Những vấn đề lý thuyết liên quan đến định giá cổ phiếu (Chương 1)

đối lợi ích của các bên tham gia thị trường. Điều này lại càng quan trọng đối với các thị trường chứng khoán mới hoạt động như Việt nam vì nó giúp cho thị trường hoạt động ổn định và phát triển về lâu dài. Trên thế giới đã có rất nhiều sách, báo viết về đề tài này, giới thiệu từ những phương pháp cơ bản cho đến những ứng dụng mang tính đặc thù tuỳ theo hoàn cảnh tuỳ từng nước, tuỳ doanh nghiệp. Hiện nay, Việt nam chưa có một công trình nghiên cứu nào có tính chất toàn diện và gắn với việc đưa ra niêm yết và giao dịch tại thị trường chứng khoán, ngoài một số phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp cổ phần hoá đơn giản được áp dụng tại các giai đoạn khác nhau trong tiến trình cổ phần hoá, mà gần đây nhất là Thông tư 104-1998/TT-BTC ngày 18/07/1998 của Bộ Tài chính. Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay, giao dịch cổ phiếu chiếm tới 89% giá trị giao dịch toàn thị trường, hoàn thiện nghiệp vụ định giá cổ phiếu có ý nghĩa thiết thực về mặt lý luận cũng như thực tiễn nhằm góp phần vào sự phát triển các hoạt động nghiệp vụ của công ty chứng khoán để thúc đẩy sự phát triển của thị trường. Chương I: Những vấn đề lý thuyết liên quan đến định giá cổ phiếu 1. Khái niệm bản chất và vai trò của định giá cổ phiếu 1.1. Khái niệm về định giá cổ phiếu Định giá cổ phiếu thực chất là quá trình xác định giá trị thực hay giá trị kinh tế doanh nghiệp là công ty cổ phần để từ đó xác định giá trị của cổ phần mà đại diện cho nó là cổ phiếu. 1.2. Bản chất của định giá cổ phiếu Định giá cổ phiếu thực chất là quá trình xác định giá trị doanh nghiệp là công ty cổ phần để từ đó xác định giá trị của của cổ phần mà đại diện cho nó là cổ phiếu. Việc định giá trị doanh nghiệp nhằm mục đích đưa doanh nghiệp ra trao đổi, mua bán dưới một hình thức nào đó. Do vậy, doanh nghiệp cũng được coi như hàng hoá, có hai thuộc tính là giá trị và giá trị sử dụng. Tuy nhiên, doanh nghiệp là một loại hàng hoá đặc biệt vì doanh nghiệp là một hệ thống phức tạp của nhiều yếu tố cấu thành và các mối quan hệ giữa các yếu tố đó. Có những yếu tố vật chất như các tài sản hữu hình song cũng có những yếu tố phi vật chất như tài sản vô hình. Giá trị của các yếu tố cấu thành tài sản của doanh nghiệp lại luôn thay đổi theo thời gian. Hơn nữa, mỗi doanh nghiệp lại có những đặc thù riêng do vậy giữa các doanh nghiệp có sự khác biệt đáng kể. Chính vì vậy, giá trị của doanh nghiệp cũng chỉ là mức giá cá biệt. Việc định giá doanh nghiệp không chỉ đơn giản là lấy tổng giá trị tài sản doanh nghiệp đã được kiểm kê, đánh giá để xác định giá trị của doanh nghiệp, mà còn phải xuất phát từ yêu cầu của sản xuất và lưu thông hàng hoá như một quy luật giá trị, quy luật cạnh tranh, quy luật cung cầu, đặc biệt là quy luật lợi nhuận của nền kinh tế thi trường. Thông thường giá trị doanh nghiệp gồm 3 bộ phận chính: Giá trị tài sản của doanh nghiệp; giá trị đất doanh nghiệp sử dụng; giá trị các yếu tố làm tăng giá trị như địa điểm, uy tín, tiếng tăm của doanh nghiệp. Đối với người đầu tư, họ xác định giá cổ phiếu không chỉ dựa vào giá trị tài sản hiện hành công ty sở hữu mà quan trọng hơn chính là khả năng thu lợi nhuận trong tương lai. Khả năng này không chỉ phụ thuộc vào khả năng thu lợi nhuận trong quá khứ và hiện tại của doanh nghiệp mà còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác như lợi thế thương mại, uy tín doanh nghiệp, bí quyết kinh doanh, ngành nghề kinh doanh và khả năng mở rộng thị trường, sự tác động của các chính sách kinh tế nhà nước đối với ngành nghề kinh doanh của doanh nghiệp trong tương lai. Những vấn đề nêu trên là những căn cứ khách quan để xem xét định giá doanh nghiệp từ đó xác định giá trị cổ phiếu. Xác định giá trị cổ phiếu là