Phân tích tác động của nhân tố cơ bản tới lạm phát ở Việt Nam

i. Một trong những thay đổi quan trọng mà VN cần phải thực hiện để theo kịp đà tiến của các nước trong khu vực là phải mở rộng thị trường cho các đối tác thương mại và cho phép tư nhân tham gia vào mọi hoạt động KT, nhanh chóng mở cửa thị trường nội địa cho các nhà đầu tư quốc tế trong các lĩnh vực dịch vụ và chế tạo, đồng thời bãi bỏ hàng rào thuế quan đánh trên các mặt hàng NK. Tiến trình mở rộng KT nhanh hơn và nhiều hơn đã gây nguy hại cho các nhà sản xuất trong nước cũng như sách lược phát triển KT-XH của CP. Để hội phập KT thế giới VN đã phải thay đổi rất nhiều: điều chỉnh và ban hành thêm những điều luật mới, thay đổi chính sách tiền lương, điều chỉnh lại giá cả... Sự thay đổi KT qua nhanh cùng với những biến động của thị trường thế giới đã đưa đến tình trạng bong bóng đầu tư, giá cả hàng hoá tăng nhanh, lạm phát...trong khi đó thì năng lực quản lý cũng như các công cụ điều tiết nền KT của CP còn chưa theo kịp và chưa thực sự phát huy hiệu quả, dẫn đến hậu quả là lạm phát ngày càng cao, gây khó khăn cho đời sống của nhiều tầng lớp dân cư đặc biệt là người nghèo. Lạm phát có ảnh hưởng tiêu cực đến nền KT vì nó làm giảm năng suất lao động, lạm phát bóp méo mức độ khan hiếm tương đối (phản ánh qua giá cả) của các nguồn lực sản xuất và do đó bóp méo các quyết định đầu tư và sự phân bổ của các nguồn lực khan hiếm này. Lạm phát còn làm giảm mức khấu trừ thực tế cho phép trong thuế DN đối với khấu hao tài sản cố định và làm tăng giá thuê tư bản, do đó làm giảm tích luỹ vốn. Trong thời kỳ có lạm phát, hàm lượng thông tin liên quan đến biến động giá cả giảm đi, dẫn đến các nhà đầu tư có thể mắc sai lầm trong việc đưa ra quyết định đầu tư của mình, hiệu quả KT giảm, chi phí sản xuất tăng cao,... nhiều DN sẽ phải ngừng sản xuất, giá cả hàng hoá tăng sẽ gây nhiều khó khăn cho đời sống dân cư khi mà tiền lương và lãi suất không kịp thích ứng. Tuy nhiên, trước những khó khăn và thách thức mới buộc Viêt Nam phải tự mình nỗ lực vươn lên, CP không ngừng tìm kiếm và cải thiện các công cụ, chính sách điều tiết để khắc phục và giải quyết hậu quả, các DN phải tự đổi mới sản xuất để cải thiện lợi nhuận...Thách thức cũng là cơ hội để cho VN phát triển, hội nhập thế giới. Mục đích nghiên cứu Nhận thức được tầm quan trọng vấn đề lạm phát, đặc biệt là trong quá trình hội nhập của nước ta hiện nay, qua thời gian ngắn thực tập tại Viện khoa học TC, em đã mạnh dạn lựa chọn đề tài: “ phân tích tác động của nhân tố cơ bản tới lạm phát ở VN” nhằm đi sâu và tìm hiểu rõ hơn về vấn đề lạm phát, từ đó vận dụng vào thực tế, đưa ra những dự báo và giải pháp về vấn đề này. Phương pháp nghiên cứu Để hoàn thành chuyên đề thực tập này, em đã sử dụng phương pháp phân tích KT, phân tích thống kê và mô hình KT lượng. Phần mềm được sử dụng trong phân tích là Eviews. Giới hạn nghiên cứu Do lạm phát là một đề tài nghiên cứu mang tầm vĩ mô, do trình độ và thời gian có hạn nên trong đề tài nghiên cứu chuyên đề thực tập của mình, em chỉ tập trung đi sâu vào nghiên cứu và phân tích các tác động của các nhân tố tới lạm phát, đưa ra một số kết luận, dự báo, đề ra một số các giải pháp khắc phục. Kết cấu đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận thì kết cấu chuyên đề thực tập của em được chia làm bốn phần: Chương I: Tổng quan về lạm phát Chương II: Các nhân tố ảnh hưởng đến lạm phát Chương III: Phân tích tác động của các nhân tố tới lạm phát Chương IV: Kết luận và các kiến nghị Trong quá trình hoàn thiện đề tài này em đã được sự giúp đỡ nhiệt tình của các anh chị ở Phòng dự án-Bộ TC, chú Bùi Ngọc Tuyến-Viện khoa học TC, đặc biệt là sự giúp đỡ tận tình, chu đáo của thầy Nguyễn Khắc Minh, cô Nguyễn Thị Minh. Em xin chân trọng cảm ơn những sự giúp đỡ quí báu trên đã giúp em hoàn thành chuyên đề thực tập của mình. Đây là một đề tài cấp thiết, lĩnh vực nghiên cứu ở phạm vi vĩ mô, với nhiều lý thuyết và cách thức phân tích. Mặc dù đã rất cố gắng nhưng do vốn kiến thức và trình độ còn hạn chế nên chuyên đề thực tập của em không tránh khỏi những thiếu sót, em mong nhận được những sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và các bạn. CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN VỀ LẠM PHÁT Các quan điểm của các nhà KT học về lạm phát Trong KT học, lạm phát là sự tăng lên theo thời gian của mức giá chung của nền KT. Trong một nền KT, lạm phát là sự mất giá trị thị trường hay giảm sức mua của đồng tiền. Khi so sánh với các nền KT khác thì lạm phát là sự phá giá tiền tệ của một loại tiền tệ so với các loại tiền tệ khác. Thông thường theo nghĩa đầu tiên thì ta hiểu là lạm phát của đơn vị tiền tệ trong phạm vi nền KT của một quốc gia, còn theo nghĩa thứ hai thì ta hiểu là lạm phát của một loại tiền tệ trong phạm vi thị trường toàn cầu. Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn vµ cËn ®¹i th× l¹m ph¸t d­íi chñ nghÜa t­ b¶n lµ sù trµn ngËp trªn c¸c kªnh l­u th«ng mét khèi l­îng dÊu hiÖu gi¸ trÞ (tiÒn giÊy) qu¸ thõa dÉn ®Õn lµm mÊt gi¸ tõng phÇn dÊu hiÖu gi¸ trÞ so víi mÖnh gi¸ danh nghÜa cña nã. Khi ®ã c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng khèi l­îng tiÒn b¬m ra l­u th«ng lín h¬n khèi l­îng tiÒn cÇn thiÕt hay søc hÊp thô cña thÞ tr­êng hµng hãa; BiÓu hiÖn cña hiÖn t­îng nµy lµ tiÒn giÊy mÊt gi¸ so víi hµng, víi vµng, víi ngo¹i tÖ. Ng­êi d©n kh«ng muèn gi÷ tiÒn vµ kh«ng muèn ®em tiÒn ®Õn göi t¹i c¸c ngân hàng mµ chuyÓn vµo ®Çu t­ trùc tiÕp hoÆc å ¹t rót tiÒn vÒ ®Ó mua s¾m bÊt ®éng s¶n, tÝch tr÷ vµng. KÕt qu¶ lµ hÖ thèng ngân hàng th× thiÕu tiÒn mÆt nghiªm träng, n¹n khÊt nî trë thµnh phæ biÕn trong khi tiÒn ngoµi l­u th«ng trµn ngËp, c¸c nhu cÇu vay qua ngân hàng bÞ tõ chèi v× kh«ng cã nguån ®Ó ®¸p øng, ng­êi cã hµng th× mÆc søc t¨ng gi¸ víi tèc ®é lín h¬n tèc ®é l¹m ph¸t, ng­êi cã thu nhËp b»ng tiÒn th× bÞ t­íc ®o¹t dÇn. Còng theo c¸c nhµ kinh tÕ häc cæ ®iÓn th× d­êng nh­ n¹n l¹m ph¸t d­íi chñ nghÜa t­ b¶n lµ hoµn toµn do ý chÝ chñ quan cña giai cÊp bãc lét th«ng qua quyÒn thao tóng hÖ thèng c¸c Ng©n hµng (tr­íc hÕt lµ ngân hàng ph¸t hµnh) g©y ra. Tõ ®ã hä ®· nh×n l¹m ph¸t nh­ mét tai ho¹ tõ phÝa thÓ chÕ mµ muèn kh¾c phôc nã hÇu nh­ chØ cã thÓ th«ng qua mét cuéc c¸ch m¹ng t­ s¶n Theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ kinh tÕ häc hiÖn ®¹i th× l¹m ph¸t lµ mét c¨n bÖnh kinh niªn cña mäi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ - tiÒn tÖ. Nã kh«ng cã b¶n chÊt giai cÊp mµ chØ cã b¶n chÊt kinh tÕ. Nã cã tÝnh th­êng trùc, nÕu kh«ng th­êng xuyªn kiÓm so¸t, kh«ng cã nh÷ng gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t th­êng trùc, ®ång bé vµ h÷u hiÖu th× l¹m ph¸t cã thÓ xÈy ra ë bÊt cø nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nµo víi bÊt kú chÕ ®é x· héi nµo. C¸c nhµ kinh tÕ nµy cho r»ng biÓu hiÖn cña l¹m ph¸t lµ: khi møc chung cña gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ chi phÝ s¶n xuÊt ®ång thêi t¨ng lªn mét c¸ch phæ biÕn trong mét kho¶ng thêi gian ®ñ dµi ®Ó nhËn râ xu h­íng nµy. Do ®ã nÕu gi¸ c¶ chØ t¨ng ë mét vµi nhãm hµng mang tÝnh ®ét biÕn hay tÝnh thêi vô th× ph¶i lo¹i bá c¸c yÕu tè ®ã theo c¸ch tÝnh chØ sè l¹m ph¸t c¬ b¶n. L¹m ph¸t ph¶n ¸nh thuÇn tuý quan hÖ hµng - tiÒn trªn mét qui m« phæ biÕn vµ cã mét thêi gian ®ñ dµi ®Ó kh¼ng ®Þnh xu h­íng cña nã. Nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t bao gåm mét tæ hîp rÊt nhiÒu nh©n tè trong ®ã cã thÓ chia ra thµnh mét sè nhãm chñ yÕu lµ: L¹m ph¸t do cÇu kÐo; L¹m ph¸t do chi phÝ ®Èy; L¹m ph¸t do mÊt c©n ®èi c¬ cÊu kinh tÕ vµ L¹m ph¸t do t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh vÒ kinh tÕ - chÝnh trÞ - x· héi t¹o thµnh t©m lý ®Èy gi¸ lªn vµ ®ång tiÒn bÞ mÊt uy tÝn trong nÒn kinh tÕ. Trong c¸c nh©n tè nãi trªn thì