, ngöôøi nöôùc toâi vaãn raát ñoãi hieàn laønh”. Vaø trong nhöõng chaân trôøi cuõ aáy coù moät chaân trôøi rieâng saâu thaúm vaø tha thieát nhaát Hoà Dzeánh taëng meï. Ngöôøi meï suoát moät ñôøi “chæ bieát vaâng theo moät caùch nhaãn nhuïc, moät caùch laëng leõ, moät caùch chua xoùt voâ cuøng” caùi soá phaän do “Trôøi ñònh”. Ngöôøi töøng laàm luõi ñeå cho “bao nhieâu theá kæ roài, nhöõng tieáng thôû daøi maát taêm trong ñeâm toái, nhöõng maùi ñaàu buø roái nghieâng xuoáng boån phaän haøng ngaøy, taàm thöôøng vaø nhoû moïn”. Hoà Dzeánh caûm nhaän vôùi taám tình bieát ôn saâu naëng, thaám thía caùi meânh mang, saâu thaúm cuûa loøng meï suoát moät ñôøi che chôû oâng. Meï nhö moät taâm ñieåm ñeå nhaø vaên höôùng taàm nhìn veà noãi khoå ñau, baát haïnh cuõng nhö veû ñeïp cuûa con ngöôøi, ñeå roài töø ñoù oâng bieát caûm thoâng, bieát soáng nhaân aùi, bao dung. Phaûi chaêng taám loøng ñoù laø moät trong nhöõng yeáu toá cô baûn taïo neân chaát thô thaám ñaãm cuõng nhö caùch söû duïng ngoân töø raát gaây aán töôïng trong töøng trang vaên Hoà Dzeánh. Chaúng haïn oâng taû veà chaân dung ngöôøi khaùch ngoaïi quoác naêm naøo: “chæ sau möôi phuùt, khoâng coøn moät mieáng côm, moät khuùc caù naøo coøn soùt laïi treân maûnh laù chuoái heùo. Taát caû löông thöïc ngoït ngaøo troâi qua coå hoïng, ñaûo loän trong caùi daï daøy voâ beänh, ñeå bieán thaønh nhöõng doøng maùu huøng cöôøng luaân löu nuoâi maïch soáng vaø nuoâi lôùn maõi caùi chí nguyeän giang hoà” (Ngaøy gaëp gôõ) ; veà ngöôøi chò daâu vôùi “tieáng xay luùa oà oà ñeán taän hai giôø saùng nhö nhöõng nhòp ñôøi thöông nhôù aâm voïng trong thôøi khaéc vaø loøng ngöôøi” ; hay söï caûm nhaän veà moät soá phaän cöïc nhoïc “toùc chò roái ren nhö taâm hoàn chò baän roän, baäp buøng vaø saâu thaúm nhö aùnh ñeøn daàu laïc soi khoâng ñuû saùng moät goùc nhoû trong caên nhaø tranh” (Ngöôøi chò daâu toâi), hoaëc nhöõng caâu vaên trong treûo dieãn ñaït söï hoaø quyeän giöõa caûnh saéc thieân nhieân vaø taâm traïng con ngöôøi “Quanh Thuyû, buoåi chieàu taøn trong boùng giôø haáp hoái. Vaøi ba chieác laù tre rôi yeáu ôùt xuoáng maët ñöôøng. Caùnh ñoàng xa theâm vaéng theâm ñeå trô ra cuoái chaân trôøi nhöõng chaân raï lôûm chôûm, hoaëc nhöõng ñaùm luùa xanh non. Thuyû thaáy caùi gì taét ñi nhö vaùng ngaøy tröôùc aùnh ngoïn ñeøn daàu yeáu ôùt” (Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc). EÂ-reâ-min coù nhaän xeùt raèng con ngöôøi trong söï mieâu taû cuûa nhaø vaên laø moät trong nhöõng taâm ñieåm maø qua ñoù phong caùch cuûa nhaø vaên ñöôïc theå hieän saùng roõ hôn heát. Caùc nhaø vaên lôùn cuûa moïi thôøi tìm ñeán con ngöôøi, tieáp caän, giaûi maõ cuoäc ñôøi vaø con ngöôøi daãu coù theo nhöõng caùch thöùc khaùc nhau thì caùi ñích cuoái cuøng vaãn laø ñeå hieåu noù hôn. Vôùi Hoà Dzeánh, oâng tieáp caän con ngöôøi bình thöôøng trong ñôøi soáng thöôøng nhaät vaø nhìn nhaän ôû hoï nhöõng phaåm chaát ñeïp ñeõ vaø cao quyù. Gioáng nhö Thaïch Lam, oâng tìm ñeán nhöõng ñeà taøi töôûng nhö laø nhoû – nhöõng caâu chuyeän hoàn nhieân nhö laø söï soáng coù ôû baát cöù ñaâu quanh ta – song vaán ñeà cuûa truyeän vaãn mang moät taàm voùc nhaát ñònh. Ñoäc giaû nhaän ra con ngöôøi trong söï laàm luïi ñôøi thöôøng, trong nhöõng boân ba khoù nhoïc ñeå möu sinh vaãn caëm cuïi, laëng leõ laøm neân caùc giaù trò toát ñeïp. Ñeå roài töø ñoù, moãi caâu chuyeän cuûa Hoà Dzeánh khieán ta khoâng khoûi baâng khuaâng, phaûng phaát noãi buoàn thöông saâu naëng veà thaân phaän con ngöôøi. Noù cho ta cô hoäi hieåu thaáu nghóa lyù saâu xa cuûa cuoäc ñôøi giaûn dò, nhaéc nhôû ta höôùng tôùi moät loái soáng ñoân haäu nghóa tình. Hoà Dzeánh thöïc söï laøm chuû ñöôïc phong caùch tröõ tình khoâng theå laãn, neân nhöõng vaán ñeà ñôøi thöôøng, qua caûm quan vaên hoïc cuûa oâng, vöøa ñaày aép chaát thô vôùi “phong vò tröõ tình aûo dieäu” laïi vöøa coù ñöôïc tính nhaân vaên saâu saéc. 1.2 Taùc giaû Hoà Dzeánh vaø doøng vaên xuoâi tröõ tình 1932-1945 1.2.1 Vò trí cuûa truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát trong vaên nghieäp Hoà Dzeánh. Hoà Dzeánh (1916-1991) ñöôïc xem nhö moät caây buùt ña naêng. Vaên nghieäp cuûa oâng tuy khoâng ñoà soä nhöng khaù phong phuù veà theå loaïi. OÂng laøm thô, vieát truyeän ngaén, tieåu thuyeát vaø tieåu luaän-pheâ bình. Vôùi baûn tính deø daët, traàm laëng, sinh thôøi oâng chöa töøng ñöa ra moät tuyeân ngoân ngheä thuaät naøo vaø cuõng chöa heà tham gia nhöõng cuoäc tranh luaän, buùt chieán veà vaên ngheä treân baùo chí. Coù leõ vì theá maø chaân dung vaên hoïc Hoà Dzeánh ñaõ khoâng ñöôïc Hoaøi Thanh – Hoaøi Chaân vaø Vuõ Ngoïc Phan ghi laïi trong Thi nhaân Vieät Nam vaø Nhaø vaên hieän ñaïi. Hoà Dzeánh laø moät trong soá khoâng nhieàu nhöõng taùc giaû coù teân tuoåi vöøa laøm thô vöøa vieát vaên xuoâi giai ñoaïn 1932-1945 nhö Theá Löõ, Löu Troïng Lö, Huy Caän, Xuaân Dieäu, Thanh Tònh. Nhöng cuõng gioáng nhö Thanh Tònh, Hoà Dzeánh noåi tieáng vaø ñeå laïi daáu aán taøi naêng cuûa mình trong truyeän nhieàu hôn laø thô. Coù leõ söï hoaø quyeän tuyeät vôøi giöõa tö chaát thi só trong taâm hoàn nhaø vaên vôùi moät buùt phaùp tröõ tình nheï nhaøng saâu laéng ñaõ mang laïi cho truyeän Hoà Dzeánh moät veû ñeïp rieâng, moät söùc soáng laâu beàn trong loøng ngöôøi ñoïc. Hoà Dzeánh saùng taùc ôû nhieàu theå loaïi nhöng nhö moät soá nhaø nghieân cöùu ñaõ nhaän ñònh thì chæ ôû ñòa haït vaên xuoâi ngoøi buùt Hoà Dzeánh môùi phaùt huy ñöôïc sôû tröôøng cuûa mình. Vaên xuoâi Hoà Dzeánh tuy ñoùng khung trong theå loaïi töï söï song laïi cöù vöôït traøn sang khu vöïc tröõ tình. Theâm vaøo ñoù laïi laø töï truyeän. Chính töø söï keát hôïp giöõa caùc yeáu toá vöøa neâu maø vaên xuoâi Hoà Dzeánh ñaõ taïo neân ñöôïc moät gioïng ñieäu, moät buùt phaùp rieâng. Ñoù laø caùi chaát gioïng taâm tình cöù nhaån nha maø khaéc hoaï, maø löu giöõ trong taâm trí ngöôøi ñoïc bao nhieâu cung baäc thieát tha, vui buoàn, yeâu gheùt. Trong vaên hoïc Vieät Nam coù khoâng ít nhöõng taùc giaû maø caû ñôøi vaên chæ thu goïn trong moät vaøi quyeån saùch, vaøi taùc phaåm. Coù theå keå ñeán Thaïch Lam, Thanh Tònh, Nguyeãn Nhöôïc Phaùp vaø luøi veà phía sau moät chuùt laø Quang Duõng. Hoà Dzeánh cuõng thuoäc nhöõng ngöôøi nhö theá. Khi ñaùnh giaù veà söï nghieäp vaên hoïc cuûa oâng, Traàn Höõu Taù ñaõ vieát trong Töø ñieån vaên hoïc nhö sau: “Taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Hoà Dzeánh laø taäp truyeän Chaân trôøi cuõ”, Vöông Trí Nhaøn cuõng cho raèng “vôùi taäp truyeän Chaân trôøi cuõ, Hoà Dzeánh ñaõ taïo ra moät vò trí vöõng vaøng trong ñôøi soáng vaên hoïc tröôùc 1945”. Quaû thaät taäp truyeän ngaén naøy laø moät ñænh cao trong vaên nghieäp Hoà Dzeánh. Luùc Hoà Dzeánh ñaët buùt vieát taäp truyeän ngaén Chaân trôøi cuõ cuõng laø luùc caùc nhaø vaên cuøng thôøi quay nhìn veà dó vaõng cuûa mình, vieát töï truyeän veà caùi “toâi” vaø hoài töôûng laïi thôøi thô aáu. Coù theå keå ñeán Nhöõng ngaøy thô aáu cuûa Nguyeân Hoàng, Soáng nhôø cuûa Maïnh Phuù Tö, Coû daïi cuûa Toâ Hoaøi … Hoà Dzeánh cuõng vaäy. Qua taäp Chaân trôøi cuõ, oâng ñaõ ngoaùi nhìn veà quaù khöù vôùi nhöõng kæ nieäm buoàn ñau cuûa gia ñình trong nhöõng naêm thaùng tuoåi thô. Taùc phaåm laø nhöõng hoài töôûng ñöôïm