Những vấn đề học sinh thường thiếu sót khi làm bài trắc nghiệm môn vật lý

SÔÛ GIAÙO DUÏC ÑAØO TAÏO BÌNH ÑÒNH TRÖÔØNG TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG SOÁ 3 PHUØ CAÙT GIAÙO VIEÂN : HAØ VAÊN CHÍNH TOÅ: LYÙ –HOAÙ TRÖÔØNG TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG SOÁ 3 PHUØ CAÙT NAÊM HOÏC : 2007-2008 Ñeå ñaùp öùng vôùi muïc tieâu , chöông trình, phöông phaùp , phöông tieän vaø caùch kieåm tra ñaùnh giaù baèng hình thöùc traéc nghieäm khaùch quan , môùi coù theå ño ñöôïc nhöõng möùc khaû naêng khaùc nhau veà giaù trò noäi dung kieán thöùc . Vì vaäy soá löôïng caâu hoûi ñöôïc traûi daøi theo toaøn boä chöông trình cô baûn vaät lyù phoå thoâng . Ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi xeùt ñoaùn vaø phaân bieät kyõ caøng khi choïn löïa caâu traû lôøi ñuùng nhaát hay hôïp lí nhaát . Ñeå laøm ñöôïc troïn veïn caùc yeâu caàu ñeà ra , hoïc sinh phaûi hieåu , aùp duïng caùc nguyeân lí , suy dieãn vaø toång hôïp kieán thöùc ñaõ hoïc. Moãi caâu hoûi traéc nghieäm coù moät muïc tieâu roõ raøng , nhaèm vaøo moät ñôn vò kieán thöùc cuûa chöông trình . Vì vaäy ñeå hoïc sinh reøn luyeän kyõ naêng vaän duïng kieán thöùc, xöû lyù tình huoáng ñaët ra maø khoâng phaïm phaûi sai laàm thì hoïc sinh phaûi chuù yù nhöõng vaán ñeà naøo ? 1.C .MÖÙC ÑOÄ BIEÁT 1. Haõy ñoïc nhanh qua moät laàn noäi dung ñeà thi vaø laøm ngay nhöõng caâu hoûi ôû möùc ñoä bieát . Vì chæ caàn nhôù laïi nhöõng noäi dung , coâng thöùc coù trong SGK coù theå troïn veïn hoaëc moät phaàn , hoaëc döôùi daïng ñaõ thay ñoåi chuùt ít . Ví duï : + Dao ñoäng ñieàu hoaø laø gì ? - Hoïc sinh chæ caàn nhôù daïng sin hoaëc cosin (haøm ñieàu hoaø) + Coâng thöùc tính böôùc soùng l - Hoïc sinh nhôù quaõng ñöôøng soùng truyeàn ñöôïc sau thôøi gian T l = V.T + Trong phaûn öùng haït nhaân khoâng coù ñònh luaät baûo toaøn naøo ? -Vì coù ñoä huït khoái neân khoâng coù ñònh luaät baûo toaøn khoái löôïng . + Coâng thöùc tính naêng löôïng ñieän tröôøng vaø naêng löôïng töø tröôøng trong maïch dao ñoäng LC . Naêng löôïng ñieän tröôøng :WE = Cu2 Naêng löôïng töø tröôøng :WL = Li2 -Veà maët hình thöùc caùc bieåu thöùc naêng löôïng trong maïch dao ñoäng vaø caùc bieåu thöùc naêng löôïng trong dao ñoäng cô hoïc laøgioáng nhau . * Vì vaäy trong tuï ñieän ,coù ñieän dung C ñaët tröng khaû naêng tích ñieän cuûa tuï,khi coù moät hieäu ñieän theá ôû hai ñaàu baûn tuï ñaõ ñöôïc tích ñieän thì coù moät naêng löôïng ñieän tröôøng giöaõ hai baûn tuï: WE = Cu2 * Trong cuoän daây coù heä soá töø caûm L khi coù doøng ñieän ñieän i chaïy qua thì coù naêng löôïng töø tröôøng trong cuoän daây laø :WL = Li2 2. Hoïc sinh thöôøng sai nhöõng tröôøng hôïp sau : + Neâu coâng thöùc tính chu kyø dao ñoäng ñieàu hoaø con laéc loø xo - Hoïc sinh khoâng nhôù roõ :T = 2p (a) hay T = 2p . - Vôùi moät loø xo nhaát ñònh coù ñoä cöùng K khoâng ñoåi . Neáu treo moät vaät coùkhoâí löôïng m caøng nhoû vaø kích thích cho heä dao ñoäng thì vaät dao ñoäng nhanh hôn . Nghóa laø chu kyø dao ñoäng nhoû . Hay T tæ leä thuaän vôùi .Vì vaäy HS xaùc ñònh ngay bieåu thöùc (a) . Heä thoâng ñôn vò ::N/m , :kg + Coâng thöùc tính chu kyø dao ñoäng con laéc ñôn . - Chu kyø dao ñoäng con laéc ñôn T = 2p hay T = 2p . - Hoïc sinh hình dung caùc dieãn vieân xieác treân ñu . Taïi sao sôïi daây phaûi daøi ? Ñeå ñuû thôøi gian hai ngöôøi trao ñoåi qua laïi giöõa hai chieác ñu . Vì vaäy sôïi daây caøng daøi , thì thôøi gian chuyeån ñoäng caøng laâu hay chu kyø T caøng lôùn . Vaäy T tæ leä thuaän vôùi *Caùch kieåm tra ñôn giaûn nhaát laø thay baèng heä thoáng ñôn vò chuaån : :s , :m , :m/s2 + Neâu coâng thöùc tính chieát suaát tuyeät ñoái cuûa moät moâi tröôøng trong suoát . - Chieát suaát n = hay n = - Hoïc sinh neân nhôù vaän toác aùnh saùng laø lôùn nhaát vaø chieát suaát tuyeät ñoái caùc moâi tröôøng phaûi lôùn hôn 1 . Vì vaäy choïn tæ soá : n = > 1 . + Neâu coâng thöùc tính coâng suaát tieâu thuï treân moät ñoaïn maïch ñieän xoay chieàu khoâng phaân nhaùnh RLC . - Hoïc sinh nhaàm giöõa coâng suaát P vaø heä soá coâng suaát cosj - Coâng suaát :P = U.I cosj hoaëc P = RI2 vaø Heä soá coâng suaát: cosj = Nhaän xeùt : Giaù trò + Coâng thöùc veà coâng suaát toaû nhieät P vaø nhieät löôïng toaû ra Q. - Hoïc sinh phaân bieät : Nhieät löôïng laø naêng löôïng tính baèng Jun . Vaäy Q = RI2.t -Phaàn tieâu thuï naêng löôïng laø ñieän trôû R . Neân sau thôøi gian t phaûi tieâu thuï moät naêng löôïng Q = RI2.t vaø coù coâng suaát toaû nhieät P = = RI2 . + Coâng thöùc veà ñoä phoùng ñaïi aûnh vaø ñoä boäi giaùc cuûa duïng cuï quang hoïc . - Neáu ñoä phoùng ñaïi aûnh laø tæ soá ñoä cao aûnh so vôùi ñoä cao cuûa vaät K = -Thì ñoä boäi giaùc laø tæ soá goùc troâng aûnh a so vôùi goùc troâng tröïc tieáp vaät a0 . 2.C .MÖÙC ÑOÄ HIEÅU - “Möùc hieåu” ñoøi hoûi hoïc sinh khoâng nhöõng nhôù laïi vaø phaùt bieåu laïi nguyeân daïng vaán ñeà ñaõ hoïc , maø coøn coù theå thay ñoåi vaán ñeà ñaõ hoïc sang moät daïng khaùc töông ñöông . Ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi coù khaû naêng “dieãn dòch “ “giaûi thích” vaø “ngoaïi suy” . * Nhöõng caâu hoûi choïn caâu sai hay choïn caâu ñuùng, thì hoïc sinh phaûi ñoïc kyõ töøng noäi dung phöông aùn vaø suy luaän loaïi tröø . Ví duï: + Tia b+ leäch veà phía baûn döông hay leäch veà phía baûn aâm cuûa tuï ñieän. - Hoïc sinh neân phaùt hoïaï chieàu ñieän tröôøng . ñeå bieát ñöôïc löïc ñieän tröôøng taùc duïng leân ñieän tích .Suy ra daïng quyõ ñaïo chuyeån ñoäng . + Saép xeáp caùc böôùc soùng cuûa caùc böùc xaï hoàng ngoaïi ,töû ngoaïi ,Rôn ghen ,tia gamma…. theo thöù töï böôùc soùng taêng daàn hay giaûm daàn. - Hoïc sinh chuù yù ñeán böôùc soùng hay taàn soá . Theo thöù töï taêng daàn hay giaûm daàn . - Hoïc sinh phaûi naém kyõ thang soùng ñieän töø vaø suy luaän . + Söï hình thanøh caùc daõy Lyman , Bamme , Passen . Khi eleùctroân dòch chuyeån möùc naêng löôïng . - Hoïc sinh phaûi nhôù söï dòch chuyeån eleùctroân töø caùc quyõ ñaïo döøng beân ngoaøi laàn löôït veà quyõ ñaïo K , L , M … hình thaønh daõy Ly man , Bamme , Passen ôû mieàn töû ngoaïi , aùnh saùng nhìn thaáy vaø hoàng ngoaïi . Ñaët bieät : Daõy Bamme coù moät phaàn naèm mieàn töû ngoaïi ngoaøi 4 vaïch nhìn thaáy ñöôïc . + Khi aâm thanh truyeàn töø khoâng khí vaøo nöôùc thì böôùc soùng vaø taàn soá coù thay ñoåi khoâng ? - Hoïc sinh phaûi bieát böôùc soùng laø quaõng ñöôøng soùng truyeàn ñi ñöôïc trong moät chu kyø dao ñoäng cuûa soùng (phuï thuoäc vaøo vaän toác vaø thôøi gian ). Maø vaän toác