Những bất đồng trong thương mại giữa các nước phát triển và đang phát triển trong khuôn khổ WTO

Lêi Më ®Çu Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ hiÖn nay, ngµy cµng cã nhiÒu quèc gia nhËn thøc ®­îc nh÷ng lîi Ých do më cöa, héi nhËp kinh tÕ mang l¹i, do ®ã, tham gia ngµy cµng s©u réng vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, th­¬ng m¹i thÕ giíi, c¶ th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ th­¬ng m¹i dÞch vô, ®Òu ph¸t triÓn m¹nh mÏ vÒ khèi l­îng còng nh­ gi¸ trÞ. Sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i, mét mÆt ®em l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c quèc gia, nh­ng mÆt kh¸c còng lµm n¶y sinh nhiÒu m©u thuÉn gi÷a c¸c n­íc, ®Æc biÖt lµ gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), trong nh÷ng n¨m qua, víi chøc n¨ng lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n cho c¸c quèc gia thµnh viªn, ®· cã nhiÒu cè g»ng nh»m rót ng¾n kho¶ng c¸ch vµ xoa dÞu m©u thuÉn gi÷a c¸c n­íc giµu vµ c¸c n­íc nghÌo. MÆc dï WTO còng ®· cã nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh, nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc nµy vÉn cßn rÊt s©u s¾c, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp. HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO. ViÖc t×m hiÓu nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc trong khu«n khæ cña tæ chøc nµy sÏ gióp x¸c ®Þnh ®­îc t×nh h×nh thÞ tr­êng thÕ giíi, nhËn biÕt nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc mµ më cöa mang l¹i. Do ®ã, em chän ®Ò tµi “ Nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn trong khu«n khæ WTO” lµm ®Ò tµi cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n PGS. TS. NguyÔn Phóc Khanh ®· tËn t×nh h­íng dÉn em trong suèt thêi gian viÕt kho¸ luËn, ®Ó em cã thÓ hoµn thµnh tèt kho¸ luËn tèt nghiÖp. Sinh viªn thùc hiÖn Hoa Lan H­¬ng CH¦¥NG 1 TæNG QUAN VÒ TH¦¥NG M¹I QuèC TÕ Vµ Tæ CHøC TH¦¥NG M¹I THÕ Giíi Tæng quan vÒ th­¬ng m¹i quèc tÕ Nh÷ng nÐt chÝnh trong th­¬ng m¹i quèc tÕ Trong nh÷ng n¨m 90, kinh tÕ vµ th­¬ng m¹i thÕ giíi nh×n chung kh¸ æn ®Þnh. Tèc ®é t¨ng tr­ëng GDP hµng n¨m trong giai ®o¹n 1990-1998 ®¹t 2%, cña xuÊt khÈu hµng ho¸ lµ 6%, nhËp khÈu hµng ho¸ lµ 5,9%. Th­¬ng m¹i dÞch vô còng t¨ng tr­ëng m¹nh víi møc t¨ng xuÊt khÈu b×nh qu©n hµng n¨m trong cïng thêi kú lµ 7%, nhËp khÈu lµ 6%. B¶ng 1: Gi¸ trÞ xuÊt khÈu th­¬ng m¹i thÕ giíi giai ®o¹n 1998-2002 (§¬n vÞ: tØ USD vµ %) 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gi¸ trÞ xuÊt khÈu 6697 6590 6800 7634 7602 7840 Møc t¨ng hµng n¨m -2 3 12 -1 3 Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn WTO 1999-2002 Sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ch©u ¸, kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ th­¬ng m¹i nãi riªng bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ. Trong n¨m 1998, gi¸ trÞ xuÊt khÈu cña thÕ giíi gi¶m 2%. S¶n l­îng vµ t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i toµn cÇu gi¶m m¹nh do nhËp khÈu cña NhËt B¶n vµ §«ng ¸ gi¶m lÇn ®Çu tiªn kÓ tõ n¨m 1974 (khñng ho¶ng dÇu má lÇn thø nhÊt). TÊt c¶ c¸c khu vùc vµ c¸c nhãm s¶n phÈm ®Òu bÞ ¶nh h­ëng bëi sù suy tho¸i. LÇn ®Çu tiªn trong h¬n mét thËp kû, thÞ phÇn cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ gi¶m xuèng. GÇn hai phÇn ba c¸c n­íc trªn thÕ giíi ghi nhËn sù suy gi¶m trong thu nhËp xuÊt khÈu, lµ t×nh tr¹ng tåi tÖ nhÊt kÓ tõ n¨m 1990. Sù t¨ng tr­ëng s¶n l­îng toµn cÇu trong n¨m 1999 ®· gióp ®¶o ng­îc chiÒu h­íng suy tho¸i cña th­¬ng m¹i trong 6 th¸ng ®Çu n¨m vµ khiÕn th­¬ng m¹i toµn cÇu t¨ng nhanh trong 6 th¸ng cuèi n¨m. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu t¨ng 3% so víi møc –2% n¨m 1998. Nh©n tè chÝnh gãp phÇn vµo sù phôc håi nµy lµ tèc ®é t¨ng cÇu m¹nh ë B¾c Mü vµ sù kh«i phôc kinh tÕ cña c¸c n­íc ch©u ¸ sau khñng ho¶ng. Sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ trong n¨m 1999 cã mét ¶nh h­ëng tÝch cùc tíi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, nh÷ng n­íc cã tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô gÊp hai lÇn møc trung b×nh cña thÕ giíi. Trong n¨m 1999, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chiÕm 27,5% gi¸ trÞ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ 23% gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÞch vô cña thÕ giíi. Toµn c¶nh th­¬ng m¹i trong n¨m nh×n chung kh¸ kh¶ quan, mÆc dï nh÷ng c¬ héi trong th­¬ng m¹i ®èi víi nh÷ng n­íc nghÌo ch­a thùc sù b×nh ®¼ng vµ bÞ giíi h¹n bëi sù h¹n chÕ vÒ nguån lùc. Trong n¨m 2000, ho¹t ®éng kinh tÕ diÔn ra m¹nh mÏ ë tÊt c¶ c¸c ngµnh khiÕn s¶n l­îng vµ th­¬ng m¹i thÕ giíi ®¹t møc t¨ng tr­ëng cao nhÊt trong h¬n mét thËp kØ, gi¸ trÞ xuÊt khÈu toµn cÇu ®¹t 7634 tØ USD, t¨ng 12% so víi n¨m tr­íc. Nguyªn nh©n khiÕn th­¬ng m¹i thÕ giíi ph¸t triÓn v­ît bËc trong n¨m nµy lµ sù t¨ng tr­ëng s¶n l­îng ë nh÷ng n­íc vèn ®· cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng nh­ B¾c Mü vµ c¸c n­íc ch©u ¸, sù phôc håi kinh tÕ cña Nga vµ c¸c n­íc Nam Mü, cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c