Phát triển nguồn tin khoa học và công nghệ trong giai đoạn mới, thách thức, cơ hội và giải pháp

sung, cung cêëp thöng tin trûåc tuyïën vaâ khuyïën nghõ caác giaãi phaáp nhùçm phaát triïín vaâ sûã duång töëi ûu nguöìn tin KH&CN taåi cú quan TT-TV nûúác ta. Tûâ khoáa: Nguöìn tin; nguöìn tin KH&CN; nguöìn tin àiïån tûã; nguöìn tin trûåc tuyïën; phaát triïín nguöìn tin; chia seã nguöìn tin; Consortium; Liïn hiïåp thû viïån. Developing science and technology information resources in the new period: challenges, opportunities and solutions Abstract: Introducing development trends of S&T information market in the world, challenges and advantages of developing S&T information resources at domestic libraries and information organizations. Analyzing opportunities to develop S&T information resources in the current period. Introducing models for collaboration and cooperation with other information-library organizations in online resource development and provision and recommending solutions to develop and utilize S&T information resources at information-library organizations in Vietnam. Keywords: Information resources; S&T information resource; electronic resources; online resources; information resource development; information resource sharing; Library Consortium. Múã àêìu Àûáng trûúác böëi caãnh khoá khùn chung cuãa nïìn kinh tïë toaân cêìu, sûå phaát triïín vïì cöng nghïå, àùåc biïåt laâ cöng nghïå maång vaâ thiïët bõ di àöång buöåc caác cú quan TT-TV, nhaâ cung cêëp thöng tin vaâ nhaâ xuêët baãn trïn toaân thïë giúái àïìu phaãi tiïëp tuåc nöî lûåc tòm kiïëm cho mònh möåt caách tiïëp cêån múái àïí ûáng phoá vúái sûå thay àöíi khöng chùæc chùæn trong ngaânh cöng nghiïåp xuêët baãn hoåc thuêåt. ÚÃ Viïåt Nam, tònh traång khoá khùn vïì kinh phñ phaát triïín nguöìn tin KH&CN àaä vaâ àang diïîn ra úã hêìu hïët cú quan TT-TV thuöåc moåi loaåi hònh vaâ quy mö khaác nhau, trong khi giaá taâi liïåu vêîn khöng ngûâng tùng lïn. Bïn caånh àoá, xu hûúáng tiïëp cêån thöng tin trûåc tuyïën bùçng maáy tñnh vaâ thiïët bõ di àöång àaä trúã nïn phöí biïën vaâ ngaây möåt gia tùng, àiïìu naây àaä taåo ra aáp lûåc lúán, buöåc caác thû viïån, cú quan thöng tin phaãi tûå àöíi múái àïí phuâ húåp vúái caác àiïìu kiïån hiïån taåi. Baâi viïët dûúái àêy têåp trung laâm roä möåt söë vêën àïì trong cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN taåi cú quan TT-TV trong nûúác vaâ àûa ra caác giaãi phaáp khùæc phuåc khoá khùn, têån duång cú höåi àïí phaát triïín hiïåu quaã nguöìn tin KH&CN trong giai àoaån múái. 1. Xu hûúáng xuêët baãn vaâ phên phöëi taâi liïåu trïn thïë giúái Sûå taác àöång maånh meä cuãa cöng nghïå thöng tin (CNTT), xu hûúáng chuyïín dêìn sang sûã duång taâi liïåu àiïån tûã cuãa ngûúâi duâng tin àang laâ nhûäng nguyïn nhên chñnh khiïën caác nhaâ xuêët baãn phaãi thay àöíi saãn phêím vaâ dõch vuå àïí phuâ húåp vúái thõ trûúâng. Möåt trong nhûäng loaåi hònh taâi liïåu nghiïn cûáu phöí biïën, coá giaá trõ khoa hoåc cao hiïån nay laâ caác taåp chñ hoåc thuêåt. Àïí àaáp ûáng nhu cêìu cuãa ngûúâi duâng vaâ àaãm PHAÁT TRIÏÍN NGUÖÌN TIN KHOA HOÅC VAÂ CÖNG NGHÏÅ TRONG GIAI ÀOAÅN MÚÁI: THAÁCH THÛÁC, CÚ HÖÅI VAÂ GIAÃI PHAÁP Nghiïn cûáu - Trao àöíi 32 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 baão lúåi nhuêån, caác nhaâ xuêët baãn vaâ nhaâ cung cêëp hiïån nay àïìu coá xu hûúáng têåp trung vaâo caác saãn phêím, dõch vuå dûúái daång àiïån tûã vaâ taâi liïåu coá giaá trõ nghiïn cûáu cao. Mùåc duâ vêåy, taâi liïåu in hiïån vêîn giûä vai troâ nhêët àõnh trong caác kïnh phên phöëi. Möåt vñ duå rêët àiïín hònh laâ sûå trúã laåi cuãa túâ baáo in Newsweek cuãa Myä ngaây 7/3/2014 sau khi tuyïn böë ngûâng xuêët baãn dûúái daång in ngaây 31/12/2012. Theo thöëng kï cuãa Kody Tillery, Giaám àöëc marketing cuãa nhaâ cung cêëp dõch vuå xuêët baãn Allen Press, taåp chñ hoåc thuêåt xuêët baãn àöìng thúâi dûúái caã hai daång (daång in vaâ daång àiïån tûã) vaâ taåp chñ coá bònh duyïåt (peer-reviewed) laâ nhûäng taåp chñ coá sûå gia tùng vïì giaá cao nhêët so vúái caác taåp chñ coân laåi (xem Baãng 1, 2). Àêy cuäng laâ nhûäng loaåi hònh taâi liïåu àûúåc cöång àöìng xuêët baãn vaâ cöång àöìng nghiïn cûáu quan têm hún caã. Caác söë liïåu thöëng kï taåi Baãng 1 cho thêëy, trong giai àoaån 2010-2012 taåp chñ xuêët baãn chó dûúái daång àiïån tûã (Online-Only Format) coá mûác àöå tùng giaá bònh quên nùm thêëp nhêët (-1,7%), taåp chñ daång in (Print-Only Format) coá mûác àöå tùng giaá 2,5% vaâ taåp chñ xuêët baãn dûúái caã hai daång (Both Print and Online) coá mûác giaá tùng cao nhêët (7,5%). Baãng trïn cho thêëy, caác taåp chñ khoa hoåc coá cú chïë bònh duyïåt (peer-reviewed) coá mûác giaá trung bònh cao hún rêët nhiïìu so vúái taåp chñ khöng coá cú chïë bònh duyïåt (non peer-reviewed). Caác söë liïåu trïn cuäng cho thêëy mûác àöå tùng giaá cuãa loaåi taåp chñ naây cao hún nhiïìu so vúái taåp chñ daång khöng qua hïå thöëng thêím àõnh (6,4% so vúái 4%). Daång taâi liïåu Thay àöíi 2010 - 2012 (%) Thay àöíi 2011- 2012 (%) Thay àöíi 2010 -2011 (%) Giaá trung bònh 2012 Giaá trung bònh 2011 Giaá trung bònh 2010 Daång in 2,5% 4,2% 0,7% $266,74 $255,93 $254,06 Daång àiïån tûã -1,7% -1,6% -1,8% $804,57 $817,32 $832,33 Caã in vaâ àiïån tûã 7,5% 6,2% 8,8% $983,95 $926,42 $851,68 Loaåi taåp chñ Thay àöíi trung bònh 10 - 12 % Thay àöíi 11 - 12 % Thay àöíi 10 - 11 % Giaá trung bònh 2012 Giaá trung bònh 2011 Giaá trung bònh 2010 Trong töíng söë % Peer-reviewed 6,4% 5,2% 7,6% $830,49 $789,27 $733,80 92,7% Not Peer-veviewed 4,0% 1,6% 6,3% $284,26 $279,72 $263,03 7,3% Baãng 1. So saánh mûác àöå tùng giaá trung bònh giûäa ba daång xuêët baãn taåp chñ hoåc thuêåt 2010-2012 [3] Baãng 2. So saánh mûác àöå tùng giaá trung bònh giûäa taåp chñ Peer - Reviewed vaâ Not Peer - Reviewed 2010-2012 [3] THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 33 Nghiïn cûáu - Trao àöíi 2. Giaá taâi liïåu vaâ kinh phñ phaát triïín nguöìn tin KH&CN Nguöìn taâi liïåu nghiïn cûáu khoa hoåc, àùåc biïåt laâ taåp chñ nghiïn cûáu luön coá sûå biïën àöång gia tùng vïì giaá theo tûâng nùm. Theo thöëng kï cuãa Allen Press, trong giai àoaån tûâ 1989 àïën 2011, giaá taåp chñ taåi Hoa Kyâ coá mûác tùng bònh quên/nùm laâ 7,5% (xem Hònh 1). Sûå gia tùng vïì giaá bònh