phải xem xét toàn diện các yếu tố cấu thành giá trị doanh nghiệp. Đó là giá trị các tài sản hữu hình và tài sản vô hình của doanh nghiệp. Những giá trị của doanh nghiệp muốn được xã hội thừa nhận cần phải được thông qua trao đổi, tức là mức giá mà cả người mua và người bán đều chấp nhận được. Định giá tài sản đáp ứng yêu cầu tính toán, xác định sự thay đổi về mặt giá trị của thực thể tại một thời điểm nhất định, đây được xem như là quá trình ước tính khoản tiền mà người mua sẵn sàng chi trả để họ có quyền sở hữu và thu lợi ở một thực thể nhất định, và ngược lại cũng là sự ước tính khoản tiền thu được của người bán khi bán thực thể đó. Trong nền kinh tế thị trường, các thực thể kinh doanh cũng trở thành hàng hoá, do đó việc định giá trị tài sản là căn cứ quan trọng để xác định giá trị doanh nghiệp cũng như giá trị cổ phiếu trên thị trường chứng khoán, đây cũng chính là mối quan tâm hàng đầu của cả các chủ thể phát hành chứng khoán và công chúng đầu tư. Trong điều kiện của Việt nam, đang thực hiện quá trình chuyển đổi nền kinh tế từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường có sự quản lý, điều tiết của Nhà nước thì việc định giá doanh nghiệp có một vai trò quan trọng trong quá trình đổi mới, cải cách hệ thống doanh nghiệp nhà nước ở nước ta, nhất là việc trong việc thực hiện chủ trương cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp Nhà nước. Đặc biệt, trong giai đoạn hiện nay, khi thị trường chứng khoán Việt nam mới mở cửa hoạt động thì vai trò của việc định giá doanh nghiệp hay định giá cổ phiếu lại càng quan trọng. Điều này sẽ giúp tạo ra sự công bằng thông qua việc người mua và người bán đều đánh giá đúng giá trị của cổ phiếu mà mình mua bán, từ đó có thể đưa ra quyết định giao dịch có cơ sở. Đến lượt nó, việc đảm bảo cân bằng quyền lợi cho người mua và người bán sẽ giúp cho hoạt động của thị trường chứng khoán ổn định và phát triển bền vững. Mặt khác, thông qua việc xác định mức giá thị trường hợp lý, các nhà quản lý thị trường có cơ sở để đưa ra các quyết định quản lý đúng đắn nhằm đảm bảo cho thị trường hoạt động hiệu quả và an toàn. 1.3. Vai trò của định giá cổ phiếu Xét ở góc độ chủ thể phát hành, vai trò của việc định giá cổ phiếu thể hiện rất rõ nét. Thông qua việc xác định giá cổ phiếu, các chủ thể phát hành có thể định ra được mức giá hợp lý nhằm đảm bảo người đầu tư sẵn sàng chấp nhận mức giá đó; đồng thời doanh nghiệp cũng không bị thua thiệt do cổ phiếu bị định giá thấp. Điều này bảo đảm sự thành công của đợt phát hành trên thị trường sơ cấp, đồng thời cũng đảm bảo tính thanh khoản cho cổ phiếu khi được giao dịch trên thị trường thứ cấp. Trên thực tế, hoạt động định giá cổ phiếu hiện nay ở Việt nam còn nhiều bất cập, khung khổ pháp lý chưa hoàn thiện, đặc biệt là chính sách chế độ về tài chính kế toán, các phương pháp áp dụng nghèo nàn, thiếu các tổ chức tài chính hoạt động chuyên nghiệp về lĩnh vực này... gây nên những khó khăn nhất định trong việc định giá và chính điều này là một trong những cản trở trong quá trình cổ phần hoá các DNNN và hạn chế việc phát hành chứng khoán ra công chúng của các chủ thể phát hành. Đối với người đầu tư, cổ phiếu là một phương tiện có khả năng thu lợi nhuận cao, nhưng cũng có thể gặp rủi ro lớn. Để đi đến quyết định đầu tư đúng đắn đòi hỏi phải có sự lựa chọn loại cổ phiếu thích hợp về giá cả và có mức độ rủi ro mà người đầu tư có thể chấp nhận được. Nếu rủi ro càng lớn thì yêu cầu lợi suất đầu tư càng phải cao và do đó giá cổ phiếu phải càng thấp. Vì lẽ đó người đầu tư cần phải tiến hành định giá cổ phiếu để xác định mức giá và độ rủi ro của cổ phiếu đó có phù hợp với nhau và phù hợp với sở thích của người đầu tư. Nếu như người đầu tư có thể đánh giá đúng cổ phiếu của công ty thì người đó sẽ thu được mức lợi suất