Phát huy tích cực của học sinh trong dạy và học thơ ở bậc PTTH

BOÄ GIAÙO DUÏCVAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏCSÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH ------------------------- ÑOAØN THÒ LEÄ THANH PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC CUÛA HOÏC SINH TRONG VIEÄC DAÏY VAØ HOÏC THÔ ÔÛ BAÄC PHOÅ THOÂNG TRUNG HOÏC Chuyeân ngaønh: Lí luaän vaø phöông phaùp daïy hoïc moân Vaên Maõ soá: 60 14 10 LUAÄN VAÊN THAÏC SÓ GIAÙO DUÏC HOÏC NGÖÔØI HÖÔÙNG DAÃN KHOA HOÏC: Giaùo sö – Tieán só Khoa hoïc LEÂ NGOÏC TRAØ Thaønh phoá Hoà Chí Minh – Naêm 2006 2 MUÏC LUÏC Lôøi tri aân Muïc luïc ........................................................................................................................ 1 Danh muïc caùc baûng ...................................................................................................... 3 MÔÛ ÑAÀU..........................................................................................................................3 1. Lí do choïn ñeà taøi .........................................................................................4 2. Lòch söû nghieân cöùu ñeà taøi ............................................................................9 3. Phöông phaùp nghieân cöùu ..........................................................................24 4. Muïc ñích nghieân cöùu vaø ñoùng goùp cuûa ñeà taøi ...........................................24 5. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu vaø nhöõng luaän ñieåm caàn baûo veä cuûa ñeà taøi ...................................................................................................25 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên ...............................................................................25 CHÖÔNG 1: TÌNH TRAÏNG DAÏY - HOÏC THÔ CA HIEÄN NAY TRONG NHAØ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG ....................................................... 28 1.1. Tình hình giaùo vieân .........................................................................................28 1.2. Tình hình hoïc sinh. ..........................................................................................50 1.3. Phaân tích nguyeân nhaân....................................................................................63 CHÖÔNG 2: PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC CUÛA HOÏC SINH TRONG QUAÙ TRÌNH DAÏY-HOÏC THÔ CA .......................................................69 2.1. Cô sôû khoa hoïc ......................................................................................69 2.2. Caùc phöông phaùp giaûng daïy phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình tieáp nhaän thô ca.............................................................84 2.3. Moät soá bieän phaùp vaø hoaït ñoäng nhaèm thöïc hieän phöông phaùp giaûng daïy thô ca phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh. ...........................93 CHÖÔNG 3: THIEÁT KEÁ MOÄT SOÁ GIAÙO AÙN GIAÛNG DAÏY THÔ CA THEO HÖÔÙNG PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC TREÂN CÔ SÔÛ TOÂN TROÏNG SÖÏ TIEÁP NHAÄN CUÛA HOÏC SINH. ............................. 114 3.1. Muïc tieâu vaø nguyeân taéc chung. ...................................................................114 3.2. Moät soá thieát keá giaùo aùn thöû nghieäm. ..........................................................114 3.3. Nhaän xeùt ruùt kinh nghieäm. ...........................................................................131 KEÁT LUAÄN .............................................................................................................134 TÖ LIEÄU THAM KHAÛO ........................................................................................ 140 PHUÏ LUÏC ..................................................................................................... 148 3 DANH MUÏC CAÙC BAÛNG TRANG Baûng 1.1. Keát quaû khaûo saùt 100 giaùo vieân ..........................................................28 Baûng 1.2. Keát quaû khaûo saùt 10 tieát thao giaûng.....................................................34 Baûng 1.3. Baûng toång hôïp keát quaû caùc tieát thao giaûng .........................................36 Baûng 1.4. Keát quaû khaûo saùt höùng thuù hoïc thô vaø truyeän ..............................................45 Baûng 1.5. Keát quaû khaûo saùt höùng thuù daïy thô vaø truyeän ....................................46 Baûng 1.6. Keát quaû khaûo saùt 1500 hoïc sinh..........................................................52 Baûng 1.7. Baûng xeáp haïng caùc moân hoïc yeâu thích theo thöù töï öu tieân .................57 Baûng 1.8 Baûng xeáp haïng caùc moân hoïc ñöôïc yeâu thích nhaát................................58 Baûng 1.9 Baûng coäng doàn tæ leä töø haïng nhaát ñeán haïng tö......................................59 Baûng 1.10 Baûng xeáp haïng moân hoïc khoâng ñöôïc yeâu thích .................................59 4 MÔÛ ÑAÀU 1. Lí do choïn ñeà taøi 1.1.Giaùo duïc laø ñaøo taïo con ngöôøi bieát tö duy saùng taïo A. Hamilton, moät nhaø tö töôûng coù noùi: “Treân ñôøi khoâng coù gì vó ñaïi baèng con ngöôøi, trong con ngöôøi khoâng coù gì vó ñaïi baèng trí tueä”[Daãn theo 20, tr.30] . Caâu danh ngoân treân nhaän ñònh raát xaùc ñaùng veà giaù trò cuûa con ngöôøi. Trong lòch söû phaùt trieån cuûa nhaân loaïi, con ngöôøi laø ñoäng löïc caûi taïo töï nhieân vaø xaõ hoäi. Moät ñaát nöôùc coù nhieàu taøi nguyeân thieân nhieân haún seõ gaëp nhieàu thuaän lôïi cho coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån. Nhöng thöïc teá cho thaáy coù nhöõng quoác gia - khoâng nhöõng ngheøo taøi nguyeân thieân nhieân, maø thaäm chí coøn thaát theá ôû vò trí ñòa lí- vaãn coù theå trôû thaønh cöôøng quoác. Töø ñoù ta coù theå keát luaän ñieàu kieän phaùt trieån chính laø ôû con ngöôøi. Con ngöôøi laø chuû theå saùng taïo - caûi taïo theá giôùi vaø xaõ hoäi baèng trí tueä. Theo Marx vaø Engels, tö duy cuûa con ngöôøi chæ ñöôïc naûy sinh trong quaù trình taùc ñoäng vaøo toàn taïi, laø keát quaû cuûa quaù trình ñoù. Nhöng con ngöôøi khoâng theå thöïc hieän ñieàu ñoù neáu khoâng ñöôïc giaùo duïc baèng nhöõng phöông phaùp phuø hôïp. ÔÛ nöôùc ta, Ñaûng heát söùc coi troïng vò trí vaø vai troø cuûa giaùo duïc, cuûa tröôøng hoïc trong coâng cuoäc xaây döïng Chuû Nghóa Xaõ Hoäi vaø baûo veä Toå Quoác. Chieán löôïc phaùt trieån giaùo duïc laø moät boä phaän thieát yeáu trong chieán löôïc con ngöôøi, chieán löôïc con ngöôøi laø trung taâm cuûa toaøn boä chieán löôïc kinh teá xaõ hoäi. Nhö theá, con ngöôøi laø nguoàn taøi nguyeân voâ taän heát söùc quyù giaù, neân Ñaûng ñaõ neâu cao muïc tieâu giaùo duïc laø giuùp con ngöôøi trôû thaønh “ ngöôøi lao ñoäng töï chuû naêng ñoäng saùng taïo”. Nghò quyeát TW 2 khoùa VIII, BCH TW Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam cuõng ñeà ra nhieäm vuï: “Ñoåi môùi maïnh meõ phöông phaùp giaùo duïc, khaéc phuïc loái truyeàn thuï moät chieàu, reøn luyeän thaønh neáp tö duy saùng taïo cho ngöôøi hoïc. Phaùt trieån phong traøo töï hoïc, töï ñaøo taïo thöôøng xuyeân vaø roäng khaép trong toaøn daân nhaát laø trong thanh nieân”[94, tr.41]. Töø nghò quyeát cuûa Ñaûng, chuùng ta nhaän thöùc ñöôïc vai troø heát söùc quan troïng cuûa giaùo duïc ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa con ngöôøi. Caâu hoûi töôûng nhö cuõ kó: “Daïy caùi gì? Daïy ai? Daïy nhö theá naøo?” laïi 5 moät laàn nöõa ñöôïc neâu leân moät caùch caáp thieát. “Daïy” ñoàng nghóa vôùi “daïy caùch hoïc”, khoâng chæ vôùi muïc ñích truyeàn thuï kieán thöùc maø coøn phaùt trieån trí löïc, hình thaønh yù chí, naêng löïc tö duy, kó naêng vaän duïng lí thuyeát vaøo thöïc teá. 1.2. Ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy goùp phaàn hieän ñaïi hoùa neàn giaùo duïc trong thôøi ñaïi môùi Hieän nay, ôû nhieàu nöôùc treân theá giôùi, giaùo duïc phaùt trieån vaø thay ñoåi toaøn dieän veà moïi maët nhö moät cuoäc caùch maïng. Trong quaù trình phaùt trieån cuûa con ngöôøi, lòch söû giaùo duïc traûi qua boán thôøi kì: phöông phaùp giaùo ñieàu, phöông phaùp coå truyeàn, phöông phaùp tích cöïc vaø phöông phaùp töï giaùo duïc. Phöông phaùp giaùo ñieàu vaø phöông phaùp coå truyeàn ñöôïc goïi chung laø phöông phaùp truyeàn thoáng. Moät soá nguyeân taéc chính laøm cô sôû cho phöông phaùp daïy hoïc truyeàn thoáng laø ñôn giaûn, phaân tích, tieán trieån, chuû nghóa hình thöùc, ghi nhôù, quyeàn löïc, thi ñua vaø tröïc quan [73, tr.13-14]. Ngöôøi thaày giöõ vai troø trung taâm, thoâng baùo kieán thöùc theo moät soá bieän phaùp ñôn giaûn nhö phaân tích, cung caáp döõ kieän ñeå khaéc saâu, hoaëc bieän phaùp kieåm tra, xöû phaït, thi ñua khen thöôûng ñeå giuùp hoïc sinh ghi nhôù noäi dung truyeàn ñaït. Phöông phaùp truyeàn thoáng ñöôïc vaän duïng vaøo thôøi kì tieàn coâng nghieäp vaø thôøi ñaïi cô khí. Luùc aáy, do con ngöôøi chöa coù ñieàu kieän tieáp caän vôùi thoâng tin neân phöông phaùp naøy ñaõ ñaït ñöôïc nhöõng hieäu quaû nhaát ñònh. Khi cuoäc caùch maïng sieâu coâng nghieäp buøng noå, phöông phaùp truyeàn thoáng khoâng theå ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu môùi, khi maø nhaø tröôøng khoâng chæ thöïc hieän nhieäm vuï cung caáp thoâng tin maø phaûi daïy hoïc sinh caùch xöû lí thoâng tin. Vì theá, caùc nhaø giaùo duïc, trong ñoù John Dewey (1859-1952) ñöôïc xem laø ngöôøi ñeà xöôùng, truyeàn baù phöông phaùp tích cöïc vôùi muïc tieâu “laáy hoïc sinh laø trung taâm trong quaù trình giaùo duïc”. Nguyeân lí cuûa hoïc thuyeát sö phaïm naøy xem hoïc sinh laø chuû theå quyeát ñònh caû muïc tieâu, noäi dung vaø phöông phaùp cuûa quaù trình daïy hoïc vôùi nguyeân taéc: daân chuû, saùng taïo, höùng thuù, chuû ñoäng. Thaày laø ngöôøi höôùng daãn giuùp hoïc sinh khaùm phaù caùi môùi vôùi söï coäng taùc cuûa taäp theå lôùp. Phöông phaùp daïy hoïc naøy döï baùo cho moät phöông phaùp khaùc maø hoïc sinh töï do choïn löïa muïc tieâu, phöông phaùp, ñoù laø phöông phaùp töï giaùo duïc. Hai phöông phaùp sau ñang ñöôïc söû 6 duïng taïi caùc tröôøng phoå thoâng cuõng nhö caùc tröôøng cao ñaúng vaø ñaïi hoïc ôû caùc nöôùc tieân tieán. Nhö theá vò trí trung taâm trong quaù trình daïy-hoïc ñöôïc chuyeån töø ngöôøi daïy sang ngöôøi hoïc laø cuoäc caùch maïng cho ñeán hieän nay vaãn tieáp tuïc phaùt trieån ôû caùc nöôùc phöông Taây. Trong thôøi ñaïi buøng noå thoâng tin hieän nay, boä naõo cuûa con ngöôøi khoâng theå ghi nhôù taát caû nhöõng tri thöùc cuûa nhaân loaïi. Hôn nöõa, nhöõng thoâng tin phaùt trieån raát nhanh ñeán ñoä khoâng bao laâu, nhöõng tri thöùc vöøa ñöôïc tieáp nhaän ñaõ trôû thaønh loãi