Những cơ sở xác định và điều tiết tỷ giá trong lịch sử. Liên hệ thực tế Việt Nam hiện nay

g tiền của hai nước nhưng cũng có thể sử dụng một đồng tiền thứ ba nào đó, từ đó xuất hiện đòi hỏi phải xem xét, tính toán một đồng tiền nội tệ được baonhiêu đồng ngoại tệ hoặc ngược lại một đồng ngoại tệ được bao nhiêu nội tệ, tức là phải bằng cách nào đó chuyển đổi một đơn vị tiền tệ của nước này thành đơn vị tiền tệ của nước khác. Muốn thực hiện được điều đó, cần phải dựa vào một mức qui đổi xác định. Nói cách khác đó chính là phải dựa vào tỷ giá hối đoái. Vậy tỷ giá hối đoái là gì? Có nhiều khái niệm về tỷ giá hối đoái mà chúng ta có thể trích dẫn định nghĩa của một số tác giả sau đây: Theo Samuelson - nhà kinh tế học người Mỹ cho rằng: Tỷ giá hối đoái là tỷ giá để đổi tiền của một nước lấy tiền của một nước khác. Theo Lê Văn Tề (1999) cho rằng: Tỷ giá hối đoái là tỷ giá so sánh đồng tiền giữa các nước xét về mặt giá trị. Ở mục 5 điều 4 của Nghị định 63/1998/NĐ-CP ngày 17-8-1998 của Chính phủ Về quản lý ngoại hối ghi rõ: "Tỷ giá hối đoái là giá của một đơn vị tiền tệ nước ngoài tính bằng đơn vị tiền tệ Việt Nam". Để mang tính tổng quát và nhất quán,thì tỷ giá được hiểu chung là : “Tỷ giá nói chung là số đơn vị đồng tiền định giá trên 1 đơn vị đồng tiền yết giá;đối với 1 quốc gia cụ thể thì tỷ giá là số đơn vị nội tệ trên 1 đơn vị ngoại tệ,nghĩa là đồng ngoại tệ đóng vai trò là đồng tiền yết giá,còn đồng nội tệ đóng vai trò là đồng tiền định giá”. VD: Ví dụ: tỷ giá hối đoái giữa VNĐ và USD là 16045 USD/VNDhay giữa JPY và Dollar Mỹ là 116,729 JPY/USD hay giữa Dollar Mỹ và đồng Euro là 1,28262 USD/EUR 1.1.2 Các loại tỷ giá hối đoái Có thể có các loại tỷ giá khác nhau sử dụng tr ên thị trường hối đoái. Chúng ta có thể xem xét một số tỷ giá sau đây: Căn cứ vào đối tượng xác định tỷ giá, có thể chia làm tỷ giá chính thứcvà tỷ giá thị trường. Tỷ giá chính thức là tỷ giá do Ngân hàng trung ương của nước đó xác định. Trên cơ sở của tỷ giá này các ngân hàng thương mại và các tổ chức tín dụng sẽ ấn định tỷ giá mua bán ngoại tệ giao ngay, có kỳ hạn, hoán đổi. Tỷ giá thị trường là tỷ giá được hình thành trên có sở quan hệ cung cầu tr ên thị trường hối đoái. Căn cứ vào kỳ hạn thanh toán, có thể chia làm tỷ giá giao ngay và tỷ giá có kỳ hạn. Tỷ giá giao ngay (SPOT) là tỷ giá do tổ chức tín dụng yết giá tại thời điểm giao dịch hoặc do hai bên thỏa thuận nhưng phải đảm bảo trong biểu độ do ngân hàng nhà nước quy định. Việc thanh toán giữa các bên phải được thực hiện trong vòng hai ngày làm việc tiếp theo, sau ngày cam kết mua hoặc bán. Tỷ giá giao dịch kỳ hạn (FORWARDS) là tỷ giá giao dịch do tổ chức tín dụng tự tính toán và thỏa thuận với nhau nhưng phải đảm bảo trong biên độ qui định về tỷ giá kỳ hạn hiện hành của Ngân hàng Nhà nước tại thời điểm ký hợp đồng. Căn cứ vào giá trị của tỷ giá, có thể chia làm tỷ giá danh nghĩa và tỷ giá thực. Tỷ giá hối đoái danh nghĩa là tỷ giá của một loại tiền tệ được biểu hiện theo giá hiện tại, không tính đến bất kỳ ảnh hưởng nào của lạm phát. Tỷ giá hối đoái thực là tỷ giá có tính đến tác động của lạm phát và sức mua trong một cặp tiền tệ phản ảnh giá cả hàng hóa tương quan có thể bán ra nước ngoài và hàng tiêu thụ trong nước. Tỷ giá này đại diện cho khả năng cạnh tranh quốc tế của nước đó. Căn cứ vào phương thức chuyển ngoại hối, có thể chia làm tỷ giá điện hối và tỷ giá thư hối. Tỷ giá điện hối là tỷ giá thường được niêm yết tại ngân hàng. Đó là tỷ giá chuyển ngoại hối bằng điện. Tỷ giá điện hối là tỷ giá cơ sở để xác định các loại tỷ giá khác. Tỷ giá thư hối, tức là tỷ giá chuyển ngoại hối bằng thư. Tỷ giá điện hối thường cao hơn tỷ giá thư hối. Căn cứ vào thời điểm mua/bán ngoại hối, có thể phân biệt tỷ giá mua và tỷ giá bán của ngân hàng. Tỷ giá mua là tỷ giá của