Phát triển Doanh nghiệp nhỏ và vừa ở nông thôn Việt Nam trong quá trình công nghiệp hoá

Tr­êng §¹i häc ngo¹i th­¬ng Khoa kinh tÕ ®èi ngo¹i ********** Kho¸ luËn tèt nghiÖp ®Ò tµi: ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ Gi¸o viªn h­íng dÉn: Th¹c sÜ §Æng ThÞ Lan Sinh viªn: NguyÔn Lan Ph­¬ng Líp: A7 - K37B hµ néi 2002 môc lôc Ch­¬ng I C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn c¸c DNNVV ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ I. C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n ë ViÖt Nam hiÖn nay C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay Kh¸i niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta Néi dung c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ 1 2 Néi dung, ph­¬ng h­íng vµ môc tiªu cña qu¸ tr×nh CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n Néi dung Ph­¬ng h­íng Môc tiªu 5 7 8 M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc trªn ThÕ giíi M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ theo h­íng thay thÕ nhËp khÈu M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ theo h­íng héi nhËp quèc tÕ 9 9 11 13 15 II. Doanh nghiÖp nhá vµ võa trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam Kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhá vµ võa TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhá vµ võa Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp nhá vµ võa §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp nhá vµ võa 17 17 19 21 Lîi thÕ cña m« h×nh doanh nghiÖp nhá vµ võa Lîi thÕ cña c«ng nghÖ trung gian Lîi thÕ cña quy m« nhá 22 22 23 3. Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ 24 Ch­¬ng II Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ qu¶n lý DNNVV ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n ViÖt Nam hiÖn nay Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ qu¶n lý DNNVV ViÖt Nam tõ nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi ®Õn nay 28 36 1. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV ViÖt Nam 36 2. Nh÷ng yÕu kÐm cña DNNVV trong c¬ chÕ thÞ tr­êng hiÖn nay 37 Sù h×nh thµnh c¬ chÕ qu¶n lý DNNVV trong c¬ chÕ thÞ tr­êng C¬ chÕ b¶o ®¶m quyÒn tù chñ s¶n xuÊt - kinh doanh cña doanh nghiÖp C¬ chÕ gi¸m s¸t Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp C¬ chÕ hç trî khuyÕn khÝch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa Quan hÖ cung - cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr­êng 40 40 40 42 44 4. Tån t¹i cña c¬ chÕ qu¶n lý DNNVV 45 II. Thùc tr¹ng, tiÒm n¨ng ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n Phó Thä §iÒu kiÖn tù nhiªn - kinh tÕ - x· héi cña Phó Thä ®èi víi viÖc ph¸t triÓn DNNVV §iÒu kiÖn tù nhiªn Thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu cña tØnh Phó Thä 2. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n Phó Thä 47 48 56 3. KÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ®ãng gãp cho ng©n s¸ch 3.1 KÕt qu¶ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ®ãng gãp cho ng©n s¸ch 3.2 Nh÷ng tån t¹i trong qu¶n lý doanh nghiÖp nhá vµ võa 59 62 Ch­¬ng III Nh÷ng gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi chñ yÕu nh»m xóc tiÕn ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa I. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ 63 1. Ph¸t triÓn cã hiÖu qu¶ khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc ®Ó lµm tèt vai trß chñ ®¹o, hç trî cã kÕt qu¶ cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn 64 2. Ph¸t triÓn kinh tÕ hîp t¸c 65 3. Kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc 66 4. Kinh tÕ c¸ thÓ - tiÓu chñ 67 5. Kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n 68 6. Kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi 68 II. ChÝnh s¸ch ®Êt ®ai III. §ång bé ho¸ thÞ tr­êng 69 1. ChiÕn l­îc thÞ tr­êng, vai trß cña thÞ tr­êng vµ chÝnh s¸ch thÞ tr­êng 75 2. ChÝnh s¸ch thÞ tr­êng vµ th­¬ng m¹i trong n­íc 78 3. ChÝnh s¸ch khuyÕn khÝch xuÊt khÈu 80 IV. Quan ®iÓm vÒ hç trî vµ ®æi míi c«ng nghÖ 1. Quan ®iÓm vµ ®Þnh h­íng ®æi míi c«ng nghÖ 80 2. Mét sè gi¶i ph¸p ®æi míi c«ng nghÖ trong DNNVV ë n«ng th«n 83 V. ChÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p vÒ hç trî tµi chÝnh, vèn, tÝn dông 87 1. ChÝnh s¸ch thuÕ 87 2. ChÝnh s¸ch tÝn dông ®Çu t­ 90 3. Mét sè chÝnh s¸ch hç trî tµi chÝnh kh¸c 93 VI. C¸c biÖn ph¸p vÒ tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò c¸c nhµ doanh nghiÖp vµ lùc l­îng lao ®éng cho c¸c DNNVV ë n«ng th«n 96 1. §µo t¹o c¸c nhµ doanh nghiÖp 96 2. §µo t¹o lùc l­îng lao ®éng cho c¸c DNNVV 99 lêi nãi ®Çu N«ng th«n vµ ph¸t triÓn n«ng th«n lµ mét trong nh÷ng mèi quan t©m hµng ®Çu cña c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. ViÖt Nam víi h¬n 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n, n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n vÉn ®­îc x¸c ®Þnh lµ mÆt trËn hµng ®Çu. Nh­ng tr­íc ®©y do c¬ chÕ qu¶n lý ch­a phï hîp nªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cßn ph¸t triÓn chËm. Qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n ®· thóc ®Èy n«ng th«n ph¸t triÓn nhiÒu mÆt. Sè hé gia ®×nh ®i vµo s¶n xuÊt hµng ho¸ ngµy cµng nhiÒu, ë nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®· vµ ®ang h×nh thµnh c¸c DNNVV. Kinh nghiÖm cña nhiÒu n¬i ®· vµ ®ang chøng tá kinh tÕ hé, n«ng tr¹i gia ®×nh, DNNVV lµ lo¹i h×nh kinh tÕ cã hiÖu qu¶ nhÊt vµ lµ lùc l­îng kinh tÕ chñ yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n. Tuy nhiªn, ®Ó c¸c DNNVV ë n«ng th«n ph¸t triÓn tèt vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶, c¸c ngµnh, c¸c cÊp cÇn ph¶i quan t©m gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan. Ph¸t triÓn DNNVV lµ sù nghiÖp l©u dµi ®ßi hái sù nç lùc cña tõng doanh nghiÖp vµ sù hç trî, gióp ®ì nhiÒu mÆt cña Nhµ n­íc. ViÖc thùc hiÖn triÖt ®Ó c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« trong ®iÒu kiÖn gi÷ v÷ng sù æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ vµ kinh tÕ - x· héi, ch¾c ch¾n sÏ gãp phÇn khuyÕn khÝch ph¸t triÓn DNNVV, gãp phÇn lµm cho khu vùc nµy ngµy cµng hoµ nhËp víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®i lªn trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. ViÖt Nam tõ mét n­íc nghÌo nµn l¹c hËu, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®ang cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng khÝch lÖ. Song, còng ph¶i thõa nhËn r»ng, chóng ta ®· cã mét thêi kú dµi ch­a thùc sù chó ý ®Õn DNNVV, ch­a khai th¸c hÕt thÕ m¹nh cña lo¹i h×nh doanh nghiÖp nµy. V× vËy c¸c DNNVV h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ch­a mang tÝnh ®ång bé vµ thèng nhÊt. Ngµy 23/11/2001, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 90/2001/N§ - ChÝnh phñ “VÒ trî gióp ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa” cho thÊy §¶ng vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam coi ph¸t triÓn DNNVV lµ mét nhiÖm vô quan träng trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §©y thùc sù lµ mét chñ tr­¬ng ®óng vµ kÞp thêi, phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ ViÖt Nam trong giai ®o¹n ®Çu thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Víi ®Ò tµi “Ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸”, ng­êi viÕt muèn t×m hiÓu s©u h¬n vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn DNNVV, ®Æc biÖt lµ ë khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam, khu vùc thu hót ®­îc nhiÒu sù quan t©m cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nh»m ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p gióp cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n ViÖt Nam ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ h¬n. Nh©n ®©y, ng­êi viÕt muèn göi lêi c¸m ¬n ch©n thµnh nhÊt tíi Th¹c sÜ §Æng ThÞ Lan, gi¸o viªn khoa Qu¶n trÞ Kinh doanh, tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng ®· t¹o mäi ®iÒu kiÖn thuËn lîi, tËn t×nh h­íng dÉn vµ gióp ®ì ®Ó ng­êi viÕt hoµn thµnh tèt kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy. Ngµy 03 th¸ng 11 n¨m 2002 Ng­êi viÕt NguyÔn Lan Ph­¬ng Ch­¬ng I C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n ë viÖt nam hiÖn nay 1. C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam hiÖn nay 1.1 Kh¸i niÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë n­íc ta Trong toµn bé ®­êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam, chiÕn l­îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H) lu«n lu«n chiÕm mét vÞ trÝ ®Æc biÖt. §iÒu nµy ®­îc quy ®Þnh bëi hoµn c¶nh ®Æc thï cña ViÖt Nam: xuÊt ph¸t tõ mét quèc gia n«ng nghiÖp nghÌo nµn vµ l¹c hËu, l¹i chÞu sù tµn ph¸ nÆng nÒ cña nhiÒu cuéc chiÕn tranh, lu«n lu«n ®èi mÆt víi th¸ch thøc gay g¾t lµ ph¶i tho¸t khái t×nh tr¹ng tôt hËu ph¸t triÓn, nhanh chãng x©y dùng c¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña chñ nghÜa x· héi. Trong cuéc ®ua tranh ph¸t triÓn v× c¸c môc tiªu ph¸t triÓn con ng­êi, §¶ng Céng s¶n vµ Nhµ n­íc ViÖt Nam lu«n lu«n coi CNH - H§H lµ nhiÖm vô trung t©m. Tuy nhiªn ë n­íc ta cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau khi bµn vÒ CNH - H§H. - CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tõ mét nÒn kinh tÕ trong ®ã c«ng nghiÖp vµ dÞch vô chiÕm tû träng ngµy cµng lín. Riªng trong c«ng nghiÖp l¹i diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch tõ c«ng nghiÖp khai th¸c sang chÕ biÕn v.v...[13] - CNH - H§H lµ mét chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, khoa häc - c«ng nghÖ trong mét thêi gian dµi. ë ®©y, CNH - H§H ®­îc hiÓu nh­ lµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn trong ®ã cã ph­¬ng h­íng, môc tiªu cña nÒn kinh tÕ mµ kh«ng nªu ®­îc b¶n chÊt cña CNH - H§H.[13] - CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh c¶i biÕn lao ®éng thñ c«ng l¹c hËu thµnh lao ®éng sö dông kü thuËt vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó ®¹t ®­îc n¨ng suÊt lao ®éng cao. ë ®©y, CNH - H§H cã môc tiªu râ rµng lµ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng x· héi - c¸i quyÕt ®Þnh cho sù tån t¹i cña mét chÕ ®é x· héi.[13] - Héi nghÞ lÇn thø 7 Ban chÊp hµnh TW §¶ng kho¸ 7 ®· nªu: CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ, x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghÖ ph­¬ng tiÖn vµ ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, dùa trªn sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp vµ tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng cao.[13] - GS.TS NguyÔn §×nh Phan trong ®Ò tµi “Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu thóc ®Èy CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n vïng ®ång b»ng s«ng Hång” l¹i cho r»ng: Kh«ng nªn ®ång nhÊt gi÷a CNH víi H§H, mÆc dï trong nhiÒu tr­êng hîp chóng ®i liÒn víi nhau, nh­ng kh«ng bao hµm ý thay thÕ cho nhau. Chóng thÓ hiÖn hai gãc ®é tiÕp cËn kh¸c nhau víi mét qu¸ tr×nh cña mét ®èi t­îng nghiªn cøu. V× vËy gi÷a CNH vµ H§H võa cã sù gièng nhau, võa cã sù kh¸c nhau, võa liªn quan víi nhau, võa ®éc lËp víi nhau. Khi nãi vÒ CNH tøc lµ nãi tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÎn kinh tÕ - x· héi theo h­íng t¨ng tû träng vµ tr×nh ®é cña c«ng nghiÖp, dÞch vô vµ ®i liÒn víi nã lµ ph¸t triÓn øng dông c«ng nghÖ mang tÝnh c«ng nghiÖp. Cßn khi nãi vÒ H§H th× hµm ý tiÕp cËn vÒ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ øng dông khoa häc - c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt vµ ®êi sèng. Gi÷a CNH vµ H§H cã thÓ cã quan hÖ víi nhau nh­ng kh«ng ph¶i lu«n ®ång nhÊt vµ kh«ng thÓ thay thÕ cho nhau.