buoàn veà nhöõng caûnh ñôøi, nhöõng soá phaän cuûa nhöõng ngöôøi thaân quen, ruoät thòt trong gia ñình taùc giaû. OÂng vieát taäp truyeän naøy trong noãi “baên khoaên quay ñaàu veà phöông trôøi ñaõ maát, soáng laïi caùi gì ñaõ qua, khoùc ngaøy xöa khoâng bao giôø veà nöõa”. Kí öùc trong Chaân trôøi cuõ laø thöù kí öùc ñaéng cay nhöng ñaäm chaát laõng maïn, ôû ñoù moãi truyeän ngaén “laø moät baøi thô trieàn mieân caûm xuùc” (Voõ Vaên Tröïc). Ñoäc giaû seõ coøn gaëp laïi ngoøi buùt tröõ tình quen thuoäc cuûa Hoà Dzeánh trong loái vaên trong treûo, saùng suûa ôû nhöõng tieåu thuyeát sau naøy cuûa oâng ñöôïc kí baèng buùt danh Löu Thò Haïnh. Vôùi vaên phong tröõ tình, trong saùng voán laø theá maïnh, Hoà Dzeánh ñaõ mieâu taû moät caùch tinh teá tình caûm vaø taâm lí cuûa nhöõng ngöôøi phuï nöõ goùa buïa, hieàn laønh, xinh ñeïp vaø giaøu ñöùc hi sinh (Nhöõng vaønh khaên traéng). Vaø cuõng ngoøi buùt quen thuoäc aáy ñaõ giuùp taùc giaû dieãn ñaït ñöôïc nhieàu traïng thaùi tình caûm khaùc nhau cuûa nhaân vaät trong tieåu thuyeát Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc. Taùc giaû ñaõ toû ra kheùo leùo khi mieâu taû caûnh saéc thieân nhieân vaø taâm traïng ñang yeâu cuûa Nguyeän – nhaân vaät chính trong taùc phaåm. “Nguyeän nhaän thaáy söï hoaø hôïp thanh tuù deã chòu cuûa laù, naéng vaø gioù, vôùi noãi saàu dìu dòu, nhöõng mong nhôù xa xoâi trong loøng naøng. Moät vaøi con chim chuyeàn ñi chuyeàn laïi trong haøng raøo, moät vaøi chieác laù ruïng xuoáng ñaát, buoåi tröa heø eâm aû ñem laïi caùi khung caûnh traàm maëc nhö taâm hoàn naøng. Raát nheï nhaøng, naøng nhôù ñeán Thuyû, ñeán chuyeán taøu ñieän hoâm naøo ñaõ baét ñaàu ñaùnh daáu vaøo ñôøi naøng nhöõng tình caûm tuyeät ñeïp, kín ñaùo nhö caâu höùa heïn cuûa hai ngöôøi yeâu nhau” .v.v.. Tuy soá löôïng truyeän ngaén vaø tieåu thuyeát coøn khieâm toán (20 truyeän ngaén vaø 4 tieåu thuyeát) vaø cuõng khoâng traùnh khoûi coù maáy truyeän chöa hay nhöng Hoà Dzeánh cuõng ñaõ goùp ñöôïc vaøo vaên hoïc tröôùc caùch maïng moät tieáng noùi, moät caùch caûm, caùch nghó rieâng veà cuoäc ñôøi khaù ñaëc saéc. Caùi ñaëc saéc chuû yeáu laøm neân giaù trò cuûa vaên xuoâi Hoà Dzeánh laø tieáng noùi thaám ñaãm tình thöông, nieàm ñoàng caûm tröôùc nhöõng noãi ñau cuûa nhöõng cuoäc ñôøi khoán khoå, teû nhaït. Ñieàu ñoù goùp phaàn khaúng ñònh trong neàn vaên hoïc Vieät Nam hieän ñaïi, trong soá nhöõng nhaø vaên Vieät Nam hieän ñaïi coù moät göông maët laëng leõ, hieàn laønh vaø nhaân aùi – nhaø vaên Hoà Dzeánh. 1.2.2 Hoà Dzeánh vaø vaên xuoâi tröõ tình – doøng rieâng giöõa nguoàn chung Thôøi kì 1932-1945 laø thôøi kì hoaøn thieän dieän maïo hieän ñaïi treân moïi phöông dieän cuûa ñôøi soáng vaên chöông, hoïc thuaät daân toäc. Tieáp nhaän, thöøa höôûng thaønh quaû cuûa 30 naêm khôûi ñoäng vaø chuyeån giao cuõ – môùi theo gia toác lòch söû, thôøi kì 1932-1945 laø thôøi kì xuaát hieän thaät ñoâng ñaûo nhöõng göông maët taùc gia tieâu bieåu treân taát caû caùc xu höôùng saùng taùc vaø theå loaïi. Treân vaên ñaøn, beân caïnh nhöõng teân tuoåi lôùn gaén vôùi nhöõng taùc phaåm lôùn coøn coù söï xuaát hieän cuûa nhöõng truyeän ngaén vôùi gioïng keå thuû thæ gaàn nhö thì thaàm. Nhöõng tieáng keå thì thaàm, nhoû nheï aáy keå veà moät theá giôùi ñaõ maát, ñang maát hoaëc saép maát, caùi theá giôùi aån chöùa bieát bao caùi ñeïp xa xöa vôùi nhöõng con ngöôøi nhoû beù, laàm luïi nhö ñaát, nhöõng khoâng gian vaø thôøi gian tróu naëng noãi u hoaøi. Ñaây chính laø doøng truyeän ngaén tröõ tình vôùi söï du nhaäp chaát tröõ tình tinh teá vaøo lónh vöïc vaên xuoâi laøm cho truyeän ngaén trôû thaønh “nhöõng baøi thô vaên xuoâi” thaám saâu vaøo hoàn ngöôøi. Truyeän ngaén tröõ tình laø loaïi truyeän coù coát truyeän moûng maûnh. Noù taùi hieän moät hieän thöïc ñaõ ñöôïc traûi nghieäm, ñöôïc nghieàn ngaãm, ñöôïc loïc qua caûm xuùc cuûa nhaø vaên. Coù leõ khoâng ôû ñaâu caùi “toâi” cuûa chuû theå saùng taïo laïi ñöôïc theå hieän moät caùch tröïc tieáp nhö theá. Coù theå thaáy aån sau moãi trang saùch, moãi caûnh ñôøi bao giôø cuõng thaáp thoaùng boùng hình taùc giaû vôùi taát caû bieán ñieäu cuûa hình aûnh aáy. Treân doøng phaùt trieån cuûa coát truyeän vaø nhaân vaät, taùc giaû ñaõ kheùo leùo cuøng hieän dieän. Ñoâi luùc bieán coá vaø coát truyeän nhö ngöøng laïi ñeå ngöôøi vieát töï boäc loä. ÔÛ ñaây yeáu toá töï söï vaø yeáu toá tröõ tình ñöôïc keát hôïp ôû möùc “ngang quyeàn nhö nhau”. ÔÛ theå loaïi truyeän ngaén naøy caùc nhaân vaät thöôøng ít haønh ñoäng. Hoï suy ngaãm, töï thöùc tænh, töï phaân tích vaø caét nghóa caùc traïng thaùi bieåu caûm vaø phaûn öùng cuûa taâm thöùc ñoái vôùi caùc hieän töôïng xaûy ra trong ñôøi soáng hieän thöïc. Vì theá, ñeà taøi cuûa truyeän ngaén tröõ tình khoâng phaûi laø nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi roäng lôùn. Ngöôïc laïi, noù thu heïp trong phaïm vi theá giôùi beân trong cuûa con ngöôøi vôùi taát caû nhöõng maët laáp khuaát, nhöõng bí aån vaø baát traéc cuûa noù. Qua ñoù nhaân vaät hieän ra vôùi söï khoâng hoaøn keát, khoâng ñôn giaûn maø taäp trung cuûa nhöõng neùt tính caùch ñoâi khi raát traùi ngöôïc nhau : vöøa e aáp vöøa maïnh meõ, vöøa ích kæ vöøa nhaân haäu, vöøa döõ doäi vöøa yeân aû, vöøa saâu saéc vöøa noâng noåi. Truyeän ngaén tröõ tình ñaõ khôi daäy loøng yeâu quyù, traân troïng pha chuùt hoaøi caûm nuoái tieác ñoái vôùi nhöõng veû ñeïp, nhöõng giaù trò truyeàn thoáng cuûa daân toäc, cuûa ñaát nöôùc trong moãi con ngöôøi Vieät Nam tröôùc nhöõng thay ñoåi cuûa thôøi cuoäc. Qua nhöõng trang vaên mieâu taû caûnh saéc queâ nhaø vôùi bôø tre maùi raï, vôùi doøng soâng caâu hoø, höông ñoàng coû noäi, ngöôøi ñoïc caûm nhaän thaám thía linh hoàn ñaát nöôùc thaân thuoäc vaø hoang sô. Truyeän ngaén tröõ tình coøn höôùng ngoøi buùt cuûa mình veà phía nhöõng con ngöôøi nhoû beù, baát haïnh trong xaõ hoäi baèng moät nieàm traéc aån saâu saéc. Duø môùi thöïc söï tröôûng thaønh töø sau naêm 1936 theá nhöng truyeän ngaén tröõ tình ñaõ nhanh choùng phaùt trieån thaønh moät doøng vaên xuoâi ngheä thuaät vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng (nhö ñaõ noùi sô qua ôû treân) vôùi moät ñoäi nguõ taùc giaû rieâng. ÔÛ ñòa haït naøy, nhaø vaên Thaïch Lam ñöôïc xem nhö ngöôøi môû ñöôøng. Tieáp sau oâng laø Thanh Tònh, Hoà Dzeánh vaø moät vaøi taùc giaû khaùc nhö Xuaân Dieäu, Ñoã Toán, Ngoïc Giao … ñaõ noái tieáp nhau taïo thaønh moät maûng maøu raát ñaùng quan taâm trong böùc tranh chung cuûa vaên hoïc Vieät Nam thôøi kì 1930-1945. Vôùi Thaïch Lam haàu heát caùc nhaø pheâ bình ñeàu thöøa nhaän ñoù laø moät caây buùt coù sôû tröôøng veà phöông dieän mieâu taû noäi taâm, caûm giaùc, mieâu taû theá giôùi tinh thaàn saâu kín, teá vi cuûa con ngöôøi. Coøn Thanh Tònh ñöôïc xem laø “nhaø vaên hieän thöïc coù phong caùch laõng maïn ñaäm neùt” (Nguyeãn Ñaêng Maïnh), truyeän ngaén cuûa oâng “nhö moät baøi thô vònh goïn vaø coù dö vò tröõ tình laéng saâu”. Khaù gaàn guõi vôùi hoï, caùc taùc phaåm cuûa Hoà Dzeánh cuõng ñöôïc cho laø “mang ñaäm saéc thaùi tröõ tình hieän thöïc”, “chaát thô thaám ñaãm trong töøng trang vaên taïo neân moät phong vò tröõ tình aûo dieäu” (Traàn Höõu Taù). Baèng loaïi hình vaên xuoâi tröõ tình, caùc nhaø