ngân hàng mua ngoại hối vào. Tỷ giá bán là tỷ giá của ngân hang bán ngoại hối ra. Tỷ giá mua bao giờ cũng thấp hơn tỷ giá bán và khoản chênh lệch đó là lợi nhuận kinh doanh ngoại hối của ngân hàng. Thông thường thì ngân hàng không công bố tất cả tỷ giá của các hợp đồng đã ký kết trong một ngày mà chỉ công bố tỷ giá của hợp đồng ký kết cuối cùng trong ngày đó, người ta gọi đó là tỷ giá đóng của. Tỷ giá đóng cửa được coi là chỉ tiêu chủ yếu về tình hình biến động của tỷ giá trong ngày hôm đó. Tỷ giá được công bố vào đầu giờ của đầu ngày giao dịch được gọi là tỷ giá mở cửa. Trong nghiệp vụ mua bán ngoại hối của ngân hàng còn chia ra tỷ giá tiền mặt và tỷ giá chuyển khoản. Tỷ giá chuyển khoản bao giờ cũng cao hơn tỷ giá tiền mặt. Trong khuôn khổ chế độ quản lý ngoại hối ở các nước kém phát triển, ngoài thị trường ngoại hối chính thức c òn tồn tại thị trường ngoại hối tự do, do đó bên cạnh tỷ giá chính thức do nhà nước quy định còn có tỷ giá chợ đen do quan hệ cung cầu ngoại hối trên thị trường này quyết định. Trên thế giới đã trải qua nhiều chế độ tỷ giá khác nhau thích ứng với từng giai đoạn phát triển. Sau đại chiến thế giới lần thứ 2, các nước đế quốc thực hiện chính sách phân biệt đối xử trong quan hệ kinh tế và tiền tệ, do đó chế độ nhiều tỷ giá ra đời. Mục đích của chế độ nhiều tỷ giá là để ảnh hưởng đến cán cân ngoại thương, từ đó ảnh hưởng đến cán cân thanh toán quốc tế và tỷ giá hối đoái, đồng thời nó còn có tác dụng như là một loại thuế nhập khẩu đặc biệt hoặc tiền thưởng cho xuất khẩu, làm công cụ cho chính sách bảo hộ mậu dịch của ngân sách qua thu thuế bán ngoại hối. 1.1.3 Các yếu tố ảnh hưởng đến sự biến động của tỷ giá hối đoái Sau 1971 với sự sụp đổ của chế độ tiền tệ Bretton Woods, quan hệ tiền tệ giữa các nước được thả nổi, điển hình là ở các nước tư bản. Với cơ chế này, tỷ giá hối đoái của các nước biếnđộng hàng ngày, hàng giờ trên thị trường do ảnh hưởng của nhiều nhân tố như lạm phát, tình hình cán cân thanh toán quốc tế, tình hình cung và cầu ngoại hối trên thị trường vvv… Chúng ta cần hiểu rằng tỷ giá hối đoái là một loại giá, vậy về bản chất nó g iống như bất kỳ một loại giá nào trong nền kinh tế, tức là sẽ vận động theo quy luật cung -cầu. Tuy nhiên cần nhấn mạnh ngay rằng xét về phạm vi ảnh hưởng tỷ giá hối đoái bao giờ cũng được coi là loại giá quốc tế, do đó nó sẽ bị tác động bởi nhiều yếu tố khác nhau trong không gian này. Dưới đây chúng ta sẽ xét ảnh hưởng của 5 nhân tố quan trọng đến biến động của tỷ giá hối đoái. 1.1.3.1 Liên quan giữa tỷ giá hối đoái với tỷ lệ lạm phát hay sức mua Nói cách khác ở đây muốn nói đến mối liên hệ giữa tỷ giá hối đoái và sức mua của mỗiđồng tiền trong mỗi cặp tiền tệ. Để thấy rõ mối liên quan này ta sử dụng lý thuyết sức mua củaRicardo- Cassel. Lý thuyết này giả thuyết rằng tỷ giá hối đoái ở mức cân bằng phải thể hiện sựngang bằng trong sức mua giữa hai đồng tiêng tương ứng và nó được gọi là lý thuyết 3P (Purchashing Power Parity). Lý thuyết này giả thuyết trong một nền kinh tế cạnh tranh lành mạnh, tức là trong đó cước phí vận chuyển, thuế hải quan giả định bằng 0. Do đó nếu các hàng hóa đồng nhất thì người tiêu dùng sẽ mua hàng ở nước nào có giá th ật sự thấp. Theo giả thiết đó, một kiện hàng A ở Mỹ có giá là 100USD và ở Pháp l à 80EUR , có nghĩa là theo ngang giá sức mua đối nội của hai đồng tiền này là: USD /EUR = 0.8000. Nếu ở Mỹ mức lạm phát là 5%/năm và ở Pháp là 10%/năm thì giá kiện hàng A ở Mỹ sẽ t ăng lên là 105USD, ở Pháp tăng lên là 88EUR . Do đó ngang giá sức mua đối nội sẽ là 105USD = 88EUR , hay USD/EUR = (88/105) = 0.8381 Như vậy: - Tỷ giá trước lạm phát là USD/EUR = 0.8000 - Tỷ giá sau lạm phát là USD/EUR = 0.8381 Mức chênh lệch tỷ giá là 4,76% trong khi đó mức chênh lệch lạm phát là 5%, hai mức này có thể coi