Phát triển Thị trường chứng khoán Việt Nam trong giai đoạn hội nhập đến năm 2010

1 MÔÛ ÑAÀU Lyù do choïn ñeà taøi Trong giai ñoaïn phaùt trieån kinh teá Vieät Nam, söï ra ñôøi vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ goùp phaàn ñaùp öùng nhu caàu voán ñaàu tö cho neàn kinh teá.. Thò tröôøng chöùng khoaùn ñöôïc xem laø ñaëc tröng cô baûn, laø bieåu töôïng cuûa neàn kinh teá hieän ñaïi. Neàn kinh teá Vieät Nam ñang trong giai ñoaïn taêng tröôûng toát, naêm 2005 GDP ñaït möùc taêng tröôûng laø 8,4% daãn ñeán Vieät Nam ñöùng vaøo haøng caùc quoác gia coù toác ñoä taêng tröôûng kinh teá cao cuûa khu vöïc vaø theá giôùi, naêm 2006 laø 8,17%. OÂng Houng Lee- Giaùm ñoác IMF taïi Vieät Nam döï baùo “Naêm 2006, neàn kinh teá Vieät Nam seõ tieáp tuïc trong giai ñoaïn ñi leân cuûa chu kyø kinh teá”. Năm 2006 laø naêm coù nhieàu yeáu toá thuaän lôïi ñeå phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Thöïc teá, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam quy moâ coøn quaù nhoû, thò tröôøng chöa töông xöùng vaø caïnh tranh ñöôïc vôùi thò tröôøng caùc nöôùc khu vöïc; haøng hoùa coøn quaù ít, khoâng phong phuù veà chuûng loaïi; thò tröôøng coøn thieáu nhöõng nhaø ñaàu tö chieán löôïc. Do ñoù, vieäc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn laø muïc tieâu quan troïng haøng ñaàu cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Beân caïnh ñoù, quaù trình toaøn caàu hoaù laø xu höôùng chung cuûa theá giôùi vaø Vieät Nam cuõng ñang gia nhaäp vaøo voøng xoaùy ñoù. Vì vaäy, hoäi nhaäp kinh teá quoác teá trong ñoù hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính maø ñaëc bieät hoäi nhaäp thò tröôøng chöùng khoaùn laø vaán ñeà mang tính taát yeáu. Trong thôøi gian qua, thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñaõ töøng böôùc tröôûng thaønh vaø phaùt trieån nhöng chöa hoäi ñuû caùc yeáu toá töông xöùng so vôùi thò tröôøng chöùng khoaùn caùc nöôùc. Do ñoù, vieäc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn, môû roäng quan heä hôïp taùc quoác teá vaø nghieân cöùu keát noái tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vôùi tröôøng chöùng khoaùn caùc nöôùc laø söï caàn thieát taát yeáu cho muïc tieâu hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính, thò tröôøng chöùng khoaùn. Töø caùc luaän cöù neâu treân, NCS ñaõ choïn ñeà taøi “Phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp ñeán naêm 2010” laøm luaän aùn tieán só kinh teá Luaän ñeà xuaát phaùt Caên cöù muïc tieâu phaùt trieån kinh teá-xaõ hoäi, phaùt trieån ngaønh Taøi chính giai 2 ñoaïn 2006-2010; muïc tieâu phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn ñaõ ñöôïc Chính phuû pheâ duyeät Chieán löôïc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam ñeán naêm 2010 ôû Quyeát ñònh 163/2003/QÑ-TTg ngaøy 5/8/2003, Quyeát ñònh 898/QÑ-BTC ngaøy 20/2/2006. Muïc tieâu cuûa vieäc nghieân cöùu Töø lyù do nghieân cöùu vaø luaän ñeà xuaát phaùt treân, caùc muïc tieâu cuûa vieäc nghieân cöùu seõ laø: - Veà maët lyù luaän, luaän aùn nghieân cöùu: Thöù nhaát, neâu ra caùc lyù luaän cô baûn veà thò tröôøng chöùng khoaùn, khung phaùp lyù vaø cô cheá vaän haønh cuûa thò tröôøng. Thöù hai, laø haøng hoùa vaø nguoàn taøi trôï voán cho doanh nghieäp ñöôïc phaân tích veà maët phöông phaùp luaän trong ñieàu kieän hoäi nhaäp kinh teá quoác teá; Thöù ba laø söï hình thaønh vaø phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn cuûa caùc nöôùc khu vöïc nhö Trung Quoác, Singapore vaø Haøn Quoác, töø ñoù ruùt ra baøi hoïc kinh nghieäm coù giaù trò thöïc tieãn cho Vieät Nam, laø cô sôû cho vieäc ñònh höôùng phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp kinh teá quoác teá. - Veà maët thöïc tieãn, phaân tích, ñaùnh giaù thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam laø moät chuoãi söï kieän mang tính lòch söû phuø hôïp vôùi quoác gia coù neàn kinh teá chuyeån ñoåi. Beân caïnh vieäc phaân tích thöïc tieãn hoaït ñoäng thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, luaän aùn cuõng ñaõ so saùnh quy moâ thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vôùi caùc nöôùc ñeå nhaän ñònh maët haïn cheá cuûa thò tröôøng Vieät Nam ñoái vôùi caùc nöôùc. Qua ñoù, caên cöù vaøo noäi dung cuûa “Chieán löôïc phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn ñeán naêm 2010” ñeå hoaïch ñònh heä thoáng caùc giaûi phaùp ñoàng boä cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam tröôùc theàm gia nhaäp WTO. Ñoái töôïng nghieân cöùu vaø phaïm vi nghieân cöùu - Ñoái töôïng nghieân cöùu: luaän aùn nghieân cöùu thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaø caùc yeáu toá caàn thieát cho quaù trình phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong giai ñoaïn hoäi nhaäp 3 - Phaïm vi nghieân cöùu : luaän aùn taäp trung nghieân cöùu veà cô cheá hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam, nghieân cöùu caùc moâ hình keát noái thò tröôøng chöùng khoaùn giöõa Singapore vaø UÙc ñeå xaây döïng moâ hình keát noái thích hôïp cho thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaø Singapore. Ngoaøi ra, nghieân cöùu caùc giaûi phaùp phaùt trieån thò tröôøng vaø moâ hình tính heä soá Beâta cho caùc coå phieáu giuùp nhaø ñaàu tö kieåm soaùt ruûi ro heä thoáng treân thò tröôøng chöùng khoaùn goùp phaàn ñaåy maïnh hoaït ñoäng ñaàu tö chöùng khoaùn trong giai ñoaïn hoäi nhaäp kinh teá quoác teá Phöông phaùp nghieân cöùu Phöông phaùp chung ñöôïc söû duïng mang tính chaát xuyeân suoát vaø chæ ñaïo laø phöông phaùp duy vaät bieän chöùng , xem xeùt vaø giaûi quyeát caùc vaán ñeà coù lieân quan trong moái lieân heä phoå bieán, trong traïng thaùi vaän ñoäng vaø phaùt trieån, coù tính chaát heä thoáng trong nhöõng keát quaû, nhöõng maët tích cöïc ñaõ ñaït ñöôïc. Ngoaøi ra ñeà taøi coøn söû duïng caùc phöông phaùp khaùc nhö: phöông phaùp thu thaäp thoâng tin töø: UÛy Ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc, Trung taâm giao dòch chöùng khoaùn, coâng ty chöùng khoaùn,…phöông phaùp thoáng keâ, ñieàu tra choïn maãu, phöông phaùp phaân tích toång hôïp, phöông phaùp so saùnh,… YÙ nghóa khoa hoïc vaø thöïc tieãn cuûa ñeà taøi nghieân cöùu Luaän aùn ñaõ moâ taû, phaân tích thöïc traïng thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam nhaèm ñaùnh giaù chuoãi söï kieän dieãn tieán treân thò tröôøng nhaèm giuùp cho caùc nhaø quaûn lyù thò tröôøng, nhaø phaùt haønh, nhaø ñaàu tö coù ñöôïc moät böùc tranh hoaøn haûo phaûn aûnh nhòp ñoä hoaït ñoäng thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam trong thôøi gian qua. Töø ñoù caùc nhaø quaûn lyù thò tröôøng coù theå hoaïch ñònh caùc coâng cuï phuø hôïp ñeå phaùt trieån thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam. Beân caïnh vieäc nghieân cöùu moâ hình keát noái thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vaø thò tröôøng chöùng khoaùn Singapore seõ goùp phaàn taïo ñieàu kieän hoäi nhaäp thò tröôøng chöùng khoaùn Vieät Nam vôùi thò tröôøng caùc nöôùc khu vöïc. 4 CHÖÔNG 1 CAÙC VAÁN ÑEÀ LYÙ LUAÄN VEÀ THÒ TRÖÔØNG CHÖÙNG KHOAÙN 1.1 Lyù luaän chung veà thò tröôøng chöùng khoaùn 1.1.1 Toång quan veà thò tröôøng chöùng khoaùn 1.1.1.1 Söï caàn thieát vaø tính taát yeáu cuûa thò tröôøng chöùng khoaùn Moät trong nhöõng yeáu toá cô baûn cho söï phaùt trieån kinh teá laø vieäc taïo laäp caùc coâng cuï taøi chính, ñeå coù ñöôïc heä thoáng thò tröôøng taøi chính (TTTC) naêng ñoäng vaø ñaït ñöôïc thò tröôøng voán hieäu quaû. Moät TTTC naêng ñoäng seõ laø “nguoàn taøi nguyeân” baát taän ñeå taêng theâm söùc maïnh cho neàn kinh teá. Ngoaøi ra, söï toàn taïi thò tröôøng voán hieäu quaû seõ ñaûm baûo cung öùng voán cho ñaàu tö phaùt trieån kinh teá, ñaëc bieät laø caùc nguoàn voán trung vaø daøi haïn. Voán ñaàu tö cho phaùt trieån kinh teá laø nhu caàu khoâng giôùi haïn cho caùc quoác gia neân söï ra ñôøi thò tröôøng chöùng khoaùn (TTCK)-keânh huy ñoäng voán daøi haïn laø taát yeáu. TTCK laø moät ñònh cheá taøi chính trong thò tröôøng voán; heä thoáng TTTC vaø laø ñaëc tröng cô baûn, laø bieåu töôïng cuûa neàn kinh teá hieän ñaïi. Böôùc vaøo theá kyû XX I, thò tröôøng voán toaøn caàu ñang thay theá heä thoáng ngaân haøng thöông maïi (NHTM) truyeàn thoáng ñeå trôû thaønh keânh cung caáp nguoàn taøi chính hieäu quaû vaø quan troïng nhaát cho caùc doanh nghieäp trong neàn kinh teá quoác gia ñoái vôùi caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån, nhö taïi Anh-Myõ toång giaù trò taøi saûn treân thò tröôøng voán ñaõ lôùn hôn nhieàu so vôùi heä thoáng ngaân haøng. Hieän töôïng chöùng khoaùn hoùa nguoàn taøi chính khoâng ngöøng gia taêng, vôùi thöïc teá moät soá nghieäp vuï naêng ñoäng, hieäu quaû nhaát cuûa caùc NHTM ñeàu lieân quan ñeán vieäc chuyeån ñoåi caùc saûn phaåm tín duïng thoâng thöôøng thaønh nhöõng loaïi chöùng khoaùn coù tính thanh khoaûn neân ñaõ thuùc ñaåy hôn nöõa söï phaùt trieån thò tröôøng voán, TTCK. 5 Thöïc vaäy, TTCK cung caáp caùc nguoàn voán daøi haïn cho chính phuû vaø doanh nghieäp ñeå thöïc hieän caùc hoaït ñoäng ñaàu tö phaùt trieån kinh teá môû roäng saûn xuaát kinh doanh. Ngaøy nay, ôû haàu heát caùc nöôùc coù neàn kinh teá phaùt trieån theo cô cheá thò tröôøng ñeàu coù moät TTCK hoaït ñoäng höõu hieäu. Lòch söû ñaõ chöùng minh söï phaùt trieån TTCK taïi caùc nöôùc gaén boù raát chaët cheõ vôùi söï phaùt trieån neàn kinh teá caùc nöôùc nhö TTCK Anh quoác (1773), TTCK Ñöùc (1778), TTCK Myõ (1792), TTCK Thuïy Só (1876), TTCK Nhaät (1878), TTCK Phaùp (1801). Caùc TTCK cuûa caùc quoác gia môùi noåi trong khu vöïc cuõng ñoùng goùp tích cöïc vaøo söï phoàn vinh cuûa neàn kinh teá ñang phaùt trieån nhö: TTCK Hong Kong (1946), TTCK Trung Quoác (1949), TTCK Indonesia (1952), TTCK Nam Trieàu Tieân (1956), TTCK Ñaøi Loan vaø Thaùi Lan (1962), TTCK Malaysia vaø Singapore (1960). TTCK coù yù nghóa quan troïng nhö moät van ñieàu tieát höõu hieäu nhaát caùc nguoàn voán töø nôi thöøa ñeán nôi thieáu, töø nôi söû duïng keùm hieäu quaû ñeán nôi söû duïng coù hieäu quaû cao hôn. Ngoaøi ra noù coøn laø nôi dieãn ra quaù trình chuyeån nhöôïng quyeàn sôû höõu veà voán vaø taøi saûn voâ cuøng thuaän lôïi, laø moâi tröôøng cho vieäc ña daïng hoùa caùc chuû theå sôû höõu veà voán taïi caùc doanh nghieäp. Vôùi söï phaùt hình thaønh TTCK seõ giuùp caùc nhaø ñaàu tö (NÑT) coù theå ña daïng hoùa ñaàu tö, chia seõ ruûi ro vôùi cô cheá tinh vi hôn thoâng qua caùc coâng cuï taøi chính, nhö: traùi phieáu, coå phieáu, chöùng chæ quyõ,… vaø caùc loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh: quyeàn choïn, hôïp ñoàng töông lai,… nhaèm mang laïi cho coâng chuùng caùc cô hoäi ñaàu tö môùi ñeå gia taêng lôïi töùc ñaàu tö vaø kieåm soaùt ruûi ro vôùi möùc ñoä coù theå chaáp nhaän. 