quên theo nùm cuãa caác taåp chñ Hoa Kyâ àûúåc thïí hiïån úã phêìn gaåch nöëi, tûúng àûúng vúái 7,5%/nùm trong caã giai àoaån. Nhû vêåy, àïí coá thïí duy trò àûúåc nguöìn taâi liïåu úã mûác àöå öín àõnh haâng nùm, àoâi hoãi caác cú quan TT-TV phaãi tùng kinh phñ phaát triïín nguöìn tin KH&CN ñt nhêët 7,5% möîi nùm. Tuy nhiïn, trïn thûåc tïë, caác cú quan TT-TV khöng nhûäng khöng àûúåc tùng maâ coân thûúâng xuyïn phaãi cùæt giaãm nguöìn kinh phñ naây do aãnh hûúãng cuãa suy thoaái kinh tïë. Thûåc tïë naây khöng chó xaãy ra úã caác cú quan TT-TV quy mö nhoã maâ ngay caã nhûäng cú quan lúán nhû Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia, Viïån Haân lêm KH&CN Viïåt Nam, vúái kinh phñ phaát triïín nguöìn tin KH&CN lúán cuäng àaä vaâ àang bõ cùæt giaãm àaáng kïí trong nhûäng nùm gêìn àêy. Àiïìu naây khiïën cho cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN taåi cú quan TT-TV vöën àaä khoá khùn laåi caâng khoá khùn hún. Hiïån nay, theo söë liïåu thöëng kï cuãa Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia nùm 2014, kinh phñ bònh quên möîi nùm àêìu tû cho cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN taåi caác cú quan TT-TV thuöåc böå, ngaânh khoaãng 1,2 tyã àöìng, con söë naây úã caác cú quan TT-TV trûúâng àaåi hoåc laâ 500 triïåu àöìng vaâ taåi caác súã KH&CN laâ 400 triïåu àöìng [4]. Vúái nguöìn kinh phñ àûúåc cêëp haâng nùm nhû vêåy, caác cú quan TT-TV àang gùåp nhiïìu khoá khùn trong viïåc sûã duång nguöìn kinh phñ daânh cho cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN. Möåt trong nhûäng khoá khùn lúán trong cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN, àùåc biïåt laâ nguöìn tin KH&CN nûúác ngoaâi taåi Viïåt Nam hiïån nay laâ caác nhaâ cung cêëp taâi liïåu àiïån tûã trûåc tuyïën àang coá xu hûúáng têåp trung vaâo thõ trûúâng baán buön. Mûác àöå chïnh lïåch giaá giûäa thõ trûúâng baán buön vaâ thõ trûúâng baán leã àang àûúåc duy trò úã möåt khoaãng caách khaá lúán. Vñ duå, CSDL Taylor&Francis bao göìm hún 1.600 taåp chñ chuyïn ngaânh thuöåc 19 lônh vûåc chuã àïì coá giaá chaâo thuï bao trûåc tuyïën 01 nùm troån goái laâ 85.600 USD (gêìn 2 tyã àöìng), trong khi àoá, nïëu khaách haâng mua leã theo tûâng chuã àïì thò vúái söë tiïìn trïn chó coá thïí mua àûúåc tûâ 4 àïën 7 trong töíng söë 19 chuã àïì. Töíng giaá tiïìn tñnh theo chuã àïí laâ 260.941 USD, tûúng àûúng vúái hún 5 tyã àöìng (àùæt hún trïn 3 lêìn so Hònh 1. So saánh mûác àöå tùng giaá haâng nùm giûäa caác taåp chñ cuãa Hoa Kyâ vaâ chó söë tiïu duâng. Nguöìn: Annual price changes for US journals are from annual Allen Press studies. CPI is from the US Department of Labor, Bureau of Labor Statistics. Nghiïn cûáu - Trao àöíi 34 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 vúái thuï bao troån goái). Vò lyá do àoá, caác khaách haâng khöng àuã kinh phñ thuï bao troån goái laâ nhûäng àún võ àang phaãi chõu thiïåt thoâi rêët lúán. 3. Cú höåi phaát triïín nguöìn tin KH&CN Sûå phaát triïín cuãa maång lûúái cung cêëp taâi liïåu àiïån tûã cuâng vúái sûå thay àöíi vïì thoái quen sûã duång thöng tin söë, vêën àïì tiïëp cêån nguöìn thöng