truyeàn soùng phuï thuoäc vaøo moâi tröôøng truyeàn soùng . + Nhöõng caâu hoûi veà soùng aâm . - Hoïc sinh caàn hoïc kyõ caùc ñaëc tính sinh lyù cuûa aâm ñöôïc hình thaønh treân cô sôû caùc ñaëc tính vaät lyù cuûa aâm . Ñaëc tröng sinh lyù aâm Ñaëc tröng vaät lyù aâm Ñoä cao Taàn soá Ñoä to Cöôøng ñoä aâm , taàn soá aâm . AÂm saéc Bieân ñoä aâm , taàn soá aâm . - Hoïc sinh chöa phaân bieät giöõa cöôøng ñoä aâm I vaø möùc cöôøng ñoä aâm L [I] : ; L = lg (B) hoaëc L = 10lg(dB) + Phaàn quang hình hoïc : - Hoïc sinh caàn ñoïc kyõ duïng cuï laø göông hay kính ñeå xeùt ñöôøng ñi tia saùng bò phaûn xaï hay khuùc xaï . Aûnh cuûa vaät cuøng phía hay khaùc phía so vôùi duïng cuï ñeå suy ra aûnh thaät hay aûnh aûo . + Ñoái vôùi phaàn maét vaø caùc duïng cuï quang hoïc . - Hoïc sinh caàn hieåu roõ veà maét vaø caùc taät cuûa maét . - Caàn phaân bieät vò trí ñaët vaät so vôùi maét hay so vôùi thaáu kính (xaùc ñònh giaù trò d > 0) - Maét chæ thaáy ñöôïc aûnh (aûo) cuûa vaät . Vaäy d’ < 0 (so vôùi thaáu kính ) . - Chuù yù : Maét ôû traïng thaùi khoâng ñieàu tieát laø quau saùt vaät ôû ñieåm cöïc vieãn hay ôû ¥ (maét bình thöôøng) vaø maét ñieàu tieát toái ña khi quan saùt vaät ôû ñieåm cöïc caän . - Ñeå hieåu ñöôïc söï ñieàu tieát cuûa maét hay söï bieán thieân ñoä tuï cuûa maét . Ta xem aûnh cuûa vaät qua thaáu kính ñoùng vai troø vaät ñoái vôùi thuyû tinh theå (TKHT) cuûa maét . Maét ñieàu tieát ñeå aûnh (thaät) hieän treân voõng maïc . + Phaàn löôïng töû aùnh saùng : - Hoïc sinh naém ñöôïc noäi dung thuyeát löôïng töû naêng löôïng Plaên vaø quan ñieåm Anhxtanh ñeå giaûi thích caùc ñònh luaät quang ñieän . - Khi vieát coâng thöùc : e = hf = = A + m Hoïc sinh phaûi hieåu raèng : naêng löôïng phoâtoân ñaõ truyeàn heát cho electroân vaø ñöôïc söû duïng ôû hai phaàn , moät phaàn ñeå thaéng löïc lieân keát thoaùt ra ngoaøi vaø phaàn coøn laïi toàn taïi döôùi daïng ñoäng naêng ban ñaàu cöïc ñaïi cuûa quang electroân. + Phaàn vaät lyù haït nhaân : Hoïc sinh thöôøng nhaàm soá haït ban ñaàu , soá haït coøn laïi thôøi ñieåm t :vaø soá haït ñaõ bò phaân raõ phoùng xaï . - Vì vaäy khoâng phaân bieät ñöôïc : - Tæ soá phaàn traêm soá haït coøn laïi so vôùi soá haït ban ñaàu . % - Phaàn traêm ñaõ bò phaân raõ phoùng xaï . % - Hoïc sinh deã nhaàm soá haït sinh ra baèng soá haït ban ñaàu theo phöông trình phoùng xaï. Maø thöïc ra soá phoùng xaï haït nhaân sinh ra baèng soá haït ñaõ bò phaân raõ phoùng xaï . Nhöng khoái löôïng haït sinh ra ,khoâng baèng khoái löôïng haït nhaân ñaõ bò phaân raõ phoùng xaï . *Ñaët bieät trong coâng thöùc tính ñoä phoùng xaï . H = H0 = . - Hoïc sinh thöôøng tính sai phaàn ñôn vò thôøi gian . + Phaàn dao ñoäng chöa phaân bieät roõ giöõa taàn soá dao ñoäng f vaø taàn soá goùc w . 3.C “Möùc aùp duïng” + Ñieàu maø hoïc sinh sai nhieàu nhaát trong baøi taäp aùp duïng laø : Theá soá sai heä thoáng ñôn vò . Vì vaäy GV caàn noùi roõ heä thoáng ñôn vò ño löôøng chuaån heä SI . Xuaát phaùt töø 7 ñôn vò vaät lí cô baûn laø : Ñoä daøi : meùt (m) Thôøi gian : giaây (s) Khoái löôïng : kiloâgam (kg) Cöôøng ñoä doøng ñieän : Ampe (A) Cöôøng ñoä saùng : Cardopa (d) Löôïng chaát : mol (mol) Nhieät ñoä : Kenvin (K) Töø ñoù suy ra söï phuï thuoäc cuûa ñôn vò moät ñaïi löôïng