1.1.1.2 Khaùi nieäm thò tröôøng chöùng khoaùn Hieän nay, coù raát nhieàu quan ñieåm khaùc nhau veà TTCK Quan ñieåm thöù nhaát cho raèng TTCK vaø thò tröôøng voán laø moät, chæ laø teân goïi khaùc nhau cuûa cuøng moät khaùi nieäm. Neáu xeùt veà noäi dung, thò tröôøng voán bieåu 6 hieän caùc quan heä baûn chaát beân trong cuûa quaù trình mua baùn chöùng khoaùn coøn TTCK laø bieåu hieän beân ngoaøi, laø hình thöùc giao dòch voán cuï theå. Do ñoù, caùc thò tröôøng naøy khoâng theå phaân bieät, taùch rôøi maø thoáng nhaát vaø cuøng phaûn aûnh caùc quan heä beân trong vaø beân ngoaøi cuûa thò tröôøng tö baûn. Quan ñieåm thöù hai nhaän ñònh TTCK ñöôïc ñaëc tröng bôûi thò tröôøng voán khoâng phaûi ñoàng nhaát laø moät. Nhö vaäy, TTCK vaø thò voán thöôøng khaùc nhau, TTCK chuû yeáu mua baùn coâng cuï taøi chính daøi haïn nhö: traùi phieáu Chính phuû, coå phieáu vaø traùi phieáu coâng ty,… Quan ñieåm thöù ba theo khaûo saùt thöïc teá ôû Sôû giao dòch chöùng khoaùn (SGDCK) cho raèng TTCK laø thò tröôøng coå phieáu-Stock Market. Tuy nhieân, moät nhaän ñònh töông ñoái roõ raøng, ñaày ñuû phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa TTCK hieän nay laø: TTCK coù theå ñöôïc ñònh nghóa nhö laø moät cô cheá cuûa hoaït ñoäng giao dòch mua baùn caùc loaïi taøi saûn taøi chính daøi haïn töø caùc leänh giao dòch mua, baùn chöùng khoaùn (buy order or sell order) [21]. Luaät chöùng khoaùn chæ nhaän ñònh thò tröôøng giao dòch chöùng khoaùn laø ñòa ñieåm hoaëc hình thöùc trao ñoåi thoâng tin ñeå taäp hôïp leänh mua, baùn chöùng khoaùn vaø giao dòch chöùng khoaùn. Baûn chaát thò tröôøng chöùng khoaùn • Laø thò tröôøng theå hieän moái quan heä giöõa cung, caàu cuûa voán ñaàu tö, giaù cuûa chöùng khoaùn chöùa ñöïng thoâng tin veà chi phí voán hay giaù cuûa voán ñaàu tö • Laø ñònh cheá taøi chính trung gian, noái keát caùc chuû theå cung–caàu voán tham gia treân thò tröôøng. Phaân loaïi thò tröôøng chöùng khoaùn 7 • Theo quaù trình luaân chuyeån voán, TTCK bao goàm: thò tröôøng sô caáp (Primary market) laø thò tröôøng cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn môùi phaùt haønh vaø thò tröôøng thöù caáp (Secondary market) laø thò tröôøng cuûa caùc loaïi chöùng khoaùn ñaõ ñöôïc giao dòch. • Theo hình thöùc toå chöùc thò tröôøng, TTCK goàm: Thò tröôøng taäp trung (Stock Exchange) hay laø SGDCK laø thò tröôøng chính thöùc, giao dòch caùc chöùng khoaùn theo ñuùng caùc quy ñònh phaùp luaät. Thò tröôøng phi taäp trung (Over- the- counter market) laø thò tröôøng khoâng coù ñòa ñieåm giao dòch chính thöùc, thò tröôøng cuûa caùc nhaø moâi giôùi (Broker), nhaø töï doanh chöùng khoaùn mua baùn vôùi nhau, giao dòch ñöôïc dieãn ra taïi caùc quaày, saøn giao dòch cuûa caùc thaønh vieân thoâng qua ñieän thoaïi hay maïng maùy tính dieän roäng. • Theo haøng hoùa, TTCK goàm: thò tröôøng traùi phieáu, thò tröôøng coå phieáu vaø thò tröôøng caùc coâng cuï daãn xuaát • Theo phöông thöùc giao dòch goàm thò tröôøng giao ngay (Spot market) vaø thò tröôøng kyø haïn (Future market). Sô ñoà 1.1 Cô caáu thò tröôøng chöùng khoaùn 1.1.1.3 Chöùc naêng cô baûn thò tröôøng chöùng khoaùn trong cô cheá thò tröôøng - Huy ñoäng voán ñaàu tö cho neàn kinh teá 8 Ñaây laø chöùc naêng quan troïng nhaát cuûa TTCK, TTCK seõ thu huùt vaø taäp trung caùc nguoàn voán nhaøn roãi trong neàn kinh teá qua caùc coâng cuï taøi chính ña daïng, phong phuù ñeå coù khaû naêng taøi trôï cho caùc döï aùn ñaàu tö daøi haïn phaùt trieån haï taàng kinh teá, phuïc vuï caùc nhu caàu chung cuûa xaõ hoäi cuõng nhö taøi trôï cho caùc nhu caàu taïo voán, taêng voán cuûa caùc doanh nghieäp vaø Chính phuû. TTCK cuõng laø yeáu toá quyeát ñònh ñeå thu huùt voán ÑTNN. Ñaây laø yeáu toá ñaûm baûo cho söï phaân boå coù hieäu quaû caùc nguoàn löïc trong moät quoác gia cuõng nhö treân phaïm vi quoác teá. - Cung caáp moâi tröôøng ñaàu tö cho coâng chuùng TTCK cung caáp cho coâng chuùng moät moâi tröôøng ñaàu tö laønh maïnh vôùi caùc coâng cuï ñaàu tö ña daïng. Caùc loaïi chöùng khoaùn treân TTCK luoân coù caùc ñaëc thuø khaùc nhau nhö: tính chaát, khaû naêng sinh lôøi, ñoä ruûi ro,… NÑT coù khaû naêng löïa choïn haøng hoùa ñeå phuø hôïp vôùi nhu caàu, muïc tieâu ñaàu tö vaø vieäc hoaïch ñònh danh muïc ñaàu tö. Vì vaäy, TTCK goùp phaàn ñaùng keå laøm taêng möùc tieát kieäm quoác gia. - Taïo tính thanh khoaûn cho caùc chöùng khoaùn Thoâng qua TTCK, caùc NÑT coù theå deã daøng chuyeån ñoåi caùc chöùng khoaùn sôû höõu thaønh tieàn khi coù nhu caàu. Khaû naêng thanh khoaûn laø moät trong nhöõng ñaëc tính haáp daãn cuûa chöùng khoaùn ñoái vôùi NÑ T. Ñaây laø yeáu toá cho thaáy tính linh hoaït, an toaøn cuûa voán ñaàu tö. Moät thò tröôøng chöùng khoaùn caøng naêng ñoäng vaø hieäu quaû (Efficient market) caøng coù khaû naêng naâng cao tính thanh khoaûn cuûa caùc chöùng khoaùn giao dòch treân thò tröôøng - Ñaùnh giaù hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp Giaù cuûa chöùng khoaùn laø thöôùc ño hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp moät caùch toång hôïp vaø chính xaùc. Thoâng qua giaù thò tröôøng cuûa chöùng khoaùn giuùp cho vieäc ñaùnh giaù, so saùnh hoaït ñoäng cuûa caùc doanh nghieäp ñöôïc nhanh choùng vaø thuaän tieän, töø ñoù cuõng taïo ra moät moâi tröôøng caïnh tranh laønh 9 maïnh giöõa caùc doanh nghieäp. Ngöôïc laïi, TTCK hoaït ñoäng treân cô sôû thoâng tin hoaøn haûo seõ goùp phaàn ñònh giaù chöùng khoaùn ñöôïc chính xaùc - Taïo moâi tröôøng giuùp chính phuû thöïc hieän caùc chính saùch kinh teá vó moâ Caùc chæ baùo cuûa TTCK phaûn aùnh ñoäng thaùi cuûa neàn kinh teá moät caùch nhaïy beùn vaø chính xaùc. Söï taêng giaûm giaù chöùng khoaùn cho thaáy daáu hieäu taêng tröôûng hoaëc suy thoaùi kinh teá cuûa moät quoác gia. Vì theá, TTCK ñöôïc coi laø phong vuõ bieåu cuûa neàn kinh teá vaø laø moät coâng cuï quan troïng giuùp Chính phuû thöïc hieän caùc chính saùch kinh teá vó moâ: chính saùch thueá, chính saùch laõi suaát, quaûn lyù laïm phaùt, veà thu- chi ngaân saùch. Caùc chöùc naêng cuûa TTCK coù phaùt huy taùc duïng coøn phuï thuoäc vaøo söï quaûn lyù, giaùm saùt cuûa nhaø nöôùc vaø vai troø cuûa caùc chuû theå tham gia thò tröôøng ôû moãi quoác gia. 1.1.1.4 Caùc chuû theå tham gia thò tröôøng chöùng khoaùn Caùc toå chöùc, caù nhaân tham gia TTCK coù theå ñöôïc chia thaønh 3 nhoùm sau Nhaø phaùt haønh-Issuer Nhaø phaùt haønh (Toå chöùc phaùt haønh) laø caùc toå chöùc ñaõ vaø ñang thöïc hieän vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn, huy ñoäng voán thoâng qua TTCK. Nhaø phaùt haønh laø ngöôøi cung caáp chöùng khoaùn-haøng hoùa cuûa TTCK. - Chính phuû vaø chính quyeàn ñòa phöông laø nhaø phaùt haønh caùc traùi phieáu Chính phuû vaø traùi phieáu ñòa phöông, traùi phieáu coâng trình, tín phieáu kho baïc. - Coâng ty laø nhaø phaùt haønh caùc coå phieáu vaø traùi phieáu coâng ty . - Caùc toå chöùc taøi chính laø nhaø phaùt haønh caùc coâng cuï taøi chính nhö caùc traùi phieáu, chöùng chæ thuï höôûng... phuïc vuï cho hoaït ñoäng cuûa hoï theo Luaät ñònh. Nhaø ñaàu tö -Investor 10 NÑT laø nhöõng ngöôøi thöïc hieän mua vaø baùn chöùng khoaùn treân TTCK. NÑT coù theå ñöôïc chia thaønh 2 loaïi: - NÑT caù nhaân: laø nhöõng caù nhaân vaø hoä gia ñình, coù voán nhaøn roãi taïm thôøi, tham gia mua baùn treân TTCK vôùi muïc ñích taïo lôïi nhuaän. - NÑT coù toå chöùc: hay coøn goïi laø caùc ñònh cheá ñaàu tö, thöôøng xuyeân mua baùn chöùng khoaùn vôùi soá löôïng lôùn treân thò tröôøng. Caùc toå chöùc naøy thöôøng coù caùc boä phaän chöùc naêng bao goàm nhieàu chuyeân vieân coù kinh nghieäm ñeå nghieân cöùu thò tröôøng vaø ñöa ra caùc quyeát ñònh ñaàu tö. Theo quy ñònh Vieät Nam, NÑT coù toå chöùc laø: coâng ty chöùng khoaùn (CTCK), ngaân haøng, coâng ty taøi chính, coâng ty baûo hieåm, caùc quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn, toå chöùc khaùc coù kinh nghieäm hoaït ñoäng trong lónh vöïc taøi chính ñaùp öùng yeâu caàu do Boä Taøi chính quy ñònh. Maët khaùc, caùc CTCK, caùc NHTM cuõng coù theå trôû thaønh NÑT chuyeân nghieäp khi hoï mua baùn chöùng khoaùn cho chính mình. Caùc toå chöùc kinh doanh treân TTCK-Dealer - CTCK: laø nhöõng toå chöùc kinh teá coù tö caùch phaùp nhaân, hoaït ñoäng trong lónh vöïc chöùng khoaùn, coù theå thöïc hieän moät hoaëc moät soá caùc nghieäp vuï kinh doanh chöùng khoaùn: moâi giôùi chöùng khoaùn, töï doanh, quaûn lyù danh muïc ñaàu tö, baûo laõnh phaùt haønh, tö vaán ñaàu tö vaø löu kyù chöùng khoaùn. Ñeå coù theå ñöôïc thöïc hieän moãi nghieäp vuï, caùc coâng ty chöùng khoaùn phaûi ñaûm baûo ñöôïc voán ñieàu leä nhaát ñònh vaø phaûi ñöôïc pheùp cuûa caùc cô quan coù thaåm quyeàn ñaïi dieän Nhaø nöôùc. - Caùc NHTM: moät soá nöôùc, caùc NHTM coù theå söû duïng voán töï coù ñeå taêng vaø ña daïng hoùa lôïi nhuaän thoâng qua ñaàu tö vaøo caùc chöùng khoaùn. Tuy nhieân caùc ngaân haøng chæ ñöôïc ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn trong nhöõng giôùi haïn nhaát ñònh ñeå baûo veä ngaân haøng tröôùc nhöõng bieán ñoäng cuûa giaù chöùng khoaùn. Moät soá nöôùc cho 11 pheùp NHTM thaønh laäp coâng ty con ñoäc laäp ñeå kinh doanh chöùng khoaùn vaø thöïc hieän nghieäp vuï baûo laõnh phaùt haønh. - Quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn: laø moät loaïi toå chöùc taøi chính trung gian, quyõ hình thaønh töø voán goùp cuûa ngöôøi ñaàu tö uûy thaùc cho coâng ty quaûn lyù quyõ (CTQLQ), quaûn lyù vaø ñaàu tö toái thieåu 60% giaù trò taøi saûn cuûa quyõ vaøo chöùng khoaùn. Quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn do CTQLQ cuøng vôùi caùc toå chöùc vaø caù nhaân trong vaø ngoaøi nöôùc thaønh laäp. Voán ñieàu leä quyõ laø soá voán baèng tieàn do taát caû ngöôøi ñaàu tö thöïc goùp vaø ñöôïc ghi trong ñieàu leä quyõ. Caùc toå chöùc coù lieân quan ñeán TTCK _ Caùc cô quan quaûn lyù cuûa Chính phuû- UÛy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (State securities commission- SSC) Ñaây laø caùc cô quan thöïc hieän chöùc naêng quaûn lyù Nhaø nöôùc ñoái vôùi hoaït ñoäng veà chöùng khoaùn vaø TTCK. Nhìn chung caùc cô quan quaûn lyù thò tröôøng cuûa Chính phuû chæ thöïc hieän caùc chöùc naêng quaûn lyù chung chöù khoâng tröïc tieáp ñieàu haønh vaø giaùm saùt thò tröôøng. Caùc cô quan naøy coù thaåm quyeàn ban haønh caùc qui ñònh ñieàu chænh caùc hoaït ñoäng treân TTCK taïo neân cô sôû cho caùc toå chöùc töï quaûn tröïc tieáp thöïc hieän caùc chöùc naêng ñieàu haønh vaø giaùm saùt thò tröôøng cuûa mình. ÔÛ Vieät Nam, cô quan naøy laø UÛy ban chöùng khoaùn Nhaø nöôùc (UBCKNN) ñöôïc thaønh laäp theo nghò ñònh 75/CP ngaøy 28/11/1996 cuûa Chính phuû. Sau hôn 8 naêm hoaït ñoäng, vaøo ngaøy 19/02/2004 Chính phuû ban haønh Nghò ñònh 66/2004/NÑ-CP chuyeån UBCKNN vaøo Boä Taøi chính. UBCKNN laø cô quan tröïc thuoäc Boä Taøi chính, thöïc hieân chöùc naêng toå chöùc, quaûn lyù Nhaø nöôùc trong lónh vöïc chöùng khoaùn vaø TTCK Vôùi caùc chöùc naêng cô baûn cuûa UBCKNN nhaèm ñaûm baûo duy trì TTCK hoaït ñoäng oån ñònh, coâng baèng vaø minh baïch-TTCK hieäu quaû (Efficient market). 12 Tính hieäu quaû ñöôïc theå hieän laøm theá naøo ñeå giao dòch ñaït hieäu quaû, sinh lôøi vaø ích lôïi cho ngöôøi kinh doanh cuõng nhö ngöôøi ñaàu tö. Caùc vaán ñeà naøy bao goàm: a. Taäp hôïp vaø phoå bieán caùc thoâng tin veà giao dòch treân thò tröôøng: khoái löôïng giao dòch, giaù ñoùng cöûa vaø môû cöûa,.. b. Taäp hôïp vaø phoå bieán caùc thoâng tin thöïc taïi veà ngöôøi phaùt haønh cho caùc NÑT mua vaø baùn chöùng khoaùn bieát ñeå quyeát ñònh möùc giaù thò tröôøng c. Kieåm tra vaø ñeà phoøng söï gian laän vaø thao tuùng thò tröôøng d. Phaùt trieån phöông phaùp giao dòch toát hôn, hình thöùc taøi trôï hieän ñaïi hôn e. Caûi tieán vieäc thanh toaùn buø tröø f. Thöông maïi hoùa vaø quaûng caùo nhaèm môû roäng quyeàn sôû höõu chöùng khoaùn cho nhieàu NÑT trong coâng chuùng _ Caùc toå chöùc töï quaûn- Self- Regulatory Organizations (SROs) Nhìn chung caùc toå chöùc töï quaûn goàm coù Sôû giao dòch chöùng khoaùn-Stock Exchange vaø Hieäp hoäi caùc nhaøø kinh doanh chöùng khoaùn- National Association of securities Dealers. • Sôû giao dòch laø toå chöùc töï quaûn bao goàm caùc CTCK thaønh vieân, tröïc tieáp ñieàu haønh vaø giaùm saùt caùc hoaït ñoäng giao dòch chöùng khoaùn thöïc hieän treân Sôû. SGDCK thöïc hieän vaän haønh chöùng khoaùn thoâng qua boä maùy toå chöùc vaø heä thoáng caùc quy ñònh, vaên baûn phaùp luaät veà giao dòch chöùng khoaùn treân cô sôû phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät vaø UBCK. SGDCK laø phaùp nhaân coù chöùc naêng toå chöùc, quaûn lyù vaø giaùm saùt hoaït ñoäng giao dòch chöùng khoaùn nieâm yeát. SGDCK chòu söï giaùm saùt cuûa UBCK Hoaït ñoäng treân SGDCK phaûi tuaân thuû theo 3 nguyeân taéc cô baûn : • Nguyeân taéc trung gian 13 • Nguyeân taéc caïnh tranh ñaáu giaù • Nguyeân taéc coâng khai Thaønh vieân SGDCK: Tuyø theo phaùp luaät cuûa moãi nöôùc, thaønh vieân Sôû coù theå laø moät phaùp nhaân, moät theå nhaân ñöôïc caáp giaáy pheùp ngaønh ngheà. Trong SGDCK xeùt theo tính chaát thaønh vieân, coù ba loaïi thaønh vieân sau: - Thaønh vieân laø ngöôøi moâi giôùi chöùng khoaùn (Broker): laø ngöôøi ñöôïc caáp giaáy pheùp haønh ngheà moâi giôùi. Hoï mua baùn chöùng khoaùn theo yeâu caàu cuûa khaùch haøng ñeå höôûng hoa hoàng - Thaønh vieân laø ngöôøi kinh doanh chöùng khoaùn (Dealer): laø ngöôøi ñöôïc caáp giaáy pheùp töï doanh. Hoï laø nhöõng ngöôøi mua baùn chöùng khoaùn chính mình baèng nguoàn voán cuûa hoï. Chuû theå kinh doanh chöùng khoaùn tuøy theo tính chaát, muïc ñích coù theå laø moät NÑT (Investor) hay laø nhaø ñaàu cô (Speculator) - Thaønh vieân vöøa laø ngöôøi moâi giôùi chöùng khoaùn vöøa laø ngöôøi kinh doanh chöùng khoaùn: laø nhöõng CTCK lôùn, coù quy moâ voán lôùn, coù uy tín ñöôïc caáp giaáy pheùp ñeå thöïc hieän nghieäp vuï moâi giôùi laãn töï doanh chöùng khoaùn.Thu nhaäp laø khoaûn hoa hoàng moâi giôùi vaø khoaûn lôïi nhuaän töø cheânh leäch giaù chöùng khoaùn. ÔÛ SGDCK NEWYORK (NYSE) coøn coù 1 loaïi thaønh vieân coøn goïi laø chuyeân gia (Specialist), coù vai troø duy trì naêng löïc TTCK vaø caân baèng söï maát caân ñoái taïm thôøi trong cung caàu cuûa moät loaïi chöùng khoaùn • Hieäp hoäi caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn laø toå chöùc töï quaûn cuûa caùc CTCK ñöôïc thaønh laäp vôùi muïc ñích taïo ra tieáng noùi chung cho toaøn ngaønh kinh doanh chöùng khoaùn vaø ñaûm baûo caùc lôïi ích chung cuûa caùc NÑT vaø TTCK. Hieäp hoäi caùc nhaø kinh doanh chöùng khoaùn thöïc hieän caùc chöùc naêng ñieàu haønh vaø giaùm saùt TTCK nhö sau: + Ñaøo taïo nghieân cöùu trong lónh vöïc chöùng khoaùn. 14 + Khuyeán khích caùc hoaït ñoäng ñaàu tö vaø kinh doanh chöùng khoaùn + Ban haønh vaø thöïc hieän caùc nguyeân taéc töï ñieàu haønh treân cô sôû caùc quy ñònh phaùp luaät veà chöùng khoaùn hieän haønh + Thu nhaän caùc khieáu naïi cuûa khaùch haøng vaø ñieàu tra caùc CTCK thaønh vieân ñeå tìm ra caùc vi phaïm, sau ñoù chuyeån caùc keát quaû ñieàu tra tôùi CTCK ñoù ñeå giaûi quyeát vaø giaûi quyeát tranh chaáp giöõa caùc thaønh vieân + Tieâu chuaån hoùa caùc nguyeân taéc vaø thoâng leä trong ngaønh chöùng khoaùn + Ñaïi dieän cho ngaønh chöùng khoaùn, Hieäp hoäi ñöa ra caùc ñeà xuaát vaø gôïi yù vôùi nhöõng cô quan quaûn lyù TTCK cuûa Chính phuû ÔÛ Myõ, NASD laø Hieäp hoäi caùc toå chöùc chöùng khoaùn quoác gia duy nhaát ñöôïc ñaêng kyù taïi UBCK tuaân theo ñieàu khoaûn 15A-Luaät 1934. NASD coù traùch nhieäm chính laø quaûn lyù caùc nhaø moâi giôùi- giao dòch hoaït ñoäng kinh doanh chöùng khoaùn treân thò tröôøng OTC 1.1.2. Cô cheá vaän haønh TTCK Moãi quoác gia treân theá giôùi ñeàu coù cô cheá vaän haønh cuûa TTCK vôùi caùc ñaëc ñieåm khaùc nhau, xuaát phaùt töø caùc quy ñònh phaùp lyù, ñaëc ñieåm kinh teá- chính trò- xaõ hoäi. Tuy nhieân, cô cheá vaän haønh cuûa TTCK ñeàu thöïc hieän quy trình veà phaùt haønh vaø giao dòch mua baùn chöùng khoaùn. ÔÛ Vieät Nam, TTCK hoaït ñoäng treân neàn taûng phaùp lyù bao goàm caùc vaên baûn quy ñònh ôû Phuï luïc soá 1 vaø cô cheá vaän haønh treân TTCK sô caáp vaø thöù caáp ñöôïc theå hieän nhö sau: 1.1.2.1 TTCK sô caáp: TTCK sô caáp laø phaùt haønh chöùng khoaùn, thöïc hieän chöùc naêng cô baûn laø taøi trôï voán cho caùc nhaø phaùt haønh. Nhö vaäy, treân thò tröôøng naøy khoâng coù söï mua ñi baùn laïi caùc loaïi chöùng khoaùn, chæ thöïc hieän laàn giao dòch ñaàu tieân 15 Hieän nay, vieäc phaùt haønh caùc chöùng khoaùn Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän döôùi nhieàu hình thöùc nhöng cô baûn laø phaùt haønh qua hai TTGDCK TP.HCM vaø Haø Noäi. Caùc quy ñònh veà phaùt haønh coå phieáu, traùi phieáu vaø chöùng chöùng quyõ ñöôïc quy ñònh ôû Phuï luïc soá 1. _ Traùi phieáu Chính phuû ñöôïc phaùt haønh bao goàm: traùi phieáu kho baïc, traùi phieáu coâng trình Trung öông, traùi phieáu Chính quyeàn ñòa phöông, traùi phieáu ngoaïi teä, traùi phieáu ñaàu tö. Hình thöùc phaùt haønh traùi phieáu Chính phuû coù theå laø ñaáu thaàu hoaëc phöông thöùc baûo laõnh vaø ñaïi lyù phaùt haønh + Ñoái vôùi hình thöùc ñaáu thaàu tín phieáu kho baïc vaø traùi phieáu ngoaïi teä qua Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam Sô ñoà 1.2 Quy trình ñaáu thaàu tín phieáu kho baïc vaø traùi phieáu ngoaïi teä Coù hai hình thöùc ñaáu thaàu: Ñaáu thaàu caïnh tranh laõi suaát hoaëc keát hôïp giöõa ñaáu thaàu caïnh tranh laõi suaát vôùi ñaáu thaàu khoâng caïnh tranh laõi suaát qua Ngaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam 16 • Ñaáu thaàu caïnh tranh laõi suaát laø vieäc caùc thaønh vieân tham gia ñaáu thaàu ñöa ra caùc möùc laõi suaát döï thaàu cuûa mình ñeå N gaân haøng Nhaø nöôùc Vieät Nam löïa choïn möùc laõi suaát truùng thaàu • Ñaáu thaàu khoâng caïnh tranh laõi suaát laø vieäc caùc toå chöùc tham gia ñaáu thaàu khoâng ñöa ra caùc möùc laõi suaát döï thaàu maø ñaêng kyù mua tín phieáu kho baïc, traùi phieáu ngoaïi teä theo möùc laõi suaát truùng thaàu ñöôïc xaùc ñònh theo keát quaû cuûa ñaáu thaàu caïnh tranh laõi suaát Laõi suaát traàn laø laõi suaát toái ña cuûa traùi phieáu Kho baïc, traùi phieáu ngoaïi teä phaùt haønh do Boä tröôûng Boä Taøi chính thoâng baùo trong töøng thôøi kyø + Ñoái vôùi hình thöùc baûo laõnh phaùt haønh vaø ñaïi lyù phaùt haønh traùi phieáu Chính phuû, traùi phieáu ñöôïc Chính phuû baûo laõnh vaø traùi phieáu chính quyeàn ñòa phöông • Baûo laõnh phaùt haønh laø vieäc toå chöùc baûo laõnh giuùp toå chöùc phaùt haønh thöïc hieän caùc thuû tuïc tröôùc khi phaùt haønh traùi phieáu ra TTCK, phaân phoái traùi phieáu cho caùc NÑT, nhaän mua traùi phieáu ñeå baùn laïi hoaëc mua soá traùi phieáu coøn laïi chöa phaân phoái heát. Caùc loaïi traùi phieáu phaùt haønh theo phöông thöùc baûo laõnh bao goàm: traùi phieáu kho baïc, traùi phieáu coâng trình Trung öông, traùi phieáu ñöôïc Chính phuû baûo laõnh, traùi phieáu Chính quyeàn ñòa phöông, traùi phieáu ñaàu tö • Ñaïi lyù phaùt haønh laø vieäc toå chöùc phaùt haønh uûy thaùc cho caùc toå chöùc khaùc thöïc hieän baùn traùi phieáu cho caùc NÑT. Tröôøng hôïp khoâng baùn heát, toå chöùc ñaïi lyù phaùt haønh ñöôïc traû laïi soá traùi phieáu coøn laïi cho toå chöùc phaùt haønh. Caùc loaïi traùi phieáu phaùt haønh theo phöông thöùc ñaïi lyù goàm: traùi phieáu kho baïc, traùi phieáu ñöôïc Chính phuû baûo laõnh vaø traùi phieáu Chính quyeàn ñòa phöông _ Ñoái vôùi coå phieáu chuû yeáu phaùt coå phieáu cuûa caùc DNNN thöïc hieän CPH. ñöôïc thöïc hieän theo caùc tröôøng hôïp sau: 17 • Baùn ñaáu giaù tröïc tieáp taïi doanh nghieäp • Baùn coå phaàn taïi caùc toå chöùc taøi chính trung gian • Baùn coå phaàn taïi TTGDCK Trong caùc hình thöùc baùn coå phaàn nhö treân thì hình thöùc baùn coå phaàn taïi TTGDCK laø hình thöùc phoå bieán nhaát vaø quan troïng nhaát hieän nay. UBCKNN ñaõ ban haønh Quyeát ñònh soá 01/2005/QÑ-UBCKNN, ngaøy 04/01/2005 veà quy trình ñaáu giaù coå phaàn taïi TTGDCK vaø Quyeát ñònh soá 491/QÑ-UBCKNN ngaøy 1/11/2005 veà vieäc ban haønh Quy cheá maãu veà baùn ñaáu giaù coå phaàn taïi TTGDCK, Hình thöùc phaùt haønh coå phieáu ra beân ngoaøi ñoái vôùi caùc DNNN CPH theo Nghò ñònh 187/2004/NÑ-CP theå hieän quan ñieåm ñoåi môùi cuûa Chính phuû veà vieäc xa._.ùc ñònh giaù coå phieáu phaùt haønh, vieäc ñònh giaù trò thöïc teá cuûa phieáu phaûi do thò tröôøng xaùc ñònh hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo caùc NÑT. Sô ñoà 1.3 Quy Trình Ñaáu Giaù Coå Phaàn 1. Ñaêng kyù toå chöùc ñaáu giaù 2. Coâng boá thoâng tin tröôùc khi toå chöùc ñaáu giaù 3. Ñaêng kyù tham gia ñaáu giaù vaø ñaët coïc tieàn mua coå phaàn 4. Boû phieáu tham gia ñaáu giaù 5. Thöïc hieän ñaáu giaù theo quy ñònh 6. Thoâng baùo keát quaû ñaáu giaù 7. Thanh toaùn tieàn vaø phaân phoái coå phaàn 8. Xöû lyù moät soá tröôøng hôïp ñaët bieät nhö cuoäc ñaáu giaù khoâng thaønh hay NÑT khoâng mua heát soá coå phaàn ñöôïc mua,… 18 Beân caïnh phaùt haønh coå phieáu caùc doanh nghieäp cuõng coù theå phaùt haønh traùi phieáu, caùc quy ñònh phaùt haønh traùi phieáu ñöôïc theå hieän qua Nghò ñònh 52/2006/NÑ-CP ngaøy 19/5/2006 veà phaùt haønh traùi phieáu doanh nghieäp. Thoâng tö 75/2004/TT-BTC ngaøy 23/07/2004 veà phaùt haønh traùi phieáu ra coâng chuùng. Tuy nhieân, thöïc teá coøn raát haïn cheá soá löôïng doanh nghieäp phaùt haønh traùi phieáu, nguoàn taøi trôï naøy chöa thöïc söï phaùt huy hieäu quaû treân TTCK Vieät Nam. 1.1.2.2 TTCK thöù caáp Thò tröôøng thöù caáp laø thò tröôøng giao dòch caùc chöùng khoaùn ñaõ phaùt haønh treân thò tröôøng sô caáp, coøn goïi laø thò tröôøng löu haønh vôùi chöùc naêng cô baûn laø thöïc hieän tính thanh khoaûn cho caùc loaïi chöùng khoaùn, luaân chuyeån caùc nguoàn voán ñaàu tö ngaén haïn sang daøi haïn hoaëc ngöôïc laïi. Tuy nhieân, vieäc mua baùn chöùng khoaùn treân thò tröôøng naøy khoâng laøm thay ñoåi nguoàn voán cuûa toå chöùc phaùt haønh chæ mua baùn caùc “quyeàn sôû höõu coâng cuï taøi chính”. Hieän nay, caùc quy ñònh veà giao dòch chöùng khoaùn treân thò tröôøng thöù caáp tuaân thuû theo caùc vaên baûn sau: - Thoâng tö 58/2004/TT-BTC ngaøy 17/6/2004 cuûa Boä Taøi chính höôùng daãn veà thaønh vieân vaø giao dòch chöùng khoaùn. - Quyeát ñònh soá 244/2005/ QÑ-BTC, ngaøy 20/01/2005 veà ban haønh Quy cheá taïm thôøi toå chöùc giao dòch chöùng khoaùn taïi TTGDCK Haø Noäi. - Quyeát ñònh soá 238/2005/QÑ-TTg, ngaøy 29/09/2005 veà tyû leä tham gia cuûa beân nöôùc ngoaøi vaøo TTCK Vieät Nam (seõ ñöôïc thay theá theo Luaät ñaàu tö) Quy trình giao dòch treân trung taâm giao dòch chöùng khoaùn xem phuï luïc 2 Beân caïnh giao dòch khôùp leänh, TTGDCK coøn cho pheùp caùc NÑT giao dòch thoûa thuaän (chuû yeáu giao dòch traùi phieáu Chính phuû), giao dòch mua baùn traùi phieáu coù kyø haïn (giao dòch Repo) böôùc ñaàu ñaõ taïo ra thò tröôøng thöù caáp traùi phieáu soâi ñoäng, goùp phaàn gia taêng quy moâ giao dòch treân thò tröôøng thöù caáp. 19 1.2 Thò tröôøng chöùng khoaùn vaø vaán ñeà taøi trôï voán cho caùc doanh nghieäp trong quaù trình hoäi nhaäp Chính saùch môû cöûa vaø hoäi nhaäp kinh teá quoác teá trong nhöõng naêm qua ñaõ vaø ñang ñoùng goùp ñaùng keå vaøo tieán trình phaùt trieån kinh teá cuûa ñaát nöôùc. Vieät Nam vôùi tö caùch laø thaønh vieân AFTA, thaønh vieân ASEAN ñaõ kyù keát nhieàu thoûa thuaän veà töï do hoùa khu vöïc, cuõng nhö caùc