thôøi. Moät nhaø giaùo duïc hoïc ñaõ tieân ñoaùn “Theá giôùi maø con em chuùng ta seõ soáng ñang thay ñoåi nhanh gaáp 4 laàn so vôùi caùc tröôøng hoïc hieän nay”(Dr. Willard Daggett) [Daãn theo 98, tr.97]; vaø vì “Trí nhôù cuûa con ngöôøi khoâng phaûi laø moät caùi thuùng traøn ñaày maø laø moät ngoïn löûa caàn phaûi ñöôïc laøm buøng leân” (Plutarch- Nhaø vieát tieåu söû vaø vieát luaän ngöôøi Hi Laïp ñaõ vieát ra caâu noùi treân caùch ñaây ba nghìn naêm) [Daãn theo 98, tr.265] neân phöông phaùp truyeàn thoáng khoâng coøn phuø hôïp vôùi thôøi ñaïi môùi nöõa, noùi nhö nhoùm tö vaán Arthur Andersen : “Heä thoáng giaùo duïc truyeàn thoáng ñaõ loãi thôøi. Chuùng ta caàn thay theá söï giaùo duïc theo ñöôøng thaúng ngaøy nay baèng phöông phaùp hoïc taäp töï ñònh höôùng döïa treân nguyeân taéc hieän ñaïi veà tri thöùc khoa hoïc , bao goàm khaùm phaù, tìm ra söï say meâ vaø töï ñaùnh giaù cuøng vôùi söï yeâu thích hoïc taäp töø tröôùc” [Daãn theo 98, tr.85]. Nhìn laïi môùi thaáy thöïc traïng giaùo duïc cuûa nöôùc ta böôùc sang theá kæ XXI ñang coøn nhieàu vaán ñeà caàn khaån caáp thay ñoåi. Taïi moät soá lôùp hoïc hieän nay, veà cô baûn, caùi boùng cuûa ngöôøi thaày vaãn bao truøm leân vò trí cuûa ngöôøi hoïc. Nhieàu thaày coâ giaùo vaãn giöõ caùch daïy theo loái truyeàn thuï moät chieàu. Maëc duø thaày coâ coù söû duïng nhöõng hình thöùc phaùt vaán, tröïc quan, nhöng muïc ñích chuû yeáu vaãn laø ñeå kieåm tra vaø taùc ñoäng vaøo trí nhôù cuûa ngöôøi hoïc. Ngöôøi thaày chöa tin vaøo khaû naêng tö duy cuûa troø neân chöa khuyeán khích khaû naêng töï hoïc, töï nghieân cöùu, töï phaùt hieän cuûa troø. Ngöôøi hoïc thöôøng coù khuynh höôùng tìm ñeán caùi ñeïp, thích khaùm phaù tìm toøi söï môùi laï, yeâu meán caùi cao caû trong yù thöùc muoán töï khaúng ñònh mình vaø thay ñoåi hoaøn caûnh. Neáu ngöôøi daïy khoâng phaùt huy nhöõng khaû naêng aáy 7 thì ngöôøi hoïc daàn daàn rôi vaøo theá thuï ñoäng, yû laïi vaø chæ bieát chôø ñôïi vaøo thaày. Hoï maát daàn khaû naêng laøm vieäc baèng trí oùc, khoù thích öùng vôùi hoaøn caûnh, khoâng töï tin, khoâng theå saùng taïo. Ñaây laø moái nguy haïi khoù löôøng trong coâng cuoäc xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác hieän nay. Tröôùc tình hình môùi, luaät giaùo duïc cuûa nöôùc Coäng hoøa xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam trong ñieàu 4 cuõng ñaõ neâu roõ: “Phöông phaùp giaùo duïc phaûi phaùt huy tính tích cöïc, töï giaùc, chuû ñoäng, tö duy saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc; boài döôõng naêng löïc töï hoïc, loøng say meâ hoïc taäp vaø yù chí vöôn leân” [6, tr.24]. Neáu vaãn giöõ phöông phaùp giaùo duïc truyeàn thoáng, nhaø tröôøng khoù coù theå ñaùp öùng ñaày ñuû nhöõng yeâu caàu cuûa luaät giaùo duïc cuõng nhö nhöõng yeâu caàu böùc thieát cuûa thôøi ñaïi, ñoù laø coâng cuoäc hoäi nhaäp theá giôùi, ñöa ñaát nöôùc ta ruùt ngaén khoaûng caùch vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Trong khi ñoù, phöông phaùp daïy hoïc, nhaát laø daïy- hoïc vaên ñang laø vaán ñeà thôøi söï noùng boûng, vôùi voâ vaøn yù kieán cuûa coâng luaän khaån thieát yeâu caàu ñoåi môùi. 1.3. Ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc trong nhaø tröôøng hieän nay laø xu theá taát yeáu vaø khoâng theå chaäm treã Trong moät baøi vieát, Leâ Ngoïc Traø cho raèng daïy vaên laø “khai trí khai taâm”. Nhieàu nhaø nghieân cöùu khaùc cuõng cho raèng daïy vaên cho toát laø ñaøo taïo moät theá heä con ngöôøi toát ñeïp veà caû nhaân caùch laãn trí tueä. Theá nhöng hieän traïng daïy- hoïc vaên hieän nay coù nhieàu vaán ñeà caàn baøn caõi vaø chænh ñoán. Leâ Ngoïc Traø nhaän xeùt : Neáu khi rôøi gheá nhaø tröôøng, nhôø hoïc thuoäc moät soá kieán thöùc naøo ñoù veà vaên chöông maø coù ñöôïc maûnh baèng toát nghieäp, nhöng caùc em vaãn khoâng vieát ñöôïc moät laù ñôn cho ñuùng vaên phaïm, khoâng thaûo noåi moät tôø baùo caùo coâng vieäc vaø cao hôn nöõa, khoâng coù khaû naêng nhaïy caûm vôùi caùi xaáu, caùi ñeïp, khoâng bieát tieáp nhaän taùc phaåm ngheä thuaät moät caùch saùng taïo, moät caùch coù vaên hoùa thì ñoù chính laø caùi loãi maø moân vaên phaûi gaùnh moät traùch nhieäm naëng neà. Tình traïng naøy hieän nay coù leõ ai cuõng thaáy, nhöng söûa chöõa thì döôøng nhö chaúng ñöôïc bao nhieâu [88, tr.165]. 8 Nhieàu thaày coâ giaùo than phieàn hieän nay hoïc sinh khoâng haøo höùng vôùi caùc tieát vaên, khoâng thích tìm ñoïc taùc phaåm vaên chöông vaø khoâng coù aán töôïng gì veà caùc taùc phaåm vöøa ñöôïc hoïc. Nhöng neáu laø moät nhaø giaùo daïy vaên chaân chính, haún chuùng ta neân daønh thôøi gian suy nghó veà nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng naøy. Phaûi chaêng chuùng ta chöa coù caùch daïy vaên hieäu quaû ñeå giuùp caùc em töï mình caûm nhaän giaù trò nhieàu maët cuûa moät taùc phaåm baát huû, duø taùc phaåm aáy coù theå ra ñôøi vaøo moät thôøi ñaïi khaùc, moät hoaøn caûnh xaõ hoäi khaùc? Phaûi chaêng chuùng ta ñang aùp ñaët nhöõng caûm xuùc vaø trí tueä cuûa chuùng ta cho caùc em- lôùp hoïc sinh thô ngaây maø taâm lí löùa tuoåi raát khaùc bieät chuùng ta- khieán caùc em phaûi ghi nhôù moät caùch vaát vaû, hoaøn toaøn maát heát höùng thuù? Ñieàu naøy thuùc baùch ngöôøi thaày daïy vaên phaûi thay ñoåi caùch daïy vaø caùch hoïc cuûa caùc em hoïc sinh do mình phuï traùch. Ñaõ ñeán luùc chuùng ta phaûi nhìn nhaän traùch nhieäm cuûa mình moät caùch trung thöïc vaø nghieâm tuùc trong vieäc giaûng daïy vaên hoïc. 1.4. Nghieân cöùu phöông phaùp tích cöïc hoùa vieäc daïy-hoïc thô ca laø höôùng ñi phuø hôïp vôùi tinh thaàn cuûa mó hoïc tieáp nhaän ñang ñöôïc caùc nhaø lí luaän vaên hoïc quan taâm Neàn vaên hoïc nöôùc ta khôûi nguoàn töø thô ca, vaø saùng taùc thô ca cuõng laø sôû tröôøng cuûa daân toäc. Ñieàu ñoù giaûi thích vì sao thô ca chieám moät soá löôïng lôùn trong chöông trình vaên hoïc ôû caùc caáp hoïc noùi chung, vaø baäc phoå thoâng trung hoïc noùi rieâng. Trong chöông trình vaên ñaïi traø ñöôïc thöïc hieän töø naêm 2000, soá taùc phaåm thô ca chieám 60% treân toång soá caùc theå loaïi khaùc. Trong chöông trình ngöõ vaên thí ñieåm phaân ban, chöông trình ngöõ vaên ban khoa hoïc töï nhieân maø theo döï kieán seõ ñöôïc aùp duïng cho ban cô baûn, soá taùc phaåm thô chieám 45% treân toång caùc loaïi theå. Qua nhöõng taùc phaåm thô ca tuyeät buùt cuûa daân toäc, ta coøn maõi thaáy laáp laùnh aùnh hoài quang cuûa taâm hoàn cuøng vôùi nhöõng phaåm chaát cao ñeïp cuûa daân toäc, “khoâng phaûi chæ nhö böùc tranh hieän thöïc veà soá phaän con ngöôøi maø coøn laø kí öùc veà boä maët tinh thaàn cuûa xaõ hoäi chuùng ta, laø nhaân chöùng veà baûn lónh vaø nhaân caùch 9 cuûa con ngöôøi caàm buùt”[89, tr.52]. Saint John Perse ( 1887-1975), moät nhaø thô lôùn cuûa Phaùp theá kæ XX nhaän xeùt söùc maïnh cuûa thô ca: Treân ñöôøng ñi, Thô lieân minh vôùi caùi Ñeïp- lieân minh toái thöôïng, nhöng vaãn chaúng coi ñoù laø mieáng moài ngon duy nhaát. Baèng caùch choái töø vieäc taùch rôøi ngheä thuaät khoûi cuoäc soáng, cuõng nhö taùch rôøi tình yeâu vôùi nhaän thöùc. Thô laø haønh ñoäng, thô laø ñam meâ, Thô laø söùc maïnh ñoåi môùi luoân luoân khoâng bieát ñaâu laø giôùi haïn [71]. Neáu noùi vaên hoïc laø “ngheä thuaät cuûa ngoân töø”, thì thô ca ñaït ñeán ñænh cao cuûa ngheä thuaät aáy. Thô ca cuûa daân toäc giuùp hoïc sinh nhaän thöùc roõ hôn veû ñeïp cuûa tieáng Vieät vôùi aâm ñieäu traàm boång vaø söï linh dieäu cuûa ngoân töø. Nhìn chung, thô ca coù nhieàu öu theá trong vieäc boài döôõng taâm hoàn, giaùo duïc nhaân caùch vaø tình yeâu tieáng Vieät cho nhieàu theá heä . Giaûng daïy vaên chöông noùi chung ñaõ khoù, giaûng daïy thô ca theo muïc tieâu nhö treân laïi caøng khoù hôn. Phaùt hieän ñöôïc töù thô, vaø nhöõng taàng lôùp yù nghóa aån ñaèng sau lôùp voû töø ngöõ laø ñieàu khoâng deã daøng. Nhieäm vuï khoù khaên cuûa ngöôøi daïy vaên laø giuùp caùc em nhaän thaáy vaø thöïc hieän ñöôïc ñieàu ñoù. Neáu hoïc sinh töï mình tìm thaáy ñöôïc veû ñeïp rieâng bieät cuûa thô ca, yù tình cuûa taùc giaû, bieát ôn nhaø thô noùi hoä nhöõng ñieàu thaàm kín cuûa loøng mình ñeå töø ñoù taâm hoàn ñöôïc thaêng hoa, thì ñoù laø phaàn thöôûng voâ cuøng quyù giaù cho moät ñôøi giaûng daïy vaên chöông. “Laáy hoïc sinh laøm trung taâm trong quaù trình daïy vaø hoïc” laø nguyeân taéc chung cho taát caû caùc moân hoïc. Rieâng trong boä moân vaên, ngoaøi caùc khoa hoïc hoã trôï nguyeân taéc daïy hoïc tích cöïc nhö Lí thuyeát hoaït ñoäng, Taâm lí saùng taïo, Taâm lí caûm thuï vaên chöông, thì tinh thaàn cuûa Lí thuyeát tieáp nhaän ñaùp öùng khaù höõu hieäu phöông phaùp daïy- hoïc môùi naøy. Phoái hôïp nguyeân taéc daïy hoïc môùi vaø Lí thuyeát tieáp nhaän trong moái quan heä hoã töông seõ höùa heïn nhieàu thay ñoåi tình traïng daïy- hoïc thô vaên ñang chòu nhieàu ñieàu tieáng nhö hieän nay. 2. Lòch söû nghieân cöùu ñeà taøi 2.1.Phöông phaùp daïy vaên noùi chung 10 ÔÛ nöôùc ta, vaán ñeà nghieân cöùu veà phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc ñöôïc ñaët ra töø khi coù boä moân giaûng vaên trong nhaø tröôøng vaø phaùt trieån theo nhieàu khuynh höôùng khaùc nhau. Caùc coâng trình nghieân cöùu naøy laø nhöõng ñoùng goùp quyù baùu cho neàn giaùo duïc nöôùc nhaø noùi chung vaø phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc noùi rieâng, ñaëc bieät vôùi caùc thaày coâ giaùo daïy vaên, ñaây laø nhöõng saùch tham khaûo voâ cuøng caàn thieát. Sau Caùch maïng thaùng Taùm cho ñeán thaäp nieân 60 cuûa theá kæ XX, coù caùc taùc phaåm tieâu bieåu nhö Giaûng vaên Chinh phuï ngaâm cuûa Ñaëng Thai Mai (1950), Maáy vaán ñeà giaûng daïy trong nhaø tröôøng phoå thoâng cuûa Taï Phong Chaâu (1960), Maáy vaán ñeà giaûng daïy vaên hoïc söû ôû caáp 3 cuûa Phan Troïng Luaän (1961), Maáy vaán ñeà giaûng daïy vaên hoïc ôû caáp 3; Giaùo aùn giaûng vaên caáp 2,3 cuûa Vuï caáp 3 do Phan Troïng Luaän chuû bieân; Moät soá kinh nghieäm giaûng daïy vaên hoïc caáp 3 (1963) cuûa Tröông Dónh, Phan Troïng Luaän, Ñoã Quang Löu, Vuõ Ngoïc Khaùnh. ÔÛ thôøi kì naøy, caùc nhaø giaùo hoïc phaùp coøn ñeà cao vai troø cuûa ngöôøi thaày: “Toùm laïi, treân moät möùc ñoä nhaát ñònh, ngöôøi giaùo vieân vaên hoïc coøn laø moät nhaø sö phaïm, moät nhaø pheâ bình, moät ngöôøi dieãn thuyeát, moät dieãn vieân, moät ngöôøi saùng taùc. Toâi muoán ñaët yeâu caàu: laø moät nhaø sö phaïm, moät nhaø pheâ bình leân treân ñeå toû khaû naêng aáy caáp thieát hôn caû, tuy raèng moïi khaû naêng khaùc ñeàu raát caàn. Caùc yeáu toá treân laø noäi dung cuûa ngheä thuaät sö phaïm trong moân giaûng vaên. Song ta caàn nhaän thöùc roõ: Ngheä thuaät sö phaïm trong giaûng vaên taäp trung ôû trình ñoä rung caûm vaø truyeàn