là tương tự như nhau. Qua đó cho thấy tỷ giá biến động do lạm phát phụ thuộc mức chênh lệch của lạm phát của hai đồng tiền yết giá và định giá. Từ ví dụ trên, ta có thể đi đến công thức sau: Giả sử đồng tiền của 2 nước là A và B, trong đó đồng tiền A là yết giá và B là đồng tiền định giá. Nước nào có mức độ lạm phát lớn hơn thì đồng tiền nước đó có sức mua thấp hơn, nước nào có mức độ lạm phát cao h ơn mức độ lạm phát trung bình của thế giới hoặc của khu vực thì đồng tiền nước đó mất giá liên tục. Tỷ giá cuối kỳ A/B = tỷ giá đầu kỳ A/B x {(1+lạm phát B)/(1+lạm phát A)} Ngoại hối có giá cả vì nó cũng là một loại hàng hóa và là một loại hàng hóa đặc biệt. Giá cả của ngoại hối cũng chịu ảnh h ưởng của nhiều nhân tố như giá cả của các loại hàng hóa thong thường như mức độ lạm phát, và giảm phát, cung và cầu hàng hóa trên thị trường, sự lũng đoạn về giá cả v.v. Nếu không tính đến các nhân tố khác mà chỉ tính riêng ảnh hưởng của nhân tố lạm phát,ta có thể dự đoán được sự biến động của tỷ giá trong tương lai. Ví dụ: Tỷ giá USD/VND bình quân năm 2004 là 15,500. Mức độ lạm phát của Mỹ là 5% và của Việt Nam là 8% năm. Dự đoán tỷ giá USD/VND năm 2005 sẽ là: USD/VND = 15,500 x (1.08/1.05) = 15,943 1.1.3.2 Tỷ giá hối đoái và cán cân thanh toán quốc tế Cán cân thanh toán quốc tế có tác động rất quan trọng đến tỷ giá hối đoái. Tình trạng của cán cân thanh toán quốc tế sẽ tác động trực tiếp đến cung và cầu ngoại hối, do đó nó tác động trực tiếp và rất nhạy bén đến tỷ giá hối đoái. Về nguyên tắc, nếu cán cân thanh toán quốc tế dư thừa có thể dẫn đến khả năng cung ngoại hối lớn hơn cầu ngoại hối, từ đó làm cho tỷ giá hối đoái có xu hướng giảm. Ngược lại nếu cán cân thanh toán quốc tế thiếu hụt có thể dẫn đến cầu ngoại hối lớn hơn cung ngoại hối, từ đó tỷ giá hối đoái có xu hướng tăng. Trong cán cân thanh toán quốc tế, cán cân thương mại có tác động cực kỳ quan trọng đến sự biến động của tỷ giá hối đoái mà các nhà kinh tế đều công nhận. Đây là nhân tố cơ bản đứng sau lưng tỷ giá hối đoái. Tuy nhiên tuỳ vào điều kiện của mỗi nước và trong từng giai đoạn phát triển, các cán cân khác cũng có vai trò rất lợi hại, ví dụ như cán cân giao dịch vốn. Cụ thể ở điều kiện của Việt Nam trong những năm gần đây, đầu tư trực tiếp nước ngoài tăng nhanh tạo nên dòng chảy ngoại tệ vào trong nước rất lớn thể hiện trong tài khoản vốn trong cán cân thanh toán quốc tế, từ đó tác động lên cung ngoại hối và tỷ giá hối đoái. 1.1.3.3 Tỷ giá hối đoái và mức chênh lệch lãi suất giữa các nước Nói chung, nếu các điều kiện và môi trường kinh doanh của các nước là tương đương nhau, nước nào có lãi suất ngắn hạn cao hơn thì vốn ngắn hạn sẽ chảy vào nhằm thu phần chênh lệch do tiền lãi tạo ra, do dó sẽ làm cho cung ngoại hối tăng lên, cầu ngoại hối giảm đi, tỷ giá hối đoái sẽ giảm xuống. Chẳng hạn, khi Việt Nam nâng cao lãi suất tiền gửi hơn các nước trong khu vực thì lượng ngoại tệ sẽ chạy vào Việt Nam để mua các tín phiếu ngắn hạn, do đó sẽ làm cho cung ngoại tệ và đồng thời cũng làm giảm nhu cầu ngoại tệ xuống. Tỷ giá hối đoái do đó cũng giảm xuống. Tuy nhiên điều này có thực sự xảy ra hay không còn phụ thuộc vào điều kiện và môi trường kinh doanh của Việt Nam có đảm bảo an toàn cho các nhà đầu tư hay không, bởi vì các nhà đầu tư không chỉ quan tâm đến lợi nhuận thu được từ đầu tư mà còn rất quan tâm đến yếu tố an toàn vốn đầu tư. 1.1.3.4 Yếu tố tâm lý Yếu tố tâm lý là một yếu tố chủ yếu dựa vào sự phán đoán từ các sự kiện, tình hình chính trị, kinh tế của các nước và thế giới có liên quan. Chẳng hạn, mức thu nhập thực tế (mức độ tăng GNP thực tế) tăng lên sẽ làm tăng nhu cầu về hàng hóa và dịch vụ nhập khẩu, do đó làm cho nhu cầu ngoại hối để thanh toán hàng nhập khẩu cũng tăng lên. Tăng trưởng hay suy thoái kinh tế cũng có ảnh