Những vấn đề cơ bản về hạch toán quá trình tăng giảm vốn cổ phần (CP) trong Công ty

LỜI MỞ ĐẦU Đất nước ta đang trong giai đoạn chuyển đổi trên mọi mặt của đời sống, đặc biệt là trong lĩnh vực kinh tế. Vấn đề cổ phần hoá đang được đặt ra như là một vấn đề cấp bách cần phải làm. Và thực tế là công cuộc cổ phần hoá đang diễn ra vô cùng mạnh mẽ đối với rất nhiều doanh nghiệp lớn và nhỏ trên khắp mọi miền tổ quốc. Chính công cuộc cổ phần hóa này đòi hỏi các doanh nghiệp phải đổi mới lại nhiều mặt hoạt động của doanh nghiệp nói chung cũng như công tác kế toán nói riêng. Hoạt động của một công ty cổ phần là rất nhiều và đa dạng. Trong đó việc tăng giảm vốn điều lệ là một công việc quan trọng và có liên quan đến nhiều mặt hoạt động khác của doanh nghiệp. Tăng vốn có thể giúp cho doanh nghiệp mở rộng quy mô và thực hiện những dự án đầu tư lớn nhằm phát triển hơn nữa doanh nghiệp. Giảm vốn cũng có thể là một trong những chính sách của doanh nghiệp, doanh nghiệp có thể thu hồi lại bớt cổ phiếu của mình để phát hành những đợt cổ phiếu mới với giá phát hành cao hơn hoặc nhằm thực hiện rất nhiều các mục đích khác. Nhưng nói chung lại, quá trình tăng giảm vốn điều lệ là một quá trình phức tạp và kế toán viên cần phải xem xét kỹ lưỡng, vận dụng chế độ một cách sáng tạo vào doanh nghiệp mình. Tuy nhiên không phải khi chế độ mới ban hành thì công tác kế toán sẽ được thực hiện một cách trôi chảy. Bài đề án này xin nêu ra phương pháp hạch toán quá trình tăng giảm vốn trong công ty cổ phần, nêu kỹ hơn về hình thức giảm vốn bằng phát hành cổ phiếu quỹ, đặc biệt là xin nêu ra một vài bất cập trong chế độ hay một vài khó khăn mà kế toán viên gặp phải trong công tác hạch toán. Do thời gian và trình độ còn hạn chế nên bài viết không thể tránh khỏi những sai sót. Mong cô giáo thông cảm và cho những ý kiến đóng góp để bài viết được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn!  I. Những vấn đề cơ bản về hạch toán quá trình tăng giảm vốn cổ phần trong công ty cổ phần: 1. Một số khái niệm cơ bản cần nắm vững: 1.1 Công ty cổ phần: - Khái niệm: Theo luật doanh nghiệp Việt Nam, công ty cổ phần là doanh nghiệp trong đó: + Vốn điều lệ được chia thành các phần bằng nhau gọi là cổ phần + Người mua cổ phần là người đầu tư vào công ty, gọi là cổ đông. Cổ đông của công ty cổ phần có thể là cá nhân hoặc tổ chức với số lượng cổ đông tối thiểu là 3, không hạn chế số tối đa. + Cổ đông của công ty chỉ chịu trách nhiệm về nợ phải trả và nghĩa vụ tài sản của công ty trong phạm vi số vốn đã góp vào doanh nghiệp. + Cổ đông có quyền tự do chuyển nhượng cổ phần của mình cho người khác, trừ một số trường hợp đặc biệt được Luật quy định. + Công ty cổ phần có tư cách pháp nhân đầy đủ kể từ ngày được cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh. + Công ty cổ phần có quyền phát hành chứng khoán để huy động vốn trong công chúng, việc này phải tuân thủ các quy định khác của pháp luật về chứng khoán. + Việc phân chia lợi ích, trách nhiệm và cơ chế ra quyết định trong công ty cổ phần chủ yếu dựa vào tỷ lệ vốn cổ phần của cổ đông. Cổ đông có thể nắm giữ nhiều loại cổ phần khác nhau theo quy định của pháp luật và tình hình cụ thể của từng công ty (được quy định theo điều lệ công ty). - Đặc điểm của công ty cổ phần: Đặc trưng nổi bật của công ty cổ phần là việc quản lý tập trung thông qua cơ chế Hội đồng cổ đông ra quyết định. Luật doanh nghiệp chỉ quy định chung về cơ cấu và hình thức tổ chức bộ máy công ty cổ phần, còn thực chất, việc tổ chức và phân phối quyền lực trong công ty cổ phần thuộc về nội bộ các nhà đầu tư. - Cơ cấu tổ chức công ty cổ phần: Cơ cấu tổ chức công ty cổ phần bao gồm các bộ phận sau: + Đại hội đồng cổ đông + Hội đồng quản trị + Chủ tịch Hội đồng quản trị + Giám đốc ( tổng giám đốc) + Ban Kiểm soát ( nếu công ty cổ phần có từ 12 cổ đông trở lên) Ngoài ra, quyền hạn, nghĩa vụ, cơ chế hoạt động của từng bộ phận được Luật doanh nghiệp và các văn bản liên quan quy định cụ thể. 1.2 Cổ phiếu: - Khái niệm: Cổ phiếu là giấy chứng nhận số tiền nhà đầu tư đóng góp vào công ty phát hành. Cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành hoặc bút toán ghi sổ xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Người nắm giữ cổ phiếu trở thành cổ đông và đồng thời là chủ sở hữu của công ty phát hành. - Các loại cổ phiếu: Cổ phiếu phổ thông: là loại cổ phiếu có thu nhập phụ̀ thuộc vào hoạt động kinh doanh của công ty. Người sở hữu cổ phiếu phổ thông được tham gia họp Đại hội đồng cổ đông và được bỏ phiếu quyết định những vấn đề quan trọng nhất của công ty, được quyền bầu cử và ứng cử vào Hội đồng quản trị của công ty. Cổ phiếu ưu đãi: tương tự như cổ phiếu phổ thông nhưng cổ đông sở hữu nó không được tham gia bầu cử và ứng cử vào Hội đồng quản trị, nhưng lại có quyền được hưởng thu nhập cố định hàng năm theo một tỷ lệ lãi suất cố định không phụ thuộc vào lợi nhuận của công ty, được ưu tiên chia lãi cổ phần trước cổ đông phổ thông và được ưu tiên chia tài sản còn lại của công ty khi công ty thanh lý, giải thể. Cổ phiếu quỹ: là cổ phiếu đã được giao dịch trên thị trường và được chính tổ chức phát hành mua lại bằng nguồn vốn của mình. Riêng trong bài viết này sẽ đề cập kỹ hơn về loại cổ phiếu này. Cổ phiếu chưa phát hành: là loại cổ phiếu mà công ty chưa bao giờ bán ra cho các nhà đầu tư trên thị trường. Cổ phiếu đã phát hành: là cổ phiếu mà công ty được bán ra cho các nhà đầu tư trên thị trường và công ty đã thu về được toàn bộ tiền bán số cổ phiếu đó. Cổ phiếu đang lưu hành: là cổ phiếu hiện đang lưu hành trên thị trường và do các cổ đông đang nắm giữ - Đặc điểm: + Tính thanh khoản cao Cổ phiếu có khả năng chuyển hoá thành tiền mặt dễ dàng. Tuy nhiên tính thanh khoản của cổ phiếu phụ thuộc vào các yếu tố sau đây: kết quả kinh doanh của tổ chức phát hành ( công ty chào bán cổ phiếu ). Nếu tố chức phát hành hoạt động kinh doanh có hiệu quả, trả cổ tức cao cổ phiếu của công ty sẽ thu hút nhà đầu tư và cổ phiếu thực sự dễ mua bán trên thị trường. Ngược lại nếu công ty làm ăn kém hiệu quả không trả cổ tức hoặc cổ tức thấp cổ phiếu của công ty sẽ giảm giá và khó bán.Thứ hai là mối quan hệ cung cầu trên thị trường chứng khoán: Thị trường cổ phiếu cũng như các loại thị trường khác đều chị sự chi phối của qui luật cung cầu. Giá cả của các cổ phiếu trên thị trường không chỉ phụ thuộc vào giá cả mà còn phụ thuộc rất lớn vào nhu cầu của nhà dầu tư. Tuy một loại cổ phiếu rất tốt nhưng thị trường đang bão hòa nguồn cung thì cổ phiếu đó cũng khó có khả năng bán giá cao trên thị trường. Ngược lại khi thị trường quá khan hiếm hàng hóa thì ngay cả những cổ phiếu chất lượng kém cũng có thể mua bán dễ dàng. + Có tính lưu thông : Tính lưu thông khiến cổ phiếu có giá trị như một loại tài sản thực sư, nếu như tính thanh khoản giúp cho chủ sở hữu cổ phiếu chuyển cổ phiếu thành tiền mặt khi cần thiết thì tính lưu thông giúp chủ sở hữu cổ phiếu thực hiện được nhiều hoạt động như thừa kế tặng cho để thục hiện nghĩa vụ tài sản của mình. + Tính tư bản giả: Cổ phiếu có tính tư bản giả tức là cổ phiếu có giá trị như tiền. Tuy nhiên cổ phiếu không phải là tiền và nó chỉ có giá trị khi được đảm bảo bằng tiền. Mệnh giá của cổ phiếu không phản ánh đúng giá trị của cổ phiếu. + Tính rủi ro cao: Khi đã phát hành cổ phiếu không còn đem lại rủi ro cho tổ chức phát hành mà rủi ro lúc này thuộc về chủ sở hữu cổ phiếu. Nguyên nhân là do giá trị của cổ phiếu do các nguyên nhân khách quan quyết định: kết quả kinh doanh của tổ chức phát hành cổ phiếu, tình hình chính trị,kinh tế xã hội của quốc gia và toàn thế giới, hơn nữa còn bị ảnh hưởng bởi tâm lý của số đông nhà đầu tư khi nắm bắt các thông tin không chính xác. 2. Tìm hiểu về quá trình