tin trong nûúác vaâ caã nhûäng nguöìn tin KH&CN nûúác ngoaâi àang àûáng trûúác nhiïìu cú höåi lúán, thïí hiïån úã möåt söë mùåt sau: Thûá nhêët, khaã nùng tiïëp cêån nguöìn tin KH&CN: Sûå phaát triïín cuãa maång maáy tñnh, àùåc biïåt laâ maång Internet àaä múã ra kyã nguyïn múái cho viïåc tiïëp cêån thöng tin toaân cêìu àöëi vúái moåi quöëc gia, moåi töí chûác vaâ caá nhên. Nïëu nhû trûúác àêy, caác taåp chñ nöíi tiïëng chó coá thïí mua àûúåc dûúái daång baãn in thöng qua caác kïnh phên phöëi chñnh thûác coá sûå kiïím soaát chùåt cheä thöng qua con àûúâng nhêåp khêíu thò hiïån nay, bêët cûá töí chûác, caá nhên naâo cuäng coá thïí tiïëp cêån àïën nhûäng taåp chñ àoá thöng qua Internet. Thûá hai, sûå tùng cûúâng quaãn lyá nhaâ nûúác vïì thöng tin KH&CN: Sûå ra àúâi cuãa Luêåt KH&CN nùm 2013 [1], Nghõ àõnh 11/2014/NÀ-CP [2] àaä múã ra cú höåi lúán giuáp tùng cûúâng quaãn lyá vaâ phaát triïín nguöìn tin KH&CN trong hoaåt àöång thöng tin, thû viïån. Àiïìu 68 Luêåt KH&CN quy àõnh “Nhaâ nûúác àêìu tû xêy dûång, khuyïën khñch töí chûác, caá nhên taâi trúå cho viïåc xêy dûång haå têìng thöng tin, cú súã dûä liïåu quöëc gia vaâ thöëng kï vïì KH&CN hiïån àaåi nhùçm baão àaãm thöng tin àêìy àuã, chñnh xaác, kõp thúâi vïì hoaåt àöång KH&CN trong nûúác vaâ thïë giúái”. Nhùçm cuå thïí hoáa quy àõnh cuãa Nhaâ nûúác vïì phaát triïín nguöìn thöng tin KH&CN, Àiïìu 18 Nghõ àõnh 11/2014/NÀ-CP àaä quy àõnh vïì àõnh hûúáng phaát triïín nguöìn thöng tin KH&CN sûã duång ngên saách nhaâ nûúác. Àùåc biïåt, khoaãn 2 Àiïìu 19 cuãa Nghõ àõnh naây quy àõnh cuå thïí vïì phöëi húåp phaát triïín, cêåp nhêåt vaâ chia seã caác nguöìn tin KH&CN trong nûúác vaâ quöëc tïë, trong àoá nhêën maånh “Töí chûác thûåc hiïån chûác nùng àêìu möëi thöng tin KH&CN quöëc gia laâm àêìu möëi duy trò vaâ phaát triïín liïn húåp thû viïån Viïåt Nam vïì nguöìn tin KH&CN àïí àiïìu tiïët, phöëi húåp böí sung, cêåp nhêåt vaâ chia seã caác nguöìn tin KH&CN giûäa caác töí chûác TT-TV trong caã nûúác; trao àöíi vaâ quaãng baá caác taåp chñ KH&CN Viïåt Nam thöng qua hònh thûác trûåc tuyïën”. Coá thïí thêëy nhûäng vùn baãn phaáp lyá trïn àaä múã ra hûúáng ài múái maâ úã àoá, sûå húåp taác, chia seã, phöëi húåp coá sûå àiïìu tiïët cuãa Nhaâ nûúác seä laâ tiïìn àïì quan troång cho viïåc phaát triïín nguöìn tin KH&CN taåi caác cú quan TT-TV. Thûá ba, sûå öín àõnh cuãa taâi liïåu àiïån tûã: Viïåc nhaâ xuêët baãn vaâ nhaâ cung cêëp thöng tin têåp trung vaâo phaát triïín nguöìn tin KH&CN daång söë àaä taåo ra khöëi lûúång thöng tin ngaây caâng lúán, coá nhiïìu giaá trõ trong khi giaá thaânh giaãm hún rêët nhiïìu so vúái taâi liïåu daång in. Mùåc duâ giaá taâi liïåu nhòn chung vêîn tùng àïìu haâng nùm nhûng riïng vúái loaåi hònh taâi liïåu àiïån tûã trûåc tuyïën, giaá thaânh àang coá xu hûúáng giaãm (xem Baãng 2). Àiïìu naây àem laåi nhiïìu thuêån lúåi cho caác àún võ böí sung nguöìn tin KH&CN dûúái daång àiïån tûã (Online-Only Format) Thûá tû, vïì haå têìng CNTT: Mùåc duâ àiïìu kiïån kinh tïë coân khoá khùn, GDP vaâ thu nhêåp bònh quên àêìu ngûúâi vêîn thuöåc nhoám thêëp, nhûng Viïåt Nam àûúåc àaánh giaá laâ möåt trong nhûäng quöëc gia coá sûå phaát triïín maånh meä trong lônh vûåc CNTT. Taåi höåi thaão Chñnh phuã àiïån tûã töí chûác taåi Àaâ Nùéng ngaây 17/7/2014, Têåp àoaân Dûä liïåu IDG Viïåt Nam cho biïët: Theo Baáo caáo baão mêåt thöng tin cuãa Liïn minh Viïîn thöng quöëc tïë (ITU), trong nùm 2013, Viïåt Nam àûáng thûá 81/161 vïì chó söë phaát triïín CNTT - truyïìn thöng (ICT Development Index). So vúái caác nûúác khaác úã Àöng Nam AÁ, Viïåt Nam àûáng thûá 4, sau Malaysia, Brunei vaâ Singapore; àûáng thûá 12 trïn töíng söë 27 quöëc gia trong khu vûåc Chêu AÁ - Thaái Bònh Dûúng. Nhúâ coá sûå phaát triïín maånh meä vïì CNTT, àùåc biïåt laâ sûå phaát THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 35 Nghiïn cûáu - Trao àöíi triïín vïì haå têìng maång, caác cú quan TT-TV Viïåt Nam àang àûáng trûúác nhûäng cú höåi lúán trong viïåc tiïëp cêån caác nguöìn tin KH&CN quyá giaá cuãa thïë giúái [5]. Thûá nùm, sûå thay àöíi caách thûác tiïëp cêån thöng tin cuãa ngûúâi duâng: Mùåc duâ chûa coá con söë thöëng kï cuå thïí vïì sûå thay àöíi thoái quen sûã duång thöng tin trïn quy mö lúán nhûng möåt thûåc tïë àang diïîn ra úã caác cú quan TT-TV laâ söë baån àoåc àïën sûã duång taâi liïåu in taåi thû viïån àang giaãm dêìn trong khi söë lûúåt ngûúâi truy cêåp taâi liïåu trûåc tuyïën tùng lïn roä rïåt [6]. Xu hûúáng naây àang múã ra cú höåi cho viïåc phaát triïín caác dõch vuå cung cêëp taâi liïåu trûåc tuyïën cuãa cú quan TT-TV trong caã nûúác. Thûá saáu, xu hûúáng liïn kïët, húåp taác: Nhêån thûác roä nhûäng thuêån lúåi vaâ khoá khùn trong quaá trònh phaát triïín nguöìn tin KH&CN, àùåc biïåt laâ caác nguöìn tin KH&CN nûúác ngoaâi, caác töí chûác TT-TV àaä vaâ àang coá nhûäng àöång thaái tñch cûåc nhùçm àêíy maånh liïn kïët, húåp taác trong vaâ ngoaâi nûúác. Vúái sûå hònh thaânh caác liïn hiïåp nhû Liïn hiïåp thû viïån vuâng Àöìng bùçng söng Höìng, vuâng Àöìng bùçng söng Cûãu Long, Liïn húåp thû viïån Viïåt Nam, nguöìn tin KH&CN trong vaâ ngoaâi nûúác àaä àûúåc tùng cûúâng chia seã, cú quan TT-TV coá thïm nhiïìu cú höåi àïí phaát triïín nguöìn cuãa mònh trong àiïìu kiïån nguöìn kinh phñ haån heåp. 4. Giaãi phaáp phaát triïín nguöìn tin KH&CN trong giai àoaån múái Àûáng trûúác nhûäng khoá khùn, thaách thûác vaâ cú höåi trïn, sûå linh hoaåt vaâ chuã àöång trong viïåc àöíi múái saãn phêím, dõch vuå vaâ hònh thûác cung cêëp thöng tin àaä vaâ àang giuáp cho nhiïìu cú quan TT-TV sûã duång hiïåu quaã nguöìn kinh phñ phaát triïín nguöìn tin KH&CN vaâ gùåt haái àûúåc nhûäng thaânh quaã to lúán. Möåt söë kinh nghiïåm sau àêy coá thïí giuáp cú quan TT-TV têån duång töëi àa nhûäng cú höåi trong cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN: Phaát triïín nguöìn tin KH&CN söë nöåi sinh: Nguöìn tin KH&CN söë nöåi sinh laâ nguöìn tin KH&CN quan troång thïí hiïån nùng lûåc thöng tin cuãa möîi cú quan TT-TV trong giai àoaån hiïån nay. Àïí duy trò öín àõnh nguöìn tin KH&CN naây, yïu cêìu cú quan TT-TV phaãi xêy dûång vaâ triïín khai àöìng böå caác giaãi phaáp bao göìm: thu thêåp àêìy àuã vaâ thûúâng xuyïn nguöìn tin KH&CN söë àang àûúåc taåo ra taåi àún võ; söë