[28] 1.2 Néi dung C«ng nghiÖp ho¸ - HiÖn ®¹i ho¸ Qua lÞch sö CNH - H§H thÕ giíi, cïng víi ý kiÕn cña nhiÒu nhµ khoa häc cã thÓ thÊy néi dung cña CHN - H§H bao hµm: [28], [29], [31], [34], [36] Thø nhÊt, CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ tõ c¬ cÊu kinh tÕ ®¬n ngµnh sang ®a ngµnh, tõ c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp chiÕm ­u thÕ sang c«ng nghiÖp vµ dÞch vô chiÕm ­u thÕ. Nã lµ mét sù biÕn ®æi tõ kiÓu kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ thñ c«ng nghiÖp sang kiÓu kinh tÕ “c«ng nghiÖp”, lµ sù biÕn ®æi trong b¶n th©n c«ng nghiÖp, tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp chÕ t¹o. BiÓu hiÖn dÔ thÊy nhÊt ë c¸c n­íc ®· vµ ®ang hoµn thµnh qu¸ tr×nh CNH trªn thÕ giíi lµ xu h­íng thu hÑp tû träng GDP cña ngµnh n«ng nghiÖp, t¨ng nhanh tû träng GDP cña c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong tæng GDP vµ ë giai ®o¹n cuèi cña qu¸ tr×nh CNH lµ tû träng GDP cña c«ng nghiÖp vµ dÞch vô chiÕm ­u thÕ. NÒn kinh tÕ quèc gia chuyÓn sang s¶n xuÊt - kinh doanh theo ph­¬ng thøc “c«ng nghiÖp”. Thø hai, CNH - H§H lµ qu¸ tr×nh trang bÞ vµ trang bÞ l¹i c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cho tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ quèc d©n, tr­íc hÕt ë nh÷ng ngµnh chiÕm vÞ trÝ quan träng. Thùc chÊt cña qu¸ tr×nh CNH chÝnh lµ qu¸ tr×nh ®æi míi kh«ng ngõng c«ng nghÖ - kü thuËt vµ thiÕt bÞ ngµy mét tiªn tiÕn - hiÖn ®¹i c¸c c«ng ®o¹n cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt - kinh doanh trong chu tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi. Thùc hiÖn CNH trong ®iÒu kiÖn c¸ch m¹ng khoa häc - kü thuËt ngµy nay ph¶i g¾n bã víi qu¸ tr×nh H§H nÒn kinh tÕ quèc d©n vÒ ph­¬ng diÖn c«ng nghÖ, c¶ ë phÇn cøng vµ phÇn mÒm. H§H d­íi gãc ®é kinh tÕ - kü thuËt lµ môc tiªu v­¬n tíi cña qu¸ tr×nh CNH, nh­ng chóng cßn bÞ rµng buéc bëi yªu cÇu ®¶m b¶o hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi. Gi¶i quyÕt mèi quan hÖ nµy chÝnh lµ t×m ra b­íc ®i thÝch hîp ®èi víi qu¸ tr×nh H§H theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n­íc. Trong ®iÒu kiÖn mét ®Êt n­íc cã qu¸ nhiÒu nguån nh©n lùc, tr×nh ®é qu¶n lý cã h¹n, thiÕu trÇm träng vèn ®Çu t­ th× viÖc H§H tr­íc hÕt chØ dµnh cho nh÷ng lÜnh vùc “®Çu tÇu”, lµm r­êng cét cho c¸c ngµnh kh¸c. Sù kÕt hîp mét qu¸ tr×nh c«ng nghÖ - kü thuËt víi nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Song, xu thÕ chung lµ ®æi míi c«ng nghÖ nhanh, rót ng¾n chu kú sèng cña tõng lo¹i c«ng nghÖ. §ã lµ con ®­êng CNH ë ViÖt Nam. Thø ba, qu¸ tr×nh CNH - H§H trong bÊt cø giai ®o¹n nµo còng võa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ - kü thuËt, võa lµ qu¸ tr×nh kinh tÕ - x· héi vµ ph¶i ®­îc ®Æt trong bèi c¶nh chung cña ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn chung. Thùc hiÖn cã kÕt qu¶ qu¸ tr×nh CNH - H§H sÏ thñ tiªu t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ kü thuËt, thÊp kÐm vÒ kinh tÕ, ®ång thêi còng thñ tiªu lu«n t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ x· héi, n©ng cao d©n trÝ vµ møc sèng cña d©n c­ vµ ng­îc l¹i. LÞch sö CNH cña nh©n lo¹i cho thÊy, CNH lu«n lu«n lµ mét giai ®o¹n ph¸t triÓn mµ c¸c quèc gia tõ mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu, chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp, muèn nhanh chãng v­¬n lªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cao ph¶i tr¶i qua. Sù ph¸t triÓn cña mét quèc gia, kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®i tr­íc cho thÊy, ph¶i tr¶i qua 5 giai ®o¹n: x· héi truyÒn thèng; chuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho cÊt c¸nh; cÊt c¸nh; tiÕn tíi sù tr­ëng thµnh vµ tiªu dïng ë tr×nh ®é cao. Qu¸ tr×nh CNH ®­îc b¾t ®Çu xem nh­ lµ sù khëi ®Çu “chuÈn bÞ tiÒn ®Ò cho cÊt c¸nh”, ®­îc thùc hiÖn m¹nh mÏ trong giai ®o¹n “cÊt c¸nh”, vµ cã thÓ kÕt thóc khi x· héi cña quèc gia ®ã ®· “tiÕn tíi sù tr­ëng thµnh” ®Ó b­íc vµo mét thêi kú míi cao h¬n - x· héi “tiªu dïng ë tr×nh ®é cao”. Thø t­, qu¸ tr×nh CNH - H§H ®i liÒn víi qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ khu vùc kinh tÕ n«ng th«n. ChuyÓn tõ kiÓu kinh tÕ tiÓu n«ng sang kinh tÕ hµng ho¸ vµ kinh tÕ c«ng nghiÖp ®· lµm thay ®æi bé mÆt cÊu tróc vµ lèi sèng d©n c­ theo kiÓu tËp trung ®« thÞ ho¸. §©y lµ hai khÝa c¹nh cña mét qu¸ tr×nh bæ trî lÉn nhau, diÔn ra ®éng thêi. Qu¸ tr×nh CNH vÉn lu«n lu«n g¾n bã mËt thiÕt vµ thÓ hiÖn trong nã qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ khu vùc kinh tÕ n«ng th«n. VÊn ®Ò lµ lµm thÕ nµo ®Ó quy ho¹ch, thiÕt kÕ vµ x©y dùng m¹ng l­íi ®« thÞ phï hîp, v¨n minh, kh«ng ¶nh h­ëng tíi m«i tr­êng, c¶nh quan, sinh th¸i. Thø n¨m, qu¸ tr×nh CNH - H§H còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. LÞch sö CNH - H§H thÕ giíi còng chØ râ, ®ã lµ qu¸ tr×nh më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ thÞ tr­êng vµ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Ngµy nay, më réng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ trë thµnh xu thÕ ph¸t triÓn m¹nh cña thêi ®¹i. Mçi n­íc trë thµnh mét bé phËn cña hÖ thèng kinh tÕ thÕ giíi, t¸c ®éng t­¬ng hç vµ chÞu ¶nh h­ëng cña biÕn ®éng kinh tÕ - x· héi chung cña thÕ giíi. Nh÷ng n­íc ®¹t ®­îc thµnh c«ng khi tiÕn hµnh CNH trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ nh÷ng n­íc biÕt ph¸t huy “lîi thÕ so s¸nh” cña m×nh trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ vµ lu«n t×m c¸ch më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. VÒ nguyªn t¾c, CNH - H§H ph¶i dùa vµo néi lùc bªn trong lµ chñ yÕu nh­ng ngo¹i lùc cã ý nghÜa v« cïng quan träng, nhÊt lµ ë giai ®o¹n ®Çu khi néi lùc qu¸ thÊp. Sù trî gióp vÒ tµi chÝnh, kü thuËt, c«ng nghÖ, kinh nghiÖm qu¶n lý, thÞ tr­êng... tõ bªn ngoµi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng trong giai ®o¹n ®Çu CNH. 2. Néi dung, môc tiªu vµ ph­¬ng h­íng cña qu¸ tr×nh CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n n­íc ta 2.1 Néi dung Trong “§Ò ¸n CNH - H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n thêi kú 1998 - 2020” cña Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n cã nªu: Néi dung cña CNH vµ H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n dùa trªn néi dung chñ yÕu sau:[5] a_ H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n b_ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n c_ ph¸t triÓn tiÓu thñ c«ng nghiÖp trong n«ng th«n d_ ph¸t triÓn dÞch vô n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n e_ c¬ ®iÖn khÝ ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n f_ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ë n«ng th«n. Theo GS. Yumio Sakurai cña Khoa x· héi häc vµ nh©n v¨n thuéc §¹i häc Tæng hîp Tokyo th× “CNH n«ng th«n lµ c«ng cô ®Ó t¹o thu nhËp b»ng tiÒn cho c¸c hé gia ®×nh n«ng th«n. Môc tiªu cña chiÕn l­îc CNH n«ng th«n lµ t¨ng thu nhËp cña n«ng d©n, më réng thÞ tr­êng lao ®éng n«ng th«n vµ CNH, H§H c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp... [31] Cßn GS.TS §µo ThÕ TuÊn th× l¹i cho r»ng: CNH lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn tõ mét nÒn kinh tÕ cã n¨ng suÊt thÊp chñ yÕu lµ n«ng th«n sang mét nÒn kinh tÕ n¨ng suÊt cao, thµnh thÞ vµ c«ng nghiÖp. CNH th­êng ®i ®«i víi ®« thÞ ho¸ vµ chuyÓn ®æi n«ng nghiÖp còng nh­ ®i ®«i víi viÖc ph¸t triÓn thÞ tr­êng.[36] GS.TS NguyÔn §×nh Phan quan niÖm: CNH, H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n cã 4 vÊn ®Ò kh¸c nhau nh­ng cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhau. §ã lµ CNH n«ng nghiÖp, CNH n«ng th«n, H§H n«ng nghiÖp vµ H§H n«ng th«n: [28] - CNH n«ng nghiÖp lµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp truyÒn thèng sang nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®­îc ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n d­íi t¸c ®éng cña c«ng nghiÖp. - CNH n«ng th«n ph¸n ¸nh sù biÕn ®æi toµn diÖn trªn tÊt c¶ c¸c mÆt kinh tÕ, v¨n ho¸, chÝnh trÞ, x· héi cña mét vïng n«ng th«n; ph¶n ¸nh sù thay ®æi c¨n b¶n kÕt cÊu kinh tÕ - x· héi n«ng th«n; ph¶n ¸nh qua sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng h¹ tÇng kinh tÕ - x· héi theo h­íng ngµy cµng hiÖn ®¹i; ®ång thêi c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng v¨n ho¸ - gi¸o dôc, y tÕ cã sù biÕn ®æi râ nÐt vÒ chÊt, quan hÖ x· héi ®­îc hoµn thiÖn, lèi sèng c«ng nghiÖp v¨n minh ®­îc h×nh thµnh. - H§H n«ng nghiÖp bao gåm tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng cã liªn quan ®Õn viÖc øng dông nh÷ng tiÕn bé khoa häc vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo s¶n xuÊt kinh doanh s¶n phÈm c«ng nghiÖp nh»m gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ chung, ®ång thêi tho¶ m·n tèt h¬n nhu cÇu cña x· héi, cña thÞ tr­êng vÒ c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp. - H§H n«ng th«n lµ tÊt c¶ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m lµm cho c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, c¬ së h¹ tÇng cña ®êi sèng kinh tÕ, x· héi, cuéc sèng cña d©n c­ ë c¸c vïng n«ng th«n cã tr×nh ®é hiÖn ®¹i, ®ång thêi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ë c¸c vïng n«ng th«n ®Òu dùa trªn nh÷ng thµnh tùu hiÖn ®¹i cña khoa häc, c«ng nghÖ. Nãi tãm l¹i, CNH - H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trong ®iÒu kiÖn n­íc ta bao gåm c¸c néi dung c¬ b¶n nh­ sau: [29] - CNH, H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¶i t¹o ra mét nÒn n«ng nghiÖp hµng ho¸ ®a d¹ng trªn c¬ së ph¸t huy c¸c lîi thÕ so s¸nh, ®¸p øng nhu cÇu trong n­íc vµ h­íng m¹nh vµo xuÊt khÈu. - ­u tiªn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ë n«ng th«n khai th¸c nguyªn vËt liÖu t¹i chç, sö dông nhiÒu lao ®éng vµ yªu cÇu Ýt vèn, chó träng ph¸t triÓn c¸c c¬ së võa vµ nhá, kÓ c¶ quy m« hé gia ®×nh. - C«ng nghiÖp n«ng th«n ph¶i cã tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn kÕt hîp víi kü thuËt truyÒn thèng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cã chÊt l­îng cao ®ñ kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ quèc tÕ. - CNH, H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¶i g¾n bã chÆt chÏ víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®« thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp, trong ®ã c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ, sö dông nhiÒu lao ®éng, hiÖn ®ang tËp trung ë ®« thÞ, nay ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ë n«ng th«n. - CNH, H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ph¶i dùa trªn c¬ së sö dông hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn: ®Êt, n­íc, rõng; ®¶m b¶o nh÷ng yªu cÇu vÒ b¶o vÖ, c¶i t¹o m«i tr­êng. 2.2 Ph­¬ng h­íng Trong cuèn CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n c¸c n­íc Ch©u ¸ vµ ViÖt Nam, t¸c gi¶ L­u Xu©n TÝnh cã viÕt: Thùc hiÖn CNH - H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n ë c¸c vïng quan träng, nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn tõ mét nÒn n«ng nghiÖp nhiÖt ®íi víi h¬n 80% d©n c­ n«ng nghiÖp, n«ng th«n cÇn ®i theo h­íng chñ yÕu lµ: [34] - §­a c¸c c«ng nghÖ tiÕn bé, ®Æc biÖt lµ c«ng nghÖ sinh häc vµo s¶n xuÊt, tr­íc hÕt lµ kh©u gièng, thùc hiÖn c¬ giíi ho¸ tõng phÇn c«ng viÖc, nhÊt lµ nh÷ng c«ng viÖc sö dông nhiÒu lao ®éng vµ trong thêi gian, thêi vô mµ lao ®éng kh«ng ®¸p øng ®­îc. Më réng ®iÖn khÝ ho¸ c¸c vïng cã l­íi ®iÖn, x©y dùng c¸c tr¹m thuû ®iÖn nhá, ph¸t ®iÖn ch¹y dÇu n¬i ch­a cã l­íi ®iÖn; ®¶m b¶o ®ñ ph©n bãn ho¸ häc vµ c¸c ho¸ chÊt cÇn thiÕt ®Ó b¶o vÖ, kÝch thÝch sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn, tr¸nh ®éc h¹i vµ b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i. Muèn bé mÆt n«ng th«n khang trang, s¹ch ®Ñp, v¨n minh, cÇn ph¸t triÓn thuû lîi vµ cÊp n­íc s¹ch, ph¸t triÓn giao th«ng n«ng th«n, tr¹m y tÕ, b­u ®iÖn, tr­êng häc, truyÒn thanh, truyÒn h×nh, nhµ v¨n ho¸, c¸c lo¹i dÞch vô cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh­ dÞch vô gièng, kü thuËt, tÝn dông, b¶o hiÓm vµ c¸c dÞch vô kh¸c. C¸c dÞch vô còng cÇn ®­îc ph¸t triÓn m¹nh ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy kinh tÕ hµng ho¸ n«ng, l©m, thuû s¶n ë n«ng th«n ph¸t triÓn. - Ph¸t triÓn m¹nh c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n ë n«ng th«n theo quy m« võa vµ nhá t¹i c¸c côm c«ng nghiÖp dÞch vô ë thÞ trÊn, thÞ x·; tr­íc hÕt lµ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp xay x¸t l­¬ng thùc, chÕ biÕn thÞt, s÷a ®­êng, b¸nh kÑo, chÌ, cµ phª, rau qu¶, n­íc gi¶i kh¸t, ®å gç gia dông vµ hµng thñ c«ng mü nghÖ, trong ®ã hÕt søc coi träng nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu. - KhuyÕn khÝch ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ, lµng nghÒ truyÒn thèng ®Ó t¹o nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm, t¨ng thu nhËp, ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ míi mµ n«ng th«n cã kh¶ n¨ng; ph¸t triÓn c«ng nghiÖp võa vµ nhá ë n«ng th«n ph¶i g¾n chÆt vµ lµm vÖ tinh cho c«ng nghiÖp thµnh thÞ vµ c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung, cã nh­ vËy c«ng nghiÖp n«ng th«n míi cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó ph¸t triÓn nhanh, æn ®Þnh vµ v÷ng ch½c. 2.3 Môc tiªu Môc tiªu tæng qu¸t vµ l©u dµi cña CNH, H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n lµ x©y dùng mét nÒn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n cã c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé vµ phï hîp, ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, gi¶i quyÕt viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, nhanh chãng n©ng cao thu nhËp vµ ®êi sèng cña d©n c­ n«ng th«n, ®­a n«ng th«n n­íc ta tiÕn lªn v¨n minh hiÖn ®¹i. Môc tiªu tæng qu¸t nµy ®· ®­îc cô thÓ ho¸ trong cuèn “C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn” do Hång Vinh chñ biªn. (xem b¶ng 1) B¶ng 1: Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n N¨m 2010 N¨m 2020 Tèc ®é t¨ng tr­ëng n«ng nghiÖp (%) 4 - 4,5 4 - 4,5 Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng th«n (%) 10 - 12  10 - 12  GDP b×nh qu©n ®Çu ng­êi (USD) 500 1200 - 1400 L­¬ng thùc (triÖu tÊn) 40 45 Kim ng¹ch xuÊt khÈu (tû USD) 15 20 T¹o viÖc lµm hµng n¨m (ngh×n ng­êi) 800 500 Sè x· cã ®­êng « t« ®Õn trung t©m x· (%) 100 N©ng caochÊt l­îng Sè x· cã ®iÖn (%) 100 nt Sè x· cã ®iÖn tho¹i (%) 100 nt Sè x· cã tr¹m x¸ (%) 100 nt Sè x· cã tr­êng häc (%) 100 nt Sè hé cã n­íc s¹ch (%) 100 nt Nguån:[40, tr.144] 3. M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc trªn ThÕ giíi C¸c m« h×nh CNH ®· h×nh thµnh trong lÞch sö tr­íc hÕt tuú thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn quèc tÕ cô thÓ cña tõng thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh vµ vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ, x· héi, tù nhiªn, lÞch sö cô thÓ cña mçi n­íc. Cã thÓ nãi r»ng mçi mét ®iÒu kiÖn cô thÓ sÏ t¹o ra mét m« h×nh CNH t­¬ng øng víi nã. LÞch sö nh©n lo¹i cho ®Õn nay ®· chøng kiÕn 4 m« h×nh CNH chñ yÕu lµ m« h×nh CNH cæ ®iÓn, m« h×nh CNH theo h­íng thay thÕ nhËp khÈu, m« h×nh CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu vµ m« h×nh CNH theo h­íng héi nhËp quèc tÕ.