ñaït rung caûm”[15, tr.114]. Töø nhöõng naêm 70 cuûa theá kæ XX, moät soá coâng trình khaùc veà phöông phaùp daïy vaên laïi theo höôùng nghieân cöùu döôùi aùnh saùng cuûa lí luaän vaên hoïc, ngoân ngöõ hoïc hoaëc tu töø hoïc. Trong Vaán ñeà giaûng daïy vaên hoïc theo loaïi theå (1970), moät soá caùc giaùo sö öu tuù vaø giaøu kinh nghieäm veà chuyeân ngaønh phöông phaùp giaûng daïy, lí luaän vaên hoïc (Hoaøng Nhö Mai, Huyønh Lí, Traàn Thanh Ñaïm, Phan Só Taán, Ñaøm Gia Caån) giuùp giaùo vieân phoå thoâng nhaän thöùc moät trong nhöõng nguyeân taéc giaûng vaên laø phaân bieät ñaëc tröng cuûa loaïi theå ñeå xaùc laäp phöông phaùp giaûng vaên 11 phuø hôïp. Theo höôùng phaân tích taùc phaåm döïa vaøo cô sôû lí luaän ngoân ngöõ vaø tu töø hoïc ñeå phaùt hieän veû ñeïp cuûa taùc phaåm, traùnh suy dieãn voâ caên cöù, Ñaùi Xuaân Ninh soaïn cuoán Giaûng vaên döôùi aùnh saùng cuûa ngoân ngöõ hoïc (1979), Ñinh Troïng Laïc coù Tu töø hoïc vôùi vaán ñeà giaûng daïy ngöõ vaên (1979). Höôùng nghieân cöùu phöông phaùp giaûng daïy caùc boä phaän vaên hoïc coù caùc coâng trình tieâu bieåu cuûa Hoaøng Tieán Töïu vôùi Maáy vaán ñeà nghieân cöùu vaø giaûng daïy vaên hoïc daân gian (1983), Maáy vaán ñeà veà giaûng daïy vaên hoïc coå Vieät Nam cuûa Nguyeãn Só Caån (1984), Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc daân gian (1988) cuûa Buøi Maïnh Nhò…. Ngoaøi ra, coøn coù nhieàu coâng trình bieân soaïn quan taâm ñeán höôùng khai thaùc caùc giaù trò cuûa taùc phaåm nhö Phaân tích – Bình giaûng taùc phaåm vaên hoïc lôùp 10, Phaân tích – Bình giaûng taùc phaåm vaên hoïc lôùp 11 do Nguyeãn Khaéc Phi chuû bieân (1999); Giaûng vaên vaên hoïc Vieät Nam (Leâ Baûo, Haø Minh Ñöùc vaø nhieàu taùc giaû, 2000, taùi baûn laàn thöù naêm) ; Taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng phoå thoâng- Nhöõng con ñöôøng khaùm phaù do Vuõ Döông Quyõ vaø Leâ Baûo bieân soaïn (2004, taùi baûn laàn thöù nhaát) v.v… Nhöõng yù kieán ñeà nghò ñoåi môùi vieäc daïy hoïc vaên theo höôùng giaùo duïc tö duy vaø boài döôõng caûm xuùc thaåm mó cho hoïc sinh xuaát hieän töø cuoái thaäp nieân 60 cuûa theá kæ XX. Naêm 1969, Phan Troïng Luaän coù chuyeân luaän Reøn luyeän tö duy qua giaûng daïy vaên hoïc. Coâng trình naøy neâu ra nhöõng thao taùc cuûa tö duy goùp phaàn taïo ra naêng löïc caûm thuï vaên chöông cho hoïc sinh, ñoù laø khaû naêng töôûng töôïng vaø lieân töôûng. Yeâu caàu ñoåi môùi phöông phaùp daïy - hoïc noùi chung vaø phöông phaùp daïy - hoïc vaên noùi rieâng ñöôïc neâu leân moät caùch caáp thieát. Nguyeãn Khaùnh Toaøn coù coâng trình Xung quanh moät soá vaán ñeà veà vaên hoïc vaø giaùo duïc (1972) taäp hôïp laïi moät soá vaán ñeà vaên hoïc vaø giaùo duïc. Ñaây laø nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa chæ ñaïo, höôùng daãn hoaëc nghieân cöùu, giaûng daïy veà vaên hoïc, giaùo duïc caùc caáp. Luùc baáy giôø, taùc giaû ñaõ yeâu caàu giaùo vieân: ….thaät söï laø kó sö cuûa taâm hoàn non treû, laø ngöôøi dìu daét theá heä treû cuûa ñaát nöôùc, nhöõng ngöôøi seõ keá tuïc vaø phaùt trieån söï nghieäp caùch maïng cuûa anh, cha , raèng daïy hoïc khoâng phaûi chæ truyeàn thuï cho treû em moät 12 caùch bò ñoäng nhöõng kieán thöùc saün coù trong saùch vôû, maø qua ñoái chieáu vaø vaän duïng vaøo thöïc tieãn hoï ñang laøm nhöõng caùi saùng taïo, môû roäng tri thöùc cho hoïc sinh, ñoàng thôøi naâng cao theâm hieåu bieát cuûa mình [86, tr 710]. Ñaëc bieät, baøi Daïy vaên laø moät quaù trình reøn luyeän toaøn dieän cuûa thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng treân baùo Nghieân cöùu giaùo duïc, soá 28- 1973 coù yù nghóa raát lôùn ñoái vôùi cuoäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy - hoïc. Baøi vieát ñaët laïi vaán ñeà phöông phaùp daïy vaên : Daïy nhö theá naøo? Daïy nhöõng gì? Ñaït ñöôïc muïc ñích gì? Ngaøy nay baøi vieát vaãn coøn giöõ giaù trò nhö moät chæ ñaïo quyù baùu: “…chuùng ta phaûi xem laïi caùch daïy vaên trong caùc nhaø tröôøng phoå thoâng cuûa ta, khoâng neân daïy nhö cuõ, bôûi vì daïy nhö cuõ thì khoâng nhöõng chæ vieäc daïy vaên khoâng hay, maø söï ñaøo taïo cuõng khoâng hay. Vì vaäy, döùt khoaùt chuùng ta phaûi coù caùch daïy khaùc, phaûi daïy cho hoïc sinh bieát suy nghó ” [74, tr. 72]. . Ñi saâu vaøo phöông phaùp daïy hoïc vaên, hai chuyeân luaän ñöôïc bieân soaïn coâng phu vaø böôùc ñaàu coù tính heä thoáng laø Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng (1977) vaø Con ñöôøng naâng cao hieäu quaû daïy vaên (1978) cuûa Phan Troïng Luaän. Taùc giaû xaùc ñònh nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa phöông phaùp luaän cuûa moân giaûng vaên trong nhaø tröôøng cuõng nhö quan nieäm veà taùc phaåm vaên hoïc vaø taùc phaåm vaên hoïc trong nhaø tröôøng, veà quy luaät caûm thuï vaên hoïc, veà moái lieân heä giöõa phöông phaùp giaûng vaên vôùi caùc boä moân lieân ñôùi. Treân cô sôû ñoù, taùc giaû neâu nhöõng phöông phaùp cuï theå coù tính ñaëc thuø cho lao ñoäng “giaûng vaên” cuûa ngöôøi giaùo vieân vaên hoïc nhö phöông phaùp ñoïc dieãn caûm, phöông phaùp taïo taâm theá, phöông phaùp taùi hieän hình töôïng vaên hoïc, phöông phaùp giaûng bình, phöông phaùp gôïi môû. Taùc giaû ñaõ nhaán maïnh “cô sôû xaùc ñònh vaø phaân loaïi phöông phaùp phaûi laø ñaëc ñieåm nhaän thöùc cuûa hoïc sinh döôùi söï höôùng daãn cuûa giaùo vieân cuûa hoïc sinh trong quaù trình giaûng vaên”[45, tr. 194] vôùi muïc ñích “phaùt trieån naêng löïc tö duy saùng taïo cuûa hoïc sinh” [45, tr.194]. Böôùc ñaàu, caùc giaùo vieân daïy vaên ñöôïc gôïi yù veà moät phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc xem troïng söï caûm thuï cuûa hoïc sinh trong 13 moái töông quan taùc phaåm vaên hoïc vaø baïn ñoïc- hoïc sinh theo Lí thuyeát tieáp nhaän truyeàn thoáng vaø quan ñieåm tieáp caän ñoàng boä taùc phaåm vaên chöông. Tuy nhieân, ôû giai ñoaïn naøy, trong yù nghóa cuûa teân goïi moân hoïc “giaûng vaên”, ngöôøi thaày vaãn laø ñöôïc xem laø chuû theå caûm thuï mang tính quyeát ñònh vaø taùc phaåm vaên hoïc laø trung taâm tieáp nhaän: “Giaûng vaên caàn ñöôïc hieåu laø coâng vieäc cuûa ngöôøi giaùo vieân phaân tích, phaùt hieän caùi hay caùi ñeïp veà noäi dung vaø ngheä thuaät cuûa moät baøi vaên ñeå ñem giaûng daïy treân lôùp cho hoïc sinh baèng nhöõng phöông phaùp sö phaïm thích hôïp nhaèm ñaït ñöôïc hieäu quaû cao nhaát veà caû ba maët: hieåu bieát, giaùo duïc vaø reøn luyeän theo nhöõng yeâu caàu ñaõ ñöôïc quy ñònh”[45, tr.7]. Cho ñeán luùc naøy, vaán ñeà ñoåi môùi chæ laø nhöõng ñeà xuaát, ñeà nghò ñoái vôùi caùch “giaûng vaên” cuûa thaày, laøm caùch naøo ñeå hoïc sinh hieåu baøi vaø ghi nhôù chöù chöa ñaët treân moät cô sôû lí luaän daïy hoïc theo höôùng ñoåi môùi. Maëc duø lí luaän daïy hoïc hieän ñaïi cuûa caùc nöôùc tieân tieán ñöôïc caùc nhaø giaùo duïc nöôùc ta nghieân cöùu töø nhöõng naêm 70 cuûa theá kæ XX vôùi ngöôøi ñaïi dieän nhieät thaønh laø Hoà Ngoïc Ñaïi, nhöng maõi ñeán thaäp nieân 80 cuûa theá kæ XX trôû ñi, vaán ñeà ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy taùc phaåm vaên hoïc môùi ñöôïc ñeà caäp moät caùch soâi noåi treân cô sôû khôi daäy ôû hoïc sinh khaû naêng “ñoàng saùng taïo trong caûm thuï “. Naêm 1980, trong baøi vieát Moät soá suy nghó veà bieän phaùp phaùt vaán ñeå ñaûm baûo yeâu caàu giaûng vaên theo ñaëc tröng theå loaïi vaø phaùt huy ñöôïc tính chuû ñoäng, tích cöïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp, Vaên Taâm ñaõ trình baøy kinh nghieäm cuûa mình veà hai vaán ñeà: giaûng daïy vaên hoïc theo theå loaïi vaø phaùt huy chuû theå hoïc sinh trong daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông. Vì söï khaùc bieät cuûa caùc theå loaïi neân khoâng theå coù nhöõng caâu hoûi chung cho caùc taùc phaåm khoâng cuøng theå loaïi. oâng ñeà xuaát moät soá loaïi caâu hoûi coù khaû naêng goùp phaàn xaây döïng phaåm chaát tích cöïc chuû ñoäng cuûa hoïc sinh nhö: caâu hoûi neâu vaán ñeà, caâu hoûi gôïi môû khai trieån, caâu hoûi di chuyeån kieán thöùc…[74, tr.137-147]. Leâ Ngoïc Traø trong baøi Vaên vaø vaên chöông, 14 Taùc phaåm vaø giaûng vaên (1981) coù nhaán maïnh ñeán caùi ñeïp cuûa vaên chöông, töø ñoù ñöa ra quan nieäm veà vai troø cuûa moân vaên laø “ moät trong nhöõng con ñöôøng cuûa giaùo duïc thaåm mó, vöøa mang caùi ñeïp cho hoïc sinh, vöøa laøm cho caùc em bieát thöôûng thöùc caùi ñeïp” [ 87, tr.155]. Trong cuoán Daïy vaên - daïy caùi hay caùi ñeïp (1983), döïa vaøo cô sôû lí luaän vaên hoïc vaø muïc tieâu giaùo duïc con ngöôøi qua taùc phaåm vaên hoïc, Nguyeãn Duy Bình coi troïng caùch phaân tích taùc phaåm vaên hoïc nhö moät taùc phaåm ngheä thuaät, töø ñoù reøn luyeän nhaân caùch phaåm chaát cho hoïc sinh. OÂng cuõng chuù yù nhaán maïnh höôùng giaûng daïy phaùt huy khaû naêng caûm thuï taùc phaåm vaên hoïc cuûa hoïc sinh nhö moät ngöôøi “cuøng saùng taïo” khi thöôûng thöùc taùc phaåm. Naêm 1983, trong coâng trình Caûm thuï vaên hoïc-giaûng daïy vaên hoïc (Naêm 2003, khi Nxb Ñaïi hoïc quoác gia taùi baûn, coâng trình naøy trôû thaønh chuyeân luaän Vaên chöông- Baïn ñoïc saùng taïo), Phan Troïng Luaän ñaët laïi vaán ñeà phöông phaùp luaän ñoái vôùi vieäc ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng. Laàn ñaàu tieân, taùc giaû ñöa ra khaùi nieäm môùi meû baïn ñoïc- hoïc sinh ñeå khaúng ñònh chuû theå caûm thuï trong quaù trình daïy-hoïc taùc phaåm vaên trong nhaø tröôøng, cuï theå hoùa khaùi nieäm “ laáy hoïc sinh laøm trung taâm” cho phuø hôïp vôùi ñaëc thuø cuûa boä moân vaên hoïc. Döïa treân cô sôû cuûa moái quan heä bieän chöùng giöõa taùc phaåm vaên hoïc vaø hoïc sinh - baïn ñoïc, hoïc sinh vaø cô cheá daïy hoïc vaên, hoïc sinh vaø naêng löï._.c caûm thuï, taùc giaû ñeà nghò ngöôøi thaày phaùt huy trí töôûng töôïng, khaû naêng lieân töôûng cuûa hoïc sinh ñeå naâng cao hieäu quaû coäng höôûng caûm xuùc trong giaûng vaên. Khi nöôùc ta baét ñaàu phaùt trieån nhöõng thaønh töïu cuûa phöông phaùp daïy hoïc hieän ñaïi, vôùi nguyeân lí “phaùt huy tính tích cöïc saùng taïo cuûa hoïc sinh”, Phaïm Toaøn coù coâng trình Coâng ngheä daïy vaên (2000). Ñaây laø keát quaû cuûa moät quaù trình ñaàu tö coâng söùc, trí tueä vaø taâm huyeát ñeå thay ñoåi phöông phaùp daïy vaên theo höôùng chuù yù söï tieáp nhaän chuû ñoäng cuûa hoïc sinh. Phaàn lí thuyeát ñöôïc phaùt trieån treân cô sôû moät chieán löôïc giaùo duïc môùi, moät chieán löôïc daïy vaên môùi döïa vaøo lí luaän daïy hoïc hieän ñaïi cuûa Hoà Ngoïc Ñaïi. Chæ ñaïo ñöôøng loái coâng ngheä daïy vaên laø 15 tö töôûng Coâng ngheä giaùo duïc ñöôïc xaây döïng ôû Vieät Nam töø naêm hoïc 1978 – 1979. Coâng ngheä daïy vaên trình baøy toång theå ñöôøng loái coâng ngheä giaùo duïc vaän duïng