ba nhãm nh©n tè ®Çu tiªn cã t¸c ®éng mang tÝnh th­êng xuyªn vµ c¬ b¶n nhÊt ®Õn c¸c cÊp ®é ph¸t sinh cña l¹m ph¸t. Đo lường lạm phát Lạm phát được đo lường bằng cách theo dõi sự thay đổi trong giá cả của một lượng lớn các hàng hóa và dịch vụ trong một nền KT (thông thường dựa trên dữ liệu được thu thập bởi các tổ chức Nhà nước, mặc dù các liên đoàn lao động và các tạp chí kinh doanh cũng làm việc này). Giá cả của các loại hàng hóa và dịch vụ được tổ hợp với nhau để đưa ra một mức giá cả trung bình, gọi là mức giá trung bình của một tập hợp các sản phẩm. Chỉ số giá cả là tỷ lệ mức giá trung bình ở thời điểm hiện tại đối với mức giá trung bình của nhóm hàng tương ứng ở thời điểm gốc. Tỷ lệ lạm phát thể hiện qua chỉ số giá cả là tỷ lệ phần trăm mức tăng của mức giá trung bình hiện tại so với mức giá trung bình ở thời điểm gốc. Để dễ hình dung có thể coi mức giá cả như là phép đo kích thước của một quả cầu, lạm phát sẽ là độ tăng kích thước của nó. Không tồn tại một phép đo chính xác duy nhất chỉ số lạm phát, vì giá trị của chỉ số này phụ thuộc vào tỷ trọng mà người ta gán cho mỗi hàng hóa trong chỉ số, cũng như phụ thuộc vào phạm vi khu vực KT mà nó được thực hiện. Các phép đo phổ biến của chỉ số lạm phát bao gồm: Chỉ số giá sinh hoạt (viết tắt tiếng Anh: CLI): là sự tăng trên lý thuyết giá cả sinh hoạt của một cá nhân so với thu nhập, trong đó các chỉ số giá tiêu dùng (CPI) được giả định một cách xấp xỉ. Các nhà KT học tranh luận với nhau là có hay không việc một CPI có thể cao hơn hay thấp hơn so với CLI dự tính. Điều này được xem như là "sự thiên lệch" trong phạm vi CPI. CLI có thể được điều chỉnh bởi "sự ngang giá sức mua" để phản ánh những khác biệt trong giá cả của đất đai hay các hàng hóa khác trong khu vực (chúng dao động một cách rất lớn từ giá cả thế giới nói chung). Chỉ số giá tiêu dùng (CPI): đo giá cả các hàng hóa hay được mua bởi "người tiêu dùng thông thường" một cách có lựa chọn. Trong nhiều quốc gia công nghiệp, những sự thay đổi theo phần trăm hàng năm trong các chỉ số này là con số lạm phát thông thường hay được nhắc tới. Các phép đo này thường được sử dụng trong việc chuyển trả lương, do những người lao động mong muốn có khoản chi trả (danh định) tăng ít nhất là bằng hoặc cao hơn tỷ lệ tăng của CPI. Đôi khi, các hợp đồng lao động có tính đến các điều chỉnh giá cả sinh hoạt, nó ngụ ý là khoản chi trả danh định sẽ tự động tăng lên theo sự tăng của CPI, thông thường với một tỷ lệ chậm hơn so với lạm phát thực tế (và cũng chỉ sau khi lạm phát đã xảy ra). Chỉ số giá sản xuất (PPI): đo mức giá mà các nhà sản xuất nhận được không tính đến giá bổ sung qua đại lý hoặc thuế doanh thu. Nó khác với CPI là sự trợ cấp giá, lợi nhuận và thuế có thể sinh ra một điều là giá trị nhận được bởi các nhà sản xuất là không bằng với những gì người tiêu dùng đã thanh toán. Ở đây cũng có một sự chậm trễ điển hình giữa sự tăng trong PPI và bất kỳ sự tăng phát sinh nào bởi nó trong CPI. Rất nhiều người tin rằng điều này cho phép một dự đoán gần đúng và có khuynh hướng của lạm phát CPI "ngày mai" dựa trên lạm phát PPI ngày "hôm nay", mặc dù thành phần của các chỉ số là khác nhau, một trong những sự khác biệt quan trọng phải tính đến là các dịch vụ. Ở VN, lạm phát thường được hiểu là sự tăng lên trong tỷ số giá tiêu dùng. Các nguyên nhân chính của lạm phát Lạm phát do cầu kéo L¹m ph¸t do cÇu kÐo thùc chÊt lµ do sù mÊt c©n ®èi vÒ cung - cÇu hµng ho¸ dÞch vô mµ trong ®ã cÇu cã kh¶ n¨ng thanh to¸n lín h¬n so víi cung hµng ho¸ hoÆc tèc ®é gia t¨ng tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n lín h¬n tèc ®é gia t¨ng cña s¶n xuÊt, kÕt qu¶ lµ trªn thÞ tr­êng, hµng ho¸ khan hiÕm t­¬ng ®èi so víi tiÒn do ®ång thêi c¶ hai nhãm nguyªn nh©n hµng vµ tiÒn. NÒn s¶n xuÊt l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, n¨ng lùc s¶n xuÊt ®· hÇu nh­ ®¹t tíi gi¸ trÞ s¶n l­îng tiÒm n¨ng trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é hiÖn t¹i nh­ng tiÒn vÉn ®­îc b¬m ra qu¸ søc hÊp thô th«ng qua c¸c van: Chi ng©n s¸ch qu¸ lín so víi nguån thu, më qu¸ réng biªn ®é cña h¹n møc tÝn dông, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc qu¸ nhá, l·i suÊt t¸i cÊp vèn qu¸ thÊp, hÖ thèng thÞ tr­êng vèn võa thiÕu, võa kh«ng hoµn h¶o trong khi ngo¹i tÖ trµn vµo nhiÒu cµng t¹o thµnh nh÷ng "hîp lùc" kÝch cÇu lªn cao h¬n so víi cung...; Lạm phát chi phí đẩy L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy lµ hiÖn tù¬ng mÆt b»ng gi¸ c¶ thÞ tr­êng bÞ ®Èy lªn do chi phÝ s¶n xuÊt gia t¨ng qu¸ møc trung b×nh mµ nÒn kinh tÕ cã thÓ chịu ®ùng ®­îc: T¨ng gi¸ nguyªn, nhiªn vËt liÖu; Tèc ®é t¨ng tiÒn l­¬ng lín h¬n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng qu©n b×nh; Chi phÝ khÊu hao lín trong khi thiÕt bÞ l¹i l¹c hËu, tiªu tèn nhiÒu nguyªn liÖu vµ søc lao ®éng nh­ng n¨ng suÊt thÊp; Chi phÝ gi¸n tiÕp chiÕm tû träng qu¸ cao trong tæng chi phÝ cho phÐp lµm cho (C+V) chiÕm tû träng qu¸ lín trong tæng gi¸ c¶ (C+V+M). §Æc ®iÓm cña lo¹i l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy lµ th­êng diÔn ra trong ®iÒu kiÖn nÒn s¶n xuÊt ch­a ®¹t tíi møc gi¸ trÞ s¶n l­îng tiÒm n¨ng so víi n¨ng lùc hiÖn t¹i. L¹m ph¸t nµy xuÊt hiÖn th­êng ®ång thêi kÐo tèc ®é suy tho¸i kinh tÕ rÊt nhanh vµ khã kh¾c phôc h¬n nhiÒu so víi chèng l¹m ph¸t cÇu kÐo...; Lạm phát do mất cân đối cơ cấu KT L¹m ph¸t do mÊt c©n ®èi c¬ cÊu kinh tÕ xuÊt hiÖn khi cã quan hÖ kh«ng b×nh th­êng trong c¸c c©n ®èi c¬ b¶n cña nÒn kinh tÕ nh­ C«ng nghiÖp - N«ng nghiÖp, C«ng nghiÖp nÆng - C«ng nghiÖp nhÑ; S¶n xuÊt - dÞch vô; XuÊt - nhËp khÈu vµ TÝch luü - tiªu dïng...C¸c quan hÖ nãi trªn kh«ng ®­îc ®Æt trong mét hoµn c¶nh kinh tÕ cô thÓ ®Ó cã ®Þnh h­íng c©n ®èi mét c¸ch hîp lý sÏ lËp tøc g©y ra hiÖn t­îng ®«ng cøng mét bé phËn nguån lùc kinh tÕ, gi÷a chóng kh«ng chuyÓn ho¸ ®­îc cho nhau t¹o ra mét tr¹ng th¸i võa thõa, võa thiÕu c¸c n¨ng lùc s¶n xuÊt mét c¸ch gi¶ t¹o. V× vËy, cßn cã thÓ gäi nhãm nguyªn nh©n g©y ra lo¹i l¹m ph¸t nµy lµ sù ¸ch t¾c c¸c nguån vèn. C¸c lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c vïng trong néi bé nÒn kinh tÕ vµ lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia kh«ng ®­îc khai th¸c lµm cho søc ph¸t triÓn bÞ "®ãng b¨ng" ho¸. Lạm phát do cầu thay đổi Giả dụ lượng cầu về một mặt hàng giảm đi, trong khi lượng cầu về một mặt hàng khác lại tăng lên. Nếu thị trường có người cung cấp độc quyền và giá cả có tính chất cứng nhắc phía dưới (chỉ có thể tăng mà không thể giảm), thì mặt hàng mà lượng cầu giảm vẫn không giảm giá. Trong khi đó mặt hàng có lượng cầu tăng thì lại tăng giá. Kết quả là mức giá chung tăng lên, nghĩa là lạm phát. Lạm phát do XK XK tăng dẫn tới tổng cầu tăng cao hơn tổng cung, hoặc sản phẩm được huy động cho XK khiến lượng cung sản phẩm cho thị trường trong nước giảm khiến tổng cung thấp hơn tổng cầu. Lạm phát nảy sinh do tổng cung và tổng cầu mất cân bằng. Lạm phát do NK Sản phẩm không tự sản xuất trong nước được mà phải NK. Khi giá NK tăng (do nhà cung cấp nước ngoài tăng giá như trong trường OPEC quyết định tăng giá dầu, hay do đồng tiền trong nước xuống giá) thì giá bán sản phẩm đó trong nước cũng tăng. Lạm phát hình thành khi mức giá chung bị giá NK đội lên. Lạm phát tiền tệ Cung tiền tăng (chẳng hạn do NHTW mua ngoại tệ vào để giữ cho đồng tiền ngoại tệ khỏi mất giá so với trong nước; hay chẳng hạn do NHTW mua công trái theo yêu cầu của nhà nước) khiến cho lượng tiền trong lưu thông tăng lên là nguyên nhân gây ra lạm phát. Lạm phát đẻ ra lạm phát Khi nhận thấy có lạm phát, cá nhân với dự tính duy lý sẽ cho rằng tới đây giá cả hàng hóa sẽ còn tăng, nên đẩy mạnh tiêu dùng hiện tại. Tổng cầu trở nên cao hơn tổng cung, gây ra lạm phát. Các cấp độ của lạm phát Trong lÞch sö tiÒn tÖ trªn thÕ giíi, ng­êi ta chia l¹m