naøo ñoù vaøo caùc ñôn vò cô baûn ñöôïc goïi laø thöù nguyeân cuûa ñôn vò ñoù . Ví duï : [vaän toác] : m/s , [gia toác] : m/s2 , [coâng] : (A = F.s , maø F = m.a) Kg..m = kg.m2.s-2 + Hoïc sinh chöa phaân bieät ñaïi löôïng coù höôùng vaø ñaïi löôïng voâ höôùng . Nhö vectô ñoäng löôïng vaø ñoä lôùn ñoäng naêng Eñ = mv2 Hoïc sinh chöa phaân ñöôïc giaù trò ñoä lôùn vaø giaù trò ñaïi soá theo qui öôùt veà daáu (theå hieän tính chaát vaät lyù) - Phaàn dao ñoäng cô hoïc . + Haàu heát hoïc sinh sai khi theá soá caùc giaù trò . - Khoái löôïng m phaûi tính baèng kiloâgam . - Ñoä cöùng loø xo [k] : N/m Chieàu daøi con laéc ñôn [ l ] : m + Phaàn doøng ñieän xoay chieàu thöôøng ñoåi heä thoáng ñôn vò caùc giaù trò R , L , C , P , U , I theo caùc öôùc soá hoaëc boäi soá cuûa noù . Vì vaäy GV caàn noùi roõ caùc öôùc soá cuûa thöôøng duøng laø : mili (m) , microâ (m) , nanoâ (n) , picoâ (p) Öôùc soá chuaån SI Mili :1m 10-3 Microâ : 1m 10-6 Nanoâ : 1n 10-9 Picoâ : 1p 10-12 Ví duï : 1mF = 10-6F ; 1nH = 10-9 H ; 1pW = 10-12W Boäi soá chuaån Kiloâ 1K 103 Meâga 1M 106 1 kW = 103W 1 MeV = 106 e V + Phaàn quang hình hoïc : - Hoïc sinh chöa hieåu kyõ phaàn qui öôùc veà daáu (thuaàn tuyù toaùn hoïc) ñeán vieäc xaùc ñònh vò trí , tính chaát (thaät , aûo) cuûa vaät hay aûnh . - Hoïc sinh hieåu ñöôïc : Ñaët moät vaät (laø vaät thaät) thaáy aûnh trong göông laø aûnh aûo , höùng aûnh treân maøn laø aûnh thaät . Ñaëc bieät : Ñeå hoïc sinh deã nhôù coù theå laáy vò trí (moác) cuûa kính hoaëc göông . Hoaëc moàc (truïc chính ) ñeå suy ra caùc tính chaát vaät vaø aûnh . “Cuøng phía thì traùi tính chaát vaø traùi phía thì cuøng tính chaát” ñuùng theo quy luaät trieát hoïc veà “thoáng nhaát vaø ñaáu tranh caùc maët ñoái laäp” . + Phaàn vaät lyù haït nhaân : - Hoïc sinh raát yeáu veà kyõ naêng tính toaùn soá muõ . Vì vaäy GV caàn trang bò laïi caùc pheùp ñôn giaûn veà soá muõ vaø caùc haøm sieâu vieät . Ñaëc bieät laø ñôn vò duøng trong vaät lyù haït nhaân . Ví duï : Ñôn vò khoái löôïng me » 9,1095.10-31kg me » 0,000549 u Maø : 1u = (g) = 1,66055.10-27 kg = 0,511. MeV/C2 Neân : 1. » 1,7827.10-3kg Vaäy : 1kg » 0,561.1030 MeV/C2 + Caùc kyù hieäu ñaïi löôïng vaät lyù trong nhöõng chuyeân ñeà xaùc suaát khaùc nhau coù theå gioáng nhau . Ví duï : Chöõ f : laø taàn soá ôû phaàn dao ñoäng ñôn vò Heùc (Hz) f : laø tieâu cöï TK phaàn quang hoïc ñôn vò chieàu daøi Chöõ D : laø ñoä tuï TK , ñôn vò ñioáp [D ] = Goùc leäch D tính theo ñôn vò goùc : ñoä hoaëc radian Chöõ K phaàn quang hình laø ñoä phoùng ñaïi K phaàn maùy bieán theá laø heä soá maùy bieán theá . Chöõ ôû phaàn soùng laø Böôùc soùng Chöõ ôû phaàn vaät lyù haït nhaân laø haèng soá phaân raõ phoùng xaï Ví duï : Chöõ f : laø taàn soá ôû phaàn dao ñoäng ñôn vò Huùc (Hz) f : laø tieâu cöï TK phaàn quang hoïc ñôn vò chieàu daøi Chöõ D : laø ñoä tuï TK , ñôn vò ñioáp [D ] = Goùc leäch D tính theo ñôn vò goùc : ñoä hoaëc radian Chöõ K phaàn quang hình laø ñoä phoùng ñaïi K phaàn maùy bieán theá laø heä soá maùy bieán theá . 