hưởng tới tỷ giá hối đoái. Khi nền kinh tế trong thời kỳ tăng trưởng nhanh, nhu cầu về ngoại tệ tăng và lúc đó giá ngoại tệ có xu hướng tăng. Ngược lại, trong thời kỳ kinh tế suy thoái, khủng hoảng, nhu cầu về ngoại tệ giảm làm cho giá ngoại tệ có xu hướng giảm. Tỷ giá hối đoái là giá quốc tế, do đó những sự kiện kinh tế, chính trị tr ên thế giới cũng sẽ gây ảnh hưởng rất nhạy bén đến tỷ giá hối đoái. Chẳng hạn như sự kiện ở Mỹ xảy ra vào tháng 9/2001 hay chiến tranh Iraq tháng 3/2003 vừa qua đã làm khuynh đảo thị trường hối đoái thế giới, giá USD đã giảm đáng kể. 1.1.3.5 Vai trò quản lý của ngân hàng trung ương Trong chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi có quản lý, vai trò can thiệp của Nhà nước giữ vị trí quan trọng. Cần nhấn mạnh rằng Nhà nước can thiệp bằng công cụ của thị trường thông qua Ngân hàng Nhà nước Trung ương chứ không phải bằng các công cụ hành chính, tức là Ngân hàng Trung ương tham gia vào thị trường với tư cách là người tham gia trên thị trường (người mua hoặc người bán) trong từng thời điểm để tác động lên cung hoặc cầu ngoại hối, từ đó tác động lên tỷ giá hối đoái phù hợp với chính sách tiền tệ của Nhà nước. 1.1.3.6 Những yếu tố chính trị và điều kiện kinh tế Các điều kiện kinh tế thay đổi hoặc các sự kiện kinh tế, tài chính sẽ ảnh hưởng đến các hoạt động kinh doanh và đầu tư của quốc gia, từ đó ảnh hưởng đến các luồng tiền chạy ra và chạy vào quốc gia đó và kết quả là ảnh hưởng đến tỷ giá hối đoái. Ví dụ như cuộc khủng tài chính năm 1997 ở Châu Á đã làm đồng tiền của một số nước Châu Á mất giá khá nhiều. Các chính sách thuế, mức độ tăng tr ưởng kinh tế, chính sách đầu t ư của các quốc gia đều có thể ảnh hưởng đến sự dịch chuyển các luồng vốn đầu tư giữa các nước, từ đó tác động lên tỷ giá hối đoái. 1.2 TẦM QUAN TRỌNG CỦA TỶ GIÁ – Ý NGHĨA KINH TẾ CỦA TỶ GIÁ HỐI ĐOÁI a. So sánh sức mua giữa các đồng tiền Tỷ giá hối đoái phản ánh tương quan giá trị giữa hai đồng tiền, thông qua đó có thể so sánh giá cả tại thị trường trong nước và trên thế giới, đánh giá năng suất lao động, giá thành sản phẩm trong nước với các nước khác. b. Vai trò kích thích và điều chỉnh xuất nhập khẩu Thông qua cơ chế tỷ giá, chính phủ sử dụng tỷ giá để tác động đến xuất nhập khẩu trong từng thời kỳ, khuyến khích những ngành hàng, chủng loại hàng hóa tham gia hoạt động kinh tế đối ngoại, hạn chế nhập khẩu nhằm thực hiện định hướng phát triển cho từng giai đoạn. c. Điều tiết thu nhập trong hoạt động kinh tế đối ngoại Phân phối lại thu nhập giữa các ngành hàng có liên quan đến kinh tế đối ngoại và giữa các nước có liên quan về kinh tế với nhau. Khi tỷ giá cao, tức là giảm sức mua của đồng tiền trong nước so với đồng tiền nước ngoài. Điều này có tác dụng giúp cho nhà xuất khẩu có thêm lợi thế để cạnh tranh tăng thêm thu nhập cho nhà xuất khẩu. d. Tỷ giá còn là công cụ sử dụng trong cạnh tranh thương mại, giành giật thị trường tiêu thụ hàng hóa, khai thác nguyên liệu của nước khác với giá rẻ. Đó là biện pháp phá giá đồng tiền. Điển hình là nước Mỹ đã dùng công cụ tỷ giá để cản trở sự xuất khẩu các hàng hóa của Nhật sang Mỹ (đặc biệt là xe hơi). Việc làm này đã gây thiệt hại cho Nhật, làm giảm thu nhập từ xuất khẩu của Nhật. Phá giá đồng tiền là việc chính phủ đứng ra tuyên bố giảm giá nội tệ so với ngoại tệ. Tác động của tỷ giá đến các quan hệ kinh tế quốc tế Tác động đến thương mại quốc tế - Khi tỷ giá hối đoái tăng theo nghĩa là đồng nội tệ có giá trị giảm xuống so với đồng ngoại tệ sẽ có tác động bất lợi cho nhập khẩu nhưng lại có lợi cho xuất khẩu. - Khi tỷ giá giảm có tác động hạn chế xuất khẩu, khuyến khích nhập khẩu. Tác động đến hoạt động đầu tư Khi TGHĐ tăng lên sẽ hạn chế việc đầu tư ra nước ngoài của nhà đầu tư trong nước , vì họ sẽ không có lợi nếu chuyển vốn bằng đồng