ph¸t ra thµnh 4 cÊp ®é kh¸c nhau ®Ó cã nh÷ng gi¶i ph¸p chèng l¹m ph¸t thÝch øng: C¸c cÊp ®é cña l¹m ph¸t gåm: L¹m ph¸t ú: Lµ møc ®é l¹m ph¸t thÊp nhÊt tõ 0% ®Õn kh«ng qu¸ vµi%. CÊp ®é l¹m ph¸t nµy chñ yÕu ph¶n ¸nh tÝnh kh¸ch quan tuyÖt ®èi cña hiÖn t­îng l­u th«ng hµng ho¸- tiÒn tÖ trong ®iÒu kiÖn chÕ ®é tiÒn giÊy. L¹m ph¸t nµy cã thÓ lÆp ®i lÆp l¹i trong mét chuçi thêi gian dµi vµ nÕu chØ cã nã, ng­êi ta cã thÓ chñ ®éng tÝnh vµo thµnh c¸c chØ tiªu c©n b»ng trung hoµ cña nÒn kinh tÕ. Ng­êi ta chÊp nhËn vµ s½n sµng chung sèng hoµ b×nh víi lo¹i l¹m ph¸t ®­îc vÝ nh­ c¨n bÖnh kinh niªn nµy cña l­u th«ng hµng ho¸ vµ l­u th«ng tiÒn tÖ; Lạm phát vừa: Møc ®é cao h¬n tõ trªn vµi % ®Õn møc lín h¬n kh«ng nhiÒu so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ hµng n¨m ®­îc gäi lµ l¹m ph¸t võa ph¶i hay l¹m ph¸t kiÓm so¸t ®­îc. §èi víi lo¹i nµy th× tuú theo chiÕn l­îc vµ chiÕn thuËt ph¸t triÓn kinh tÕ mçi thêi kú mµ c¸c ChÝnh phñ cã thÓ chñ ®éng ®Þnh h­íng møc khèng chÕ trªn c¬ së duy tr× mét tû lÖ l¹m ph¸t lµ bao nhiªu ®Ó g¾n víi mét sè môc tiªu kinh tÕ kh¸c: KÝch thÝch t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¨ng c­êng xuÊt khÈu vµ gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp trong c¸c n¨m tµi kho¸ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn chØ cã thÓ chÊp nhËn cã l¹m ph¸t võa ph¶i trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ cßn ch­a ®¹t tíi gi¸ trÞ s¶n l­îng tiÒm n¨ng so víi ®iÒu kiÖn hiÖn t¹i, khi mµ nhiÒu nh©n tè cña s¶n xuÊt vÉn cßn n»m trong t×nh tr¹ng ngñ yªn hoÆc ch­a cã ph­¬ng ¸n kh¶ thi ®Ó ph¸t huy c¸c tiÒm n¨ng ®ã. Khèi tiÒn tÖ chung Ch©u ©u EC vµ mét sè n­íc b¾c ¢u nh­ Thuþ §iÓn, Na Uy, §an m¹ch... ®· ®iÒu hµnh CSTT b»ng c¬ chÕ NHTW ®¶m b¶o l¹m ph¸t môc tiªu. NghÜa lµ NHTW sö dông c«ng cô CSTT ®Ó duy tr× vµ ®¶m b¶o mét møc l¹m ph¸t môc tiªu giao ®éng xung quanh mét chØ sè CPI ®­îc x¸c ®Þnh lµ 2% hoÆc 3%/n¨m vµ nhá h¬n tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP trong n¨m. C¬ chÕ nµy ®· vµ ®ang ph¸t huy nhiÒu t¸c dông tÝch cùc Ýt nhÊt trong vßng 5 n¨m qua; L¹m ph¸t phi m·: Lµ cÊp ®é cao thø 3 cã tû lÖ l¹m ph¸t b×nh qu©n/n¨m tõ møc trung b×nh cña 2 con sè ®Õn ®Ønh cao cña 3 con sè. §©y lµ tû lÖ l¹m ph¸t v­ît ra ngoµi kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña NHTW. Gi¶i ph¸p ®Ó chèng l¹i hiÖn t­îng l¹m ph¸t nµy ®ßi hái ph¶i lµ sù tæng lùc cña toµn nÒn kinh tÕ quèc d©n trong c¸c nç lùc th¾t chÆt tiÒn tÖ, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt, t¨ng c­êng ®Çu t­, thu hót m¹nh c¸c nguån vèn, kÝch thÝch ®Çu t­ trong n­íc, c¶i c¸ch l¹i c¬ cÊu kinh tÕ, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ, t¹o ra m«i tr­êng ph¸p lý thuËn lîi cho l­u th«ng hµng ho¸ vµ ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng thay thÕ nhËp khÈu ®Ó t¨ng cung cho néi bé nÒn kinh tÕ ®ang trµn ngËp qu¸ møc tæng ph­¬ng tiÖn thanh to¸n...Ở n­íc ta tõ n¨m 1985 ®Õn 1988 ®· ph¶i chøng kiÕn vµ chèng ®ì víi cÊp ®é l¹m ph¸t nµy; CÊp ®é siªu l¹m ph¸t: Lµ hiÖn t­îng khñng ho¶ng kinh tÕ ®· ®Õn møc rÊt nghiªm träng. Tû lÖ l¹m ph¸t ®· lªn ®Õn trªn 3 con sè, thËm chÝ ng­êi ta kh«ng thÓ ®o l¹m ph¸t b»ng sè % mµ lµ b»ng sè lÇn t¨ng gi¸ trong n¨m. ThÕ giíi ®· tõng kinh hoµng vÒ n¹n siªu l¹m ph¸t ë §øc trong c¸c n¨m tõ 1921 ®Õn 1923 sau ®¹i chiÕn thÕ giíi thø nhÊt. §©y lµ møc siªu l¹m ph¸t lín nhÊt trong lÞch sö tiÒn tÖ trªn thÕ giíi tÝnh cho ®Õn nay: ChØ sè gi¸ trong vßng 22 th¸ng tõ 1/1921 ®Õn 11/1923 t¨ng tíi 10 triÖu lÇn; Kho tiÒn cña §øc trong 2 n¨m ®ã t¨ng 7 tû lÇn tæng gi¸ trÞ danh nghÜa. TÝnh t­íc ®o¹t cña cuéc siªu l¹m ph¸t nµy ®­îc l­îng ho¸ b»ng con sè kinh khñng: NÕu ai ®ã cã mét tÊm ng©n phiÕu 300 triÖu DM th× chØ sau 2 n¨m nãi trªn, gi¸ trÞ thùc cña tÊm ng©n phiÕu nµy hÇu nh­ chØ cßn l¹i lµ sè 0; Cuéc siªu l¹m ph¸t lín thø 3 xÈy ra ë Mü thêi kú néi chiÕn 1860: Riªng trong n¨m 1860 gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn 20 lÇn = 2000%, ng­êi ta ®· miªu t¶ b»ng h×nh ¶nh vÒ cuéc l¹m ph¸t nµy r»ng tiÒn mang ®i chî ph¶i ®ùng b»ng sät, cßn hµng ho¸ mua ®ù¬c th× bá vµo tói ¸o, mäi hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng trë nªn cùc kú khan hiÕm trõ tiÒn. Cuéc siªu l¹m ph¸t gÇn ®©y vµ lµ cuéc l¹m ph¸t lín thø 2 trong lÞch sö kinh tÕ hµng ho¸ - tiÒn tÖ thÕ giíi (chØ sau cuéc siªu l¹m ph¸t ë §øc) xÈy ra ë Nam T­ b¾t ®Çu tõ 5/1992 ®Õn hÕt n¨m 1994: ChØ tÝnh riªng tû gi¸ 6 th¸ng cuèi n¨m 1993, gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng h¬n 25 lÇn: TiÒn l­¬ng n¨m 1991 cña c«ng chøc b×nh qu©n 5.300 §ina/th¸ng t­¬ng ®­¬ng víi 400 USD th× n¨m 1993 tiÒn l­¬ng b×nh qu©n t¨ng lªn 2 tû §ina/th¸ng nh­ng chØ t­¬ng ®­¬ng víi 6 USD/th¸ng. Tuy nhiªn, siªu l¹m ph¸t lµ mét hiÖn t­îng kinh tÕ cùc kú hiÕm, nã th­êng xuÊt hiÖn g¾n liÒn víi c¸c cuéc chiÕn tranh thÕ giíi hoÆc néi chiÕn khèc liÖt. VËy mét ®iÒu cÇn rót ra lµ: Dï theo quan ®iÓm nµo ch¨ng n÷a th× nãi chung l¹m ph¸t vÉn lµ mét hiÖn t­îng KT kh¸ch quan vµ lµ ®èi t­îng cÇn ®Æc biÖt quan t©m cña mäi CP. Trong nÒn KT hµng ho¸ - tiÒn tÖ nãi chung, nÒn KT thÞ trường nãi riªng, ng­êi ta kh«ng thÓ chèi bá l¹m ph¸t nh­ng nÕu cã nhËn thøc ®óng b¶n chÊt KT cña nã th× vÉn cã thÓ chÕ ngù vµ kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t. MÆt kh¸c nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t lµ kh«ng hoµn toµn do chiÕc m¸y b¬m tiÒn cña NHTW t¹o ra mÆc dï suy cho cïng th× b¶n chÊt cña l¹m ph¸t vÉn lµ hiÖn t­îng kinh tÕ ®­îc nÈy sinh trong mèi quan hÖ kh«ng t­¬ng thÝch mét c¸ch phæ biÕn gi÷a cung vµ cÇu hµng ho¸ trong c¬ chÕ thÞ tr­êng mµ ë ®©y, "cung" lµ hµng vµ "cÇu" lµ tiÒn. CÇn ph¶i b×nh tÜnh nhËn ®Þnh vµ chñ ®éng chÕ ngù c¸c kh¶ n¨ng bïng næ nh÷ng nh©n tè tiÒm Èn cña l¹m ph¸t. Tác động của lạm phát Lạm phát dự kiến: trong trường hợp lạm phát có thể được dự kiến trước thì các thực thể tham gia vào nền KT có thể chủ động ứng phó với nó, tuy vậy nó vẫn gây ra những tổn thất cho XH: Chi phí mòn giày: lạm phát giống như một thứ thuế đánh vào người giữ tiền và lãi suất danh nghĩa bằng lãi suất thực tế cộng với tỷ lệ lạm phát nên lạm phát làm cho người ta giữ ít tiền hơn hay làm giảm cầu về tiền. Khi đó họ cần phải thường xuyên đến ngân hàng để rút tiền hơn. Các nhà KT đã dùng thuật ngữ "chi phí mòn giày" để chỉ những tổn thất phát sinh do sự bất tiện cũng như thời gian tiêu tốn mà người ta phải hứng chịu nhiều hơn so với không có lạm phát. Chi phí thực đơn: lạm phát thường sẽ dẫn đến giá cả tăng lên, các DN sẽ mất thêm chi phí để in ấn, phát hành bảng giá sản phẩm. Làm thay đổi giá tương đối một cách không mong muốn: trong trường hợp do lạm phát DN này tăng giá (và đương nhiên phát sinh chi phí thực đơn) còn DN khác lại không tăng giá do không muốn phát sinh chi phí thực đơn thì giá cả của DN giữ nguyên giá sẽ trở nên rẻ tương đối so với DN tăng giá. Do nền KT thị trường phân bổ nguồn lực dựa trên giá tương đối nên lạm phát đã dẫn đến tình trạng kém hiệu quả xét trên góc độ vi mô. Lạm phát có thể làm thay đổi nghĩa vụ nộp thuế của các cá nhân trái với ý muốn của người làm luật do một số luật thuế không tính đến ảnh hưởng của lạm phát. Ví dụ: trong trường hợp thu nhập thực tế của cá nhân không thay đổi nhưng thu nhập danh nghĩa tăng do lạm phát thì cá nhân phải nộp thuế thu nhập trên cả phần chênh lệch giữa thu nhập danh nghĩa và thu nhập thực tế. Lạm phát gây ra sự nhầm lẫn, bất tiện: đồng tiền được sử dụng để làm thước đo trong tính toán các giao dịch KT, khi có lạm phát cái thước này co giãn và vì vậy các cá nhân khó khăn hơn trong việc ra các quyết định của mình. Lạm phát không dự kiến: đây là loại lạm phát gây ra nhiều tổn thất nhất vì nó phân phối lại của cải giữa các cá nhân một cách độc đoán. Các hợp đồng, cam kết tín dụng thường được lập trên lãi suất danh