đầu tư mong muốn. Về phía các cơ quan quản lý nhà nước đối với thị trường tài chính và hệ thống doanh nghiệp, việc nắm được các phương pháp và kỹ năng định giá cổ phần/ cổ phiếu sẽ giúp cho các cơ quan này đánh giá được thực trạng giá cả các tài sản tài chính trên thị trường. Từ đó sẽ có những chính sách và biện pháp hợp lý để điều chỉnh thị trường trên cả tầm vĩ mô lẫn vi mô. Đới với các công ty chứng khoán Đối với các hoạt động đầu tư trên thị trường chứng khoán, để ra quyết định đầu tư thì nhà đầu tư luôn phải cân nhắc giữa giá thị trường và giá trị thực của chứng khoán, quyết định mua khi giá thị trường thấp hơn giá trị thực và quyết định bán khi giá thị trường cao hơn giá trị thực. Giá trị thực của chứng khoán thường được xác định bằng cách định giá, không chỉ được sử dụng cho việc ra quyết định đầu tư mà còn phục vụ cho việc phát hành, bảo lãnh phát hành, tư vấn đầu tư, tư vấn hợp nhất, sát nhập doanh nghiệp... Trong bối cảnh thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay, giao dịch cổ phiếu chiếm tới 89% giá trị giao dịch toàn thị trường, định giá cổ phiếu đối với công ty chứng khoán có những lợi ích sau đây: - Cung cấp thông tin định lượng cần thiết cho nhà đầu tư cá nhân, qua đó làm tốt nghiệp vụ tư vấn đầu tư, thu hút thêm nhiều nhà đầu tư cá nhân trong nước và nước ngoài, qua đó tăng giá trị giao dịch toàn thị trường và thúc đẩy thị trường phát triển sôi động. - Hoàn thiện qua trình ra quyết định đầu tư tự doanh và đầu tư danh mục, nâng cao gia trị giao dịch và hiệu quả đầu tư, thu hút thêm nhiều nhà đầu tư có tổ choc để quản lý danh mục đầu tư. - Đẩy mạnh nghiệp vụ phát hành mới và bảo lãnh phát hành của công ty chứng khoán, tăng lượng hàng hoá cho thị trường, thúc đẩy sự tham giá của các công ty cổ phần mới vào thị trường giao dịch tập trung để huy động vốn, thúc đẩy sự ra đời của các công ty cổ phần mới để huy động vốn trên thị trường thứ cấp. Có cơ sở để so sánh các hàng hoá khác nhau, tạo cạnh tranh trên thị trường, qua đó thúc đẩy công tác cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước và có sự lựa chọn những doanh nghiệp kinh doanh hiệu quả vào danh sách cổ phần hoá. Đẩy mạnh việc chuyển đổi các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài thành công ty cổ phần và thổi luồng sinh khí mới vào thị trường chứng khoán Việt Nam khi Chính phủ có văn bản cho phép định hướng này. Nói một cách tổng quát, việc định giá được quy định trong các trường hợp khác nhau và với các mục đích khác nhau sẽ gây ảnh hưởng tới kết quả thu được và việc lựa chọn các phương pháp áp dụng. Tuy nhiên, việc định giá thường được tiến hành theo một số mục đích chính sau đây: - Hỗ trợ người mua trong việc xác định mức độ sẵn sàng chấp nhận mua; - Hỗ trợ người bán trong việc xem xét giá bán; - Đóng vai trò như quan toà trong việc giải quyết tranh chấp giữa các bên; - Hỗ trợ người cho vay trong việc định lượng chứng khoán thế chấp đối với một khoản vay; - Hình thành giá trị liên quan đến các điều khoản trong luật pháp, như nhằm mục đích tính thuế trước bạ; - Định lượng giá trị đưa vào các báo cáo kế toán; - Hỗ trợ nguyên đơn hoặc bị đơn trong các vụ kiện tụng; - Đánh giá một khiếu nại về hậu quả tổn thất; - Xác định giá trị theo hợp đồng hoặc các điều khoản trong Điều lệ công ty; - Xác định nghĩa vụ thuế lãi vốn hoặc tổn thất; - Thực hiện việc đánh giá độc lập về một công ty đại chúng phục vụ cho việc thâu tóm hoặc cơ cấu lại theo Luật Công ty, hoặc theo các quy định niêm yết của cơ quan quản lý thị trường chứng khoán. Tóm lại, việc định giá cổ phiếu có thể được nhìn nhận từ nhiều góc độ khác nhau và có các giá trị tương ứng khác nhau. Song dù nhìn nhận dưới góc độ nào, mỗi cách xác định giá trị cổ phiếu bao giờ cũng liên quan đến lợi ích của người mua, người bán trên thị