hoáa nhûäng taâi liïåu quan troång; xêy dûång, phaát triïín CSDL têåp trung vaâo caác cöng cuå tòm kiïëm; àa daång hoáa caác dõch vuå cung cêëp taâi liïåu nöåi sinh trûåc tuyïën. Caác giaãi phaáp trïn coá thïí aáp duång úã nhiïìu quy mö khaác nhau, tuy nhiïn caác àún võ úã quy mö caâng lúán, viïåc triïín khai aáp duång caác giaãi phaáp naây caâng khoá thûåc hiïån. Hiïån nay àaä coá nhiïìu dûå aán söë hoáa àûúåc triïín khai thaânh cöng úã quy mö lúán nhû: Dûå aán Xêy dûång vaâ phaát triïín Hïå thöëng thöng tin Nghiïn cûáu vaâ phaát triïín Viïåt Nam (do Cuåc thöng tin KH&CN quöëc gia chuã trò tûâ nùm 2011) àaä thu thêåp, söë hoáa vaâ àûa vaâo CSDL phuåc vuå ngûúâi duâng tin trïn 12 nghòn thuyïët minh, kïët quaã thûåc hiïån nhiïåm vuå KH&CN taåi caác böå, ngaânh vaâ 61/63 tónh, thaânh phöë trïn caã nûúác; Dûå aán söë hoáa taâi liïåu cuãa Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam vúái gêìn 5 triïåu trang taâi liïåu àïí àûa vaâo phuåc vuå trûåc tuyïën cho ngûúâi duâng tin trong caã nûúác,. Cho duâ mûác àöå phaát triïín nguöìn tin KH&CN söë hoáa taåi caác thû viïån coá sûå khaác nhau, tuây thuöåc vaâo quy mö cuãa tûâng àún võ, song coá thïí thêëy rùçng, xu hûúáng xêy dûång “thû viïån lai” àïí vûâa phuåc vuå baån àoåc taåi chöî vûâa phuåc vuå trûåc tuyïën nhùçm àaáp ûáng töëi ûu nhu cêìu cuãa ngûúâi sûã duång àang àûúåc phaát triïín maånh meä trong caã nûúác [7]. Trïn bònh diïån chung, àïí phaát triïín nguöìn tin KH&CN söë nöåi sinh cêìn àaãm baão möåt söë yïu cêìu sau: - Xêy dûång kïë hoaåch cho viïåc phaát triïín nguöìn taâi nguyïn söë noái chung vaâ söë hoáa nguöìn taâi liïåu höìi cöë. Àöëi vúái caác àún võ coá nguöìn taâi liïåu höìi cöë lúán, cêìn àùåt ra muåc tiïu vaâ xêy dûång kïë hoaåch cho tûâng giai àoaån cuå thïí, coá trònh tûå ûu tiïn caác nguöìn taâi liïåu quan troång. Nghiïn cûáu - Trao àöíi 36 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 - Laâm roä caác vêën àïì vïì tñnh phaáp lyá trong viïåc söë hoáa höìi cöë taâi liïåu vaâ cung cêëp taâi liïåu toaân vùn, àaãm baão tñnh húåp phaáp trong quaá trònh taåo lêåp nguöìn taâi nguyïn söë noái chung vaâ nguöìn taâi nguyïn söë nöåi sinh noái riïng. - Lûåa choån cöng cuå söë hoáa taâi liïåu phuâ húåp vúái quy mö, muåc tiïu cêìn hûúáng túái trong viïåc söë hoáa taâi liïåu. Trïn thõ trûúâng cung cêëp maáy scan hiïån nay coá rêët nhiïìu lûåa choån, àöëi vúái caác àún võ coá khöëi lûúång taâi liïåu söë hoáa khöng lúán (tûâ vaâi trùm nghòn trang trúã laåi) thò viïåc lûåa choån caác maáy scan thuã cöng hoùåc thuï caác àún võ thûåc hiïån söë hoáa laâ giaãi phaáp húåp lyá. Àöëi vúái caác àún võ coá khöëi lûúång taâi liïåu lúán, viïåc söë hoáa cêìn thûåc hiïån trong thúâi gian daâi thò giaãi phaáp töëi ûu laâ lûåa choån caác maáy scan cöng nghiïåp. Viïåc sûã duång caác maáy scan cöng nghiïåp coá hai ûu àiïím nöíi tröåi so vúái maáy scan thöng thûúâng laâ töëc àöå scan cao (tûâ trïn 1.000 trang/giúâ trúã lïn) vaâ khöng laâm aãnh hûúãng àïën chêët lûúång taâi liïåu nhúâ cöng nghïå chuåp aãnh vaâ lêåt trang tûå àöång. Vñ duå: Thû viïån Quöëc gia Viïåt Nam àang sûã duång Maáy scan tûå