nghĩa khi lạm phát cao hơn dự kiến người đi vay được hưởng lợi còn người cho vay bị thiệt hại, khi lạm phát thấp hơn dự kiến người cho vay sẽ được lợi còn người đi vay chịu thiệt hại. Lạm phát không dự kiến thường ở mức cao hoặc siêu lạm phát nên tác động của nó rất lớn. Các nhà KT có quan điểm rất khác nhau về quy mô của các tác động tiêu cực của lạm phát, thậm chí nhiều nhà KT cho rằng tổn thất do lạm phát gây ra là không đáng kể và điều này được coi là đúng khi tỷ lệ lạm phát ổn định và ở mức vừa phải. Khi lạm phát biến động mạnh, tác động XH của nó thông qua việc phân phối lại của cải giữa các cá nhân một cách độc đoán rõ ràng là rất lớn và do vậy CP của tất cả các nước đều tìm cách chống lại loại lạm phát này. Đôi điều về lạm phát ở VN Mức lạm phát hàng năm ở VN đột nhiên nhẩy vọt lên 8.3% trong 6 tháng đầu của năm 2004 ngoài tầm ước đoán 3.5% - 4.5% của nhà nước và các cơ quan TC quốc tế như Quỹ Tiền Tệ Quốc Tế (IMF), Ngân Hàng Phát Triển Á Châu (ADB), và Ngân Hàng Thế Giới. Chỉ số giá tiêu thụ (CPI) tiếp tục tăng trong bảy tháng của năm 2004. CPI tăng tới 9.1% vào cuối tháng 7 năm 2004 so với một năm về trước. Nếu giá cả tiếp tục theo chiều hướng này, mức lạm phát có thể lên tới 12% cho trọn năm 2004. Nhưng trước hết chúng ta duyệt lại tình trạng giá cả ở VN trong hơn hai thập niên vừa qua. Lạm phát và giảm phát trong giai đoạn 1980-2003 Trong thập niên 1980 và đầu thập niên 1990, VN trải qua một nạn lạm phát phi mã. Mức lạm phát gia tăng từ 125% vào năm 1980 lên đến 487% vào năm 1986. Sau khi chính sách “đổi mới” và thả lỏng giá cả được thi hành, mức lạm phát giảm xuống 4.2% vào năm 1999. Nạn lạm phát phi mã trong gần hai thập niên gây ra bởi một lý do chính là nhà nước tài trợ ng.s thiếu hụt bằng cách in thêm tiền. Ngoài ra nhu cầu của dân chúng, nhất là về thực phẩm thì nhiều mà hàng hoá sản xuất ra thì quá ít. Ng.s thiếu hụt vì phải nuôi khoảng 200,000 quân đóng ở Kampuchia trong khi không nhận được một đồng viện trợ nào của Tây phương. Còn viện trợ của cựu Liên Bang Xô Viết và các nước XH chủ nghĩa Đông Âu bị giảm nhanh chóng rồi chấm dứt vào cuối thập niên 1980. Trong khoảng thời gian từ 1992 trở về sau lạm phát ở mức thấp dưới 10%. Ba yếu tố chính ảnh hưởng đến hiện tượng lạm phát trong giai đoạn này là mức sản xuất thực phẩm nội địa, giá thực phẩm trên thị trường quốc tế đặc biệt là giá gạo, và giá xăng dầu và ảnh hưởng của nó trên chi phí chuyên trở. Mức lạm phát ở mức 4.0% và 3.6% lần lượt vào 2002 và 2003. Đặc biệt vào đầu thập niên thứ nhất của thế kỷ 21 Việt Nam trải qua giảm phát nhẹ ở mức -1.6% vào năm 2000 và -0.4% vào năm 2001. Giảm phát là trường hợp ngược lại với lạm phát, có nghĩa là giá cả hạ thấp, và kết quả là làm tăng giá trị của đồng tiền so với hàng hoá và dịch vụ. Một hậu quả của sự giảm phát là mức thất nghiệp gia tăng. Mức tiêu thụ suy giảm vì người mua có khuynh hướng đình hoãn chi tiêu để chờ đợi cho giá cả xuống thấp hơn nữa. Những nguyên nhân trực tiếp của lạm phát Giá thực phẩm gia tăng, một phần do dịch cúm gà vào đầu năm. Chúng ta nên nhớ rằng thực phẩm chiếm 48% trong công thức tính chỉ số giá tiêu thụ dùng làm căn bản để đo lường mức lạm phát. Từ tháng Sáu 2003 đến tháng Sáu 2004 giá thực phẩm đã tăng 14.5%. Ngoài giá thực phẩm, công thức tính giá tiêu thụ còn dùng giá của một số sản phẩm tiêu thụ và dịch vụ. Mức cầu nội địa gia tăng. Mức cầu này gồm có hai phần chính: tiêu thụ tư nhân và đầu tư. Kể từ năm 2002, mức cầu nội địa vừa là sức mạnh đáng kể nhất, hơn cả xuất cảng, đã đẩy KT đi lên. Tuy nhiên mức cầu nội địa cũng làm tăng áp lực lạm phát. Hoạt động KT gia tăng. Độ phát triển của VN đã dần dần phục hồi, từ 5.5% trong năm 2000 lên 6% trong năm 2003, và ước đoán khoảng 7% trong năm 2004 tuy rằng vẫn thua con số 9.5% của năm 1995 trước khi có cuộc khủng hoảng TC Á châu. Theo IMF, tín dụng đã gia tăng thái quá trong các năm 2002 và 2003 ở mức 45% và 28%. Đây là điều đáng ngại cho sự hoạt động an toàn của hệ thống ngân hàng VN. Năm NHTM của nhà nước hiện nay kiểm soát 80% thị trường tài chánh của VN. Những ngân hàng này lại được lệnh của nhà nước ưu tiên cho các xí nghiệp quốc doanh vay. Nhà nước tăng lương cho nhân viên trong năm 2003. Chi phí về lương bổng nhân viên tương đương với 3.5% của tổng sản phẩm nội địa (GDP) trong năm 2002, tăng lên đến 4.1% của GDP trong năm 2003 và 3.9% trong năm 2004. Ngoài ra kế hoạch cải tổ lương bổng và an sinh XH cho nhân viên trong khu vực dịch vụ công cộng và hành chính mới bắt đầu vào tháng Tư năm 2004 cũng làm tăng áp lực lạm phát. Chi phí sản xuất tăng vì giá nguyên liệu và thuế tăng. Kể từ đầu năm 2004, việc thu chính thuế tiêu thụ đặc biệt và thuế trị giá gia tăng đã tăng giá xe hơi và bia hộp lần lược là 20% và 10%. Cũng bắt đầu từ đầu năm 2004, CP VN bãi bỏ bao cấp đối với dầu hỏa và các biến chế phẩm và đồng thời cho phép các công ty dầu tự ấn định giá bán, nhưng không được cao hơn giá căn bản của nhà nước 10% và đối với dầu Kerosene là 5%. Vào giữa tháng Sáu, CP VN quyết định tăng giá dầu hỏa và các sản phẩm chế biến 17.2%. Trong khi đó giá thép tăng 15.4%. Giá vàng, dầu hỏa, phân bón, vật liệu xây dựng, gạo và nói chung là nông phẩm trên thị trường quốc tế đều gia tăng trong nhiều tháng vừa qua. Đồng tiền VN mất giá ít so với đồng USD nhưng mất giá đáng kể so với các ngoại tệ khác (Euro, Yen,...). Mức sụt giá của đồng VN so với USD là khoảng 3% trong năm 2004 và 4% trong năm 2005. Trong tháng Ba vừa qua lần đầu tiên giá của đồng USD vuợt lên trên 16,000 đồng VN. Sự mất giá của đồng tiền VN sẽ khiến cho giá hàng VN nhập cảng tăng. Tuy nhiên, ảnh hưởng tích cực của nó là làm cho giá hàng xuất cảng của VN rẻ hơn và dễ cạnh tranh hơn trên thị trường quốc tế và đây là ưu tiên số một của VN. Một nghiên cứu của IMF cho thấy rằng thay đổi của hối suất ảnh hưởng lớn trên hàng nhập cảng tuy nhiên không ảnh hưởng đến giá hàng tiêu thụ vì công thức tính CPI gồm nhiều sản phẩm và dịch vụ không hoán đổi (có nghĩa là chỉ tiêu thụ được tại chỗ). Những nguyên nhân gián tiếp của lạm phát Khu vực quốc doanh là một gánh nặng về ng.s quốc gia và cản trở cho sự phát triển KT: Vào cuối năm 2003, tổng số vốn của 4,800 xí nghiệp quốc doanh là 12.1 tỉ USD so với số nợ là 13.6 tỉ USD. Nhà nước có bốn NHTM chính và hai NHTM nhỏ. Vào cuối năm 2000, tổng số nợ xấu của các ngân hàng này là 23 ngàn tỉ đồng, tương đương với 5% của tổng sản lượng nội địa (GDP). Tỉ lệ vốn trên tài sản của các NHTM nhà nước là 3% so với chỉ tiêu quốc tế là 8%-12%. NHTW của nhà nước đã phải bơm vào các NHTM nhà nước 9.25 ngàn tỉ đồng. Tỉ lệ tín dụng trên GDP tăng từ 19% trong năm 1995 lên đến 45% trong năm 2002 do sự cho vay bừa bãi. Cán cân thương mại thiếu hụt gia tăng. Con số cho năm 2003 là 5.1 tỉ USD kể cả chi phí chuyên chở, tương đương với 13% cuả GDP. Lý do là VN nhập cảng nhiều máy móc và nguyên liệu dùng trong kỹ nghệ chế biến. Khuynh hướng này sẽ tiếp tục trong các năm tới. Ng.s thâm hụt gia tăng. Một mặt lợi tức thuế sẽ giảm vì nhiều thuế suất về xuất nhập cảng giảm theo hiệp định thương mại AFTA và ba năm sắp tới (2005-2007) theo BTA, và việc hội nhập vào nền KT thế giới. Lợi tức về dầu thô và thu nhập của các xí nghiệp quốc doanh sẽ giảm. Mặt khác nhà nước lại phải tiêu nhiều hơn vì chi phí cho việc cải tổ các DN và NHTM nhà nước, tăng lương cho nhân viên CP và xây dựng hạ tầng cơ sở. Biện pháp giảm lạm phát của nhà nước Để giảm bớt sự gia tăng của mức lạm phát nhà nước đã cho thi hành một số biện pháp tài chánh và tiền tệ sau đây: 1. Cắt giảm ng.s chi tiêu 10% trong 5 tháng còn lại của năm 2004; 2. Cấm tăng giá của một số hàng và dịch vụ do các xí nghiệp quốc doanh sản xuất hay kiểm soát như viễn thông, chuyên chở, vàng, gạo, xi măng, thuốc, dầu xăng, điện và thép; 3. Tiếp tục biện pháp giảm thuế nhập cảng dầu lọc. Ngoài ra NHNN VN ra lệnh theo dõi sát việc cung cấp tín dụng mà trong thời gian vừa qua đã vượt quá xa tiêu chuẩn quốc tế, một trong những nguyên nhân làm tăng mức lạm phát. Trước áp lực về giá cả gia tăng đột ngột, NHNNVN đã cho rằng giá cả gia tăng hiện nay không đồng nghĩa với mức l._.