nội tệ ra nước ngoài để đổi lấy ngoại tệ tăng giá. Các khoản vốn đầu tư này nếu được tái đầu tư hoặc để mua hàng hóa trong nước thì sẽ đem lại hiệu quả cao hơn. Và ngược lại. PHẦN II: CƠ SỞ XÁC ĐỊNH VÀ ĐIỀU TIẾT TỶ GIÁ TRONG LỊCH SỬ 2.1 CĂN CỨ VÀO NGANG GIÁ VÀNG- CHẾ ĐỘ BẢN VỊ VÀNG (1880- 1914) Vàng được công nhận tuyệt đối là tiền không chỉ trong phạm vi Quốc gia mà còn được công nhận là tiền trên toàn thế giới Các đồng tiền được định giá theo vàng VD: 1 ounce( oz)= 20,67 USD Để duy trì cơ chế bản vị vàng, các quốc gia thành viên phải cam kết mua hoặc bán vàng cho bất kỳ cá nhân, tổ chức, hay quốc gia khác có nhu cầu tại một mức giá cố định Vàng được sử dụng làm tiêu chuẩn về tiền tệ vì vàn là một kim loại đồng chất được chuẩn hóa trên toàn thế giới, đồng thời lại dễ lưu trữ, dễ vận chuyển và dễ chia thành những đơn vị nhỏ các loại. Mặt khác, chi phí sản xuất vàng khi đó khá cao tạo thêm cho vàng có một đặc tính quan trọng khác đó là chính phủ các nước khó có thể tăng lượng vàng trong lưu thông một cách dễ dàng Bản vị vàng là một cơ chế tỷ giá được đảm bảo bằng hàng hóa vì giá của các đồng tiền được đảm bảo bằng một hàng hóa có nguồn cung ứng cố định sẽ tạo nên sự ổn định giá cả trong dài hạn. Do chính phủ phải có vàng để đảm bảo cho lượng tiền được phát hành nên lượng cung ứng tiền sẽ phụ thuộc vào lượng cung ứng vàng. Gía cả của các hàng hóa khác có thể biến động do sự biến động của sản lượng vàng khai thác hoặc do sự tăng trưởng của nền kinh tế, song chúng vẫn có xu hướng ổn định trong dài hạn. Do các đồng tiền quốc gia đều có thể được chuyển đổi thành vàng nên mức tăng lượng cung tiền cung ứng phụ thuộc chặt chẽ vào mức tăng của lượng dữ trữ vàng . Khi dự trữ vàng ổn định thì giá cả cũng ổn định. Sau này khi lượng vàng khai thác tăng đột biến, giá các loại hàng hóa khác cũng tăng đột biến. Ngày nay, thời kỳ bản vị vàng được xem là một” kỷ nguyên vàng” của sự phát triển kinh tế,. Vẫn thường xuyên có nhiều ý kiến ủng hộ và đề xuất quay trở lại cơ chế bản vị vàng. Những ý kiến như vậy thường tập trung vào những lợi ích có được trong thời kỳ bản vị vàng như sự ổn định về giá cả, tăng trưởng kinh tế và sự phát triển thương mại quốc tế. Tuy nhiên, một số ý kiến khác cho rằng sự phát triển và ổn định của nền kinh tế thế giới trong thời gian đó không nhất thiết do cơ chế bản vị vàng mang lại mà có thể là do đó là một thời kỳ tương đối yên bình, không có những cú sốc mạnh như các cuộc chiến tranh thế giới. Nhưng nhận xét một cách khách quan thì sự ổn định về giá cả và mối tương quan giữa các đồng tiền quốc gia dưới cơ chế bản vị vàng đã hỗ trợ cho sự phát triển của thương mại quốc tế một cách đáng kể. Trong cơ chế bản vị vàng, vàng đóng vai trò là tiền tệ thế giới và từ đó tạo nên cơ chế tự cân bằng cán cân thanh toán. Nước nào bị thâm hụt cán cân thanh toán sẽ phải dùng vàng ra để thanh toán bù đắp, qua đó làm giảm lượng tiền trong lưu thông và làm giảm giá các hàng hóa khác. Hàng hóa giảm giá này sẽ làm tăng tính cạnh tranh, cải thiện cán cân thương mại. Ngược lại, một nước có cán cân thanh toán thặng dư sẽ thu vàng về và từ đó làm tăng lượng tiền cung ứng và tăng giá các hàng hóa thông thường . Việc tăng giá này sẽ làm giảm tính cạnh tranh và như vậy, cán cân thanh toán sẽ tự động điều chỉnh về trạng thái cân bằng. Trên thực tế, vàng không phải là phương tiện duy nhất, thậm chí không phải là quan trọng nhất, để thực hiện việc thanh toán giữa các quốc gia trong thời kỳ này. Do luân Đôn là trung tâm tài chính của thế giới nên đồng Bảng Anh cũng được xem là đồng tiền chung của thế giới. Các giao dịch thương mại quốc tế thường được thanh toán bằng đồng Bảng Anh cho dù nước Anh không hề tham gia vào hoạt động thương mại đó. 2.2 CĂN CỨ VÀO GIÁ TRỊ ĐỒNG BẢNG ANH- CHẾ ĐỘ BẢN VỊ ĐỒNG BẢNG ANH (1914- 1944) Cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất đã đặt dấu chấm hết cho thời kỳ bản vị vàng. Các quan hệ tài chính quốc tế bị ảnh hưởng rất lớn bởi các cuộc chiến tranh là do ngân hàng và các nhà hoạt động thương mại lo ngại khả năng các quốc gia không cho phép các luồng vốn được tự do chu chuyển. Khi chiến tranh thế giới thứ nhất nổ ra, việc chu chuyển vàng bị tạm dừng do bị luật pháp hạn chế và do tinh thần yêu nước của người dân các nước. Các nước tham gia cuộc chiến phải kiểm soát lượng dự trữ quốc tế của mình một cách nghiêm ngặt nên việc đưa vàng ra nước ngoài được xem là một hành động không yêu nước. Chính phủ các nước cũng khuyến khích, thậm chí còn buộc các cá nhân sở hữu vàng và ngoại tệ phải bán lại cho nhà nước. Hầu hết các nước khôi phục lại cơ chế bản vị vàng với mức giá quy đổi như trước là điều không thể. Trong khi đó, lạm phát ở Mỹ lại tương đối thấp vì vậy Mỹ đã quay lại cơ chế bản vị vàng vào tháng 6 năm 1919. Cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất cũng chấm dứt sự thống trị của nước Anh trên thị trường tài chính quốc tế do sự nổi lên của Mỹ với tư cách là nơi tập trung các ngân hàng lớn của thế giới. Những năm ngay sau chiến tranh, tỷ giá giữa Bảng Anh và USD biến động tương ứng với tương quan mức giá cả của hai nước. Các nước từ bỏ cơ chế bản vị vàng Kiểm soát lượng dự trữ quốc tế nghiêm ngặt, bắt buộc cá nhân bán vàng và ngoại tệ cho Nhà Nước. Một số nước Phục hồi lại cơ chế bản vị vàng, dưới dạng cơ chế bản vị hối đoái vàng Năm 1925 nước Anh phục hồi lại cơ chế bản vị vàng dưới dạng " Bản vị hối đoái vàng" 1 ounce (oz) = 31,135 gr Các NHTW đưa ngoại tệ ( Đồng bảng Anh và đồng Đôla Mỹ ) vào trong dự trữ vàng Mức giá quy đổi đồng bảng Anh ra vàng bằng với trước chiến tranh cho dù giá cả các hàng hóa khác đã tăng rất nhiều. Do đồng bảng Anh định giá quá cao, xuất khẩu của Anh bị ảnh hưởng , dẫn đến tình trạng tiền lương bị giảm thấp và giá cả các hàng hóa thông thường ở trong tình trạng giảm phát. Năm 1931, chính phủ Anh buộc phải tuyên bố không thể chuyển đổi đồng Bảng Anh ra vàng không hạn chế vì dự trữ vàng bị giảm sút trước nhu cầu đổi đồng bảng Anh ra vàng rất lớn và từ đó cũng chấm dứt cơ chế bản vị hối đoái vàng ở Anh Khi đồng Bảng mất khả năng chuyển đổi ra vàng thị sự chú ý lại dồn vào đồng USD. Nhu cầu đổi đồng USD ra vàng lớn đến nỗi vào cuối năm 1931, lượng dự trữ vàng của Mỹ đã giảm 15%. Cho dù điểu này không làm thay đổi chính sách của Mỹ ngay sau đó nhưng rốt cuộc đến năm 1933, chính phủ Mỹ cũng phải từ bỏ cơ chế bản vị vàng. 2.3. CĂN CỨ VÀO GIÁ TRỊ ĐỒNG ĐÔ LA MỸ - CHẾ ĐỘ TỶ GIÁ ĐỒNG ĐÔ LA MỸ (1944-1973) Hội nghị Bretton Woods tại New Hampshire, Hoa kỳ năm 1944, Các nước muốn có một hệ thống tiền tệ quốc tế dựa trên sự hợp tác và khả năng tự do chuyển đổi các đồng tiền Thỏa thuận Bretton Woods ràng buộc các nước duy trì việc chuyển đổi đồng nội tệ ra vàng theo một mức giá cố định Mỹ cam kết duy trì đôla Mỹ tại 1 nội dung vàng cố định 1 ounce vàng = 35 USD; (1USD =0,888671 gr vàng) Cuối thập kỷ 60: 1 ounce vàng =38 USD Đầu năm 1971 Hoa kỳ đơn phương từ chối thực hiện hiệp ước Bretton Woods Tháng 12/1971 Hội nghị tiền tệ quốc tế lại được tổ chức nhằm tính toán lại tỉ giá giữa các đồng tiền chủ chốt trên Thế Giới và đã đạt được thỏa thuận Smithson. Thỏa thuận này cho phép mức giá quy đổi USD ra vàng dao động từ 35 USD-38,02 USD/oz . Đồng thời. đồng USD cũng bị phá giá tới 8%. Điều này dẫn đến đồng tiền của các nước có cán cân thanh toán thặng dư được tăng giá. Sau đợt điều chỉnh tỷ giá này, các NHTW sẽ duy trì mức tỉ giá cố định thông qua việc mua bán đồng tiền của mình với biên độ giao động 2,25% Chế độ tỷ giá đồng đôla Mỹ sụp đổ vào tháng 3/ 1973, đồng thời đồng tiền mạnh của thế giới cũng được thả nổi 2.4. CĂN