àöång DL3003 do haäng 4DigitalBooks cuãa Thuåy Syä saãn xuêët, coá töëc àöå queát trung bònh tûâ 1.100 - 1.300 trang/giúâ, hoùåc Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia àang sûã duång 02 maáy scan tûå àöång Kirtas APT BookScan 1200, saãn xuêët taåi Hoa Kyâ vúái töëc àöå söë hoáa möîi maáy lïn àïën 1.600 trang/giúâ, - Phaát triïín caác böå sûu têåp söë dûåa trïn caác cöng cuå höî trúå hiïån àaåi bao göìm: hïå thöëng maáy chuã, phêìn mïìm quaãn trõ CSDL, haå têìng maång vaâ caác thiïët bõ khaác. - Phaát triïín dõch vuå cung cêëp taâi liïåu trûåc tuyïën dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc, quy chïë roä raâng, àaãm baão an toaân, an ninh thöng tin àïí coá thïí khai thaác nguöìn taâi nguyïn söë nöåi sinh möåt caách hiïåu quaã nhêët. Húåp taác trong phaát triïín nguöìn tin KH&CN söë, àùåc biïåt laâ nguöìn tin KH&CN nûúác ngoaâi: Möåt trong nhûäng mö hònh húåp taác hiïåu quaã nhêët hiïån nay giûäa caác thû viïån, cú quan thöng tin laâ mö hònh Consortium. Trïn thïë giúái, àaä coá möåt söë consortium tiïu biïíu nhû: Digital Libray cuãa Pakistan, INDEST cuãa ÊËn Àöå, CONCERT cuãa Àaâi Loan. ÚÃ Viïåt Nam, mö hònh consortium àûúåc manh nha tûâ nùm 1997 vaâ àïën thaáng 4 nùm 2004, taåi Tp. Höì Chñ Minh, möåt söë cú quan TT-TV lúán úã Viïåt Nam göìm: Trung têm Thöng tin KH&CN Quöëc gia (nay laâ Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia), Thû viïån KHTH Tp. Höì Chñ Minh, Trung têm TT-TV Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Thû viïån Àaåi hoåc Quöëc gia Tp. Höì Chñ Minh, Thû viïån Àaåi hoåc Cêìn Thú- àaä thöëng nhêët thaânh lêåp möåt liïn hiïåp thû viïån lêëy tïn laâ “Liïn hiïåp thû viïån Viïåt Nam vïì caác nguöìn tin àiïån tûã” (tïn tiïëng Anh laâ Vietnam Library Consortium on E-resources). Muåc tiïu vaâ phûúng hûúáng cuãa Liïn hiïåp laâ: tòm kiïëm àöëi taác taâi trúå phaát triïín; phaát triïín nguöìn tin KH&CN àiïån tûã thöng qua böí sung caác CSDL vaâ taåp chñ àiïån tûã; àaâo taåo, nêng cao nùng lûåc khai thaác thöng tin; nêng cao nùng lûåc xuêët baãn vaâ quaãn lyá caác taåp chñ khoa hoåc trong nûúác. Àïën nay, àaä coá trïn 100 àún võ tham gia. Bùçng viïåc àoáng goáp möåt khoaãn kinh phñ tûâ 15 àïën 100 triïåu àöìng, tuây thuöåc vaâo quy mö vaâ nhu cêìu sûã duång, caác thaânh viïn coá cú höåi súã hûäu nhûäng nguöìn tin KH&CN quyá giaá trong vaâ ngoaâi nûúác bao göìm 3 daång: - Nguöìn tin KH&CN àiïån tûã do caác thaânh viïn Liïn hiïåp thû viïån phöëi húåp böí sung: CSDL àa ngaânh ProQuest Central bao quaát trïn 160 lônh vûåc chuã àïì khaác nhau vïì khoa hoåc cöng nghïå, khoa hoåc xaä höåi, kinh tïë - kinh doanh, y hoåc, bao göìm: 9 19.000 taåp chñ, trong àoá hún 13.000 taåp chñ toaân vùn. 9 56.000 toaân vùn luêån vùn, luêån aán. 9 Baáo caáo tûâ haâng trùm ngaânh cöng nghiïåp taåi 90 quöëc gia. THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 6/2015 37 Nghiïn cûáu - Trao àöíi 9 43.000 höì sú doanh nghiïåp. 