vaên naøy ñaõ ñem ñeán vaên ñaøn Vieät Nam 1930-1945 moät tieáng noùi môùi laï, ñaày khaùc bieät. Söï khaùc bieät ñoù chính laø söï du nhaäp chaát tröõ tình vaøo vaên xuoâi, keát hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõa buùt phaùp hieän thöïc vaø khí saéc laõng maïn laøm cho vaên xuoâi trôû neân meàm maïi, tinh teá, thaám ñaãm chaát thô ñoàng thôøi coù khaû naêng dieãn taû nhöõng rung ñoäng teá vi nhaát cuûa taâm hoàn con ngöôøi. Noùi caùch khaùc, toá chaát hieän thöïc khi ñi vaøo vaên xuoâi tröõ tình thöôøng khoâng coù caùi xuø xì cuûa “chaát vaên xuoâi ñôøi soáng”. Coøn toá chaát laõng maïn laïi ñöôïc döïa treân neàn taûng vöõng chaõi cuûa toá chaát hieän thöïc neân khoâng chuû quan hôøi hôït, khoâng tieâu cöïc, thoaùt ly. Vì theá trong vaên xuoâi tröõ tình, hieän thöïc cuûa ñôøi soáng thöôøng ñöôïc phuû boïc bôûi chaát thô baøng baïc nhieàu yù vò. Chính söï keát hôïp giöõa buùt phaùp hieän thöïc vaø khí saéc laõng maïn ñaõ taïo neân “tính khoù xaùc ñònh” cuûa moät hieän töôïng vaên hoïc ña daïng, ñoäc ñaùo. Caùc nhaø vaên naøy ñaõ ñaäp vôõ ñòa giôùi cuûa caùc theå loaïi, caùc phöông phaùp saùng taùc, xaùo troän, pha cheá laïi chuùng theo moät kieåu rieâng taïo neân nhöõng vuøng giao thoa loàng trong nhau, xen keõ nhau ñeå nhaèm dieãn ñaït nhöõng gì maø hoï muoán dieãn ñaït. Söï keát hôïp naøy ñaõ taïo cho vaên xuoâi tröõ tình coù theâm moät öu theá rieâng trong vieäc khaùm phaù, bieåu ñaït nhöõng uaån khuùc tinh teá trong ñôøi soáng noäi taâm. Ñaây cuõng chính laø nhöõng ñoùng goùp vaøo tieán trình vaên hoïc daân toäc cuûa nhöõng nhaø vaên tieâu bieåu cho doøng vaên xuoâi naøy maø Hoà Dzeánh laø moät trong soá ñoù. ÔÛ loaïi hình vaên xuoâi ngheä thuaät, ngöôøi ta vaãn thöôøng noùi ñeán khuynh höôùng töï söï phi coát truyeän, phi haønh ñoäng. Truyeän ngaén Hoà Dzeánh ñaõ gaëp gôõ vôùi truyeän ngaén Thaïch Lam, Thanh Tònh ôû khuynh höôùng aáy. Taát nhieân tuyø thuoäc vaøo tieáng noùi rieâng cuûa taâm hoàn moãi nhaø vaên maø nhöõng caâu chuyeän keå coù töøng yù vò khaùc nhau. Chaúng haïn truyeän ngaén Thaïch Lam khoâng heà coù nhöõng xung ñoät gay gaét, kòch tính lôùn lao. Taát caû chæ ñöôïc ñan deät baèng nhöõng chi tieát nhoû nhaët ñeán vuïn vaët cuûa caùi “thöôøng ngaøy”. Coù theå keå ñeán Gioù laïnh ñaàu muøa nhö moät minh chöùng tieâu bieåu. Ñaây laø truyeän khoâng theå keå. Caùi laïnh ñaàu muøa ñeán sôùm ñaõ gôïi leân ôû Sôn bao thöông caûm xoùt xa cho Hieân vaø ñaùm treû ngheøo co ro vì “chæ maëc coù manh aùo raùch taû tôi, hôû caû löng vaø tay”. Vì thöông baïn Sôn ñaõ laáy chieác aùo boâng cuõ cuûa ngöôøi em ñem cho Hieân. Sau ñoù Sôn sôï meï maéng phaûi laáy aùo veà, meï Hieân ñem traû aùo vaø meï Sôn cho meï Hieân vay tieàn ñeå mua aùo cho con. Roõ raøng caâu chuyeän chæ laø moät tình huoáng ñôøi thöôøng, khoâng coù gì to taùt, söï kieän thöa thoaùng, coát truyeän môø nhaït. Töông töï theá laø truyeän Hai ñöùa treû. Truyeän keå veà hai chò em Lieân vaø An ngoài treân moät chieác choõng tre tröôùc cöûa haøng cuûa moät phoá huyeän doõi ngaém cuoäc soáng luùc chieàu toái ôû moät mieàn queâ. Maëc duø ñaõ buoàn nguû ríu caû maét nhöng hai chò em Lieân vaãn kieân nhaãn coá thöùc ñeå ñôïi chuyeán taøu ñeâm ñi qua roài môùi kheùp cöûa haøng ñi nguû. Caâu chuyeän döøng laïi ôû ñoù theá nhöng ñaèng sau nhöõng hieän töôïng töôûng nhö bình thöôøng, nhoû beù nhö trong Hai ñöùa treû, Gioù laïnh ñaàu muøa bao giôø ta cuõng thaáy aån chöùa moät theá giôùi bao la, aâm æ nhöõng caûm xuùc, nhöõng khaùt voïng, nhöõng suy tö chieâm nghieäm cuûa ngöôøi trong truyeän. Cuõng gioáng nhö Thaïch Lam, ngheä thuaät döïng truyeän cuûa Thanh Tònh thöôøng giaûn ñôn, ít söï kieän. OÂng thöôøng vieát veà nhöõng chuyeän coûn con trong taäp tuïc, sinh hoaït cuûa choán höông thoân mieàn Trung. Thoâng qua nhöõng chi tieát sinh hoaït, thoâng qua nhöõng caûnh trí, caûnh ngoä nhaø vaên ñaõ len laùch ngoøi buùt vaøo phaân giaûi nhöõng tình caûm, suy tö vaø ñôøi soáng tinh thaàn cuûa nhaân vaät. Con so veà nhaø meï, Queâ me ï laø nhöõng chuyeän sinh hoaït khoâng coù bieán coá, nhaân vaät khoâng coù soá phaän eùo le. Caâu chuyeän haáp daãn ngöôøi ñoïc ôû choã töø nhöõng chi tieát ñôøi thöôøng ngöôøi ñoïc caûm nhaän ñöôïc tình ngöôøi, tình queâ dung dò, moäc maïc vaø nhaát laø chieàu saâu cuûa nhöõng chi tieát taâm traïng. Ví nhö “coâ Hoa vì nhôù choàng, phaàn thöông con lieàn ñöa vaït aùo leân chaám nöôùc maét” (Con so veà nhaø meï) hoaëc “roài chieàu chieàu gaëp nhöõng luùc nhaøn roãi, coâ laïi ra ñöùng cöûa sau vô vaån nhìn veà laøng Quaän Laõo. Nhöng laøng Quaän Laõo aån sau ñaùm tre xanh ñaõ keùo moät gaïch ñen daøi treân ven ñoài xa thaúm” (Queâ meï). Ñeán Hoà Dzeánh, vôùi taäp truyeän ngaén Chaân trôøi cuõ, oâng ñaõ thaät söï môû roäng khaû naêng cuûa truyeän ngaén tröõ tình. Phaù boû caùi khung chaät heïp cuûa theå loaïi, ñöa vaøo ñoù caùi kích thöôùc toái öu cuûa söï töï bieåu hieän, oâng ñaõ taïo neân moät söï giao thoa, tieáp noái giöõa truyeän vaø thô – loaïi truyeän raát gaàn vôùi thô, khoâng coát truyeän gay caán ly kì, khoâng nhaân vaät coù caù tính ñoäc ñaùo, xaùc ñònh. Noùi khaùc ñi truyeän ngaén Hoà Dzeánh khoâng giaøu kòch tính, coát truyeän khoâng saéc nhoïn, nhieàu haønh ñoäng. OÂng chæ quan taâm tôùi caùc bieán coá, caùc thaêng traàm trong soá phaän nhaân vaät. OÂng xem ñoù nhö duyeân côù ñeå boäc loä nieàm caûm khaùi, traéc aån cuûa mình. Noùi nhö Voõ Vaên Tröïc thì “nhaân vaät chæ laø caùi ñinh ñeå oâng treo leân ñoù böùc tranh taâm hoàn cuûa mình”[70;127]. Caùi maø Hoà Dzeánh höôùng tôùi khoâng phaûi laø coát truyeän maø chính laø söï töï theå hieän caùi toâi ñaày noäi caûm cuûa oâng. Neáu so vôùi truyeän ngaén Thaïch Lam , Thanh Tònh hay Xuaân Dieäu thì truyeän ngaén Hoà Dzeánh thöôøng mang dung löôïng soáng lôùn hôn. Truyeän ngaén Hoà Dzeánh thöôøng oâm truøm dung löôïng caû moät ñoaïn ñôøi, thaäm chí caû moät kieáp ngöôøi. Noù cuõng coù theå coù nhieàu bieán coá thaêng giaùng, troâi daït vaø thöôøng laø nhöõng bieán coá baát haïnh ñaåy nhaân vaät ñeán tình traïng bi ñaùt, (Ngöôøi anh xaáu soá, Em Dìn, Chò Yeân …). Nhöng ôû ñaây nhaø vaên khoâng keå, khoâng taû tæ mæ caùc bieán coá nhö laø nhöõng böôùc ngoaët trong cuoäc ñôøi nhaân vaät. Ñieàu khieán oâng höùng thuù chính laø thaùi ñoä rieâng tö, nieàm thöông caûm xoùt xa cuûa oâng tröôùc nhöõng caûnh ngoä, bieán coá aáy. Do vaäy daáu aán cuûa tình caûm, caûm xuùc vaø traïng thaùi tinh thaàn cuûa ngöôøi keå chuyeän thöôøng ñaäm hôn, chieám phaàn nhieàu hôn so vôùi caùc bieán coá vaø söï kieän. Ví duï trong truyeän ngaén Chò Yeân. Truyeän bao quaùt caû cuoäc ñôøi, goàm nhöõng bieán coá, nhöõng gaáp gaõy trong soá phaän moät con ngöôøi. Nhöng nhöõng söï kieän vaø bieán coá aáy khoâng ñöôïc mieâu taû nhö moät quaù trình vaän ñoäng, phaùt trieån cuûa maâu thuaãn. Vì vaäy coát truyeän môø nhaït veà kòch tính vaø xung ñoät. Trung taâm caûm höùng cuûa taùc phaåm laïi laø moät söï boäc loä nieàm thöông caûm xoùt xa cuûa taùc giaû tröôùc noãi baát haïnh cuûa ngöôøi chò nuoâi. Coát truyeän ñöôïc kieán taïo bôûi söï lieân keát caùc traïng thaùi taâm lí goàm söï aân haän vì haønh vi baát coâng, thoâ baïo, ñoäc aùc vôùi Yeân trong quaù khöù, noãi caêm phaãn