Hieäp ñònh Thöông maïi song phöông Vieät-Myõ, Hieäp ñònh kinh teá Vieät Nam-EU cho thaáy hoäi nhaäp kinh teá quoác teá laø quyeát taâm mong muoán cuûa Vieät Nam trong tieán trình phaùt trieån kinh teá, thöïc hieän ñöôøng loái, chuû tröông phaùt trieån kinh teá cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc. Vieäc gia nhaäp WTO seõ môû khaû naêng söû duïng quaù trình töï do hoùa thöông maïi theá giôùi vaø toaøn caàu hoùa saûn xuaát giuùp cho Vieät Nam ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu kinh teá nhaát ñònh mang laïi nhieàu cô hoäi cho doanh nghieäp vaø neàn kinh teá Vieät Nam xem Phuï luïc 3 Ñeå hoäi nhaäp kinh teá quoác teá, Vieät Nam cuõng phaûi môû cöûa cho caùc NÑTNN ñöôïc tham gia kinh doanh trong nhieàu lónh vöïc vôùi nhöõng ñieàu kieän thoâng thoaùng hôn nhö: lónh vöïc dòch vuï taøi chính, dòch vuï ngaân haøng,…cuõng nhö hoäi nhaäp thò tröôøng taøi chính Vieät Nam trong ñoù hoäi nhaäp TTCK khoâng theå khoâng xem xeùt. Döï ñoùn tröôùc ñöôïc cô hoäi môùi, khi Vieät Nam trôû thaønh vieân WTO chaéc chaén doøng voán ñaàu tö giaùn tieáp nöôùc ngoaøi seõ ñöôïc ñoå vaøo thò tröôøng taøi chính Vieät Nam maïnh hôn, Boä taøi chính vaø UBCKNN ñaõ ñeà xuaát caùc noäi dung nhö sau: • Moät laø, phoái hôïp caùc ñôn vò lieân quan nghieân cöùu trình caáp coù thaåm quyeàn chính saùch tham gia cuûa beân nöôùc ngoaøi vaøo TTCK Vieät Nam, ñaûm baûo caùc nguyeân taéc cam keát khi gia nhaäp WTO vaø cuõng laø ñeå khuyeán khích phaùt trieån thò tröôøng. Taêng cöôøng hôïp taùc song phöông vôùi caùc nöôùc nhö Trung Quoác, Haøn 20 Quoác, Thaùi Lan, Thuïy Só, Ñöùc, Nhaät Baûn,… nhaèm trao ñoåi thoâng tin vaø kinh nghieäm xaây döïng, phaùt trieån TTCK vaø hoã trôï ñeå hoaøn thieän heä thoáng phaùp lyù • Hai laø, tham gia ñeà aùn keát noái TTCK trong khu vöïc ñeå trình Hoäi nghò caáp Boä tröôûng Boä Taøi chính ASEAN; treân cô sôû ñoù coù keá hoaïch trieån khai ñeà aùn naøy cho thò tröôøng Vieät Nam. • Ba laø, tích cöïc tham gia vaøo caùc hoaït ñoäng cuûa toå chöùc UÛy ban chöùng khoaùn quoác teá (IOSCO), ñaëc bieät laø xaây döïng loä trình thöïc hieän caùc nguyeân taéc quaûn lyù TTCK maø IOSCO ñaõ khuyeán caùo chung cho UBCK caùc nöôùc 1.2.1 Haøng hoùa cuûa TTCK Vieät Nam khi hoäi nhaäp kinh teá quoác teá Haøng hoùa laø caùc loaïi chöùng khoaùn. Chöùng khoaùn laø baèng chöùng xaùc nhaän caùc quyeàn lôïi vaø lôïi ích hôïp phaùp cuûa ngöôøi sôû höõu chöùng khoaùn ñoái vôùi taøi saûn vaø voán cuûa toå chöùc phaùt haønh, ñöôïc theå hieän döôùi hình thöùc chöùng chæ, buùt toaùn ghi soå hoaëc döõ lieäu ñieän töû bao goàm: coå phieáu, traùi phieáu, chöùng chæ quyõ; quyeàn mua coå phaàn, chöùng quyeàn, quyeàn choïn mua, quyeàn choïn baùn, hôïp ñoàng töông lai, nhoùm chöùng khoaùn hoaëc chæ soá chöùng khoaùn. 1.2.1.1 Haøng hoùa chöùng khoaùn treân TTCK noäi ñòa • Chöùng khoaùn voán- Coå phieáu: laø chöùng chæ do coâng ty coå phaàn (CTCP) phaùt haønh xaùc nhaän quyeàn sôû höõu moät hoaëc moät soá coå phaàn cuûa coå ñoâng goùp voán trong coâng ty. Coå phieáu coù theå ghi teân hoaëc khoâng ghi teân - Coå phieáu thöôøng: laø coå phieáu phoå bieán nhaát vaø baét buoäc phaûi coù taïi CTCP, noù xaùc nhaän quyeàn goùp voán khi mua coå phaàn cuûa caùc coå ñoâng thöôøng (coå ñoâng phoå thoâng) - Coå phieáu öu ñaõi: laø moät giaáy chöùng nhaän coå ñoâng ñöôïc öu tieân so vôùi coå ñoâng thöôøng veà maët taøi chính nhöng bò haïn cheá veà quyeàn haïn vôùi CTCP 21 Nhaø phaùt haønh coù theå phaùt haønh caùc loaïi coå phieáu öu ñaõi nhö sau: coå phieáu öu ñaõi tích luõy, coå phieáu öu ñaõi khoâng tích luõy, coå phieáu öu ñaõi coù chia phaàn, coå phieáu öu ñaõi coù theå chuyeån ñoåi thaønh coå phieáu thöôøng, coå phieáu öu ñaõi coù theå chuoäc laïi,… • Chöùng khoaùn nôï- Traùi phieáu: laø moät hôïp ñoàng nôï daøi haïn ñöôïc kyù keát giöõa chuû theå phaùt haønh (Chính phuû hay doanh nghieäp) vaø ngöôøi cho vay (Traùi chuû), ñaûm baûo moät söï chi traû lôïi töùc ñònh kyø vaø hoaøn laïi voán goác cho ngöôøi sôû höõu traùi phieáu ôû thôøi ñieåm ñaùo haïn. Treân giaáy chöùng nhaän nôï naøy coù ghi meänh giaù cuûa traùi phieáu vaø laõi suaát traùi phieáu. Nhaø phaùt haønh coù theå phaùt haønh caùc loaïi traùi phieáu nhö sau: traùi phieáu coù theá chaáp, traùi phieáu tín chaáp, traùi phieáu coù t heå chuyeån ñoåi, traùi phieáu coù laõi suaát oån ñònh, traùi phieáu coù laõi suaát thaû noåi, traùi phieáu chieát khaáu,… • Chöùng chæ quyõ ñaàu tö: laø moät loaïi chöùng khoaùn döôùi hình thöùc chöùng chæ hoaëc buùt toaùn ghi soå do coâng ty quaûn lyù quyõ thay maët Quyõ coâng chuùng phaùt haønh, xaùc nhaän quyeàn sôû höõu hôïp phaùp cuûa ngöôøi ñaàu tö ñoái vôùi moät hoaëc moät soá ñôn vò quyõ cuûa moät Quyõ coâng chuùng. • Chöùng khoaùn daãn xuaát- Derivatives: laø caùc coâng cuï taøi chính coù nguoàn goác töø chöùng khoaùn coù moái quan heä chaët cheõ vôùi chöùng khoaùn cô sôû (coå phieáu, traùi phieáu). Caùc loaïi chöùng khoaùn phaùi sinh bao goàm: + Hôïp ñoàng töông lai (Future contract): laø hôïp ñoàng mua baùn chöùng khoaùn maø taïi ngaøy giao dòch ñoâi beân thoaû thuaän veà haøng hoùa, soá löôïng vaø giaù caû nhöng vieäc thanh toaùn vaø giao haøng seõ dieãn ra ôû moät thôøi ñieåm trong töông lai . Khaùc vôùi TTCK mua baùn giao ngay (spot market), thò tröôøng töông lai laø loaïi thò tröôøng maø ôû ñoù vieäc buoân baùn xaûy ra khoâng phaûi ñoái vôùi baûn thaân haøng hoùa hay chöùng khoaùn cô sôû maø laø caùc coâng cuï daãn xuaát (derivatives ) töø haøng 22 hoùa hay chöùng khoaùn cô sôû. Hôïp ñoàng töông lai laø coâng cuï cho caùc NÑT phoøng ngöøa ruûi ro khi coù nhöõng bieán ñoäng baát lôïi veà giaù + Hôïp ñoàng quyeàn choïn (Options): laø moät hôïp ñoàng giöõa hai beân, ngöôøi mua quyeàn choïn vaø ngöôøi baùn quyeàn choïn chöù khoâng phaûi nghóa vuï ñöôïc pheùp mua hay baùn moät taøi saûn naøo ñoù vaøo thôøi ñieåm xaùc ñònh trong töông lai vôùi giaù thoûa thuaän ôû hieän taïi. Ngöôøi mua quyeàn choïn seõ ñöôïc vò theá daøi haïn (Long option) ñeå mua hay baùn haøng hoùa hay chöùng khoaùn ñaõ ñöôïc quy ñònh treân hôïp ñoàng vôùi caùc ñieàu khoaûn: ngaøy ñaùo haïn (an expiration) laø thôøi ñieåm quyeàn choïn heát haïn; Giaù thöïc hieän (a strike price) laø giaù mua hay baùn taøi saûn quy ñònh treân hôïp ñoàng vaøo thôøi ñieåm heát haïn; giaù quyeàn choïn coøn goïi laø phí quyeàn choïn (premium) laø moät khoaûn phí maø ngöôøi mua phaûi traû cho ngöôøi baùn ñeå coù quyeàn choïn. Ngöôøi baùn quyeàn choïn coù vò theá ngaén haïn (Short option) thöïc hieän theo yeâu caàu cuûa ngöôøi mua quyeàn. Veà cô baûn coù hai loaïi quyeàn choïn: Quyeàn choïn mua-Call Option; quyeàn choïn baùn-Put Option. Vieäc ñònh giaù quyeàn choïn hay phí laø moät ngheä thuaät hôn laø khoa hoïc. Söï thaät trong giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn haàu nhö luoân coù moät phaàn söï khaùc bieät veà caùc giaû ñònh ñöôïc xaây döïng trong moâ hình ñònh giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn. Coù nhieàu moâ hình ñònh giaù hôïp ñoàng quyeàn choïn nhö: - Moâ hình Black-Scholes 1973: laø moâ hình ñaàu tieân vaø coù yù nghóa veà maët lòch söû nhaát ñaõ ñöôïc Fisher Black vaø Myron Scholes trình baøy vaøo thaùng 5/1973. Moâ hình Black-Scholes ñöôïc öùng duïng treân quyeàn choïn mua hoaëc baùn coå phieáu khoâng traû coå töùc theo kieåu Chaâu AÂu, coù 4 giaû ñònh caàn thieát: giaù coù theå thay ñoåi nhanh choùng nhöng khoâng ñoät ngoät; caùc khoaûn vay vaø cho vay vôùi laõi suaát phi 23 ruûi ro töø thôøi ñieåm hieän taïi cho ñeán ñaùo haïn; khoâng coù phí giao dòch vaø thueá; keát hôïp tyû suaát sinh lôøi treân taøi saûn laø phaân phoái chuaån. - Moâ hình ñònh giaù cuûa Robert Merton: moâ hình naøy laø söï caûi tieán cuûa moâ hình Black-Scholes ñeå hình thaønh phí quyeàn choïn treân coå phieáu coù traû coå töùc vaø chæ soá chöùng khoaùn theo kieåu Chaâu AÂu cuûa Robert Merton. - Moâ hình ñònh giaù quyeàn choïn Binomial-1978: kyõ thuaät höõu duïng vaø raát phoå bieán ñeå ñònh giaù Option chöùng khoaùn laø caáu truùc caây Binomial cuûa William F.Sharpe. Ñaây laø moät daïng sô ñoà ñöôïc trình baøy theo loái nhò phaân cuûa giaù chöùng khoaùn coù khaû naêng xaûy ra trong suoát voøng ñôøi cuûa Option. + Hôïp ñoàng kyø haïn-Forward laø moät thoûa thuaän giöõa ngöôøi mua vaø ngöôøi baùn thöïc hieän moät giao dòch haøng hoùa ôû thôøi ñieåm chaéc chaén trong töông lai vôùi khoái löôïng vaø möùc giaù xaùc ñònh. Tuy nhieân, khoâng gioáng nhö hôïp ñoàng töông lai, hôïp ñoàng kyø haïn khoâng trao ñoåi treân thò tröôøng, khoâng ñöôïc ñònh giaù haøng ngaøy. Hôïp ñoàng kyø haïn khoâng phaûi theo tieâu chuaån cuûa thò tröôøng rieâng bieät, ngaøy thöïc hieän hôïp ñoàng ñöôïc xaùc ñònh tuyø theo töøng hôïp ñoàng. Giaù trong hôïp ñoàng kyø haïn laø giaù giao haøng, taïi thôøi ñieåm kyù hôïp ñoàng, giaù chuyeån giao ñöôïc choïn ñeå giaù trò cuûa hai beân mua baùn l aø baèng khoâng. Ñieàu naøy coù nghóa khoâng coù chi phí khi mua baùn hôïp ñoàng kyø haïn. + Quyeàn mua coå phaàn-Right laø loaïi chöùng khoaùn ghi nhaän quyeàn daønh cho caùc coå ñoâng hieän taïi cuûa CTCP ñöôïc mua tröôùc moät soá löôïng coå phaàn trong ñôït phaùt haønh coå phieáu phoå thoâng môùi töông öùng vôùi tyû leä coå phaàn hieän coù cuûa hoï trong coâng ty. Giaù mua coå phaàn thöôøng thaáp hôn möùc giaù chaøo baùn ra coâng chuùng trong moät thôøi haïn nhaát ñònh. Caùc chuû sôû höõu Right coù theå chuyeån nhöôïng Right treân TTCK. Thoâng thöôøng, quyeàn mua coå phaàn coù thôøi haïn ngaén haïn (töø 2- 4 tuaàn), vieäc phaùt haønh quyeàn ñöôïc quy ñònh trong ñieàu leä toå chöùc cuûa CTCP 24 + Chöùng quyeàn-Warrant laø loaïi chöùng khoaùn ñöôïc phaùt haønh keøm theo traùi phieáu hoaëc coå phieáu öu ñaõi, cho pheùp ngöôøi naém giöõ chöùng khoaùn ñöôïc quyeàn mua moät khoái löôïng coå phieáu phoå thoâng nhaát ñònh theo möùc giaù ñöôïc xaùc ñònh tröôùc trong thôøi kyø nhaát ñònh, thôøi haïn cuûa chöùng quyeàn laø daøi haïn, thöôøng laø moät vaøi naêm coù khi laø vónh vieãn. Ngöôøi sôû höõu chöùng quyeàn khoâng coù tö caùch laø coå ñoâng phoå thoâng trong coâng ty, khoâng nhaän coå töùc, khoâng coù quyeàn bieåu quyeát cho tôùi khi thaät söï chuyeån chöùng quyeàn thaønh coå phieáu phoå thoâng. Trong giai ñoaïn ñaàu thaønh laäp TTCK chuû yeáu giao dòch caùc chöùng khoaùn neâu treân nhöng trong xu theá toaøn caàu hoùa thì haøng hoùa cuûa thò tröôøng phaûi ñöôïc ña daïng hoùa hôn theo thoâng leä quoác teá . 