9 Hún 1.000 taâi liïåu höåi nghõ. 9 1.300 túâ baáo quöëc tïë haâng àêìu - Nguöìn tin KH&CN àiïån tûã do àún võ chuã trò vaâ caác àún võ thaânh viïn chia seã göìm: 9 CSDL toaân vùn vïì taâi liïåu KH&CN cuãa Viïåt Nam (STD) àûúåc Cuåc Thöng tin KH&CN quöëc gia xêy dûång vaâ cêåp nhêåt tûâ nùm 1987 àïën nay vúái gêìn 200.000 biïíu ghi. Hiïån nay, CSDL naây àûúåc cêåp nhêåt haâng tuêìn vaâ möîi nùm coá thïí cêåp nhêåt múái trïn 11.000 taâi liïåu. 9 CSDL thû muåc Baáo caáo kïët quaã àïì taâi nghiïn cûáu vúái hún 11.000 biïíu ghi thû muåc vaâ toám tùæt, cêåp nhêåt khoaãng 600 biïíu ghi/nùm. - Caác nguöìn tin KH&CN múã do Liïn hiïåp thû viïån vaâ thaânh viïn tòm kiïëm hoùåc àaâm phaán vúái caác cú quan, töí chûác xuêët baãn: 9 9 9 Mö hònh Liïn hiïåp thû viïån àaä, àang vaâ hûáa heån seä mang laåi nhiïìu hún nûäa lúåi ñch cho caác àún võ thaânh viïn tham gia trong tûúng lai. Kïët luêån Nhûäng thay àöíi mang tñnh toaân cêìu àaä aãnh hûúãng khöng nhoã àïën hoaåt àöång TT-TV noái chung vaâ cöng taác phaát triïín nguöìn tin KH&CN noái riïng, trong àoá coá nhûäng khoá khùn, thaách thûác vaâ caã nhûäng cú höåi phaát triïín. Àïí coá thïí àaáp ûáng töëi ûu nhu cêìu ngûúâi duâng tin, cú quan TT-TV khöng coá con àûúâng naâo khaác laâ phaãi tûå àöíi múái, thay àöíi caách tiïëp cêån trong toaân böå quaá trònh, tûâ khêu taåo lêåp, böí sung nguöìn taâi liïåu, xûã lyá àïën cung cêëp túái ngûúâi duâng. Möåt trong nhûäng vêën àïì mang tñnh then chöët, quyïët àõnh sûå thaânh cöng cuãa möîi àún võ laâ viïåc böí sung nguöìn tin KH&CN coá giaá trõ, àùåc biïåt laâ nguöìn tin KH&CN nûúác ngoaâi. Àïí giaãi quyïët töët vêën àïì naây, sûå húåp taác, liïn kïët trong phaát triïín nguöìn tin KH&CN laâ möåt trong nhûäng yïu cêìu khöng thïí thiïëu. Thûåc tïë àaä cho thêëy nhûäng lúåi ñch vaâ hiïåu quaã roä rïåt cuãa sûå phöëi húåp, húåp taác, chia seã nguöìn tin KH&CN giûäa caác àún võ trong nûúác. Viïåc sûã duång nguöìn kinh phñ töëi thiïíu àïí böí sung, phaát triïín nguöìn tin KH&CN töëi àa seä laâ muåc àñch mang tñnh kim chó nam cuãa bêët cûá thaânh viïn naâo tham gia vaâo maång lûúái húåp taác, chia seã, trao àöíi nguöìn tin KH&CN trong tûúng lai. 1. Luêåt Khoa hoåc vaâ Cöng nghïå söë 29/2013/QH13. Quöëc höåi nûúác Cöång hoâa xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam ban haânh ngaây 18/6/2013. 2. Nghõ àõnh söë 11/2014/NÀ-CP vïì hoaåt àöång thöng tin KH&CN. Chñnh phuã nûúác Cöång hoâa xaä höåi chuã nghôa Viïåt Nam ban haânh ngaây 18/6/2013. 3. Kody Tillery (2012). Study of Subscription Prices for Scholarly Society Journals. Society Journal Pricing Trends and Industry Overview. 4. Kyã yïëu Höåi nghõ töíng kïët hoaåt àöång thöng tin, thöëng kï KH&CN toaân quöëc nùm 2014. 5. Kyã yïëu Höåi thaão Chñnh phuã àiïån tûã 2014 töí chûác taåi Àaâ Nùéng ngaây 17/7/2014, truy cêåp taåi àõa chó: 6. Baáo caáo Höåi nghõ sú kïët 3 nùm (2011-2013) hoaåt àöång thû viïån cöng cöång toaân quöëc do Böå Vùn hoáa - Thïí thao vaâ Du lõch töí chûác ngaây 10/9/2013 taåi Àaâ Nùéng. 7. Söë hoáa thû viïån truyïìn thöëng - xu hûúáng têët yïëu cuãa xaä höåi hiïån àaåi. Baáo Quên àöåi nhên dên söë ra ngaây 28/11/2012. Taâi liïåu tham khaão (Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 12-4-2015; Ngaây phaãn biïån àaánh giaá: 06-9-2015; Ngaây chêëp nhêån àùng: 18-10-2015).