[13] 3.1 M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn VÒ c¬ b¶n, n­íc Anh vµ Ch©u ¢u ®· tr¶i qua m« h×nh CNH cæ ®iÓn víi c¸c ®Æc tr­ng sau: Thø nhÊt, chuyÓn tõ c«ng nghÖ thñ c«ng sang c«ng nghÖ c¬ khÝ ®· x¶y ra víi c¸c m¸y h¬i n­íc vµ hÖ thèng ®­êng xe löa (nöa sau thÕ kû XIX), sö dông ®iÖn n¨ng (cuèi thÕ kû XIX), sö dông xe h¬i, m¸y bay, tµu thuû (®Çu thÕ kû XX). Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c«ng nghÖ ë ®©y ®· bao gåm c¶ c¸c kh©u nghiªn cøu c¬ b¶n, nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu triÓn khai. Vµo thêi kú ®ã, thêi gian cÇn cho viÖc ®­a mét ph¸t minh khoa häc vµo øng dông vµ triÓn khai ph¶i mÊt c¶ chôc n¨m trë lªn. Sè l­îng c¸c ph¸t minh, s¸ng chÕ l¹i kh«ng nhiÒu vµ kh¶ n¨ng gi÷ g×n, b¶o vÖ c¸c bÝ quyÕt c«ng nghÖ lµ rÊt lín. ViÖc gi÷ g×n bÝ mËt c«ng nghÖ cao lµ quyÕt ®Þnh sù thµnh b¹i cña c¸c nhµ kinh doanh, kh«ng mÊy nhµ kinh doanh cã chñ tr­¬ng chuyÓn nh­îng bÝ mËt c«ng nghÖ cña m×nh. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu trªn chÝnh lµ nguyªn nh©n rÊt c¨n b¶n kÐo dµi thêi kú chuyÓn ®æi tõ c«ng nghÖ thñ c«ng sang c«ng nghÖ c¬ khÝ, lµm cho qu¸ tr×nh CNH cña c¸c quèc gia Ch©u ¢u ph¶i kÐo dµi hµng thÕ kû. Thø hai, chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ thÞ tr­êng. NÒn ®¹i c«ng nghÖ c¬ khÝ ra ®êi ®ßi hái ph¶i cã hai tiÒn ®Ò: sù ph©n c«ng lao ®éng trong néi bé mét c«ng x­ëng còng nh­ trªn ph¹m vi x· héi ph¶i ph¸t triÓn, ®ång thêi chÕ ®é t­ h÷u theo kiÓu n«ng n« ph¶i chuyÓn sang chÕ ®é t­ h÷u TBCN. Sù thay ®æi trong ph©n c«ng lao ®éng dÉn ®Õn sù chuyªn m«n ho¸, mçi ng­êi lao ®éng chØ lµm mét chøc n¨ng - lµ c¬ së cho sù ra ®êi vµ øng dông m¸y mãc. Mçi c«ng x­ëng chØ lµm ra mét lo¹i hµng ho¸ - t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cho viÖc më réng thÞ tr­êng tiªu thô. ChÕ ®é t­ h÷u nhá vÒ ruéng ®Êt vµ chÕ ®é t­ h÷u theo kiÓu phong kiÕn ®Þa chñ còng kh«ng thÝch hîp. Ruéng ®Êt ®· dÇn dÇn trë thµnh hµng ho¸, h×nh thµnh ra thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n vµ xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh tÝch tô ruéng ®Êt h×nh thµnh c¸c trang tr¹i nu«i trång... kinh doanh theo lèi TBCN. Cïng víi nã lµ sù tÝch tô tµi s¶n vµ vèn tíi mét møc ®é nhÊt ®Þnh ®Ó h×nh thµnh c¸c c«ng x­ëng sö dông c«ng nghÖ c¬ khÝ cã hiÖu qu¶. Nh­ng nÕu kh«ng t¹o ra mét ®éi ngò nh÷ng ng­êi lµm thuª ®«ng ®¶o, s½n sµng ®¸p øng mäi nhu cÇu cña mét nÒn c«ng nghiÖp ngµy cµng më réng th× còng kh«ng thÓ cã ®­îc mét nÒn ®¹i c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Thø ba, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p bãc lét lao ®éng tµn b¹o vµ thùc hiÖn chiÕn tranh chiÕm ®o¹t c¸c nguån tµi nguyªn vµ thÞ tr­êng. §Ó tiÕn hµnh CNH cÇn nguån vèn to lín, t­ b¶n tÝch tô ®­îc lµ tõ m¸u vµ n­íc m¾t cña ng­êi lao ®éng, bÞ ®uæi ra khái ®ång ruéng, ph¶i lµm viÖc 15 - 18 giê mét ngµy, bÞ ®¸nh ®Ëp, hµnh h¹ nh­ng l¹i ®­îc tr¶ l­¬ng rÊt thÊp kh«ng ®ñ bï ®¾p søc lao ®éng bá ra.... C¸c quèc gia Ch©u ¢u cßn tiÕn hµnh nhiÒu cuéc chiÕn tranh, x©m chiÕm thuéc ®Þa, chiÕm ®o¹t tµi nguyªn, cña c¶i vµ thÞ tr­êng bªn ngoµi. Thø t­, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp h×nh thµnh chñ yÕu h­íng vµo thÞ tr­êng néi ®Þa. Nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ míi ra ®êi th­êng cã tr×nh ®é thÊp, quy m« s¶n xuÊt kh«ng lín, do vËy thÞ tr­êng trong n­íc ®ñ cho nã ph¸t triÓn. §Õn khi quy m« s¶n xuÊt cña nh÷ng ngµnh nµy v­ît qu¸ ph¹m vi thÞ tr­êng néi ®Þa, ChÝnh phñ c¸c quèc gia nµy buéc ph¶i t×m kiÕm thÞ tr­êng bªn ngoµi. Vµo thêi nµy, chiÕn tranh lµ biÖn ph¸p duy nhÊt b¶o ®¶m thÞ tr­êng ngoµi n­íc. Song, kh«ng ph¶i quèc gia nµo còng ®ñ m¹nh ®Ó tiÕn hµnh biÖn ph¸p nµy, do vËy phÇn lín ChÝnh phñ c¸c n­íc vÉn h­íng sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghÖ vµo thÞ tr­êng néi ®Þa. H¬n n÷a, t×nh h×nh quèc tÕ tõ thÕ kû XIX vÒ tr­íc rÊt kh«ng thuËn lîi cho c¸c quan hÖ th­¬ng m¹i b×nh ®¼ng ph¸t triÓn. Cïng víi sù kÐm ph¸t triÓn cña ph­¬ng tiÖn giao th«ng liªn l¹c lµm viÖc vËn chuyÓn hµng ho¸ ra n­íc ngoµi gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ chi phÝ vËn t¶i lín, rñi ro cao buéc c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ra ®êi vµo thêi kú nµy chñ yÕu cã tÝnh h­íng néi. 3.2 M« h×nh c«ng nghiÖp hãa theo h­íng thay thÕ nhËp khÈu §©y lµ chiÕn l­îc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ra ®êi trong thêi kú sau ThÕ chiÕn thø hai. Giai ®o¹n nµy cã bèi c¶nh quèc tÕ ®Æc biÖt: hÖ thèng thuéc ®Þa tan r·, c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn lÇn l­ît giµnh ®­îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ, cßn vÒ kinh tÕ hä vÉn bÞ lÖ thuéc vµo c¸c chÝnh quèc. Hä cßn bÞ lÖ thuéc c¶ vÒ tµi chÝnh do ph¶i vay nî c¸c n­íc chÝnh quèc. T©m lý cña c¸c quèc gia míi tho¸t khái chñ nghÜa thùc d©n lu«n lo ng¹i bÞ x©m l­îc, bÞ c­íp bãc, kh«ng muèn h­íng ngo¹i. Do vËy c¸c n­íc nµy mµ ®iÓn h×nh lµ CHDCND TriÒu Tiªn ®· x©y dùng mét m« h×nh CNH víi nh÷ng ®Æc tr­ng: Thø nhÊt, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn mang tÝnh chÊt h­íng néi, phôc vô nhu cÇu trong n­íc, thay thÕ dÇn c¸c hµng ho¸ nhËp khÈu. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®i tõ ®iÓm xuÊt ph¸t hÇu nh­ kh«ng cã mét ngµnh c«ng nghiÖp nµo, gièng nh­ c¸c n­íc Ch©u ¢u khi b¾t ®Çu CNH. §iÓm kh¸c biÖt chÝnh lµ viÖc c¸c n­íc Ch©u ¢u ®· tiÕn hµnh CNH tr­íc ®ã. C¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn ®· nhËp khÈu hÇu nh­ toµn bé c¸c hµng c«ng nghiÖp tõ c¸c quèc gia ®· CNH. C¸c n­íc nµy chØ lµ n¬i s¶n xuÊt n«ng phÈm, khai th¸c tµi nguyªn vµ lµ thÞ tr­êng tiªu thô hµng c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. §©y lµ mçi quan hÖ phô thuéc mét chiÒu ®¸ng sî. §Ó gi¶m sù lÖ thuéc, c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn chØ cßn c¸ch x©y dùng cho m×nh mét nÒn c«ng nghiÖp tù ®¸p øng c¸c nhu cÇu trong n­ãc thay thÕ dÇn nhËp khÈu. Môc tiªu phÊn ®Êu lµ ph¶i dÇn dÇn h×nh thµnh mét c¬ cÊu ngµnh c«ng nghiÖp hoµn chØnh (c¸c n­íc lín) hoÆc lµ t­¬ng ®èi hoµn chØnh (®èi víi c¸c n­íc nhá h¬n). Thø hai, thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o hé thÞ tr­êng trong n­íc nghiªm ngÆt, b»ng chÝnh s¸ch thuÕ quan cao, b»ng hµng rµo phi quan thuÕ chÆt chÏ, b»ng chÝnh s¸ch cÊm nhËp khÈu v.v... Nh÷ng hµng rµo nµy ®­îc dùng ra víi dông ý lµ b¶o vÖ nÒn c«ng nghiÖp non trÎ - gi÷ cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ®­îc ®éc quyÒn tiªu thô hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng néi ®Þa.[40] Thø ba, ph¸t triÓn kinh tÕ quèc doanh. Nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu mµ Nhµ n­íc muèn x©y dùng th­êng lµ kÐm hiÖu qu¶, ®ßi hái nhiÒu vèn, thêi h¹n thu håi vèn kÐo dµi, thñ tôc x©y cÊt phøc t¹p, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t­ nh©n kh«ng thÓ ®¶m nhËn ®­îc. Nhµ n­íc ph¶i dïng tiÒn trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc, ph¶i ®i vay n­íc ngoµi ®Ó dùng ra c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc trong c¸c ngµnh trªn. Do vËy, trong thêi kú CNH theo h­¬ng thay thÕ nhËp khÈu, khu vùc kinh tÕ quèc doanh ®· ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, dï hä kh«ng ®i theo CNXH. Thø t­, chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« khuyÕn khÝch thay thÕ nhËp khÈu. Tû gi¸ th­êng ®­îc cè ®Þnh ®Ó cho Nhµ n­íc ®iÒu hµnh kinh tÕ; gi¸ ®ång tiÒn néi tÖ th­êng cao ®Ó khuyÕn khÝch thay thÕ nhËp khÈu; møc l·i suÊt rÊt thÊp ®Ó trî gióp c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc; Nhµ n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch bao cÊp réng r·i cho c¸c xÝ nghiÖp Nhµ n­íc; Nhµ n­íc kiÓm so¸t chÆt chÏ gi¸ c¶, th­¬ng m¹i, ®Æc biÖt lµ ngo¹i th­¬ng... 3.3 M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ h­íng vÒ xuÊt khÈu ChiÕn l­îc nµy ra ®êi trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi s©u s¾c. Cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng d©n téc cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn ®· lµm tan r· hoµn toµn hÖ thèng thuéc ®Þa cña chñ nghÜa ®Õ quèc, ®· ®Æt c¸c n­íc ph¸t triÓn vµo mét m«i tr­êng quèc tÕ míi. C¸c n­íc nµy kh«ng thÓ chiÕm ®o¹t c¸c nguån tµi nguyªn, bãc lét søc lao ®éng, chia nhau thÞ tr­êng nh­ tr­íc; do vËy sÏ kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng cã c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn cung cÊp tµi nguyªn thiªn nhiªn, søc lao ®éng vµ thÞ tr­êng. MÆt kh¸c, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ®ang gÆp bÕ t¾c trªn con ®­êng thùc hiÖn CNH ®Êt n­íc theo h­íng thay thÕ nhËp khÈu, cã nhu cÇu t×m kiÕm mét m« h×nh CNH míi thÝch hîp. Næi bËt lµ mét sè quèc gia vµ l·nh thæ thuéc Ch©u ¸ nh­ Hµn Quèc, §µi Loan, Hång C«ng, Singapo... M« h×nh CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu ra ®êi trong bèi c¶nh ®ã nªn cã nh÷ng ®Æc tr­ng sau: Thø nhÊt, miÔn hoµn toµn thuÕ xu._.Êt khÈu, miÔn thuÕ nhËp khÈu cho c¸c ngµnh phôc vô xuÊt khÈu, gi¶m dÇn thuÕ nhËp khÈu. Gi¸ hµng xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn gi¶m râ rÖt, t¨ng lîi thÕ c¹nh tranh. Tuy nhiªn hµng rµo thuÕ nhËp khÈu cao ®· duy tr× t×nh tr¹ng c«ng nghÖ l¹c hËu cña s¶n xuÊt trong n­íc vµ rót côc lµ nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt nµy kh«ng thÓ nµo cã ®ñ søc c¹nh tranh ®Ó tham gia xuÊt khÈu. MÆt kh¸c, c¸c n­íc ph¸t triÓn còng ®ßi hái c¸c n­íc nµy ph¶i thùc hiÖn nh÷ng ­u ®·i thuÕ quan t­¬ng øng víi hä. Trong ®iÒu kiÖn ®ã, hµng rµo thuÕ nhËp khÈu cao còng lµ vËt c¶n cho ®Þnh h­íng xuÊt khÈu cña CNH. C¸c hµng rµo phi quan thuÕ ®èi víi hµng ho¸ xuÊt, nhËp khÈu nh­: quota, giÊy phÐp xuÊt, nhËp khÈu... nãi chung ®· ®­îc b·i bá. Thø hai, thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cã lîi cho xuÊt khÈu. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy bao gåm: më réng viÖc ¸p dông c¬ chÕ thÞ tr­êng më, h¹ gi¸ ®ång tiÒn thÊp h¬n møc thùc tÕ, më réng tÝn dông khuyÕn khÝch xuÊt khÈu, t¨ng ®Çu t­ nhµ n­íc cho viÖc x©y dông c¬ së h¹ tÇng phôc vô xuÊt khÈu, t¨ng kinh phÝ cho viÖc ®µo t¹o nguån nh©n lùc phôc vô nhu cÇu xuÊt khÈu, khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n v.v... C¸c chÝnh s¸ch vÜ m« nµy ®· t¹o ra mét m«i tr­êng thuËn lîi cho kinh doanh xuÊt khÈu. Thø ba, khuyÕn khÝch thu hót c¸c nguån vèn n­íc ngoµi phôc vô xuÊt khÈu. C¸c nguån vèn n­íc ngoµi cã thÓ cã ba lo¹i: vèn ODA, vèn FDI vµ c¸c nguån vèn ®Çu t­ gi¸n tiÕp... C¸c vèn vay ­u ®·i ®· ®­îc c¸c n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch CNH theo h­íng xuÊt khÈu sö dông ®Ó x©y dùng c¸c c¬ së h¹ tÇng trùc tiÕp phôc vô cho xuÊt khÈu. C¸c nguån vån FDI vµ vèn ®Çu t­ gi¸n tiÕp ®­îc khuyÕn khÝch thu hót vµo c¸c lÜnh vùc kinh doanh xuÊt khÈu. Lîi thÕ cña viÖc sö dông vèn FDI lµ c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia ®­a vèn vµo c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn, ®ång thêi hä còng ®­a c«ng nghÖ míi vµo vµ ph¶i t×m thÞ tr­êng tiªu thô c¸c s¶n phÈm lµm ra... Hä còng cã vai trß thuyÕt phôc c¸c chÝnh phñ, c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ më réng viÖn trî ODA cho c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn. Do vËy mét sè n­íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· cã lý khi x¸c ®Þnh chÝnh s¸ch thu hót FDI lµ ch×a kho¸ cña qu¸ tr×nh CNH n­íc m×nh. Thø t­, thµnh lËp c¸c khu chÕ xuÊt, c¸c ®Æc khu kinh tÕ, c¸c khu mËu dÞch tù do. C¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn vèn lµ nh÷ng n­íc l¹c hËu vÒ c¬ së h¹ tÇng, c¸c thÓ chÕ hµnh chÝnh, kinh tÕ, x· héi vèn lµ nh÷ng thÓ chÕ tiÒn TBCN, ®ãng cöa tù vÖ. Do vËy, khi nh÷ng quèc gia nµy thùc hiÖn chÝnh s¸ch CNH h­íng vÒ xuÊt khÈu ®· kh«ng thÓ mét lóc H§H, më cöa ngay ®­îc trªn toµn bé l·nh thæ cña hä, hä buéc ph¶i thùc hiÖn qu¸ tr×nh H§H vµ më cöa víi nh÷ng c¶i c¸ch dÇn dÇn. Hä ®· lùa chän mét sè khu vùc ®Ó thùc hiÖn nhanh chãng qu¸ tr×nh H§H vµ më cöa, ®ã chÝnh lµ c¸c khu chÕ xuÊt, ®Æc khu kinh tÕ hay kinh tÕ tù do. T¹i c¸c khu nµy, c¸c quèc gia ®· ¸p dông ngay c¸c thÓ chÕ hµnh chÝnh, kinh tÕ, x· héi hiÖn ®¹i; cã tÝnh më cöa t­¬ng øng, thÝch hîp víi c¸c th«ng lÖ quèc tÕ, x©y dùng ngay c¬ së h¹ tÇng hiÖn ®¹i, ®iÒu ®éng vµ thu hót c¸c nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é tèt v.v... §ång thêi thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p kiÓm so¸t chÆt chÏ, ng¨n ngõa c¸c ¶nh h­ëng tiªu cùc cña khu nµy vµo néi ®Þa. Thùc tÕ cho thÊy, ®©y lµ khu vùc kinh tÕ cã tÝnh quèc tÕ trong mét quèc gia cã chñ quyÒn, mét khu vùc kinh tÕ hiÖn ®¹i trong mét quèc gia kÐm ph¸t triÓn, mét khu vùc kinh tÕ thÞ tr­êng më trong mét quèc gia cã nÒn kinh tÕ ®ang chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng. C¸c khu nµy chÝnh lµ n¬i thu hót c¸c nguån vèn, c¸c c«ng nghÖ míi, ph¸t triÓn tèt nhÊt ho¹t ®éng kinh doanh xuÊt khÈu. C¸c c«ng ty xuyªn quèc gia cã thÓ khã hoÆc kh«ng thÓ ho¹t ®éng ®­îc trªn toµn l·nh thæ cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn, nh­ng l¹i cã thÓ ho¹t ®éng tèt t¹i khu vùc nµy. 3.4 M« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ theo h­íng héi nhËp quèc tÕ Tr­íc nh÷ng n¨m 90, trong t×nh tr¹ng chiÕn tranh l¹nh, sù ®èi ®Çu gi÷a c¸c siªu c­êng ®· diÔn ra gay g¾t, b¶o hé mËu dÞch ®· ®­îc xem nh­ lµ quèc s¸ch cña nhiÒu n­íc. Nh­ng tõ nh÷ng n¨m 90 ®Õn nay, hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn ®ang ngµy cµng trë thµnh xu thÕ chÝnh, mét nÒn c«ng nghÖ míi cã tÝnh toµn cÇu ®ang ngµy cµng h×nh thµnh râ rÖt vµ trë thµnh c¬ së cho xu h­íng toµn cÇu ho¸ ph¸t triÓn, xu h­íng héi nhËp khu vùc vµ toµn cÇu cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn râ rÖt. T×nh h×nh míi nµy cho phÐp c¸c quèc gia cã thÓ thùc hiÖn CNH kh«ng chØ h­íng vÒ xuÊt khÈu, mµ lµ theo h­íng héi nhËp khu vùc vµ toµn cÇu. Cho ®Õn nay m« h×nh nµy míi ®ang h×nh thµnh, ch­a cã quèc gia nµo ®· hoµn thµnh CNH theo m« h×nh nµy. Song c¨n cø trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn quèc tÕ ®ang thay ®æi hiÖn nay cã thÓ nªu ra nh÷ng ®Æc tr­ng sau ®©y cña m«t h×nh CNH theo h­íng héi nhËp quèc tÕ. Thø nhÊt, x©y dùng mét c¬ cÊu c«ng nghÖ theo h­íng héi nhËp quèc tÕ bao gåm: nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn xuÊt khÈu vµ dÞch vô h­íng ngo¹i. Trong mét thÞ tr­êng toµn cÇu kh«ng biªn giíi, c¸c quèc gia cÇn ph¶i t¹o dùng mét c¬ cÊu c«ng nghiÖp cã lùa chän dùa trªn nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cã lîi nhÊt cho hä. Mét c¬ cÊu c«ng nghiÖp cã lùa chän nh­ vËy sÏ ph¶i lµ c¬ cÊu c«ng nghiÖp h­íng ngo¹i, kh«ng chØ nh÷ng ngµnh xuÊt khÈu míi h­íng ngo¹i mµ c¸c ngµnh phôc vô nhu cÇu trong n­íc vµ c¶ c¬ së h¹ tÇng còng ph¶i h­íng ngo¹i. T×nh chÊt h­íng ngo¹i cña c¬ cÊu c«ng nghiÖp sÏ ®Æt toµn bé nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc ®èi diÖn víi thÞ tr­êng thÕ giíi. §Æc tr­ng ®¸ng chó ý cña c¬ cÊu nµy lµ tÝnh linh ho¹t, mÒm dÎo vµ tÝnh chÊt më cöa hay lµ mét c¬ cÊu më cöa. Mét c¬ cÊu c«ng nghiÖp héi nhËp quèc tÕ kh«ng chØ cã nghÜa ph¶i cã nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp xuÊt khÈu ra thÕ giíi mµ cßn cã ý nghÜa lµ ph¶i t¹o dùng nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc hÊp thô ®­îc nh÷ng tinh hoa cña thÕ giíi. Thø hai, x©y dùng mét thÓ chÕ kinh tÕ - x· héi theo h­íng héi nhËp quèc tÕ. Trong vµi ba thËp kû tíi, nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý cña mét thÞ tr­êng toµn cÇu sÏ h×nh thµnh vµ t¸c ®éng. Nh÷ng ®Þnh chÕ nµy sÏ bao gåm Ýt nhÊt lµ trªn c¸c lÜnh vùc th­¬ng m¹i, ®Çu t­, dÞch vô, tiÒn tÖ, tµi chÝnh, lao ®éng, v¨n ho¸... Cã thÓ xem nh÷ng ®Þnh chÕ ph¸p lý cña Liªn minh Ch©u ¢u (EU) hiÖn nay nh­ lµ mét m« h×nh cã tÝnh chÊt thö nghiÖm cho ®Þnh chÕ ph¸p lý toµn cÇu t­¬ng lai. Nh÷ng ®Þnh chÕ cña tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), cña Ng©n hµng thÕ giíi (WB), cña Quü tiÒn tÒ quèc tÕ (IMF), cña Liªn hîp quèc hiÖn nay lµ nh÷ng ®Þnh chÕ b­íc ®Çu cña thÞ tr­êng toµn cÇu t­¬ng lai. ThÓ chÕ kinh tÕ - x· héi nµy tr­íc hÕt lµ mét thÓ chÕ thÞ tr­êng më, cã thÓ cã nh÷ng nÐt ®Æc thï kh¸c nhau thuú theo nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ cña tõng n­íc. Thø ba, x©y dùng mét nguån nh©n lùc héi nhËp quèc tÕ. Toµn bé kÕt cÊu cña nguån nh©n lùc trong m« h×nh nµy ph¶i ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ: ph¶i cã c¸c chÝnh kh¸ch ®ñ tÇm cì tham gia phèi hîp ho¹ch ®Þnh ra c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ; ph¶i cã c¸c häc gi¶ ®¹t tr×nh ®é quèc tÕ ®Ó tham gia ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch quèc gia thÝch hîp víi c¸c ®Þnh chÕ quèc tÕ; ph¶i cã c¸c nhµ qu¶n lý, c¸c nhµ c«ng nghÖ, kü thuËt, c«ng nh©n lµnh nghÒ ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ tham gia vµo qu¸ tr×nh lµm ra s¶n phÈm cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn tr­êng quèc tÕ. Nh©n tè quyÕt ®Þnh møc ®é thµnh c«ng cña viÖc thùc hiÖn m« h×nh CNH theo h­íng héi nhËp quèc tÕ lµ ë tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña nguån nh©n lùc quèc gia. Thùc tÕ cho thÊy nguån nh©n lùc cña c¸c n­íc kÐm ph¸t triÓn mu«n v­¬n tíi tr×nh ®é quèc tÕ ph¶i ®i theo hai h­íng: t¨ng chi phÝ ®Çu t­ cho gi¸o dôc trong n­íc theo h­íng cËp nhËt víi quèc tÕ vµ më cöa cho ng­êi n­íc ngoµi cã tr×nh ®é häc vÊn, kü thuËt, tay nghÒ cao vµo lµm viÖc trong n­íc. Më cöa, t¹o ®iÒu kiÖn cho nguån nh©n lùc trong n­íc vµ quèc tÕ giao l­u víi nhau lµ mét yÕu tè quan träng ®Ó n©ng cao tr×nh ®é nguån nh©n lùc. Doanh nghiÖp nhá vµ võa trong qu¸ tr×nh CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n ViÖt Nam 1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp nhá vµ võa TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña sù xuÊt hiÖn, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhá vµ võa Trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi loµi ng­êi, doanh nghiÖp nhá vµ võa (DNNVV) ra ®êi sím h¬n doanh nghiÖp lín (DNL). TiÒn th©n cña c¸c DNNVV lµ c¸c hé gia ®×nh s¶n xuÊt tù cung tù cÊp. Khi s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn, s¶n xuÊt cña nhiÒu gia ®×nh cã sù thay ®æi c¶ vÒ tÝnh chÊt vµ ph¹m vi ho¹t ®éng. ChuyÓn sang thêi kú t­ b¶n chñ nghÜa do sù ph¸t triÓn cña c¹nh tranh, do tÝch tô vµ tËp trung s¶n xuÊt t¨ng lªn c¸c DNL ra ®êi vµ ph¸t triÓn, ®ång thêi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV. DNNVV kh«ng chØ lµ mét ph¹m trï ph¶n ¸nh ®é lín cña doanh nghiÖp mµ cßn lµ mét ph¹m trï bao hµm néi dung tæng hîp vÒ kinh tÕ, tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc qu¶n lý, tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ. DNNVV tån t¹i vµ ph¸t triÓn lµ tÊt yÕu kh¸ch quan phï hîp víi yªu cÇu cña quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tr×nh ®é, tÝnh chÊt ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. LÞch sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ g¾n liÒn víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp. NÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt hiÖn khi tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®¹t ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh, cïng víi chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc x¸c lËp. Trong giai ®o¹n s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng cã sù ph©n biÖt gi÷a giíi chñ vµ ng­êi thî. Ng­êi s¶n xuÊt hµng ho¸ võa lµ ng­êi chñ së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, võa lµ ng­êi lao ®éng trùc tiÕp, võa lµ ng­êi qu¶n lý c«ng viÖc cña m×nh, võa lµ ng­êi trùc tiÕp tiÕn hµnh viÖc trao ®æi s¶n phÈm trªn thÞ tr­êng. §ã lµ lo¹i doanh nghiÖp gia ®×nh. Tuy nhiªn chØ nh÷ng ng­êi cã tµi, biÕt chíp thêi c¬, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o, cã ®Çu ãc vµ mét chót may m¾n míi cã thÓ trô l¹i trªn th­¬ng tr­êng c¹nh tranh khèc liÖt. Hä thµnh ®¹t, tÝch luü ®­îc tiÒn vèn vµ c¶ kinh nghiÖm ®Ó tiÕp tôc ph¸t triÓn. Quy m« s¶n xuÊt kh«ng ngõng ®­îc më réng vµ ®Õn mét lóc nµo ®ã, lùc l­îng lao ®éng trong gia ®×nh kh«ng ®¶m ®­¬ng hÕt c¸c c«ng viÖc, cÇn ph¶i thuª thªm lao ®éng. Lóc nµy hä trë thµnh nh÷ng «ng chñ. Giai ®o¹n ®Çu, «ng chñ vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng cïng trùc tiÕp lao ®éng víi nhau, kh«ng cã sù t¸ch biÖt. Lùc l­îng lao ®éng ®­îc thuª më réng tõ bµ con hä hµng, sau ®ã lµ ®Õn hµng xãm l¸ng giÒng råi th× cßn cã c¶ nh÷ng ng­êi ë xa ®Õn. Cã thÓ nãi nh÷ng «ng chñ thµnh ®¹t ®Òu b¾t ®Çu khëi nghiÖp tõ c¸c doanh nghiÖp nhá. NÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi nh÷ng quy luËt rÊt riªng vµ ®Çy khe kh¾t cña nã sÏ t«i luyÖn ®Ó cuèi cïng chØ nh÷ng doanh nghiÖp biÕt c¸ch thÝch nghi míi cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tr¶i qua qu¸ tr×nh nµy, víi tr×nh ®é chuyªn m«n còng nh­ nh÷ng tr¶i nghiÖm thùc tÕ cña c¸c «ng chñ n¨ng ®éng, c¸c DNL ra ®êi nh­ mét ®iÒu tÊt yÕu. Do vËy, tuy chiÕm tû träng lín trong tæng sè c¸c doanh nghiÖp nh­ng sè ®¬n vÞ kinh doanh nhá l¹i gi÷ mét tû träng rÊt khiªm tèn vÒ tæng hµng ho¸ thùc hiÖn. Nh­ng kh«ng ph¶i v× thÕ mµ cã thÓ phñ nhËn sù tån t¹i cña c¸c doanh nghiÖp nµy. NÒn kinh tÕ cña mét quèc gia lµ do tæng thÓ c¸c doanh nghiÖp lín nhá t¹o thµnh. C¸c DNL tr­ëng thµnh, ph¸t triÓn tõ c¸c DNNVV vµ th«ng qua liªn kÕt víi c¸c DNNVV. Ngµy nay khi c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ diÔn ra nhanh nh­ vò b·o vµ t¸c ®éng s©u s¾c tíi sù thay ®æi cña s¶n xuÊt, qu¶n lý vµ ®êi sèng th× DNNVV còng cã sù thay ®æi vÒ chÊt so víi DNNVV cña c¸c thÕ kû tr­íc vµ c¶ nöa ®Çu thÕ kû nµy: DNNVV vÉn cã thÓ cã tr×nh ®é kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, cã thÓ s¶n xuÊt ra nhiÒu s¶n phÈm ®¹t chÊt l­îng cao cho thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. DNNVV kh«ng ph¸t triÓn rêi r¹c mµ g¾n bã vµ nÊp d­íi bãng cña DNL. Tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ doanh nghiÖp nhá vµ võa DNNVV lµ lo¹i doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá. V× vËy ®Ó hiÓu thÕ nµo lµ méT DNNVV th× tr­íc hÕt ph¶i biÕt thÕ nµo lµ doanh nghiÖp. Cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ doanh nghiÖp tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu. Theo §iÒu 3 cña luËt Doanh nghiÖp ®­îc Quèc héi n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam kho¸ X, kú häp thø 5 th«ng qua ngµy 12 th¸ng 6 n¨m 1999 th× “Doanh nghiÖp lµ tæ chøc kinh tÕ cã tªn riªng, cã tµi s¶n, cã trô së giao dÞch æn ®Þnh, ®­îc ®¨ng ký kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh»m môc ®Ých thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh”. GS.TS. NguyÔn Ngäc L©m ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa: “Doanh nghiÖp lµ mét tæ chøc kinh doanh, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt, cung øng trao ®æi nh÷ng hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng theo nguyªn t¾c tèi ®a ho¸ lîi Ých cña chñ së h÷u vÒ tµi s¶n cña doanh nghiÖp ”. §Þnh nghÜa nµy bao qu¸t ®­îc môc tiªu, ph­¬ng tiÖn, tÝnh chÊt ph¸p lý cña doanh nghiÖp vµ cã tÝnh kh¸i qu¸t, do vËy thÝch hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi. HiÖn nay ch­a cã ®Þnh nghÜa chung, thèng nhÊt vÒ DNNVV ®èi víi c¸c n­íc kh¸c nhau. ë n­íc ta theo §iÒu 3 cña NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§-CP ngµy 23 th¸ng 11 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ vÒ trî gióp ph¸t triÓn DNNVV ®Þnh nghÜa: “DNNVV lµ c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh ®éc lËp, lµ ®¨ng ký kinh doanh theo ph¸p luËt hiÖn hµnh, cã vèn ®¨ng ký kh«ng qu¸ 10 tû ®ång hoÆc sè lao ®éng trung b×nh hµng n¨m kh«ng qu¸ 300 ng­êi. C¨n cø vµo t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi cô thÓ cña ngµnh, ®Þa ph­¬ng, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p, ch­¬ng tr×nh trî gióp cã thÓ linh ho¹t ¸p dông c¶ hai chØ tiªu vèn vµ lao ®éng hoÆc mét trong hai chØ tiªu nãi trªn”. Trong cuèn “T¹o viÖc lµm tèt b»ng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá” cña TS. Ph¹m ThÞ Thu H»ng cã ®­a ra tiªu chÝ ph©n lo¹i DNNVV ë ViÖt Nam nh­ sau: (xem b¶ng 2) B¶ng 2: C¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i DNNVV ë ViÖt Nam C«ng nghiÖp Th­¬ng m¹i, dÞch vô DNNVV trong ®ã, DNN DNNVV trong ®ã, DNN Vèn sx (VND) d­íi 5 tû d­íi 1 tû d­íi 2 tû d­íi 1 tû Lao ®éng th­êng xuyªn (ng­êi) d­íi 300 d­íi 50 d­íi 300 d­íi 30 Nguån: [14, tr.54] NÕu trong thêi kú kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, bao cÊp ë n­íc ta, DNNVV tån t¹i vµ ph¸t triÓn chñ yÕu ë hai lo¹i h×nh doanh nghiÖp: HTX vµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc th× hiÖn nay chóng tån t¹i, ph¸t triÓn ë mäi ngµnh, mäi thµnh phÇn kinh tÕ víi c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau nh­: 92% tæng sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc, 50% doanh nghiÖp liªn doanh víi n­íc ngoµi, 100% c¸c HTX, doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n, c«ng ty cæ phÇn, c¸c trang tr¹i, c¸c hé gia ®×nh c¸ thÓ vµ tiÓu chñ.[29] 1.3 §Æc ®iÓm cña doanh nghiÖp nhá vµ võa 1.3.1 ¦u ®iÓm cña c¸c DNNVV so víi c¸c doanh nghiÖp lín: [29] - C¸c DNNVV n¨ng ®éng, linh ho¹t tr­íc nh÷ng thay ®æi cña thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ nhu cÇu nhá, lÎ, cã tÝnh ®Þa ph­¬ng, do DNNVV cã kh¶ n¨ng chuyÓn h­íng kinh doanh vµ chuyÓn h­íng mÆt hµng nhanh, t¨ng gi¶m lao ®éng dÔ dµng. Cã thÓ nãi ®©y lµ mét trong nh÷ng ­u ®iÓm næi bËt cña c¸c DNNVV nhê cã quy m« cña nã. - N¬i lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng cã tÝnh æn ®Þnh vµ Ýt bÞ ®e do¹ mÊt viÖc lµm. Thùc tÕ nµy kh«ng nh÷ng ®óng víi n­íc ta mµ cßn ®óng c¶ víi nh÷ng n­íc kh¸c trªn ThÕ giíi. Ng­êi lao ®éng ë c¸c doanh nghiÖp lín sÏ dÔ bÞ mÊt viÖc lµm, ®Æc biÖt khi cã suy tho¸i kinh tÕ. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do c¸c DNL chÞu t¸c ®éng trùc tiÕp vµ nhanh chãng tr­íc nh÷ng biÕn ®éng do vai trß chñ ®¹o cña nã trong nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a quan hÖ gi÷a nh÷ng ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá kh¸ chÆt chÏ, thËm chÝ cã thÓ nãi lµ gÇn gòi, th©n thiÕt nh­ mèi quan hÖ hä hµng, gia ®×nh, lµng x·... - Tæ chøc s¶n xuÊt, tæ chøc qu¶n lý linh ho¹t, gän nhÑ, c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý ®­îc thùc hiÖn nhanh, c«ng t¸c kiÓm tra, ®iÒu hµnh trùc tiÕp; qua ®ã gãp phÇn tiÕt kiÖm chi phÝ qu¶n lý doanh nghiÖp . - Vèn ®Çu t­ ban ®Çu Ýt, hiÖu qu¶ cao, thu håi vèn nhanh, ®iÒu ®ã t¹o ra sù hÊp dÉn trong ®Çu t­ s¶n xuÊt - kinh doanh cña nhiÒu c¸ nh©n, mäi thµnh phÇn kinh tÕ vµo khu vùc nµy; qua ®ã gãp phÇn t¹o ra c«ng ¨n viÖc lµm, gi¶m bít g¸nh nÆng cho x· héi. Nh÷ng nh­îc ®iÓm cña m« h×nh DNNVV: [29] - Nguån vèn tµi chÝnh h¹n chÕ, ®Æc biÖt lµ nguån vèn tù cã còng nh­ bæ sung ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh tù tµi trî nh»m duy tr× s¶n xuÊt - kinh doanh hoÆc khi ph¸t triÓn më réng. - C¬ së vËt chÊt kü thuËt, tr×nh ®é kü thuËt c«ng nghÖ th­êng yÕu kÐm, l¹c hËu. Nhµ x­ëng, n¬i lµm viÖc trùc tiÕp vµ trô së giao dÞch, qu¶n lý cña ®a phÇn c¸c doanh nghiÖp nhá rÊt chËt hÑp. - Tr×nh ®é qu¶n lý nãi chung vµ qu¶n trÞ c¸c mÆt theo chøc n¨ng cßn h¹n chÕ. ®a sè c¸c chñ doanh nghiÖp nhá ch­a ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n, ®Æc biÖt nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÞ tr­êng, vÒ qu¶n lý kinh doanh, hä qu¶n lý b»ng kinh nghiÖm thùc tiÔn lµ chñ yÕu. 2. Lîi thÕ cña m« h×nh doanh nghiÖp nhá vµ võa 2.1 Lîi thÕ cña c«ng nghÖ trung gian Mét ®Êt n­íc víi h¬n 80% d©n sè ë n«ng th«n nghÌo nµn, l¹c hËu, khi tiÕn hµnh CNH th× ®iÒu ®Çu tiªn lµ tiÒm lùc vÒ vèn qu¸ thÊp. Bëi vËy kh¶ n¨ng tiÕp cËn nhanh, hµng lo¹t víi c¸c lo¹i c«ng nghÖ tiªn tiÕn lµ ®iÒu v­ît qu¸ kh¶ n¨ng vÒ tµi chÝnh cña n­íc ta. Nh÷ng lo¹i c«ng nghÖ tiªn tiÕn th­êng lµ nh÷ng trang thiÕt bÞ c«ng nghÖ ®¾t tiÒn, mét quèc gia ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ nµo ®ñ tiÒm lùc tµi chÝnh (kÓ c¶ ®i vay) cho nhËp khÈu nhanh chãng ®Ó trang bÞ cho toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. V× vËy con ®­êng thÝch hîp nhÊt lµ chØ ­u tiªn mét sè lÜnh vùc nhÊt ®Þnh tiÕp nhËn, ®­a vµo nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt cña nh©n lo¹i, cßn ®¹i bé phËn lµ tiÕp nhËn, ®­a vµo c¸c lo¹i c«ng nghÖ trung gian - lµ lo¹i c«ng nghÖ n»m ë “tÇng gi÷a”, nã hiÖn ®¹i h¬n lo¹i c«ng nghÖ ®ang ®­îc sö dông t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ng l¹i lµ “®å cæ” ®èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn; v× thÕ mµ nã n»m trong “tÇm víi” cña nh÷ng quèc gia nh­ ViÖt Nam - ®Ó tiÕn hµnh CNH tõng b­íc khu vùc kinh tÕ n«ng th«n. [25] Lîi thÕ cña c«ng nghÖ trung gian lµ ë chç, chÝnh chóng lµ nh÷ng c«ng nghÖ sö dông nhiÒu lao ®éng, mét ®Æc ®iÓm quan träng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Víi h¬n 80% d©n sè sèng ë n«ng th«n, ®Êt canh t¸c b×nh qu©n ®Çu ng­êi thÊp, lao ®éng thÊt nghiÖp hµng lo¹t ®ang lµ mét trë ng¹i vµ mèi lo cña ViÖt Nam nãi riªng vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c nãi chung. HiÖn ®ang cã hµng ngµn, hµng v¹n ng­êi kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm ngay t¹i quª h­¬ng. Hä ph¶i kÐo nhau ra thµnh phè thµnh lËp c¸c “chî lao ®éng” tù ph¸t ®Ó t×m viÖc lµm, g©y c¨ng th¼ng vµ khã kh¨n trong qu¶n lý c¸c ®« thÞ. Cho nªn, sö dông c¸c lo¹i c«ng nghÖ trung gian ®Ó t¹o thªm viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng ë ngay c¸c th«n, lµng chÝnh lµ mét lîi thÕ hiÖn nay trong qu¸ tr×nh CNH n«ng th«n. ¦u thÕ cña c«ng nghÖ trung gian cßn ë chç, so víi c¸c c«ng nghÖ l¹c hËu ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th× c«ng nghÖ trung gian cho n¨ng suÊt cao h¬n rÊt nhiÒu nh­ng trang thiÕt bÞ, dông cô l¹i t­¬ng ®èi gi¶n ®¬n, nªn dÔ hiÓu, dÔ sö dông, dÔ duy tu b¶o d­ìng vµ cã thÓ söa ch÷a t¹i chç ®­îc. §iÒu nµy rÊt thÝch hîp víi khu vùc n«ng th«n cßn nghÌo nµn, l¹c hËu, d©n trÝ thÊp. ViÖc huÊn luyÖn ng­êi ®iÒu khiÓn, vËn hµnh m¸y mãc, thiÕt bÞ sÏ nhanh chãng vµ dÔ dµng h¬n; ®ång thêi viÖc kiÓm tra, gi¸m s¸t, tæ chøc còng sÏ nhÑ nhµng, ®¬n gi¶n h¬n. MÆt kh¸c, so víi nh÷ng thiÕt bÞ qu¸ hiÖn ®¹i, phøc t¹p th× c«ng nghÖ nµy còng kh«ng ®ßi hái cao vÒ quy tr×nh chÝnh x¸c ®èi víi c¸c lo¹i nguyªn vËt liÖu vµ s¶n phÈm khi nã ph¶i thay ®æi ®Ó thÝch nghi víi sù biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. Lîi thÕ cña quy m« nhá Trong thêi ®¹i hiÖn nay, viÖc s¸t nhËp c¸c c«ng ty, doanh nghiÖp víi nhau ®Ó t¹o thµnh nh÷ng tËp ®oµn lín nh»m t¨ng c­êng søc c¹nh tranh diÔn ra ngµy mét m¹nh mÏ. ¦u thÕ cña c¸c tËp ®oµn nµy lµ n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n, chÊt l­îng s¶n phÈm tèt h¬n, cã ®ñ tiÒm lùc tµi chÝnh ®Ó tiÕp cËn víi c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn nhÊt, cã ®iÒu kiÖn øng dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt còng nh­ ho¹t ®éng qu¶n lý cña chóng. Tuy nhiªn trong c¸c tËp ®oµn lín nµy còng lu«n Èn chøa c¸c nguy c¬. Do tËp trung ho¸ cao ®é, ®ßi hái trËt tù vµ kû c­¬ng nªn c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín ®· lµm thui chét tÝnh chÊt tù do, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong kinh doanh cña c¸c c¸ nh©n, cña cÊp d­íi. Lîi thÕ tr­íc tiªn cña quy m« nhá chÝnh lµ tÝnh linh ho¹t, n¨ng ®éng, tù do s¸ng t¹o trong kinh doanh. §iÒu nµy rÊt thÝch hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi nh÷ng n­íc ®ang b¾t ®Çu chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng nh­ ë ViÖt Nam. Víi quy m« nhá, c¸c DNNVV dÔ dµng thÝch øng víi sù biÕn ®éng ®a d¹ng cña thÞ tr­êng, cã thÓ thay ®æi nhanh chãng s¶n phÈm c«ng nghÖ, ngµnh nghÒ, lÜnh vùc kinh doanh... Quy m« nhá th­êng g¾n víi c«ng nghÖ trung gian, cho nªn quy m« nhá th­êng thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn n«ng th«n thõa nhiÒu lao ®éng, tr×nh ®é d©n trÝ thÊp. Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp, dÞch vô quy m« nhá ë n«ng th«n lµ ®iÒu kiÖn thu hót hµng lo¹t nh÷ng ng­êi lao ®éng ®ang thÊt nghiÖp ë n«ng th«n còng nh­ nh÷ng ng­êi lao ®éng thêi vô trong c¸c kú n«ng nhµn vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt - kinh doanh. H¬n n÷a, ­u thÕ cña quy m« nhá cßn lµ chóng thÝch øng víi ®iÒu kiÖn quy m« vèn ban ®Çu nhá lÎ, lµm cho nh÷ng ng­êi d©n th«n quª còng cã thÓ ®øng ra hîp t¸c hoÆc tù m×nh lËp c¸c doanh nghiÖp ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh. §ång thêi quy m« nhá cßn cã lîi thÕ dÔ ph©n t¸n ®Ó ®i s©u vµo c¸c ngâ, ng¸ch, b¶n, lµng, x·, thÞ trÊn nhá ë kh¾p c¸c vïng quª. C¸c doanh nghiÖp quy m« nhá th©m nhËp dÔ dµng mµ kh«ng lµm ®¶o lén trËt tù x· héi ë c¸c lµng quª ®ã. Nhê vËy mµ quy m« nhá sÏ dÔ ®­îc tiÕp nhËn ë c¸c vïng n«ng th«n h¬n so víi quy m« lín, ®Æc biÖt lµ víi mét n­íc mang ®Ëm phong c¸ch ¸ §«ng nh­ ViÖt Nam. H¬n n÷a, kinh doanh quy m« nhá lµ c¸i n«i ®µo t¹o, rÌn luyÖn cho ra lß c¸c nhµ doanh nghiÖp dÇy d¹n kinh nghiÖm. 3. Sù cÇn thiÕt ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa Theo thèng kª, ë n­íc ta hiÖn nay c¸c DNNVV chiÕm tû lÖ h¬n 90% trong tæng sè doanh nghiÖp toµn quèc vµ lµ mét trong nh÷ng nguån ®éng lùc m¹nh mÏ t¹o nªn sù t¨ng tr­ëng liªn tôc cña nÒn kinh tÕ, lµ n¬i t¹o ra viÖc lµm chñ yÕu cho gÇn 95% lùc l­îng lao ®éng ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Tuy nhiªn, sè l­îng DNNVV ë n­íc ta rÊt nhá bÐ so s¸nh víi c¸c n­íc trong khu vùc. VÝ dô, Th¸i Lan cã 64.000 DNNVV, Philippine cã kho¶ng gÇn 80.000, trong khi ®ã ViÖt Nam chØ cã 50.500 DNNVV (tÝnh ®Õn hÕt ngµy 1/7/2002).... Râ rµng lÞch sö ph¸t triÓn c«ng nghiÖp ViÖt Nam nãi chung cßn ng¾n ngñi nªn ®· h¹n chÕ sù ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV, ®Æc biÖt khu vùc t­ nh©n tham gia vµo sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp thêi kú tr­íc ®©y kh«ng nhiÒu mÆc dï ®· manh nha h×nh thµnh tõ l©u c¸c hé gia ®Þnh kinh doanh, tæ hîp t¸c s¶n xuÊt...[23] Néi dung c¬ b¶n, tiªu chuÈn ®¸nh gi¸ cao nhÊt cña CNH lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ sang c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ngµy cµng chiÕm tû träng t¨ng dÇn lªn, tíi møc chiÕm ­u thÕ so víi tû träng n«ng nghiÖp. Cho nªn nh÷ng b­íc ph¸t triÓn c¸c DNNVV trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô ë n«ng th«n lµ thÓ hiÖn xu thÕ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ trong n«ng th«n, thÓ hiÖn néi dung quan träng cña qu¸ tr×nh CNH n«ng th«n, bëi vËy nã cã vÞ trÝ hÕt søc quan träng. Con ®­êng ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, dÞch vô trong n«ng th«n th«ng qua c¸c doanh nghiÖp cã quy m« võa vµ nhá lµ con ®­êng thÝch hîp chuyÓn tõ tr×nh ®é l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn tiÕn dÇn lªn v¨n minh vµ giµu cã. §©y lµ b­íc chuyÓn qu¸ ®é quan träng kh«ng thÓ nµo ®èt ch¸y giai ®o¹n ®èi víi nh÷ng vïng nghÌo nµn muèn v­¬n lªn, dï cho cã sù trî gióp tõ bªn ngoµi. Theo E.F. Schumacher, nÕu ph¸t triÓn tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp ®Òu cã quy m« lín, tr×nh ®é c«ng nghÖ tiªn tiÕn th× chi phÝ trang thiÕt bÞ cho mét chç lµm viÖc yªu cÇu “c«ng nghÖ 1000 b¶ng Anh”, trong khi c«ng nghÖ l¹c hËu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn l¹i lµ “c«ng nghÖ 1 ®ång b¶ng Anh”. VËy c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i mÊt hµng tr¨m n¨m míi bè trÝ hÕt viÖc lµm cho sè d©n hiÖn ®ang thÊt nghiÖp. Ng­îc l¹i, nÕu ph¸t triÓn m¹nh c¸c DNNVV, sö dông c¸c c«ng nghÖ trung gian, “c«ng nghÖ 100 ®ång b¶ng Anh” th× chi phÝ sÏ rÎ h¬n rÊt nhiÒu. §iÒu nµy còng phï hîp víi kh¶ n¨ng tµi chÝnh cña ng­êi d©n, nguån vèn chñ yÕu ®Ó h×nh thµnh DNNVV. Víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®Æc thï cña n­íc ta, c¸c DNNVV cã thÓ len lái vµo tõng lµng, x·, thÞ trÊn nhá n«ng th«n, kÓ c¶ nh÷ng n¬i xa x«i, hÎo l¸nh ®Ó dõng ch©n vµ ph¸t triÓn. Nã gãp phÇn nhanh chãng lµm thay ®æi bé mÆt n«ng th«n, cÊu tróc vµ c¬ cÊu tæ chøc lµng, x· truyÒn thèng. ChÝnh chóng sÏ lµ thay ®æi x· héi n«ng th«n cæ truyÒn h­íng x· héi tíi v¨n minh, hiÖn ®¹i. C¸c DNNVV rÊt dÔ thÝch nghi víi mäi lo¹i h×nh m«i tr­êng v× vËy khi chóng ®­îc thóc ®Èy ph¸t triÓn ë n«ng th«n sÏ gãp phÇn lµm gi¶m qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ tËp trung qu¸ cao lu«n ®i liÒn víi qu¸ tr×nh CNH. C¸c doanh nghiÖp nµy sÏ thu hót nhiÒu lao ®éng n«ng nghiÖp ë trong c¸c lµng, b¶n vµo lµm, rót lao ®éng lµm ruéng chuyÓn sang lµm c«ng nghiÖp vµ dÞch vô nh­ng vÉn sèng ngay t¹i quª h­¬ng b¶n qu¸n, kh«ng ph¶i di chuyÓn ®i xa. Ch¼ng h¹n nh­ viÖc ph¸t triÓn lµng nghÒ còng lµ ®éng lùc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n. Hµ T©y cã 972 lµng nghÒ trªn 1.640 lµng (chiÕm 59,27%), mçi lµng nghÒ cã tõ 50% tæng sè hé vµ lao ®éng trë lªn lµm nghÒ. N¨m 2000, gi¸ trÞ c«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp t¹i c¸c lµng nghÒ tØnh Hµ T©y ®¹t gÇn 654 tû ®ång, chiÕm 62,5% GDP toµn tØnh; dÞch vô ®¹t 141 tû ®ång, chiÕm 13,5% GDP trong khi n«ng nghiÖp chØ ®¹t 251 tû ®ång, chiÕm 24%. Hµ Néi cã 83 lµng nghÒ thu hót 60 - 65% lao ®éng t¹i chç, ngoµi ra cßn thu hót lao ®éng thêi vô hµng n¨m quy ®æi b»ng 15 - 20% lao ®éng chuyªn nghiÖp nghÒ.[26] Bëi vËy, c¸c DNNVV trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, dÞch vô ®ãng vai trß lµ nh÷ng chñ thÓ c¬ b¶n ban ®Çu ®Ó thùc hiÖn vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh CNH n«ng th«n. §Ó CNH, H§H kh«ng thÓ kh«ng cã c¸c xÝ nghiÖp quy m« lín, vèn nhiÒu, kü thuËt hiÖn ®¹i lµm nßng cèt trong mét ngµnh, nh»m t¹o ra søc m¹nh ®Ó cã thÓ c¹nh tranh th¾ng lîi trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Do vËy, ngoµi viÖc x©y dùng xÝ nghiÖp quy m« lín thËt cÇn thiÕt, chóng ta cßn ph¶i thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng tÝch tô vµ tËp trung cña mét DNNVV ®Ó c¸c doanh nghiÖp nµy cã thÓ v­¬n lªn trë thµnh DNL. Thùc tiÔn ®· cho thÊy nhiÒu tËp ®oµn, c«ng ty lín hiÖn nay cña c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn cã xuÊt xø nhiÒu n¨m tr­íc ®©y chØ lµ DNNVV. * * * T¹i ®¹i héi §¶ng lÇn thø 9, vai trß cña CNH - H§H trong viÖc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ l¹i ®­îc kh¼ng ®Þnh râ trong ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh»m ®­a n­íc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp theo h­íng hiÖn ®¹i. Trong ®­êng lèi chiÕn l­îc ®ã kh«ng thÓ thiÕu sù ®ãng gãp cña c¸c DNNVV nãi chung vµ DNNVV n«ng th«n nãi riªng. Ch­¬ng 2 sÏ cho thÊy thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ qu¶n lý DNNVV ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ mµ tØnh Phó Thä lµ nghiªn cøu ®iÓn h×nh. ch­¬ng II thùc tr¹ng ph¸t triÓn vµ qu¶n lý DNNVV ë n«ng th«n ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa i. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë n«ng th«n ViÖt nam hiÖn nay NghÞ quyÕt 10 cña Bé ChÝnh trÞ (th¸ng 4/1988) ®· më ra thêi kú ph¸t triÓn míi cña s¶n xuÊt n«ng, l©m, ng­ nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n theo h­íng t¨ng tr­ëng nhanh, kh¸ æn ®Þnh. Sù t¨ng nhanh s¶n l­îng n«ng nghiÖp nãi chung ®· c¬ b¶n ®¸p øng ®­îc nhu cÇu tiªu dïng cña n«ng d©n vµ t¹o ra mét khèi l­îng n«ng s¶n hµng ho¸ lín phôc vô nhu cÇu trong n­íc vµ xuÊt khÈu. §ã lµ ®iÓm khëi ®Çu vµ lµ yÕu tè quan träng cña qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn n«ng nghiÖp tõ tù cung tù cÊp sang s¶n xuÊt hµng ho¸. Tû träng n«ng s¶n hµng ho¸ nh÷ng n¨m gÇn ®©y chiÕm tíi h¬n 40% s¶n l­îng n«ng nghiÖp nãi chung.[7] Trong 10 n¨m 1990 - 2000, c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n chÞu sù t¸c ®éng tÝch cùc cña sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n nãi chung theo h­íng CNH vµ H§H. Gi¸ trÞ c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong GDP tiÕp tôc t¨ng dÇn c¶ vÒ sè tuyÖt ®èi vµ tû träng, n«ng nghiÖp tuy vÉn t¨ng gi¸ trÞ tuyÖt ®èi nh­ng tû träng gi¶m dÇn do téc ®é t¨ng tr­ëng cña nã chËm h¬n c«ng nghiÖp vµ dÞch vô. (xem b¶ng 3) Tuy thêi gian qua ®· cã chuyÓn biÕn kh¸ râ nÐt vÒ c¬ cÊu hé nh­ng trªn thùc tÕ tèc ®é t¨ng tr­ëng n«ng nghiÖp qu¸ chËm so víi c«ng nghiÖp vµ dÞch vô khiÕn c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n chËm chuyÓn dÞch. HiÖn nay, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp (thuÇn n«ng) chñ yÕu vÉn chiÕm trªn 70% GDP n«ng nghiÖp vµ vÉn nÆng vÒ trång trät (80%); nu«i trång thuû s¶n, ch¨n nu«i, l©m nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ch­a ®­îc ph¸t triÓn ngang tÇm víi kh¶ n¨ng vµ yªu cÇu (thuû s¶n ®ãng gãp 3,2%, ch¨n nu«i 4%, l©m nghiÖp 1,5% GDP).[7] B¶ng 3: C¬ cÊu GDP cña c¶ n­íc vµ khu vùc n«ng th«n thêi kú 1996 - 2000(Gi¸ hiÖn hµnh) §¬n vÞ tÝnh: % C¬ cÊu GDP c¶ n­íc GDP n«ng th«n 1996 1998 1999 2000 1996 1998 1999 2000 C«ng nghiÖp 22,67 32,08 32,7 34,5 9,8 15,5 15,9 16,1 N«ng nghiÖp 38,70 25,77 25,98 25,4 80,0 70,8 70,3 70,2 DÞch vô 38,59 42,15 41,32 40,1 10,2 17,7 13,8 13,7 Nguån: Tæng luËn khoa häc - c«ng nghÖ - kü thuËt sè 3 - 2002 (169) Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, tû träng gi¸ trÞ ch¨n nu«i vÉn gi÷ møc 17 - 19%; trong ngµnh trång trät, s¶n xuÊt l­¬ng thùc vÉn chiÕm tû träng lín trªn 60% gi¸ trÞ. C¸c ngµnh c«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ngµnh nghÒ truyÒn thèng vµ dÞch vô kÐm ph¸t triÓn, míi cã 60% s¶n l­îng chÌ, 50% s¶n l­îng mÝa, 25% s¶n l­îng thuû s¶n, 1% s¶n l­îng thÞt, v.v... ®­îc chÕ biÕn c«ng nghiÖp. N«ng nghiÖp ®· vµ ®ang tôt hËu ngµy cµng xa so víi c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong nÒn kinh tÕ quèc d©n.[7] (xem b¶ng 4) B¶ng 4: Tèc ®é t¨ng GDP (theo gi¸ cè ®Þnh 1994) §¬n vÞ tÝnh: % 1990 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 N«ng nghiÖp 1,57 7,1 3,8 3,9 4,8 4,4 4,3 3,53 5,2 C«ng nghiÖp 2,87 14,0 13,1 14,0 13,6 14,4 12,6 8,3 7,7 DÞch vô 10,8 7,0 9,2 10,2 9,8 8,8 71,1 5,08 2,2 Nguån: Tæng luËn khoa häc - c«ng nghÖ - kü thuËt sè 3 - 2002 (169) Bé khoa häc, c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng S¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo h­íng hµng ho¸ ®· cã b­íc ph¸t triÓn míi. Trong h¬n 10 n¨m qua, tõ chç nhËn thøc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt ë n«ng th«n cho phï hîp víi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi vµ lùc l­îng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt ®ang tiÕp tôc ph¸t triÓn ®óng h­íng vµ thiÕt thùc. ViÖc thõa nhËn hé n«ng d©n lµ ®¬n vÞ kinh tÕ tù chñ cïng víi viÖc t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi vÒ kinh tÕ vµ ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña kinh tÕ hé kÕt hîp víi viÖc më réng c¸c quan hÖ hîp t¸c gi÷a s¶n xuÊt, chÕ biÕn vµ tiªu thô, gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ hiÖn ®ang t¹o ra sù ph¸t triÓn n¨ng ®éng cho kinh tÕ n«ng th«n. Kinh tÕ trang tr¹i ph¸t triÓn nhanh trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ë hÇu hÕt c¸c vïng, c¸c tØnh trong c¶ n­íc. Trªn thùc tÕ, tõ m« h×nh kinh tÕ n«ng hé, theo yªu cÇu cña thÞ tr­êng, dÇn dÇn ®· h×nh thµnh ®­îc lo¹i h×nh tæ chøc cao h¬n - ®ã lµ kinh tÕ trang tr¹i. Trong c¶ n­íc còng ®· xuÊt hiÖn hµng chôc v¹n trang tr¹i gia ®×nh vµ hµng triÖu hé kinh doanh tiÓu ®iÒn, mµ ë ®ã khèi l­îng n«ng s¶n hµng ho¸ chiÕm tØ träng kh¸ cao, tÝnh chÊt s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp hµng ho¸ thÓ hiÖn râ rÖt. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Tæng côc thèng kª, ®Õn ._.n gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp ë c¸c vïng khã kh¨n, miÒn nói, h¶i ®¶o. §Ó ph¸t triÓn c¸c vïng nµy, cÇn c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng, nh­ng ®ã l¹i lµ vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n vµ cÇn thêi gian. V× vËy, trong ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng vµ ®iÒu kiÖn kinh doanh ch­a ®­îc c¶i thiÖn nhiÒu, Nhµ n­íc cÇn sö dông c«ng cô thuÕ ®Ó khuyÕn khÝch, thóc ®Èy d©n chóng bá vèn ®Çu t­ thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó khai th¸c kh¶ n¨ng cña tõng vïng. ViÖc ­u ®·i miÔn gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy cÇn nhiÒu h¬n vµ víi thêi gian dµi h¬n so víi c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. Nh­ vËy, ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµ ph©n bæ cã hiÒu qu¶ h¬n c¸c nguån vèn ®Çu t­ trong x· héi, Nhµ n­íc cÇn më réng h¬n thêi gian miÔn thuÕ, gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp. §ång thêi ®Ó x¸c ®Þnh thêi ®iÓm ®­îc h­ëng chÕ ®é miÔn gi¶m thuÕ nªn quy ®Þnh “n¨m ®Çu tiªn kinh doanh cã lîi nhuËn” lµ n¨m ®Çu tiªn cã lîi nhuËn sau khi ®· trõ hÕt sè lç luü kÕ tõ khi thµnh lËp doanh nghiÖp. - Thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµ b¶o hé cã ®iÒu kiÖn hµng ho¸ trong n­íc. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch më cöa, héi nhËp, ViÖt Nam ®ang më réng quan hÖ hîp t¸c víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ ®Èy m¹nh tiÕn tr×nh héi nhËp víi thÕ giíi. Trong t×nh h×nh ®ã, cÇn ph¶i tiÕp tôc c¶i c¸ch hÖ thèng thuÕ cho phï hîp víi viÖc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ ®Èy m¹nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Thùc hiÖn gi¶m bít vµ tiÕn tíi xo¸ bá hµng rµo phi quan thuÕ ®èi víi tÊt c¶ c¸c hµng ho¸ vµ dÞch vô (trõ nh÷ng hµng hãa vµ dÞch vô n»m trong danh môc cÊm xuÊt nhËp khÈu) ®Ó ®Èy m¹nh tèi ®a ho¹t ®éng xuÊt khÈu, t¹o ®iÒu kiÖn vµ thóc ®Èy c¸c DNNVV tham gia s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, cÇn miÔn gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi m¸y mãc, ph­¬ng tiÖn vËn t¶i... ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c DNNVV x©y dùng c¬ së vËt chÊt, kü thuËt, c«ng nghÖ; t¨ng c­êng c¸c biÖn ph¸p chèng bu«n lËu sÏ gãp phÇn b¶o hé s¶n xuÊt trong n­íc, t¹o lËp vµ duy tr× m«i tr­êng c¹nh tranh lµnh m¹nh, b×nh ®¼ng gi÷a c¸c doanh nghiÖp. 2. ChÝnh s¸ch tÝn dông ®Çu t­ Vèn lu«n lµ vÊn ®Ò quan träng nhÊt trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp nãi chung còng nh­ DNNVV nãi riªng. ThiÕu vèn g©y nªn nh÷ng ¸ch t¾c trong s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nhu cÇu vÒ vèn ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i tù t×m tßi, huy ®éng. Tuy nhiªn, Nhµ n­íc còng cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p hç trî c¸c DNNVV ®Ó sím tiÕp cËn nguån vèn, tho¶ m·n nhu cÇu vèn s¶n xuÊt, kinh doanh.[17], [35] - ChÝnh s¸ch t¹o vèn qua c¸c h×nh thøc tÝn dông. §©y lµ h×nh thøc t¹o vèn chñ yÕu ®­îc ¸p dông phæ biÕn hÇu hÕt ë c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ë n­íc ta hiÖn nay, c¸c gi¶i ph¸p t¹o vèn qua h×nh thøc tÝn dông cho c¸c DNNVV chñ yÕu lµ tÝn dông ­u ®·i, tÝn dông thuª mua vµ b¶o l·nh tÝn dông. TÝn dông ­u ®·i lµ mét h×nh thøc hç trî tµi chÝnh th«ng qua viÖc cho vay vèn víi møc l·i suÊt thÊp. HÇu hÕt c¸c n­íc ®Õu sö dông tÝn dông ­u ®·i ®Ó hç trî vµ h­íng dÉn sù ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV. ë ViÖt Nam, Nhµ n­íc ®· ®Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn tÝn dông ­u ®·i ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµ gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò x· héi th«ng qua viÖc h×nh thµnh vµ sö dông c¸c quü nh­ quü xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, quü cho vay gi¶i quyÕt viÖc lµm vµ quü hç trî ®Çu t­ quèc gia. C¸c quü nµy ë c¸c møc ®é kh¸c nhau ®Òu ®· cã t¸c ®éng ®Õn viÖc ph¸t triÓn DNNVV. Trong t×nh h×nh hiÖn nay còng nh­ vÒ l©u dµi, cÇn ph¶i tiÕn tíi thµnh lËp quü quèc gia hç trî ph¸t triÓn DNNVV. ViÖc thµnh lËp quü quèc gia hç trî ph¸t triÓn DNNVV lµ nh»m hç trî tÝn dông trung h¹n vµ dµi h¹n cho DNNVV, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thµnh lËp doanh nghiÖp míi vµ ®Çu t­ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp hiÖn cã. Nguån ho¹t ®éng cña quü quèc gia hç trî ph¸t triÓn DNNVV mét phÇn ph¶i lÊy tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc - trong phÇn chi ®Çu t­ ph¸t triÓn, mét phÇn vèn ho¹t ®éng cña Quü sÏ ®­îc h×nh thµnh tõ vèn gãp cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh, tÝn dông vµ c¸c doanh nghiÖp kh¸c. Ngoµi ra, Quü sÏ nhËn ®­îc sù hç trî tµi chÝnh cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh n­íc ngoµi vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî ph¸t triÓn DNNVV t¹i ViÖt Nam. TÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc tÝn dông trung h¹n vµ dµi h¹n th«ng qua viÖc cho thuª tµi s¶n. Bªn cho thuª n¾m quyÒn së h÷u ®èi víi tµi s¶n cho thuª. Bªn thuª sö dông tµi s¶n thuª vµ thanh to¸n tiÒn thuª trong suèt thêi h¹n thuª ®· ®­îc 2 bªn tho¶ thuËn vµ kh«ng ®­îc huû bá hîp ®ång tr­íc h¹n, khi kÕt thóc thêi h¹n thuª, bªn thuª ®­îc chuyÓn quyÒn së h÷u, mua l¹i hoÆc tiÕp tôc thuª tµi s¶n ®ã theo c¸c ®iÒu kho¶n tho¶ thuËn trong hîp ®ång. TÝn dông thuª mua cã t¸c ®éng lín ®Õn viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. §èi víi DNNVV, tÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc cung cÊp vèn thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶. V× vËy, Nhµ n­íc cÇn hç trî c¸c DNNVV th«ng qua viÖc ph¸t triÓn m¹ng l­íi c¸c c«ng ty cho thuª tµi chÝnh. Vµ gi¶i ph¸p chñ yÕu ®Ó më réng hÖ thèng tÝn dông thuª mua lµ miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp cho cacs c«ng ty cho thuª tµi chÝnh vµ miÔn thuÕ nhËp khÈu ®èi víi m¸y mãc, thiÕt bÞ nhËp khÈu dïng cho ho¹t ®éng thuª mua. B¶o l·nh tÝn dông thùc chÊt lµ h×nh thµnh c¸c tæ chøc ®Ó b¶o l·nh cho DNNVV cã thÓ ®i vay vèn mét c¸ch thuËn lîi. §Ó viÖc b¶o l·nh tÝn dông thùc sù cã hiÖu qu¶ cho viÖc ph¸t triÓn DNNVV, bªn c¹nh c¸c tæ chøc bo¶ l·nh cÇn cã tæ chøc b¶o hiÓm tÝn dông. Møc phÝ b¶o l·nh tÝn dông phô thuéc vµo hiÖu qu¶ sö dông ®ång vèn ®i vay, cßn møc phÝ b¶o hiÓm tÝn dông ph¶i do tæ chøc b¶o l·nh tÝn dông vµ ®¬n vÞ cho vay cïng nhau tho¶ thuËn víi tæ chøc b¶o hiÓm tÝn dông. Tuy nhiªn, tæng céng toµn bé chi phÝ tiÒn vay (l·i suÊt cho vay, phÝ bo¶ l·nh tÝn dông, b¶o hiÓm tÝn dông) ph¶i ë møc mµ c¶ hai bªn cho vay vµ ®i vay cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. Ngoµi nh÷ng biÖn ph¸p t¹o lËp nguån vèn trªn, Nhµ n­íc cÇn ®Èy m¹nh viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng vèn, phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng t¹o thuËn lîi cho viÖc vay, ®i vay cña c¸c doanh nghiÖp, trong ®ã cã c¸c DNNVV. C¸c gi¶i ph¸p nµy tËp trung vµo viÖc c¶i c¸ch, ®æi míi c¸c ®Þnh chÕ tµi chÝnh nh­: Thµnh lËp hÖ thèng tÝn dông th­¬ng m¹i réng kh¾p trong c¶ n­íc ®Ó huy ®éng tèi ®a nguån vèn dù tr÷ trong d©n; hoµn thiÖn vµ tõng b­íc n©ng cao chÊt l­îng c¸c ph­¬ng tiÖn vµ c«ng cô thanh to¸n; c¶i tiÕn vµ ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc vay vèn, nghiªn cøu, söa ®æi quy ®Þnh vÒ thÕ chÊp tµi s¶n; cã chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p b¶o hiÓm thÞ tr­êng vèn... - ChÝnh s¸ch t¹o vèn th«ng qua liªn doanh, liªn kÕt. Nh»m gióp cho c¸c DNNVV n©ng cao kh¶ n¨ng ho¹t ®éng s¶n xuÊt, kinh doanh, Nhµ n­íc cÇn më réng quyÒn liªn doanh, liªn kÕt cña DNNVV víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, víi c¸c tæ chøc kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc vµ c¸c c¸ nh©n theo kiÓu cïng bá vèn ®Çu t­ vµ cïng chia lîi nhuËn theo tû lÖ ®ãng gãp. §Ó thóc ®Èy viÖc më réng h×nh thøc liªn doanh, liªn kÕt ®èi víi c¸c DNNVV, Nhµ n­íc cÇn nhanh chãng hoµn thiÖn c¸c chÝnh s¸ch vÒ hîp ®ång liªn doanh, chÕ ®é ­u ®·i vµ c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch kh¸c. - ChÝnh s¸ch t¹o vèn th«ng qua thÞ tr­êng chøng kho¸n. T¹o lËp vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng chøng kho¸n cã ý nghÜa rÊt quan träng trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n­ãc cã nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §ã sÏ lµ kªnh bæ sung nguån vèn trung vµ dµi h¹n cho Nhµ n­íc vµ cho doanh nghiÖp. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam mµ tiÒn th©n lµ Trung t©m giao dÞch chøng kho¸n thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· ®­îc thµnh lËp vµ chÝnh thøc ®i vµo ho¹t ®éng tõ 20/7/2000. Sau gÇn hai n¨m ho¹t ®éng, thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, b­íc ®Çu trë thµnh mét kªnh dÉn vèn míi cho doanh nghiÖp vµ cho x· héi. Tuy nhiªn, ®iÒu kiÖn ph¶i cã vèn ®iÒu lÖ tèi thiÓu 10 tû ®ång ®Ó ®­îc niªm yÕt chøng kho¸n lµ rÊt khã kh¨n ®èi víi DNNVV, trong khi ®ã c¸c DNNVV vÉn mong muèn cã mét thÞ tr­êng mua b¸n, giao dÞch cæ phiÕu cña hä nh»m t¨ng vèn ®Çu t­ còng nh­ t¨ng kh¶ n¨ng thanh kho¶n cho c¸c cæ phiÕu ®ã. §Ó ®¸p øng nhu cÇu cña c¸c DNNVV, Nhµ n­íc cÇn x©y dùng m« h×nh tæ chøc giao dÞch cæ phiÕu cho c¸c DNNVV. §Ó thÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam ph¸t triÓn, sè l­îng nhµ ®Çu t­ vµ c¸c c«ng ty tham gia niªm yÕt nhiÒu h¬n vµ ®Æc biÖt lµ t¹o ra s©n ch¬i cho c¶ mét sè l­îng lín c¸c DNNVV, Nhµ n­íc cÇn sím nghiªn cøu vµ ®­a vµo vËn hµnh thÞ tr­êng tËp trung vµ thÞ tr­êng phi tËp trung OTC. Nh­ vËy sÏ ®¶m b¶o quyÒn lîi cña c¸c DNNVV ®­îc huy ®éng nhiÒu vèn h¬n cho qu¸ tr×nh ®æi míi vµ ph¸t triÓn, ®ång thêi còng ®¶m b¶o quyÒn lîi cña nhµ ®Çu t­ ®ang giao dÞch c¸c lo¹i chøng kho¸n ch­a niªm yÕt trªn thÞ tr­êng tù do. Ngoµi ra, Nhµ n­íc còng cÇn cho phÐp c¸c c«ng ty chøng kho¸n më thªm quÇy giao dÞch c¸c lo¹i cæ phiÕu cña DNNVV ch­a ®ñ tiªu chuÈn niªm yÕt trªn Sµn giao dÞch chøng kho¸n chÝnh thøc nh»m t¨ng tÝnh s«i ®éng cho thÞ tr­êng. 3. Mét sè chÝnh s¸ch hç trî tµi chÝnh kh¸c. - KhuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cung cÊp tÝn dông hoÆc gãp vèn vµo c¸c DNNVV. Mét thùc tÕ hiÖn nay lµ c¸c DNNVV mµ ®Æc biÖt lµ doanh nghiÖp nhá th­êng kh«ng ®­îc ng©n hµng th­¬ng m¹i quan t©m ®Õn viÖc cho vay vèn. §Ó thóc ®Èy ph¸t triÓn DNNVV, mét sè n­íc ®· quy ®Þnh b¾t buéc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ph¶i dµnh mét tû lÖ nhÊt ®Þnh vèn tÝn dông ®Ó cho c¸c DNNVV vay. ë ViÖt Nam hiÖn nay, sè l­îng DNNVV ®­îc thµnh lËp theo LuËt Doanh nghiÖp ngµy mét t¨ng, nÕu kh«ng cã sù hç trî tõ nguån vèn tÝn dông chÝnh thøc th× c¸c doanh nghiÖp nµy sÏ rÊt khã ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, gi¶i ph¸p cã hiÖu qu¶ vµ kh¶ thi ë ViÖt Nam kh«ng ph¶i lµ quy ®Þnh tû lÖ tÝn dông tèi thiÕu b¾t buéc dµnh cho DNNVV mµ lµ khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cung cÊp tÝn dông hoÆc gãp vèn vµo c¸c DNNVV cïng hîp t¸c kinh doanh. Víi viÖc gãp vèn cïng hîp t¸c kinh doanh víi c¸c DNNVV, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i sÏ ph¸t huy mét c¸ch tèt nhÊt vai trß t­ vÊn cho doanh nghiÖp, ®ång thêi theo dâi, gi¸m s¸t ®­îc viÖc sö dông vèn cña doanh nghiÖp. C¸c DNNVV khi ®­îc ng©n hµng th­¬ng m¹i gãp vèn còng gÆp thuËn lîi lµ dÔ dµng ®­îc ng©n hµng gi¶i quyÕt cho vay khi thiÕu vèn hoÆc ®­îc ng©n hµng ®øng ra b¶o l·nh khi vay vèn cña c¸c tæ chøc kh¸c. §Ó khuyÕn khÝch c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i gãp vèn vµo c¸c DNNVV, Nhµ n­íc cÇn cã c¸c c¬ chÕ nh­ cho phÐp c¸c ng©n hµng sö dông thu nhËp tr­íc thuÕ ®Ó gãp vèn víi c¸c DNNVV, miÔn gi¶m thuÕ ®èi víi thu nhËp tõ kho¶n vèn gãp vµo DNNVV... - Cho phÐp c¸c DNNVV khÊu hao nhanh tµi s¶n cè ®Þnh. KhÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. NÕu møc khÊu hao cao th× cã thÓ thu håi vèn nhanh vµ ng­îc l¹i, møc khÊu hao thÊp th× thu h«iv vèn chËm vµ cã thÓ mÊt vèn do hao mßn v« h×nh cña tµi s¶n cè ®Þnh g©y ra. MÆt kh¸c, møc khÊu hao cao hay thÊp cßn lµm thay ®æi sè thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép trong n¨m. VÒ mÆt lý thuyÕt, tæng thu nhËp chÞu thuÕ vµ thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép cña doanh nghiÖp trong mét thêi ký dµi lµ kh«ng thay ®æi khi ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh kh¸c nhau. Tuy nhiªn trong thêi gian ng¾n, nÕu doanh nghiÖp khÊu hao nhanh tµi s¶n cè ®Þnh th× møc thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ph¶i nép thÊp vµ do ®ã cã thÓ t¨ng c­êng tÝch tô vèn cho doanh nghiÖp, mµ ®Æt biÖt lµ rÊt tèt cho c¸c DNNVV. V× vËy, ®Ó hç trî ph¸t triÓn DNNVV, Nhµ n­íc nªn cho phÐp c¸c DNNVV thùc hiÖn khÊu hao nhanh tµi s¶n cè ®Þnh ®Ó mét mÆt, c¸c DNNVV cã ®iÒu kiÖn tÝch tô, tËp trung vèn, mÆt kh¸c thu héi nhanh vèn cè ®Þnh sÏ gióp c¸c DNNVV cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®Çu t­ chiÒu s©u, ®æi míi m¸y mãc thiÕt bÞ, trang bÞ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. - Hç trî mÆt b»ng s¶n xuÊt - kinh doanh. HiÖn nay, phÇn lín c¸c DNNVV thiÕu mÆt b»ng s¶n xuÊt - kinh doanh. NhiÒu doanh nghiÖp sö dông chÝnh nhµ ë cña chñ doanh nghiÖp ®Ó lµm trô së giao dÞch, kinh doanh. ViÖc sö dông nhµ ë th­êng g©y ra nh÷ng khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp do diÖn tÝch chËt hÑp, ®iÒu kiÖn vµ ph­¬ng tiÖn lµm viÖc kh«ng thuËn lîi. V× vËy, viÖc hç trî, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c DNNVV cã mÆt b»ng s¶n xuÊt - kinh doanh phï hîp lµ rÊt cÇn thiÕt. C¸c ®Þa ph­¬ng cã thÓ dµnh quü ®Êt vµ thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ®Ó x©y dùng c¸c khu c«ng nghiÖp, c¸c côm c«ng nghiÖp cho c¸c DNNVV cã bÆt b»ng x©y dùng trô së, nhµ x­ëng s¶n xuÊt - kinh doanh. Ngoµi ra, Nhµ n­íc còng cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch ­u ®·i cho c¸c DNNVV trong viÖc thuª ®Êt, chuyÓn nh­îng, thÕ chÊp vµ c¸c quyÒn kh¸c vÒ sö dông ®Êt theo c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh. - Hç trî th«ng tin, thÞ tr­êng, xuÊt khÈu vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, th«ng tin, thÞ tr­êng, xuÊt khÈu vµ nh©n lùc lµ nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ®èi víi c¸c DNNVV. C¸c DNNVV rÊt cÇn sù hç trî cña Nhµ n­íc ®Ó cã nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vÒ c¬ chÕ, chÝnh s¸ch chÕ ®é, th«ng tin vÒ thÞ tr­êng vµ gi¸ c¶, th«ng tin vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ... qua c¸c Ên phÈm vµ qua m¹ng m¸y tÝnh. Trong ®iÒu kiÖn nguån lùc cña c¸c DNNVV cßn nhá bÐ, Nhµ n­íc cã thÓ hç trî th«ng qua viÖc cung cÊp miÔn phÝ c¸c Ên phÈm vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch, gi¶m gi¸ c¸c Ên phÈm vµ dÞch vô qua m¹ng m¸y tÝnh vÒ th«ng tin thÞ tr­êng, gi¸ c¶. Bªn c¹nh ®ã, c¸c DNNVV còng cÇn ®­îc sù hç trî gióp ®ì cña Nhµ n­íc trong viÖc trî gióp kinh phÝ ®Ó t­ vÊn vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é, ®Æc biÖt lµ t­ vÊn, ®µo t¹o c¸n bé cã tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn, ®¸p øng yªu cÇu cña thêi kú míi, thêi kú ®Èy m¹nh CNH, H§H ®Êt n­íc. Nhµ n­íc còng cÇn t¹o ®iÒu kiÖn vµ trî gióp vÒ tµi chÝnh ®Ó thµnh lËp nh÷ng “v­ên ­¬m doanh nghiÖp” ®Ó cung cÊp cho c¸c DNNVV c¸c dÞch vô nh­: hç trî vÒ chuyªn m«n qu¶n lý cho tõng doanh nghiÖp; t­ vÊn, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp; hç trî cho viÖc liªn kÕt víi c¸c m¹ng l­íi hç trî chuyªn m«n kh¸c; cho thuª c¬ së h¹ tÇng... nh»m ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt cña c¸c doanh nghiÖp míi thµnh lËp vµ c¸c doanh nghiÖp b¾t ®Çu ph¸t triÓn. c¸c biÖn ph¸p vÒ tæ chøc ®µo t¹o ®éi ngò c¸c nhµ doanh nghiÖp vµ lùc l­îng lao ®éng cho c¸c DNNVV ë n«ng th«n Ph¸t triÓn vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc lµ chÝnh s¸ch rÊt quan träng, lu«n ®­îc ChÝnh phñ c¸c n­íc ®Ò cËp ®Õn khi nghiªn cøu ph¸t triÓn DNNVV víi quan ®iÓm cho r»ng sù ®Çu t­ vµo con ng­êi sÏ t¹o ra thu nhËp trong t­¬ng lai vµ ®Çu t­ cµng nhiÒu th× thu nhËp ph¸t sinh cµng lín. V× vËy ®Çu t­ ®Ó ®µo t¹o nguån nh©n lùc lµ mét chÝnh s¸ch cã tÝnh chÊt chiÕn l­îc.[29] 1. §µo t¹o c¸c nhµ doanh nghiÖp §µo t¹o c¸c nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp Muèn x©y dùng ®­îc néi dung vµ ph­¬ng ph¸p ®µo t¹o phï hîp cho c¸c chñ doanh nghiÖp, tr­íc hÕt cÇn ph¶i n¾m ®­îc chÊt l­îng cña c¸c nhµ qu¶n lý còng nh­ nhu cÇu ®µo t¹o cña hä. C«ng viÖc nµy ®­îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc pháng vÊn trùc tiÕp hoÆc göi c¸c b¶n ®iÒu tra qua b­u ®iÖn cho c¸c chñ doanh nghiÖp. Néi dung ®µo t¹o nhµ qu¶n lý cÇn tËp trung vµo c¸c vÊn ®Ò: - Nh÷ng c¬ së lý luËn chung vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng. - C¬ chÕ qu¶n lý doanh nghiÖp trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. - ThÞ tr­êng, nghiªn cøu thÞ tr­êng, tiÕp thÞ, chÊt l­îng s¶n phÈm. - Kü thuËt, c«ng nghÖ. - Tµi chÝnh - kÕ to¸n doanh nghiÖp. - Qu¶n lý lao ®éng trong doanh nghiÖp. - C¸c kiÕn thøc vÒ ph¸p luËt, nhÊt lµ luËt ®Çu t­, luËt doanh nghiÖp, c¸c luËt thuÕ, luËt ph¸ s¶n... §a sè c¸c DNNVV ë n«ng th«n hiÖn nay th­êng b¾t ®Çu ho¹t ®éng kinh doanh do “b¾t ch­íc” c¸c c¬ së kh¸c lµm ¨n cã l·i vµ c¸c h×nh thøc kinh doanh th­êng theo ph­¬ng thøc thêi vô. V× vËy néi dung ®µo t¹o cÇn ph¶i lµm cho c¸c nhµ qu¶n lý n¾m ®­îc ph­¬ng thøc kinh doanh trong c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ míi, ®Ó hä cã thÓ x©y dùng ®­îc mét chiÕn l­îc vÒ thÞ tr­êng vµ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt - kinh doanh t­¬ng ®èi l©u dµi cho doanh nghiÖp. Sau mçi kho¸ häc, c¸c häc viªn ®­îc cÊp chøng chØ ®· qua c¸c kho¸ ®µo t¹o. §Ó khuyÕn khÝch c¸c c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp tham gia c¸c kho¸ häc, c¸c trung t©m ®µo t¹o cã thÓ lµm ®èi t¸c giíi thiÖu nguån tiªu thô s¶n phÈm cho c¸c doanh nghiÖp, hoÆc m«i giíi liªn doanh víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. Kinh phÝ cho ®µo t¹o lµ vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n do nguån tµi chÝnh cña Nhµ n­íc vµ c¸c cÊp, c¸c ngµnh rÊt h¹n hÑp. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, Nhµ n­íc cÇn phèi hîp víi c¸c khu vùc t­ nh©n. víi ph­¬ng ch©m “®Çu t­ vµo con ng­êi sÏ t¹o ra thu nhËp lín trong t­¬ng lai” vµ ®Ó thóc ®Èy c¸c DNNVV ph¸t triÓn, ChÝnh phñ nªn thµnh lËp c¸c quü ®µo t¹o nh©n lùc cho c¸c DNNVV, ®Æc biÖt ­u tiªn vïng n«ng th«n. Quü nµy sÏ do Ban ph¸t triÓn th­¬ng m¹i vµ c«ng nghiÖp tØnh qu¶n lý vµ chi tiªu cho viÖc thµnh lËp c¸c c¬ së ®µo t¹o, tr¶ l­¬ng cho c¸n bé gi¶ng d¹y, mua s¾m ®å dïng, tµi liÖu häc tËp. Ngoµi ra, quü nµy còng dµnh mét phÇn kinh phÝ ®Ó hç trî ®µo t¹o cho lùc l­îng lao ®éng ngay t¹i c¸c DNNVV. §ång thêi mçi doanh nghiÖp còng ph¶i cã quü ®µo t¹o ®Ó chi phÝ cho c¸c kho¸ häc n©ng cao kiÕn thøc cña c¸n bé qu¶n lý vµ ph¸t triÓn tay nghÒ cho ®éi ngò lao ®éng trong doanh nghiÖp. MÆt kh¸c, cã thÓ t¹o nguån kinh phÝ cho ®µo t¹o c¸c nhµ doanh nghiÖp th«ng qua nguån tµi trî cña c¸c tæ chøc vµ c«ng ty n­íc ngoµi. ViÖt Nam cã thÓ tranh thñ sù gióp ®ì cña mét sè tæ chøc quèc tÕ vµ cña c¸c n­íc hoÆc hîp t¸c víi c¸c c«ng ty n­íc ngoµi ®Çu t­ vµo ViÖt Nam ®Ó thµnh lËp nh÷ng c¬ së ®µo t¹o cho c¸c chñ doanh nghiÖp. Ph¸t hiÖn, ®µo t¹o nh÷ng ng­êi cã kh¶ n¨ng nh­ng ch­a thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó hä m¹nh b¹o b­íc vµo thµnh lËp doanh nghiÖp vµ qu¶n lý kinh doanh tèt Ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o nµy dµnh cho nh÷ng c«ng nh©n, c¸n bé ®ang lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, doanh nghiÖp... cã kh¶ n¨ng vµ nguyÖn väng trë thµnh «ng chñ. Nh÷ng ®èi t­îng kh¸c cã vèn vµ nguyÖn väng thµnh lËp doanh nghiÖp còng ®­îc khuyÕn khÝch tham gia kho¸ ®µo t¹o. §Æc biÖt chó träng vµ ®éng viªn nh÷ng thanh niªn n«ng th«n nãi riªng vµ n«ng d©n nãi chung, cã kh¶ n¨ng, triÓn väng vµ cã nguyÖn väng sÏ thµnh lËp doanh nghiÖp. Nh÷ng ng­êi tham gia vµo kho¸ häc cÇn cã c¸c tiªu chuÈn sau: - Ýt nhÊt tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc. - Tá ra cã n¨ng lùc t­ duy trong lÜnh vùc s¶n xuÊt - kinh doanh, biÕt tù tin, n¨ng ®éng vµ cã ý chÝ d¸m lµm. - Yªu cÇu, nguyÖn väng ®­îc thµnh lËp doanh nghiÖp. §Ó tæ chøc tèt c¸c kho¸ ®µo t¹o nh÷ng chñ doanh nghiÖp t­¬ng lai, cÇn thiÕt ph¶i cã sù trî gióp cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng huyÖn, tØnh vµ cña ChÝnh phñ. ChÝnh quyÒn cÊp huyÖn, tØnh cã tr¸ch nhiÖm th¨m dß, t×m hiÓu nhu cÇu vµ ph¸t hiÖn c¸c thanh niªn ë ®Þa ph­¬ng cã kh¶ n¨ng, nguyÖn väng thµnh lËp doanh nghiÖp ®Ó ®éng viªn, khuyÕn khÝch hä tham gia c¸c kho¸ häc vµ giíi thiÖu cho c¸c c¬ së ®µo t¹o. Ngoµi ra, chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng tØnh cïng víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng cã tr¸ch nhiÖm ®øng ra lËp c¸c trung t©m ®µo t¹o vµ gióp c¸c trung t©m nµy më c¸c kho¸ häc c¶ vÒ mÆt thñ tôc hµnh chÝnh vµ mét phÇn kinh phÝ. ë ®©y, vai trß cña ChÝnh phñ còng rÊt quan träng. ChÝnh phñ ph¶i cã kÕ ho¹ch phèi hîp víi Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o, c¸c c¬ quan cã tr¸ch nhiÖm hç trî c¸c DNNVV ë c¸c tØnh, thµnh phè ®Ó lËp c¸c trung t©m ®µo t¹o, cung cÊp c¸c trang thiÕt bÞ vµ ®éi ngò gi¶ng viªn cho c¸c trung t©m nµy. H¬n n÷a, ChÝnh phñ cã thÓ t×m nguån tµi trî tõ n­íc ngoµi qua c¸c tæ chøc ®µo t¹o quèc tÕ ®Ó trî gióp ®µo t¹o c¸c doanh gia cho c¸c DNNVV. 