tăng giảm vốn trong công ty cổ phần: 2.1 Quy định chung về tăng giảm vốn điều lệ và tài khoản hạch toán * Các văn bản có liên quan: - Thông tư của Bộ tài chính số 19/2003/TT-BTC ban hành ngày 20/03/2003 hướng dẫn điều chỉnh việc tăng, giảm vốn điều lệ và quản lý cổ phiếu quỹ trong công ty ổ phần. - Thông tư của Bộ tài chính số 18/2007/TT-BTC ban hành ngày 13/03/2007 hướng dẫn việc mua bán lại cổ phiếu và một số trường hợp phát hành thêm cổ phiếu của công ty đại chúng. Theo các thông tư hiện hành quy định thì trước khi thực hiện điều chỉnh tăng giảm vốn điều lệ, các công ty cổ phần phải thực hiện quyết toán thuế và kiểm toán báo cáo tài chính. Hội đồng quản trị của công ty phải xây dựng phương án điều chỉnh tăng giảm vốn điều lệ để trình Đại hội đồng cổ đông phê duyệt. Theo chế độ tài chính hiện hành, vốn điều lệ của công ty cổ phần được điều chỉnh tăng trong các trường hợp sau (hay mục đích của tăng vốn điều lệ): Phát hành cổ phiếu mới để huy động thêm vốn theo quy định của pháp luật, kể cả trường hợp cơ cấu lại nợ của doanh nghiệp theo hình thức chuyển nợ thành vốn góp cổ phần theo thoả thuận giữa chủ nợ và các doanh nghiệp. Chuyển đổi trái phiếu đã phát hành thành cổ phần khi đã đảm bảo đủ các điều kiện để trái phiếu chuyển đổi thành cổ phần theo quy định của pháp luật và phương án phát hành trái phiếu chuyển đổi. Trái phiếu chuyển đổi thành cổ phần: Là trái phiếu do công ty phát hành được chuyển thành vốn góp cổ phần trong công ty theo các điều kiện và thời gian quy định trong phương án phát hành trái phiếu chuyển đổi  đã được Đại hội đồng cổ đông thông qua. Thực hiện trả cổ tức bằng cổ phiếu và phát hành cổ phiếu mới để thực hiện sáp nhập một bộ phận hoặc toàn bộ doanh nghiệp khác vào công ty. Số lượng cổ phần dự kiến phát hành thêm trong trường hợp này được xác định theo công thức Số lượng cổ phần dự kiến phát hành = Nguồn vốn dự kiến dùng để tăng vốn điều lệ Mệnh giá một cổ phần Trả cổ tức bằng cổ phiếu: Là việc công ty cổ phần sử dụng nguồn lợi nhuận sau thuế được tích luỹ (bao hàm cả nguồn ưu đãi miễn, giảm thuế của nhà nước) để bổ sung tăng vốn điều lệ, đồng thời tăng thêm cổ phần cho các cổ đông theo tỷ lệ sở hữu cổ phần của từng cổ đông trong doanh nghiệp. Kết chuyển nguồn vốn thặng dư vốn để bổ sung tăng vốn điều lệ Các công ty không được sử dụng các khoản chênh lệch giá từ việc tự đánh giá lại tài sản ( khi không có chủ trương của nhà nước) để tăng vốn điều lệ. Vốn điều lệ của công ty cổ phần được điều chỉnh giảm trong các trường hợp sau: Giảm vốn điều lệ khi nhu cầu về vốn của công ty giảm do công ty thay đổi ngành nghề kinh doanh, tổ chức lại với quy mô nhỏ hơn trước hoặc bị buộc phải huỷ bỏ cổ phiếu quỹ Giảm vốn điều lệ khi công ty kinh doanh thua lỗ ba năm liên tiếp và có số lỗ luỹ kế bằng 50% vốn của các cổ đông trở lên nhưng chưa mất khả năng thanh toán các khoản nợ đến hạn. Tình hình hiện có, biến động tăng giảm vốn điều lệ nói riêng và vốn kinh doanh nói chung được kế toán theo dõi trên tài khoản (TK) 411 “Nguồn vốn kinh doanh”. Tài khoản này được mở chi tiết theo từng nguồn hình thành tài sản và theo yêu cầu thông tin quản lý. Số vốn góp của cổ dông luôn được ghi theo mệnh giá cổ phiếu. Kết cấu và nội dung phản ánh tài khoản 411 như sau: Bên Nợ: phản ánh các nghiệp vụ phát sinh làm giảm nguồn vốn kinh doanh Bên Có: phản ánh các nghiệp vụ phát sinh làm tăng nguồn vốn kinh doanh Dư có: phản ánh nguồn vốn kinh doanh hiện có Tài khoản 411 chi tiết thành 3 tài khoản cấp 2 Tài khoản 4111 “Vốn góp”: phản ánh số vốn góp theo Điều lệ công ty của chủ sở hữu vốn. Tài khoản 4112 “Thặng dư vốn”: phản ánh phần chênh lệch do phát hành và tái phát hành cổ phiếu, do đánh giá lại tài sản… Tài khoản “Vốn khác”: phản ánh số vốn kinh doanh khác như số vốn hình thành do nhận biếu, tặng, tài trợ… Phương pháp kế toán tăng vốn điều lệ Khi phát