trường. Vì vậy việc xem xét, lựa chọn một cách đánh giá cổ phiếu theo phương pháp phù hợp, thoả mãn lợi ích của người mua và người bán trên thị trường là một thực tế không thể bỏ qua. 2. Phương pháp luận trong việc định giá cổ phiếu 2.1. Các khái niệm về giá trị liên quan đến việc định giá cổ phiếu Quá trình hoạt động của công ty sẽ sinh ra một luồng thu nhập cho cổ đông của công ty và luồng thu nhập này sẽ quyết định giá trị kinh tế qua đó thể hiện sự thành công hay thất bại của hoạt động sản xuất kinh doanh và được phản ánh vào giá cổ phiếu của công ty. Tuy nhiên trên thực tế giá trị được xác định bằng nhiều cách khác nhau và do đó sẽ có những khái niệm khác nhau về giá trị. Chẳng hạn, có những giá trị được hình thành từ sổ sách kế toán, có giá trị được hình thành từ luồng thu nhập như nêu trên đây hoặc giá trị được hình thành từ quy luật cung-cầu của thị trường... Trong từng trường hợp, giá trị được phân tích đánh giá căn cứ vào một số điều kiện cụ thể và không nhất thiết chỉ căn cứ vào các chiến lược và hiệu quả kinh doanh của công ty. Để hiểu rõ các khái niệm về giá trị và vận dụng chúng một cách thích hợp vào mục đích phân tích trong quá trình định giá, ta có thể xem xét một số khái niệm cơ bản nhất sau đây: Giá trị kinh tế Khái niệm giá trị kinh tế liên quan đến công dụng chủ yếu của một tài sản trong việc tạo ra luồng thu nhập sau thuế cho người nắm giữ tài sản đó. Những luồng thu nhập này có được từ thu nhập hay các khoản thanh toán theo hợp đồng, hay thanh lý một phần hoặc toàn bộ vào một thời điểm trong tương lai. Giá trị kinh tế chính là một khái niệm lựa chọn luồng thu nhập. Giá trị của một hàng hoá được định nghĩa là số tiền mà người mua sẵn sàng trả theo giá trị hiện tại của nó để có được luồng thu nhập dự tính trong tương lai. Do vậy, giá trị kinh tế là một khái niệm hướng về tương lai. Nó được xác định thông qua việc đánh giá luồng thu nhập tiềm năng trong tương lai, kể cả số tiền thu được từ lần thanh lý hàng hoá cuối cùng. ở đây, các chi phí phát sinh do quyết định trước đây là chi phí chìm và do vậy không liên quan đến việc ước tính luồng thu nhập trong tương lai nếu xét từ góc độ kinh tế. Giá trị kinh tế làm cơ sở cho một khái niệm giá trị thông thường khác bởi vì nó dựa trên logic lựa chọn hoàn toàn tất yếu trong quá trình đầu tư tiền bạc. Tuy nhiên việc tính toán giá trị kinh tế trên thực tế sẽ rất phức tạp vì chúng ta cần phải lựa chọn và áp dụng một tỷ lệ chiết khấu đại diện (lợi nhuận tiêu chuẩn) khi tính giá trị hiện tại của luồng thu nhập và luồng thu nhập dương trong một thời gian nhất định. Những luồng thu nhập này còn bao gồm cả giá trị giả định cuối cùng về lượng tiền có khả năng thu hồi hoặc mọi giá trị hiện thực tại điểm phân tích cuối cùng. Quá trình này thực tế quyết định sự cân bằng của luồng thu nhập trong toàn bộ những khoản thời gian khác nhau. Mặt khác, việc đánh giá rủi ro của một công ty được dựa trên các đặc điểm tương đối của công ty, do vậy giá trị kinh tế không phải là tuyệt đối; nó chỉ là kết quả của việc đánh giá rủi ro tương đối dự tính trong tương lai. Trên thực tế, giá trị kinh tế có mối quan hệ chặt chẽ với mức độ chấp nhận rủi ro của mỗi cá nhân. Do đó, giá trị kinh tế đóng vai trò chủ chốt trong việc đưa ra quyết định đầu tư của mỗi người. Giá trị thị trường Giá trị thị trường còn được gọi là giá trị thị trường công bằng, đây là giá trị của một tài sản hay tập hợp tài sản khi giao dịch trên thị trường có tổ chức hoặc giữa các bên cá nhân trong một giao dịch tự nguyện. Thị trường có tổ chức sẽ giúp người mua và người bán định ra giá trị thị trường phù hợp cho tất cả các loại tài sản hữu hình và vô hình. Giá trị thị trường tất nhiên cũng được hình thành thông qua các giao dịch giữa các bên cá nhân khi không có thị trường có tổ chức. Một lần nữa, giá trị thị trường cũng không phải là giá trị tuyệt đối mà là một thoả thuận nhất thời giữa hai hay nhiều bên. Theo một nghĩa nào đó thì các bên giao dịch sẽ điều chỉnh các đánh giá cá nhân tương ứng đối với giá trị kinh tế của tài sản đủ để đi đến sự nhất trí. Do vậy, giá trị thị trường của cổ phiếu vào một thời điểm nhất định có thể phụ thuộc vào sự ưa thích và thậm chí là quan điểm của các cá nhân liên quan, xu hướng tâm lý phổ biến trên sở giao dịch có tổ chức, độ gay cấn của cuộc chiến giành quyền thâu tóm, các biến đổi về kinh tế, phát triển công nghiệp, điều kiện kinh tế chính trị... Hơn nữa, khối lượng tài sản và chứng khoán giao dịch hiện tại sẽ ảnh hưởng tới giá trị do người mua và người bán định ra. Giá trị thị trường mặc dù có khả năng biến động nhưng nói chung vẫn được coi là một tiêu chuẩn hợp lý để đánh giá giá trị hiện tại của từng tài sản có và tài sản nợ ghi trong bảng cân đối kế toán. Giá trị thị trường còn thường được dùng để đánh giá hàng tồn kho và để phân tích vốn đầu tư dưới dạng các giá trị thu hồi trong tương lai. Việc sáp nhập và thâu tóm các công ty đang hoạt động cũng dựa trên giá trị thị trường do các bên đặt ra. Cũng giống như giá trị kinh tế, việc thiết lập giá trị thị trường cũng gặp phải những trở ngại thực tế. Một giá trị thị trường đích thực chỉ có thể xác định được khi thực sự tham gia vào một giao dịch. Bởi vậy, trừ khi hàng hoá được mua bán trên thực tế, mọi giá trị thị trường còn lại chỉ mang tính ước lượng và có thể dễ dàng thay đổi theo điều kiện và nhận thức của mỗi bên. Nhưng ngay cả khi giá trị thị trường được niêm yết sẵn thì vẫn có thể có những điều chỉnh nhất định. Ví dụ các cổ phiếu phổ thông phổ biến tại các sở giao dịch lớn được yết giá công khai trên thị trường, nhưng thường sẽ phải chịu những biến động giá cả quan trọng thậm chí là trong một ngày giao dịch. Do đó, giá trị thị trường căn cứ vào các giao dịch cùng loại chỉ có thể biến động trong một giới hạn nhất định gắn với các điều kiện giao dịch theo ngày, theo tuần hay theo tháng. Đối với hàng hoá không được giao dịch thường xuyên, việc đánh giá giá trị giao dịch thực tế sẽ trở nên khó khăn hơn. Giá trị sổ sách Giá trị sổ sách của một tài sản có hay tài sản nợ là giá trị ghi trong bảng cân đối kế toán theo nguyên tắc kế toán được chấp nhận ở mỗi nước. Giá trị sổ sách chủ yếu phục vụ cho mục đích kế toán chứ không phải là giá trị kinh tế hiện hành. Giá trị sổ sách là một giá trị có tính lịch sử mà vào một thời điểm nhất định nào đó nó có thể được đánh giá lại để thể hiện giá trị thị trường. Tuy nhiên, vì giá trị thị trường luôn thay đổi theo thời gian và những biến động của điều kiện kinh tế, do vậy, giá trị sổ sách và giá trị thị trường sẽ hầu như không đồng nhất. Thực tế này rất đúng đối với cổ phiếu phổ thông được giao dịch theo giá trị thị trường và giá trị này thường khác xa so với giá trị ghi sổ. Sở dĩ có sự khác biệt trên là vì giá trị sổ sách được xác định từ bảng cân đối kế toán. Bảng cân đối kế toán được chuẩn bị vào ngày cụ thể, ghi chép các loại và số lượng các tài sản có được sử dụng cho hoạt động kinh doanh (tức là các khoản vốn đã cam kết) và các tài sản nợ đối ứng huy động của người cho vay và các chủ sở hữu (tức là các khoản vốn đã huy động được). Cũng có thể gọi là bản báo cáo điều kiện tài chính hoặc bản báo cáo tình hình tài chính, bản này luôn phải cân đối bởi vì giá trị ghi sổ của toàn bộ các tài sản đã được đầu tư vào hoạt động kinh doanh tại một thời điểm nào đó phải cân đối một cách chính xác với các khoản nợ đã vào sổ và các khoản vốn cổ phần của các chủ sở hữu là nguồn gốc của các tài sản này. Các khoản nợ này là các nghĩa vụ cụ thể thể hiện các trái quyền đối với tài sản của doanh nghiệp, được xếp hạng cao hơn các cổ đông trong thứ tự ưu