tröôùc ngöôøi caäu ñoán maït ñaõ laøm tan naùt caû ñôøi chò, loøng ñau xoùt tröôùc caùi cheát bi thaûm cuûa chò vaø choàng con chò. Vaø roài töø ñoù loøng xoùt thöông ñaõ chaép caùnh cho lieân töôûng ñeå nhaø vaên bieán ñoåi hình töôïng caùi moâ ñaù nhoâ leân treân ñænh nuùi Nhoài trong quan nieäm daân gian laø ngöôøi meï daét con thaønh hình daùng chò daét em. “Treân ñænh nuùi Nhoài ngaøy nay vaãn coøn nhoâ leân moät moâ ñaù, töôïng hình ngöôøi meï daét con ñôïi choàng trong quaõng bao la voâ haïn. Vaø ngaøy nay, moãi laàn veà Thanh Hoaù, ngoài trong taøu, ñöa maét nhìn ra moâ ñaù cuõ, toâi ngôø ñoù laø hình daùng ngöôøi chò daét em …”. Hoaëc trong truyeän Loøng meï – taùc phaåm naøy ñöôïc xaây döïng töø nhöõng söï kieän leû teû töôûng chöøng vuïn vaët: ñöùa beù ngaây thô hoûi meï veà caâu chuyeän nhaân duyeân cuûa boá meï töø naêm möôi naêm tröôùc, ngöôøi meï goïi con ra laáy baùnh vaøo giöõa tieát hoïc cuûa con, ñöùa con lo laéng veà soá tieàn hoïc phí caét hoïng, ngöôøi meï noäp tieàn hoïc cho con baèng nhöõng ñoàng tieàn “möôïn taïm” cuûa ngöôøi thím vaø cuoái cuøng hai meï con ñeàu bò khinh bæ, sæ nhuïc ñeán ñieàu … Loàng trong nhöõng söï kieän leû teû aáy laø doøng caûm xuùc raát ñoãi chaân thaät cuûa ngöôøi vieát : “Ngaøy nhoû toâi yeâu meï toâi moät caùch bòn ròn. Ngöôøi chieàu, coù leõ vì ngöôøi thaáy ôû toâi moät cuoäc ñôøi ñau khoå uû goùi laáy caùi soá phaän thieáu eâm vui”. Hình boùng ngöôøi meï nhö nôi neo ñaäu bình yeân cho taâm hoàn taùc giaû: “Meï toâi, caùi boùng môø aáy, nguyeân nhaân söï chua xoùt ôû toâi, toâi vuøng ñöùng daäy, nhö moät ngöôøi traùc taùng ñöùng daäy, ra ngoaøi ñöôøng, haát ñoå nhöõng taûng ñau khoå tröôùc maët, chaïy ñeán vôùi noù, oâm laáy noù, hoài sinh noù nhö moät beänh nhaân giaèng cöôùp ngaøy soáng khoûi sa vaøo ñoâi tay taøn aùc cuûa töû thaàn”. Coù theå noùi veà phöông dieän kieán taïo coát truyeän, truyeän ngaén Hoà Dzeánh thöôøng loûng leûo hôn so vôùi Thaïch Lam, Thanh Tònh. Song cuõng vì theá maø ôû oâng khaû naêng boäc loä mình trong nhöõng doøng ñoäc thoaïi noäi taâm cuõng roäng raõi hôn, chuû quan hôn, thoáng thieát hôn. Taùc phaåm Thieân truyeän cuoái cuøng chaúng haïn. Toaøn truyeän chæ laø moät lôøi taâm söï, moät lôøi ai ñieáu höôùng veà ngöôøi anh ñaõ maát, nhöõng söï kieän, bieán coá haàu nhö vaéng boùng. Tröôùc caùi cheát cuûa ngöôøi anh, taùc giaû vieát “Nhöng em thöông anh laém, anh Caû aï, em thöông anh, ngheïn ngaøo vaø töùc tuûi, baèng nhöõng giaây nhoû nhaát cuûa caûm giaùc em, baèng nhöõng hôi thôû aâm u nhaát cuûa laù phoåi em. Em thöông anh nhö theá thì linh hoàn anh coù maùt meû khoâng, hôõi ngöôøi anh maø cuoäc ñôøi chæ laø ngoâng cuoàng vaø ñau ñôùn, mæa mai vaø hôøn oaùn, hôõi ngöôøi anh voâ cuøng ngheä só ñaõ khoâng theøm laøm baøi toaùn cho con ñöôøng mình”. Nhö vaäy neáu Thaïch Lam thöôøng ñi saâu vaøo caûm xuùc, taâm traïng vaø nhöõng nieàm khuaát toái cuûa noäi taâm nhaân vaät thì Hoà Dzeánh laïi töï boäc loä taâm traïng, caûm xuùc cuûa mình moät caùch thoáng thieát. Hoà Dzeánh thöôøng ít ñi saâu vaøo taâm traïng, caûm xuùc cuûa nhaân vaät. Vì theá nhaân vaät cuûa oâng ñöôïc hieän leân khaù roõ treân nhöõng bieán coá, nhöõng thaêng traàm cuûa soá phaän maø ít coù chieàu saâu noäi taâm. OÂng chæ quan taâm ñeán nhöõng caûm xuùc, taâm traïng cuûa chính mình, khoâng heà boû lôõ moät cô hoäi ñeå giaõi baøy taâm can mình. Vaên xuoâi Hoà Dzeánh ñaõ thaät söï phaù tung moïi raøng buoäc cuûa theå loaïi, taát caû bò quy ñònh bôûi söï phoâ dieãn taâm tö, tình caûm cuûa chuû theå traàn thuaät treân cô sôû nhöõng söï kieän thöa thoaùng. Töø moät vaøi moâ taû, phaân tích treân ñaây coù theå keát luaän raèng cuøng vôùi caùc taùc giaû thuoäc doøng vaên xuoâi tröõ tình, Hoà Dzeánh ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp khoâng nhoû trong vieäc hieän ñaïi hoùa vaên hoïc Vieät Nam treân lónh vöïc theå loaïi qua ñoù bieán vaên xuoâi tröõ tình thaønh moät doøng chaûy mang nhöõng ñaëc ñieåm, gam maøu rieâng bieät. Ñieàu naøy goùp phaàn laøm ña daïng vaø phong phuù cho böùc tranh chung cuûa vaên xuoâi daân toäc thôøi kì 1930-1945. Taát nhieân trong caùi neàn chung aáy oâng cuõng ñeå laïi nhöõng daáu aán rieâng khoâng theå laãn, ñeå laøm neân moät phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh nhö ta bieát. Vaán ñeà naøy seõ ñöôïc khaûo saùt vaø tìm hieåu cuï theå hôn ôû nhöõng chöông sau. -- Chöông 2 CHAÂN TRÔØI RIEÂNG CUÛA NHÔÙ THÖÔNG, HOAØI NIEÄM 2.1 Phöông thöùc, ñieåm nhìn traàn thuaät vaø yeáu toá töï truyeän 2.1.1 Phöông thöùc traàn thuaät Traàn thuaät töï söï bao giôø cuõng ñöôïc tieán haønh bôûi moät ngöôøi naøo ñoù. Trong taùc phaåm töï söï, chuû theå traàn thuaät ñoùng vai troø giôùi thieäu, khaùi quaùt, thuyeát minh, mieâu taû nhaân vaät, söï kieän theo caùch nhìn nhaát ñònh cuûa mình. Coù theå noùi trong vaên baûn ngheä thuaät bao giôø cuõng ghi daáu caùch caûm thuï, caùi nhìn quan nieäm ngheä thuaät veà con ngöôøi vaø theá giôùi cuõng nhö nhöõng ñaëc ñieåm tö duy, caûm xuùc, caù tính cuûa ngöôøi traàn thuaät. Noùi goïn laïi thì “Hình töôïng töï söï khoâng chæ taùi hieän caùi ñöôïc keå maø coøn taùi hieän ngöôøi keå”.[33,202] Trong saùng taùc, ñaëc bieät laø khi vieát Chaân trôøi cuõ, Hoà Dzeánh ñaõ hoaøn toaøn söû duïng phöông thöùc traàn thuaät chuû quan. Caùc caâu chuyeän ñöôïc keå laïi ._.aøy, quay nhìn laïi caùi dó vaõng khoâng vui veû, toâi ruøng mình thaáy hieän ra treân caùi gì xa xoâi, moät vaùng vaát buoàn raàu, tang cheá.” (Ngöôøi chò daâu toâi) Tuy nhieân trong caâu chöõ, coù ñoâi choã taùc giaû ñeõo goït caàu kì nhaèm taïo neân söï ñaêng ñoái, ñoâi khi laøm giaûm ñi caùi ñeïp hoàn nhieân cuûa cuoäc soáng nhöng buø laïi chuùng taïo ñöôïc tính hình töôïng vaø tính nhaïc cuûa vaên xuoâi. Ví duï nhö ñoaïn vaên sau: “Chò ñoû Ñöông soáng beân moät ngöôøi chò gaùi lôõ thôøi, taøn taät, thieáu haïnh phuùc sum vaày nhöng laïi giaøu loøng nhaân ñöùc. Hai taâm hoàn aáy, moät ñaõ bò sa thaûi khoûi caûnh hoa naéng cuûa ñôøi, vaø moät coøn mang naëng caùi dó vaõng tình duyeân khoâng ñeïp, ñaõ gheù laïi beân nhau, nhö boùng chieàu nghieâng xuoáng tuùp leàu raùch vaø cuøng caûm hieåu nhau trong thöù tieáng noùi thaàm kín cuûa ñau thöông” (Saùng traêng suoâng). ÔÛ nhieàu taùc phaåm Hoà Dzeánh coøn söû duïng nhöõng ngoân töø raát gaây aán töôïng vôùi ngöôøi ñoïc. OÂng vieát veà noãi buoàn cuûa ñöùa treû maát cha “Toâi nhaän thaáy maáy caây coät nhaø ñöùng chô vô hôn tröôùc … Moät tình thöông vöøa maát ñi khôi luõng xuoáng thaùng ngaøy toâi ñang soáng” (Con ngöïa traéng cuûa ba toâi), veà ngöôøi chò daâu vôùi “tieáng xay luùa oà oà ñeán taän hai giôø saùng nhö nhöõng nhòp ñôøi thöông nhôù aâm voïng trong thôøi khaéc vaø loøng ngöôøi”, oâng caûm nhaän veà moät soá phaän cöïc nhoïc “toùc chò roái ren nhö taâm hoàn chò baän roän, baäp buøng vaø saâu thaúm nhö aùnh ñeøn daàu laïc soi khoâng ñuû saùng moät goùc nhoû trong caên nhaø tranh” (Ngöôøi chò daâu toâi) hoaëc “Trong söï yeân laëng cuûa nhöõng ngaøy thoân daõ maát ñi ñeàu ñeàu, khoâng taêm tieáng, ñoâi luùc ngöôøi phu traïm gaày khoå ñeán goõ caùi gaäy tre treân coång nöùa trao cho toâi nhöõng phong thö töø Haø Noäi göûi veà” (Saùng traêng suoâng). Hoaëc “Trôøi quang laáp laùnh sao, höùa moät ñeâm phaúng laëng. Gioù soâng leân ñaày. Laøng maïc xa xa chìm môø trong boùng toái, ñoâi luùc ñeå loït ra vaøi tieáng choù suûa ma. Maáy ñieåm ñeøn haït ñaäu run run treân soâng nhö nhöõng con maét buoàn töø kieáp tröôùc” (Ngaøy gaëp gôõ). Nhöõng caâu vaên aán töôïng kieåu naøy coù raát nhieàu trong saùng taùc cuûa oâng, taïo neân caùi gioïng vaên raát rieâng cuûa Hoà Dzeánh. 