1.2.1.2 Haøng hoùa chöùng khoaùn treân thò tröôøng chöùng khoaùn quoác teá Töø nhöõng naêm 1980, caùc NÑT ngaøy caøng ñaàu tö maïnh vaøo chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi, vieäc ñaàu tö ñoù seõ coøn taêng leân do caùc tieán boä khoa hoïc kyõ thuaät vaø caùc saùng kieán quaûn lyù thuùc ñaåy toaøn caàu hoùa thò tröôøng chöùng khoaùn. Caùc chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi coù theå giao dòch laø: • Chöùng chæ löu kyù chöùng khoaùn toaøn caàu-GDR Moät trong nhöõng coâng cuï chuû yeáu ñöôïc caùc NÑT Myõ söû duïng ñeå naém giöõ coå phieáu cuûa nöôùc ngoaøi laø giaáy chöùng nhaän löu kyù chöùng khoaùn Myõ-DDR American Depositart Receipt. Töø naêm 1983, caùc quy cheá cuûa UBCK Myõ quy ñònh phaân bieät giöõa ADR vaø caùc coå phieáu löu kyù Myõ “ADS”. Theo ñoù, ADR laø chöùng chæ vaät chaát chöùng nhaän ADS (töông töï chöùng chæ coå phieáu chöùng nhaän caùc coå phaàn). ADR coù theå bieåu thò moät loaïi chöùng khoaùn cuûa coâng ty phaùt haønh nöôùc ngoaøi hay caùc phaàn chia nhoû hoaëc phaàn goäp moät loaïi chöùng khoaùn cuûa coâng ty phaùt haønh nöôùc ngoaøi. Tyû leä caùc chöùng khoaùn ñoù bieåu thò baèng moät ADR ñöôïc söû duïng ñeå khaéc phuïc söï khaùc bieät giöõa caùc möùc ñònh giaù truyeàn thoáng cuûa 25 caùc thò tröôøng Myõ vaø nöôùc ngoaøi (ví duï, ADR thöôøng bieåu thò hai hay nhieàu chöùng khoaùn cuûa moät coâng ty phaùt haønh Anh vaø nöôùc ngoaøi) Nhö vaäy, ADR bieåu thò quyeàn sôû höõu veà moät soá chöùng khoaùn cuï theå ñöôïc ngöôøi naém giöõ chöùng khoaùn ñoù göûi taïi coâng ty löu kyù. chöùng khoaùn ñöôïc löu kyù nhö vaäy chuû yeáu laø chöùng khoaùn voán cuûa coâng ty phaùt haønh nöôùc ngoaøi vaø coâng ty löu kyù chuû yeáu laø ngaân haøng NewYork hay coâng ty tín thaùc (coâng ty tín thaùc baûo laõnh Morgan, coâng ty Securities Pacific National Trust Company) ADR taïo ra moät soá lôïi ích cho caùc NÑT Myõ khi ñaàu tö vaøo chöùng khoaùn nöôùc ngoaøi laïi tröïc tieáp sôû höõu chöùng khoaùn, bao goàm vieäc taïo thuaän tieän khi chuyeån nhöôïng coå phieáu vaø chuyeån ñoåi coå töùc sang ngoaïi teä. ADR coøn ñöôïc söû duïng lieân quan tôùi vieäc saùt nhaäp vaø thaâu toùm, taùi cô caáu toå chöùc coâng ty, chaøo baùn traùi phieáu Chính phuû ra nöôùc ngoaøi, chi traû cho caùc chöôøng trình ñeàn buø vaø trôï caáp cho caùn boä nhaân vieân. Ngoaøi ra vieäc chaøo baùn ADR cuõng ñöôïc thöïc hieän theo ñieàu luaät 144A. ADR khoâng chæ ñöôïc caùc NÑT Myõ giöõ coøn coù caùc nhaø ñaàu tö nöôùc ngoaøi (NÑTNN). Ngoaøi ADR, giaáy chöùng nhaän löu kyù chöùng khoaùn quoác teá-GDR Global Depositary Receipt, giaáy chöùng nhaän löu kyù chöùng khoaùn Chaâu AÂu-EDR cuõng ñöôïc giao dòch treân TTCK quoác teá • Coå phieáu chuaån theá giôùi-WEBS Vaøo naêm 1996, moät saûn phaåm ñaàu tö quoác teá môùi ñöôïc ñöa ra giôùi thieäu ñaõ môû ra theâm cô hoäi cho caùc NÑT nhöõng caùch thöùc deã daøng vaø coù hieäu quaû ñeå hoaït ñoäng ôû caùc thò tröôøng nöôùc ngoaøi laø coå phieáu chuaån theá giôùi-World Equity Benchmark Shares. Saûn phaåm môùi naøy ñaõ ñaùp öùng nhu caàu ngaøy caøng gia taêng cuûa caùc NÑT quoác teá. WEBS ñöôïc phaùt trieån bôûi coâng ty tö vaán quyõ toaøn caàu BZW Barclays vôùi söï hôïp taùc vôùi coâng ty voán quoác teá Morgan Stanley cuøng nhöõng coâng ty khaùc. Coâng ty tö vaán quyõ toaøn caàu BZW Barclays hoaït ñoäng vôùi 26 tö caùch laø nhaø tö vaán ñaàu tö. Hieän nay, coù taát caû 17 WEBS. Ñaây laø söï keát hôïp giöõa caùc coå phieáu nöôùc ngoaøi vaø moät soá coâng cuï taøi chính phaùi sinh ñaõ ñöôïc phaùt haønh ñeå kinh doanh treân 17 thò tröôøng vaø ñöôïc ñaùnh giaù bôûi caùc chæ soá quoác gia Morgan Stanley. Toaøn boä WEBS ñöôïc giao dòch taïi TTCK Myõ. Soá chöùng khoaùn cuûa WEBS leân xuoáng laø 16, WEBS ñaïi dieän cho moät söï keát hôïp giöõa quyõ ñaàu tö daïng ñoùng quoác teá, quyõ ñaàu tö daïng môû quoác teá vaø quyõ theo chæ soá quoác teá. Gioáng nhö quyõ ñoùng, WEBS ñöôïc nieâm yeát giao dòch treân TTCK neân caùc NÑT coù theå mua hoaëc baùn coå phieáu thoâng qua caùc coâng ty moâi giôùi treân thò tröôøng. Maët khaùc, gioáng nhö quyõ ñaàu tö daïng môû, WEBS seõ ñöôïc phaùt haønh vaø mua laïi theo nhu caàu cuûa NÑT. • Quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn quoác teá-International investment Fund Khi ñaàu tö ra nöôùc ngoaøi, caùc NÑT luoân xem xeùt tieâu chí danh muïc ñaàu tö cuûa hoï seõ coù möùc ñoä ruûi ro thích hôïp nhö theá naøo? Vieäc hoaïch ñònh moät danh muïc hieäu quaû khoâng laø ñôn giaûn, neáu NÑT ñoù khoâng laø toå chöùc ñaàu tö chuyeân nghieäp treân thò tröôøng. Caùch deã daøng nhaát ñeå caùc NÑ T quoác teá ñaït ñöôïc muïc tieâu ruûi ro töông thích vôùi lôïi nhuaän coù theå chaáp nhaän laø ñaàu tö thoâng qua quyõ ñaàu tö quoác teá. Tuy nhieân, ñaàu tö thoâng qua caùc quyõ naøy cuõng coù tính phöùc taïp rieâng do vieäc mua chöùng khoaùn cuûa caùc NÑT quoác teá tröïc tieáp taïi thò tröôøng ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån raát toán keùm vaø vieäc nghieân cöùu ñeå löïa choïn cô hoäi ñaàu tö raát khoù khaên vaø maát nhieàu thôøi gian. Moät loaïi quyõ ñaàu tö chöùng khoaùn quoác teá phoå bieán laø quyõ töông hoã-Mutual Fund. Taïi Myõ quyõ töông hoã phaûi tuaân theo moät soá löôïng caùc ñieàu luaät vaø quy cheá cuûa Lieân bang vaø caùc tieåu bang, chòu söï quaûn lyù cuûa UÛy ban chöùng khoaùn vaø Giao dòch chöùng khoaùn Hoa Kyø-SEC theo Ñaïo luaät Coâng ty ñaàu tö 1940. Quyõ töông hoã taïo cho moät NÑT coù nguoàn voán khieâm toán coù theå coù söï tö vaán ñaàu tö chuyeân nghieäp vaø ña daïng hoùa ñaàu tö moät caùch 27 kinh teá nhaát. Caùc NÑT coù theå goùp voán vaøo quyõ vôùi tö caùch laø coå ñoâng cuûa quy õ vaø ñöôïc höôûng thu nhaäp töø lôïi nhuaän ñaàu tö cuûa quyõ. Quyõ töông hoã laø quyõ ñaàu tö daïng môû (O pen-end funds), laø loaïi quyõ ñaàu tö hoaït ñoäng nhö coâng ty ñaàu tö, thu huùt tieàn voán töø caùc coå ñoâng vaø ñaàu tö laïi vaøo coå phieáu traùi phieáu, quyeàn löïa choïn,… Quyõ naøy luoân baùn coå phaàn cho baát kyø NÑT vaø saün saøng mua laïi coå phaàn cuûa quyõ. Coå phaàn cuûa quyõ môû ñöôïc giao dòch taïi möùc giaù chính baèng giaù trò taøi saûn roøng (Net Asset Value-NAV). So vôùi quyõ ñaàu tö daïng ñoùng, quyõ ñaàu tö daïng môû coù lôïi theá roõ raøng veà khaû naêng huy ñoäng, môû roäng qui moâ voán neân noù linh hoaït hôn trong vieäc löïa choïn danh muïc ñaàu tö . Ngoaøi quyõ môû, quyõ ñaàu tö coøn coù quyõ ñaàu tö daïng ñoùng (Closed-end funds). Quyõ ñoùng laø quyõ chæ phaùt haønh moät soá löôïng coå phaàn coá ñònh trong laàn phaùt haønh ñaàu tieân. Quyõ naøy coù theå phaùt haønh coå phieáu thöôøng, coå phieáu öu ñaõi hoaëc traùi phieáu, quyõ khoâng ñöôïc phaùt haønh theâm baát kyø moät loaïi coå phieáu naøo ñeå huy ñoäng theâm voán vaø cuõng khoâng mua laïi caùc coå phieáu ñaõ phaùt haønh. Sau ñoù, neáu caùc NÑT muoán baùn hay mua coå phaàn cuûa quyõ thì chæ coù theå thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù treân thò tröôøng thöù caáp, gioáng nhö vôùi taát caû caùc chöùng khoaùn nieâm yeát khaùc. Vaäy, vieäc mua baùn coå phieáu cuûa quyõ ñaàu tö daïng ñoùng naøy, NÑT phaûi tieáp xuùc vôùi CTCK, giaù thò tröôøng coå phieáu cuûa quyõ ñaàu tö daïng ñoùng phuï thuoäc vaøo löôïng cung caàu treân thò tröôøng vaø thay ñoåi so möùc NAV cuûa moãi coå phaàn . TTCK Vieät Nam cuoái naêm 2005 ñaõ coù quyõ ñaàu tö laø Vieät fund 1-chöùng chæ VF1, laø moâ hình Quyõ ñoùng-Quyõ coâng chuùng. Trong giai ñoaïn ñaàu phaùt trieån TTCK, Vieät Nam phuø hôïp vôùi moâ hình quyõ ñoùng vì chuùng baûo ñaûm ñöôïc nguoàn voán oån ñònh cho caùc hoaït ñoäng cuûa quyõ. Tuy nhieân khi TTCK Vieät Nam ñaõ phaùt trieån vaø ñi vaøo chieàu saâu thì moâ hình daïng quyõ môû laïi phuø hôïp hôn vôùi xu theá hoäi nhaäp. 28 1.2.2 Nguoàn taøi trôï voán cho caùc doanh nghieäp treân thò tröôøng chöùng khoaùn trong quaù trình hoäi nhaäp TTCK coù chöùc naêng raát quan troïng trong vieäc taøi trôï voán cho caùc doanh nghieäp, ñaëc bieät laø CTCP, doanh nghieäp coù theå tieáp caän caùc nguoàn taøi trôï sau: 1.2.2.1 Nguoàn taøi trôï beân ngoaøi a/ Phaùt haønh coå phieáu (Issue stock) Nguoàn taøi trôï naøy chæ ñöôïc CTCP (coâng ty ñaïi chuùng) thöïc hieän khi phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu hay phaùt haønh coå phieáu boå sung ra coâng chuùng. Bôûi vì khi phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu laø tröôøng hôïp CTCP môùi thaønh laäp, taïo voán ñieàu leä vaø phaùt haønh coå phieáu boå sung chæ khi coâng ty muoán taêng voán ñieàu leä. CTCP thöôøng phaùt haønh coå phieáu boå sung keøm vôùi quyeàn öu tieân mua tröôùc Hình thöùc phaùt haønh coå phieáu CTCP phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng thöïc hieän theo caùc hình thöùc: + Phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng bao goàm: - Phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng ñeå huy ñoäng voán cho CTCP (chaøo baùn sô caáp laàn ñaàu) - Phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng ñeå thay ñoåi cô caáu voán chuû sôû höõu (chaøo baùn thöù caáp laàn ñaàu) + Phaùt haønh theâm coå phieáu ra coâng chuùng bao goàm: - Toå chöùc ñaõ phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng chaøo baùn theâm coå phieáu hoaëc quyeàn mua coå phaàn ñeå taêng voán ñieàu leä. - Toå chöùc ñaõ phaùt haønh coå phieáu ra coâng chuùng phaùt haønh theâm coå phieáu ñeå traû coå töùc hoaëc phaùt haønh theâm coå phieáu thöôûng ñeå taêng voán ñieàu leä töø nguoàn voán chuû sôû höõu. 29 Ñieàu kieän phaùt haønh coå phieáu laàn ñaàu ra coâng chuùng, Ñieàu kieän phaùt haønh theâm coå phieáu, phaùt haønh quyeàn mua coå phaàn hoaëc chöùng quyeàn xem Phuï luïc 4a b/ Phaùt haønh traùi phieáu (Issue bond) Caùc doanh nghieäp khi choïn nguoàn taøi trôï nôï coù theå vay ngaân haøng hoaëc phaùt haønh traùi phieáu. Doanh nghieäp chæ coù theå phaùt haønh traùi phieáu sau khi ñaõ hoaït ñoäng, thöôøng laø caùc ñôït phaùt haønh boå sung khi doanh nghieäp taêng nguoàn voán, quy ñònh phaùt haønh traùi phieáu thöïc hieän theo Nghò ñònh 52/2006/NÑ-CP ngaøy 19/5/2006 vaø Thoâng tö 75/2004/TT-BTC ngaøy 23/07/2004. Ñoái vôùi caùc doanh nghieäp thuoäc caùc thaønh phaàn kinh teá neáu hoäi ñuû nhöõng ñieàu kieän vaø ñöôïc pheùp cuûa UBCKNN ñeàu coù theå ñöôïc phaùt haønh traùi phieáu ñeå huy ñoäng voán söû duïng cho muïc ñích ñaàu tö cho doanh nghieäp môû roäng saûn xuaát kinh doanh. Ñieàu kieän phaùt haønh traùi phieáu ra coâng chuùng vaø ñieàu kieän nieâm yeát traùi phieáu xem Phuï luïc 4b Ngoaøi ra caùc doanh nghieäp coù theå huy ñoäng voán baèng phöông phaùp chöùng khoaùn hoùa. Ñaây laø phöông phaùp phaùt haønh chöùng khoaùn döïa treân nguoàn ñaûm baûo laø khaû naêng sinh lôøi töø taøi saûn ñaõ coù, chöùng khoaùn hoùa hieän ñaïi xuaát hieän caùch ñaây 30 naêm. Theo ñònh nghóa cuûa Toå chöùc Hôïp taùc vaø Phaùt trieån kinh teá (OECD) ñöa ra 1995, chöùng khoaùn hoùa laø vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn coù tính khaû maïi ñöôïc ñaûm baûo khoâng phaûi baèng khaû naêng thanh toaùn cuûa chuû theå phaùt haønh, maø baèng caùc nguoàn thu döï kieán coù ñöôïc töø caùc taøi saûn ñaëc bieät (taøi saûn ñaûm baûo). Chuû theå phaùt haønh khoâng coøn l aø nhaân toá quyeát ñònh chaát löôïng cuûa chöùng khoaùn phaùt haønh maø chính laø khaû naêng sinh lôøi cuûa caùc taøi saûn ñaûm baûo phaùt haønh. Keát quaû cuûa quaù trình chöùng khoaùn hoùa laø caùc taøi saûn coù tính thanh khoaûn keùm ñöôïc chuyeån hoùa thaønh chöùng khoaùn-haøng hoùa ñöôïc giao dòch treân thò tröôøng voán, TTCK. Tuy nhieân, phöông phaùp chöùng khoaùn hoùa laø phöông phaùp 30 cung öùng nguoàn taøi trôï môùi cho ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng, caùc döï aùn do Chính phuû quaûn lyù, nhöng chuùng ta cuõng coù theå öùng duïng cho caùc doanh nghieäp vaø phaûi coù nhöõng quy ñònh söûa ñoåi cho phuø hôïp Quy trình chöùng khoaùn hoùa ñöôïc thöïc hieän theo nguyeân taéc trung gian thanh toaùn (Pay Through Structure) vaø theo sô ñoà toång quaùt nhö sau: Sô ñoà 1.4 Quy trình chöùng khoaùn hoùa 1. Taøi saûn chuyeån hoùa ñöôïc chuyeån sang phaùp nhaân ñaët bieät 2a. Phaùp nhaân ñaët bieät coù theå phaùt haønh moät hoaëc nhieàu loaïi chöùng khoaùn ñaûm baûo baèng taøi saûn caàm coá, theá chaáp-Mortgage Backed securites-MBS