vaøo coâng vieäc daïy vaên. Taùc giaû giôùi thieäu chieán löôïc giaùo duïc môùi trong söï so saùnh vôùi nhieàu tö töôûng giaùo duïc tieán boä trong lòch söû daïy hoïc. Töø ñoù taùc giaû chæ ra nhöõng khuyeát ñieåm cuûa caùch daïy hoïc theo heä thoáng giaùo duïc cuõ, trong ñoù ngöôøi thaày chieám vò trí thoáng trò. Trong phaàn hai, taùc giaû giôùi thieäu chieán löôïc daïy vaên môùi treân cô sôû trieát hoïc bieän chöùng. Muoán bieán ñoái töôïng hoïc töï noù thaønh caùi cuûa ta, cho ta, taùc giaû yeâu caàu caàn xaùc ñònh laïi ñoái töôïng vaên trong nhaø tröôøng, ñoái töôïng vaên töø vieäc laøm vaø thao taùc cuûa nhaø vaên khi saùng taïo, taùch ñoái töôïng vaên khoûi ñoái töôïng ngöõ. Vì ñoái töôïng vaên mang tính ngheä thuaät neân caùch daïy vaên phaûi döïa treân hai thao taùc lieân töôûng töôûng töôïng, ñi laïi quaù trình saùng taïo cuûa nhaø vaên ñeå hoïc sinh chieám lónh ñoái töôïng vaên cho rieâng mình. Trong coâng trình naøy, Phaïm Toaøn khaúng ñònh khaû naêng hoïc vaên cuûa hoïc sinh. Caùc em coù khaû naêng töôûng töôïng vaø lieân töôûng, neân thaày giaùo caàn coù nhöõng hoaït ñoäng nhaèm khôi daäy nhöõng khaû naêng aáy khi ñi laïi quaù trình saùng taïo taùc phaåm cuûa nhaø vaên. Phaïm Toaøn coøn chuû tröông daïy vaên döïa vaøo baûn thieát keá baøi daïy nhö moät caáu truùc keá hoaïch ñeå höôùng daãn hoïc sinh thöïc hieän. Muoán thaät söï ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc, moät soá nhaø nghieân cöùu yeâu caàu phaûi coù tö duy môùi veà giaùo duïc vaø daïy vaên. Nguyeãn Ñaêng Maïnh trong baøi Vaøi suy nghó veà “Ñoåi môùi tö duy” trong giaûng daïy vaên hoïc (1988) nhaán maïnh tính ngheä thuaät khi phaân tích taùc phaåm; Nguyeãn Xuaân Laïc boå sung baèng baøi vieát Ñi ñeán moät caùch nhìn toaøn dieän vaø khoa hoïc veà daïy- hoïc vaên ôû tröôøng phoå thoâng (1988) nhaán maïnh phöông phaùp toå chöùc moät quaù trình hoïc taäp ñeå hoïc sinh tieáp nhaän chieám lónh taùc phaåm. Treân thaønh töïu cuûa phöông phaùp daïy hoïc tích cöïc vôùi nguyeân taéc “laáy hoïc sinh laøm trung taâm”, laàn löôït, Boä Giaùo duïc coù nhöõng taøi lieäu boài döôõng veà ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc do Phan Troïng Luaän chuû bieân : Taøi lieäu boài döôõng chính thöùc cho giaùo vieân vaên 1992-1996; Taøi lieäu boài döôõng thöôøng xuyeân 16 giaùo vieân vaên chu kì 1997-2000; Thieát keá baøi hoïc taùc phaåm vaên chöông (1997). Cuõng vôùi taâm nguyeän thieát tha muoán ñoåi môùi caùc giôø daïy hoïc vaên trong nhaø tröôøng, Ñaëng Hieån vieát Daïy-hoïc vaên theo höôùng phaùt trieån tö duy; Vuõ Nho trôû laïi vaán ñeà Ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên ôû Trung hoïc cô sôû-Nhöõng ñieàu caàn laøm roõ (1999); Leâ Trung Thaønh coù baøi vieát Tình huoáng coù vaán ñeà vaø caùc loaïi tình huoáng coù vaán ñeà trong daïy- hoïc taùc phaåm vaên chöông (1998, 1999); Nguyeãn Huy Quaùt nhaán maïnh vai troø cuûa nhaø tröôøng sö phaïm trong Suy nghó veà ñoåi môùi phöông phaùp daïy- hoïc vaên ôû Ñaïi hoïc sö phaïm (2000); Phan Troïng Luaän noùi theâm veà phöông phaùp daïy vaên treân quan ñieåm Tieáp caän ñoàng boä taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng (2000). Ñeán naêm 2001,Tröông Dónh vaø Phan Troïng Luaän soaïn cuoán Phöông phaùp daïy hoïc vaên neâu cuï theå hôn caùc phöông phaùp giaûng daïy höôùng ñeán hoïc sinh. Trong coâng cuoäc caûi caùch chöông trình thí ñieåm phaân ban, Taøi lieäu boài döôõng giaùo vieân daïy chöông trình vaø saùch giaùo khoa lôùp 11 thí ñieåm, moân ngöõ vaên boä 1(Vieän nghieân cöùu sö phaïm, Haø Noäi- thaùng 8 naêm 2004 do Traàn Ñình Söû chuû bieân) neâu quan ñieåm ñoåi môùi phöông phaùp ôû caùch thaày giaùo höôùng daãn hoïc sinh ñoïc vaên. Trong taøi lieäu noùi treân, caùc nhaø bieân soaïn neâu nhöõng yeâu caàu ñoåi môùi caùch kieåm tra ñaùnh giaù vaø ñoåi môùi phöông thöùc daïy vaên treân quan ñieåm: daïy vaên laø daïy hoïc sinh ñoïc vaên ñeå giuùp caùc em töï mình ñoïc hieåu moät taùc phaåm vaên chöông. Nhieàu nhaø nghieân cöùu khaùc phaùt hieän Lí thuyeát tieáp nhaän hieän ñaïi laø cô sôû vöõng chaéc cho vieäc ñoåi môùi daïy - hoïc taùc phaåm vaên chöông trong nhaø tröôøng. Theo lí thuyeát naøy, hoïc sinh laø nhöõng baïn ñoïc thaät söï coù khaû naêng tham gia quaù trình “bieán vaên baûn thaønh taùc phaåm”. Nguyeãn Thanh Huøng trong Vaên hoïc –Taàm nhìn- Bieán ñoåi (1996), vaø Nguyeãn Thò Thanh Höông trong Daïy hoïc vaên ôû tröôøng phoå thoâng (2001) coù ñeà nghò nhöõng phöông phaùp giaûng daïy vaên theo höôùng chuù yù söï tieáp nhaän cuûa hoïc sinh. Nguyeãn Troïng Hoaøn coù hai chuyeân luaän Tieáp caän vaên hoïc; Reøn luyeän tö duy saùng taïo trong daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông (2002). Caùc chuyeân luaän cuûa Nguyeãn Troïng Hoaøn ñaët treân heä thoáng lí luaän cuûa caùc khoa 17 hoïc lieân ngaønh Taâm lí hoïc, Taâm lí saùng taïo vaên hoïc ngheä thuaät, Lòch söû vaên hoïc, Lí thuyeát caûm thuï vaø tieáp nhaän vaên hoïc. Taùc giaû khaúng ñònh giaûi phaùp ñuùng ñaén trong nhaø tröôøng hieän nay phaûi laø “ coi troïng duïng yù cuûa taùc giaû vöøa chuù yù ñeán caáu truùc noäi taïi cuûa vaên baûn, vöøa ñaùnh giaù cao vai troø saùng taïo trong tieáp nhaän cuûa hoïc sinh”[28, tr.67]. Chuyeân luaän ñöa ra noäi dung phaùt trieån vaø nhieàu giaûi phaùp reøn luyeän tö duy saùng taïo, trí töôûng töôïng, khaû naêng lieân töôûng cho hoïc sinh, giuùp hoïc sinh töï mình bình giaù taùc phaåm vaên chöông moät caùch ñoäc laäp ñeå khaúng ñònh “Vieäc xaùc ñònh quaù trình tieáp nhaän saùng taïo cuûa hoïc sinh giöõ vai troø trung taâm goùp phaàn theå hieän xu theá tieán boä cuûa quan ñieåm daïy hoïc vaên höôùng vaøo hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh”[28, tr.76]. Cuõng theo höôùng giaûng daïy vaên treân cô sôû Lí thuyeát tieáp nhaän hieän ñaïi, Nguyeãn Thanh Huøng coù hai chuyeân luaän : Ñoïc vaø tieáp nhaän vaên chöông (2002), Hieåu vaên, daïy vaên (2003). Trong Ñoïc vaø tieáp nhaän vaên chöông, taùc giaû ñöa ra Nhöõng vaán ñeà tieáp nhaän vaên hoïc trong nhaø tröôøng, ñeå Hình thaønh nhöõng baïn ñoïc hoïc sinh saùng taïo trong tieáp nhaän, töø ñoù khaùi quaùt thaønh Quan ñieåm lí luaän vaø thöïc tieãn cuûa phöông phaùp ñoïc vaên trong nhaø tröôøng. Neùt môùi meû cuûa coâng trình naøy laø xem troïng vai troø baïn ñoïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình vaên hoïc, khoâng chæ treân moái quan heä taùc phaåm - baïn ñoïc, maø môû roäng ra trong quan heä taùc phaåm - baïn ñoïc hoïc sinh - cuoäc soáng “Chính hoïc sinh phaûi trôû thaønh ñoäc giaû cuûa caùc taùc phaåm vaên hoïc, nhöõng ñoäc giaû ñöôïc tin caäy, bình ñaúng vôùi nhaø vaên, vôùi giaùo vieân, vôùi nhöõng ngöôøi cuøng thôøi vôùi hoï”[32, tr.186]. Gaàn ñaây, naêm 2003, Nguyeãn Vieát Chöõ taùi baûn cuoán Phöông phaùp daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông (theo loaïi theå) heä thoáng laïi caùch nhìn moân vaên, caùc phöông phaùp, bieän phaùp, caùch söû duïng caâu hoûi phuø hôïp vôùi theå loaïi döïa treân söï thaønh töïu cuûa caùc khoa hoïc lieân ngaønh nhö Thi phaùp hoïc, Lí thuyeát tieáp nhaän, lí luaän daïy hoïc hieän ñaïi. Quan ñieåm ñoåi môùi phöông phöông daïy vaên theo höôùng “laáy hoïc sinh laøm trung taâm”, khôi daäy tính chuû ñoäng saùng taïo cuûa hoïc sinh, haïn cheá söï thuyeát 18 giaûng moät chieàu cuûa thaày laø moái quan taâm lôùn cuûa xaõ hoäi, neân nhieàu luaän aùn tieán só cuï theå hoùa lí luaän baèng nhieàu bieän phaùp nhaèm khôi daäy tinh thaàn saùng taïo chuû ñoäng cuûa hoïc sinh trong tieát daïy nhö Thor Sor vôùi Con ñöôøng phaùt huy chuû theå hoïc sinh trong giôø hoïc taùc phaåm vaên chöông ôû nhaø tröôøng phoå thoâng trung hoïc Kampuchia (1990); Trònh Xuaân Vuõ vôùi Nhöõng bieän phaùp tích cöïc hoùa hoaït ñoäng tieáp nhaän cuûa hoïc sinh trong giôø hoïc taùc phaåm vaên chöông (1993); Giaûng vaên ôû tröôøng Phoå thoâng trung hoïc: lòch söû vaø trieån voïng cuûa Nguyeãn Ñöùc AÂn…( 1995); Hoaït ñoäng lieân töôûng, töôûng töôïng cuûa hoïc sinh trong giôø giaûng vaên cuûa Nguyeãn Thanh Huøng (1996); Nhöõng hình thöùc hoaït ñoäng cuûa hoïc sinh trong giôø daïy hoïc taùc phaåm vaên hoïc ôû Phoå thoâng trung hoïc cuûa Ñoã Huy Quang (1996)… 2.2. Phöông phaùp daïy thô ca noùi rieâng Moãi theå loaïi vaên hoïc coù nhöõng ñaëc tröng rieâng bieät neân caùch giaûng daïy khoâng theå nhö nhau. Vì theá ngay töø nhöõng naêm ñaàu khaùng chieán, vaán ñeà phöông phaùp giaûng daïy, phaân tích thô ñaõ ñöôïc ñaët ra. Naêm 1950, nhaø nghieân cöùu Ñaëng Thai Mai soaïn Giaûng vaên Chinh phuï ngaâm döïa treân nhöõng nguyeân lí cô baûn cuûa lí luaän vaên hoïc. OÂng ñònh nghóa: Giaûng vaên tröôùc heát laø theo doõi trong neáp “plis” cuûa aùng vaên, taát caû caùi tinh vi veà tö töôûng, caùi ñoäc ñaùo veà ngheä thuaät cuûa moät taùc giaû. Hieåu nhö vaäy, giaûng vaên tröôùc heát laø chæ roõ söï thoáng nhaát giöõa hình thöùc vaø noäi dung, giöõa kó thuaät vaø tö töôûng trong moät taùc phaåm vaên chöông [62, tr.31]. Taùc giaû vaän duïng lí luaän naøy vaøo caùch phaân tích “aâm höôûng vaø hình aûnh cuûa lôøi noùi”, öu ñieåm cuûa theå song thaát luïc baùt trong Chinh phuï ngaâm. Ñaây böôùc tieán ñaùng keå cuûa lí luaän giaûng daïy thô ca so vôùi caùch tieáp nhaän caûm tính theo loái bình vaên cuûa caùc cuï thuôû tröôùc. Trong Moät soá kinh nghieäm giaûng daïy vaên hoïc ôû caáp 3 (1963), caùc giaùo sö coù daønh chöông Phaân bieät theå loaïi. Ñaùng chuù yù laø baøi vieát cuûa Traàn Thanh Ñaïm “Thô vaø giaûng daïy thô ” (Vaán ñeà giaûng daïy taùc phaåm theo loaïi theå- 1976). Döïa 19 treân nhöõng ñaëc tröng cuûa theå loaïi thô laø hình vaø nhaïc, baøi vieát neâu leân nhöõng quan nieäm vaø kinh nghieäm veà “Maáy vaán ñeà giaûng daïy thô ”, bao goàm caùc yeâu caàu ñoïc dieãn caûm vaø hoïc thuoäc loøng, ñeå “laøm cho hoïc sinh vöøa hình dung ñöôïc hình aûnh baøi thô gôïi leân vöøa caûm thuï ñöôïc nhaïc ñieäu cuûa baøi thô vang ñeán”[18, tr.86-87]. Giaûng thô thöôøng gaén vôùi bình thô. Ngöôøi thaày daïy vaên ít kinh nghieäm thöôøng luùng tuùng tröôùc moät caâu thô maø mình taâm ñaéc. Laøm caùch naøo phaù vôõ caùi voû bieåu ñaït ñeå giôùi thieäu neùt ñeïp aån taøng trong thô ca? Naêm 1987, trong taäp Bình thô vaø caùch bình thô ( Leâ Trí Vieãn, Nguyeãn Ñöùc Quyeàn, Leâ Xuaân Lít), Leâ Trí Vieãn böôùc ñaàu tìm hieåu vaø ñuùc keát coâng vieäc cuûa ngöôøi bình thô. Treân cô sôû nhöõng tìm toøi, suy nghó vaø kinh nghieäm baûn thaân, taùc giaû neâu ra nhöõng vaán ñeà vöøa mang tính lí luaän, vöøa thöïc tieãn, goùp theâm kinh nghieäm cho caùc thaày coâ giaùo. Ai cuõng bieát thô ca khaùc vaên xuoâi, nhöng khi giaûng daïy, giaùo vieân chuùng ta vaãn coøn luùng tuùng vaø baên khoaên