4.C “Möùc phaân tích vaø toång hôïp “ - Ñaây laø daïng baøi baøi taäp ñoøi hoûi hoïc sinh phaûi bieát vaän duïng linh hoaït nhöõng ñieàu ñaõ hoïc vaø vieäc giaûi quyeát vaán ñeà ñaët ra . Baøi toaùn 1 : Moät ngöôøi caän thò ñeo kính caän soá 4 môùi nhìn thaáy roõ nhöõng vaät ôû xa voâ cuøng . Khi ñeo kính saùt maét , ngöôøi ñoù chæ ñoïc ñöôïc trang saùch ñaët caùch maét ít nhaát laø 25cm . Tìm giôùi haïn nhìn roõ ngöôøi naøy khi khoâng ñeo kính . + Hoïc sinh caàn phaûi hieåu ñöôïc ñeå söûa taät caän thò phaûi duøng thaáu kính gì ? - Ñeå söûa taät caän thò phaûi duøng thaáu kính phaân kyø + Neáu laø thaáu kính hoäi tuï hay phaân kyø thì tieâu cöï phaûi giaù trò döông hay aâm ? - Vì thaáu kính phaân kyø neân tieâu cöï coù giaù trò aâm . + Qui öôùc veà kính soámaáy laø chæ cho giaù trò ñoä lôùn cuûa ñaïi löôïng vaät lyù naøo ? - Kính soá maáy laø chæ veà giaù trò ñoä lôùn cuûa ñoä tuï . Vaäy TKPK coù ñoä tuï D = -4 ñioáp => f = = 0,25m = -25cm + Ñeo kính saùt maét vaø caùch maét coù taùc duïng gì ? - Ñeo kính saùt maét . Neâu vò trí aûnh cuûa vaät qua TK caùch TK chính laø khoaûng caùch ñeán maét (0m = 0K) . + Maét nhìn qua kính seõ thaáy aûnh cuûa vaät laø thaät hay aûo ? - Aûnh cuûa vaät qua TK laø aûnh aûo . Nhöng laïi ñoùng vai troø vaät thaät ñoái vôùi maét . Vaäy maét muoán nhìn thaáy vaät ñoù thì aûnh cuûa noù phaûi hieän treân voõng maïc cuûa maét . + Vaät ôû xa voâ cuøng thì aûnh qua thaáu kính hieän ôû ñaâu ? - Vaät ôû xa voâ cuøng (d = ¥) thì aûnh hieän taïi tieâu ñieåm aûnh cuûa TK . Hay ñieåm cöïc vieãn cuûa maét d1 = ¥ thì d1 = f = -25cm . + Aûnh cuûa vaät qua thaáu kính ñoùng vai troø gì ñoái vôùi maét ? -Vaät caùch thaáu kính laø 25cm thì d2 = 25cm . Aûnh qua thaáu kính hieän taïi ñieåm cöïc caän cuûa maét Khi d2 = 25cm , f = -25cm thì d’2 = = 12,5cm Vaäy : Giôùi haïn nhìn roõ ngöôøi naøy khi khoâng ñeo kính laø töø 12,5cm ñeán 50cm . + Vò trí vaät ñaët gaàn nhaát tröôùc kính thì aûnh (aûo) phaûi hieän taïi vò trí naøo cuûa maét ? + Phaân bieät ñöôïc giôùi haïn nhìn roõ ngaén nhaát cuûa maét ? Vaø giôùi haïn nhìn roõ cuûa maét . Nhö vaäy ñeå giaûi baøi taäp treân hoïc sinh phaûi hieåu vaø vaän duïng chính xaùc töøng vaán ñeà döïa vaøo söï phaân tích vaø toång hôïp taát caû caùc kieán thöùc coù lieân quan veà quang hoïc . Neáu baøi taäp môû roäng : Maét quan saùt aûnh cuûa vaät ôû traïng thaùi ñieàu tieát toái ña vaø traïng thaùi khoâng ñieàu tieát Thì hoïc sinh phaûi bieát : + Quan saùt vaät ôû traïng thaùi khoâng ñieàu tieát toái ña . Thì ñoä tuï cuûa thuyû tinh theå laø lôùn nhaát vaø tieâu cöï (maét) laø nhoû nhaát . Maét ñang quan saùt vaät ôû cöïc caän . Baøi toaùn 2 : Cho ñoaïn maïch xoay chieàu goàm 2 phaàn töû X vaø Y maéc noái tieáp . Khi ñaët vaøo hai ñaàu ñoaïn maïch moät hieäu ñieän theá xoay chieàu coù giaù trò hieäu duïng laø U thì hieäu ñieän theá hieäu duïng giöõa hai ñaàu phaân töû X vaø Y töông öùng laø gì ? –Hoïc sinh caàn naém roõ caùc phaân töû trong maïch ñieän xoay chieàu laø gì . + Goàm : Ñieän trôû thuaàn R , cuoän daây (thuaàn caûm hoaëc khoâng thuaàn caûm ) , tuï ñieän coù ñieän dung ( C) . -Phöông phaùp bieåu dieãn dao ñoäng ñieàu hoaø baèng giaûn ñoà vectô quay . + Hieäu ñieän theá giöõa hai ñaàu ñieän trôû thuaàn bieán thieân ñieàu hoaø vaø cuøng pha vôùi doøng ñieän . + Hieäu ñieän theá giöõa hai ñaàu cuoän daây thuaàn caûm bieán thieân ñieàu hoaø vaø nhanh pha hôn doøng ñieän laø : Ñaëc bieät : Neáu cuoän daây coù ñieän trôû thì hieäu