vaø chöùng khoaùn ñaûm baûo baèng taøi saûn taøi chính-Asset Backed Securites-A BS. Ñaây laø caùc loaïi chöùng khoaùn chuyeån hoùa 2b. Tieàn thu ñöôïc töø vieäc baùn chöùng khoaùn ñöôïc ñöôïc duøng ñeå traû laïi cho doanh nghieäp töông öùng vôùi phaàn taøi saûn chuyeån hoùa ñaõ ñöôïc chuyeån nhöôïng 3. Thanh toaùn laõi, voán goác cho NÑT döïa treân ñaëc ñieåm cuûa doøng tieàn thu nhaäp töø taøi saûn chuyeån hoùa ñöôïc “UÛy thaùc” cho Phaùp nhaân ñaët bieät Taøi saûn chuyeån hoùa coù theå ñöôïc chia laøm 2 loaïi: - Taøi saûn caàm coá theá chaáp-Mortgage-Assets: bao goàm taøi saûn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûa doanh nghieäp, nhö: ñaát, nhaø xöôûng, maùy moùc thieát bò,… 31 - Caùc loaïi taøi saûn taøi chính-Financial Assets: nhö caùc khoaûn phaûi thu,… Chöùng khoaùn chuyeån hoùa laø loaïi chöùng khoaùn ñöôïc Phaùp nhaân ñaët bieät phaùt haønh trong quaù trình taùch rieâng taøi saûn vaø taùi caáu truùc caùc luoàng tieàn. chöùng khoaùn chuyeån hoùa chuû yeáu laø caùc loaïi chöùng khoaùn nôï nhö traùi phieáu, tín phieáu… Tuy nhieân, tuøy theo töøng ñieàu kieän cuï theå maø phaùp nhaân ñaëc bieät cuõng coù theå phaùt haønh coå phieáu öu ñaõi hoaëc caùc loaïi chöùng khoaùn voán khaùc Phaùp nhaân ñaëc bieät: ñöôïc thieát laäp ñeå thöïc hieän chöùc naêng chuyeån hoùa caùc taøi saûn coù tính thanh khoaûn keùm thaønh chöùng khoaùn coù theå mua baùn, chuyeån nhöôïng töï do treân TTCK nhôø nghieäp vuï quy trình taùch rieâng caùc taøi saûn vaø taùi caáu truùc caùc luoàng tieàn. Phaùp nhaân ñaëc bieät coù theå laø quyõ uûy thaùc hoaëc CTCP, trong ñoù beân quaûn lyù quyõ hoaëc Hoäi ñoàng quaûn trò cuûa CTCP laø ñaïi dieän chòu traùch nhieäm baûo veä quyeàn lôïi cho NÑT Trong phöông phaùp huy ñoäng voán baèng phöông phaùp chöùng khoaùn hoùa, caùc doanh nghieäp coù khaû naêng huy ñoäng voán töø nhöõng taøi saûn sôû höõu coù tính thanh khoaûn keùm goùp phaàn gia taêng quy moâ nguoàn voán cho doanh nghieäp, ñaëc bieät taøi trôï voán cho ñaàu tö cô sôû haï taàng, caùc doanh nghieäp hoaït ñoäng trong lónh vöïc ñaàu tö, kinh doanh cô sôû haï taàng, caùc döï aùn ñaàu tö ñöôïc taøi trôï baèng voán vay ngaân haøng trong giai ñoaïn ñaàu. 1.2.2.2 Nguoàn taøi trôï beân trong : Ngoaøi nguoàn taøi trôï beân ngoaøi caùc doanh nghieäp coøn coù cô hoäi söû duïng nguoàn taøi trôï beân trong. Öu theá cuûa nguoàn taøi trôï beân trong seõ taïo theá chuû ñoäng cho caùc doanh nghieäp veà nguoàn voán, khoâng phuï thuoäc vaøo caùc ñoái taùc taøi trôï. Nguoàn taøi trôï beân trong cuûa caùc doanh nghieäp bao goàm: a/ Khoaûn lôïi nhuaän giöõ laïi (Retained earnings) 32 Ñeå coù ñöôïc nguoàn taøi trôï beân trong, ñieàu kieän tieân quyeát laø doanh nghieäp phaûi hoaït ñoäng kinh doanh coù hieäu quaû, lôïi nhuaän sau thueá phaûi ñöôïc xaùc ñònh. Thöôøng ñöôïc CTCP söû duïng nguoàn naøy khi coâng ty thöïc hieän traû coå töùc baèng coå phieáu hoaëc phaùt haønh coå phieáu thöôûng. CTCP söû duïng nguoàn lôïi nhuaän sau thueá ñöôïc tích luõy (bao haøm caû nguoàn öu ñaõi mieãn, giaûm thueá cuûa Nhaø nöôùc) ñeå boå sung taêng voán ñieàu leä ñoàng thôøi taêng theâm coå phaàn cho caùc coå ñoâng theo tyû leä sôû höõu coå phaàn cuûa töøng coå ñoâng trong doanh nghieäp. Tuy nhieân, söû duïng nguoàn taøi trôï beân trong coøn phuï thuoäc vaøo chính saùch ñaàu tö vaø chính saùch thanh toaùn coå töùc cuûa CTCP. Khi phaùt haønh coå phieáu trong tröôøng hôïp naøy, CTCP phaûi tuaân thuû caùc ñieàu kieän phaùt haønh coå phieáu boå sung b/ Khoaûn thaëng dö voán coå phaàn (Capital surplus) Loaïi nguoàn taøi trôï naøy chæ phaùt sinh ñoái vôùi doanh nghieäp laø CTCP, nguoàn voán naøy phaùt sinh töø hoaït ñoäng giao dòch mua baùn coå phieáu do chính CTCP phaùt haønh hay phaùt haønh coå phieáu boå sung treân meänh giaù. Cô caáu nguoàn voán CTCP nhö sau: Asset ( Taøi saûn ) Liabilities & Stock holder’s Equity ( Nôï phaûi traû vaø voán coå ñoâng ) A. Current Asset ( Taøi saûn ngaén haïn ) B. Fixed Property ( Taøi saûn daøi haïn ) A. Liabilities ( Nôï phaûi traû ) B. Stockholder’s Equity ( Voán coå ñoâng) 1. Preferred Stock( Voán coå phaàn öu ñaõi ) 2. Common Stock( Voán coå phaàn thöôøng ) 3. Paid – in Capital ( Voán thaëng dö ) 4. Retained ea._.ôùc caàn sôû höõu coå phaàn neân chaêng Nhaø nöôùc khoâng caàn sôû höõu tröïc tieáp maø thoâng qua moät toå chöùc taøi chính laø Toång coâng ty Ñaàu tö vaø kinh doanh voán Nhaø nöôùc, coâng ty naøy coù theå tham gia ñaáu giaù ñeå sôû höõu coå phaàn Nhaø nöôùc. Ñaây laø moâ hình doanh nghieäp ñeå Nhaø nöôùc ñaàu tö voán cuûa Nhaø nöôùc vaøo caùc doanh nghieäp thì seõ laøm taêng tyû leä coå phaàn baùn ra ngoaøi cho doanh nghieäp taïo ñieàu kieän nieâm yeát gaén lieàn vôùi TTCK. d5. Cung caáp thoâng tin veà ñaáu giaù baùn coå phaàn laàn ñaàu ra beân ngoaøi ñoái vôùi doanh nghieäp nhaø nöôùc thöïc hieän coå phaàn hoùa Söï baát coâng vaø thieáu minh baïch ôû caùc cuoäc ñaáu giaù trong thôøi gian vöøa qua ñaõ laøm aûnh höôûng lôùn ñeán quyeàn lôïi caùc NÑT, ñoàng thôøi gaây thaát thoaùt taøi saûn cuûa Nhaø nöôùc. Caùc NÑT khoâng bieát roõ veà keá hoaïch, lòch trình cuï theå veà vieäc baùn coå phaàn cuûa caùc - 66 - doanh nghieäp hoaëc ñöôïc thoâng baùo quaù gaàn thôøi ñieåm ñaáu giaù coå phaàn. Caùc NÑT tham gia ñaáu giaù thöôøng thieáu thoâng tin caàn thieát ñeå coù theå ñaùnh giaù ñuùng ñöôïc tình traïng cuûa doanh nghieäp, ñaõ laøm cho giaù coå phieáu khoâng phaûn aûnh ñuùng giaù trò thöïc cuûa noù. Do ñoù, Boä taøi chính caàn phaûi quy ñònh cô cheá thoâng tin veà ñaáu giaù coå phaàn caàn phaûi roõ raøng hôn, ñaëc bieät phaûi theo nguyeân taéc coâng khai, minh baïch vaø coâng baèng ñeå caùc NÑT coù theå naém baét thoâng tin ñöôïc toát hôn. Vaán ñeà khoù khaên nhaát laø toå chöùc naøo seõ ñaïi dieän cho Boä taøi chính ñeå cung caáp thoâng tin ñeán caùc NÑT (hieän nay chuû yeáu do doanh nghieäp phaùt haønh, coâng ty chöùng khoaùn nhaän baûo laõnh phaùt haønh) neân chaêng do TTGDCK chæ ñoái vôùi caùc doanh nghieäp ñaáu giaù qua TTGDCK vaø qua Hieäp hoäi caùc nhaø ñaàu tö taøi chính- VAFI, caùc CTCK cho caùc doanh nghieäp coøn laïi ñeå coù theå baûo veä quyeàn, lôïi ích hôïp phaùp cuûa caùc nhaø ñaàu tö, ñoàng thôøi ñaûm baûo yeâu caàu caïnh tranh veà giaù ñeå xaùc ñònh möùc giaù hôïp lyù, chính xaùc cuûa coå phieáu. d6. Caùc doanh nghieäp caàn huy ñoäng voán baèng phöông phaùp chöùng khoaùn hoùa Ñaây laø phöông phaùp huy ñoäng voán qua phaùt haønh chöùng khoaùn döïa treân nguoàn ñaûm baûo khaû naêng sinh lôøi töø taøi saûn ñaõ coù, laø phöông phaùp cung öùng nguoàn taøi trôï môùi cho ñaàu tö phaùt trieån cô sôû haï taàng, caùc döï aùn do Chính phuû quaûn lyù. Trong ñieàu kieän ñoùng baêng cuûa thò tröôøng baát ñoäng saûn, haøng loaït doanh nghieäp xaây döïng kinh doanh döï aùn ñang laâm vaøo tình traïng khoâng coù khaû naêng thanh toaùn nôï vay ngaân haøng. Maët khaùc, aùp löïc veà phía Nhaø Nöôùc vaãn yeâu caàu caùc doanh nghieäp naøy tieáp tuïc thi coâng vaø hoaøn thaønh caùc giai ñoaïn ñaàu tö döï aùn. Do ñoù, vieäc huy ñoäng voán baèng phöông phaùp chöùng khoaùn hoùa raát caàn thieát cho caùc doanh nghieäp naøy. Tröôùc maét, Boä Taøi chính phoái hôïp vôùi Toång coâng ty xaây döïng chæ ñònh hoaëc quy ñònh danh saùch caùc danh nghieäp ñöôïc pheùp huy ñoäng voán qua phöông phaùp naøy. UBCKNN cuõng caàn ban haønh caàn vaên baûn höôùng daãn chi tieát cho vieäc phaùt haønh chöùng khoaùn vaø nieâm yeát caùc loaïi chöùng khoaùn naøy. - 67 - Phuï luïc 19a 1.1 Kyõ thuaät giao dòch khi ñaàu tö chöùng khoaùn, coù 5 ñoøi hoûi caên baûn cho NÑT ñeå ñaït ñöôïc thaønh coâng treân thò tröôøng chöùng khoaùn nhö sau: 1. Coù phöông phaùp: Tröôùc khi ñaàu tö vaøo thò tröôøng chöùng khoaùn, moät NÑTphaûi coù thieát laäp muïc tieâu roõ raøng, ñaùnh giaù khaû naêng gaùnh chòu ruûi ro, quyeát ñònh khoaûn thôøi gian cho ñaàu tö, löïa choïn keá hoaïch vaø chieán löôïc ñaàu tö ñeå theo ñuoåi. Ñieàu toái kò laø khoâng neân löïa choïn mua moät chöùng khoaùn moät caùch ngaãu nhieân, chæ döïa treân hi voïng noù seõ ñöôïc giaù hôn. Thay vaøo ñoù, moät söï kì voïng vaøo thaønh coâng treân thò tröôøng chöùng khoaùn phaûi ñöôïc döïa treân moät phöông phaùp naøo ñoù. Moät phöông phaùp toát caàn giaûi thích roõ raøng quaù trình ra quyeát ñònh cho vieäc mua hay baùn chöùng khoaùn, ñieàu naøy coù theå döïa treân caùc quy luaät ñôn giaûn. Chaúng haïn, moät NÑTcoù theå döïa treân caùc quy luaät ñôn giaûn sau: Ñoái vôùi mua chöùng khoaùn: - Tæ leä taêng tröôûng lôïi nhuaän cuûa coâng ty toái thieåu laø 25% - Tæ soá giaù treân thu nhaäp (P/E) phaûi thaáp hôn 15 Ñoái vôùi baùn chöùng khoaùn: - Chöùng khoaùn ñoù khoâng coøn ñaùp öùng söï kì voïng thu nhaäp cuûa nhaø ñaàu tö - Giaù chöùng khoaùn taêng cao hôn 30% hoaëc giaûm thaáp hôn 12% - Tæ leä taêng tröôûng lôïi nhuaän giaûm - Lí do mua chöùng khoaùn khoâng coøn nöõa 2. Coù kyû luaät: Moät NÑT khoâng neân theo ñuoåi moät phöông phaùp töø naêm naøy qua naêm khaùc. Ñeå ñaït thaønh coâng, tính kyû luaät ñeå kieân ñònh theo ñuoåi moät phöông phaùp laø moät ñoøi hoûi taát yeáu. Moät quyeát ñònh söû duïng hay khoâng söû duïng moät phöông phaùp khoâng ñöôïc döïa treân moät lí do naøo ñoù – ví duï vieäc gaùnh chòu thua loã khi moät chöùng khoaùn maát giaù 3. Kinh nghieäm: Tröôùc khi baét ñaàu kinh doanh treân TTCK, moät NÑT taøi naêng coù theå hoïc hoûi moät soá kinh nghieäm kinh doanh töø nhöõng thöông vuï moâ phoûng. Nhöõng thöông vuï ñoù laø höõu ích cho vieäc kieåm tra moät heä thoáng phöông phaùp. Tuy nhieân, noù khoâng coù chuùt giaù trò naøo moät khi ñöôïc aùp duïng trong thöïc teá bôûi vì caûm giaùc thua loã hay ñaït lôïi nhuaän treân - 68 - thöông tröôøng laø khoâng theå coù ñöôïc trong nhöõng thöông vuï moâ phoûng. Ñoái vôùi moät NÑT coù kinh nghieäm, chæ neân khôûi söï vôùi moät chieán löôïc ñaõ ñöôïc caûi thieän nhieàu naêm. 4. Thaùi ñoä tin caäy Ñeå ñaït thaønh coâng treân TTCK, moät NÑT caàn phaûi coù tính kieân nhaãn vaø kæ luaät ñeå naém giöõ hoaëc thaäm chí mua vaøo chöùng khoaùn khi noù maát giaù hoaëc leân giaù. NÑT phaûi coù söï chòu ñöïng ngoan cöôøng veà maët taâm lí ñeå chaáp nhaän moät ñieàu hieån nhieân laø söï thua loã, thaát baïi laø moät phaàn trong vieäc ñaàu tö. Thay vì ñoå loãi cho caùc nhaø moâi giôùi chöùng khoaùn chuyeân nghieäp, coâng vieäc kinh doanh vaø nhöõng ngöôøi trong noäi boä doanh nghieäp, NÑT phaûi coá gaéng ñeå caûi thieän vaø laøm toát hôn trong moïi cuoäc caïnh tranh. 5. Taàm nhìn laâu daøi Vieäc ñaàu tö treân TTCK phaûi ñöôïc thöïc hieän trong moät thôøi gian daøi. Nhaø ñaàu tö khoâng neân coù yù nghó laø tính toaùn thôøi ñieåm naøo seõ “nhaûy vaøo” hoaëc “thoaùt ra” NÑT coù taàm nhìn laâu daøi. Nhöng ñoái vôùi nhöõng NÑT ngaén haïn thì ngöôïc laïi. Moät NÑT baäc trung neân tieáp tuïc ñaàu tö laâu daøi vaøo moät chöùng khoaùn toát nhaát, “saùng suûa” nhaát (best- performing) treân thò tröôøng, vaø do ñoù, lôïi nhuaän ngaøy caøng taêng. Caùc nguyeân taéc vaø quy luaät ñöôïc söû duïng bôûi caùc caù nhaân ñaàu tö thaønh coâng vaø caùc NÑT chuyeân nghieäp treân theá giôùi. 