laøm caùch naøo daïy moät baøi thô cho ra thô. Giuùp gôõ roái cho nhöõng khoù khaên naøy, coù moät soá chuyeân luaän cuûa Buøi Coâng Huøng nhö Goùp phaàn tìm hieåu ngheä thuaät thô ca (1983) vaø Tieáp caän ngheä thuaät thô ca (2000). Trong caùc chuyeân luaän naøy, taùc giaû nghieân cöùu caùc heä thoáng trong baøi thô, töø caâu thô ñeán ñoaïn thô, baøi thô, töø ñoù ñöa ra phöông phaùp toång hôïp ñeå nghieân cöùu vaø phaân tích ngheä thuaät thô. Moãi thôøi ñaïi vaên hoïc laø moät böôùc phaùt trieån môùi vôùi dieän maïo rieâng. Moät soá chuyeân luaän khaùc laïi giuùp giaùo vieân ñònh höôùng giaûng daïy. Trong ñoù coù theå keå Treân ñöôøng daïy vaø hoïc vaên tieáng Vieät cuûa Nguyeãn Quoác Luaân (1987) trình baøy nhöõng phöông phaùp Daïy vaø hoïc caùc giai ñoaïn vaên chöông goàm coù Daïy vaø hoïc vaên chöông daân gian, Daïy vaø hoïc vaên chöông coå ñieån, Daïy vaø hoïc vaên chöông caän ñaïi. Taùc giaû neâu caùc phöông thöùc daïy vaø hoïc phuø hôïp ñaëc tröng cuûa theå loaïi thô theo höôùng caét nghóa vaên baûn, ñoïc, dieãn xöôùng, xem bieåu dieãn ngheä thuaät. Sau phaàn lí luaän, chuyeân luaän coù caùc baøi giaûng minh hoïa vôùi caùc thao taùc phaùt vaán gôïi môû. Daïy thô chöõ Haùn nhö theá naøo vaãn coøn laø vaán ñeà tranh caõi neân Traàn Ngoïc Chuøy coù baøi Thöû ñeà xuaát moät caùch daïy caùc baøi thô chöõ Haùn ôû tröôøng 20 phoå thoâng (Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc vaên – tieáng Vieät ôû tröôøng phoå thoâng- Saùch duøng cho giaùo vieân - Nguyeãn Trí vaø Nguyeãn Troïng Hoaøn chuû bieân, 2001). Moãi taùc giaû laïi coù phong caùch saùng taùc rieâng neân giaùo vieân caàn coù caùch phaân tích taùc phaåm phuø hôïp. Vì theá naêm 1981, Nguyeãn Ñaêng Maïnh coù chuyeân luaän Maáy vaán ñeà veà quan ñieåm vaø phöông phaùp tìm hieåu phaân tích thô Hoà Chí Minh neâu leân nhöõng suy nghó mang tính phöông phaùp luaän vaø quan ñieåm khi nghieân cöùu vaø phaân tích thô cuûa Hoà chuû tòch. Ca dao- daân ca cuõng thuoäc theå loaïi thô, nhöng mang moät ñaëc tröng rieâng, neân coù nhieàu coâng trình ñeà nghò caùch giaûng daïy phuø hôïp. Naêm 1983, Hoaøng Tieán Töïu soaïn cuoán Maáy vaán ñeà phöông phaùp giaûng daïy nghieân cöùu vaên hoïc daân gian, trong ñoù coù phaàn Maáy vaán ñeà cuï theå veà nghieân cöùu giaûng daïy ca dao, tieáp ñoù laø cuoán Bình giaûng ca dao (1992), tuy chöa phaùt trieån thaønh moät heä thoáng lí luaän veà phöông phaùp daïy hoïc ca dao, nhöng cuõng goùp phaàn giuùp giaùo vieân vaên ñònh höôùng giaûng daïy cho phuø hôïp theå loaïi. Naêm 1986, Leâ Trí Vieãn, Nguyeãn Quoác Tuùy vaø Nguyeãn Ñöùc Quyeàn cuøng soaïn cuoán Daïy vaø hoïc thô ca daân gian vôùi nhieàu gôïi yù boå ích vaø caàn thieát cho giaùo vieân. Tieáp ñoù, Ñoã Bình Trò soaïn cuoán Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc daân gian (Taøi lieäu boài döôõng thöôøng xuyeân chu kì 1992-1996 cho giaùo vieân caáp Phoå thoâng, Nxb Giaùo duïc, 1995) coù daønh chöông III ñeå Phaân tích taùc phaåm vaên hoïc daân gian theo theå loaïi, trong ñoù coù muïc tìm hieåu vaø phaân tích ca dao. Tuy nhieân, ñaây môùi laø nhöõng gôïi yù vaø löu yù caùc giaùo vieân chöù chöa phaûi laø nhöõng phöông phaùp cuï theå hay caùch toå chöùc lôùp. Treân cô sôû ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc daân gian noùi chung vaø ca dao noùi rieâng, coù nhieàu quan ñieåm môùi vaø phöông phaùp tieáp caän môùi theo thi phaùp hoïc vaø phöông phaùp heä thoáng, tieâu bieåu coù caùc baøi vieát cuûa Nguyeãn Xuaân Laïc nhö Ñoåi môùi phöông phaùp giaûng daïy vaên hoïc daân gian trong nhaø tröôøng phoå thoâng ( Taïp chí Vaên hoùa daân gian 3/ 1991), Suy nghó veà caùch tieáp caän moät baøi ca dao (Taïp chí Vaên hoùa daân gian 4/ 1992); Vuõ Anh Tuaán vaø Nguyeãn Xuaân Laïc cuøng vieát chung Giaûng vaên vaên hoïc daân gian Vieät Nam ( 1993). Naêm 1998, Trieàu 21 Nguyeân vôùi Tieáp caän ca dao baèng phöông thöùc xaâu chuoãi theo moâ hình caáu truùc ñöa ra moät caùch tieáp caän taùc phaåm theo nguyeân taéc cuûa chuû nghóa caáu truùc khaù môùi meû . Giaûng daïy thô ca nöôùc ngoaøi thaät khoâng deã ñoái vôùi nhieàu giaùo vieân, neân nhöõng yù kieán cuûa caùc giaùo sö giaøu kinh nghieäm laø heát söùc caàn thieát. Phuøng Vaên Töûu trình baøy Moät soá vaán ñeà giaûng daïy phaàn vaên hoïc nöôùc ngoaøi ôû tröôøng Trung hoïc phoå thoâng (Moân Vaên vaø Tieáng Vieät, Vuï giaùo vieân, Haø Noäi-1995). Baøi vieát neâu leân moät soá löu yù chung veà caùch giaûng daïy caùc taùc phaåm vaên hoïc nöôùc ngoaøi vôùi söï nhaán maïnh daïy thô laø daïy baûn dòch. Nhìn chung, nhöõng coâng trình treân coøn thieân veà phöông phaùp giaûng daïy cuûa thaày, gôïi yù phöông phaùp tieáp caän taùc phaåm vaø ñònh höôùng noäi dung giaûng daïy nhieàu hôn laø phöông phaùp khôi daäy naêng löïc caûm thuï vaên chöông ôû hoïc sinh. 2.3. Phöông phaùp daïy thô ca treân cô sôû vaän duïng lí thuyeát tieáp nhaän phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh Ñieàu khieán caùc thaày coâ giaùo coù taâm huyeát baên khoaên nhaát khoâng chæ laø caùch tieáp caän taùc phaåm vaên hoïc, maø laø con ñöôøng ñöa caùc hoïc sinh cuûa mình ñeán vôùi thô ca moät caùch töï nguyeän, höùng thuù tham gia vaøo “quaù trình vaên hoïc”. Naêm 1996, Nguyeãn Xuaân Laïc baûo veä luaän aùn Phoù tieán só vôùi ñeà taøi Quan ñieåm tieáp caän vaø phöông phaùp daïy hoïc ca dao ôû phoå thoâng trung hoïc, ngoaøi caùc phöông phaùp môùi meû ñeå tieáp caän vaø phaân tích ca dao, luaän aùn coøn khaùi quaùt moät con ñöôøng höôùng daãn hoïc sinh tieáp caän vaø chieám lónh moät taùc phaåm ca dao trong nhaø tröôøng. Trong caùc thieát keá thöû nghieäm baøi giaûng, taùc giaû coù chuù yù hôn ñeán caâu hoûi gôïi yù ñeå hoïc sinh thaûo luaän, ra ñeà baøi khôi gôïi saùng taïo nhö vieát lôøi bình cho baøi ca dao ... Naêm 2000, trong Coâng ngheä daïy vaên, Phaïm Toaøn coù phaàn Kó thuaät thöïc thi veà caùch daïy ca dao vaø thô treân cô sôû töôûng töôïng, lieân töôûng. Baèng caùc khaû naêng naøy, caùc em döïng laïi trong taâm trí caùc hình töôïng veà queâ höông, roài döïa vaøo ñoù caùc em seõ khaùm phaù caùc caûnh ñôøi treân con ñöôøng hoïc vaên. Ngöôøi thaày giaùo caàn giuùp hoïc sinh caûm thuï vaên qua vaên baûn ca dao baèng caùch “töï tìm 22 thaáy moät caùi yù rieâng cho mình”[81, tr.401]. Ñoái vôùi vieäc giaûng daïy thô, taùc giaû neâu vaán ñeà raát xaùc ñaùng: “…thay cho vieäc giaûng giaûi, phaûi duøng nhöõng haønh ñoäng gì vaø thao taùc gì cho treû em ñeán vôùi thô?” [81, tr.417]. Taùc giaû ñeà nghò caùc thaày giaùo giuùp hoïc sinh caûm nhaän baøi thô moät caùch chuû ñoäng saùng taïo baèng caùch thöû ñi laïi con ñöôøng saùng taïo cuûa nhaø thô. Tröôùc tieân laø töï tìm aán töôïng maõnh lieät coù theå coù khi töï ñaët mình vaøo ñòa vò cuûa nhaø thô. Tieáp theo, hoïc sinh “töï kieåm tra laïi aán töôïng cuûa mình baèng caùch nhaäp thaân vaøo nhöõng ñieàu “noùi theâm” cuûa nhaø thô trong thaân baøi thô” qua töø ngöõ bieåu ñaït, qua “khí thô”, “hôi thô”. Cuoái cuøng, “…ngöôøi hoïc thô suy ngaãm vôùi chính mình maø baøi thô chæ coøn laø moät söï gôïi yù trong treûo”[81, tr.418]. Naêm 2001, Nguyeãn Trí vaø Nguyeãn Troïng Hoaøn tuyeån soaïn moät soá caùc baøi vieát veà ñoåi môùi phöông phaùp daïy thô treân cô sôû cuûa lí thuyeát tieáp nhaän vaø quan ñieåm daïy hoïc tích cöïc hoùa hoaït ñoäng hoïc taäp cuûa hoïc sinh, tieâu bieåu laø baøi Toå chöùc hoaït ñoäng tieáp nhaän taùc phaåm thô töø ñaëc tröng loaïi theå cuûa Giang Khaéc Bình, Daïy hoïc moät soá baøi thô laõng maïn 1932-1945 theo höôùng phaùt huy saùng taïo cuûa hoïc sinh phoå thoâng cuûa Ñinh Trí Duõng. Maëc duø chæ laø nhöõng phaùc thaûo, hoaëc laø nhöõng ñònh höôùng khaùi quaùt, nhöng caùc baøi vieát treân coù theå laø nhöõng gôïi yù caàn thieát giuùp giaùo vieân thay ñoåi caùch toå chöùc giôø daïy vaên cuûa mình. Naêm 2002, trong chuyeân luaän Reøn luyeän tö duy saùng taïo trong daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông, Nguyeãn Troïng Hoaøn coù löu yù khi giaûng daïy thô ca : Trong thô, hình töôïng laïi ñöôïc xaây döïng treân cô sôû coäng höôûng caûm xuùc maïnh meõ vaø söï phoái hôïp ñaëc bieät cuûa tieát taáu, nhòp ñieäu. Ngoân ngöõ thô ngaén goïn haøm suùc, giaøu hình aûnh. Phöông thöùc bieåu hieän cuûa thô thieân veà gôïi hôn laø mieâu taû cuï theå; vì theá lieân töôûng, töôûng töôïng trong tieáp nhaän thô cuõng khoâng gioáng lieân töôûng, töôûng töôïng trong tieáp nhaän vaên xuoâi . Ñoái töôïng cuûa lieân töôûng, töôûng töôïng saùng taïo trong thô khoâng chæ bieåu hieän trong ngoân ngöõ cuï theå maø coøn ôû khoaûng caùch giöõa caùc con chöõ, ôû ñôøi soáng phía sau con chöõ. Thô coù khaû naêng 23 khaùi quaùt cao ñoä cho neân “khoaûng caùch giöõa caùc con chöõ” ñöôïc xem nhö yeáu toá tieàn giaû ñònh ngheä thuaät heát söùc ñaëc tröng” [28, tr.106]. Trong phaàn thieát keá thöû nghieäm, taùc giaû soaïn 6 baøi daïy cho 6 taùc phaåm thô, vôùi nhöõng höôùng daãn ñoïc vaø caâu hoûi khôi gôïi trí lieân töôûng töôûng töôïng saùng taïo ôû hoïc sinh. Cuõng naêm 2002, Nguyeãn Thanh Huøng trong chuyeân luaän Hieåu vaên, daïy vaên coù baøi vieát Taùc phaåm tröõ tình vaø phöông phaùp giaûng daïy. Ngoaøi yeâu caàu chuù yù ñeán ñaëc tröng theå loaïi, nhaø thô taùc giaû khi giaûng vaên, baøi vieát coù nhaán maïnh ñeán phöông phaùp khôi gôïi nhöõng hoaït ñoäng beân trong cuûa chuû theå hoïc sinh, ñoái töôïng tieáp nhaän taùc phaåm : “ Ñoái töôïng cuûa giaûng daïy vaên hoïc tröõ tình laø moái quan heä giöõa vaên baûn - hoïc sinh - hoaït ñoäng beân trong. Ñaáy cuõng laø moät tieàn ñeà taïo neân thaùi ñoä saùng taïo ñuùng höôùng vôùi vaên baûn giaøu lieân töôûng. Muoán ñaït ñeán ñieàu ñoù, phöông phaùp giaûng daïy tröõ tình phaûi höôùng vaøo vaán ñeà hoaït ñoäng beân trong cuûa hoïc sinh theå hieän trong vieäc ñeà ra nhöõng caâu hoûi veà ngoân ngöõ ngheä thuaät, nhöõng caâu hoûi veà voán hieåu bieát hoïc sinh tích luõy ñöôïc, veà höùng thuù ñoùn nhaän chôø ñôïi nhöõng vaán ñeà haáp daãn. Hoaït ñoäng beân trong khi tieáp nhaän taùc phaåm tröõ tình coøn phaûi höôùng vaøo nhöõng hình thöùc phaûn öùng vôùi vaên baûn nhö söï lieân töôûng, ñeà xuaát yù kieán caù nhaân, söï ñoái laäp trong caûm xuùc, söï kheâu gôïi tình caûm, söï kích thích nhöõng yù nghó töï phaùt, söï giaûi thích, trao ñoåi yù nghó, tình caûm vaø thaûo luaän nhöõng ñeà taøi coù giaù trò”[33, tr.100-101]. Trong cuoán Phöông phaùp daïy hoïc taùc phaåm vaên chöông(theo loaïi theå), 2003, Nguyeãn Vieát Chöõ coù daønh 6 trang ñeå neâu phöông phaùp khaùi quaùt ñeå daïy ca dao vaø thô theo höôùng chuù yù ñeán söï saùng taïo cuûa hoïc sinh Nhìn chung, nhöõng nghieân cöùu veà phöông phaùp giaûng daïy vaên gaàn ñaây coù nhöõng thaønh töïu