tiên thanh toán. Vốn cổ phần của các cổ đông đã được ghi sổ thể hiện quyền của cổ đông đối với phần tài sản còn lại sau khi đã trừ đi tất cả các khoản nợ. Một bảng cân đối kế toán tổng quát nhất được thể hiện như sau: Bảng cân đối kế toán (Ngày..../...../.....) Tài sản có Nợ và tài sản ròng Tài sản lưu động Nợ ngắn hạn Tài sản cố định Nợ dài hạn Tài sản khác Lãi (lỗ) ròngị Vốn chủ sở hữu Tổng tài sản có Tổng nợ và tài sản ròng Các loại tài sản có chủ yếu hoặc các khoản vốn đã cam kết gồm: - Các tài sản lưu động (các khoản mục này quay vòng trong trường hợp kinh doanh bình thường trong một khoản thời gian tương đối ngắn như tiền mặt, các chứng khoán dễ chuyển đổi sang tiền mặt, các khoản phải thu và hàng tồn kho). - Tài sản cố định (gồm có đất đai, các nguồn khoáng sản, nhà cửa, thiết bị, máy móc và các phương tiện vận chuyển). - Các tài sản khác như các khoản tiền gửi, các bằng sáng chế và các tài sản vô hình khác, kể cả giá trị lợi thế phát sinh khi thâu tóm công ty. Các nguồn vốn nợ và tài sản ròng chủ yếu bao gồm: - Các khoản nợ ngắn hạn là nghĩa vụ đối với nhà cung cấp, cơ quan thuế vụ, người lao động và người cho vay trong vòng một năm. - Các khoản nợ dài hạn bao gồm các công cụ nợ có thời hạn hoàn trả trên một năm như trái phiếu, các khoản cho vay và các khoản thế chấp. - Vốn cổ phần của chủ sở hữu bao gồm số vốn ròng do các loại chủ sở hữu đóng góp cũng như các khoản thu nhập tích luỹ được giữ lại trong doanh nghiệp sau khi chi trả cổ tức. Bảng cân đối kế toán là các hình ảnh sao chụp dạng tĩnh phản ánh các điều kiện tại thời điểm lập bảng. Các số liệu này cũng mang tính chất tích luỹ vì nó trình bày các kết quả của tất cả các quyết định và các giao dịch được thực hiện kết từ khi doanh nghiệp bắt đầu hoạt động và được tính toán cho đến thời điểm chuẩn bị báo cáo. Như chúng ta đã thấy trên đây, các quy định kế toán tài chính quy định rằng tất cả các giao dịch phải được hạch toán theo chi phí và giá trị tại thời điểm hiện thời, và những điều chỉnh về sau giá trị ghi sổ chỉ được thực hiện trong những trường hợp hạn hữu. Do vậy, bảng cân đối kế toán (số liệu được tính luỹ) diễn giải các tài sản và các khoản nợ đã mua hoặc phải thực hiện trong những thời gian khác nhau. Do các giá trị kinh tế hiện thời của các tài sản có thể thay đổi, đặc biệt trong trường hợp những khoản mục dài hạn (như nhà cửa, máy móc) hoặc các nguồn vốn (như đất đai, khoáng sản), các chi phí được phản ánh trong bảng cân đối kế toán có thể không phản ánh các giá trị kinh tế thực sự. Hơn nữa, những thay đổi về giá trị của tiền tệ dùng để hạch toán các giao dịch có thể bóp méo bảng cân đối kết toán theo thời gian. Cuối cùng, vì giá trị sổ sách của vốn cổ phần là phần chênh lệch giữa tổng tài sản có và vốn nợ nên giá trị này cũng chỉ thể hiện giá trị kế toán chứ không phải là giá trị kinh tế hiện thời. Thường có sự khác nhau hoàn toàn giữa giá trị còn lại này với giá trị kinh tế hiện thời của doanh nghiệp được phản ánh trên giá cổ phiếu hoặc trong việc định giá khi mua bán doanh nghiệp. Thực tế, cổ phần của các công ty hoạt động có hiệu quả được mua bán theo các mức giá cao hơn nhiều so với giá trị ghi sổ của nó. Từ thực tế trên cho thấy giá trị sổ sách trong nhiều trường hợp chỉ nên dùng để tham khảo chứ không có giá trị phân tích kinh tế để xác định giá trị thị trường của công ty. Giá trị tái sinh Đây là chi phí bắt buộc để thay thế một tài sản cố định hiện tại cùng loại. Nói cách khác, đây chính là chi phí thay thế máy móc, thiết bị hoặc các tài sản cùng loại khác. Trên thực tế, giá trị tái sinh là một trong những thước đo dùng để điều chỉnh giá trị tài sản của một doanh nghiệp đang hoạt động. Xác định giá trị tái sinh là một ước tính chủ yếu dựa trên những thay đổi về mặt kỹ thuật. Giá trị tái sinh liên quan