1.2 Khi hoaïch ñònh chieán löôïc ñaàu tö, coù nhieàu phöông phaùp tieáp caän chöùng khoaùn. Tuy nhieân, coù ba caùch tieáp caän ñaàu tö chöùng khoaùn caên baûn coù theå ñem ñeán thaønh coâng cho caùc NÑT, ñoù laø: 1. Ñaàu tö theo toác ñoä taêng tröôûng Ñaây laø phöông phaùp tieáp caän ñaàu tö ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát. Muïc tieâu cô baûn laø mua chöùng khoaùn cuûa nhöõng coâng ty coù toác ñoä taêng tröôûng cao, döïa treân söï kì voïng raèng moät löôïng lôùn lôïi nhuaän seõ ñöôïc thu veà. Nhöõng coâng ty nhö vaäy coù tæ leä taêng tröôûng EPS cao hôn möùc trung bình cuûa thò tröôøng. Nhaø ñaàu tö mong ñôïi toác ñoä taêng tröôûng lôïi nhuaän toát cuûa coâng ty ôû hieän taïi seõ ñöôïc tieáp tuïc duy trì vaø taêng tröôûng beàn vöõng ôû möùc coù lôïi. Keát quaû laø lôïi nhuaän cao hôn cuõng ñoàng nghóa vôùi giaù chöùng khoaùn cuõng seõ cao hôn. 2. Ñaàu tö theo giaù trò Giaù trò thöïc cuûa chöùng khoaùn döïa vaøo lôïi nhuaän vaø giaù trò taøi saûn cuûa coâng ty coù chöùng khoaùn ñoù. Do ñoù, caùc NÑT söû duïng nhöõng tieâu chuaån nhaèm xem xeùt moät chöùng khoaùn ñöôïc ñaùnh giaù cao hay thaáp hôn giaù trò cuûa noù. Moät chöùng khoaùn ñöôïc ñaùnh giaù - 69 - thaáp hieän taïi seõ ñöôïc giao dòch ôû moät möùc giaù thaáp hôn giaù trò thöïc cuûa coâng ty. Ñoái vôùi moät NÑT choïn theo caùch naøy, nhöõng chöùng khoaùn nhö vaäy coù theå ñöôïc hoï mua neáu hoï nhaän thaáy ít ruûi ro. Caùch tieáp caän ñaàu tö theo giaù trò laø quaù trình goàm 2 böôùc: - Böôùc 1: Ñònh giaù giaù trò thöïc cuûa moät chöùng khoaùn veà caùc maët: lôïi nhuaän vaø coå töùc. - Böôùc 2: So saùnh giaù trò ñaõ ñöôïc ñaùnh giaù ôû böôùc 1, vôùi giaù chöùng khoaùn ôû hieän taïi. Neáu giaù trò hieän taïi cuûa chöùng khoaùn ñoù thaáp hôn giaù trò thöïc cuûa noù, thì ñoù laø chöùng khoaùn ñöôïc ñaùnh giaù thaáp. Vaø do ñoù, haáp daãn caùc NÑT. 3. Ñaàu tö theo ñaø taêng toác (xung löôïng – momentum Investing) Thuaät ngöõ “ñaø taêng toác” haøm yù söï thay ñoåi nhanh choùng cuûa giaù chöùng khoaùn hay chæ soá thò tröôøng. Ñaàu tö theo ñaø taêng toác coù theå ñöôïc moâ taû laø “mua bôûi vì nhieàu ngöôøi khaùc ñeà mua”. Nhöõng NÑT theo caùch naøy laø nhöõng ngöôøi ra quyeát ñònh mua hay baùn chöùng khoaùn döïa treân 1 bieåu maãu (pattern) chöùng khoaùn nhaát ñònh vaø söï taêng toác cuûa giaù chöùng khoaùn. Caùc NÑT naøy coù ñaëc ñieåm laø nhaïy caûm vôùi söï gia taêng lôïi nhuaän vaø söï taêng giaù maïnh. Tuy nhieân, neáu moät trong hai yeáu toá treân giaûm xuoáng, laäp töùc caùc NÑT naøy seõ baùn ngay chöùng khoaùn mình ñang coù. Toùm laïi, coù moät vaøi ñieåm cô baûn maø moïi NÑTphaûi bieát. - Thöù nhaát, ñaàu tö treân thò tröôøng chöùng khoaùn phaûi ñöôïc thöïc hieän trong thôøi gian töông ñoái daøi. - Thöù hai, quan troïng laø phaûi söû duïng chieán löôïc ñaàu tö – khoâng caàn phaûi quaù thöùc taïp. Thaäm chí caùc chuyeân gia ñaàu tö coøn söû duïng caùc chieán löôïc, quy taéc côn baûn ñeå thaønh coâng. Khi ñaõ choïn, NÑTphaûi theo ñuoåi noù moät caùch nhaát quaùn – khoâng thay ñoåi vaø phaûi coù tính kyû luaät. Caùc vaán ñeà nhaän ñònh treân, laø söï nghieân cöùu cuûa taùc giaû theo nguyeân taéc vaø quy luaät ñaàu tö cuûa caùc NÑT treân TTCK Myõ. Tuy nhieân, caùc NÑT Vieät Nam caàn phaûi bieát öùng duïng theo ñaëc ñieåm cuûa TTCK Vieät Nam trong vieäc hoaïch ñònh chieán löôïc ñaàu tö, ñeå ñaït hieäu quaû ñaàu tö toát nhaát. 1. Quy luaät cuûa Anne Scheiber Anne Scheiber laø moät trong nhöõng nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn thaønh coâng nhaát trong nhöõng naêm gaàn ñaây. Töø con soá 5.000 USD giaù trò ñaàu tö vaøo naêm 1944, ñeán naêm 1995, ñaõ taêng voït leân 22 trieäu USD giaù trò danh muïc ñaàu tö. Lôïi nhuaän taêng tröôûng haøng naêm - 70 - vaøo khoaûng 22,1%, so vôùi tæ leä taêng tröôûng lôïi nhuaän cuûa S&P 500 laø 12,4%. Tæ leä naøy cuûa baø Anne Scheiber coøn cao hôn cuûa Benjamin Graham (17,4%). Tuy nhieân, vaãn coøn thaáp hôn nhöõng nhaø ñaàu tö chöùng khoaùn noåi tieáng khaùc, nhö: Warren Buffett (22,7%) vaø Peter Lynch (29,2%). Döôùi ñaây laø nhöõng meïo ñaàu tö cuûa Sheiber: - Quan taâm tôùi nhöõng coâng ty coù toác ñoä taêng tröôûng lôïi nhuaän cao - “Voán hoùa” söï quan taâm cuûa baïn (chuyeån ñoåi nhöõng gì baïn thích sang keá hoaïch ñaàu tö ) - Ñaàu tö vaøo caùc chöùng khoaùn thuoäc haøng daãn ñaàu - Taùi ñaàu tö coå töùc nhaän ñöôïc - Khoâng bao giôø baùn - Luoân giöõ lieân laïc ñeå laáy thoâng tin 2. Nhöõng nguyeân taéc cuûa Warren Buffett - “Mua” hoaït ñoäng kinh doanh cuûa moät coâng ty– khoâng mua chöùng khoaùn cuûa coâng ty ñoù; döïa vaøo 4 nguyeân lí sau: o Kinh doanh o Quaûn trò o Taøi chính o Thò tröôøng - Khoâng lo laéng ñeán neàn kinh teá - Khoâng quan taâm quaù möùc ñeán thò tröôøng chöùng khoaùn (khoâng chuù yù nhieàu ñeán nhöõng söï thay ñoåi baát thöôøng veà giaù caû treân toaøn boä thò tröôøng - Quaûn lyù moät doanh muïc ñaàu tö Trieát lyù ñaàu tö cô baûn cuûa moät nhaø quaûn trò tieàn teä - Khoâng laø moät ngöôøi cöïc ñoan - Taïo lôïi nhuaän - Khieâm toán nhaän loãi (vaø hoïc hoûi töø ñoù) - Keát hôïp caùc phaân tích kó thuaät vôùi caùc nguyeân taéc cô baûn - Döïa vaøo söï vaän ñoäng cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp 3. Nhöõng nhaân toá ñaàu tö cuûa Jonh Templeton - Tæ soá P/E, Tæ leä taêng tröôûng hieän taïi vaø kì voïng cuûa EPS - Keát hôïp hoaøn haûo tæ leä taêng tröôûng hôïp lí cao nhaát vaø tæ soá P/E thaáp nhaát coù theå - 71 - - Laõi tröôùc thueá bieân teá taêng - Toác ñoä taêng tröôûng lôïi nhuaän ñeàu ñaën (noù ñöôïc xem laø moät öu theá, tuy nhieân, khi toác ñoä taêng tröôûng quaù cao thöôøng laø daáu hieäu cuûa moät raüc roái) - Giaù trò cuûa moät keá hoaïch daøi haïn cuûa coâng ty - Möùc ñoä taùc ñoäng cuûa caùc ñoái thuû caïnh tranh cuûa coâng ty - Nhöõng thaùch thöùc chính yeáu cuûa coâng ty - Duy trì moät möùc ñoä linh hoaït - Vì moïi nhaø ñaàu tö ñeàu coù theå maéc sai phaïm, neân phaûi bieát nhìn nhaän sai phaïm vaø haïn cheá, giaûm bôùt noù - Ña daïng hoaù danh muïc ñaàu tö 4. Tieán trình ñaàu tö cuûa Cyber (David L.Brown vaø Kassandra Bentley) - Lieät keâ danh saùch caùc chöùng khoaùn coù theå ñaùp öùng muïc tieâu ñaàu tö - Giôùi haïn danh saùch, chæ coøn laïi moät vaøi chöùng khoaùn - Toái ña hoaù lôïi nhuaän tieàm taøng khi coù nhöõng daáu hieäu thích hôïp cho vieäc mua chöùng khoaùn - Thöïc hieän quaù trình quaûn lyù danh muïc ñaàu tö moät caùch toát nhaát - Giaûm thieåu ruûi ro, vaø gia taêng lôïi nhuaän baèng caùch lieân tuïc ñaùnh giaù ruûi ro cuûa chöùng khoaùn, cuõng nhö lôïi nhuaän cuûa noù - Ñaàu tö trong moät thôøi gian daøi, khoâng tính toaùn thôøi gian tham gia thò tröôøng tröø khi baïn laø moät chuyeân gia treân thò tröôøng chöùng khoaùn - Söû duïng caùch tieáp caän ñaàu tö ñôn giaûn (chæ söû duïng moät soá ít caùc chæ tieâu) - Quan taâm ñeán nhöõng coâng ty coù toác ñoä taêng tröôûng lôïi nhuaän lôùn hôn toác ñoä taêng tröôûng trung bình, Khoâng theo yù kieán ña soá - Nghieân cöùu kó löôõng moät chöùng khoaùn tröôùc khi quyeát ñònh mua noù - Khoâng baùn quaù sôùm - Phaân tích nhöõng thöông vuï trong quaù khöù vaø nhöõng sai phaïm - Giöõ lieân laïc ñeå laáy thoâng tin (ghi chuù taát caû nhöõng gì coù theå taùc ñoäng ñeán chöùng khoaùn cuûa baïn) - 72 - Phuï luïc 19b 1. Heä soá beâta Trong ñaàu tö noùi chung vaø ñaàu tö chöùng khoaùn, haàu nhö chuùng ta ñeàu coi ruûi ro nhö ñònh meänh. Ñoái vôùi caùc nöôùc coù neàn kinh teá thò tröôøng phaùt trieån vôùi söï hoaït ñoäng hieäu quaû cuûa TTCK thì nhöõng thoâng tin cô baûn veà caùc coâng ty nieâm yeát nhö lôïi töùc, ruûi ro vaø caùc thoâng tin quan troïng khaùc ñöôïc coâng boá haèng ngaøy treân TTCK. Ñaây laø cô sôû quan troïng ñeå NÑT xem xeùt, ñaùnh giaù neân öu tieân ñaàu tö vaøo ngaønh naøo? Ñaàu tö coâng ty naøo? Moät trong caùc thoâng tin ñoù laø chæ soá beâta-β cuûa caùc coå phieáu, cuûa caùc danh muïc treân thò tröôøng. Trong ñaàu tö, NÑT caàn phaûi kieåm soaùt ruûi ro cho caùc danh muïc cuûa mình. Coù caâu ngaïn ngöõ cho raèng:” neáu baïn khoâng bieát mình ñang ñi ñaâu, ñöùng ôû ñaâu thì chaúng coù con ñöôøng naøo daønh cho baïn caû”, neáu ta khoâng bieát kieåm soaùt ruûi ro trong ñaàu tö chöùng khoaùn thì khoù coù theå ñaït ñöôïc tyû suaát sinh lôøi toát nhaát . Ñaõ coù nhieàu coá gaéng nghieân cöùu cho vieäc ñaùnh giaù ruûi ro, tieâu chuaån quan troïng nhaát laø ño löôøng ruûi ro thoâng qua heä soá β, cuõng nhö vieäc aùp duïng β vaøo moâ hình ñònh giaù taøi saûn voán (CAPM). Caùc chöùng khoaùn treân thò tröôøng luoân toàn taïi möùc ruûi ro-ruûi ro toång theå, goàm hai thaønh phaàn: ruûi ro khoâng phaân taùn ñöôïc vaø ruûi ro phaân taùn ñöôïc hay coøn goïi laø ruûi ro heä thoáng vaø phi heä thoáng. Beâta laø tieâu chuaån ño löôøng ruûi ro khoâng phaân taùn ñöôïc, theå hieän söï thay ñoåi cuûa moät chöùng khoaùn phaûn öùng tröôùc nhöõng nhaân toá thò tröôøng vaø luoân thay ñoåi theo thôøi gian. Cuï theå, giaù cuûa moät chöùng khoaùn caøng phaûn öùng vôùi thò tröôøng maïnh meõ bao nhieâu thì β cuûa chöùng khoaùn ñoù caøng cao baáy nhieâu, lôùn hôn β cuûa thò tröôøng Vaäy, β cuûa chöùng khoaùn laø chæ tieâu ño löôøng ñoä nhaïy caûm cuûa chöùng khoaùn ñoù ñoái vôùi caùc bieán ñoäng thò tröôøng. β cuûa chöùng khoaùn ñöôïc tính thoâng qua moái heä giöõa suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn vaø suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng maø chöùng khoaùn ñoù ñang giao dòch - 73 - Suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng ñöôïc ño bôûi trung bình suaát sinh lôøi cuûa moät maãu töông ñoái lôùn caùc chöùng khoaùn thò tröôøng ñoù * β < 1 Suaát sinh lôøi chöùng khoaùn bieán ñoäng nhoû hôn suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng, ñöôïc goïi laø chöùng khoaùn phoøng veä-defensive. * β >1 Suaát sinh lôøi chöùng khoaùn bieán ñoäng lôùn hôn suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng, ñöôïc goïi laø chöùng khoaùn naêng ñoäng-aggressive. * β = 1 Suaát sinh lôøi chöùng khoaùn bieán ñoäng töông ñoái so suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng Heä soá β coù theå döông hoaëc aâm. Treân TTCK caùc nöôùc treân theá giôùi, coù raát nhieàu CTCK cuõng nhö caùc taïp chí Taøi chính thöôøng coâng boá heä soá β cuûa ñaïi ña soá caùc chöùng khoaùn treân thò tröôøng. Caùc NÑT ñeàu nhaän thaáy heä soá β raát höõu duïng trong vieäc xaùc ñònh ruûi ro heä thoáng vaø ñaùnh giaù ñöôïc möùc ñoä aûnh höôûng cuûa thò tröôøng ñeán suaát sinh lôøi cuûa töøng coå phieáu. 