lôùn, goùp phaàn hieän ñaïi hoùa neàn giaùo duïc nöôùc ta noùi chung, vaø vieäc daïy vaên noùi rieâng. Phaàn lôùn nhöõng coâng trình nghieân cöùu keå treân ñaõ neâu nhöõng vaán ñeà coù yù nghóa phöông phaùp luaän, nhöõng quan ñieåm ñuùng ñaén trong 24 nguyeân lí tieáp caän, phaân tích taùc phaåm vaên chöông vaø thieát keá baøi daïy. Taát caû ñeàu ñaëc bieät chuù yù ñeán nhöõng hoaït ñoäng cuûa thaày vaø troø trong quaù trình daïy-hoïc vaên chöông ñeå giuùp hoïc sinh reøn luyeän kó naêng vaän duïng vaø caùch tö duy chuû ñoäng trong cuoäc soáng. Tuy nhieân, moät vaán ñeà maø caùc thaày coâ daïy vaên quan taâm hôn caû laø laøm sao phaùt huy ñöôïc tính chuû ñoäng saùng taïo cuûa hoïc sinh khi caùc em chöa höùng thuù vôùi taùc phaåm vaên hoïc, vaø vôùi tieát hoïc saép tham döï, thì chöa coù nhieàu bieän phaùp xaây döïng treân moät cô sôû lí luaän cuï theå. Rieâng caùch daïy-hoïc moät taùc phaåm thô ca ñeå phaùt huy tính tích cöïc treân cô sôû Lí thuyeát tieáp nhaän haõy coøn môùi meû neân vaãn ôû böôùc ñaàu nghieân cöùu. Neáu chuùng ta xem ñaây cuõng laø moät cô sôû khoa hoïc cho cuoäc caùch maïng daïy- hoïc thì con ñöôøng ñöa hoïc sinh tích cöïc tieáp nhaän taùc phaåm vaên hoïc höùa heïn ñaït ñeán nhieàu muïc ñích nhö yù. 3. Phöông phaùp nghieân cöùu - Phöông phaùp luaän: Lí thuyeát tieáp nhaän phaùt huy tính saùng taïo cuûa ngöôøi ñoïc laø cô sôû môùi meû,vöõng chaéc vaø phuø hôïp ñeå nghieân cöùu vaø ñeà ra caùc bieän phaùp tích cöïc hoùa hoaït ñoäng hoïc taäp thô ca cuûa hoïc sinh. - Phöông phaùp cuï theå: Ñeå vaán ñeà nghieân cöùu coù cô sôû chöùng thöïc, ngöôøi vieát duøng phöông phaùp khaûo saùt baèng baûng phoûng vaán giaùo vieân vaø hoïc sinh ôû caùc tröôøng trung hoïc phoå thoâng trong thaønh phoá cuõng nhö qua caùc tieát döï giôø, daïy thöû nghieäm. Treân cô sôû ñoù, nhöõng soá lieäu seõ ñöôïc toång hôïp vaø thoáng keâ thaønh nhöõng luaän cöù ñeå phaân tích, chöùng minh vaø ruùt ra nhaän xeùt toång keát. 4. Muïc ñích nghieân cöùu vaø ñoùng goùp cuûa ñeà taøi 4.1 Muïc ñích nghieân cöùu Döïa treân cô sôû lí luaän daïy hoïc “laáy hoïc sinh laø trung taâm” vaø Lí thuyeát tieáp nhaän, luaän vaên phaân tích tình traïng daïy vaø hoïc thô ca hieän nay taïi caùc tröôøng phoå thoâng trung hoïc, töø ñoù ñeà ra ñöôïc nhöõng bieän phaùp daïy- hoïc phaùt huy tính tích cöïc cuûa chuû theå hoïc sinh ñeå boå sung vaøo caùc phöông phaùp daïy-hoïc truyeàn thoáng, nhaèm goùp phaàn caûi thieän tình traïng daïy-hoïc vaên noùi chung, daïy - hoïc thô ca noùi rieâng. 25 4.2 Ñoùng goùp cuûa ñeà taøi Luaän vaên goùp phaàn cuï theå hoùa vieäc ñoåi môùi phöông phaùp maø baáy laâu nay thöôøng chæ ñöôïc ñeà caäp veà maët lí luaän vaø quan ñieåm, trong ñoù bao goàm nhöõng kieán giaûi cuï theå veà vieäc vaän duïng Lí thuyeát tieáp nhaän ñeå thöïc hieän phöông phaùp daïy- hoïc tích cöïc trong quaù trình giaûng daïy thô ca ôû tröôøng phoå thoâng. 5. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu vaø nhöõng luaän ñieåm caàn baûo veä cuûa ñeà taøi 5.1. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu Do haïn cheá cuûa khaû naêng vaø khuoân khoå cuûa luaän vaên, ñeà taøi chæ taäp trung nghieân cöùu moät soá bieän phaùp toå chöùc daïy – hoïc thô ca treân cô sôû vaän duïng Lí thuyeát tieáp nhaän trong vaên hoïc ñeå thöïc hieän phöông phaùp giaûng daïy tích cöïc theo nguyeân taéc “laáy hoïc sinh laøm trung taâm”. 5. 2. Nhöõng luaän ñieåm caàn baûo veä - Vieäc phaùt huy chuû theå hoïc sinh trong quaù trình daïy vaø hoïc taùc phaåm vaên chöông phaûi ñöôïc ñaët treân cô sôû Lí thuyeát tieáp nhaän, xem troïng söï caûm thuï cuûa hoïc sinh – baïn ñoïc. - Phaùt huy tính tích cöïc hoïc taäp cuûa hoïc sinh laø khôi daäy caûm xuùc thaåm mó, taâm lí thích tìm hieåu, phaùt hieän, ñoàng thôøi taùc ñoäng ñeán tinh thaàn töï do, chuû ñoäng khi tieáp xuùc vôùi taùc phaåm. 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên MÔÛ ÑAÀU: 1. Lí do choïn ñeà taøi. 2.Lòch söû vaán ñeà. 3.Phöông phaùp nghieân cöùu. 4. Muïc ñích nghieân cöùu vaø ñoùng goùp cuûa ñeà taøi. 5. Phaïm vi, ñoái töôïng nghieân cöùu vaø nhöõng luaän ñieåm caàn baûo veä cuûa ñeà taøi. 6. Caáu truùc cuûa luaän vaên. CHÖÔNG 1: TÌNH TRAÏNG DAÏY- HOÏC THÔ CA HIEÄN NAY TRONG NHAØ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG . 26 1.1 Tình hình giaùo vieân. 1.1.1. Keát quaû khaûo saùt baèng phoûng vaán. 1.1.2. Keát quaû khaûo saùt qua caùc tieát döï giôø. 1.1.3. Nhaän xeùt. 1.2. Tình hình hoïc sinh. 1.2.1. Keát quaû khaûo saùt baèng phoûng vaán. 1.2.2. Nhaän xeùt. 1.3 Phaân tích nguyeân nhaân. CHÖÔNG 2. PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC CUÛA HOÏC SINH TRONG QUAÙ TRÌNH DAÏY- HOÏC THÔ CA. 2.1. Cô sôû khoa hoïc. 2.1.1 Vaán ñeà phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh trong vieäc giaûng daïy ôû nhaø tröôøng xeùt treân bình dieän lí luaän daïy hoïc. 2.1.2. Lí thuyeát tieáp nhaän vaø vaán ñeà caûm thuï vaên hoïc. 2.1.3. Söï vaän duïng lí luaän daïy hoïc tích cöïc vaø Lí thuyeát tieáp nhaän trong quaù trình daïy- hoïc thô ca. 2.1.4. Moái quan heä giöõa caùch daïy cuûa thaày vaø söï tieáp nhaän thô ca cuûa troø. 2.2. Caùc phöông phaùp giaûng daïy phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh trong quaù trình tieáp nhaän thô ca. 2.3. Moät soá bieän phaùp vaø hoaït ñoäng nhaèm thöïc hieän phöông phaùp giaûng daïy thô ca phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh. CHÖÔNG 3. THIEÁT KEÁ MOÄT SOÁ TIEÁT DAÏY THEO HÖÔÙNG PHAÙT HUY TÍNH TÍCH CÖÏC TREÂN CÔ SÔÛ TOÂN TROÏNG SÖÏ TIEÁP NHAÄN DA ÑAÏNG CUÛA HOÏC SINH. 3.1 Muïc tieâu vaø nguyeân taéc chung. 3.2. Moät soá thieát keá giaùo aùn thöû nghieäm. Baøi Nhöõng caâu haùt than thaân- Lôùp 10 27 Baøi oân taäp Truyeän Kieàu- Lôùp 10 Baøi Traøng giang- Lôùp 11. KEÁT LUAÄN TÖ LIEÄU THAM KHAÛO PHUÏ LUÏC 1,2,3,4,5. 28 CHÖÔNG 1 TÌNH TRAÏNG DAÏY - HOÏC THÔ CA HIEÄN NAY TRONG NHAØ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG Ñeå vieäc nghieân cöùu coù cô sôû tö lieäu ñaùng tin caäy, taùc giaû luaän vaên ñaõ khaûo saùt baèng nhöõng caâu hoûi ñoái vôùi1500 hoïc sinh vaø 100 giaùo vieân taïi 12 tröôøng phoå thoâng cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh, bao goàm caû caùc tröôøng noäi vaø ngoaïi thaønh, ñoàng thôøi döï 10 tieát thao giaûng ôû 6 tröôøng Phoå thoâng trung hoïc. Keát quaû thu ñöôïc cho pheùp luaän vaên coù nhöõng nhaän xeùt chung nhaát veà tình hình daïy - hoïc vaên vaø phaân tích nguyeân nhaân cuûa tình hình aáy. 1.1. Tình hình giaùo vieân 1.1.1 Keát quaû khaûo saùt baèng phoûng vaán Baûng phoûng vaán coù 22 caâu hoûi khaûo saùt veà 4 phöông dieän: nhaän thöùc veà vieäc ñoåi môùi phöông phaùp, caùc phöông phaùp giaûng daïy thô vaên, höùng thuù giaûng daïy vaø nhöõng ñeà nghò. Keát quaû thu ñöôïc nhö sau: Baûng 1.1. KEÁT QUAÛ KHAÛO SAÙT 100 GIAÙO VIEÂN Keát quaû Caâu hoûi khaûo saùt YÙ kieán Soá löôïng Tæ leä Nhaän thöùc veà vieäc ñoåi môùi phöông phaùp Baûn thaân taùc phaåm 10 10 % Hoïc sinh 43 43% Lôøi giaûng cuûa thaày 31 31% 1. Theo anh (chò), yeáu toá caàn chuù yù hôn caû trong vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy vaên laø gì? Caû ba yeáu toá 16 16% Coù 32 32% Khoâng 65 65% 2. Theo anh (chò) ñeà thi toát nghieäp phoå thoâng vaø tuyeån sinh vaøo ñaïi hoïc coù khôi gôïi ñöôïc söï saùng taïo cuûa hoïc sinh khoâng? Khoâng yù kieán 3 3% 29 Coù 31 31% Khoâng 63 63% 3. Theo anh ( chò) caùc ñaùp aùn trong caùc kì thi toát nghieäp vaø tuyeån sinh coù phuø hôïp vôùi vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy vaên? Khoâng yù kieán 6 6% Coù 92 92% Khoâng 4 4% 4. Anh (chò) coù muoán ñöôïc döï giôø nhöõng tieát daïy thöïc söï ñoåi môùi do caùc chuyeân gia giaùo duïc ñöùng lôùp? Khoâng yù kieán 4 4% Caùc phöông ph._.haän vaø phaåm chaát cuûa ngöôøi phuï nöõ trong baøi ca dao. Baøi laøm 172 Ca dao theå hieän taâm tö, tình caûm vaø caùch soáng cuûa ngöôøi xöa qua lôøi haùt nhö nhöõng baøi thô ñuû saéc maøu. Ñoù coù theå laø nhöõng lôøi ca giaøu tình naëng nghóa hay nhöõng caâu haùt than thaân cuûa taàng lôùp thaáp coå beù mieäng. Ngöôøi phuï nöõ thôøi aáy chòu nhieàu ñaéng cay buoàn tuûi neân caâu ca cuûa hoï thaám thía buoàn. Chaúng haïn nhö baøi ca dao sau: Treøo leân caây böôûi haùi hoa, Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân. Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác, Coâ coù choàng anh tieác laém thay. Ba ñoàng moät môù traàu cay, Sao anh khoâng hoûi nhöõng ngaøy coøn khoâng? Baây giôø em ñaõ coù choàng, Nhö chim vaøo loàng, nhö caù caén caâu. Caù caén caâu bieát ñaâu maø gôõ? Chim vaøo loàng bieát thuôû naøo ra? Baøi ca dao ñöôïc keát caáu theo loái haùt ñoái ñaùp cuûa moät ñoâi nam nöõ ñeå roài neâu baät leân thaân phaän cuûa ngöôøi phuï nöõ bò raøng buoäc bôûi hoân nhaân, leã giaùo thôøi phong kieán. Môû ñaàu laø hình aûnh gaàn guõi vaø thaân thieát: Treøo leân caây böôûi haùi hoa, Böôùc xuoáng vöôøn caø haùi nuï taàm xuaân. Nuï taàm xuaân nôû ra xanh bieác, Baøi ca dao môû ñaàu baèng moâtip “ Treøo leân…”: -Treøo leân caây böôûi haùi boøng, Ñöa dao laø goït xem loøng ngoït chua. -Treøo leân caây gaïo cao cao, Thaáy caây goã muïc caøng baøo caøng long. -Treøo leân caây kheá nöûa ngaøy, Ai laøm chua xoùt loøng maøy kheá ôi . 173 - Treøo leân treân nuùi Thieân Thai, Thaáy hai con phöôïng aên xoaøi treân caây. Ñoâi ta gaëp ñöôïc nhau ñaây, Khaùc gì chim phöôïng gaëp caây ngoâ ñoàng. Trong baøi ca dao naøy, haønh ñoäng treøo leân cuûa chaøng trai môû ra khung caûnh laøng queâ ôû moät khu vöôøn, raát eâm ñeàm ñeán noãi cöù ngôõ nhö ñeå khôûi ñaàu cho moät chuyeän tình ñeïp ñeõ. Nhöng khoâng. Chaøng trai “ Treøo leân caây böôûi haùi hoa” phaûi chaêng ñeå daønh taëng rieâng cho coâ gaùi anh thaàm yeâu? Theá roài taïi sao anh laïi xuoáng vöôøn caø ñeå haùi moät nuï taàm xuaân? Chi tieát voâ lí naøy haún khôûi nguoàn töø moät taâm traïng boái roái, voâ ñònh. Nuï taàm xuaân naøo nôû ôû vöôøn caø? Nuï taàm xuaân maø anh ñònh haùi laïi nôû ra moät maøu xanh bieác . Döôøng nhö ñoù chæ laø nuï taàm xuaân trong trí töôûng cuûa anh maø thoâi. Nuï taàm xuaân mang hình aûnh cuûa coâ aáy, nuï chuùm chím voäi chuyeån thaønh moät ñoùa taàm xuaân nôû roä, khoâng hoàng thaém maø saéc xanh bieác ñeán laï luøng. Ñaâu phaûi maøu xanh thöïc cuûa loaïi hoàng leo cuoán theo daây, chæ laø maøu xanh cuûa taâm traïng vaán vöông hình aûnh moät thieáu nöõ ñöông thì, treû trung, nhöng nay ñaõ trôû thaønh thieáu phuï : Coâ coù choàng anh tieác laém thay Giöõa chaøng trai vaø coâ gaùi coù moät khoaûng caùch. Anh goïi ngöôøi aáy laø coâ chöù khoâng phaûi laø em. Coù leõ coâ ñaõ coù choàng neân anh khoâng theå goïi em moät caùch thaân maät nhö theá. Hoï bieát nhau luùc naøo? Coù theå anh quen coâ töø luùc coâ coøn beù, nhöng vì nhuùt nhaùt, anh khoâng daùm ngoû lôøi ñeå baây giôø than thaàm tieác nuoái. Hay khi gaëp nhau, anh caûm meán ñeán yeâu thaàm maø khi bieát vaùn ñaõ ñoùng thuyeàn, anh chæ coøn tieác laém maø thoâi. Baøi luïc baùt boãng chuyeån thaønh ñoaïn sang theå song thaát luïc baùt khieán aâm ñieäu trôû neân huït haãng, nhö khi anh bieát coâ ñaõ coù choàng. Vaàn bieác, tieác nghe sao da dieát xieát loøng. Nghe ñöôïc nhöõng thoå loä cuûa chaøng trai, coâ gaùi ñaùp lôøi: Ba ñoàng moät môù traàu cay, Sao anh khoâng hoûi nhöõng ngaøy coøn khoâng? 