đến việc liệu tài sản cố định có thể được tái sinh hoàn toàn giống như ban đầu hay không. Cùng với hao mòn vật chất, phần lớn mọi tài sản hữu hình sản xuất theo công nghệ theo thời gian đều trở nên lỗi thời. Đồng thời còn có vấn đề đánh giá các chi phí thực tế phục vụ cho việc tái sinh tài sản cùng loại. Còn trong phân tích, giá trị tái sinh thường là tiêu chuẩn để đánh giá giá trị thị trường của tài sản của một doanh nghiệp đang hoạt động. Giá trị đảm bảo Đây là giá trị của một tài sản dùng để đảm bảo cho một khoản vay hay các loại tín dụng khác. Giá trị đảm bảo nói chung được coi như mức giá trị tín dụng lớn nhất dùng để đánh giá tài sản cầm cố. Khi có vật đảm bảo trong tay, các chủ nợ thường định giá giá trị đảm bảo thấp hơn giá trị thị trường của tài sản đó. Như vậy sẽ tạo ra sự an toàn trong trường hợp mất khả năng thanh toán còn mức rủi ro đối với chủ nợ sẽ quyết định mức độ điều chỉnh giảm bớt tuỳ ý. Khi giá trị thị trường chưa được hình thành, giá trị đảm bảo được xác định hoàn toàn trên cơ sở đánh giá, thì chủ nợ sẽ cho phép duy trì một biên độ an toàn đủ lớn phù hợp trong từng trường hợp cụ thể. Giá trị sau khấu hao Nói chung, các nguyên tắc và thông lệ kế toán được chấp nhận quy định rằng giá trị của một tài sản hao mòn phải được giảm dần một cách hệ thống và bằng giá trị thực ròng sau quãng đời hoạt động của nó. Giá trị giảm này được gọi là mức khấu hao hoặc giảm giá, thường được quy định phải tính theo lợi nhuận trong suốt những giai đoạn kế toán sử dụng tài sản. Giá trị sau khấu hao bằng giá trị sổ sách của một tài sản trừ đi tổng mức khấu hao hoặc giảm giá đã được xác định. Vì là giá trị sổ sách nên phản ánh giá thị trường khi bán tài sản hoặc mức chi phí bỏ ra để thay thế tài sản. Giá trị thẩm định Giá trị thẩm định được xác định và sử dụng một cách chủ quan khi tài sản liên quan không có giá trị thị trường rõ ràng. Người ta thường lấy giá giao dịch phù hợp để so sánh với tài sản được thẩm định. Giá trị thẩm định thường được dùng trong các giao dịch có quy mô đáng kể, đặc biệt là đối với bất động sản có tính chất thương mại hay đất đai, giá trị thẩm định được xác định bởi một giám định viên công bằng được hai bên tham gia chấp thuận, đó là người có kiến thức về giám định các loại tài sản liên quan giúp người mua và người bán tìm ra được mức giá hợp lý, hay ít nhất là đề ra mức độ mặc cả. Chất lượng đánh giá phụ thuộc vào khả năng giám định và so sánh với các trường hợp trước đó. Một lần nữa, khả năng và đánh giá của cá nhân góp phần làm cân bằng giá trị. Hiếm khi những lần thẩm định khác nhau lại có cùng kết quả. Giá trị hoạt động liên tục Giá trị hoạt động liên tục là giá trị của một doanh nghiệp đang hoạt động hoặc giá trị của tài sản “đang sử dụng”. Khái niệm giá trị hoạt động liên tục thường gặp khi định giá nhà xưởng và thiết bị và thường kết hợp với một yếu tố thu nhập vốn hoá. Ví dụ, trong thời kỳ lạm phát cao, giá trị hoạt động liên tục của nhà xưởng và thiết bị có thể vượt quá giá trị sổ sách của chúng rất nhiều. Giá trị hoạt động liên tục nói chung thường cao hơn giá trị có thể thực hiện nếu bán tài sản thông qua đấu giá công khai. Giá trị cổ phần Như đã trình bày ở trên, giá trị cổ phần được hình thành khi lợi nhuận từ các hoạt động kinh doanh hiện tại và trong tương lai vượt quá chi tiêu về tài sản của công ty. Đó là toàn bộ mức tăng về giá trị kinh tế của doanh nghiệp phản ánh trong tổng cổ tức tăng định kỳ được tính bằng tổng cổ tức cộng với lãi hay lỗ. Giá trị cổ phần liên quan chặt chẽ với các luồng thu nhập và lợi nhuận dự tính làm cơ sở cho giá trị kinh tế. Giá trị thanh lý Trong trường hợp một doanh nghiệp giải thể hoạt động, thường có ít thời gian để bán tài sản. Nhu cầu bán tài sản trong một khoảng thời gian ngắn thường dẫn tới việc không thu hồi