3.2.2 Caâu vaên giaøu chaát thô Nhieàu nhaø pheâ bình cho raèng truyeän ngaén Hoà Dzeánh raát gaàn truyeän ngaén Thaïch Lam, Thanh Tònh ôû chaát soáng, chaát nhaân ñaïo, söï giaûn dò, tinh teá, ñaëc bieät laø aâm höôûng tröõ tình thaám ñöôïm hoàn ngöôøi. Laø nhaø vaên vaø cuõng laø nhaø thô _ taùc giaû cuûa Chieàu vaø Ngaäp ngöøng noåi tieáng ñaõ ñöôïc phoå nhaïc _ Hoà Dzeánh ñaõ phaû ñöôïc chaát thô nheï nhaøng, man maùc vaøo truyeän keå ñeå taïo cho moãi trang vaên cuûa mình caùi “phong vò tröõ tình aûo dieäu”. Noùi caùch khaùc, chính vì coù taâm hoàn thi nhaân maø Hoà Dzeánh ñaõ taïo ñöôïc chaát thô vaên xuoâi nhö Constantin Pautovski ñoøi hoûi “Vaên xuoâi chaân chính bao giôø cuõng thaám ñöôïm chaát thô nhö chaát nöôùc ngoït ngaøo thaám trong traùi taùo. Vaên xuoâi laø sôïi coát, coøn thô laø sôïi ngang. Cuoäc soáng ñöôïc mieâu taû trong vaên xuoâi khoâng chöùa ñöïng chaát thô seõ trôû thaønh thoâ thieån, thaønh moät thöù chuû nghóa töï nhieân khoâng caùnh, khoâng thuùc goïi, khoâng daãn daét ta ñi ñaâu caû”. Chuùng ta coù theå tìm thaáy chaát thô trong vaên Hoà Dzeánh – moät chaát thô ñöôïc coâ ñuùc bôûi caùi nhìn tinh töôøng cuûa nhaø vaên, vì leõ ñoù coù theå goïi taùc phaåm cuûa oâng laø thô vaên xuoâi. Trong truyeän Ngaøy gaëp gôõ chaúng haïn, taû moät buoåi chieàu buoàn treân beán soâng Gheùp, oâng ñaõ coù nhöõng lieân töôûng ñaày chaát thô: “Naéng taét daàn chæ coøn aùnh vaøng pha saéc tím. Hoaøng hoân ôû ñaây khoâng nhö hoaøng hoân cuûa Giang Taây, Hoà Baéc, hoaøng hoân ôû ñaây öu hoaøi nhö moät chinh phuï nhôù choàng”. Hoaëc “Moät caùnh ñoàng coû xanh möôït naèm nguû döôùi chaân ñoài môùi ba giôø chieàu ñaõ môø vì boùng nuùi che khuaát maët trôøi ñoå leân ñoù. Chuùng toâi thaû traâu cho töï do aên coû, loøng thanh thaûn döôùi moät baàu trôøi saùng ñeïp. Ñoâi luùc tieáng saùo cuûa daân Möôøng töø xa vaúng laïi, laø nhöõng thanh aâm ñoäc nhaát hiu haét trong caùi roäng raõi coâ quaïnh cuûa linh hoàn. Chuùng toâi ñaùnh traâu boø vaøo luùc môø saùng, vaø trôû veà nhaø khi naéng vaøng chæ coøn nöûa ñoát ngoùn tay treân ñaàu buïi truùc.” (Em Dìn). Nhöõng ñoaïn neân thô nhö theá quaû laø khoâng ít trong vaên xuoâi Hoà Dzeánh. Trong vaên xuoâi hieän ñaïi chuùng ta töøng bieát ñeán sôû tröôøng cuûa moät soá nhaø vaên trong khaû naêng mieâu taû nhö naéng cuûa Nguyeân Hoàng, gioù cuûa Nguyeãn Tuaân, thieân nhieân Nam Boä cuûa Ñoaøn Gioûi, laøng queâ Baéc Boä cuûa Kim Laân, Ñoã Chu … Hoà Dzeánh coù bieät taøi trong mieâu taû caûnh saéc thieân nhieân nhuoám maøu taâm traïng baèng thöù ngoân ngöõ giaøu chaát thô. Chaúng haïn böùc tranh sau ñaây taû caûnh thieân nhieân sang xuaân nhö hoaø ñieäu cuøng caùi raïo röïc cuûa loøng ngöôøi: “Trôøi thoân queâ xanh ra, cao leân soaïn söûa ñoùn ba ngaøy cuûa moät muøa thaùi bình thònh vöôïng. Gioù trong ruoäng ñaõ thoaùng laãn höông xuaân, vaø trong khi taém bieác theâm luyõ tre möôøn möôït nhung, ñaõ laøm sôùm chaûy söï töôi thôm trong nhöõng taám loøng trai treû. Traêm nghìn laàn doø hoûi noãi thanh tònh cuûa doøng soâng, ñieäu hieàn hoaø cuûa chim gioù, toâi ñaõ caûm nghó ñeán nhöõng tieáng phaùo saép söûa cöôøi vang ñeå roài, baát thaàn, ngöøng böôùc chaân, toâi ñöa tay vieát leân khoâng gian moät chöõ con con, xinh xinh maø linh hoàn toâi ñaõ nhieàu laàn nhaéc ñeán: Teát!” (Saùng traêng suoâng). Nhö vaäy chaát thô trong nhöõng caâu vaên laø moät bieåu hieän ñaëc saéc trong phong caùch ngheä thuaät cuûa Hoà Dzeánh. Ñoù laø söï keát hôïp nhuaàn nhò caùi khí saéc laõng maïn vôùi buùt phaùp tröõ tình khieán cho taùc phaåm Hoà Dzeánh thaät söï laø nhöõng baøi thô vaên xuoâi. 3.2.3 Moät soá bieän phaùp tu töø thöôøng gaëp Gioáng nhö Thaïch Lam, Hoà Dzeánh raát öa duøng loái so saùnh ñeå khaéc hoaï nhöõng aán töôïng, caûm giaùc cuûa nhaân vaät. Nhöõng caâu vaên giaøu khaû naêng gôïi caûm cuûa Hoà Dzeánh ñeàu phaùt huy toái ña söùc maïnh cuûa pheùp so saùnh. ÔÛ ñaây nhöõng söï vaät cuï theå, höõu hình thöôøng ñöôïc so saùnh vôùi nhöõng tình caûm, caûm giaùc tröøu töôïng hay nhöõng aâm saéc voâ hình nhaèm gôïi khoâng khí aán töôïng. - “Maáy ñieåm ñeøn haït ñaäu run treân soâng nhö nhöõng con maét buoàn töø kieáp tröôùc” (Ngaøy gaëp gôõ). - “Trong ñeâm, vaúng ñöa tieáng chaøy giaõ gaïo, ñeàu ñeàu rôi vaøo giöõa söï tónh mòch nhö keùo giaõn nhöõng thôøi khaéc buoàn baõ khoâng bao giôø taøn.” (Ngaøy gaëp gôõ). - “Toâi laéng nghe töøng tieáng baùnh goã, long lôû vaø rôøi raïc nhö caùi thanh theá ñaõ ñeán luùc taøn cuûa nhaø toâi. Thænh thoaûng, moät côn gioù thoåi taït qua caùnh ñoàng, cuøng luùc, ñem theo leân moät noãi gì nhö xa xoâi, baùt ngaùt.” (Chuù Nhì). - “Tieáng xay luùa oà oà nhieàu luùc ñeán hai giôø saùng nhö nhöõng thôøi khaéc thöông nhôù aâm voïng trong khoâng gian vaø trong loøng ngöôøi” (Ngöôøi chò daâu toâi). - “Nhöõng tieáng rao quaø buoåi saùng lanh laûnh, ñaäp vaøo naéng, vaøo gioù, vang ra nhö tieáng doäi cuûa kæ nieäm naèm nguû ñaõ laâu ngaøy”. (Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc). Rieâng trong truyeän ngaén Thaïch Lam töông quan so saùnh ñöôïc oâng ñaët theo chieàu ngöôïc laïi. OÂng thöôøng laáy nhöõng caûm giaùc tröøu töôïng so saùnh vôùi nhöõng caûm giaùc cuï theå, quen thuoäc hôn. Ví duï nhö: - “Thanh thaáy taâm hoàn nheï nhoõm töôi maùt nhö vöøa taém ôû suoái”. (Döôùi boùng hoaøng lan) - “Khi troâng thaáy ngöôøi aáy, quaû tim Dieân boãng ñaäp maïnh nhö moät con chim sôï haõi.” (Trong boùng toái buoåi chieàu) - “Moät laùt sau, chò laúng laëng theo thaày u ñi ra, daùng ñi chaäm chaïp vaø khoù nhoïc nhö coøn ñang gaùnh gaùnh nöôùc naëng treân vai.” (Ñöùa con) Trôû laïi vôùi pheùp so saùnh trong vaên Hoà Dzeánh. Theo chieàu höôùng laáy taâm traïng buoàn thöông laøm chuaån ñeå so saùnh vôùi caùc vaät theå voâ tri hay nhöõng aâm saéc voâ hình, Hoà Dzeánh ñaõ phaùt huy toái ña taùc duïng cuûa pheùp so saùnh. Vaø cuõng vì laáy saéc thaùi buoàn thöông cuûa taâm traïng ñeå laøm chuaån cuûa söï so saùnh ngheä thuaät maø vaên Hoà Dzeánh traàm buoàn, ngaäm nguøi, theâ thieát nhö moät tieáng thôû daøi. Pheùp so saùnh aáy cho pheùp ngöôøi ñoïc môû roäng ñeán khoâng cuøng söï töôûng töôïng, lieân töôûng men theo chieàu roäng vaø chieàu saâu cuûa doøng tình caûm trong taùc phaåm. Ñaây cuõng chính laø moät trong nhöõng sôû tröôøng cuûa ngoøi buùt Hoà Dzeánh. Ngoaøi pheùp tu töø so saùnh nhö vöøa noùi caàn phaûi keå ñeán söï toå chöùc ngoân ngöõ trong vaên xuoâi Hoà Dzeánh. Ñoù laø “söùc maïnh cuûa cô caáu laëp laïi” nhaèm taïo neân caùi aâm höôûng tröõ tình cho taùc phaåm. Chaúng haïn nhö trong Saùng traêng suoâng oâng vieát: “Xa. Xa vaø xa. Loøng chò ñoû Ñöông töôûng töôïng laøm sao ra caùi maøu meânh moâng cuûa bieån caû ñeå vôùi qua ñoù moät ngöôøi ñaõ mang ñi nöûa cuoäc ñôøi cuûa chò”. Döïa treân chöùc naêng thoâng baùo, ví duï treân thöøa ñeán hai chöõ “xa” nhöng neáu khoâng coù cô caáu laëp laïi aáy chaéc haún taâm traïng doõi mong ñeán voâ voïng cuûa nhaân vaät seõ keùm ngaân vang vaø truyeàn caûm. Hoaëc “Laàn ñaàu tieân trong ñôøi, Thuyû thaáy loøng mình reo vui thö thaùi vaø cuõng laàn ñaàu trong ñôøi, Thuyû raïo röïc beân caïnh moät ngöôøi con gaùi maø chaøng baét ñaàu yeâu.” (Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc). Cuõng döïa treân chöùc naêng thoâng baùo, caâu vaên naøy thöøa moät cuïm töø “laàn ñaàu trong ñôøi”. Song chính söï laëp laïi aáy nhö nhaán maïnh theâm tình caûm ban sô, hoàn haäu vaø trong saùng cuûa nhaân vaät. Beân caïnh söï laëp laïi töø nhö vöøa noùi, vaên xuoâi Hoà Dzeánh coøn coù söï laëp laïi truøng ñieäp, choàng chaát caùc thaønh phaàn mieâu taû tính chaát, hieän töôïng cuûa ñoái töôïng. Cuï theå hôn ñoù laø söï laëp laïi lieân tieáp caùc thaønh phaàn phuï nhö boå ngöõ, ñònh ngöõ, traïng ngöõ … töø ñoù goùp phaàn theå hieän nhöõng caûm xuùc daït daøo, maõnh lieät. Ví duï nhö: - “Nguyeän sung söôùng phaùc ra moät ngaøy mai töôi ñeïp, moät ngaøy mai cuûa höông ñoàng noäi, cuûa taát caû nhöõng caùi gì eâm eâm laëng laëng ñaõ nhö hoäi laïi ôû ñaáy töï muoân ñôøi” (Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc). - “Toâi nhôù töøng maûnh saân, töøng hoøn ngoùi, töøng chuoàng chim, raønh roït nhö moät con chieân xeùt laïi toäi mình tröôùc Chuùa” (Con ngöïa traéng cuûa ba toâi). - “Neáu soá phaän ñaõ baét chò vaøo laøm daâu moät gia ñình cô khoå, laøm vôï moät ngöôøi choàng khoâng baèng ngöôøi, laøm moät ngöôøi ñaøn baø löu laïc, chò haõy nhaän ôû ñaây, trong maáy doøng chöõ naøy, moät lôøi an uûi, ñeå may ra loøng ñau khoå cuûa chò ñöôïc san seû vaøi phaàn” (Ngöôøi chò daâu toâi). - “Loøng toâi nghe vang moät thöù gioù aâm u cuûa mieàn sa maïc Moâng Coå, troâi qua Thieåm Taây, Cam Tuùc, luoàn vaøo nhöõng khu röøng khoâng teân cuûa hai tænh Löôõng Quaûng, vöôït truøng döông sang toâi, nhö tieáng thôû daøi cuûa nhöõng linh hoàn phieâu baït”. (Chuù Nhì). Nhöõng bieän phaùp tu töø nhö vöøa noùi khoâng chæ bieåu ñaït moät caùch chính xaùc nhaát, tha thieát, noàng naøn nhaát nhöõng caûm xuùc daâng traøo cuûa taùc giaû maø coøn giaøu tieàm naêng gaây rung ñoäng thaåm myõ ñoái vôùi ngöôøi ñoïc. -- KEÁT LUAÄN Maëc duø soá löôïng taùc phaåm khoâng nhieàu nhöng Hoà Dzeánh ñaõ chinh phuïc baïn ñoïc nhieàu theá heä nhôø chaát gioïng rieâng cuûa mình. Nhö ñaõ noùi, ôû truyeän ngaén laãn tieåu thuyeát, ngöôøi ta deã daøng nhaän ra moät taâm hoàn giaøu xuùc caûm, traøn ngaäp yeâu thöông, traéc aån, gaén boù chaët cheõ vôùi nhöõng phaän ngöôøi haåm hiu, ngheøo khoå. Nhöõng gì maø oâng ñeå laïi hoâm nay laø söï khaúng ñònh moät nhaân caùch, moät phong caùch, moät vaên taøi ñoäc ñaùo -“nhaø vaên cuûa noãi saàu vaïn coå vaø thaân phaän con ngöôøi” (Nguyeãn Thò Minh Thaùi). Töø nhöõng ñieåm ñaõ phaân tích ôû caùc chöông tröôùc coù theå nhaän thaáy phong caùch ngheä thuaät Hoà Dzeánh theå hieän roõ neùt ôû nhöõng phöông dieän chuû yeáu sau. Khi vieát caùc truyeän ngaén, Hoà Dzeánh thöôøng choïn phöông thöùc traàn thuaät chuû quan. Nhôø theá oâng coù theå boäc loä toái ña caùi toâi duy caûm cuûa mình vôùi taâm theá hoaøi nieäm vaø khoâng ít aên naên, day döùt. Theâm vaøo ñoù, ñieåm nhìn traàn thuaät beân trong cuõng goùp phaàn giuùp nhaø vaên thoaûi maùi boäc loä nhöõng tình caûm heát söùc chaân thaønh cuûa loøng mình vôùi nhöõng ngöôøi thaân. Chính vì coá gaéng baøy toû nhöõng tình caûm chaân thaønh nhö vaäy maø coát truyeän Hoà Dzeánh thöôøng loûng leûo, phoùng tuùng vaø thieân veà doøng caûm xuùc daït daøo cuûa chuû theå tröõ tình. OÂng cuõng goùp vaøo vaên xuoâi Vieät Nam tröôùc Caùch maïng thaùng Taùm moät tieáng noùi ngheä thuaät ñoäc ñaùo qua nhöõng trang töï truyeän ñöôïc vieát baèng söï chaân thaønh hieám thaáy khieán ngöôøi ñoïc phaûi rung ñoäng thaám thía. Theá giôùi nhaân vaät trong saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh thöôøng laø nhöõng ngöôøi bình dò soáng quanh oâng thuôû coøn thô aáu. Ñoù laø nhöõng phaän ngöôøi löu laïc, buoàn thöông. OÂng ñaõ khaéc hoïa thaät caûm ñoäng hình aûnh nhöõng con ngöôøi laàm luõi, baát haïnh maø mình ñaõ töøng chöùng kieán. Phaàn lôùn nhöõng nhaân vaät trong vaên xuoâi Hoà Dzeánh thöôøng phaûi chòu nhöõng li taùn, sa suùt, buoàn thöông thaäm chí coù ngöôøi coøn nhaän moät keát cuïc bi ñaùt hôn baèng caùi cheát cuûa chính baûn thaân mình. Trong caùc nhaân vaät ñoù, nhaø vaên luoân daønh nhieàu trang cho nhöõng nhaân vaät phuï nöõ. Cuøng vôùi caùc nhaân vaät khaùc, nhaân vaät ngöôøi phuï nöõ trong saùng taùc cuûa Hoà Dzeánh luoân aån daáu nhöõng veû ñeïp tinh thaàn cao quyù – veû ñeïp cuûa ñöùc chòu thöông chòu khoù, caàn cuø, nhaãn naïi, hi sinh vaø vò tha. Vôùi taám loøng ñaày traéc aån vaø nhaân ñaïo, nhaø vaên ñaõ tìm ra veû ñeïp dung dò vaø thaàm laëng ôû nhöõng ngöôøi aùo naâu lam luõ. Qua taùc phaåm, oâng ñaõ tröïc tieáp daønh cho hoï nhöõng lôøi ngôïi ca tha thieát vaø chaân thaønh heát möïc. Vaø nhö vaäy Hoà Dzeánh thöôøng chuù yù khaéc hoïa veû ñeïp tinh thaàn hôn laø ñi saâu vaøo mieâu taû nhöõng neùt ngoaïi hình cuûa nhaân vaät. Chính nhöõng veû ñeïp taâm hoàn cao quyù aáy ñaõ gôïi leân trong oâng nhöõng xuùc caûm tin yeâu ñoái vôùi queâ meï, vaø hôn theá coøn boài ñaép cho ngöôøi ñoïc hoâm nay loøng nhaân aùi, bao dung, loái soáng ñoân haäu, nghóa tình. Vaên Hoà Dzeánh laø thöù vaên daït daøo xuùc caûm. Trong taùc phaåm, nhaø vaên baøy toû thaùi ñoä vaø caûm xuùc cuûa mình raát roõ neùt, oâng luoân thaønh thaät phôi traûi heát loøng mình leân trang vieát. Nhöõng bieán coá, nhöõng thaêng traàm trong soá phaän töøng con ngöôøi laø duyeân côù ñeå oâng trôû ñi trôû laïi, laät xôùi nhöõng tình caûm voán vaãn thao thöùc trong oâng. Tình caûm bao dung vaø ñoân haäu aáy bao giôø cuõng ñöôïm moät veû aên naên, day döùt, hoái haän khoân nguoâi bôûi oâng töï nhaän thaáy mình döôøng nhö voâ tình vôùi nhöõng ngöôøi thaân maø chæ khi coù ñoä luøi cuûa thôøi gian, nhìn laïi tuoåi thô nhaø vaên môùi nhaän roõ ñieàu ñoù. Duø muoän maøng nhöng taùc giaû ñaõ töï yù thöùc veà baûn thaân mình trong moái quan heä vôùi xung quanh, töï mình boäc loä vôùi mình nhöõng caûm xuùc vaø suy nghó trung thöïc nhaát. Chính vì theá maø vaên Hoà Dzeánh thöôøng coù nhieàu tröõ tình ngoaïi ñeà. Ñoù coù theå laø lôøi ñoäc thoaïi noäi taâm, lôøi töï vaán day döùt cuûa taùc giaû hoaëc laø lôøi taùc giaû taâm söï vôùi ngöôøi thaân baèng noãi thöông caûm meânh moâng. Roõ raøng do söû duïng moät caùch thöôøng xuyeân tröõ tình ngoaïi ñeà maø Hoà Dzeánh ñaõ ñi vaøo ñöôïc nhöõng mieàn khuaát laáp cuûa taâm hoàn, qua ñoù giaùn tieáp khaéc hoaï chaân dung tinh thaàn cuûa chính mình – moät con ngöôøi hieáu ñeã, khoan dung vaø nhaân aùi. Beân caïnh nhöõng tröõ tình ngoaïi ñeà, vaên xuoâi Hoà Dzeánh coøn baøng baïc maøu saéc trieát lí. Chuùng ñöôïc ngaãm ra töø nhöõng traûi nghieäm ôû ñôøi cuûa chính nhaø vaên. Moät ñieàu ñoäc ñaùo nöõa cuûa phong caùch Hoà Dzeánh ñoù laø gioïng ñieäu vaên chöông cuûa oâng bao giôø cuõng chaân thaät, tröõ tình thoáng thieát. Ñeå dieãn taû ñöôïc tình caûm raát chaân thaønh aáy caâu vaên Hoà Dzeánh thöôøng traûi daøi, traàm laéng xuoâi theo maïch caûm xuùc cuûa chuû