hành cổ phiếu mới để huy động thêm vốn ( kể cả trường hợp chuyển nợ phải trả thành vốn cổ phần theo thoả thuận), kế toán phản ánh số tiền mua cổ phiếu của các cổ đông bằng bút toán: Nợ TK liên quan ( 111, 112): số tiền thu do phát hành cổ phiếu. Nợ TK liên quan ( 311,331,341…): ghi giảm số nợ do chuyển thành cổ phần Nợ TK 411 (4112): khoản chênh lệch giá phát hành nhỏ hơn mệnh giá cổ phiếu phát hành, hoặc Có TK 411 (4112) : khoản chênh lệch giữa giá phát hành lớn hơn mệnh giá cổ phiếu phát hành, hoặc Có TK 411 (4111) : ghi tăng vốn góp theo mệnh giá Đồng thời, tổng giá trị cổ phiếu đã phát hành theo mệnh giá được ghi đơn vào bên Nợ TK 010 “Cổ phiếu lưu hành” Trường hợp chuyển đổi trái phiếu đã phát hành thành cổ phần, trên cơ sở thoả thuận từ trước, giữa chủ trái phiếu với công ty nên khi chuyển đổi, căn cứ vào giá trị trái phiếu chuyển đổi, kế toán ghi: Nợ TK 343 (3431): giảm gía trị trái phiếu do đã chuyển đổi theo mệnh giá Có 411 (4111) : ghi tăng vốn góp theo mệnh giá Trường hợp công ty thực hiện trả cổ tức bằng cổ phiếu cho cổ đông, căn cứ vào lượng chi trả, kế toán ghi: Nợ TK 421: ghi giảm lợi nhuận tích luỹ… Nợ TK 411 (4112): Khoản chênh lệch giữa giá phát hành nhỏ hơn mệnh giá cổ phiếu phát hành, hoặc Có TK 411 (4112) : khoản chênh lệch giữa giá phát hành lớn hơn mệnh giá cổ phiếu phát hành, hoặc Có TK 411 (4111) : ghi tăng vốn góp theo mệnh giá Đồng thời, tổng giá trị cổ phiếu đã phát hành theo mệnh giá được ghi đơn vào bên Nợ TK 010 “Cổ phiếu lưu hành” Trong trường hợp công ty cổ phần phát hành cổ phiếu mơí để thực hiện sáp nhập một bộ phận hoặc toàn bộ doanh nghiệp khác vào công ty, căn cứ giá trị cổ phiếu phát hành, kế toán ghi: Nợ TK liên quan (111, 112, 131, 152, 153, 211, 213…): tổng giá trị vật tư tài sản, tiền tương ứng với số cổ phần đã phát hành. Có TK 411 (4111): ghi tăng vốn góp theo mệnh giá §èi víi sè thÆng d­ vèn thu ®­îc tõ kho¶n chªnh lÖch t¨ng gi÷a gi¸ b¸n vµ gi¸ vèn mua vµo cña cæ phiÕu quü, c«ng ty ®­îc sö dông toµn bé chªnh lÖch ®Ó t¨ng vèn ®iÒu lÖ. Tr­êng hîp ch­a b¸n hÕt cæ phiÕu quü th× c«ng ty chØ ®­îc sö dông sè phÇn chªnh lÖch t¨ng gi÷a phÇn thÆng d­ vèn so víi tæng gi¸ vèn cæ phiÕu quü ch­a b¸n ®Ó bæ sung t¨ng vèn ®iÒu lÖ. NÕu tæng gi¸ vèn cæ phiÕu quü ch­a b¸n b»ng hoÆc lín h¬n nguån thÆng d­ vèn th× c«ng ty ch­a ®­îc ®iÒu chØnh t¨ng vèn ®iÒu lÖ b»ng nguån vèn nµy. §èi víi sè thÆng d­ vèn thu ®­îc tõ kho¶n chªnh lÖch gi¸ gi÷a gi¸ b¸n víi mÖnh gi¸ cæ phiÕu ®­îc ph¸t hµnh ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n ®Çu t­ th× c«ng ty cæ phÇn chØ ®­îc sö dông ®Ó bæ sung vèn ®iÒu lÖ sau 3 n¨m kÓ tõ khi dù ¸n ®Çu t­ ®· hoµn thµnh ®­a vµo khai th¸c sö dông. §èi víi kho¶n chªnh lÖch gi÷a gi¸ b¸n víi mÖnh gi¸ cæ phiÕu ®­îc ph¸t hµnh ®Ó c¬ cÊu l¹i nî, bæ sung vèn kinh doanh th× c«ng ty cæ phÇn chØ ®­îc bæ sung t¨ng vèn ®iÒu lÖ sau 1 n¨m kÓ tõ thêi ®iÓm kÕt thóc ®ît ph¸t hµnh. Nh÷ng nguån thÆng d­ nªu trªn ®­îc chia cho c¸c cæ ®«ng d­íi h×nh thøc cæ phiÕu theo tû lÖ së h÷u cæ phÇn cña tõng cæ ®«ng. Khi cã quyÕt ®Þnh bæ sung vèn ®iÒu lÖ tõ thÆng d­ vèn, nÕu c«ng ty ph¸t hµnh cæ phiÕu míi cho cæ ®«ng theo tû lÖ vèn gãp cña hä, kÕ to¸n ghi: Nî TK 411 (4112): ghi gi¶m sè thÆng d­ vèn do chuyÓn thµnh vèn ®iÒu lÖ. Cã TK 411 (4112): ghi t¨ng vèn gãp theo mÖnh gi¸ §ång thêi, tæng gi¸ trÞ cæ phiÕu ®· ph¸t hµnh theo mÖnh gi¸ ®­îc ghi ®¬n vµo bªn Nî TK 010 “Cæ phiÕu l­u hµnh” Ph­¬ng ph¸p kÕ to¸n gi¶m vèn ®iÒu lÖ. Khi cã quyÕt ®Þnh gi¶m vèn ®iÒu lÖ, nÕu c«ng ty mua vµ hñy bá mét sè l­îng cæ phiÕu quü cã mÖnh gi¸ t­¬ng øng víi sè vèn t­¬ng øng ®­îc ®iÒu chØnh gi¶m theo ph­¬ng ¸n ®­îc §¹i héi ®ång cæ ®«ng biÓu quyÕt th«ng qua, c¨n cø vµo sè cæ phiÕu mµ c«ng ty mua l¹i vµ hñy bá ngay t¹i ngµy mua, kÕ to¸n ghi: Nî TK 411 (4111):ghi gi¶m vèn gãp theo mÖnh gi¸ Nî TK 411 (4112): phÇn chªnh lÖch gi÷a mÖnh gi¸ cæ phiÕu nhá