khu vùc kh¸c. B¾c Mü vµ T©y ¢u, hai khu vùc chiÕm tíi 60% s¶n l­îng vµ th­¬ng m¹i toµn cÇu, trong n¨m 2000 ®¹t tèc ®é t¨ng GDP hµng n¨m cao nhÊt trong thËp kØ 90. N¨m n­íc ch©u ¸ bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ nhÊt trong cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ n¨m 1997 còng b¾t ®Çu kh«i phôc kinh tÕ b»ng møc tr­íc khñng ho¶ng. Bªn c¹nh viÖc tèc ®é t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i cao, kho¶ng c¸ch vÒ t¨ng tr­ëng kinh tÕ gi÷a c¸c khu vùc trong n¨m 2000 rÊt thÊp, cho thÊy sù ph¸t triÓn kinh tÕ ®· ®em l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c khu vùc. Tõ gi÷a n¨m 2000, c¸c chØ sè kinh tÕ ®Òu cho thÊy sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ toµn cÇu b¾t ®Çu chËm l¹i. Tuy nhiªn, sù suy gi¶m trong th­¬ng m¹i vµ s¶n l­îng cßn tåi tÖ h¬n nh÷ng g× ®­îc dù ®o¸n tõ ®Çu n¨m 2001. S¶n l­îng toµn cÇu t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ cßn th­¬ng m¹i gi¶m nhÑ, gi¸ trÞ xuÊt khÈu gi¶m 1%, tr¸i h¼n víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong n¨m tr­íc, n¨m mµ c¶ s¶n l­îng vµ th­¬ng m¹i quèc tÕ ®Òu t¨ng tr­ëng ë møc kØ lôc. Mét ®iÓm næi bËt trong sù suy gi¶m kinh tÕ toµn cÇu lµ sù suy tho¸i gÇn nh­ ®ång thêi ë c¶ ba nÒn kinh tÕ m¹nh chñ chèt kÓ tõ quý III n¨m 2000. Tr¸i víi xu h­íng ph¸t triÓn tõ n¨m 1998 ®Õn n¨m 2001, khi nhËp khÈu cña Mü vµ T©y ¢u vÉn tiÕp tôc t¨ng, bÊt chÊp xuÊt khÈu gi¶m ®¸ng kÓ, do sù phôc håi kinh tÕ cña c¸c n­íc ch©u ¸, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña c¸c n­íc nµy hÇu nh­ cïng suy gi¶m kÓ tõ mïa thu n¨m 2000. NhËp khÈu cña NhËt B¶n b¾t ®Çu gi¶m muén h¬n song gi¶m víi tèc ®é b»ng tèc ®é gi¶m cña Mü trong 6 th¸ng cuèi n¨m 2001. Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn kinh tÕ trong n¨m 1999 suy gi¶m m¹nh h¬n dù ®o¸n lµ sù bïng næ cña bong bãng c«ng nghÖ th«ng tin toµn cÇu, sù tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ T©y ¢u vµ, ë mét møc ®é nµo ®ã, sù kiÖn ngµy 11/9. Sù bïng næ cña bong bãng c«ng nghÖ th«ng tin khiÕn ®Çu t­ vµo c«ng nghÖ th«ng tin gi¶m, lµm gi¶m tæng vèn ®Çu t­ cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. Vèn ®Çu t­ vµo c«ng nghÖ th«ng tin gi¶m cïng víi sù ch÷ng l¹i trong tiªu dïng c¸ nh©n vÒ c¸c s¶n phÈm c«ng nghÖ th«ng tin khiÕn th­¬ng m¹i quèc tÕ vÒ thiÕt bÞ viÔn th«ng vµ v¨n phßng bÞ thu hÑp, ¶nh h­ëng lín ®Õn c¸c n­íc ch©u ¸. S¶n l­îng cña mét sè n­íc ®· gi¶m xuèng møc thÊp nhÊt trong 30 n¨m qua. Sù tr× trÖ trong nÒn kinh tÕ T©y ¢u, khu vùc chiÕm 1/3 th­¬ng m¹i thÕ giíi, phÇn lín do nh÷ng nh©n tè chñ quan. CÇu néi ®Þa cña khu vùc sö dông ®ång euro thËm chÝ cßn yÕu h¬n Mü trong n¨m 2001 vµ xuÊt khÈu cña Mü sang ch©u ¢u gi¶m cßn m¹nh h¬n so víi nhËp khÈu cña n­íc nµy tõ T©y ¢u. Sù kiÖn ngµy 11/9 ®· lµm xãi mßn thªm nhu cÇu vèn ®· yÕu cña c¸ nh©n vµ doanh nghiÖp, lµm gi¶m t¹m thêi gi¸ cæ phiÕu, gi¶m nhËp khÈu hµng ho¸ cña Mü trong ng¾n h¹n vµ gi¶m vËn t¶i hµng kh«ng trong quý IV. HËu qu¶ nghiªm träng nhÊt cña sù kiÖn ngµy 11/9 ®èi víi th­¬ng m¹i lµ ¶nh h­ëng tiªu cùc cña nã lªn ngµnh hµng kh«ng vµ nh÷ng ngµnh du lÞch phô thuéc vµo hµng kh«ng. C¸c n­íc vïng Caribª, nh÷ng n­íc cã h¬n 1/3 thu nhËp ngo¹i tÖ tõ ngµnh du lÞch, lµ nh÷ng n­íc bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ nhÊt do cuéc tÊn c«ng khñng bè. Trong n¨m 2002, th­¬ng m¹i thÕ giíi t¨ng tr­ëng trë l¹i, xuÊt khÈu toµn cÇu t¨ng 3% so víi n¨m 2001. Tõ quý I ®Õn quý III, th­¬ng m¹i thÕ giíi t¨ng tr­ëng m¹nh, song ch÷ng l¹i ë quý IV. Do ®ã, tèc ®é t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i hµng ho¸ hµng n¨m chØ ë møc 3%, b»ng mét nöa so víi møc t¨ng tr­ëng trong giai ®o¹n 1990-2000. Nguyªn nh©n chÝnh khiÕn th­¬ng m¹i t¨ng tr­ëng lµ cÇu t¨ng m¹nh trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë ch©u ¸ vµ Mü. Th­¬ng m¹i hµng ho¸ Th­¬ng m¹i hµng ho¸ chiÕm mét phÇn lín trong th­¬ng m¹i quèc tÕ nãi chung vµ ¶nh h­ëng lín ®Õn sù t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i toµn cÇu. Trong giai ®o¹n 1990-2000, t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i hµng ho¸ thÕ giíi nh×n chung kh¸ tèt víi møc t¨ng b×nh qu©n trong thêi k× nµy lµ 6,5%/n¨m (1) Thèng kª th­¬ng m¹i thÕ giíi- WTO-2003 . B¶ng 2: Gi¸ trÞ xuÊt khÈu hµng ho¸ thÕ giíi giai ®o¹n 1998-2002 (§¬n vÞ: tØ USD vµ %) 90-00 1997 1998 1999 2000 2001 2002 20036 th¸ng ®Çu n¨m Gi¸ trÞ xuÊt khÈu 5377 5270 5460 6180 6162 6270 Møc t¨ng hµng n¨m 6,5 10,5 -2 3,5 13 -4 4 15 Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn WTO 1999-2002 Xu h­íng t¨ng tr­ëng trong th­¬ng m¹i hµng ho¸ bÞ gi¸n ®o¹n ë n¨m 1998, tèc ®é t¨ng tr­ëng gi¶m 2% sau khi t¨ng ë møc 10,5% so víi n¨m 1997. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu n«ng s¶n, quÆng vµ kho¸ng chÊt gi¶m gÇn 10%, xuÊt khÈu nhiªn liÖu gi¶m 25%, møc gi¶m kØ lôc kÓ tõ n¨m 1986. Tuy nhiªn, gi¸ trÞ th­¬ng m¹i cña ngµnh s¶n xuÊt « t« t¨ng gÇn 6%, lµ ngµnh duy nhÊt cã doanh sè t¨ng trong n¨m 1998. Tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu cña tÊt c¶ c¸c khu vùc ®Òu chËm l¹i, ®Æc biÖt lµ NhËt B¶n, gi¶m 1,5%. C¸c n­íc ch©u ¸ bÞ ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ ®· c¾t gi¶m nhËp khÈu 20%, NhËt B¶n 5%. Khu vùc gi¶m gi¸ trÞ xuÊt khÈu m¹nh nhÊt trong n¨m 1998 lµ ch©u Phi vµ Trung §«ng, nh÷ng n­íc mµ c¬ cÊu xuÊt khÈu dùa nhiÒu vµo dÇu th«. Tuy nhiªn, trong n¨m 2000, gi¸ trÞ xuÊt khÈu toµn cÇu t¨ng 13%, lµ møc t¨ng m¹nh nhÊt trong h¬n mét thËp kØ. XuÊt khÈu cña ch©u ¸ t¨ng 18,4%, nhËp khÈu t¨ng 23,5%. Tèc ®é t¨ng tr­ëng nµy lµ ®iÒu ®¸ng ng¹c nhiªn do s¶n l­îng cña khu vùc chØ ®¹t d­íi møc trung b×nh cña thÕ giíi. Trong n¨m 2000, ¶nh h­ëng cña gi¸ dÇu ®Õn th­¬ng m¹i râ nÐt ®Õn møc vÞ trÝ cña c¸c n­íc theo tèc ®é t¨ng tr­ëng còng nh­ vÞ trÝ theo tØ träng cña nhiªn liÖu trong c¬ cÊu xuÊt khÈu. C¸c n­íc Trung §«ng, nh÷ng n­íc mµ dÇu má chiÕm h¬n 2/3 gi¸ trÞ xuÊt khÈu, cã tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu hµng ho¸ 54,1%. C¸c n­íc xuÊt khÈu dÇu chñ yÕu ë ch©u Phi (1) Angola, Algeria, Céng hoµ C«ng-g«, Gabon, vµ Nigeria ®¹t tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu lµ 62,1%, khiÕn thu nhËp tõ xuÊt khÈu t¨ng 25%. B¶ng 3: 10 n­íc ®øng ®Çu trong th­¬ng m¹i hµng ho¸ thÕ giíi n¨m 2000 (§¬n vÞ : %) XuÊt khÈu NhËp khÈu Tªn n­íc TØ träng Tªn n­íc TØ träng Mü 12,3 Mü 18,9 §øc 8,7 §øc 7,5 NhËt B¶n 7,5 NhËt B¶n 5,7 Ph¸p 4,7 Anh 5,0 Anh 4,4 Ph¸p 4,6 Canada 4,4 Canada 3,7 Trung Quèc 3,9 ý 3,5 ý 3,7 Trung Quèc 3,4 Hµ Lan 3,3 Hong Kong 3,2 Hong Kong 3,2 Hµ Lan 3,0 Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn WTO-2001 Mü lµ n­íc ®øng ®Çu vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸, c¶ vÒ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu, chiÕm t­¬ng øng lµ 12,3 vµ 18,7% trong th­¬ng m¹i thÕ giíi. Trong n¨m 2000, xuÊt khÈu cña Mü t¨ng 12%, nhËp khÈu t¨ng 19%. Tuy cã tèc ®é t¨ng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu thÊp, t­¬ng øng lµ 1% vµ 5%, §øc vÉn lµ n­íc chiÕm tØ träng lín thø hai trong 10 n­íc ®øng ®Çu thÕ giíi vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸. Trong sè nµy, Trung Quèc vµ Hong Kong lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn duy nhÊt. Trung Quèc ®øng thø 7 vÒ xuÊt khÈu vµ thø 8 vÒ nhËp khÈu. Hong Kong ®øng thø 10 vÒ xuÊt khÈu vµ thø 9 vÒ nhËp khÈu. Th­¬ng m¹i dÞch vô Th­¬ng m¹i dÞch vô cña thÕ giíi nh×n chung Ýt biÕn ®éng h¬n th­¬ng m¹i hµng ho¸. Tèc ®é t¨ng tr­ëng b×nh qu©n trong giai ®o¹n 1990-2000 lµ 6,5%. Trong n¨m 1998, khi th­¬ng m¹i hµng ho¸ gi¶m m¹nh th× th­¬ng m¹i dÞch vô vÉn duy tr× ®­îc ë møc gÇn nh­ kh«ng ®æi so víi n¨m tr­íc. B¶ng 4: Gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÞch vô thÕ giíi giai ®o¹n 1998-2002 (§¬n vÞ: tØ USD vµ %) 90-00 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Gi¸ trÞ xuÊt khÈu 1320 1320 1340 1454 1440 1570 Møc t¨ng hµng n¨m 6,5 4 0 2 5 -1 6 Nguån: B¸o c¸o th­êng niªn WTO 1999-2002 Gi¸ trÞ xuÊt khÈu th­¬ng m¹i thÕ giíi ®×nh trÖ trong n¨m 1998, ®¹t 1320 USD. §©y lµ t×nh tr¹ng tåi tÖ nhÊt kÓ tõ n¨m 1980. Sù ®×nh trÖ trong th­¬ng m¹i dÞch vô cã thÓ nhËn thÊy ë c¶ 3 ngµnh chÝnh. DÞch vô vËn t¶i gi¶m 2% so víi n¨m 1997. DÞch vô du lÞch, sau khi t¨ng tr­ëng víi tèc ®é 8% trong n¨m 1996, ®· r¬i vµo tr¹ng th¸i tr× trÖ trong hai n¨m liªn tiÕp. Nhãm “c¸c dÞch vô kh¸c” tuy cã t¨ng 1% nh­ng lµ kh«ng ®¸ng kÓ so víi tèc ®é t¨ng 9% n¨m 1996 vµ 8% n¨m 1997. Sù t¨ng tr­ëng ë B¾c Mü, Nam Mü vµ T©y ¢u chØ ®ñ bï ®¾p cho sù suy gi¶m ë khu vùc ch©u ¸ vµ ch©u Phi. XuÊt khÈu cña ch©u Phi gi¶m 3%, ch©u ¸ gi¶m 15%. Trong ®ã, NhËt B¶n gi¶m 9%, 5 n­íc ch©u ¸ bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ nhÊt bëi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ gi¶m tíi 24%. Gi¸ trÞ xuÊt khÈu dÞch vô toµn cÇu n¨m 1999 t¨ng 2% so víi n¨m tr­íc. TÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô ®Òu t¨ng. DÞch vô vËn t¶i t¨ng gÇn 1,5% bÊt chÊp viÖc gi¸ dÇu lªn cao. DÞch vô du lÞch vµ c¸c ngµnh dÞch vô kh¸c ®Òu t¨ng ë møc 2-3%. Khu vùc ph¸t triÓn n¨ng ®éng nhÊt lµ B¾c Mü vµ ch©u ¸. NhËp khÈu dÞch vô ë B¾c Mü t¨ng v­ît xuÊt khÈu, do ®ã gi¶m thÆng d­ c¸n c©n th­¬ng m¹i trong dÞch vô vèn lµ truyÒn thèng ë khu vùc nµy. XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu dÞch vô cña ch©u ¸ t¨ng víi tèc ®é gÇn b»ng nhau, t­¬ng øng lµ 4% vµ 5%. Trong ®ã, 5 n­íc ch©u ¸ bÞ ¶nh h­ëng nÆng nhÊt do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ t¨ng xuÊt khÈu tíi 3% so víi møc –24% n¨m 1998, nhËp khÈu t¨ng 5%. Trong n¨m 2000, do sù ph¸t triÓn kinh tÕ toµn cÇu nãi chung, th­¬ng m¹i dÞch vô t¨ng 5%, tèc ®é t¨ng nhanh nhÊt kÓ tõ n¨m 1997. Trong hai n¨m liªn tiÕp, gi¸ trÞ th­¬ng m¹i dÞch vô t¨ng chËm h¬n th­¬ng m¹i hµng ho¸, song tÝnh chung giai ®o¹n 1990-2000, tèc ®é t¨ng cña dÞch vô vµ hµng ho¸ cïng t­¬ng ®­¬ng nhau ë møc 6,5%/n¨m. HÇu hÕt c¸c khu vùc ®Òu t¨ng xuÊt khÈu dÞch vô, trõ T©y ¢u. Sù suy gi¶m trong xuÊt nhËp khÈu dÞch vô cña T©y ¢u phÇn lín do sù sôt gi¸ cña ®ång euro. TÝnh theo euro, gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña khu vùc nµy t¨ng t­¬ng øng lµ 13,5% vµ 14,5%. Do T©y ¢u chiÕm tíi 44% xuÊt khÈu dÞch vô thÕ giíi, sù suy gi¶m gi¸ trÞ tÝnh b»ng USD cña th­¬ng m¹i dÞch vô trong khu vùc ¶nh h­ëng ®¸ng kÓ tíi t¨ng tr­ëng th­¬ng m¹i dÞch vô toµn cÇu. Th­¬ng m¹i dÞch vô trong n¨m 2001 gi¶m 1%, lÇn suy gi¶m ®Çu tiªn kÓ tõ n¨m 1983 vµ ¶nh h­ëng ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh dÞch vô. Thu nhËp tõ xuÊt khÈu dÞch vô vËn t¶i vµ du lÞch gi¶m t­¬ng øng 3% vµ 2%. XuÊt khÈu cña nhãm “c¸c dÞch vô kh¸c” ( bao gåm viÔn th«ng, b¶o hiÓm, dÞch vô tµi chÝnh, b¶n quyÒn vµ ®¨ng ký ph¸t minh) bÞ ®×nh trÖ trong n¨m 2001. ChØ 3 n¨m sau sù suy gi¶m m¹nh do ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu dÞch vô cña ch©u ¸ l¹i gi¶m t­¬ng øng lµ 2% vµ 3%. Riªng xuÊt khÈu cña NhËt B¶n gi¶m 7%, nhËp khÈu gi¶m 8%. 