được toàn bộ giá trị tài sản so với trường hợp nếu doanh nghiệp có nhiều thời gian để bán tài sản hơn. Giá trị thấp này được coi là giá trị thanh lý hoặc giải thể và gần bằng giá trị có thể thu được nếu bán tài sản thông qua đấu giá công khai. Giá trị đặc biệt Giá trị đặc biệt là giá trị phụ thêm mà một người mua sẵn sàng trả, phản ánh các nhân tố như quy mô kinh tế, tiềm năng phát triển, khả năng cạnh tranh, đảm bảo một nguồn cung hoặc tiêu thụ cho sản phẩm, và giá trị phụ này là đánh giá của riêng người mua đó. Việc tồn tại giá trị đặc biệt này có nghĩa là người mua đó sẵn sàng trả thêm một khoản đáng kể cao hơn giá trị mà những người mua khác sẵn sàng trả. 2.2. Những nguyên tắc cơ bản trong định giá cổ phiếu 2.2.1. Cơ sở định giá cổ phiếu Giá trị của một công ty được xác định bằng nguồn lợi nhuận mà công ty đem lại hàng năm cho tất cả những người chủ sở hữu công ty. Hay nói cách khác, cổ phiếu phổ thông mang lại cho người sở hữu một nguồn thu nhập tại các thời điểm khác nhau trong tương lai như: cổ tức (được chia định kỳ hoặc không cố định); giá trị cổ phiếu khi người sở hữu bán cổ phiếu đó đi. Nói tóm lại, cổ phiếu đem lại cho người sở hữu một dòng thu nhập trong tương lai. Do tiền có giá trị về mặt thời gian, cho nên mỗi đồng tiền ở mỗi thời điểm khác nhau sẽ đem lại một giá trị khác nhau. Vì vậy, để xác định giá trị cổ phiếu tại một thời điểm nào đó, người ta phải xác định được giá trị luồng thu nhập mà cổ phiếu đó (hoặc công ty đó) đem lại ở các thời điểm khác nhau và quy chúng về cùng thời điểm cần định giá. Việc quy đổi này luôn tuân theo nguyên tắc chung là một đồng của ngày hôm nay luôn có giá trị hơn một đồng của ngày mai do tính chất sinh lợi của đồng tiền như sau: Ngày hôm nay, người đầu tư bỏ ra một đồng để tiết kiệm với lãi suất r thì sau một năm khoản tiền trên có giá trị bằng 1(1+r). Như vậy, giá trị sau một năm của một đồng sẽ là (1+r) đồng. Nếu làm phép tính ngược lại thì nếu người đầu tư muốn có được một khoản tiền M1 = (1+r) đồng sau đây một năm thì ngày hôm nay, người đó phải gửi tiết kiệm một khoản M1/(1+r) = (1+r)/(1+r) = 1 đồng. Đây chính là nguyên lý cơ bản để xác định giá trị luồng thu nhập theo thời gian. Do vậy, việc xác định giá trị cổ phiếu được dựa trên nguyên tắc xác định giá trị đồng tiền theo thời gian như sau: Xác định giá trị tương lai của một khoản tiền hiện tại Đồng tiền có giá trị theo thời gian. Một khoản đầu tư có thể tăng sau một thời gian do có lãi suất. Nếu đầu tư một khoản PV trong n năm, lãi suất các năm tương ứng là r1, r2, .... và FV(n; r1, r2...rn) là giá trị cuối kỳ thì: FV(n; r1, r2...rn) = PV(1+r1)(1+r2)...(1+rn) Nếu lãi suất không đổi qua các năm: r1=r2=...=rn thì : FV(n;r) = PV(1+r)n Trong đó: FV(n;r) : giá trị cuối kỳ n: Số năm (hay số thời kỳ) r : lãi suất năm (%) (hay thời kỳ) PV: Giá trị ban đầu - Nếu tính theo tháng thì công thức biến đổi như sau: FV(n;r) = PV(1+r)n/12 Trong đó: FV(n;r) : giá trị cuối kỳ n: Số tháng gửi r : lãi suất năm (%) PV: Giá trị ban đầu - Nếu tính theo ngày thì công thức biến đổi như sau: FV(n;r) = PV(1+r)n/365 Trong đó: FV(n;r) : giá trị cuối kỳ n: Số ngày gửi r : lãi suất năm (%) PV: Giá trị ban đầu - Lãi suất nhiều kỳ trong năm: FV(n,r) = PV (1 + )n´m Trong đó: r: Lãi suất hàng năm n: Số năm gộp lãi m: Số kỳ gộp lãi mỗi năm (tháng, quý, ngày) - Giá trị tại một thời điểm thời gian trong tương lai của một dòng thu nhập đều đặn trước đó. FV(n, r1 r2 ... rn) = PV(1+rn)0 + PV(1+rn-1)1 + ... + PV(1+r1)n-1 Nếu lãi suất như nhau: FV(n, r) = PV{(1+r)0 + PV(1+r)1 + ... + PV(1+r)n-1} FVA(n,r) = PV ( ) Xác định giá trị hiện tại của một khoản tiền trong tương lai: PV= Với lãi suất cố định: PV= Thời gian tính theo tháng: PV = Thời gian tính theo ngày: PV = - Giá trị hiện tại của dòng thu nhập tại các thời điểm ._.