174 Môù traàu cay voán mang yù nghóa thieâng lieâng cuûa moái raøng buoäc vôï choàng, tình saâu nghóa naëng “ Mieáng traàu aên naëng baèng chì, AÊn thì aên vaäy laáy gì traû ôn?”. Tuy vaäy, chæ caàn coù daêm vaøi ñoàng cuõng mua ñöôïc mieáng traàu cay ñeå thoûa nguyeän öôùc traêm naêm. Lôøi traùch cuûa coâ gaùi haøm yù nhaém vaøo söï chaäm treã cuûa chaøng trai, hay lôøi thoá loä muoän maøng? Coù leõ caû hai. Duø sao baây giôø anh coù tieác nuoái gì cuõng khoâng theå thay ñoåi hoaøn caûnh, vì: Baây giôø em ñaõ coù choàng Nhö chim vaøo loàng, nhö caù caén caâu. Ngaøy tröôùc, coù choàng ñoàng nghóa vôùi maát töï do : Gaùi coù choàng nhö goâng ñeo coå. Ngöôøi phuï nöõ coù choàng phaûi laøm troøn nghóa vuï laøm vôï, laøm daâu, laøm meï, kheùp mình trong khuoân khoå khaét khe cuûa leã giaùo. Ngöôøi phuï nöõ trong baøi ca dao naøy töï ví mình vôùi nhöõng con vaät beù nhoû, yeáu ôùt ñaùng thöông. Con chim bay boång trong baàu trôøi cao roäng, con caù bôi loäi tung taêng, vaãy vuøng trong nöôùc luoân haïnh phuùc vì soáng vôùi töï do. Nay chim vaøo loàng, caù caén caâu thì khoù trôû veà vôùi trôøi roäng, nöôùc xanh. Hai caâu than “ bieát ñaâu” nghe buoàn voâ haïn. Nhöng taát caû ñeàu döøng ôû ñoù. Khoâng coù lôøi naøo baøy toû söï ñoàng tình, hoaëc ñaùp traû tình caûm cuûa chaøng trai. Döôøng nhö coâ gaùi phaûi chaáp nhaän cuoäc soáng raøng buoäc naøy nhö moät leõ ñöông nhieân. Coâ ñaõ coù choàng thì khoâng theå coù theâm moái quan heä naøo vôùi moät ngöôøi ñaøn oâng khaùc. Neáu chaøng yeâu coâ thì chaøng ñaønh phaûi oâm moái tình voâ voïng maø thoâi, vì khoâng coù con ñöôøng naøo daãn coâ ñeán vôùi chaøng. Coâ giöõ caâu “ Tam toøng töù ñöùc” vì yù thöùc ñöùc haïnh, vì bieát mình khoâng theå naøo laøm traùi vôùi truyeàn thoáng ñaïo lí xöa nay. Khoâng rieâng gì coâ, maø ngöôøi phuï nöõ naøo ngaøy tröôùc ôû vaøo hoaøn caûnh naøy cuõng coù thaùi ñoä döùt khoaùt nhö coâ. Ngöôøi ta thöôøng cho raèng ngöôøi phuï nöõ trong baøi ca dao naøy ñang tieác than cho moät moái tình dang dôû. Coâ ñang oaùn traùch leã giaùo phong kieán khaét khe khoâng cho coâ ñeán vôùi ngöôøi mình yeâu. Vaäy, neáu ai coù choàng maø ñöôïc nghe lôøi toû tình tieác nuoái thì ñeàu coù theå töø boû gia ñình ñeå ñi theo tieáng goïi cuûa tình yeâu 175 muoän maøng chaêng? Ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam phaûi nhö coâ gaùi trong baøi, bieát töø choái, vaø bieát giöõ haïnh phuùc cho gia ñình cuûa mình. (Baøi cuûa hoïc sinh Vuõ thò Anh Ñaøo, lôùp 10A2, tröôøng PTTH Nguyeãn Traõi) Ñieåm: 6,0. Lôøi pheâ cuûa coâ giaùo: Em dieãn ñaït khaù troâi chaûy tuy vaøi choã coøn luûng cuûng. Phaùt bieåu yù kieán khaù thaän troïng. Nhöng chöa coù nhieàu so saùnh môû roäng ñeå taêng söùc thuyeát phuïc. Ñeà: So saùnh noãi nhôù cuûa Thuùy Kieàu ñoái vôùi Kim Troïng luùc ôû laàu Ngöng Bích vaø khi ôû laàu xanh cuûa Tuù baø. Baøi laøm 1. …Nguyeãn Du mieâu taû raát hay noãi loøng cuûa Thuùy Kieàu qua nhöõng töø ngöõ chaét loïc. Sau khi bò Maõ Giaùm sinh löøa gaït, naøng rôi vaøo nanh vuoát cuûa muï Tuù baø buoân thòt baùn ngöôøi. Ñeå xoa dòu noãi uaát öùc muoán huûy mình cuûa Thuùy Kieàu, Tuù baø ñöa naøng ra ôû laàu Ngöng Bích. Buoàn tuûi, coâ ñôn, naøng nhôù Kim Troïng- moái tình ñaàu trong saùng vaø maõnh lieät: Töôûng ngöôøi döôùi nguyeät cheùn ñoàng, Tin söông luoáng nhöõng raøy mong mai chôø. Beân trôøi goùc bieån bô vô, Taám son goät röûa bao giôø cho phai? Hình aûnh hai ngöôøi cuøng uoáng cheùn röôïu theà traêm naêm ñeâm naøo döôùi vaàng traêng vaèng vaëc giöõa trôøi giôø vaãn coøn ñaäm neùt töôi nguyeân trong kí öùc naøng. Naøng thöông Kim Troïng khoâng bieát naøng ñaõ bò baùn ñi xa tôùi nay vaãn mong chôø tin töùc naøng. Theá roài vì maéc löøa Sôû Khanh, naøng phaûi chòu pheùp Tuù baø, trôû veà laàu xanh tieáp khaùch laøng chôi: Nhôù lôøi nguyeän öôùc ba sinh, Xa xoâi ai coù thaáu tình chnaêg ai? Khi veà hoûi lieãu chöông ñaøi, 176 Caønh xuaân ñaõ beû cho ngöôøi chuyeân tay. Tình saâu mong traû nghóa daøy, Hoa kia ñaõ chaép caønh naøy cho chöa? Naøng nghó mình khoâng coøn xöùng vôùi Kim Troïng nöõa vì naøng ñaõ luùn saâu vaøo vuõng buøn nhô nhôùp khoâng theå naøo röûa saïch. Naøng tha thieát mong chaøng hieåu caûnh ngoä cuûa mình cuõng nhö naøng ñau ñôùn khi nghó ñeán söï huït haãng cuûa Kim Troïng: Khi veà hoûi lieãu chöông ñaøi, Caønh xuaân ñaõ beû cho ngöôøi chuyeân tay. Luùc naøy Kieàu nghó mình khoâng xöùng ñaùng vôùi Kim Troïng nöõa. Naøng chæ coøn bieát thaät loøng lo laéng cho haïnh phuùc Kim Troïng. (Trích baøi laøm cuûa Nguyeãn Thanh Tuù, hoïc sinh lôùp 10A2 tröôøng PTTH Nguyeãn Traõi) 2. …Caû hai laàn nhôù Kim Troïng, Thuùy Kieàu ôû trong hai caûnh ngoä coù phaàn khaùc nhau. Nhöng caû hai laàn, Thuùy Kieàu ñeàu thaáy mình coù loãi vôùi ngöôøi yeâu. Vì theá naøng chæ daùm nhôù Kim Troïng vôùi moät chöõ “ Ngöôøi” luùc ôû laàu Ngöng Bích, moät chöõ “ai” khi ôû laàu xanh cuûa Tuù baø, khoâng coøn laø “tình quaân” hay “tình lang” nöõa. Bieát bao thieân lí caùch ngaên trong tieáng goïi ñoù! (Trích baøi laøm cuûa Leâ Thò Ngoïc Chaâu, hoïc sinh lôùp 10A2 tröôøng PTTH Nguyeãn Traõi) Ñeà: So saùnh hai taâm traïng bieät li trong baøi Xuaát döông löu bieät cuûa Phan Boäi Chaâu vaø baøi Toáng bieät haønh cuûa Thaâm Taâm. Baøi laøm …Caû hai baøi thô ñeàu ra ñôøi trong theá kæ hai möôi, trong cuøng hoaøn caûnh chia li tieãn bieät. Trong cuøng ñeà taøi bieät li, hai nhaø thô cuøng höôùng veà chuû ñeà quen thuoäc: traùch nhieäm cuûa ngöôøi trai ñoái vôùi ñaát nöôùc, cuøng bieåu hieän quyeát taâm ra ñi vì “ chí nhôùn”. Nhöng hai baøi thô coù nhöõng neùt rieâng ñaëc saéc phaûn aùnh khoâng khí cuûa thôøi ñaïi. Veà theå loaïi, Phan Boäi Chaâu choïn theå thô Ñöôøng luaät. 177 Maëc duø Phan Boäi Chaâu ñaõ coù nhöõng thay ñoåi tieán boä trong tö töôûng cöùu nöôùc, nhöng chöa thoaùt khoûi tö töôûng thaåm mó phong kieán. Coøn Thaâm Taâm ñaõ vaän theå Coå phong ñeå coù moät baøi “haønh” cuûa rieâng mình. Baøi Xuaát döông löu bieät laø lôøi nhaén nhuû ñoäng vieân cuûa ngöôøi ra ñi ñoái vôùi caùc ñoàng chí ôû laïi; coøn Toáng bieät haønh ñöôïc saùng taùc ñeå tieãn bieät ngöôøi ra ñi. Tuy cuøng saùng taùc trong phuùt bieät li nhöng hai taâm traïng hoaøn toaøn khaùc nhau neân gioïng ñieäu cuõng khaùc. Baøi Xuaát döông löu bieät laø tieáng noùi ñoäc thoaïi cuûa chuû theå tröõ tình ra ñi mang gioïng ñieäu haøo höùng, soâi noåi vôùi quyeát taâm tìm ñöôøng cöùu nöôùc vaø nieàm tin vaøo moät töông lai töôi saùng. Nhöng gioïng ñieäu cuûa baøi Toáng bieät haønh thì ña thanh phöùc hôïp: taâm traïng day döùt, giaèng xeù döõ doäi cuûa ngöôøi ra ñi hoøa laãn vôùi noãi loøng cuûa ngöôøi ôû laïi. Thaät khoù phaân tích. Caû nhaân vaät tröõ tình ñeàu ra ñi vì chí nhôùn. Phan Boäi Chaâu neâu lí do ra ñi : Laøm trai phaûi laï ôû treân ñôøi Haù ñeå caøn khoân töï chuyeån dôøi. Trong nguyeân taùc, Phan Boäi Chaâu vieát laø : Sinh vi nam töû yeáu hi kì. Laøm trai phaûi laøm nhöõng vieäc phi thöôøng. Ñaõ laø ñaáng nam nhi thì phaûi tung hoaønh ngang doïc, choïc trôøi khuaáy nöôùc, tham gia vaøo vieäc ñaïi söï quoác gia. Hình töôïng ngöôøi nam nhi hieän leân trong caâu thô hieän leân thaät kì vó saùnh ngang taàm vôùi vuõ truï. OÂng yù thöùc traùch nhieäm cuûa mình: Trong khoaûng traêm naêm coøn coù tôù, Sau naøy muoân thuôû haù khoâng ai? Taùc giaû töï nhaän thaáy vai troø lòch söû cuûa caùi toâi trong lòch söû, trong vuõ truï naøy.Vì theá caøng quyeát taâm daán thaân: Muoán vöôït bieån Ñoâng theo caønh gioù, Muoân truøng soùng baïc tieãn ra khôi. Hình aûnh cuoái baøi thô hieän leân nhö moät hình töôïng kì vó thaät ñeïp ñeõ. Ra ñi maø bieát tröôùc khoù khaên gian khoå nhöng quyeát taâm khoâng heà lung lay, tö theá vaãn ung dung thoaûi maùi ñaày töï tin vaøo con ñöôøng phía tröôùc. Baøi thô tuy ñaõ theå hieän ñöôïc caùi toâi maïnh meõ nhöng vaãn naèm trong caùi ta cuûa thôøi ñaïi. Ñeán baøi Toáng 178 bieät haønh thì nhöõng tình caûm tinh vi cuûa caùi toâi ñaõ ñöôïc boäc loä roõ. Ngöôøi ra ñi cuõng vì muoán thöïc hieän “chí nhôùn” : Chí nhôùn chöa veà baøn tay khoâng, Thì khoâng bai giôø noùi trôû laïi, Ba naêm meï giaø cuõng ñöøng mong. … Beà ngoaøi , ngöôøi toû ra laïnh luøng döûng döng Moät giaõ gia ñình, moät döûng döng,… cuõng ñöøng mong, nhöng beân trong thì daâng traøo nhöõng ñôït soùng taâm hoàn xao ñoäng, nhöõng baên khoaên khoù hieåu. Ñöa ngöôøi ta khoâng ñöa qua soâng, Sao coù tieáng soùng ôû trong loøng? Boùng chieàu khoâng thaém khoâng vaøng voït, Sao ñaày hoaøng hoân trong maét trong? Beà ngoaøi vaø noäi taâm coù nhöõng töông phaûn roõ reät, nhöng ngöôøi ôû laïi ñaõ thaáu hieåu taâm traïng ngöôøi ra ñi: Ta bieát ngöôøi buoàn chieàu hoâm tröôùc: Baây giôø muøa haï sen nôû noát, Moät chò, hai chò, cuøng nhö sen, Khuyeân noát em trai doøng leä soùt. Ta bieát ngöôøi buoàn saùng hoâm nay: Giôø chöa muøa thu, töôi laém thay, Em nhoû ngaây thô, ñoâi maét bieác, Goùi troøn thöông tieác chieác khaên tay…. Ngöôøi ra ñi phaûi vöôït qua nhöõng cöûa aûi voâ cuøng khoù khaên khi phaûi laàn löôït chia tay vôùi meï giaø, vôùi hai ngöôøi chò luoáng tuoåi vaø ngöôøi em thô ngaây. Cöù moãi laàn chia tay laø moät laàn ngöôøi ra ñi day döùt, giaèng xeù giöõa chöõ hieáu vaø chí laøm trai. AÂm ñieäu truùc traéc khoù nhoïc laø bieän phaùp chuû yeáu ñeå dieãn taû taâm traïng, thaät khaùc vôùi hình aûnh ngöôøi anh huøng cöôõi treân muoân ngaøn con soùng baïc haøo huøng, bay boång thô thôùi haân hoan cuûa Phan Boäi Chaâu…. 