1.2. Tæng quan vÒ Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi ( WTO) 1.2.1 Sù ra ®êi cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi vµ nh÷ng nguyªn t¾c cña hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ TiÒn th©n cña Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) lµ HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT) ®­îc thµnh lËp n¨m 1947, trô së t¹i Geneva, Thuþ SÜ. Môc tiªu cña GATT lµ nh»m xóc tiÕn qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i th«ng qua c¸c tho¶ thuËn ®a ph­¬ng. Th«ng qua 5 vßng ®µm ph¸n trong giai ®o¹n 1947-1962 víi sù can thiÖp cña GATT, thuÕ quan trong th­¬ng m¹i quèc tÕ gi¶m 35%, lµ th¾ng lîi lín trong qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. Song cïng víi sù ph¸t triÓn cña th­¬ng m¹i thÕ giíi n¶y sinh nh÷ng vÊn ®Ò míi, béc lé râ nh÷ng khuyÕt ®iÓm cña GATT. V­ît khái qui ®Þnh cña GATT, nhiÒu quèc gia t¨ng c­êng sö dông c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i phi thuÕ quan, c¶n trë sù tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Nh÷ng vÊn ®Ò míi nh­ th­¬ng m¹i dÞch vô, n«ng s¶n…®ang ngµy cµng trë nªn quan träng trong khi GATT l¹i ch­a quan t©m tíi. T¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay, vßng ®µm ph¸n cuèi cïng cña GATT, c¸c n­íc ®· ®i ®Õn thèng nhÊt thµnh lËp Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO), lµ thÓ chÕ ph¸p lý ®iÒu tiÕt c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ- th­¬ng m¹i quèc tÕ mang tÝnh toµn cÇu. C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO rÊt dµi vµ phøc t¹p do chóng ®iÒu chØnh nhiÒu ho¹t ®éng: n«ng nghiÖp, dÖt, ng©n hµng, viÔn th«ng, mua s¾m chÝnh phñ, c¸c tiªu chuÈn c«ng nghiÖp, c¸c qui ®Þnh vÒ vÖ sinh thùc phÈm, së h÷u trÝ tuÖ… Tuy nhiªn, nh÷ng hiÖp ®Þnh nµy ®Òu cã nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n. Nh÷ng nguyªn t¾c nµy lµ nÒn t¶ng cho hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Nh÷ng nguyªn t¾c ®ã lµ: kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, tù do ho¸ th­¬ng m¹i, dÔ dù ®o¸n, c¹nh tranh h¬n, vµ mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Kh«ng ph©n biÖt ®èi xö Theo nguyªn t¾c nµy, mét quèc gia kh«ng ®­îc ph©n biÖt ®èi xö gi÷a c¸c n­íc mµ nã cã quan hÖ th­¬ng m¹i còng nh­ gi÷a hµng ho¸, dÞch vô s¶n xuÊt trong n­íc vµ hµng ho¸, dÞch vô n­íc ngoµi. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy, WTO ¸p dông hai nguyªn t¾c lµ nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc vµ nguyªn t¾c §èi xö quèc gia. Nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc Nguyªn t¾c nµy yªu cÇu c¸c quèc gia ph¶i ®èi xö c«ng b»ng gi÷a c¸c thµnh viªn cña WTO. NÕu mét quèc gia muèn cho mét thµnh viªn kh¸c h­ëng mét ­u ®·i ( vÝ dô gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi mét s¶n phÈm), quèc gia ®ã còng ph¶i cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn kh¸c h­ëng ­u ®·i nh­ vËy. Tªn cña nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc nghe cã vÎ nh­ mét sù ®èi xö ®Æc biÖt ®èi víi mét quèc gia nµo ®ã. Nh­ng trong WTO, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö, mçi quèc gia thµnh viªn ®Òu ®èi xö víi c¸c thµnh viªn kh¸c mét c¸ch b×nh ®¼ng. NÕu mét n­íc muèn cho mét thµnh viªn kh¸c h­ëng nhiÒu ­u ®·i h¬n trong th­¬ng m¹i, nã sÏ ph¶i cho tÊt c¶ c¸c thµnh viªn cßn l¹i h­ëng ­u ®·i nh­ vËy. Nguyªn t¾c nµy lµ ®iÒu kho¶n quan träng ®Çu tiªn cña HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ ThuÕ quan(GATT). Tèi huÖ quèc còng ®­îc qui ®Þnh trong HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i trong dÞch vô (GATS) vµ HiÖp ®Þnh chung vÒ QuyÒn së h÷u trÝ tuÖ trong th­¬ng m¹i(TRIPS), mÆc dï mçi HiÖp ®Þnh cã c¸ch qui ®Þnh kh¸c nhau. Còng cã nh÷ng tr­êng hîp ngo¹i lÖ. VÝ dô nh­ khi c¸c n­íc trong mét khu vùc cã thÓ thµnh lËp mét hiÖp ®Þnh tù do th­¬ng m¹i mµ kh«ng ¸p dông cho hµng ho¸ tõ bªn ngoµi khu vùc ®ã. Hay mét quèc gia cã thÓ dùng lªn nh÷ng rµo c¶n ®èi víi hµng ho¸ tõ c¸c n­íc mµ bÞ coi lµ ®ang cã nh÷ng hµnh vi th­¬ng m¹i bÊt b×nh ®¼ng. Trong th­¬ng m¹i dÞch vô, c¸c quèc gia, trong nh÷ng t×nh huèng cô thÓ nhÊt ®Þnh, cßn cã thÓ ph©n biÖt ®èi xö. Tuy nhiªn, nh÷ng ngo¹i lÖ nh­ vËy ®­îc qui ®Þnh rÊt chÆt chÏ. Nh×n chung, nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc cã nghÜa lµ khi mét n­íc níi láng