h¬n gi¸ mua l¹i, hoÆc Cã TK 411 (4112): phÇn chªnh lÖch gi÷a mÖnh gi¸ cæ phiÕu lín h¬n gi¸ mua l¹i Cã TK liªn quan (111, 112): gi¸ mua l¹i cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng. §ång thêi, ghi gi¶m gi¸ trÞ cæ phiÕu ®· ph¸t hµnh theo mÖnh gi¸ b»ng bót to¸n: Cã TK 010 “Cæ phiÕu l­u hµnh” Tr­êng hîp c«ng ty quyÕt ®Þnh hñy bá sè l­îng cæ phiÕu quü ®· mua l¹i tr­íc ®©y ®Ó gi¶m vèn ®iÒu lÖ, c¨n cø vµo gi¸ trÞ hñy bá, ghi: Nî TK411 (4111): ghi gi¶m sè vèn gãp theo mÖnh gi¸ Nî (hoÆc Cã) TK 411(4112): phÇn chªnh lÖch gi÷a gi¸ gèc víi mÖnh gi¸ cña cæ phiÕu mua l¹i, hoÆc Cã TK 419: ghi gi¶m gi¸ gèc cæ phiÕu mua l¹i C«ng ty còng cã thÓ thùc hiÖn gi¶m vèn ®iÒu lÖ b»ng c¸ch thu håi vµ hñy bá mét sè cæ phiÕu cña c¸c cæ ®«ng víi tæng mÖnh gi¸ t­¬ng øng víi sè vèn ®iÒu lÖ gi¶m. Trong tr­êng hîp nµy, mçi cæ ®«ng trong c«ng ty bÞ thu håi mét sè l­îng cæ phiÕu theo tû lÖ gi÷a sè vèn dù kiÕn ®­îc ®iÒu chØnh gi¶m víi tæng møc vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty t¹i thêi ®iÓm tr­íc khi ®iÒu chØnh tÝnh theo c«ng thøc: Số lượng cổ phần thu hồi của từng cổ đông = Số lượng cổ phần cổ đông đó đang sở hữu x S ố v ốn dự kiến giảm Vốn điều lệ của công ty Sè vèn cña tõng cæ ®«ng gi¶m ®óng b»ng sè l­îng cæ phÇn thu håi cña tõng cæ ®«ng nh©n víi mÖnh gi¸ cæ phÇn vµ c«ng ty ph¶I thanh to¸n sè tiÒn nµy cho c¸c cæ ®«ng. Khi thu håi, hñy bá cæ phiÕu vµ thanh to¸n tiÒn cho c¸c cæ ®«ng, kÕ to¸n ghi: Nî TK411 (4111): ghi gi¶m vèn gãp theo mÖnh gi¸ Cã TK liªn quan (111, 112…): sè tiÒn thanh to¸n l¹i cho cæ ®«ng §ång thêi ghi gi¶m gi¸ trÞ cæ phiÕu ®· ph¸t hµnh theo mÖnh gi¸ b»ng bót to¸n: Cã TK 010 “ Cæ phiÕu l­u hµnh” C«ng ty cæ phÇn còng cã thÓ gi¶m vèn ®iÒu lÖ b»ng c¸ch ®iÒu chØnh gi¶m mÖnh gi¸ cæ phÇn mµ kh«ng lµm thay ®æi sè l­îng cæ phÇn. Theo h×nh thøc nµy, c«ng ty thu håi cæ phiÕu cña c¸c cæ ®«ng vµ ph¸t l¹i cæ phiÕu míi víi mÖnh gi¸ ®· ®­îc ®iÒu chØnh gi¶m. Sè vèn cña tõng cæ ®«ng gi¶m ®óng b»ng sè l­îng cæ phÇn cña tõng cæ ®«ng nh©n víi chªnh lÖch gi÷a mÖnh gi¸ cò víi mÖnh gi¸ míi vµ c«ng ty ph¶i thanh to¸n l¹i sè tiÒn nµy cho c¸c cæ ®«ng. Khi hoµn l¹i tiÒn cho c¸c cæ ®«ng, kÕ to¸n ghi t­¬ng tù nh­ tr­êng hîp thu håi, hñy bá cæ phiÕu ë trªn. Trong tr­êng h¬p c«ng ty kinh doanh bÞ thua lç3 n¨m liªn tiÕp vµ cã sè lç lòy kÕ b»ng 50% vèn cña c¸c cæ ®«ng trë lªn nh­ng vÉn ch­a mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n nî ®Õn h¹n vµ vÉn cã kh¶ n¨ng phôc håi, §¹i héi ®ång cæ ®«ng sÏ quyÕt ®Þnh gi¶m vèn ®Ó bï lç. ViÖc gi¶m vèn ®Ó bï lç cã thÓ thùc hiÖn b»ng c¸ch thu håi cæ phiÕu quü cò råi ®æi l¹i cæ phiÕu cã mÖnh gi¸ thÊp h¬n hay ®æi mét sè cæ phiÕu cò lÊy mét sè cæ phiÕu míi theo mét tû lÖ x¸c ®Þnh mµ vÉn gi÷ nguyªn mÖnh gi¸ cæ phÇn cò. KÕ to¸n gi¶m vèn ®iÒu lÖ trong tr­êng hîp nµy th× còng tiÕn hµnh t­¬ng tù nh­ c¸c tr­êng hîp trªn. Tr­êng hîp doanh nghiÖp gi¶i thÓ hay ph¸ s¶n, sau khi thanh to¸n hÕt c¸c kho¶n nî, sè vèn ®iÒu lÖ cßn l¹i (nÕu cã) sÏ ®­îc chia cho c¸c thµnh viªn theo tû lÖ vèn gãp. C¨n cø vµo møc ph©n chia cho c¸c thµnh viªn, kÕ to¸n ghi Nî TK 411: sè vèn ®iÒu lÖ cßn l¹i chia cho c¸c thµnh viªn Cã TK liªn quan (3388, 111,112…) 2.4 Cæ phiÕu quü vµ kÕ to¸n cæ phiÕu quü Cổ phiếu quỹ và kế toán cổ phiếu quỹ: được quy định trong Thông tư của Bộ tài chính số 19/2003/TT-BTC ban hành ngày 20/03/2003 và Thông tư của Bộ tài chính số 18/2007/TT-BTC ban hành ngày 13/03/2007 2.4.1 Khái niệm: Cæ phiÕu quü hay cæ phiÕu mua l¹i lµ sè cæ phiÕu do chÝnh c«ng ty ph¸t hµnh vµ ®­îc c«ng ty mua l¹i b»ng nguån vèn hîp ph¸p. Sè cæ phiÕu nµy ®­îc x¸c ®Þnh nh­ c¸c cæ phiÕu vèn thuéc së h÷u chung toµn c«ng ty ( coi nh­ cæ phiÕu ch­a b¸n) vµ kh«ng ®­îc nhËn cæ tøc,kh«ng cã quyÒn bÇu cö hay tham gia ph©n chia tµi s¶n khi c«ng ty gi¶i thÓ. 2.4.2 Điều kiện thực hiện mua lại cổ phiếu quỹ: Theo quy ®Þnh hiÖn hµnh, c«ng ty cæ phÇn ®­îc mua l¹i