179 (Trích baøi laøm cuûa Traàn Minh Phöông, hoïc sinh lôùp 11 A6 tröôøng PTTH Nguyeãn Traõi). Ñeà: Em haõy cho bieát suy nghó töø moät taùc phaåm yeâu thích. Trong chöông trình vaên hoïc lôùp 11, em thích nhaát baøi thô Voäi vaøng cuûa Xuaân Dieäu, nhaát laø ñoaïn cuoái. Em yeâu taâm hoàn nhaïy caûm, ngheä thuaät mieâu taû tinh teá caùi hoàn chöùa ñöïng trong söï vaät vaø thieân nhieân: Ta muoán oâm Caû söï soáng môùi baét ñaàu môn môûn; Ta muoán rieát maây ñöa vaø gioù löôïn, Ta muoán say caùnh böôùm vôùi tình yeâu, Ta muoán thaâu trong moät caùi hoân nhieàu; Vaø non nöôùc, vaø caây, vaø coû raïng, Cho cheánh choaùng muøi thôm, cho ñaõ ñaày aùnh saùng, Cho no neâ thanh saéc cuûa thôøi töôi; - Hôõi xuaân hoàng ta muoán caén vaøo ngöôi ! Thaùi ñoä soáng voäi vaøng haáp taáp nhö vaäy phaûi chaêng ñeå baét kòp hoaëc ñeå thaät xöùng vôùi caùi ñeïp cuûa cuoäc ñôøi ñang troâi theo thôøi gian. Em ruùt ñöôïc cho mình moät phöông chaâm soáng: haõy bieát quyù thôøi gian, ñöøng ñeå thôøi gian troâi ñi moät caùch uoång phí, haõy taän duïng thôøi gian ñeå laøm nhöõng vieäc coù ích cho baûn thaân, vaø cao caû hôn, giuùp ích cho xaõ hoäi. Haõy nhôù raèng thôøi gian ñaõ troâi qua thì maõi maõi khoâng theå trôû laïi bao giôø… (Trích suy nghó töø taùc phaåm thô yeâu thích cuûa Nguyeãn Ñoã Kim Thanh, hoïc sinh lôùp 11A 6 tröôøng PTTH Nguyeãn Traõi). 180 PHUÏ LUÏC 4 WORKSHEETS Caâu hoûi höôùng daãn soaïn baøi Nhöõng caâu haùt than thaân – Lôùp 10. Baøi 1. 1. Em haõy söu taàm nhöõng caâu ca dao coù caùch keå thaùng nhö baøi ca dao soá 1 (Thaùng gieâng, thaùng hai…) ........................................................................................ ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... 2. Em haõy söu taàm nhöõng dò baûn cuûa baøi ca dao naøy. ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... 3. Baøi ca dao ñöôïc vieát theo theå loaïi naøo? .................................................... 4. Nhöõng töø ngöõ, hình aûnh naøo bieåu hieän caûnh ngoä vaø taâm traïng cuûa ngöôøi noâng daân trong nhöõng thaùng ñaàu naêm? Ñoù laø caûnh ngoä vaø taâm traïng gì? ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... 4. Caùch duøng töø ñieäp töø vaø ñoàng nghóa “ñi vay, ñi daïm” coù yù nghóa gì? ..... ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... 5. Em coù nhaän xeùt gì veà caùch giaûi quyeát khoù khaên cuûa anh?........................ ....................................................................................................................... ....................................................................................................................... 181 ....................................................................................................................... 6. Söï thaát baïi coù khieán anh tuyeät voïng khoâng? Nhôø ñaâu em bieát ñieàu ñoù? ....................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 7. Töø soá phaän vaø thaùi ñoä cuûa anh noâng daân, em coù nhaän xeùt gì veà phaåm chaát cuûa ngöôøi noâng daân thuôû tröôùc? Em cho bieát baøi naøo cuõng cho thaáy phaåm chaát aáy? .................................................................................................................. ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... Baøi 2,3,4,5. 8. Nhöõng neùt chung vaø neùt rieâng cuûa caùc baøi ca dao Thaân em? Neùt chung:.................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... Neùt rieâng...................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 9. Nhöõng töø ngöõ naøo em cho laø theå hieän roõ nhaát söï buoàn tuûi cuûa ngöôøi phuï nöõ ngaøy tröôùc? ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 182 10. Em hieåu gì veà thaân phaän cuûa ngöôøi phuï nöõ ngaøy tröôùc?....................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 11. Ca dao khaùc thô nhö theá naøo?................................................................ ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 12. Caùch phaân tích ca dao? ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... Caâu hoûi höôùng daãn soaïn baøi Traøng giang - Huy Caän Lôùp 11 1. Nhöõng yeáu toá naøo trong cuoäc ñôøi cuûa Huy Caän giuùp ta hieåu roõ nhöõng saùng taùc cuûa oâng? ................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 2. Baøi thô ñöôïc saùng taùc trong hoaøn caûnh naøo?........................................... Hoaøn caûnh saùng taùc giuùp ta hieåu gì veà baøi thô? .......................................... ..................................................................................................................... 3. Tìm boá cuïc vaø gioïng ñieäu cuûa baøi thô. 183 Ñoaïn Töø caâu…ñeán caâu Ñaïi yù Gioïng ñieäu 4. Lí giaûi taïi sao chia boá cuïc nhö theá........................................................... ..................................................................................................................... 5. Tìm vaø nhaän xeùt caùch duøng töø. Ñoaïn Töø khoù Töø hay Töø quan troïng .................................. .................................. .................................. ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... ................................... 6.Nhaïc ñieäu cuûa baøi thô ñöôïc gôïi neân töø yeáu toá naøo?................................. ..................................................................................................................... 7. Tìm caùc hình aûnh töông phaûn vaø neâu yù nghóa: Ñoaïn Hình aûnh töông phaûn YÙ nghóa ................... ................... ................... .................................... .................................... .................................... .................................................................. .................................................................. .................................................................. 8. Baøi thô coù nhöõng hình aûnh thô naøo môùi laï, hình aûnh naøo mang tính truyeàn thoáng? ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 9. Neùt môùi cuûa nhaø thô Huy Caän trong baøi thô laø gì? 184 Veà hình thöùc: ............................................................................................. ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... Veà caûm xuùc:................................................................................................ ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 10. Em thích khoå thô, hình aûnh thô, hay caâu thô naøo nhaát trong baøi? ......... ..................................................................................................................... ..................................................................................................................... 11. Taïi sao em thích caâu thô ( khoå thô, hình aûnh thô) aáy?........................... 185 PHUÏ LUÏC 5 CHÖÔNG TRÌNH DAÏY HOÏC HÖÔÙNG TÔÙI TÖÔNG LAI. THÖ CUÛA CHUÛ TÒCH TAÄP ÑOAØN INTEL Laø thaønh vieân cuûa ngaønh giaùo duïc, caùc baïn seõ laø nhöõng ngöôøi xaây döïng caùc theá heä cho töông lai. Caùc baïn khoâng theå khoâng nghó ñeán nhöõng gì ñang chôø ñôïi hoïc sinh cuûa chuùng ta ôû phía tröôùc. Caùc baïn bieát raèng, trong töông lai hoïc sinh cuûa chuùng ta seõ ngaøy caøng coù nhieàu cô hoäi nhöng ñoàng thôøi cuõng ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu kieán thöùc hôn. Moäi ví duï laø ngaøy nay 60% coâng vieäc ñoøi hoûi kieán thöùc cô baûn toái thieåu veà maùy tính vaø con soá naøy chæ tieáp tuïc taêng chöù khoâng giaûm.Tuy nhieân vieäc ñaøo taïo theá heä treû cho töông lai khoâng chæ döøng laïi ôû vaán ñeà chuaån bò cho hoï saün saøng vôùi coâng vieäc. Hoïc sinh cuûa chuùng ta coøn caàn nhöõng kyõ naêng soáng bôûi vì coâng ngheä ñang tieáp tuïc ñan xen vaøo cuoäc soáng haøng ngaøy. Vieäc giôùi thieäu moät chöông trình vôùi kieåu tieáp caän nhö theá naøy trôû neân heát söùc caáp thieát. Moät soá nghieân cöùu cho thaáy raèng môùi chæ coù 1/5 soá giaùo vieân caûm thaáy saün saøng söû duïng coâng ngheä trong daïy hoïc. Tình hình cuõng ñaùng lo ngaïi khoâng keùm khi 4/10 giaùo vieân keå laïi raèng hoïc sinh cuûa hoï haøng tuaàn lieàn khoâng heà söû duïng maùy tính. Chính vì vaäy caùc giaùo vieân trong nöôùc vaø treân theá giôùi ñaõ vaø ñang keâu goïi trôï giuùp hoï ñöa coâng ngheä tieân tieán vaøo lôùp hoïc. Ñeå ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu naøy, Taäp ñoaøn Intel ñaõ daønh ra 2 naêm ñeå thieát keá "Chöông trình Daïy hoïc cho töông lai" cuûa Intel. Ñaây laø moät chöông trình ñaøo taïo chuyeân saâu ñöôïc thieát keá ñeå ñöa coâng ngheä tieân tieán ñang ñöôïc söû duïng ngoaøi hoïc ñöôøng vaøo tröôøng hoïc vaø lôùp hoïc. Troïng taâm cuûa chöông trình daïy hoïc naøy laø ñaûm baûo coâng ngheä ñöôïc söû duïng moät caùch coù hieäu quaû ñeå caûi thieän vieäc hoïc cuûa hoïc sinh. Khoâng theå ñeå hoïc ñöôøng laïc haäu hôn nöõa. Soáng trong theá giôùi ngaøy caøng phuï thuoäc vaøo coâng ngheä khoâng keå nôi laøm vieäc hay ôû nhaø, hoïc sinh vaø giaùo vieân caàn phaûi bieát söû duïng coâng ngheä thaønh thaïo. Chuùng toâi tin töôûng raèng Chöông trình naøy seõ hoã trôï tích cöïc trong vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc cuûa caùc baïn cuõng nhö phöông phaùp hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Intel raát hoan ngheânh caùc nhaø giaùo töông lai ñaõ cam keát giuùp ñònh hình theá heä laøm chuû töông lai cuûa theá giôùi thoâng qua söï nghieäp giaùo duïc cuûa mình. Caùc baïn seõ laø caáu noái chuû choát ñeã ñöa coâng ngheä vaøo tröôøng hoïc moät caùch hieäu quaû . Vaø chuùng toâi cam keát seõ laøm heát söùc mình ñeå hoã trôï caùc baïn. Craig R. Barrett Chuû tòch kieâm Toång giaùm ñoác Taäp ñoaøn Intel 186 187 188 CHÖÔNG TRÌNH DAÏY HOÏC TÖÔNG LAI Chöông trình Daïy hoïc cho Töông lai laø saùng kieán toaøn caàu giuùp caùc nhaø giaùo khai thaùc söû duïng coâng ngheä moät caùch hieäu quaû vaøo chöông trình ñaøo taïo phoå thoâng nhaèm naâng cao chaát löôïng hoïc taäp cuûa hoïc sinh. 189 Chöông trình Daïy hoïc cho Töông lai do Vieän coâng ngheä Maùy tính (ICT) vaø Taäp ñoaøn Intel thieát keá. ICT laø moät toå chöùc phi lôïi nhuaän chuyeân veà ñaøo taïo coâng ngheä, cung caáp caùc chöông trình giaûng daïy coâng ngheä vaø caùc dòch vuï tö vaán cho ngaønh giaùo duïc vaø coâng nghieäp. Chính giaùo vieân chöù khoâng phaûi maùy tính laø yeáu toá quan troïng nhaát trong vieäc hoïc taäp cuûa hoïc sinh. Muïc ñích cuûa Chöông trình laø giuùp caùc giaùo vieân bieát caùch söû duïng coâng ngheä maùy tính ñeå phaùt trieån trí töôûng töôïng cuûa hoïc sinh vaø cuoái cuøng laø daãn daét caùc em tôùi moät phöông phaùp hoïc taäp hieäu quaû hôn. Caùc chuû ñeà cuûa "Chöông trình Daïy hoïc cho Töông lai" bao goàm : • Vaän duïng caùc Caâu hoûi khaùi quaùt ñeå naâng cao hieäu quaû söû duïng coâng ngheä trong lôùp hoïc • Giôùi thieäu caùc coâng cuï maùy tính vaø phöông phaùp giuùp giaùo vieân vaø hoïc sinh naâng cao chaát löôïng hoïc taäp thoâng qua nghieân cöùu, trao ñoåi vaø naâng cao hieäu suaát laøm vieäc • Hoã trôï phöông phaùp hoïc thöïc haønh thoâng qua caùc baøi taäp thieát keá baøi daïy vaø caùc coâng cuï ñaùnh giaù theo tieâu chuaån giaùo duïc coâng ngheä quoác gia ._.