c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i hay më cöa thÞ tr­êng, n­íc ®ã ph¶i ¸p dông ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh viªn WTO kh¸c- kh«ng ph©n biÖt giµu hay nghÌo, m¹nh hay yÕu. Nguyªn t¾c §èi xö quèc gia Theo nguyªn t¾c nµy, mét quèc gia thµnh viªn ph¶i ®èi xö b×nh ®¼ng gi÷a hµng ho¸ néi ®Þa vµ hµng ho¸ tõ n­íc ngoµi. Nguyªn t¾c nµy còng ®­îc ¸p dông ®èi víi dÞch vô, th­¬ng hiÖu, b¶n quyÒn vµ s¸ng chÕ. Nguyªn t¾c §èi xö quèc gia (®èi xö víi hµng ho¸, dÞch vô tõ n­íc ngoµi nh­ hµng ho¸, dÞch vô trong n­íc) ®­îc qui ®Þnh trong tÊt c¶ c¸c hiÖp ®Þnh chÝnh cña WTO ( ®iÒu 3 cña GATT, ®iÒu 17 cña GATS vµ ®iÒu 3 cña TRIPS), mÆc dï mçi hiÖp ®Þnh qui ®Þnh kh¸c nhau. Nguyªn t¾c ®èi xö quèc gia chØ ®­îc ¸p dông khi mét hµng ho¸, dÞch vô, hoÆc mét ®èi t­îng së h÷u trÝ tuÖ ®· th©m nhËp vµo thÞ tr­êng. Do ®ã, viÖc thay ®æi møc thuÕ nhËp khÈu kh«ng ph¶i lµ vi ph¹m nguyªn t¾c nµy ngay c¶ khi c¸c s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt trong n­íc kh«ng bÞ ®¸nh thuÕ t­¬ng ®­¬ng. Tõng b­íc tù do ho¸ th­¬ng m¹i th«ng qua ®µm ph¸n Dì bá c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch th­¬ng m¹i râ rµng nhÊt. C¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i ë ®©y lµ thuÕ nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p nh­ cÊm nhËp khÈu hay ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu. §«i khi tÖ quan liªu hay chÝnh s¸ch tØ gi¸ còng ®­îc ®­a vµo ®µm ph¸n. Tõ khi GATT ®­îc thµnh lËp vµo n¨m 1947-1948 ®· cã 8 vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i. C¸c vßng ®µm ph¸n nµy ban ®Çu tËp trung vµo viÖc c¾t gi¶m thuÕ nhËp khÈu. KÕt qu¶ lµ ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 80, thuÕ ®¸nh vµo c¸c mÆt hµng c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ®· gi¶m xuèng cßn kho¶ng 6,3%. Tõ cuèi nh÷ng n¨m 80, c¸c vßng ®µm ph¸n ®· më réng th¶o luËn vÒ c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan ¸p dông cho hµng ho¸ vµ vÒ c¸c lÜnh vùc míi nh­ dÞch vô vµ së h÷u c«ng nghiÖp. Më cöa thÞ tr­êng cã thÓ ®em l¹i nhiÒu lîi Ých, song nã còng ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®iÒu chØnh. C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO cho phÐp c¸c quèc gia tiÕn hµnh ®iÒu chØnh dÇn dÇn qua viÖc “tõng b­íc tù do ho¸”. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th­êng ®­îc ­u tiªn thêi gian ®iÒu chØnh dµi h¬n. N©ng cao tÝnh dÔ dù ®o¸n §«i khi viÖc cam kÕt kh«ng siÕt chÆt c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i còng cã ý nghÜa quan träng nh­ viÖc dì bá nh÷ng rµo c¶n ®ã do nh÷ng cam kÕt nh­ vËy gióp cho c¸c doanh nghiÖp cã kh¶ n¨ng nhËn biÕt ®­îc nh÷ng c¬ héi cña hä trong t­¬ng lai. ViÖc duy tr× ®­îc tÝnh æn ®Þnh vµ dÔ dù ®o¸n cã thÓ khuyÕn khÝch ®Çu t­, t¹o thªm viÖc lµm vµ ng­êi tiªu dïng cã thÓ ®­îc h­ëng møc gi¸ c¹nh tranh h¬n. HÖ thèng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng lµ nç lùc cña c¸c chÝnh phñ nh»m lµm cho m«i tr­êng kinh doanh trë nªn æn ®Þnh vµ dÔ dù ®o¸n. Trong WTO, khi c¸c thµnh viªn ®ång ý më cöa thÞ tr­êng, hä ®· rµng buéc m×nh vµo nh÷ng cam kÕt. §èi víi hµng hãa, nh÷ng cam kÕt nµy cã nghÜa lµ qui ®Þnh møc thuÕ nhËp khÈu tèi ®a. §«i khi c¸c n­íc ®¸nh thuÕ nhËp khÈu ë møc thÊp h¬n møc thuÕ ®· cam kÕt, th­êng lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. T¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn, møc thuÕ cam kÕt vµ møc thuÕ thùc tÕ th­êng b»ng nhau. Mét n­íc cã thÓ thay ®æi nh÷ng cam kÕt, nh­ng chØ sau khi ®µm ph¸n víi c¸c thµnh viªn kh¸c. §iÒu nµy cã thÓ mang ý nghÜa lµ båi th­êng cho nh÷ng n­íc nµy vÒ nh÷ng tæn thÊt trong th­¬ng m¹i. Trong n«ng nghiÖp, 100% n«ng s¶n giê ®©y ®· ®­îc qui ®Þnh møc thuÕ tèi ®a. §iÒu nµy ®¶m b¶o ®é an toµn trªn thÞ tr­êng cho nh÷ng ng­êi xuÊt nhËp khÈu vµ c¸c nhµ ®Çu t­. Ngoµi ra, c¸c biÖn ph¸p kh¸c còng ®ang ®­îc ¸p dông nh»m n©ng cao tÝnh æn ®Þnh vµ dÔ dù ®o¸n cña hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ. Mét trong sè ®ã lµ gi¶m viÖc sö dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ c¸c biÖn ph¸p kh¸c ®Ó h¹n chÕ sè l­îng nhËp khÈu. ViÖc sö dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu cã thÓ dÉn tíi tÖ quan liªu vµ gia t¨ng nh÷ng vô kiÖn vÒ th­¬ng m¹i bÊt b×nh ®¼ng. Mét biÖn ph¸p kh¸c lµ lµm cho luËt th­¬ng m¹i cña c¸c n­íc cµng râ rµng, minh b¹ch cµng tèt. NhiÒu hiÖp ®Þnh cña WTO yªu cÇu c¸c chÝnh phñ c«ng bè nh÷ng chÝnh s¸ch cña m×nh trong n­íc hoÆc th«ng b¸o cho WTO. §Èy m¹nh c¹nh tranh c«ng b»ng Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi ®«i khi ®­îc coi lµ mét tæ chøc “th­¬ng m¹i tù do”, nh­ng ®iÒu nµy kh«ng hoµn toµn ®óng. HÖ thèng cho phÐp viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thuÕ quan, vµ trong nh÷ng tr­êng hîp nhÊt ®Þnh, c¸c h×nh thøc b¶o hé kh¸c. ChÝnh x¸c h¬n, ®©y lµ mét hÖ thèng c¸c qui ®Þnh nh»m t¹o ra sù c¹nh tranh cëi më, c«ng b»ng vµ kh«ng bÞ bãp mÐo. Nh÷ng qui ®Þnh vÒ kh«ng ph©n biÖt ®èi xö- nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc vµ nguyªn t¾c §èi xö quèc gia- ®­îc sö dông ®Ó ®¶m b¶o mét m«i tr­êng th­¬ng m¹i c«ng b»ng. Nh÷ng qui ®Þnh vÒ b¸n ph¸ gi¸ ( xuÊt khÈu hµng ho¸ víi gi¸ thÊp h¬n gi¸ thµnh s¶n xuÊt nh»m më réng thÞ phÇn) vµ vÒ trî cÊp xuÊt khÈu còng nh»m môc ®Ých nh­ vËy. §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò rÊt phøc t¹p, vµ c¸c qui ®Þnh cè g¾ng x¸c ®Þnh ®©u lµ c«ng b»ng vµ ®©u lµ kh«ng c«ng b»ng, vµ c¸c chÝnh phñ cã thÓ ph¶n øng nh­ thÕ nµo, ®Æc biÖt lµ ¸p dông thªm thuÕ nhËp khÈu ®Ó bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt do th­¬ng m¹i bÊt b×nh ®¼ng g©y ra. Bªn c¹nh ®ã, WTO còng cã nhiÒu hiÖp ®Þnh nh»m khuyÕn khÝch c¹nh tranh c«ng b»ng trong n«ng nghiÖp, së h÷u trÝ tuÖ, dÞch vô… vµ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. KhuyÕn khÝch c¶i c¸ch kinh tÕ vµ ph¸t triÓn NhiÒu nhµ kinh tÕ häc vµ c¸c chuyªn gia trong lÜnh vùc th­¬ng m¹i ®¸nh gi¸ cao ®ãng gãp cña WTO vµo sù ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn th­êng cÇn cã sù linh ho¹t vÒ thêi gian thi hµnh c¸c hiÖp ®Þnh. B¶n th©n c¸c hiÖp ®Þnh nµy, kÕ thõa tinh thÇn cña GATT, dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng nh­îng bé nhÊt ®Þnh. H¬n 3/4 sè thµnh viªn cña WTO lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang trong giai ®o¹n qu¸ ®é sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Trong suèt b¶y n¨m r­ìi cña vßng ®µm ph¸n Uruguay, h¬n 60 n­íc trong sè nµy ®· tù tiÕn hµnh c¸c ch­¬ng tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i. §ång thêi, trong vßng ®µm ph¸n Uruguay, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng trë nªn n¨ng ®éng vµ cã ¶nh h­ëng h¬n bÊt kú vßng ®µm ph¸n nµo tr­íc ®ã. 1.2.3 C¸c hiÖp ®Þnh trong khu«n khæ WTO C¸c hiÖp ®Þnh trong khu«n khæ WTO bao gåm hµng ho¸, dÞch vô vµ quyÒn së h÷u trÝ tuÖ. Nh÷ng hiÖp ®Þnh nµy qui ®Þnh c¸c nguyªn t¾c cña qu¸ tr×nh tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ nh÷ng ngo¹i lÖ cho phÐp. Chóng bao gåm cam kÕt cña c¸c quèc gia trong viÖc c¾t gi¶m thuÕ, dì bá c¸c rµo c¶n th­¬ng m¹i kh¸c, vµ më réng thÞ tr­êng dÞch vô; qui ®Þnh thñ tôc gi¶i quyÕt tranh chÊp; qui ®Þnh nh÷ng ­u ®·i dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn; ®ßi hái c¸c chÝnh phñ ph¶i lµm cho c¸c chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i cña n­íc m×nh trë nªn minh b¹ch râ rµng b»ng viÖc th«ng b¸o cho WTO biÕt nh÷ng luËt ®­îc ¸p dông vµ c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn. 1.2.3.1 HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ thuÕ quan (GATT) HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ ThuÕ quan ®Çu tiªn, gäi lµ GATT 1947, ®­a ra nh÷ng qui t¾c c¬ b¶n cña hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ tõ th¸ng 1/1948 ®Õn khi Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi ®­îc thµnh lËp vµo ngµy 1/1/1995. Nh÷ng qui t¾c nµy chØ ®iÒu chØnh th­¬ng m¹i hµng ho¸, ®­îc cô thÓ vµ chi tiÕt ho¸ qua rÊt nhiÒu v¨n b¶n luËt ®­îc th«ng qua trong suèt 47 n¨m tõ n¨m 1948 ®Õn n¨m 1995 t¹i c¸c cuéc ®µm ph¸n ®a ph­¬ng. C¸c ®iÒu kho¶n cña GATT ®iÒu chØnh nh÷ng vÊn ®Ò nh­ tiÕp cËn thÞ tr­êng, t­ vÊn vµ gi¶i quyÕt c¸c khiÕu n¹i cña c¸c thµnh viªn, cho phÐp GATT ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶ víi t­ c¸ch lµ mét tæ chøc quèc tÕ. Tuy nhiªn, mét ®Æc ®iÓm quan träng h¬n cña GATT n»m trong NghÞ ®Þnh th­ vÒ ¸p dông t¹m thêi, qui ®Þnh r»ng nh÷ng ®iÒu kho¶n trong phÇn III cña GATT 1947, vÒ c¬ b¶n ®iÒu chØnh nh÷ng biÖn ph¸p th­¬ng m¹i phi thuÕ quan, chØ ®­îc ¸p dông khi nã kh«ng m©u thuÉn víi luËt ph¸p cña mét n­íc khi n­íc ®ã phª chuÈn GATT. GATT 1947 giê ®©y kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a. GATT 1994 ®­a ra nh÷ng qui ®Þnh chñ yÕu cña WTO vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸ vµ cã nhiÒu ®iÓm kh¸c biÖt so víi GATT 1947. NhiÒu ®iÒu kho¶n quan träng cña GATT 1994 ®­îc lÊy tõ GATT 1947 vµ tõ nh÷ng v¨n b¶n ®­îc ban hµnh sau n¨m 1948, vÝ dô qui ®Þnh vÒ nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc (®­îc qui ®Þnh trong ®iÒu I cña c¶ GATT 1947 vµ GATT 1994) vµ c¸c ®iÒu kho¶n trong phÇn IV, ®iÒu chØnh vÒ th­¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn. C¸c ®iÒu kho¶n kh¸c ®­îc ®­a vµo GATT 1994 ®· ®­îc söa ®æi mét phÇn hoÆc hoµn toµn. Mét sè ®iÒu kho¶n kh«ng cßn hiÖu lùc n÷a vµ ®­îc thay thÕ b»ng c¸c ®iÒu kho¶n cña HiÖp ®Þnh WTO. NghÞ ®Þnh th­ vÒ ¸p dông t¹m thêi ®· bÞ lo¹i khái GATT 1994. HiÖp ®Þnh vÒ n«ng nghiÖp (Agreement on Agriculture- AoA) HiÖp ®Þnh vÒ n«ng nghiÖp (AoA) lµ mét phÇn trong HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT). Thêi gian thùc hiÖn lµ 5 n¨m (tíi n¨m 2000) víi c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ 9 n¨m ( tíi n¨m 2004) víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp bao gåm 3 lÜnh vùc: tiÕp cËn thÞ tr­êng, trî cÊp trong n­íc vµ trî cÊp xuÊt khÈu. Nh÷ng cam kÕt trong khu«n khæ AoA yªu cÇu c¸c quèc gia thµnh viªn më réng h¬n kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng vµ gi¶m ®ång thêi c¶ trî cÊp trong n­íc vµ trî cÊp xuÊt khÈu. Trî cÊp trong n­íc Môc ®Ých chung cña nh÷ng quy ®Þnh vÒ trî cÊp trong