ạm phát cao và không đồng ý gia tăng lãi suất trong lúc này, có lẽ vì sợ làm cản trở đầu tư và phát triển KT. Lý do này xem ra hợp lý vào cuối tháng Sáu vừa qua vì lạm phát ở 8.3% chưa phải là cao so với thập niên 1980 và ngay cả thập niên 1990. Thật vậy, mức lạm phát trung bình hàng năm của VN từ 1993 đến 2003 là 6%. Tuy nhiên trong tháng Bảy, tình hình đã rõ hơn. Đã đến lúc NHNNVN cần áp dụng biện pháp tăng lãi suất và giảm mức cho vay. Các biện pháp này sẽ làm KT phát triển chậm lại, nhưng VN sẽ không có chọn lựa nào khác hơn là ưu tiên ngăn chặn nạn lạm phát. Theo hai KT gia Loungani và Swagel, có bốn nguồn gốc ảnh hưởng đến hiện tượng lạm phát tại các nước đang phát triển như VN. Thứ nhất ng.s thiếu hụt. Sự kiện này đưa đến việc in thêm tiền để tài trợ ng.s hoặc khủng hoảng cán cân vãng lai và đồng tiền mất giá. Nguồn gốc thứ hai là mức cung không đủ thỏa mãn mức cầu. Nguồn gốc thứ ba là chi phí sản xuất đột ngột gia tăng. Nguồn gốc thứ tư làm trì hoãn lạm phát là khế ước lương bổng. Đối với VN, nguồn gốc của tình trạng lạm phát hiện nay là ng.s thiếu hụt và chi phí sản xuất đột ngột gia tăng. Kiềm chế lạm phát Kiềm chế lạm phát còn gọi là giảm lạm phát. Có một loạt các phương thức để kiềm chế lạm phát. Các NHTW như Cục dự trữ liên bang Mỹ có thể tác động đến lạm phát ở một mức độ đáng kể thông qua việc thiết lập các lãi suất và thông qua các hoạt động khác (ví dụ: sử dụng các CSTT). Các lãi suất cao (và sự tăng chậm của cung ứng tiền tệ) là cách thức truyền thống để các NHTW kiềm chế lạm phát, sử dụng thất nghiệp và suy giảm sản xuất để hạn chế tăng giá. Tuy nhiên, các NHTW xem xét các phương thức kiểm soát lạm phát rất khác nhau. Ví dụ, một số ngân hàng theo dõi chỉ tiêu lạm phát một cách cân xứng trong khi các ngân hàng khác chỉ kiểm soát lạm phát khi nó ở mức cao. Những người theo chủ nghĩa tiền tệ nhấn mạnh việc tăng lãi suất bằng cách giảm cung tiền thông qua các CSTT để kiềm chế lạm phát. Những người theo học thuyết Keynes nhấn mạnh việc giảm cầu nói chung, thông thường là thông qua các chính sách TC để giảm nhu cầu. Họ cũng lưu ý đến vai trò của CSTT, cụ thể là đối với lạm phát của các hàng hóa cơ bản từ các công trình nghiên cứu của Robert Solow. Các nhà KT học trọng cung chủ trương kiềm chế lạm phát bằng cách ấn định tỷ giá hối đoái giữa tiền tệ và một số đơn vị tiền tệ tham chiếu ổn định như vàng, hay bằng cách giảm thuế suất giới hạn trong chế độ tỷ giá thả nổi để khuyến khích tích lũy vốn. Tất cả các chính sách này đã được thực hiện trong thực tế thông qua các tiến trình nghiệp vụ thị trường mở. Một phương pháp khác đã thử là chỉ đơn giản thiết lập lương và kiểm soát giá cả. Ví dụ, nó đã được thử tại Mỹ trong những năm đầu thập niên 1970 (dưới thời tổng thống Nixon). Một trong những vấn đề chính với việc kiểm soát này là nó được sử dụng vào thời gian mà các biện pháp kích "cầu" được áp dụng, vì thế các giới hạn phía cung (sự kiểm soát, sản xuất tiềm năng) đã mâu thuẫn với sự tăng trưởng của "cầu". Nói chung, phần lớn các nhà KT coi việc kiểm soát giá là phản tác dụng khi nó có xu hướng làm lệch lạc các hoạt động của nền KT vì nó làm gia tăng thiếu thốn, giảm chất lượng sản phẩm... Tuy nhiên, cái giá phải trả này có thể là "đáng giá" nếu nó ngăn chặn được sự đình đốn sản xuất nghiêm trọng, là điều có thể có đắt giá hơn, hay trong trường hợp để kiểm soát lạm phát trong thời gian chiến tranh. Trên thực tế, việc kiểm soát có thể bổ sung cho đình đốn sản xuất như là một cách để kiềm chế lạm phát. Việc kiểm soát làm cho đình đốn sản xuất có hiệu quả hơn như là một cách chống lạm phát (làm giảm sự cần thiết phải tăng thất nghiệp), trong khi sự đình đốn sản xuất ngăn cản các loại hình lệch lạc mà việc kiểm soát gây ra khi "cầu" là cao. Chương II CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LẠM PHÁT Tỷ lệ lạm phát Tỷ lệ lạm phát: là tốc độ tăng mặt bằng giá của nền KT (giá cả trung bình). Nó cho thấy mức độ lạm phát của nền KT. Thông thường, người ta tính tỷ lệ lạm phát dựa vào một chỉ số giá cả hàng hóa tiêu dùng. Chỉ số có thể được tính cho một tháng, một quý, nửa năm hay một năm. Ý nghĩa Tỷ lệ lạm phát là thước đo tỷ lệ giảm xuống sức mua của đồng tiền. Nó là một biến số được sử dụng để tính toán lãi suất thực cũng như để điểu chỉnh mức lương. Công thức tính Nếu Po là mức giá cả trung bình của kỳ hiện tại và P-1 là mức giá của kỳ trước, thì tỷ lệ lạm phát của kỳ hiện tại là: Tỷ lệ lạm phát = 100% x Po – P-1 P-1 Có một số công thức khác nữa, ví dụ: Tỷ lệ lạm phát = (log Po - log P-1) x 100% Về phương pháp tính ra tỷ lệ lạm phát, hai phương pháp thường được sử dụng là: căn cứ thời gian: đo sự thay đổi giá cả của giỏ hàng hóa theo thời gian căn cứ thời gian và cơ cấu giỏ hàng hóa. Phương pháp này ít phổ biến hơn vì còn phải tính toán sự thay đổi cơ cấu, nội dung giỏ hàng hóa Mối quan hệ giữa tiền tệ và lạm phát Chủ nghĩa tiền tệ Chủ nghĩa tiền tệ là hệ thống các học thuyết và lý luận KT vĩ mô liên quan đến tiền tệ, một biến số KT quan trọng. Có thể xem cái mốc hình thành chủ nghĩa tiền tệ là công trình của Milton Friedman công bố năm 1956 liên quan đến thuyết số lượng tiền tệ. Trong tác phẩm này, Friedman cho rằng cung tiền mà vượt quá cầu tiền thì người ta sẽ tiêu số tiền dư thừa, khiến cho tổng cầu tăng lên. Điều này rõ ràng trái với lý luận của Keynes rằng tổng cầu không liên quan gì đến tiền tệ Đến giữa thập niên 1960, sau tác phẩm Lịch sử Tiền tệ Mỹ, 1867-1960 do Friedman viết chung với Schwartz, trong đó các tác giả cho rằng nguyên nhân của cuộc Đại Khủng hoảng (1929-1933) là sự thu hẹp cung tiền quá mức trong lúc thị trường đói tín dụng chứ không phải là thiếu đầu tư (dẫn tới tổng cầu thiếu hụt so với tổng cung) như Keynes đã nghĩ. Các tác giả còn cho rằng nguyên nhân của hiện tượng lạm phát ở Mỹ là do cung tiền được mở rộng quá mức. Các lý luận chính Hàm cầu tiền của Friedman Năm 1956, Friedman đã giới thiệu lý luận của mình về cầu tiền, theo đó lượng cầu về tiền của nền KT phụ thuộc vào một vài biến số KT lớn như các thu nhập thường xuyên, lãi suất dự tính của trái phiếu, chứng khoán, tỷ lệ lạm phát dự tính và lợi tức từ tiền. Friedman còn giả định rằng, người ta sẽ chuyển tài sản của mình từ dạng tiền sang hàng hóa nếu phát hiện tỷ lệ lạm phát dự tính tăng lên. Như vậy, chính là cung tiền tăng làm tăng tiêu dùng và do đó làm tăng tổng cầu, gây ra biến động KT. Thuyết số lượng tiền tệ Irving Fisher là người đã đưa ra thuyết số lượng tiền tệ vào năm 1911 với "đẳng thức trao đổi" theo đó lượng cung tiền nhân với tốc độ lưu thông sẽ vừa đúng bằng sản lượng thực tế nhân với mức giá chung: MV = PY Nếu mức giá điều chỉnh để giữ cho sản lượng thực tế duy trì ở mức sản lượng tiềm năng Y*, mức sản lượng này được giả định là không thay đổi thì khi đó M và P sẽ phải vận động cùng nhau, nếu như tốc độ lưu thông V không thay đổi. Mặt khác, M/P = Y/V, vế trái là cung tiền thực tế còn vế phải là cầu tiền thực tế. Cầu tiền thực tế biến thiên cùng chiều với thu nhập thực tế và ngược chiều với tốc độ lưu thông. Nhưng cầu tiền lại tỷ lệ thuận với thu nhập thực tế và tỷ lệ nghịch với lãi suất danh nghĩa. Do vậy tốc độ lưu thông phản ánh tốc độ của lãi suất tới cầu tiền, lãi suất danh nghĩa càng cao sẽ làm giảm cầu tiền thực tế Friedman đã diễn giải lại đẳng thức này ở dạng động học với những giả thiết mới gồm: (1) sản lượng thực tế cố định vì ở mức toàn dụng nhân