CỨ VÀO QUAN HỆ CUNG CẦU NGOẠI TỆ TRÊN THỊ TRƯỜNG (TỪ 1973 ĐẾN NAY) Năm 1976 Hội nghị Jamaica xác nhận việc các nước thành viên của IMF có quyền lựa chọn 1 chế độ tỷ giá riêng của nước mình và chính thức bãi bỏ giá pháp định cho vàng. Gía trị của đồng tiền của các nước được đo bằng sức mua đối với hàng hoá chứ không còn được đảm bảo cố định bằng vàng Đồng tiền do NHTW các nước phát hành không được đảm bảo bằng vàng gọi là tiền giấy Tỉ giá đồng tiền các nước được hình thành và biến động tự do theo các quan hệ thị trường- chủ yếu quan hệ cung cầu về ngoại tệ Chính phủ không hề tác động hay can thiệp Gía 1 đồng nội tệ đối với 1 đồng ngoại tệ được xác định tại điểm mà cung ngang bằng cầu Các nước trải qua tỉ giá thả nổi cho rằng: “ chế độ tỉ giá thả nổi hoàn toàn không làm ổn định, phát triển kinh tế mà ngược lại làm tăng tính bất ổn kinh tế 2.5. KẾT HỢP GIỮA CUNG CẦU NGOẠI TỆ TRÊN THỊ TRƯỜNG VÀ SỰ ĐIỀU TIẾT CỦA CHÍNH PHỦ - Chế độ tỉ giá gắn vào đồng tiền dự trữ - Tỉ giá được hình thành và giao động chủ yếu là do các yếu tố thị trường - Trong những tình huống nhất định Nhà Nước có thể can thiệp để đảm bảo tỉ giá không biến động quá mức - Sự can thiệp của Nhà Nước được hình thành bởi việc tham gia mua bán ngoại tệ trên thị trường của NHTW trong khuôn khổ chính sách tiền tệ PHẦN III: CHẾ ĐỘ VÀ CHÍNH SÁCH TỶ GIÁ Ở VIỆT NAM 3.1 QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH TỶ GIÁ Ở VIỆT NAM 3.1.1 Giai đoạn trước năm 1991- Tỷ giá bao cấp a. Bối cảnh chung Đây là thời kỳ nền kinh tế mang tính kế hoạch hóa tập trung bao cấp, nhà nước can thiệp vào mọi mặt của đời sống kinh tế xã hội, quyết định các chính sách kinh tế vĩ mô và vi mô theo một kế hoạch tập trung trên toàn quốc. Sự can thiệp này đã ngăn cản khả năng phát huy tác dụng của qui luật cung cầu trên thị trường. Cung giống như mô hình chung của tất cả các nước xã hội chủ nghĩa lúc bấy giờ thì VN cũng thực hiện chính sách kinh tế hướng nội, bế quan tỏa cảng, các mối quan hệ với bên ngoài đều thông qua hệ thống độc quyền nhà nước về ngoại thương và ngoại hối. b. Chế độ tỷ giá Áp dụng chế độ tỷ giá cố định do nhà nước độc quyền xác định, vẫn không tính đến các yếu tố của cung cầu trên thị trường. Việt Nam cũng giống như các nước xã hội chủ nghĩa khác duy trì phương pháp xác định tỷ giá trên cơ cở so sánh sức mua đối nội và đối ngoại giữa các đồng tiền và sau đó được quyết định bằng những thỏa thuận đa biên trong các hiệp định thanh toán được ký kết giữa các nước xã hội chủ nghĩa với nhau. Sản phẩm của cơ chế xác định tỷ giá này là các nước xã hội chủ nghĩa duy trì chế độ tỷ giá cố định và đa tỷ giá, bao gồm: tỷ giá mậu dịch ( hay tỷ giá chính thức), tỷ giá phi mậu dịch ( bao gồm cả tỷ giá kiều hối) và tỷ giá kết toán nội bộ, đồng thời triệt tiêu môi trường và mọi điều kiện để hình thành và phát triển thị trường ngoại hối. Hậu quả của một cơ chế tỷ giá cố định và đa tỷ giá mang tính áp đặt, bất chấp qui luật cung cầu tiền tệ đã để lại hậu quả hết sức nghiêm trong. Đồng tiền Việt Nam được định giá quá cao so với các đồng tiền tự do chuyển đổi. Tỷ giá chính thức ngày càng chênh lệch xa tỷ giá thực tế, làm cho hoạt động xuất khẩu khó khăn, cán cân thương mại bị thâm hụt nặng. c. Bước phát triển trong chính sách tỷ giá - Ngày 26/03/1988 Nghị đinh 53/HDBT, tách ngân hàng Việt Nam từ 1 cấp ra thành 2 cấp: ngân hàng nhà nước và hệ thống ngân hàng thương mại. Ngân hàng nhà nước (ngân hàng trung ương) thực hiện chức năng quản lý vĩ mô, ban hàng chính sách tiền tệ, tín dụng và ngân hàng, hệ thống ngân hàng thương mại thực hiện chức năng kinh doanh tiền tệ tín dụng. - Ngày 18/10/1988, nghị định số 161/HĐBT về điều lệ quản lý ngoại hối được ban hành, thay thế nghị định số 102/CP ngày 6/7/1963 của hội đồng chính phủ. Nó đã xoa bỏ thế độc quyền