2. Phöông phaùp tính heä soá β cuûa chöùng khoaùn Ñoái vôùi TTCK Vieät Nam vieäc xaùc ñònh chæ soá β chöa ñöôïc thöïc hieän, chöa coù moät toå chöùc naøo ñöôïc Nhaø nöôùc chæ ñònh cung caáp heä soá β cho thò tröôøng. Ñeå coù cô sôû xaùc ñònh heä soá β cuûa chöùng khoaùn, Boä Taøi chính phoái hôïp vôùi UBCKNN, TTGDCK ban haønh caùc vaên baûn höôùng daãn phöông phaùp tính cuï theå cho β cuûa caùc coå phieáu theo ñaëc ñieåm thò tröôøng Vieät Nam, treân cô sôû theo moâ hình cuûa Markowitz; William Sharpe Lyù Thuyeát Danh Muïc Ñaàu Tö-1963. Qua ñoù, caùc NÑT coù cô sôû ñeå ñaùnh giaù söï bieán ñoäng cuûa coå phieáu cuõng nhö möùc ñoä ruûi ro cuûa chuùng ñoái vôùi thò tröôøng ñeå caùc NÑT coù quyeát ñònh ñaàu tö thích hôïp. Theo hai moâ hình cuûa Markowitz; William Sharpe thì moâ hình cuûa William Sharpe ñôn giaûn hôn, phuø hôïp cho nhu caàu quaûn lyù thöôøng xuyeân haøng ngaøy ñoái vôùi danh muïc, coøn ñöôïc goïi laø moâ hình thò tröôøng1. Moâ hình naøy döïa treân nguyeân taéc: suaát sinh lôøi cuûa caùc chöùng khoaùn töông quan vôùi nhau chæ khi chuùng phuï thuoäc vaøo bieán 1 Xem Sharpe, W.F., 1963, “A simplified Model for portfolio Analysis”, Managerment Science, 01/1963-page 267,293. - 74 - ñoäng cuûa TTCK. Theo moâ hình naøy, William Sharpe cho raèng khi chæ soá thò tröôøng taêng, ña soá caùc chöùng khoaùn cuõng taêng giaù vaø ngöôïc laïi khi chæ soá thò tröôøng giaûm, ña soá caùc chöùng khoaùn cuõng giaûm giaù. Theo laäp luaän ñoù, Sharpe xaây döïng “moâ hình thò tröôøng” döôùi daïng moät haøm hoài quy trong ñoù bieán ñoäc laäp laø suaát sinh lôøi cuûa thò tröôøng coøn bieán phuï thuoäc laø suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i. TTCK caùc nöôùc giao dòch raát nhieàu loaïi chöùng khoaùn khaùc nhau nhöng coå phieáu luoân chieám tyû troïng lôùn neân danh muïc thò tröôøng ñoàng nghóa danh muïc coå phieáu vaø thieát laäp chæ soá chính cho thò tröôøng coå phieáu, cuï theå: TTCK Myõ laø chæ soá S&P 500, Haøn Quoác laø KOSPI 200, Nhaät laø Nikkei 225, Singapore laø STRAITS TIMES vaø Vieät Nam laø VN-INDEX. Vôùi nhöõng thoáng keâ veà möùc sinh lôøi trung bình vaø ruûi ro heä thoáng cuûa caùc coå phieáu, coâng thöùc xaùc ñònh beâta theo “moâ hình thò tröôøng” baèng phöông phaùp hoài quy seõ xaùc ñònh ñöôïc ñöôøng ñaëc tính thöïc nghieäm coù daïng nhö sau: itRtiiit eRR ++= βα Vôùi: - Rit: Suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i kyø t - αi: haèng soá. Khi suaát sinh lôøi thò tröôøng baèng 0, thì suaát sinh lôøi chöùng khoaùn i seõ baèng αi - βi: ñoä doác cuûa ñöôøng hoài quy. Heä soá naøy cho thaáy möùc ñoä nhaïy caûm cuûa chöùng khoaùn i ñoái vôùi chæ soá cuûa thò tröôøng - RRt: Suaát sinh lôøi cuûa danh muïc thò tröôøng- Chæ soá chöùng khoaùn ôû kyø t - eit: Phaàn suaát sinh lôøi dö cuûa chöùng khoaùn i trong kyø t. Neáu eit = 0, cho thaáy caùc chöùng khoaùn ñoäc laäp vôùi nhau vaø ñoäc laäp vôùi thò tröôøng. Theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát, beâta ñöôïc tính: - βi: heä soá beâta cuûa chöùng khoaùn i - Ri: Suaát sinh lôøi cuûa chöùng khoaùn i - RM: Suaát sinh lôøi thò tröôøng )( ),( 2 M Mi i R RRCOV σ β = - 75 - PHUÏ LUÏC 19c BAÛNG TÍNH BE-TA THEO “MOÂ HÌNH THÒ TRÖÔØNG” CUÛA WILLIAM SHARPE LOAÏI COÅ PHIEÁU : COÂNG TY CP KINH ÑOÂ MIEÀN BAÉC MAÕ COÅ PHIEÁU : NKD Số liệu ban đầu Ngày (Thaùng/ngaøy/naêm) Thị giá đầu kỳ Cổ tức/ngày Lợi suất cổ phiếu Lợi suất thị trường 1/4/2005 30,900 5 -0.954693% -0.214981% 1/5/2005 30,600 5 0.016340% -0.502704% 1/6/2005 30,600 5 0.016340% -0.063686% 1/7/2005 30,600 15 -1.584967% -0.599031% 1/10/2005 30,100 5 0.348837% 0.320554% . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12/22/2005 54,000 5 0.009259% -0.264550% 12/23/2005 54,000 15 -0.898148% 0.038817% 12/26/2005 53,500 5 -0.925234% -0.271616% 12/27/2005 53,000 5 1.896226% -0.356657% 12/28/2005 54,000 5 0.009259% 0.481583% 12/29/2005 54,000 5 0.009259% -0.420984% 12/30/2005 54,000 Baèng phöông phaùp hoài quy thöïc hieän treân EXCEL , ta coù keát quaû sau : ANOVA Regression Statistics df SS Significance F Multiple R 0.578866218 Regression 1 0.021480403 1.12385E-23 R Square 0.335086098 Residual 247 0.042623728 Adjusted R Square 0.332394139 Total 248 0.064104131 Standard Error 0.013136426 Observations 249 Coefficients Standard Error Lower 95% Upper 95% Lower 95.0% Upper 95.0% Intercept 0.001270461 0.000840522 -0.000385044 0.00293 -0.00039 0.002926 X Variable 1 BETA (NKD) 1.206906079 0.108175647 0.993841736 1.41997 0.993842 1.41997 Theo phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát, beâta ñöôïc tính: Chæ tieâu Giaù trò COV (Ls NKD, Ls thị trường) 0.0000714775410 VAR(Ls thị trường) 0.0000594625863 BETA (NKD) 1.202059067 Sai số Beta 0.40% - 76 - PHỤ LỤC 19d: PHƯƠNG TRÌNH HỐI QUY TUYẾN TÍNH y = 1.2069x + 0.0013 -15% -10% -5% 0% 5% 10% -2.0% -1.5% -1.0% -0.5% 0.0% 0.5% 1.0% 1.5% 2.0% 2.5% 3.0% Lợi suất thị trường L ợ i s u ấ t c ổ p h i ế u HÌnh phản ảnh mối quan hệ giữa lợi suất cổ phiếu và lợi suất thị trường - 77 - Phuï luïc 20 Giaûi phaùp vaán ñeà minh baïch thoâng tin : + Xaây döïng moät cô cheá coâng boá thoâng tin Vieäc coâng boá thoâng tin caùc CTNY chöa thaät söï minh baïch, chæ mang tính chaát khaùi quaùt, ñoái phoù vôùi yeâu caàu thò tröôøng. Ñieàu naøy deã ñaãn söï bieán ñoäng lôùn treân TTCK neáu coù nhöõng tin ñoàn thaát thieät, thoâng tin bò nhieãu,… Maët khaùc, Vieät Nam chöa coù moät toå chöùc rieâng bieät chòu traùch nhieäm veà vaán ñeà coâng boá thoâng tin cho thò tröôøng, daãn ñeán vieäc coâng boá thoâng tin khaù rôøi raïc, mang tính laép gheùp. Theo kinh nghieäm cuûa Myõ, sau nhöõng vuï ñoå beå coù lieân quan ñeán gian laän taøi chính cuûa caùc taäp ñoaøn lôùn nhö Enron, Worldcom ñaõ laøm cho nieàm tin cuûa coâng chuùng vaøo caùc baùo caùo taøi chính vaø thoâng tin keá toaùn cuûa caùc CTNY bò suït giaûm nghieâm troïng. Ñeå laáy laïi nieàm tin coâng chuùng vôùi thò tröôøng, Luaät Sarbanes- Oxley Act of 2002 ñaõ ñöôïc Thoång thoáng G.W.Bush kyù vaøo ngaøy 30/07/2002. Luaät bao goàm 11 chuû ñeà, ñeà caäp töø traùch nhieäm cuûa UÛy ban kieåm toaùn, ñeán caùc chi tieát veà hình phaït ñoái vôùi toäi phaïm coâng chöùc. Ñaëc bieät, veà vieäc thieát laäp vaø duy trì moät heä thoáng kieåm soaùt noäi boä thích hôïp ñoái vôùi baùo caùo taøi chính cho doanh nghieäp Nhö vaäy, Boä Taøi chính vaø UBCKNN caàn quy ñònh: - Caùc baùo caùo taøi chính caàn thieát, caùc tieâu chí cuï theå cho CTCP khi coâng boá thoâng tin, toái thieåu phaûi coù caùc thoâng tin: veà keát quaû taøi chính vaø hoaït ñoäng cuûa thoâng tin; caùc muïc tieâu cuûa coâng ty; thaønh vieân Hoäi ñoàng quaûn trò vaø caùn boä chuû choát cuûa coâng ty; caùc nhaân toá ruûi ro aûnh höôûng ñeán coâng ty; cô cheá quaûn lyù vaø caùc chính saùch cuûa Chính phuû,… - Ngoaøi ra, UBCKNN caàn thaønh laäp moät Trung taâm coâng boá thoâng tin cho thò tröôøng nhaèm ñaûm baûo tính ñoäc laäp, khaùch quan cuûa thoâng tin, thoâng tin ñöôïc coâng boá mang tính chuyeân nghieäp, keânh cung caáp thoâng tin giuùp cho ngöôøi söû duïng coù theå tieáp caän thoâng tin coâng baèng, kòp thôøi vaø tieát kieäm. Thieát laäp moät heä thoáng maïng coâng boá thoâng tin cho caùc NÑT, nhaø phaùt haønh. Qua ñoù, caùc nhaø phaùt haønh coù theå tieát kieäm, giaûm chi phí nhöng vaãn chuyeån taûi ñöôïc thoâng tin ñeán caùc NÑT coâng baèng vaø nhanh choùng. - 78 - Hieän nay, TTCK caùc nöôùc ñang söû duïng “Heä thoáng ngoân ngöõ baùo caùo kinh doanh môû roäng-XERL” laø moät heä thoáng ngoân ngöõ maùy tính cho pheùp xöû lyù hieäu quaû caùc thoâng tin taøi chính. Trong thôøi gian tôùi, TTCK Vieät Nam caàn hieän ñaïi hoùa caùc coâng cuï thieát bò quaûn lyù thò tröôøng, öùng duïng coâng ngheä thoâng tin môùi. + Thaønh laäp heä thoáng kieåm soaùt noäi boä höõu hieäu, moät heä thoáng taøi chính coâng khai minh baïch, moät cô cheá giaùm saùt vaø kieåm soaùt hôïp lyù ñeå ñaûm baûo thoâng tin, soá lieäu ñeán vôùi chuû sôû höõu laø thöïc vaø chính xaùc Bieän phaùp naøy giaûi quyeát vieäc giaáu thoâng tin cuûa caùc nhaø quaûn lyù vì muïc ñích rieâng. Giaûi phaùp naøy ñöôïc aùp duïng ôû Vieät nam töø ñaàu khi CPH DNNN nhöng khi thöïc hieän thì khoâng ñaùp öùng ñöôïc kyø voïng cuûa caùc coå ñoâng. Vì vaäy maø Ban kieåm soaùt doanh nghieäp xem xeùt laïi, maët khaùc caùc baùo caùo cuûa ban kieåm soaùt phaûi thöôøng xuyeân vaø chính xaùc. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi caùc NÑT deã daøng naém thoâng tin qua caùc trung taâm cung caáp thoâng tin, taïi Vieät Nam thì chöa coù. Do ñoù, cô sôû ñaàu tö gaàn nhö laø duy nhaát laø nhöõng baùo caùo cuûa Hoäi ñoàng quaûn trò hay Ban kieåm soaùt vì theá neân vieäc xaây döïng ban kieåm soaùt noäi boä hieäu quaû laø raát caàn thieát vaø laøm cho NÑT tin töôûng hôn vaø maïnh daïng hôn trong vieäc ñaàu tö. Nhaø nöôùc caàn coù caùc quy ñònh höôùng daãn caùc CTNY thieát laäp moät heä thoáng keá toaùn taøi chính phuø hôïp vaø ñoäc laäp, caùn boä quaûn lyù phaûi coù naêng löïc ñieàu haønh kieåm soaùt thoâng tin taøi chính; xaây döïng heä thoáng kieåm soaùt noäi boä ñoái vôùi vieäc kieåm soaùt quaù trình xöû lyù thoâng tin keá toaùn taøi chính; coù cheá taøi xöû lyù khi coâng ty naøy coù vi phaïm caùc yeâu caàu treân. Boä Taøi chính vaø UBCKNN caàn giaùm saùt vaø kieåm soaùt vieäc öùng duïng coâng ngheä thoâng tin hoïc trong quaûn lyù caùc döõ lieäu keá toaùn taøi chính, cuï theå veà moâi tröôøng coâng ngheä thoâng tin vaø caùc öùng duïng coù lieân quan ñeán vieäc xöû lyù thoâng tin hoaëc chia seõ thoâng tin, baûo maät, löu tröõ döõ lieäu vaø lieân keát öùng duïng. Coù nhö vaäy, Nhaø nöôùc môùi ñaûm baûo moâi tröôøng kinh doanh oån ñònh vaø coâng baèng luoân döïa treân nhöõng thoâng tin minh baïch + Caàn coù moät toå chöùc chuyeân moân thöïc hieän ñaùnh giaù chaát löôïng Baûn coâng boá thoâng tin cuûa caùc CTNY, quy ñònh möùc ñoä kieåm soaùt chaët cheõ cho töøng loaïi thoâng tin - 79 - coâng boá thöôøng xuyeân, ñònh kyø (caùc baùo caùo taøi chính). Veà coâng boá thoâng tin, caàn coù caùc quy ñònh chi tieát hôn ñoái vôùi vieäc yeâu caàu doanh nghieäp coâng boá caùc chæ tieâu taøi chính; phöông aùn hoaït ñoäng kinh doanh. Ñaëc bieät, caùc baùo caùo taøi chính caàn phaûn aùnh ñöôïc tình hình cuûa doanh nghieäp trong moät giai ñoaïn, ñeå NÑT coù theå ñaùnh giaù doanh nghieäp ñang trong giai ñoaïn taêng tröôûng, baõo hoøa hoaëc suy thoaùi… + Giaûi phaùp haïn cheá baát caân xöùng thoâng tin Trong ñaàu tö chöùng khoaùn, ngoaøi vieäc choïn doanh nghieäp hieäu quaû, caùc NÑT caàn phaûi choïn nhaø quaûn lyù coù naêng löc, trình ñoä vaø luoân tieán tôùi toái ña hoùa giaù trò doanh nghieäp. Ñaây laø giaûi phaùp khaù ñôn giaûn nhöng khoâng deã gì thöïc hieän. Hieän nay, NÑTNN chæ naém giöõ 49% coå phieáu cuûa CTNY neân vieäc ñeà cöû vaø giôùi thieäu nhöõng ngöôøi ñaïi dieän coù naêng löïc vaøo hoäi ñoàng quaûn trò coøn gaëp khoù khaên. Do vaäy vaán ñeà hieän nay laø caàn coù nhöõng chính saùch thu huùt nhaân taøi nhaát laø nhöõng nhaø quaûn trò nöôùc ngoaøi coù naêng löïc vaø naém baét ñöôïc tình hình kinh teá Vieät Nam. Vieäc tham gia cuûa NÑTNN vaøo hoäi ñoàng quaûn trò seõ goùp phaàn taêng cöôøng hieäu quaû quaûn lyù cuõng nhö hoaït ñoäng kinh doanh cuûa coâng ty. Khuyeán khích vaø cheá taøi: Caùc chuû doanh nghieäp neân coù nhöõng khuyeán khích ñoái vôùi nhöõng nhaø quaûn lyù baèng löông vaø cheá ñoä öu ñaõi nhaèm taïo theá caïnh tranh laøm vieäc vaø naâng cao giaù trò doanh nghieäp. Giaûi phaùp naøy baét ñaàu ñöôïc caùc doanh nghieäp Vieät nam aùp duïng nhö coâng ty Savimex ña ñöa chöông trình OSOP hay chöông trình thöôûng coå phieáu ngaân quyõõ aùp duïng ñoái vôùi caùc nhaø quaûn lyù vaø nhaân vieân coù ñoùng goùp quan troïng cho coâng ty. Moät trong nhöõng haïn cheá lôùn nhaát cuûa coå ñoâng Vieät nam hieän nay laø hoï chöa nhaän thöùc ñaày ñuû quyeàn lôïi cuûa coå ñoâng trong coâng ty, chöa bieát ñöa ra nhöõng yeâu caàu chính ñaùng cuûa mình cho Hoäi ñoàng quaûn trò. Ñeå thöïc hieän ñöôïc giaûi phaùp naøy caàn phaûi naâng cao nhaän thöùc veà quyeàn lôïi cuûa hoï, coù nhö vaäy hoï môùi bieát caùch ñöa ra nhöõng yeâu caàu veà thoâng tin cuûa doanh nghieäp ñieàu maø nhieàu coå ñoâng muoán bieát nhöng khoâng giaùm ñöa ra yeâu caàu vì caûm thaáy soá coå phieáu mình naém giöõ quaù thaáp. Neáu caùc coå ñoâng trong nöôùc maïnh daïn ñöa ra nhöõng yeâu caàu veà minh baïch thoâng tin chaéc chaén seõ ñöôïc söï uûng hoä cuûa NÑTNN vì hoï hieän nay thaät söï muoán tham gia vaøo TTCK Vieät Nam ._.