kh«ng qu¸ 30% tæng sè cæ phÇn phæ th«ng ®· b¸n, mét phÇn hoÆc toµn bé cæ phÇn lo¹i kh¸c ®· b¸n nh­ quy ®Þnh t¹i §iÒu 65 LuËt doanh nghiÖp. §Ó mua cæ phiÕu quü, ®ßi hái c«ng ty ph¶i cã ph­¬ng ¸n ®­îc §¹i héi ®ång cæ ®«ng th«ng qua ®èi víi tr­êng hîp mua l¹i trªn 10% tæng sè cæ phÇn ®· ph¸t hµnh, hoÆc ®­îc Héi ®ång qu¶n trÞ phª duyÖt ®èi víi tr­êng h¬p mua d­íi 10% tæng sè cæ phÇn ®· ph¸t hµnh. MÆt kh¸c, c«ng ty ph¶i cã ®ñ kh¶ n¨ng thanh to¸n ®ñ c¸c kháan nî vµ c¸c nghÜa vô vÒ tµi chÝnh cña doanh nghiÖp. C«ng ty cæ phÇn chØ ®­îc sö dông nguån vèn cña c¸c cæ ®«ng ®Ó mua cæ phiÕu quü trong c¸c tr­êng hîp sau: Mua l¹i cæ phÇn theo yªu cÇu cña cæ ®«ng Mua l¹i cæ phÇn ®Ó t¹m thêi gi¶m sè l­îng cæ phiÕu ®ang l­u hµnh, t¨ng tû suÊt lîi nhuËn sau thuÕ trªn mét cæ phÇn vµ t¨ng tÝch lòy vèn cña doanh nghiÖp. Mua l¹i cæ phÇn ®Ó b¸n cho ng­êi lao ®éng (kÓ c¶ ban qu¶n lý doanh nghiÖp) theo gi¸ ­u ®·i hoÆc th­ëng cho ng­êi lao ®éng b»ng cæ phiÕu theo nghÞ quyÕt cña §¹i héi ®ång cæ ®«ng. Sè cæ phiÕu quü lµm cæ phiÕu th­ëng ph¶I ®¶m b¶o cã nguån thanh to¸n tõ quü phóc lîi, khen th­ëng. Gi¸ b¸n cæ phiÕu quü cho ng­êi lao ®éng ®­îc thùc hiÖn theo møc thÊp h¬n gi¸ trÞ thÞ tr­êng t¹i thêi ®iÓm b¸n, nh­ng ph¶I ®¶m b¶o kh«ng thÊp h¬n gi¸ mua vµo cña cæ phiÕu quü Mua l¹i cæ phÇn ®Ó ®iÒu chØnh gi¶m vèn ®iÒu lÖ theo nghÞ quyÕt cña §¹i héi ®ång cæ ®«ng Mua l¹i cæ phÇn ®Ó sö dông cho c¸c môc ®Ých kh¸c nh­ng viÖc sö dông ph¶i phï hîp víi quy ®Þnh cña LuËt doanh nghiÖp, §iÒu lÖ cña tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c«ng ty vµ nghÞ quyÕt cña §¹i héi ®ång cæ ®«ng Còng theo chÕ ®é hiÖn hµnh, c«ng ty cæ phÇn kh«ng ®­îc phÐp mua cæ phiÕu quü trong c¸c tr­êng hîp nh­: c«ng ty ®ang kinh doanh thua lç; c«ng ty ®ang lµm thñ tôc ph¸t hµnh chøng khãan ®Ó huy ®éng thªm vèn; c«ng ty cã nî ph¶i tr¶ qu¸ h¹n; c«ng ty cã sè nî ph¶I thu qu¸ h¹n lín h¬n 10% tæng sè vèn cña c¸c cæ ®«ng; c«ng ty ch­a héi tô ®ñ yªu cÇu vÒ t¨ng vèn ®iÒu lÖ, vèn ph¸p ®Þnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh hay c«ng ty sö dông nguån vèn vay vµ vèn chiÕm dông tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, tÝn dông, ph¸p nh©n vµ c¸ nh©n ®Ó mua cæ phiÕu quü. Mặt khác, công ty cũng không được mua cổ phần của người quản lý doanh nghiêp và các đối tượng là vợ, chồng, bố, bố nuôi, mẹ, mẹ nuôi, con, con nuôi, anh chị em ruột của người quản lý doanh nghiệp ( trừ các trường hợp được mua lại theo quy định tại điều 64 Luật doanh nghiệp); người sở hữu cổ phần chuyển nhượng có điều kiện theo quy định của pháp luật và điều lệ của công ty hoặc mua của cổ đông có cổ phần chi phối, trừ trường hợp doanh nghiệp được phép mua lại cổ phần của Nhà Nước. Công ty cổ phần có quyền tự quyết định việc mua bán cổ phiếu quỹ theo quy định của pháp luật hiện hành. Đại hội đồng cổ đông quyết định việc duy trì, sử dụng hoặc huỷ bỏ cổ phiếu quỹ, đồng thời thực hiện điều chỉnh tăng giảm vốn điều lệ tương ứng với số lượng cổ phiếu quỹ bị huỷ bỏ. 2.4.3 Tài khoản sử dụng: Giá trị cổ phiếu quỹ ( cổ phiếu mua lại) được kế toán phản ánh trên TK 419 “Cổ phiếu mua lại”; Tài khoản này có kết cấu và nội dung phản ánh như sau: Bên Nợ: phản ánh các nghiệp vụ phát sinh tăng giá thực tế ( giá gốc) cổ phiếu mua lại. Bên Có: phản ánh các nghiệp vụ làm giảm giá trị thực tế ( giá gốc) số cổ phiếu mua lại ( tái phát hành, huỷ bỏ..) Dư Nợ: giá thực tế ( giá gốc) số cổ phiếu mua lại hiện còn. Như vậy, giá trị cổ phiếu mua lại phản ánh trên TK 419 là giá thực tế ( giá gốc) bao gồm giá mua và các chi phí liên quan trực tiếp đến việc mua lại cổ phiếu. Tk Cổ phiếu mua lại 419 Giá trị thực tế của cổ phiếu mua lại Giá thực tế của cổ phiếu mua lại được tái phát hành hoặc sd hoặc huỷ bỏ Dư nợ : Gía thực tế của cổ phiếu mua lại hiện có Một điều cần lưu ý là tại thời điểm lập Bảng cân đối kế toán mà TK 419 có số dư thì nó được ghi