trong kinh doanh ngoại hối. Các ngân hàng thương mại muốn kinh doanh ngoai hối đều có thể làm thủ tục để ngân hàng nhà nước cấp phép. Đây có thể coi như là sự khởi đầu tạo ra môi trường và điều kiện của thị trường ngoại hối có tổ chức, hình thành một sân chơi chứa đựng yếu tố cạnh tranh của thị trường. - Một sự kiện lớn trong giai đoạn này là theo nghị quyết đại hội đảng 6, nước ta bắt đầu thực hiện chính sách đổi mới. Bên cạnh việc mở cửa giao thương với bên ngoài, đảng và nhà nước ta chủ trương thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam. Sau khi thông qua luật đầu tư nước ngoài vào Việt Nam năm 1987, luồng vốn đầu tư nước ngoài bằng ngoại tệ bắt đầu đổ vào VN. Trong bối cảnh như vây, chúng ta vẫn duy trì tỷ giá chính thức do ngân hàng nhà nước áp đặt. Tỷ giá mua, bán của các ngân hàng được phép kinh doanh ngoại hối được xác định trên cơ sở tỷ giá chính thức do ngân hàng nhà nước công bố công trừ 5% và chênh lệch giữa tỷ giá mua và bán qui định là 0.5%. Như vậy cho dù đã có bước chuyển biến, nhưng ở VN vẫn thiếu một thị trường ngoại hối chính thức hoàn chỉnh để kết nối cung cầu ngoại tệ và tạo cơ sở để xác định tỷ giá chính thức một cách khách quan. 3.1.2 Thời kỳ từ 1991 đến 1993- Tỷ giá trung tâm giao dịch ngoại tệ a. Bối cảnh Đây là giai đoạn tiếp theo của quá trình chuyển đổi cơ chế theo hướng thị trường. Về phương diện thanh toán quốc tế VN đừng trước một tình thế vô cùng khó khăn vì sau khi hệ thống các nước XHXN ở Đông Âu sụp đổ, thị trường với các nước XHCN bị thu hẹp đáng kể. Hệ thống thanh toán đa biên bị tan rã, tất cả các nước XHXN đều đồng loạt chuyển đổi đồng tiền thanh toán với VN sang ngoại tệ tự do chuyển đổi (chủ yếu bằng USD). Việc chuyển đổi đồng tiền thanh toán đã tác động lớn đến khả năng thanh toán của VN bằng ngoại tệ tự do chuyển đổi bởi vì từ trước năm 1991, hầu hết nguồn thu ngoại tệ của VN đều bằng đồng Rúp chuyển nhượng. Cán cân vãng lai và cán cân thương mại của VN thâm hụt lớn. b. Chế độ tỷ giá Trước tình hình trên ngày 16/8/1991, thống đốc ngân hàng NNVN đã ra quyết định số 107/NHQĐ ban hành qui chế hoạt động của trung tâm giao dịch ngoại tệ, trên cơ sở đó hai trung tâm giao dịch ngoại tệ được thành lập và đi vào hoạt động tại thành phố HCM và HN. Năm 1991 là năm bản lề đối với sự phát triển của thị trường ngoại hối cũng như đối với việc xây dựng và điều hành chính sách tỷ giá của VN. Với sự hình thành của TTCDNT, thị trường ngoại hối VN đã có biến đổi về chất, đánh dấu bước khởi đầu thành công trong chính sách tỷ giá ổn định, theo cung cầu thị trường. Trung tâm giao dịch ngoại tệ ra đời có qui chế tổ chức và hoạt động riêng. Đây là lần đầu tiên, các thành viên của thị trường (bao gồm các NHTM và một số doanh nghiệp kinh doanh xuất nhập khẩu lớn) được tập trung trên thị trường có tổ chức, được làm quen dần với cơ chế thị trường thông qua việc đấu giá ngoại tệ để xác định tỷ giá theo đúng qui luật cung cầu. Mặc dù doanh số mua bán tại 2 trung tâm giao dịch còn ở mức khiêm tốn (tính đến thời điển chấm dứt hoạt động ngày 1/2/1994 thì tổng số giao dịch là 660.5 triệu USD. Trong 692 phiên giao dịch tức là gần 1 triệu USĐ /1 phiên. Trong giai đoạn này tỷ giá dường như đã thoát xác khỏi chế độ cố định được công bố hàng tháng để làm quen với khái niệm cung cầu ngoại tệ- vốn là bản chất của nó. Từ cơ chế đa tỷ giá, sử dụng mệnh lệnh hành chính để cố định tỷ giá trong một thời gian dài trong giai đoạn trước 1991, nay tỷ gía được hình thành trên cơ sở đấu giá tại TTTGDNT theo cơ chế thị trường, thể hiện bước đột phá trong chính sách tỷ giá của VN. Tỷ giá chính thức được NHNN xác định và công bố dựa trên tỷ giá đóng cửa tại TTGDNT của ngày hôm trước làm cơ sở để NHTM xác định tỷ giá giao dịch với khách hàng ngày hôm sau. Ngân hàng nhà nước trực._.