ñieän theá hai ñaàu cuoän daây seõ nhanh pha hôn doøng ñieän moät löôïng laø j xaùc ñònh bôõi tgj = + Hieäu ñieän theá giöõa hai ñaàu tuï ñieän bieán thieân ñieàu hoaø vaø chaäm pha hôn doøng ñieän laø - Nhöõng ñieàu neâu treân chæ laø lyù thuyeát cô baûn SGK . Vì vaäy hoïc sinh phaûi vaän duïng vaøo tình huaáng cuï theå nhö theá naøo ? + Ñaàu tieân giaû söû cuoän daây thuaàn caûm vaø ñöa ra caùc caëp tình huaán coù theå coù . (Chuù yù : Caàn bieåu dieãn ñoä daøi veùctô baèng ñoä lôùn giaù rtò ñaõ cho) + Tröôøng hôïp 1 : Maïch R,C Ñoä lôùn ; UAB = Neân : UAB = = U (V) ¹ U (voâ lí) + Tröôøng hôïp 2 : Maïch R , L laøm töông töï : UAB = U (V) ¹ U (voâ lí) + Tröôøng hôïp 3 : Maïch L , C Ñoä lôùn : UAB = {VL – VC { = {U – 2U{ ¹ U (voâ lí) Vaäy cuoän daây phaûi coù ñieän trôû thuaàn : xeùt maïch LC Theo giaûn ñoà veùctô : Hay : (2U)2 = (U)2 + U2 Vaäy trong Y laø R0L vaø trong X laø C . Thoaû maõn Nhaän xeùt : Ñeå hoïc sinh laøm ñöôïc nhanh caùc vaán ñeà ñaët ra . Khoâng yeâu caàu hoïc sinh phaûi laøm ñaày ñuû caùc tình huoáng ñaët ra . Maø coù theå duøng phöông phaùp loaïi tröø . * Möùc ñaùnh giaù : - ÔÛ baøi toaùn 1 : Ñoïc vaø nhaän xeùt 4 phöông aùn ñöa ra + Phöông aùn A : Vì ngöôøi naøy bò taät caän thò neân giôùi haïn nhìn roõ ngöôøi naøy khi khoâng ñeo kính khoâng theå lôùn hôn 12cm . Nhö vaät chaúng leõ ngöôøi caän thò thaáy ñöôïc vaät caùch maét töø 12cm ñeán voâ cuøng . + Phöông aùn D : Ngöôøi caän thò phaûi coù ñieåm cöïc caän ôû gaàn hôn maét bình thöôøng neân khoâng theå laø 35cm . Maët khaùc khoâng theå thaáy vaät ôû xa voâ cuøng . + Phöông aùn C : Vì khi ñeo kính môùi ñoïc ñöôïc trang saùch caùch maét 25cm . Neáu khoâng ñeo kính thì vò trí vaät ñaët gaàn nhaát khoâng phaûi caùch maét laø 25cm . Maët khaùc neáu hoïc sinh ñöôïc tieâu cöï TKPK laø f = -25cm thì aûnh cuûa vaät phaûi laø aûnh aûo vaø chæ naèm trong khoaûng töø tieâu ñieåm aûnh ñeán TK ({d’{ £ 25cm) . Vaäy choïn ngay phöông aùn B . -ÔÛ baøi toaùn 2 : Ñoïc vaø nhaän xeùt 4 phöông aùn ñöa ra sau khi loaïi laàn löôït caùc phöông aùn A,B,C baèng caùch duøng giaûn ñoà veùctô quay . Thì choïn ngay phöông aùn D maø khoâng caàn phaûi tính toaùn cuï theå ñeán phöông aùn D . Möùc ñaùnh giaù , nhaän ñònh veà giaù trò cuûa moät tö töôûng , moät phöông phaùp , moät noäi dung kieán thöc . Ñaây laø moät böôùc phaùt trieån trí tueä saùng taïo cuûa hoïc sinh trong vieäc choïn loïc vaø lónh hoäi kieán htöùc . Hoïc sinh phaûi naém baét ñöôïc baûn chaát cuûa ñoái töôïng , söï vaät , hieän töôïng lieân quan ñeán khaû naêng phaùn ñoaùn giaù trò cuûa caùc taøi lieäu , caùc phöông phaùp , ñoái vôùi nhöõng muïc ñích nhaát ñònh naøo ñoù , xem thöù taïi lieäu aáy hoaëc phöông phaùp aáy coù hoäi ñuû nhöõng tieâu chí ñeà ra khoâng .Caùc tieâu chí ñaùnh giaù coù theå do hoïc sinh ñaët ra hoaëc ñaõ cho saün . Keát luaän : Ñeå hoïc coù thaùi ñoä ñuùng ñaén khi chuaån bò thi theo phöông phaùp traéc nghieäm laø phaûi hoïc kyõ , coù suy luaän , phaân tích vaø toång hôïp caùc kieán thöùc khoa hoïc , chöù khoâng hoïc veït (hoïc thuoäc loøng) . Soá caâu hoûi trong baøi thi traéc nghieäm traûi roäng toaøn boä noäi dung kieán thöùc cô baûn trong giaùo trình ñaõ hoïc . Vaø phaân chia thaønh caùc möùc ñoä khaùc nhau , vôùi caáu