theå töï söï. Veà ngoân ngöõ, ñoäc giaû baét gaëp trong vaên Hoà Dzeánh nhöõng töø ngöõ quen thuoäc, giaûn dò. Song khoâng phaûi vì theá maø caâu vaên Hoà Dzeánh keùm söùc bieåu hieän, ngöôïc laïi chuùng raát gôïi caûm vaø vang ngaân nhôø vaøo nhöõng keát hôïp töø ngöõ raát ñoäc ñaùo vaø ngoân töø raát gaây aán töôïng. Ngoøi buùt Hoà Dzeánh coøn öa duøng pheùp so saùnh, pheùp laëp töø, laëp caùc thaønh phaàn phuï nhaèm taïo cho caâu vaên veû uyeån chuyeån ñoàng thôøi môû roäng söï lieân töôûng cuûa ngöôøi ñoïc. Toùm laïi, Hoà Dzeánh thöôøng laáy caûm xuùc laøm goác cho moïi saùng taïo. Chính söï chi phoái gaàn nhö hoaøn toaøn cuûa taâm traïng, caûm xuùc cuûa nhaø vaên ñoái vôùi moïi bình dieän ngheä thuaät laø neùt ñaëc tröng laøm neân vaên phong Hoà Dzeánh. Vaø cuõng töø ñoù maø vaên chöông Hoà Dzeánh ñaõ taïo ñöôïc söùc soáng aâm thaàm maø beàn bæ töø ngaøy aáy ñeán hoâm nay. Maëc duø yù nghóa xaõ hoäi trong caùc taùc phaåm cuûa Hoà Dzeánh coøn haïn heïp, caâu vaên Hoà Dzeánh ñoâi choã coøn caàu kì song ñieàu quan troïng laø oâng ñaõ ñeå laïi nhöõng daáu aán, nhöõng ñaëc tröng rieâng trong soá raát nhieàu nhöõng göông maët vaên chöông ñöông thôøi. Moät truyeän ngaén hay coù theå ñeå laïi moät aán töôïng khoù queân trong baïn ñoïc. Moät vaøi taäp truyeän ngaén hay coù theå taïo neân moät ñôøi vaên saùng giaù. Ñieàu naøy thaät ñuùng vôùi Chaân trôøi cuõ cuûa Hoà Dzeánh. Cho duø tieåu thuyeát Hoà Dzeánh khoâng ñöùng vöõng ñöôïc tröôùc söï saøng loïc nghieâm khaéc cuûa thôøi gian nhöng truyeän ngaén cuûa oâng thì khaùc. Noùi theo Vöông Trí Nhaøn thì chuùng “khoâng gaây ra nhöõng choaùng vaùng ñoät ngoät, song luoân luoân coù baïn ñoïc heát lôùp naøy ñeán lôùp khaùc, caùc theá heä baïn ñoïc tìm ñeán nhöõng trang saùch laïi thaáy chuùng nhö laø vöøa vieát cho mình”. Vôùi Chaân trôøi cuõ, Hoà Dzeánh – cuøng Thaïch Lam vaø Thanh Tònh – ñaõ goùp phaàn khaúng ñònh söï toàn taïi ñoäc ñaùo cuûa moät doøng vaên hoïc trong giai ñoaïn vaên hoïc Vieät Nam 1930-1945_doøng truyeän ngaén tröõ tình. -- DANH MUÏC TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 1. Hoaøi Anh (2000), Chaân dung vaên hoïc, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 2. Vuõ Tuaán Anh, Bích Thu chuû bieân (2001), Töø ñieån taùc phaåm vaên xuoâi Vieät Nam. Töø cuoái theá kæ XIX -1945, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 3. Vuõ Tuaán Anh, Leâ Duïc Tuù tuyeån choïn (2003), Thaïch Lam – Veà taùc giaû vaø taùc phaåm, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 4. Antoânoâp (1956), Vieát truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä, Haø Noäi. 5. Aragoâng L. (1983): Nhaø vaên baøn veà ngheà vaên, Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Quaûng Nam Ñaø Naüng. 6. Aristote (1999), Ngheä thuaät thi ca, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 7. Laïi Nguyeân AÂn (1999), 150 thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Ñaïi hoïc quoác gia Haø Noäi. 8. Laïi Nguyeân AÂn, Ngoâ Vaên Phuù söu taàm bieân soaïn (2001), Hoà Dzeánh, Moät hoàn thô ñeïp, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 9. Buøi Vaên Ba, Nguyeãn Xuaân Nam (1993), Thöôøng thöùc lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 10. Leâ Baûo bieân soaïn vaø tuyeån choïn (1999), Thaïch Lam, Hoà Dzeánh, Nxb Giaùo duïc, Haø noäi. 11. M. Bakhtin (1992), Lí luaän vaø thi phaùp tieåu thuyeát, Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du, Haø Noäi. 12. Botsarov A. (1988), Cuoäc tìm toøi voâ taän, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 13. Leâ Huy Baéc (2004), “Truyeän ngaén - nguoàn goác vaø kinh nghieäm”, Taïp chí Vaên hoïc (5), tr.84-95. 14. Nguyeãn Cöông, Tröông Ñaêng Dung (1990), Caùc vaán ñeà cuûa khoa hoïc vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi Haø Noäi. 15. Leâ Tuù Chi (1990), Ñeå phaân tích truyeän ngaén, Nxb Treû, Tp. HCM. 16. Tröôøng Chinh (1949), Chuû nghóa Maùc vaø vaán ñeà vaên hoaù Vieät Nam, Hoäi vaên ngheä xuaát baûn. 17. Hoàng Chöông (1982), Phöông phaùp saùng taùc trong vaên hoïc ngheä thuaät , Nxb Söï Thaät - Haø Noäi. 18. Nguyeãn Vaên Daân bieân dòch (1991), Vaên hoïc ngheä thuaät vaø söï tieáp nhaän, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi – Haø Noäi. 19. Trieàu Döông (2003), “Nhaø vaên Nguyeân Hoàng noùi veà tieåu thuyeát”, Baùo Vaên ngheä, (47)- Tr.11. 20. Trieàu Döông (2003), “Nguyeãn Coâng Hoan noùi veà truyeän ngaén”, Baùo Vaên ngheä, (48)-Tr.17. 21. Hoà Dzeánh (Löu Thò Haïnh) – (1988), Tieáng keâu trong maùu (Hai moái tình), Nxb Coâng an nhaân daân, Haø noäi. 22. Hoà Dzeánh (2001), Chaân trôøi cuõ, Nxb Vaên ngheä Tp.HCM. 23. Hoà Dzeánh (Löu Thò Haïnh) – (1990), Moät chuyeän tình möôøi laêm naêm veà tröôùc, Nxb Cöûu Long. 24. Trinh Ñöôøng (1991), Hoà Dzeánh vaø tính chaát ñoàng hoaù vôùi Vieät Nam trong thô anh, Taïp chí Vaên hoïc (6). 25. Phan Cöï Ñeä chuû bieân, Lòch söû vaên hoïc Vieät Nam 1900-1945, Nxb Giaùo duïc – Haø Noäi. 26. Phan Cöï Ñeä (1984), Taùc phaåm vaø chaân dung, Nxb Vaên hoïc – Haø Noäi. 27. Phan Cöï Ñeä (1997), Vaên hoïc laõng maïn Vieät Nam 1930-1945, Nxb Giaùo duïc – Haø Noäi. 28. Phan Cöï Ñeä (2000), Tieåu thuyeát Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb Giaùo duïc – Haø Noäi. 29. Traàn Thanh Ñòch (1988), Tìm hieåu truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 30. Gorki M. (1970), Baøn veà vaên hoïc taäp 1, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 31. Chu Hoàng Haûi (1987), Baûn nhaän xeùt trung thaønh truyeän ngaén, Nxb Vaên ngheä, Tp.HCM. 32. Nguyeãn Vaên Haïnh (1979), Suy nghó veà vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 33. Nguyeãn Vaên Haïnh, Huyønh Nhö Phöông (1995), Lí luaän vaên hoïc, vaán ñeà vaø suy nghó, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 34. Nguyeãn Thaùi Hoaø (2000), Nhöõng vaán ñeà thi phaùp cuûa truyeän, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 35. Hoaøng Ngoïc Hieán (1979), “Xaùc ñònh phöông phaùp saùng taùc töø nhöõng caáp ñoä khaùc nhau”, Nghieân cöùu ngheä thuaät, (1). 36. Hoaøng Ngoïc Hieán (1999), Naêm baøi giaûng veà theå loaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 37. Buøi Hieån (1996), Höôùng veà ñaâu vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 38. Ñoã Ñöùc Hieåu (1985), “Suy nghó veà phong caùch lôùn vaø söï phaân kì lòch söû vaên hoïc”, Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc, (3). 39. Ñoã Ñöùc Hieåu (2000), Thi phaùp hieän ñaïi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 40. Nguyeân Hoàng (1977), “Quaù trình vieát veà moät nhaân vaät, moät gia ñình, moät taäp truyeän”, Taïp chí Vaên hoïc, (3). 41. Buøi Coâng Huøng (1982), “Vaán ñeà phong caùch trong saùng taùc vaên hoïc”, Taïp chí Vaên hoïc, (3). 42. Phan Thu Höông (1995), Hoà Dzeánh vôùi nieàm khaéc khoaûi giöõa hai bôø xöù sôû, Taïp chí Vaên hoïc, (4), Tr.41-42. 43. Ma Vaên Khaùng (1999), Veà truyeän ngaén, Taïp chí Vaên ngheä quaân ñoäi, (4). 44. Nguyeãn Hoaønh Khung (1984), “Thaïch Lam”, Töø ñieån vaên hoïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 45. Khrapchenko M.N (1978), Caù tính saùng taïo cuûa nhaø vaên vaø söï phaùt trieån vaên hoïc, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 46. Phaïm Ngoïc Lan (2003), Ñaëc ñieåm ngheä thuaät truyeän ngaén Hoà Dzeánh qua Chaân trôøi cuõ, (Luaän vaên toát nghieäp Ñaïi hoïc). 