âm bên phần Nguồn vốn của Bảng cân đối kế toán 2.4.4 Kế toán cổ phiếu quỹ: Khi mua lại cổ phiếu do chính công ty phát hành trước đây, sau khi đã hoàn tất thủ tục theo luật định, kế toán phản ánh giá thực tế số cổ phiếu mua lại đã nhận về bằng bút toán: Nợ TK 419: giá thực tế ( giá mua và chi phí mua) của cổ phiếu mua lại Có TK liên quan (111, 112, 311, 331,…): giá mua và chi phí thu mua thực tế liên quan đến số cổ phiếu mua lại. Đồng thời ghi đơn giá trị cổ phiếu mua lại theo mệnh giá: Có TK 010 ( ghi giảm giá trị cổ phiếu lưu hành). Trường hợp tái phát hành cổ phiếu, số tiền thu về tái phát hành cổ phiếu, kế toán ghi: Nợ TK liên quan ( 111, 112): giá tái phát hành cổ phiếu Nợ ( hoặc Có) TK 411 (4112): khoản chênh lệch giữa giá phát hành với mệnh giá cổ phiếu phát hành ( nếu có) Có TK 419: ghi giảm giá gốc cổ phiếu tái phát hành. Đồng thời, tổng giá trị cổ phiếu đã phát hành theo mệnh giá được ghi đơn vào bên Nợ TK 010 “ Cổ phiếu lưu hành” Khi chia cổ tức cho cổ đông bằng cổ phiếu mua lại theo quyết định của cấp có thẩm quyền, kế toán ghi: Nợ TK 421: ghi giảm số lợi nhuận chưa phân phối theo thị giá cổ phiếu tại ngày trả cổ tức Nợ ( hoặc Có) TK 411 (4112) : phần chênh lệch giữa giá tái phát hành với giá gốc cổ phiếu mua lại. Có TK 419: ghi giảm giá gốc cổ phiếu mua lại. Đồng thời ghi đơn giá trị cổ phiếu mua lại theo mệnh giá: Có TK 010 ( ghi tăng giá trị cổ phiếu lưu hành). Trong trường hợp cổ phiếu quỹ đã mua vào nhưng sau 3 năm công ty không sử dụng và vốn của các cổ đông ở tình trạng nhỏ hơn vốn điều lệ thì công ty cổ phần phải huỷ bỏ cổ phiếu quỹ, đồng thời giảm vốn điều lệ của công ty. Cách thức kế toán trong trường hợp có quyết định hủy bỏ số cổ phiếu quỹ đã được trình bày ở trên ( phần phương pháp giảm vốn điều lệ) Tóm lại , các nghiệp vụ liên quan đến tăng giảm vốn và mua bán cổ phiếu quỹ là một trong những nghiệp vụ phát sinh thường xuyên trong các công ty cổ phần. Chính vì vậy, trên cơ sở những quy định của luật pháp và chế độ tài chính hiện hành, Bộ tài chính cần sớm ban hành các thông tư hướng dẫn cụ thể giúp cho các doanh nghiệp có cơ sở để phản ánh thống nhất các nghiệp vụ liên quan. 3. Sự khác biệt giữa kế toán Việt Nam và kế toán quốc tế trong việc quy định phương pháp hạch toán tăng giảm vốn cổ phần 3.1 Trong trường hợp tăng vốn bằng cách phát hành cổ phần bổ sung thì có một số sự khác biệt đó là: Tại Úc, khi phát hành cổ phần mới, các cổ đông sẽ được ưu tiên mua cổ phần mới tương ứng với tỷ lệ cổ phần mà họ đang nắm giữ. Quyền này của cổ đông có thể được quy định trong điều lệ công ty hoặc điều lệ phát hành. Khi Ban Giám đốc công ty quyết định sử dụng quyền phát hành để tăng vốn thì tất cả các cổ đông sẽ được gửi thư mời mua cổ phần mới của công ty theo mức giá thiết lập ban đầu (set price). Ở Việt Nam, việc tăng vốn bằng cách phát hành cổ phần mới phải được sự cho phép của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Uỷ ban chứn khoán nhà nước - Bộ tài chính). Việc phát hành cổ phần mới có thể có ba trường hợp: * Giá phát hành bằng mệnh giá * Giá phát hành lớn hơn mệnh giá * Giá phát hành nhỏ hơn mệnh giá Phương pháp hạch toán như sau: + Nếu giá phát hành bằng với mệnh giá cổ phần: Nợ TK Vốn đăng ký mua Có TK Vốn góp (4111) + Nếu giá phát hành lớn hơn mệnh giá cổ phần: Nợ TK Vốn đăng ký mua Có TK Vốn góp (4111) Có TK Thặng dư vốn (4112) + Nếu giá phát hành thấp hơn mệnh giá cổ phần: Nợ TK Vốn đăng ký mua Nợ TK Thặng dư vốn (4112) Có TK Vốn góp (4111) 3.2 Sự khác biệt giữa kế toán Việt Nam và những qui định của chuẩn mực quốc tế về cổ phiếu ngân quĩ: Trước năm 2006, tức là trước khi chế độ mới ban hành, theo chuẩn mực quốc tế về kế toán , “tài sản” của công ty phải là nguồn lợi kinh tế sẽ mang lại lợi nhuận cho công ty và việc mua lại cổ phiếu ngân quĩ này là luồng đi ra của tài sản doanh nghiệp. Trong khi đó theo