2. §µo t¹o lùc l­îng lao ®éng cho c¸c DNNVV Lùc l­îng lao ®éng hiÖn ®ang lµm viÖc trong c¸c DNNVV ë n«ng th«n ®a sè lµ lao ®éng phæ th«ng, kh«ng cã chuyªn m«n kü thuËt, tay nghÒ. ë c¸c doanh nghiÖp nµy còng thiÕu nh÷ng c¸n bé cã tr×nh ®é chuyªn m«n trong c¸c lÜnh vùc: qu¶n lý kü thuËt, tiÕp thÞ, nghiªn cøu thÞ tr­êng, nghiÖp vô vÒ tµi chÝnh - kÕ to¸n doanh nghiÖp. V× vËy, néi dung ®µo t¹o cho lùc l­îng lao ®éng trong c¸c DNNVV chñ yÕu tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc sau: [1], [29] - §µo t¹o nghÒ nghiÖp vµ n©ng cao kü thuËt tay nghÒ cho ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Båi d­ìng kiÕn thøc cho c¸n bé nghiÖp vô trong c¸c lÜnh vùc: + Qu¶n lý kü thuËt: ®µo t¹o vÒ quy tr×nh vµ n©ng cao tr×nh ®é kü thuËt. + TiÕp thÞ, nghiªn cøu thÞ tr­êng. + Tµi chÝnh - kÕ to¸n doanh nghiÖp. + Tæ chøc hµnh chÝnh - th­ ký v¨n phßng trong doanh nghiÖp. Tuú theo tr×nh ®é tay nghÒ cã thÓ tæ chøc ®µo t¹o cho c«ng nh©n lao ®éng trùc tiÕp trong c¸c doanh nghiÖp d­íi c¸c h×nh thøc sau: - §µo t¹o häc nghÒ tr­íc khi vµo lµm ë doanh nghiÖp: cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ kü thuËt nghÒ nghiÖp cho häc viªn. §µo t¹o theo ph­¬ng ph¸p chÝnh quy: häc lý thuyÕt vµ kÕt hîp víi thùc hµnh ë c¸c doanh nghiÖp. - §µo t¹o n©ng cao kü thuËt tay nghÒ: nh»m n©ng cao tay nghÒ cña c«ng nh©n vµ t¹o cho hä cã thÓ lµm viÖc víi kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i h¬n. §µo t¹o lý thuyÕt kÕt hîp víi thùc hµnh tay nghÒ. C¸c doanh nghiÖp cã thÓ mêi gi¶ng viªn hoÆc kü thuËt viªn ®ªn ®µo t¹o ngay t¹i doanh nghiÖp. Sau kho¸ häc c«ng nh©n ®­îc tæ chøc thi tay nghÒ vµ cÊp chøng chØ n©ng bËc. §èi víi c¸c c¸n bé ®­îc båi d­ìng kiÕn thøc vÒ qu¶n lý kü thuËt, tiÕp thÞ, nghiªn cøu thÞ tr­êng... sÏ ®­îc göi ®Õn c¸c trung t©m ®µo t¹o. Kinh phÝ ®µo t¹o cho c¸c kho¸ häc ®ã chñ yÕu do c¸c doanh nghiÖp tù trang tr¶i. C¸c doanh nghiÖp còng cã thÓ sö dông mét phÇn kinh phÝ tõ ChÝnh phñ vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng tµi trî. * Mét vÊn ®Ò ®¸ng ®­îc quan t©m lµ ®µo t¹o nghÒ cho thanh niªn n«ng th«n ch­a cã viÖc lµm. Hµng n¨m cã tõ 60 - 70% thanh niªn ë n«ng th«n trong t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ph¶i ®i lµm thuª víi ®ñ c¸c d¹ng ®Ó kiÕm sèng. Cã kh¸ nhiÒu ng­êi ph¶i ®i tíi c¸c thµnh phè lín ®Ó gia nhËp vµo c¸c chî lao ®éng. §©y thùc sù lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc, cÇn ®­îc quan t©m gi¶i quyÕt. V× vËy, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho lùc l­îng ®«ng ®¶o thanh niªn n«ng th«n cã c¬ héi t×m ®­îc viÖc lµm trong c¸c DNNVV vµ ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt kh¸c, tr­íc hÕt c¸c ®Þa ph­¬ng cÇn më c¸c trung t©m ®µo t¹o ®Ó trang bÞ cho hä nh÷ng chuyªn m«n kü thuËt c¬ b¶n cÇn thiÕt. ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm trong vÊn ®Ò nµy b»ng c¸ch kÕt hîp víi c¸c ban ngµnh, c¸c c¬ së s¶n xuÊt - kinh doanh hç trî vÒ vèn vµ t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho c¸c c¬ së ®µo t¹o cã thÓ ho¹t ®éng tèt. C¸c trung t©m ®µo t¹o nªn tËp trung më c¸c kho¸ häc vÒ: - §µo t¹o kü thuËt c¬ b¶n, chñ yÕu trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô (kü thuËt ®iÖn, m¸y mãc, hµn...) - §µo t¹o c¸c ngµnh nghÒ kinh doanh, dÞch vô (th­ ký, tiÕp viªn...) §èi t­îng tham gia c¸c kho¸ häc nµy lµ nh÷ng thanh niªn ch­a cã viÖc lµm, tèt nghiÖp tiÓu häc hoÆc phæ th«ng trung häc. C¸c häc viªn ®­îc häc lý thuyÕt kÕt hîp víi thùc hµnh ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt - kinh doanh. Tèt nghiÖp kho¸ häc, c¸c häc viªn ®­îc cÊp chøng chØ ®Ó cã thÓ vµo lµm trong c¸c doanh nghiÖp. C¸c häc viªn xuÊt s¾c sÏ ®­îc c¸c trung t©m ®µo t¹o giíi thiÖu vµo lµm viÖc ë c¸c doanh nghiÖp vµ c¬ së s¶n xuÊt - kinh doanh cña ®Þa ph­¬ng. §Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng ®µo t¹o, c¸c trung t©m ®µo t¹o ph¶i ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu sau: - Ch­¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ph¶i ®­îc so¹n th¶o phï hîp víi nhu cÇu cña thÞ tr­êng lao ®éng th«ng qua viÖc tiÕp thu ý kiÕn cña ®¹i diÖn c¸c doanh nghiÖp. - C¸c ch­¬ng tr×nh nµy ph¶i th­êng xuyªn ®­îc cËp nhËt ®Ó theo kÞp sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr­êng. - §éi ngò gi¸o viªn ph¶i cã tr×nh ®é vµ ®­îc trang thiÕt bÞ nh÷ng kiÕn thøc theo kÞp kü thuËt hiÖn ®¹i. * * * C¸c biÖn ph¸p nªu ra trong Ch­¬ng nµy chØ lµ nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu nh»m gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn vµ n©ng cao vai trß cña c¸c DNNVV, ®Æc biÖt lµ c¸c DNNVV n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Trªn thùc tÕ, ®Ó thùc sù ph¸t huy hÕt néi lùc, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta cÇn quan t©m h¬n n÷a tíi sù ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV. ChØ cã thÕ míi tõng b­íc ®­a n­íc ta c¬ b¶n trë thµnh n­íc c«ngnghiÖp vµo n¨m 2020 nh­ ®­êng lèi vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mµ §¹i héi §¶ng lÇn thø 9 ®· ®Ò ra. kÕt luËn Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña c¸c DNNVV trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét xu h­íng tÊt yÕu kh¸ch quan. Chóng tån t¹i ®ång thêi, xen kÏ trong mèi quan hÖ c¹nh tranh, hîp t¸c liªn kÕt víi c¸c DNL vµ lµ c¬ së nÒn t¶ng t¹o lËp nªn c¸c DNL. Chóng cã vai trß to lín ®èi víi qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, t¹o viÖc lµm vµ t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, ®Æc biÖt ®èi víi khu vùc n«ng th«n ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Thùc tr¹ng ph¸t triÓn c¸c DNNVV ë ViÖt Nam b­íc ®Çu ®· cã sù t¨ng lªn ®¸ng kÓ vÒ sè l­îng, ®ãng gãp kh¸ quan träng vµo sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ, chuyÓn dÞch c¬ cÊu, t¹o viÖc lµm vµ lµm t¨ng thu nhËp cho ng­êi lao ®éng, gãp phÇn lµm thay ®æi dÇn bé mÆt n«ng th«n míi. Tuy nhiªn, sù ph¸t triÓn vµ sù ®ãng gãp cña chóng ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ nÒn kinh tÕ quèc d©n cßn ë møc khiªm tèn, ®Æc biÖt ë khu vùc n«ng th«n. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chóng cßn Ýt vÒ sè l­îng, kÐm vÒ chÊt l­îng vµ ®ang gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. trong ®ã, næi bËt lªn lµ thÞ tr­êng tiªu thô, vèn vµ c«ng nghÖ. §Ó xóc tiÕn ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c DNNVV ë ViÖt Nam nãi chung vµ ë n«ng th«n nãi riªng, trªn ph­¬ng diÖn vÜ m«, cÇn ph¶i thùc thi ®ång bé nhiÒu chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p kinh tÕ - x· héi nh»m khuyÕn khÝch, hç trî, gióp ®ì, t¹o m«i tr­êng thuËn lîi cho sù ra ®êi, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña chóng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc. Trong ®ã, ®Æc biÖt nhÊn m¹nh ®Õn chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc ®ång bé ho¸ thÞ tr­êng, chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p hç trî chuyÓn giao c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch vµ gi¶i ph¸p vÒ tµi chÝnh - tÝn dông ®Ó hç trî t¹o lËp vµ t¨ng c­êng vèn vµ thµnh lËp c¸c trung t©m th«ng tin, t­ vÊn. Quan träng h¬n c¶ lµ viÖc ®µo t¹o c¸c doanh gia cïng lùc l­îng lao ®éng, nguån lùc dåi dµo, mang l¹i hiÖu qu¶ lín trong c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­ ph¸t triÓn. Tµi liÖu tham kh¶o V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. NXB chÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi - 2001. NghÞ ®Þnh sè 90/2001/N§ - CP ngµy 23 th¸ng 11 n¨m 2001 cña ChÝnh phñ vÒ trî gióp vµ ph¸t triÓn DNNVV. C¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ DNNVV. NXB Lao ®éng - x· héi 2002. Côc Thèng kª Phó Thä. Niªn gi¸m thèng kª n¨m 2000 tØnh Phó Thä (tõ trang 75 ®Õn 80). Tãm t¾t dù th¶o "§Ò ¸n CNH - H§H n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n thêi kú 1998 - 2020". Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. TrÝch tõ Héi nghÞ hai n¨m thùc hiÖn LuËt Doanh nghiÖp, tæ chøc t¹i Hµ Néi, ngµy 23/1/2002. Mét sè v­íng m¾c chñ yÕu tõ thùc tiÔn sau hai n¨m thùc hiÖn luËt Doanh nghiÖp. T¹p chÝ Kinh tÕ - KÕ ho¹ch, Sè 3/2002. Tæng luËn khoa häc - c«ng nghÖ - kü thuËt Sè 3/2002 (169). Mét sè vÊn ®Ò vÒ ph¸t triÓn n«ng th«n ViÖt Nam theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸. Bé Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr­êng, Trung t©m th«ng tin t­ liÖu khoa häc vµ c«ng nghÖ quèc gia. VÊn ®Ò "®æi ®iÒn, dån thöa" ruéng ®Êt n«ng nghiÖp. T¹p chÝ Céng s¶n, Sè 11 th¸ng 6/2001. TrÇn Ngäc Bót. Ph¸t triÓn lµng nghÒ thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n. T¹p chÝ Tµi chÝnh, Sè th¸ng 7/2002. ThS. NguyÔn H¶i §¹t. Ph¸t triÓn DNNVV ë ViÖt Nam. T¹p trÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, Sè th¸ng 1 - 2/2001 TS. Nghiªm Xu©n §¹t, GS.TS. T« Xu©n D©n, TS. Vò Träng L©m (Chñ biªn). Ph¸t triÓn vµ qu¶n lý c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh. NXB Khoa häc vµ kü thuËt, Hµ Néi - 2002. Vò B¸ §Þnh. ChÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá. T¹p chÝ ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ, Sè th¸ng 7/2002. GS.TS. Ng« §×nh Giao (chñ biªn). Suy nghÜ vÒ CNH - H§H ë n­íc ta - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn. NXB ChÝnh trÞ quèc gia - 1996. TS. Ph¹m ThÞ Thu H»ng. T¹o viÖc lµm tèt b»ng c¸c chÝnh s¸ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá. NXB ChÝnh trÞ quèc gia – 2002. Vò D­¬ng HiÒn. ChÊt l­îng s¶n phÈm víi viÖc hiÖn ®¹i ho¸ ë DNNVV. T¹p trÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, Sè 10/921. NguyÔn §øc Hu©n. VÒ thµnh lËp ng©n hµng chuyªn phôc vô doanh nghiÖp võa vµ nhá. T¹p chÝ ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ, Sè th¸ng 7/2002. NguyÔn M¹nh Hïng. T×nh h×nh th­¬ng m¹i n¨m 2001 vµ mét sè nÐt vÒ kÕ ho¹ch 2002. T¹p chÝ Tµi chÝnh, Sè th¸ng 7/2002. TS. NguyÔn Ngäc HuyÒn. VÒ viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghiÖp võa vµ nhá. T¹p chÝ Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, Sè th¸ng 12/2001. Thanh HuyÒn. C«ng nghiÖp Phó Thä giai ®o¹n míi. T¹p chÝ ThÞ tr­êng - Gi¸ c¶, Sè 2/2002. Kh­¬ng V¨n Kh«i. Ngµnh n«ng nghiÖp Phó Thä thµnh tùu vµ ph¸t triÓn.T¹p chÝ ThÞ tr­êng - Gi¸ c¶, Sè 2/2002. TrÇn H÷u KhuyÕt. Thµnh tùu cña Phó Thä n¨m 2001. B¸o Phó Thä, Sè Xu©n 2002. Duy Linh. DNNVV: §éng lùc lín ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. B¸o Doanh nghiÖp, Sè th¸ng 3/1999. Lª ThÞ Linh. Phó Thä trªn ®­êng ®æi míi. B¸o Phó Thä, Sè 695 (4062). TS. Vâ §¹i L­îc. Nh÷ng xu h­íng ph¸t triÓn cña thÕ giíi vµ sù lùa chän m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña n­íc ta. NXB khoa häc x· héi, Hµ néi - 1999. PTS. Ph¹m ViÕt Mu«n. §iÒu h¹n chÕ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng quy m« võa vµ nhá ph¸t huy thÕ m¹nh vµ tiÒm n¨ng. T¹p trÝ C«ng nghiÖp nhÑ sè th¸ng 10/1995. NguyÔn Träng NghÜa. Ph¸t triÓn c¸c xÝ nghiÖp võa vµ nhá ë §µi Loan, vÊn ®Ò ë ViÖt Nam. T¹p chÝ ThÞ tr­êng - Gi¸ c¶, Sè 1/2002. TSKH. Phan NhiÖm, ThS §ç Thanh N¨m, NguyÔn V¨n Thô. Hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó ph¸t triÓn c¸c DNNVV trong qu¸ tr×nh héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. T¹p trÝ Ph¸t triÓn kinh tÕ, Sè th¸ng 11/2000. Chñ nhiÖm: GS.TS. NguyÔn §×nh Phan. §Ò tµi: Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu thóc ®Èy CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n vïng ®ång b»ng s«ng Hång. PTS. D­¬ng B¸ Ph­îng (Chñ biªn). Ph¸t triÓn DNNVV ë n«ng th«n trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. NXB n«ng nghiÖp, Hµ Néi - 1996. TrÇn Quèc Quýnh. TÝn dông Ng©n hµng tr­íc yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ t­ nh©n theo nghÞ quyÕt Trung ­¬ng 5. T¹p trÝ ThÞ tr­êng tµi chÝnh tiÒn tÖ, Sè 7/2002. Gi¸o s­ Yumio Sakurai (Khoa x· héi häc vµ nh©n v¨n §¹i häc Tæng hîp Tokyo). CNH n«ng th«n ë ViÖt Nam. (TrÝch trong Héi th¶o vÒ c«ng nghiÖp n«ng th«n do Bé KÕ ho¹ch & §Çu t­ vµ C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n tæ chøc ngµy 25 - 26/6/2000). TS. Lª Hång Th¸i. N«ng nghiÖp ViÖt Nam: Thµnh tùu 2001 vµ môc tiªu, kÕ ho¹ch 2002. T¹p chÝ Tµi chÝnh, Sè th¸ng 7/2002. NguyÔn Minh Th«ng - Phã tr­ëng ban th­êng trùc Ban §æi míi qu¶n lý doanh nghiÖp Trung ­¬ng. ChÝnh phñ ®Æc biÖt chó ý ph¸t triÓn DNNVV. B¸o DiÔn ®µn doanh nghiÖp, Sè th¸ng 3/2000. L­u Xu©n TÝnh. CNH - H§H n«ng nghiÖp, n«ng th«n c¸c n­íc Ch©u ¸ vµ ViÖt Nam. NXB ChÝnh trÞ quèc gia - 1997. §ç Minh TuÊn. Sö dông chÝnh s¸ch tµi chÝnh hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp nhá vµ võa. T¹p chÝ Tµi chÝnh, Sè th¸ng 7/2002. GS.TS. §µo ThÕ TuÊn. CNH n«ng th«n. (TrÝch trong Héi th¶o vÒ c«ng nghiÖp n«ng th«n do Bé KÕ ho¹ch & §Çu t­ vµ C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ NhËt B¶n tæ chøc ngµy 25 - 26/6/2000). HuyÒn V©n. Phó Thä trªn ®­êng ®æi míi. T¹p chÝ ThÞ tr­êng - Gi¸ c¶, Sè 3/2002. Lª ThÞ Thanh V©n. Thùc tr¹ng n«ng nghiÖp n«ng th«n hiÖn nay. T¹p trÝ Kinh tÕ vµ Dù b¸o, Sè 4/2002. Hoµng ViÖt. MÊy ý kiÕn vÒ n©ng cao thu nhËp cho d©n c­ n«ng th«n. T¹p chÝ Tµi chÝnh, Sè th¸ng 7/2002. Hång Vinh (Chñ biªn). C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp, n«ng th«n - Mét sè vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn. NXB chÝnh trÞ quèc gia, Hµ néi - 1998. ._.