truùc ngaãu nhieân theo maõ ñeà không theo moät thöù töï nhaát ñònh deã hay khoù . Vaán ñeà hoïc tröôùc hay hoïc sau , vì vaäy hoïc sinh phaûi ñoïc nhanh vaø kyõ phaàn daãn cuûa moãi caâu hoûi ôû nhöõng caâu lyù thuyeát hoaëc baøi taäp aùp duïng ñôn giaûn , hình dung caâu traû lôøi ñuùng phaûi coù nhöõng yeáu toá naøo , tính chaát naøo hoaëc tính toaùn ñôn giaûn ñeå tìm ra ñaùp soá vaø choïn ngay phöông aùn traû lôøi . Ñoâi khi coù moät soá caâu hoûi hoïc sinh khoâng caàn ñeán tính chính xaùc , maø chæ caàn tính gaàn ñuùng roài tìm phöông aùn traû lôøi gaàn vôùi keát quaû ñaõ tính toaùn . Vì vaäy neáu hoïc sinh thaáy khoâng hoaøn toaøn chaéc chaén nhöng coù ñuû kieán thöùc ñeå tin chaéc ñeán 75% haõy maïnh daïn choïn vaø ñaùnh daáu caâu traû lôøi . Treân ñaây chæ laø nhöõng yù raát nhoû giuùp ñöôïc hoïc sinh phaàn naøo trong phöông phaùp laøm baøi traéc nghieäm . Raát mong söï chaân thaønh goùp yù cuûa taát caû baïn ñoïc . Xin chaân thaønh caøm ôn . Cô : * Tính chu kyø dao ñoäng con laéc loø xo . Bieát khoái löôïng quaû caàu m = 0,1kg . Loø xo coù ñoä cöùng K = 0,25N/cm ; T = 2p. = 2p = 4p.(A) = 12,50(s) Hoïc sinh seõ sai khi theá soá : T = 2p (sai) Neáu cô heä ñaët treân maët phaúng nghieâng a = 300 . Boû qua ma saùt thì chu kyø dao ñoäng laø bao nhieâu ? Hoïc sinh laàm töôûng phaûi tính giaù trò lieân quan laø goùc a * Tính cô naêng cuûa heä bieát K = 0,25N/cm , A = 2cm E - KA2 = .25.(2.10-2) 2 = 50.10-4(J) Hoïc sinh seõ sai laø : E = .0,25 (2)a * Moät chaát ñieåm dao ñoäng ñieàu hoaø theo qui luaät haøm sin . Xaùc ñònh bieân ñoä , taàn soá , pha ban ñaàu ? x = 5.cos.10pt (cm) + Bieân ñoä A = 5cm + Taàn soá goùc : w = 10p = 2pf à f = 5Hz + Vì : x = 5.cos10pt = 5.sin(10pt + ) cm . neân pha ban ñaàu : j = rad - Hoïc sinh seõ nhaàm taàn soá f vaø taàn soá goùc w. Pha ban ñaàu laø j = 0 . Vôùi qui luaät haøm cosin , nhöng theo qui luaät haøm sin thì j = * Soùng cô hoïc : - Coâng thöùc quan heä giöõa böôøc soùng l , vaän toác truyeàn soùng , chu kyø soùng (T) hay taàn soá soùng f . + Hoïc sinh “hoïc veït” khoâng nhôù : l = V.T hay : l = . Ñeå hoïc sinh nhôù chính xaùc : GV caàn nhaéc laïi raèng böôùc soùng chính laø quaõng ñöôøng maø soùng truyeàn ñi ñöôïc trng moät chu kyø dao ñoäng cuûa soùng . Maø : S = V.T - Ñoái vôùi baøi taäp veà quaù trình truyeàn soùng gaây ra töø 1 nguoàn vaø 2 nguoàn keát hôïp . Hoïc sinh caàn chuù yù . + Khoaûng caùch giöõa 2 gôïn soùng trong quaù trình truyeàn soùng do maët nguoàn soùng gaây ra laø moät böôùc soùng . + Khoaûng caùch giöõa 2 gôïn loài hay ñieåm ñöùng yeân trong quaù trình dao thoa soùng laø nöûa böôùc soùng . + Keát quaû chöùng minh veà hieäu ñöôøng ñi do 2 nguoàn soùng keát hôïp cuøng bieân ñoä , cuøng taàn soá , cuøng pha . Taïi nhöõng ñieåm coù bieân ñoä dao ñoäng cöïc ñaïi laø d2 – d1 = Kl Nhöng neáu 2 nguoàn soùng keát hôïp cuøng bieän ñoä , cuøng taàn soá , ngöôïc pha thì taïi nhöõng ñieåm dao ñoäng vôùi bieân ñoä cöïc ñaïi laø d2 – d1 = (2K + 1) * Phaàn ñieän xoay chieàu . Hoïc sinh thöôøng sai ôû coâng thöùc xaùc ñònh goùc leäch pha giöõa hieäu ñieän theá u vaø cöôøng ñoä doøng ñieän i laø : tgj = Khoâng ñöôïc duøng coâng thöùc : cosj = ñeå tính j Ví duï 1 : Ñoaïn maïch chæ coù R , C Hoïc sinh ghi : tgj = (sai) GV caàn phaân tích . Ñoaïn maïch coù C vaø R seõ coù tính dung khaùng . Neân u phaûi chaäm pha hôn i . Vì vaäy xeùt veà maët thuaàn tuyù toaùn hoïc : tgj = < 0 Do : j < 0 neân u chaäm pha hôn i . Ví duï 2 : Ñoaïn maïch chæ coù L , C Hoïc sinh ghi : tgj = à j = rad. Ñieàu maø hoïc sinh queân laø : phaûi so saùnh giaù trò ZL vaø ZC , ñeå xem ñoaïn maïch coù tính chaát caûm khaùng (ZL > ZC) . Hoaëc keát quaû treân tæ soá döông hay aâm ñeå daãn ñeán tgj = + ¥ (ZL > ZC) hay tgj = -¥ (ZC > ZL ) . Vì vaäy hoïc sinh caàn ñoïc kyõ giaû thuyeát ñeà vì söï leäch pha cuûa u so vôùi i hay cuûa i so vôùi u . Hoaëc cuûa u1 so vôùi u2 . Ñaët bieät laø giaù trò hieäu duïng treân duïng cuï ño vaø giaù trò cöïc ñaïi trong bieåu thöùc : i = Io sinwt(A) ; hoaëc : u = Vo sinwt (V) - Hoïc sinh caàn phaân bieät giaù trò hieäu duïng X cuûa doøng ñieän laø soá chæ treân Ampe keá vaø giaù trò naøy coù theå ñaït lôùn nhaát . Khi xaûy ra coäng höôûng . Nghóa laø cöôøng ñoä hieäu duïng ñaït giaù trò cöïc ñaïi (lôùn nhaát) laø : Imax . Luùc naøy gaùi trò Io trong bieåu thöùc töùc thôøi seõ laø : Imax = à I0max = Imax .Noùi ñôn giaûn : Imax ¹ I0 . Laäp luaän töông töï cho giaù trò Umax vaø U0 (soá chæ cöïc ñaïi treân voân keá vaø gaùi trò U0 trong bieåu thöùc töùc thôøi u = v0sinwt (v) . * Phaàn quang hình hoïc . - Ñeå vaän duïng caùc coâng thöùc quan heä veà vò trí cuûa vaät vaø aûnh , ñoä phoùng ñaïi , quan heä tieâu cöï vaø ñoä tuï . + Vaät aûo hoaëc aûnh aûo (d < 0 ) (d’ < 0 ) Moät chuøm tia saùng hoäi tuï bò chaén bôõi göông caàu loài baùn kính R = 50cm , caùch taâm göông 25cm . Xaùc ñònh vò trí , tính chaát , ñoä phoùng ñaïi aûnh vaø chieáu vaät so vôùi aûnh . - Hoïc sinh seõ sai : nghó raèng ñieåm saùng caùch göông laø vaät thaät (d > 0) . Nhö vaäy chuøm hoäi tuï töø xa voâ cuøng gaëp nhau taïi S vaø töø S truyeàn ñi xa thì S laø ñieåm saùng ñoùng vai troø vaät thaät . Nhöng chuøm hoäi tuï bò chaén bôõi duïng cuï quang hoïc thì S laø vaät aûo (d < 0 ) . Nhöng hoïc sinh phaûi bieát raèng d laø khoaûng caùch töø vaät ñeán TK hoaëc göông . Vaäy khi S caùch taâm göông ôû veà phaùi gaàn ñænh göông thì d1 = -25cm . Nhöng khi S ôû veà phía xa ñænh göông hôn thì d2 = -75cm - Khi hoïc sinh tính : d’ = = = ¥ Vì vaäy hoïc sinh caàn laäp luaän . Neáu vaät (aûo) ôû tieâu ñieåm cuûa F thì aûnh ôû ¥ . Nghóa laø chuøm tia phaûn xaï song song vôùi truïc chính . Ñaëc bieät khoâng ñöôïc duøng coâng thöùc : d’ = . Khi d = ¥ thì d’ = ? Maø hoïc sinh chæ ñöôïc söû duïng coâng thöùc : . Khi d = ¥ ; thì d’ = f Hoaëc laäp luaän : Vaät ôû voâ cuøng thì aûnh hieän taïi tieâu ñieåm chính (thaät hoaëc aûo) - Xeùt tröôøng hôïp d = -75cm , thì d’ = = d’ = -37,5cm < 0 Vaäy hoïc sinh phaûi keát luaän veà vò trí vaø tính chaát cuûa aûnh (aûnh aûo, caùch ñænh göông laø 37,5cm) - Ñoä phoùng ñaïi aûnh : K = - = - > 0 Vaäy aûnh cuøng chieàu vôùi vaäy vaø baèng laàn vaät . Nhöng baøi taäp veà TK hoaëc göông tuï chæ xeùt tröôøng hôïp vaät ñaët vuoâng goùc vôùi truïc chính , keå caû baøi toaùn göông phaúng thì maët phaúng ñaët vaät phaûi vuoâng goùc vôùi maët phaúng cuûa göông . Trong quaù trình phaân tích khoâng traùnh khoûi thieáu soùt .Mong caùc thaày coâ vaø caùc baïn goùp yù GIAÙO VIEÂN : HAØ VAÊN CHÍNH ._.