47. Toân Phöông Lan (1997), Tìm hieåu phong caùch ngheä thuaät Nguyeãn Minh Chaâu (Luaän aùn Tieán só). 48. Maõ Giang Laân (2000), Quaù trình hieän ñaïi hoaù vaên hoïc Vieät Nam 1900-1945, Nxb Vaên hoaù thoâng tin, Haø Noäi. 49. Ñinh Troïng Laïc (1998), Phong caùch hoïc tieáng Vieät, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 50. Nguyeãn Lai (1996), Ngoân ngöõ vôùi saùng taïo vaø tieáp nhaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 51. Phong Leâ (1976), Vaên vaø ngöôøi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 52. Phong Leâ (1979), Taùc giaû vaên xuoâi Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 53. Phong Leâ chuû bieân (1990), Vaên hoïc vaø hieän thöïc, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 54. Phong Leâ (2001), “Hoà Dzeánh vôùi nhöõng Chaân trôøi cuõ” – Moät soá göông maët vaên chöông hoïc thuaät Vieät Nam hieän ñaïi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 55. Phong Leâ (2002), “Vaên xuoâi nhöõng naêm 20 (Theá kæ XX) – Phoøng chôø cho böôùc chuyeån giai ñoaïn sau 1932”, Taïp chí Vaên hoïc, (5), Tr.3-12. 56. Phong Leâ (2002), “Thôøi kì 1900 – 1932 vaø cuoäc chuyeån giao töø vaên hoïc trung ñaïi sang vaên hoïc hieän ñaïi”, Taïp chí Vaên hoïc, (8), Tr.3-6. 57. Phong Leâ (2002), “Thôøi kì 1932 – 1945 vaø dieän maïo hieän ñaïi cuûa vaên hoïc daân toäc”, Taïp chí Vaên hoïc, (9), Tr.3-11. 58. Phöông Löïu chuû bieân (1983), Tìm hieåu nguyeân lyù vaên chöông, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 59. Phöông Löïu chuû bieân (1997), Lí luaän vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 60. Phan Quoác Löõ (1997), Ñaëc ñieåm vaên xuoâi tröõ tình thôøi kì 1932-1945 qua khaûo saùt taùc phaåm cuûa Thaïch Lam, Thanh Tònh, Hoà Dzeánh (Luaän vaên thaïc só). 61. Phan Quoác Löõ (2003), “Tính chaát phi coát truyeän trong vaên xuoâi Thaïch Lam, Thanh Tònh, Hoà Dzeánh”, Taïp chí Vaên hoïc, (6), Tr.55-62. 62. Mac C, AÊnghen F. (1997), Veà vaên hoïc ngheä thuaät, Nxb Söï thaät, Haø Noäi. 63. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1979), Nhaø vaên, tö töôûng vaø phong caùch, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 64. Nguyeãn Ñaêng Maïnh (1996), Moät thôøi ñaïi môùi trong vaên hoïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 65. Vöông Trí Nhaøn (1980), Soå tay ngöôøi vieát truyeän ngaén, Nxb Taùc phaåm môùi, Haø Noäi. 66. Vöông Trí Nhaøn (1994), Nhöõng kieáp hoa daïi, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 67. Vöông Trí Nhaøn (2002), Toâ Hoaøi vaø theå hoài kí, Taïp chí Vaên hoïc, soá 8, Tr19-26. 68. Nhieàu taùc giaû (1997), Vaên hoïc 11, Chuyeân ban Khoa hoïc xaõ hoäi, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 69. Nhieàu taùc giaû (2000), Ngheä thuaät vieát truyeän ngaén vaø kí, Nxb Thanh nieân, Tp.HCM. 70. Nhieàu taùc giaû (2002), Nhìn laïi vaên hoïc Vieät Nam theá kæ XX, Nxb Chính trò quoác gia, Haø Noäi. 71. Phan Ngoïc (2001), Tìm hieåu phong caùch Nguyeãn Du trong Truyeän Kieàu, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 72. Laâm Queá Phong (1999), Tuû saùch vaên hoïc trong nhaø tröôøng: Nguyeãn Khaûi, Nguyeân Ngoïc, Hoà Dzeánh, Vuõ Baèng, Nxb Vaên Ngheä, Tp.HCM. 73. Ngoâ Vaên Phuù, Laïi Nguyeân AÂn bieân soaïn (1993), Thi só Hoà Dzeánh, Nxb Hoäi nhaø vaên, Haø Noäi. 74. Vuõ Ñöùc Phuùc (1964), “Ñaëc ñieåm cuûa tình hình vaên hoïc Vieät Nam trong giai ñoaïn 1930-1945”, Taïp chí Vaên hoïc, (1). 75. Pospelov G.N chuû bieân (1998), Daãn luaän nghieân cöùu vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 76. Vuõ Quaàn Phöông giôùi thieäu (1988), Hoà Dzeánh- taùc phaåm choïn loïc, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 77. Vuõ Quaàn Phöông (1989), Thô vôùi lôøi bình, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 78. Phaïm Quyønh (1929), Khaûo veà tieåu thuyeát, Nxb Ñoâng Kinh, Haø Noäi. 79. Vuõ Tieán Quyønh (1998), Pheâ bình bình luaän vaên hoïc: Tröông Vónh Kyù, Hoaøng Ngoïc Phaùch, Hoà Bieåu Chaùnh, Phaïm Duy Toán, Hoà Dzeánh, Nxb Vaên ngheä Tp.HCM. 80. Traàn Ñình Söû (1993), Moät soá vaán ñeà veà thi phaùp hoïc hieän ñaïi, Boä Giaùo duïc-Ñaøo taïo, Vuï Giaùo vieân. 81. Traàn Ñình Söû, Leâ Baù Haùn, Nguyeãn Khaéc Phi ñoàng chuû bieân (1992), Töø ñieån thuaät ngöõ vaên hoïc, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 82. Traàn Höõu Taù (1983), “Hoà Dzeánh”, Töø ñieån vaên hoïc – Taäp I, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 83. Traàn Höõu Taù (1988), “Hoà Dzeánh- moät hoàn thô ñeïp”, Kieán thöùc ngaøy nay, (7). 84. Traàn Höõu Taù (1984), “Thanh Tònh”, Töø ñieån vaên hoïc – Taäp II, Nxb Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. 85. Traàn Höõu Taù (1997), Hoà Dzeánh – ñôøi thöôøng, Baùo Phuï nöõ soá xuaân Ñinh Söûu. 86. Vaên Taâm (2001), “Hoà Dzeánh-Töø traùi tim aân haän”, Kieán thöùc ngaøy nay, (387). 87. Ñoã Maïnh Tuaán (1991), “Chaát lieäu ñôøi thöôøng”, Baùo Vaên ngheä, (10). 88. Thanh Tònh (2001), Queâ me ï, Nxb Vaên ngheä, Tp.HCM. 89. Ñoã Toán (1989), Hoa voâng vang, Nxb Toång hôïp Ñoàng Thaùp. 90. Tsecnösepski (1962), Nhöõng quan heä thaåm myõ cuûa ngheä thuaät ñoái vôùi hieän thöïc – Minh Vieät dòch, Nxb Vaên hoaù ngheä thuaät, Haø Noäi. 91. Ñaøo Thaûn (1994), “Ñaëc tröng cuûa ngoân ngöõ ngheä thuaät theå hieän trong vaên xuoâi”, Taïp chí Vaên hoïc, (2). 92. Nguyeãn Thò Minh Thaùi (2005), Con maét xanh, Nxb Thanh nieân, Haø Noäi. 93. Buøi Vieät Thaéng (1999), Bình luaän truyeän ngaén, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 94. Buøi Vieät Thaéng (2000), Truyeän ngaén – Nhöõng vaán ñeà lí thuyeát vaø thöïc tieãn theå loaïi, Nxb Ñaïi hoïc quoác gia, Haø Noäi. 95. Buøi Vieät Thaéng (2004), Truyeän ngaén hoâm nay, Taïp chí Nghieân cöùu vaên hoïc, (1). 96. Nguyeãn Ñình Thi (1964), Coâng vieäc cuûa ngöôøi vieát tieåu thuyeát, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 97. Nguyeãn Thaønh Thi (1999), Ñaëc tröng truyeän ngaén Thaïch Lam, Nxb Giaùo duïc, Tp.HCM. 98. Löu Khaùnh Thô tuyeån choïn giôùi thieäu (1998), Xuaân Dieäu- Veà taùc gia vaø taùc phaåm, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 99. Traàn Maïnh Thöôøng bieân soaïn (2003), “Hoà Dzeánh”, Töø ñieån taùc gia vaên hoïc Vieät Nam theá kæ XX, Nxb Hoäi nhaø vaên, tr.314-316. 100. Phan Troïng Thöôûng – Nguyeãn Cöø tuyeån choïn (1999), “Truyeän ngaén Thaïch Lam- Xuaân Dieäu”, Vaên chöông Töï löïc vaên ñoaøn – Taäp 3, Nxb Giaùo duïc, Haø Noäi. 101. Leâ Ngoïc Traø (1990), Lí luaän vaø vaên hoïc, Nxb Treû, Tp.HCM. 102. Hoaøng Trinh (1974), Vaên hoïc, ngoïn nguoàn vaø saùng taïo, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 103. Haø Xuaân Tröôøng (1981), Vaên hoïc, cuoäc soáng, thôøi ñaïi, Nxb Vaên hoïc, Haø Noäi. 104. Leâ Minh Truyeân (2003), “Nhöõng neùt töông ñoàng vaø khaùc bieät trong truyeän ngaén Nguyeãn Tuaân vaø Thaïch Lam”, Taïp chí Vaên hoïc, (12),Tr.69-74. 105. Huyeàn Vieâm (2003), “Hoà Dzeánh vôùi saàu vaïn coå chaát trong hoàn”, Kieán thöùc ngaøy nay, (468), Tr.33-37. 106. Hoà Só Vònh (1992), “Nhaø vaên vaø caù tính saùng taïo”, Baùo Vaên ngheä,(41). -- ._.