lực, (2) tốc độ lưu thông tiền tệ không thay đổi, (3) cung tiền là biến ngoại sinh vì NHTW là cơ quan quyết định nó. Kết quả là tốc độ tăng cung tiền sẽ bằng tỷ lệ lạm phát. Từ đó kết luận, chính là NHTW gây ra lạm phát khi tăng cung tiền. Lạm phát bao giờ cũng là một hiện tượng tiền tệ. Quan hệ giữa lạm phát và mất giá tiền tệ Hễ người ta dự tính lạm phát sẽ cao, thì lãi suất trên thị trường mở sẽ được nâng lên khiến cho nội tệ mất giá so với các ngoại tệ ổn định. Quan hệ giữa cung tiền và lạm phát Thu nhập quốc dân danh nghĩa bằng thu nhập quốc dân thực tế nhân với chỉ số giảm phát GDP (tỷ lệ lạm phát). Thu nhập quốc dân danh nghĩa cũng bằng tốc độ lưu thông tiền tệ nhân với cung tiền. Do đó, tỷ lệ lạm phát bằng tốc độ lưu thông tiền tệ nhân với cung tiền rồi chia cho thu nhập quốc dân thực tế. Nếu hai yếu tố còn lại không đổi, tốc độ thay đổi của tỷ lệ lạm phát bằng đúng tốc độ thay đổi của cung tiền Tiền tệ và lạm phát Có mối liên hệ giữa lượng tiền danh nghĩa và giá cả, và do vậy cũng có mối liên hệ giữa tăng trưởng tiền tệ và lạm phát Mọi người có nhu cầu đối với tiền vì có thể dùng nó để mua hàng hoá. Họ có nhu cầu đối với lượng tiền thực tế. Khi thu nhập thực tế là Y và lãi suất là r thì ký hiệu L(Y,r) sẽ phản ánh lượng cầu tiền thực tế. Nó tỷ lệ thuận với thu nhập thực tế Y bởi vì lợi ích của việc giữ tiền tăng lên. Nó tỷ lệ nghịch với lãi suất bởi vì chi phí của việc giữ tiền sẽ tăng lên. Cung tiền thực tế M/P bằng cung tiền danh nghĩa M chia cho mức giá P: M/P = L(Y,r) (2) Tại trạng thái cân bằng của thị trường tiền tệ, cung tiền thực tế và cầu tiền thực tế bằng nhau, lãi suất thay đổi linh hoạt sẽ duy trì dự cân bằng liên tục của thị trường tiền tệ. Phương trình (1) luôn đúng. Nếu tiền lương danh nghĩa và mức giá điều chỉnh chậm chạp trong ngắn hạn, tăng cung tiền danh nghĩa M ban đầu sẽ làm tăng lượng tiền thực tế M/P khi mức giá P chưa kịp điều chỉnh. Sự dư cung về tiền thực tế sẽ đẩy lãi suất giảm xuống. Điều này làm tăng cầu hàng hoá, dần dần nó sẽ đẩy giá cả hàng hoá tăng lên, trên thị trường lao động tiền lương danh nghĩa cũng bắt đầu tăng. Sau khi tiền lương và giá cả điều chỉnh hoàn toàn, sự tăng cung tiền danh nghĩa sẽ dẫn tới sự gia tăng tương ứng của tiền lương và giá cả. Sản lượng, việc làm, lãi suất và lượng tiền thực tế sẽ quay trở lại giá trị ban đầu. Sau quá trình điều chỉnh hoàn thành, cầu tiền thực tế sẽ không đổi theo đúng tỷ lệ thay đổi ban đầu của cung tiền danh nghĩa. Tăng trưởng cung tiền danh nghĩa cũng có liên hệ với lạm phát, tức là tốc độ tăng giá (Theo lý thuyết về số lượng tiền tệ ) Tiền tệ, giá cả, mối quan hệ nhân quả Giả sử rằng cầu tiền thực tế không đổi theo thời gian. Để cân bằng thị trường tiền tệ, cung tiền thực tế M/P cũng phải không đổi. Nếu CSTT cố định lượng tiền danh nghĩa thì cung tiền sẽ xác định mức giá P sao cho M/P đúng bằng với cầu tiền. Ngược lại, CSTT có thể lựa chọn một tiến trình mục tiêu đối với mức giá P (và do vậy sẽ là tiến trình của lạm phát, nó sẽ chỉ phụ thuộc vào việc so sánh mức giá thời kỳ này với mức giá thời kỳ trước). Những thay đổi của tiến trình này khi đó sẽ gây ra sự thay đổi của cung tiền danh nghĩa để đạt được mức cung tiền danh nghĩa cần thiết. Phương trình (2) nói rằng giá cả và tiền tệ có mối quan hệ với nhau, nhưng mối quan hệ nhân quả theo chiều nào thì không thể biết được, nó tuỳ thuộc vào dạng thức của CSTT mà quốc gia đó theo đuổi. Khi mục tiêu trung gian là lượng tiền danh nghĩa thì quan hệ nhân quả diễn ra theo chiều từ tiền tệ tới giá cả. Khi mục tiêu là giá cả hay lạm phát thì quan hệ nhân quả diễn ra theo chiều ngược lại Dù quan hệ nhân quả theo chiều nào thì lạm phát cuối cùng vãn là một hiện tượng của tiền tệ. Lạm phát kéo dài chỉ khi NHTW liên tục in thêm tiền. Nếu lượng tiền danh nghĩa được giữ cố định thì lạm phát diễn ra cuối cùng sẽ làm suy giảm lượng tiền thực tế và khiến cho lãi suất cân bằng tăng lên rất cao và điều này làm suy giảm mức lạm phát đi. Chấm dứt tăng trưởng lượng tiền danh nghĩa sẽ làm tắt ngọn lửa lạm phát. Lạm phát, tiền tệ và thâm hụt Lạm phát kéo dài phải đi kèm với tăng trưởng tiền tệ liên tục. CP đôi khi phải in thêm tiền để tài trợ cho mức thâm hụt ng.s lớn của mình. Do vậy thâm hụt ng.s có thể giải thích tại sao CP phải in tiền thường xuyên hơn. Nếu vậy chính sách tài khoá thắt chặt là một việc làm cần thiết để ngăn chặn lạm phát và khiến mọi người tin tưởng vào chính sách lạm phát thấp của CP Mức GDP cũng tác động tới số lượng thuế mà CP thu được với suất đã có. Nếu nợ CP tương đối thấp so với GDP thì CP có thể tài trợ khoản thâm hụt bằng cách đi vay. CP có đủ nguồn thu từ thuế để trang trải cho các khoản nợ và tiền lãi. Đối với các CP có nợ thấp, người ta không tìm thấy mối liên hệ nào giữa lạm phát và lượng tiền mà CP đó in ra. Tuy nhiên nhiều năm thâm hụt liên tiếp có thể khiến CP rơi vào tình trạng nợ nhiều so với GDP. Khi các tổ cức cho vay cảm thấy e sợ thì CP có thể không tài trợ khoản thâm hụt bằng cách đi vay được nữa. Nó phải thắt chặt tài khoá để giảm bớt thâm hụt hoặc phải in tiền cho khoản thâm hụt đang tiếp diễn. Thâm hụt, tăng trưởng tiền tệ và nguồn thu thực tế Thời kỳ síêu lạm phát là một thời kỳ mà CP không thể kiểm soát được chính sách tài khoá. Một CP có mức thâm hụt cao kéo dài, khoản thâm hụt được tài trợ bằng đi vay, sẽ đến lúc nợ quá nhiều và không ai dám cho CP đó vay nữa, khi đó CP sẽ phải in tiền để tài trợ cho thâm hụt. CP có vai trò độc quyền đối với việc in tiền. Chi phí sản xuất bỏ ra để in tiền nhỏ hơn rất nhiều so với giá trị của số tiền in ra. CP in tiền mà không mất mát gì, sau đó CP có thể sử dụng số tiền đó để trả lương hoặc xây dựng các công trình công cộng. Cầu tiền thực tế M/P tỷ lệ thuận với thu nhập thực tế. Tăng trưởng dài hạn của thu nhập thực tế có thể làm cho CP tăng một lượng M nhất định mà không phải tăng P. Đây được gọi là thuế đúc tiền. Một nguồn thu thực tế tiềm năng khác là thuế lạm phát. Giả sử rằng thu nhập thực tế và sản lượng được giữ nguyên, một CP yếu kém không thể giảm khoản thâm hụt ng.s và có tiền để trang trải cho khoản thâm hụt ng.s này. Nếu là lượng tiền mặt mới in thêm thì CP sẽ tài trợ cho một khoản chi thực tế bằng, nó đúng bằng (/M )*(M/P), tốc độ tăng trưởng tiền mặt nhân với cầu tiền mặt thực tế. Tăng lượng tiền danh nghĩa sớm muộn sẽ làm thay đổi mức giá. Giả sử rằng tỷ lệ tăng trưởng tiền tệ danh nghĩa (/M ) bằng với tỷ lệ lạm phát . Do đó : Nguồn thu thực tế từ lạm phát = *(M/P) Lạm phát giúp CP giảm giá trị của các khoản nợ không sinh lãi của CP, tức là tiền mặt. Mối quan hệ giữa lạm phát và lãi suất Giả thiết Fisher phát biểu rằng lạm phát tăng sẽ dẫn tới mức tăng tương ứng của lãi suất danh nghĩa. Bảng 2.1: Tỷ lệ lạm phát và mức lãi xuất suất của một số quốc gia (năm 2007, %năm) Nước lạm phát Lãi suất Thổ Nhĩ kỳ 62 57 Nga 20 25 Venezuela 12 15 Hungary 8 11 Chi lê 4 3 Thuỵ Sỹ 1 2 Nhật Bản -1 0 Nguồn The Economist Nhìn vào bảng trên ta thấy các quốc gia có mức lạm phát cao sẽ có mức lãi suất cao. Lãi suất thực tế = lãi suất danh nghĩa – tỷ lệ lạm phát Giả thiết Fisher phát biểu rằng lãi suất thực tế thay đổi không nhiều, nếu nó xảy ra nhiều thì sẽ xảy ra hiện tượng dư cung hay dư cầu vốn vay. Lạm phát cao hơn sẽ được bù đắp bằng mức lãi suất danh nghĩa cao hơn, để tránh không cho lãi suất thực tế thay đổi quá nhiều. Lạm phát cao thường đi kèm với tốc độ tăng trưởng tiền danh nghĩa nhanh hơn và mức lãi suất danh nghĩa cao hơn. Lãi suất danh nghĩa cao hơn sẽ làm giảm cầu tiền thực tế, khiến cho tốc độ tăng tiền và tốc độ tăng giá không giống nhau đến khi nào cung tiền danh nghĩa điều chỉnh cân bằng với cầu tiền thực tế mới. Chúng ta sẽ lấy một ví dụ khá nổi tiếng về siêu lạm phát của nước Đức những năm 1920 để thấy rõ cơ chế này hoạt động ra sao: Bảng 2.2: Thời kỳ siêu lạm phát 1922-1923 của nước Đức (tháng 1,1922 = 1) Lượng tiền Giá Lượng tiền thực tế lạm phát (%tháng) Tháng một, 1922 1 1 1.00 5 Tháng một, 1923 16 75 0.21 189 Tháng bảy, 1923 354 2021 0.18 386 Tháng chín,1923 227777 645946 0.35 2532 Tháng mười, 1923 20201256 191891890 0.11 29720 Nguồn Data adaped from C. L. Holtfrenich Inflation 1912-1923 Nước Đức bị thất trận trong thế chiến thứ nhất. CP Đức rơi vào tình trạng thâm hụt ng.s nặng và khoản thâm hụt ng.s này được tài trợ bằng cách in thêm tiền. Giá đã tăng rất nhanh, vào tháng 10-1923, người ta phải bỏ 192 triệu Reichmarks để mua 1 chai nước uống có giá là 1 Reichmarks vào tháng 1-1922, người ta đã mang tiền trong những chiếc xe chở hàng để đi mua hàng . Nếu lạm phát là và lãi suất danh nghĩa là r, thì lãi suất thực tế sẽ bằng (r- ), nhưng mức lợi tức thực tế của khoản tiền mặt không sinh lãi là -, nó cho biết giá trị thực tế của khoản tiền mặt đó đã bị giảm như thế nào do lạm phát. Mức lợi tức thực tế chênh lệch của các tài sản sinh lãi so với nắm giữ tiền mặt chính là r. Lãi suất danh nghĩa đo chi phí thực tế của việc nắm giữ tiền mặt, lãi suất danh nghĩa tăng theo lạm phát. Trong thời kỳ siêu lạm phát, chi phí của việc nắm giữ tiền là rất lớn. Do đó ta có thể rút ra kết luận rằng: Tăng lạm phát và tăng lãi suất danh nghĩa sẽ làm giảm đáng kể cầu tiền mặt thực tế; Tiền và giá sẽ không tăng giống nhau khi mà lạm phát và lãi suất danh nghĩa tăng lên. Lạm phát, thất nghiệp và sản lượng Đường Philips: Đường Philips chỉ ra rằng tỷ lệ lạm phát cao hơn sẽ đi kèm với tỷ lệ thất nghiệp thấp hơn. Nó hàm ý rằng chúng ta có thể đánh đổi nhiều lạm phát hơn để có thất nghiệp thấp hơn hoặc ngược lại N¨m 1958, Gi¸o s­ Phillips cña tr­êng Kinh tÕ Lu©n §«n ®· ph¸t hiÖn ra mèi quan hÖ thèng kª gi÷a tû lÖ l¹m ph¸t hµng n¨m vµ tû lÖ thÊt nghiÖp hµng n¨m ë n­íc Anh. Nh÷ng mèi quan hệ t­¬ng tù còng ®­îc ph¸t hiÖn ë c¸c quèc gia kh¸c. §­êng Phillips ®­îc thÓ hiÖn trong H×nh 2 §­êng Phillips d­êng nh­ lµ mét chiÕc la bµn h÷u Ých ®Ó ®­a ra lùa chän chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«. B»ng c¸ch lùa chän c¸c chÝnh s¸ch tµi kho¸ vµ tiÒn tÖ, chÝnh phñ cã thÓ x¸c lËp møc tæng cÇu vµ do vËy lµ møc thÊt nghiÖp trong nÒn kinh tÕ. §­êng Phillips cho biÕt ®iÒu g× sÏ x¶y ra víi l¹m ph¸t sau ®ã. Tæng cÇu cao h¬n sÏ ®Èy møc l­¬ng vµ møc gi¸ lªn cao, vµ nã lµm t¨ng l¹m ph¸t, tuy nhiªn møc thÊt nghiÖp sÏ gi¶m xuèng. H×nh 2.1. §­êng Phillips §­êng Phillips trong H×nh 2.1 thÓ hiện mèi quan hÖ ®¸nh ®æi mµ c«ng chóng tin r»ng hä ®· ph¶i ®èi mÆt trong nh÷ng n¨m 1960. Vµo thêi ký ®ã, tû lÖ thÊt nghiÖp ë Anh hiÕm khi v­ît qu¸ møc 2%. Mäi ng­êi ®· tin r»ng nÕu nh­ gi¶m tæng cÇu cho tíi khi thÊt nghiÖp t¨ng lªn 2,5% th× l¹m ph¸t sÏ gi¶m xuèng con sè kh«ng. KÓ tõ ®ã ®· cã nhiÒu n¨m mµ nÒn kinh tÕ ph¶i tr¶i qua ®ång thêi c¶ møc l¹m ph¸t vµ møc thÊt nghiÖp trªn 10%. §­êng Phillips dµi h¹n th¼ng ®øng Tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn vµ møc s¶n l­îng tù nhiªn lµ c¸c gi¸ trÞ tr¹ng th¸i c©n b»ng dµi h¹n. T¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng dµi h¹n, nÒn kinh tÕ võa ®¹t møc s¶n l­îng tiÒm n¨ng võa cã møc thÊt nghiÖp c©n b»ng. §«i khi, ng­êi ta gäi ®©y lµ møc s¶n l­îng tù nhiªn vµ tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn. C¶ hai ®Òu ®­îc quyÕt ®Þnh bëi c¸c yÕu tè thùc chø kh«ng ph¶i lµ c¸c yÕu tè danh nghÜa. Chóng phô thuéc vµo l­îng cung ®Çu vµo, tr×nh ®é c«ng nghÖ, møc thuÕ suÊt,… Chóng kh«ng phô thuéc vµo tû lÖ l¹m ph¸t nÕu tÊt c¶ c¸c møc gi¸ P vµ møc l­¬ng danh nghÜa W ®Òu t¨ng cïng nhau. Møc thÊt nghiÖp tù nhiªn phô thuéc vµo tiÒn l­¬ng thùc tÕ W/P. Do ®­êng tæng cung dµi h¹n lµ ®­êng th¼ng ®øng t¹i møc s¶n l­¬ng tiÒm n¨ng, s¶n l­îng kh«ng chÞu t¸c ®éng cña l¹m ph¸t, nªn ®­êng Phillips dµi h¹n sÏ th¼ng ®øng t¹i møc thÊt nghiÖp c©n b»ng. Møc thÊt nghiÖp c©n b»ng kh«ng phô thuéc vµo tû lÖ l¹m ph¸t. T¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng dµi h¹n, l¹m ph¸t kh«ng thay ®æi. Mäi ng­êi sÏ dù kiÕn chÝnh x¸c møc l¹m ph¸t vµ ®iÒu chØnh tèc ®é t¨ng l­¬ng danh nghÜa ®Ó gi÷ cho møc l­¬ng thùc tÕ kh«ng ®æi, møc l­¬ng thùc tÕ sÏ duy tr× ë møc l­¬ng c©n b»ng dµi h¹n. T­¬ng tù, l·i suÊt danh nghÜa còng ®ñ lín ®Ó bï ®¾p møc l¹m ph¸t vµ duy tr× møc l·i suÊt thùc tÕ t¹i tr¹ng th¸i c©n b»ng cña nã. Mäi ng­êi sÏ thÝch nghi víi l¹m ph¸t v× ng­êi ta ®· dù kiÕn ®Çy ®ñ vÒ nã. Hình 2.2: Đường Phillips dài hạn Gi¶ sö r»ng tû lÖ l¹m ph¸t b»ng 10% mét n¨m. §©y lµ møc l¹m ph¸t phï hîp víi c¸c d¹ng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Chóng ta cã thÓ xem chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã møc t¨ng tr­ëng tiÒn tÖ môc tiªu lµ 10% ho¨c møc l¹m ph¸t môc tiªu lµ 10% mét n¨m. Trong H×nh 2.2 tr¹ng th¸i c©n b»ng dµi h¹n n»m t¹i ®iÓm E. L¹m ph¸t b»ng 10% ®óng nh­ mäi ng­êi kú väng. L­îng tiÒn danh nghÜa t¨ng tr­ëng hµng n¨m lµ 10%. Møc thÊt nghiÖp duy tr× t¹i tr¹ng th¸i thÊt nghiÖp tù nhiªn. §­êng Phillips ng¾n h¹n: XuÊt ph¸t tõ ®iÓm E, gi¶ sö cã một dữ kiÖn lµm t¨ng tæng cÇu. Møc thÊt nghiÖp sÏ gi¶m, l¹m ph¸t sÏ t¨ng lªn vµ nÒn kinh tÕ n»m t¹i ®iÓm A. Khi ®ã ng©n hµng trung ­¬ng sÏ t¨ng l·i suÊt ®Ó ®¹t møc môc tiªu cña nã (ë mét trong hai d¹ng), vµ nÒn kinh tÕ tõ tõ vËn ®éng däc theo ®­êng Phillips ng¾n h¹n tõ ®iÓm A vÒ l¹i ®iÓm E. Bëi v×, cÇn mét kho¶ng thêi gian ®Ó l·i suÊt t¸c ®éng tíi tæng cÇu, do vËy qu¸ tr×nh nµy th­êng kÐo dµi tõ mét tíi hai n¨m. Ng­îc l¹i, nÕu xuÊt ph¸t tõ ®iÓm E, mét có sèc cÇu bÊt lîi sÏ lµm nÒn kinh tÕ ®i tíi ®iÓm B trong ng¾n h¹n. NHTW sÏ thay ®æi l·i suÊt ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ tõ tõ quay trë l¹i ®iÓm E. §­êng Phillips ng¾n h¹n chØ ra r»ng trong ng¾n h¹n, møc thÊt nghiÖp cao hơn ®i kÌm víi møc l¹m ph¸t thÊp h¬n. ChiÒu cao cña ®­êng Phillips ng¾n han ph¶n ¸nh l¹m ph¸t kú väng, vÞ trÝ c©n b»ng dµi h¹n n»m t¹i E, khi ®ã kú väng ®­îc ®iÒu chØnh trän vÑn. §­êng Phillips ng¾n h¹n t­¬ng øng víi ®­êng tæng cung ngắn h¹n. Víi møc l­¬ng ®· cã tõ tr­íc, møc gi¸ cao h¬n sÏ thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ cÇn thuª thªm nhiÒu lao ®éng h¬n. T¹i mäi møc gi¸ cña thêi kú tr­íc, møc gi¸ cao h¬n ngµy h«m nay hµm ý r»ng tû lÖ l¹m ph¸t cao h¬n. T­¬ng tù, chiÒu cao cña ®­êng Phillips ng¾n hạn ph¶n ¸nh tèc ®é t¨ng tr­ëng tiÒn l­¬ng danh nghÜa cña nÒn kinh tÕ ®· cã. Khi c«ng nh©n vµ doanh nghiÖp kú väng l¹m ph¸t cao, hä sÏ thèng nhÊt l­¬ng danh nghÜa. NÕu l¹m ph¸t diÔn ra ®óng nh­ kú vọng th× tiÒn l­¬ng sÏ gièng nh­ dù tÝnh vµ t¨ng tr­ëng tiÒn l­¬ng danh nghÜa sÏ võa ®ñ. NÕu l¹m ph¸t cao h¬n møc kú väng th× tiÒn l­¬ng thùc tÕ sÏ thÊp h¬n so víi dù tÝnh. Doanh nghiÖp sÏ t¨ng s¶n xuÊt vµ thuª thªm nhiÒu lao ®éng h¬n. L¹m ph¸t cao (so víi kú väng) sÏ ®i kÌm víi møc thÊt nghiÖp thÊp h¬n. §­êng Phillips ng¾n h¹n cã ®é dèc ®i xuèng. ChiÒu cao cña nã ph¶n ¸nh kú vọng l¹m ph¸t ®­îc thÓ hiện trong hîp ®ång tiÒn l­¬ng ®· cã tr­íc ®ã. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao hÇu hÕt c¸c nÒn kinh tÕ ®Òu ®· ph¶i tr¶i qua thêi kú l¹m ph¸t cao t¹i mçi møc thÊt nghiÖp trong nh÷ng n¨m 1970 vµ 1980: ®­êng Phillips ng¾n h¹n ®· dịch chuyÓn lªn trªn. ChÝnh phñ ®· in tiÒn nhanh h¬n tr­íc kia. Tû lÖ l¹m ph¸t c©n b»ng dµi h¹n cao vµ ®­îc kú väng lµ sÏ cao. Chóng ta rót ra hai kÕt luËn quan träng: Thø nhÊt, sÏ lµ sai lÇm nÕu chóng ta gi¶i thÝch ®­êng Phillips ban ®Çu thÓ hiÖn mèi quan hÖ ®¸nh ®æi th­êng xuyªn gi÷a l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp. §ã chØ lµ mèi quan hª ®¸nh ®æi ng¾n h¹n, nã t­¬ng øng víi ®­êng tæng cung ng¾n h¹n, khi nÒn kinh tÕ ph¶i ®iÒu chØnh tr­íc mét có sèc cÇu. Thø hai, tèc ®é ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ däc theo ®­êng Phillips phô thuéc vµo hai yÕu tè: møc ®é linh ho¹t cña tiÒn l­¬ng danh nghÜa, vµ do vËy lµ gi¸ c¶, vµ møc ®é chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®iÒu chØnh l·i suÊt ®Ó phôc håi møc tæng cÇu nhanh hơn. TiÒn l­¬ng hoµn toµn linh ho¹t sÏ x¸c lËp l¹i ®­êng Phillips th¼ng ®øng vµ ®­êng tæng cung th¼ng ®øng, tèc ®é ®iÒu chØnh nhanh cña l·i suÊt sÏ bï ®¾p cho có sèc cÇu, sÏ phôc håi l¹i møc s¶n l­îng, møc thÊt nghiÖp vµ tû lÖ l¹m ph¸t vµ ®­a chóng vÒ tr¹ng th¸i c©n b»ng dµi h¹n. Kết luận : Đường philips đã chỉ ra mối quan hệ đánh đổi dài hạn giữa lạm phát và thất nghiệp. Nó cũng cho rằng cả lạm phát và thất nghiệp có thể ở mức thấp. Đường philips dài hạn thẳng đứng tại mức thất nghiệp cân bằng, tăng hoặc giảm mức thất nghiệp cân bằng là lý do vì sao mức thất nghiệp thực tế tăng hoặc giảm mạnh. Đường Philips ngắn hạn thể hiện mối quan hệ đánh đổi ngắn hạn giữa lạm phát và thất nghiệp khi nền KT điều chỉnh trước các cú sốc cầu và đưa nền KT trở lại mức cân bằng dài hạn của nó. Chiều cao của đường Philips ngắn hạn phản ánh mức lạm phát dự kiến Mối quan hệ giữa tỷ giá hối đoái và lạm phát Thông thường tỷ giá hối đoái được biểu diễn thông qua tỷ lệ bao nhiêu đơn vị đồng tiền nước này (nhiều hơn một đơn vị) bằng một đơn vị đồng tiền của nước kia. Ví dụ: tỷ giá hối đoái giữa Đồng VN và Dollar Mỹ là 16045 VND/USD hay giữa Yen Nhật và Dollar Mỹ là 116,729 JPY/USD hay giữa Dollar Mỹ và Euro là 1,28262 USD/Euro. Đồng tiền để ở số lượng một đơn vị trong các tỷ lệ như những ví dụ trên gọi là đồng tiền định danh hay đồng tiền cơ sở. Vì thế, khi cần thể hiện một cách nghiêm ngặt và chính xác, người ta thường nói: "Tỷ giá hối đoái giữa Đồng VN và Dollar Mỹ trên thị trường ngoại hối định danh bằng Dollar Mỹ là 16015 Đồng bằng 1 Dollar" hoặc "Tỷ giá hối đoái giữa Đồng VN và Dollar Mỹ trên thị trường ngoại hối định danh bằng Đồng VN là 0,0000624 Dollar bằng 1 Đồng". Một số loại tỷ giá hối đoái Tỷ giá hối đoái chính thức và tỷ giá hối đoái song song Tỷ giá hối đoái có thể được quy định bởi thị trường trong chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi, và được gọi là tỷ giá thị trường. Tỷ giá hối đoái cũng có thể được quy định bởi các cơ quan hữu trách trong chế độ tỷ giá hối đoái cố định. Ở nhiều nước, cả thị trường lẫn cơ quan hữu trách cùng tham gia quy định tỷ giá hối đoái. Tỷ giá hối đoái khi đổi tại NHTM và quầy giao dịch ngoại hối phục vụ khách hàng lẻ thường chênh lệch so với tỷ giá công bố có thể vì một trong hai lý do sau: (1) đã được tính gộp cả phí dịch vụ; (2) có hai tỷ giá đồng thời, một tỷ giá hối đoái chính thức (có thể do cơ quan hữu trách qui định, hoặc do cả thị trường lẫn cơ quan hữu trách quy đinh) và một tỷ giá không chính thức (còn gọi là tỷ giá hối đoái song song hay tỷ giá chợ đen) do thị trường quyết định. Ở VN, ngay cả tỷ giá hối đoái chính thức cũng có vài loại: tỷ giá bình quân liên ngân hàng, tỷ giá tính thuế xuất NK, tỷ giá giao dịch của NHTM, và tỷ giá hạch toán. Tỷ giá mua vào và bán ra ngoại tệ niêm yết tại một số ngân hàng để phục vụ khách đổi tiền là tỷ giá giao dịch của NHTM có tính thêm phí dịch vụ. Còn tỷ giá đổi tiền tại các cửa hàng kinh doanh vàng bạc ngoại tệ của tư nhân hay khi đổi tiền trong nhân dân chính là tỷ giá hối đoái song song. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa và Tỷ giá hối đoái thực tế Tỷ giá hối đoái danh nghĩa là tỷ giá hối đoái không xét đến tương quan giá cả hay tương quan lạm phát giữa hai nước. Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá hối đoái có xét đến tương quan giá cả giữa hai nước hoặc tương quan tỷ lệ lạm phát giữa hai nước. Quan hệ giữa hai loại tỷ giá này được thể hiện qua cách tính sau: Tỷ giá hối đoái thực tế = Tỷ giá hối đoái danh nghĩa x Giá nội địa / Giá nước ngoài = Tỷ giá hối đoái danh nghĩa x Tỷ lệ lạm phát trong nước / Tỷ lệ lạm phát nước ngoài. Tỷ giá hối đoái song phương và Tỷ giá hối đoái hiệu lực Tỷ giá hối đoái giữa hai đồng tiền được gọi là tỷ giá hối đoái song phương. Còn tỷ giá hối đoái hiệu lực là tỷ lệ trao đổi giữa một đồng tiền X với nhiều đồng tiền khác cùng lúc (thông thường là đồng tiền của các bạn hàng thương mại lớn). Tỷ giá này được tính dựa trên giá trị bình quân gia quyền của các tỷ giá song phương giữa đồng tiền X với từng đồng tiền kia. Tỷ giá hối đoái hiệu lực cũng có loại danh nghĩa và loại thực tế. Ảnh hưởng của chế độ tỷ giá cố định Giả sử thâm hụt cán cân thanh toán làm giảm cung nội tệ. Chấp nhận thực tế này tức là lãi suất sẽ tăng và suy thoái sẽ xảy ra. Một cuộc suy thoái sẽ giúp đẩy giá xuống thấp và nâng cao sức cạnh tranh. NHTW in tiền và mua trái phiếu trong nước, cung nội tệ tăng trở lại và lãi suất không thay đổi nữa. CP sẽ tránh được một cuộc suy thoái ít nhất là trong ngắn hạn. Giả sử vốn tư nhân vận động tự do, nếu các nhà đầu tư quốc tế có nhiều tiền trong tài khoản của họ hơn so với NHTW thì NHTW sẽ không thể duy trì tỷ giá bằng cách mua hay bán dự trữ ngoại hối. Thay vào đó họ sẽ ấn định lãi suất trong nước để các nhà đầu cơ có được những động cơ đúng đắn. Thay đổi lãi suất sẽ điều chỉnh các luồng vốn và do vậy sẽ điều chỉnh tài khoản TC trong cán cân thanh toán. Cố định tỷ giá là một lời cam kết xác lập một mức lãi suất phù hợp để loại bỏ hiện tượng chu chuyển vốn một chiều. Mức lãi suất này cộng với mức thu nhập trong nước sẽ quyết định cầu tiền, nó sẽ phải bằng cung tiền thực tế. Với mức giá đã cho trước thì nó sẽ quyết định cung tiền danh nghĩa. Do vậy trong ngắn hạn chỉ một mức duy nhất một mức cung tiền danh nghĩa có thể thoả mãn điều kiện cân bằng. Giả sử NHTW vẫn muốn tiếp tục thực hiện nghiệp vụ thị trường mở mua bán trái phiếu. Nếu nó tăng cung tiền, lãi suất sẽ giảm và luồng vốn chảy ra ngoài tới khi nào cung tiền quay trở lại mức ban đầu và lãi suất sẽ trở lại mức tương thích duy nhất với mức tỷ giá đã neo trước đó. Khi vốn vận động mạnh thì CP không thể điều chỉnh nền KT trở lại trạng thái cân bằng dài hạn bằng việc thay đổi cung tiền và lãi suất nữa. Đối với nền KT mở khi tỷ giá danh nghĩa đựơc cố định và vốn vận động mạnh: Sau khi có cú sốc cầu, nền KT trong nước sẽ rơi vào suy thoái. Tuy nhiên việc lãi suất giảm sẽ dẫn một luồng vốn lớn chảy ra ngoài, vì thế lãi suất không thể giảm đựơc. Vì vậy cầu tiền giảm do sản lượng giảm nên NHTW phải giảm cung nội tệ tương ứng với mức cầu tiền thấp hơn để tránh không cho lãi suất thay đổi. Do vậy việc sử dụng tỷ giá cố định đã ngăn không cho CP thay đổi mục tiêu cung tiền hay lạm phát. Giả sử có cú sốc cầu ở nước ngoài, nó làm tăng cầu về XK ròng. Tài khoản vãng lai sẽ chuyển sang trạng thái thặng dư. Nền KT sẽ bùng nổ và có thặng dư tài khoản vãng lai. Nó sẽ tăng dự trữ ngoại hối. Trong nền KT mở có tỷ giá cố định, lãi suất không đổi. Bùng nổ KT sẽ đẩy lạm phát lên cao và làm giảm sức cạnh tranh, làm giảm XK ròng. Ảnh hưởng của chế độ tỷ giá thả nổi Khi tỷ giá thả nổi tự do thì sẽ không có một can thiệp chính thức nào của NHTW trên thị trường ngoại hối và không có chuyển giao tiền tệ ròng giữa các quốc gia bởi vì cán cân thanh toán luôn luôn bằng không. Quy tắc tiền tệ và neo danh nghĩa dựa vào tiền tệ khi đó sẽ quyết định tỷ lệ lạm phát trong nước. Nếu các CSTT trong nước và nước ngoài mang lại một tỷ lệ lạm phát chung cho cả hai nước thì tỷ giá thực tế không đổi trong dài hạn sẽ tương ứng với tỷ giá danh nghĩa không đổi trong dài hạn. Tuy nhiên nếu tỷ lệ lạm phát trong và ngoài nước không bằng nhau trong một thời gian dài thì tỷ giá danh nghĩa sẽ phải thay đổi dần để giữ cho tỷ giá thực tế ở tại vị trí cân bằng của nó. Do vậy trong dài hạn, tỷ giá thả nổi sẽ điều chỉnh để đạt được mức tỷ giá thực tế duy nhất nhằm đảm bảo cân bằng đối nội và đối ngoại, nếu không điều chỉnh kịp thì sự chênh lệch quá lớn trong tỷ giá sẽ đẩy giá cả của các mặt._.