kế toán Việt Nam, khi công ty cổ phần mua lại những cổ phiếu do họ phát hành thì những cổ phiếu này nay trở thành tài sản đầu tư của doanh nghiệp. Cụ thể là cổ phiếu quĩ thời gian đó được phản ảnh vào tài khoản 121 “đầu tư chứng khoán ngắn hạn”, (trước năm 2006) chi tiết 1211 – cổ phiếu. Việc hạch toán như vậy cũng có nghĩa là công ty cổ phần chuyển đổi từ vốn bằng tiền sang thành một khoản đầu tư tài chính. Khoản “đầu tư chứng khoán 121” của Việt Nam cũng được hiểu là những hoạt động đầu tư ra bên ngoài doanh nghiệp với mục đích kiếm lời. Trong khi đó cổ phiếu ngân quĩ mà công ty đang nắm giữ là những cổ phiếu hiện đang không còn lưu hành nữa, cổ tức của những cổ phiếu này cũng không phải trả, nghĩa là chẳng có khoản lợi nào được tạo ra khi công ty đang nắm giữ những cổ phiếu này. Vì vậy, cổ phiếu ngân quỹ không được đánh giá như là một tài sản của doanh nghiệp. Ngoài ra cũng theo qui định của kế toán Việt Nam, số dư tài khoản 121, phần giá trị cổ phiếu ngân quĩ được ghi bằng số âm dưới hình thức ghi trong ngoặc đơn (***) đặt dưới chỉ tiêu nguồn vốn kinh doanh của mục B – nguồn  vốn chủ sở hữu, bên nguồn vốn của bảng cân đối kế toán. Việc phản ánh như vậy cũng chưa thật rõ ràng, vì một khoản được xem là tài sản, nhưng khi trình bày trên bảng cân đối kế toán lại phản ánh bên nguồn vốn Hiện nay, các nghiên cứu về cổ phiếu quỹ cũng đang rất đựơc quan tâm. Hệ thống chuẩn mực kế toán quốc tế và hệ thống chuẩn mực Việt Nam cũng đã có những sự thống nhất nhất định, đánh dấu sự tiến bộ trong việc đổi mới này đó là việc ban hành chế độ kế toán mới với sự ra đời của một tài khoản mới TK 419 - Cổ phiếu mua lại. Sự ra đời của TK này nhằm giúp các công ty phản ánh một cách chính xác và đầy đủ giá trị hiện có và tình hình biến động của số cổ phiếu mà công ty mua lại của chính mình phát hành. II. Thực trạng vận dụng chế độ vào các công ty cổ phần ở Việt Nam: Phương pháp hạch toán các nghiệp vụ tăng giảm vốn cổ phần trong các công ty - sự vận dụng lý luận vào thực tiễn TTCK 6 tháng đầu năm 2007 được đánh giá là phát triển cả về số lượng chứng khoán, số lượng nhà đầu tư và các tổ chức dịch vụ chứng khoán. Nếu cuối năm 2006, tổng giá trị vốn hóa thị trường khoảng 14 tỷ USD, bằng 22,7% GDP thì đến nay, mức vốn hóa của cổ phiếu đã đạt 304 nghìn tỷ đồng (20 tỷ USD), bằng 31% GDP; trong đó vốn hóa của trái phiếu đạt hơn 80.000 tỷ đồng, bằng 8% GDP. Tính đến nay, đã có 55 công ty chứng khoán, 18 công ty quản lý quỹ, 61 tổ chức lưu ký với tổng vốn điều lệ lên tới 5.354 tỷ đồng, gấp 7,4 lần năm 2005. Quá trình tăng giảm vốn điêù lệ của các công ty cũng diễn ra vô cùng sôi động và nhộn nhịp. Mùa ĐHCĐ vừa qua chứng kiến các Cty cổ phần "ào ạt" huy động vốn cổ đông để tăng vốn cho nhiều mục đích khác nhau. Ngoài mục đích tăng vốn thực hiện các dự án, không loại trừ nhiều Cty có mục đích chính là đáp ứng hạn mức 80 tỉ đồng của TTGDCK TPHCM. Thậm chí, có những lãnh đạo Cty tăng vốn chỉ để chứng tỏ mình hơn Cty đối thủ, mình đứng thứ nhất. Xét về quá trình tăng vốn và giảm vốn trong công ty cổ phần, tất cả các nghiệp vụ mà các công ty gặp phải trong thực tế là đã được phản ánh rất đầy đủ trong chế độ kế toán hiện hành, do đó các công ty cổ phần có thể xác định được đúng hướng đi cho công ty mình trong việc hạch toán. Còn xét về cổ phiếu quỹ: Trước năm 2006, khi chế độ mới ban hành, thì do chưa có đầy đủ những quy định về hạch toán cổ phiếu quỹ cho nên gây khó khăn cho doanh nghiệp trong công viêc hạch toán. Hạch toán cổ phiếu quỹ là vấn đề gây nhiều bức xúc đối với hầu hết các công ty niêm yết hiện có cổ phiếu quỹ được giao dịch trên thị trường chứng khoán. Theo thông lệ quốc tế, cổ phiếu quỹ phải được hạch toán thẳng vào tài khoản vốn kinh doanh. Trong khi đó, chế độ kế toán Việt Nam lại chưa có quy định và hướng dẫn cụ thể việc hạch toán cũng như xử lý nguồn vốn và._.