n­íc lµ gi¶m sè tiÒn cho s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng nh»m xuÊt khÈu. Cã 3 lo¹i trî cÊp trong n­íc ®­îc ®­a ra, mçi lo¹i ®­îc g¸n cho mét mµu kh¸c nhau. Hép mµu vµng: bao gåm nh÷ng kho¶n chi cho c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ c¸c lo¹i trî cÊp trong n­íc kh¸c mµ c¸c chÝnh phñ ph¶i c¾t gi¶m, nh­ng kh«ng cÇn xo¸ bá. TÊt c¶ chi tiªu cña chÝnh phñ cho n«ng nghiÖp ®Òu ®­îc xÕp vµo hép mµu vµng, trõ khi nã phï hîp víi c¸c tiªu chuÈn cña nh÷ng hép kh¸c. AoA yªu cÇu nh÷ng trî cÊp trong hép nµy gi¶m 20% sau 5 n¨m ®èi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ 13,3% sau 9 n¨m ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Hép xanh da trêi: cho phÐp c¸c n­íc chi tiªu kh«ng h¹n chÕ mét c¸ch trùc tiÕp cho n«ng d©n nÕu nh÷ng kho¶n chi nµy liªn quan tíi s¶n xuÊt- giíi h¹n c¸c ch­¬ng tr×nh b»ng nh÷ng møc ranh giíi cè ®Þnh. Tõ n¨m 1996, Mü ®· kh«ng sö dông nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®­îc xÕp vµo hép nµy. Hép xanh l¸ c©y: cho phÐp sö dông nh÷ng kho¶n chi cã liªn quan tíi c¸c ch­¬ng tr×nh m«i tr­êng, kiÓm so¸t bÖnh dÞch vµ s©u h¹i, ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng vµ hç trî l­¬ng thùc trong n­íc. TiÕp cËn thÞ tr­êng AoA yªu cÇu c¸c n­íc ph¸t triÓn gi¶m thuÕ trung b×nh lµ 36%, víi møc gi¶m tèi thiÓu cho mét dßng thuÕ lµ 15%, trong vßng 5 n¨m. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i gi¶m thuÕ trung b×nh 24%, víi møc gi¶m tèi thiÓu cho mét dßng thuÕ lµ 10%, trong vßng 9 n¨m. C¸c n­íc chËm ph¸t triÓn kh«ng ph¶i gi¶m thuÕ nh­ng hoÆc ph¶i chuyÓn ®æi c¸c biÖn ph¸p phi thuÕ quan thµnh thuÕ quan hay cam kÕt trong t­¬ng lai sÏ kh«ng t¨ng thuÕ cao h¬n møc tèi ®a ®· ®Þnh s½n. Hµng rµo phi thuÕ quan bao gåm c¸c biÖn ph¸p h¹n chÕ vÒ sè l­îng, ®ãng vai trß quan träng trong nh÷ng ch­¬ng tr×nh qu¶n lý cung mµ c¸c chÝnh phñ sö dông ®Ó h¹n chÕ sè l­îng hµng ho¸ nhËp khÈu trªn thÞ tr­êng néi ®Þa ®Ó b×nh æn gi¸. Trî cÊp xuÊt khÈu AoA yªu cÇu c¸c n­íc ph¸t triÓn gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu 35% vÒ gi¸ trÞ trong vßng 5 n¨m, víi møc gi¶m tèi thiÓu 21% cho mét mÆt hµng ®­îc trî cÊp. Nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m nµy ®­îc dùa trªn c¸c s¶n phÈm cô thÓ ( mét n­íc kh«ng thÓ gi¶m trî cÊp víi møc lín cho mét s¶n phÈm ®Ó b¶o vÖ mét s¶n phÈm kh¸c cã møc gi¶m thÊp h¬n). C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i c¾t gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu 24% vÒ gi¸ trÞ vµ 14% vÒ khèi l­îng trong 9 n¨m. C¸c n­íc chËm ph¸t triÓn ®­îc miÔn khái nh÷ng cam kÕt nµy. 1.2.3.2 HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i dÞch vô HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i dÞch vô (GATS) lµ mét trong nh÷ng hiÖp ®Þnh quan träng nhÊt cña WTO, ®­îc ®­a ra ®µm ph¸n trong vßng ®µm ph¸n Uruguay. HiÖp ®Þnh nµy cã hiÖu lùc tõ th¸ng 1/1995, lµ nguyªn t¾c ®a ph­¬ng duy nhÊt ®iÒu chØnh th­¬ng m¹i quèc tÕ trong dÞch vô. Gièng nh­ hiÖp ®Þnh vÒ th­¬ng m¹i hµng ho¸, hiÖp ®Þnh GATS cã ba phÇn: hiÖp ®Þnh chÝnh bao gåm nh÷ng nguyªn t¾c vµ nghÜa vô chung; phô lôc qui ®Þnh nh÷ng qui t¾c cho nh÷ng ngµnh cô thÓ vµ lé tr×nh cña c¸c quèc gia trong ®ã cã nh÷ng cam kÕt cô thÓ cña tõng n­íc trong viÖc më cöa thÞ tr­êng cho n­íc ngoµi. Ngoµi ra, GATS cßn cã thªm phÇn thø t­ lµ danh s¸ch nh÷ng lÜnh vùc mµ c¸c n­íc t¹m thêi ch­a ¸p dông nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc. Nh÷ng cam kÕt nµy- t­¬ng tù nh­ lé tr×nh thuÕ trong GATT- lµ mét phÇn kh«ng t¸ch rêi cña HiÖp ®Þnh. Gi¸m s¸t sù thi hµnh hiÖp ®Þnh lµ Héi ®ång Th­¬ng m¹i dÞch vô cña WTO. HiÖp ®Þnh nµy ®iÒu chØnh tÊt c¶ c¸c dÞch vô trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, bao gåm c¸c h×nh thøc cung cÊp dÞch vô quèc tÕ kh¸c nhau. GATS ®Þnh nghÜa 4 h×nh thøc dÞch vô sau: C¸c dÞch vô ®­îc cung cÊp tõ mét quèc gia nµy ®Õn mét quèc gia kh¸c( vÝ dô dÞch vô ®iÖn tho¹i quèc tÕ), gäi lµ “cung cÊp dÞch vô qua biªn giíi” Ng­êi tiªu dïng hay c¸c c«ng ty sö dông dÞch vô t¹i mét n­íc kh¸c (vÝ dô dÞch vô du lÞch), gäi lµ “sö dông dÞch vô ë n­íc ngoµi” Mét c«ng ty n­íc ngoµi thµnh lËp c¸c chi nh¸nh ®Ó cung cÊp dÞch vô t¹i mét n­íc kh¸c ( vÝ dô: c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi ho¹t ®éng ë mét n­íc), gäi lµ di chuyÓn th­¬ng m¹i C¸c c¸ nh©n ®i tõ n­íc m×nh sang n­íc kh¸c ®Ó cung cÊp dÞch vô ( vÝ dô: nh÷ng ng­êi mÉu thêi trang hay nhµ t­ vÊn…) gäi lµ di chuyÓn thÓ nh©n. Theo nguyªn t¾c Tèi huÖ quèc ®­îc quy ®Þnh trong GATS, nÕu mét n­íc cho phÐp c¹nh tranh cña n­íc ngoµi trong mét ngµnh dÞch vô, n­íc ®ã ph¶i cho phÐp tÊt c¶ c¸c thµnh viªn k._.h¸c cña WTO cã nh÷ng ®iÒu kiÖn c¹nh tranh t­¬ng tù. Nguyªn t¾c nµy ®­îc ¸p dông ngay c¶ khi mét n­íc kh«ng ®­a ra nh÷ng cam kÕt cô thÓ vÒ viÖc më cöa thÞ tr­êng néi ®Þa cho n­íc ngoµi trong khu«n khæ WTO. Tuy nhiªn, nguyªn t¾c §èi xö quèc gia trong GATS l¹i cã ®iÓm kh¸c biÖt. Theo c¸c quy ®Þnh vÒ hµng ho¸ (GATT) hoÆc quyÒn së h÷u trÝ tuÖ(TRIPS), ®©y lµ mét nguyªn t¾c chung. Nh­ng trong GATS, nã chØ ®­îc ¸p dông khi mét quèc gia ®· cã nh÷ng cam kÕt cô thÓ. 1.2.4 Quy tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i cña WTO Quy tr×nh gi¶i quyÕt tranh chÊp th­¬ng m¹i cña WTO lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thiÕt yÕu b¶o ®¶m hiÖu lùc c¸c quy ®Þnh cña WTO, ®­îc coi lµ ®ãng gãp lín nhÊt cña WTO vµo sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ toµn cÇu, gióp gi¶m nguy c¬ c¸c tranh chÊp th­¬ng m¹i leo thang thµnh xung ®ét chÝnh trÞ hoÆc qu©n sù. XuÊt hiÖn tranh chÊp khi mét n­íc thµnh viªn WTO ¸p dông mét biÖn ph¸p chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i mµ mét hoÆc mét sè thµnh viªn kh¸c coi lµ vi ph¹m c¸c quyÒn cña hä ®­îc quy ®Þnh trong c¸c hiÖp ®Þnh WTO. Khi mét thµnh viªn ®­a tranh chÊp ra kiÖn t¹i WTO, Héi ®ång chung cña WTO víi vai trß lµ c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp (DSB) sÏ bæ nhiÖm mét ®oµn thÈm ph¸n cã quyÒn ®éc lËp xem xÐt vô kiÖn vµ ®­a ra ph¸n quyÕt dùa trªn c¸c hiÖp ®Þnh WTO vµ cam kÕt cña tõng thµnh viªn. Nguyªn t¾c gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO lµ c«ng b»ng, nhanh chãng, hiÖu qu¶ vµ c¸c bªn ®Òu chÊp nhËn ®­îc. WTO khuyÕn khÝch c¸c bªn tranh chÊp tù tham kh¶o ý kiÕn vµ dµn xÕp víi nhau tr­íc khi b¾t ®Çu vµ kÓ c¶ trong qu¸ tr×nh xÐt xö. ViÖc xÐt xö ®­îc tiÕn hµnh theo mét lé tr×nh râ rµng, gåm nhiÒu giai ®o¹n víi thêi gian cô thÓ: tõ khi DBS thô lý vô kiÖn ®Õn khi ra c¸c ph¸n quyÕt tù ®éng cã hiÖu lùc trõ khi bÞ tÊt c¶ c¸c n­íc b¸c bá, do vËy, kh«ng thµnh viªn nµo cã thÓ c¶n trë viÖc thùc hiÖn ph¸n quyÕt. Khi WTO ®· ph¸n quyÕt mét n­íc nµo ®ã vi ph¹m quy ®Þnh cña tæ chøc, n­íc ®ã sÏ ph¶i nhanh chãng söa sai, nÕu tiÕp tôc vi ph¹m, n­íc ®ã sÏ ph¶i båi th­êng hoÆc chÞu ph¹t. Trªn nguyªn t¾c, c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t ®­îc ¸pdông víi cïng nhãm th­¬ng m¹i ph¸t sinh tranh chÊp, thÝ dô EU kiÖn Mü ¸p dông thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®èi víi thÐp cña EU, EU cã thÓ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p trõng ph¹t t­¬ng tù ®èi víi thÐp cña Mü. NÕu biÖn ph¸p trõng ph¹t th­¬ng m¹i cïng nhãm kh«ng thùc hiÖn ®­îc, hoÆc kh«ng hiÖu qu¶, cã thÓ ¸p ®Æt trõng ph¹t ®èi víi nhãm kh¸c cña cïng mét hiÖp ®Þnh, thÝ dô EU cã thÓ t¨ng thuÕ nhËp khÈu ®èi víi mét sè n«ng s¶n cña Mü cã gi¸ trÞ b»ng sè thiÖt h¹i do viÖc Mü ¸p dông thuÕ chèng b¸n ph¸ gi¸ ®èi víi thÐp cña EU. Con sè 300 vô tranh chÊp ®· ®­îc c¸c n­íc ®­a ra gi¶i quyÕt t¹i WTO trong t¸m n¨m qua, so víi tæng sè 300 vô trong suèt 47 n¨m tån t¹i cña GATT(1947-1994) cho thÊy hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO. 1.3 C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ WTO Kho¶ng 2/3 trong sè 148 thµnh viªn cña WTO lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng n­íc nµy ®ang ngµy cµng ®ãng vai trß quan träng vµ chñ ®éng trong WTO do sè l­îng ®«ng ®¶o cña m×nh, vµ do hä ®ang ngµy cµng coi th­¬ng m¹i lµ c«ng cô thiÕt yÕu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lµ mét nhãm n­íc bao gåm rÊt nhiÒu quan ®iÓm vµ nhiÒu mèi quan t©m kh¸c nhau. WTO gi¶i quyÕt nh÷ng nhu cÇu ®Æc biÖt cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn theo 3 c¸ch: c¸c hiÖp ®Þnh cña WTO ®Òu cã nh÷ng ®iÒu kho¶n ®Æc biÖt vÒ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Uû ban Th­¬ng m¹i vµ ph¸t triÓn lµ c¬ quan chÝnh ho¹t ®éng vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, cïng víi mét sè c¬ quan kh¸c gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ nh­ th­¬ng m¹i vµ nî, chuyÓn giao c«ng nghÖ… Ban th­ kÝ cña WTO cung cÊp cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng trî gióp kü thuËt (chñ yÕu lµ nh÷ng ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o c¸c lo¹i) C¸c hiÖp ®Þnh cña WTO bao gåm nhiÒu ®iÒu kho¶n, trao cho c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn nh÷ng quyÒn lîi hay ­u tiªn ®Æc biÖt. Trong sè ®ã cã nh÷ng ®iÒu kho¶n cho phÐp c¸c n­íc ph¸t triÓn dµnh nhiÒu ­u ®·i cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn h¬n c¸c thµnh viªn kh¸c cña WTO. HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i vµ ThuÕ quan (GATT) cã mét phÇn ®Æc biÖt ( PhÇn 4) vÒ Th­¬ng m¹i vµ Ph¸t triÓn, bao gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n vÒ kh¸i niÖm kh«ng trao ®æi lÉn nhau trong c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Khi c¸c n­íc ph¸t triÓn dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng ­u ®·i trong th­¬ng m¹i, hä kh«ng nªn yªu cÇu c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ph¶i dµnh cho m×nh nh÷ng ­u ®·i t­¬ng tù. C¶ GATT vµ GATS ®Òu dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sù ®èi xö ®Æc biÖt: NhiÒu hiÖp ®Þnh cña WTO cho phÐp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nhiÒu thêi gian h¬n ®Ó hoµn thµnh c¸c cam kÕt cña m×nh. NhiÒu ®iÒu kho¶n ®­îc ®­a ra nh»m t¨ng nh÷ng c¬ héi trong th­¬ng m¹i ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th«ng qua n©ng cao kh¶ n¨ng tiÕp cËn thÞ tr­êng (vÝ dô trong c¸c hiÖp ®Þnh vÒ dÖt may, dÞch vô, c¸c rµo c¶n kü thuËt ®èi víi th­¬ng m¹i) NhiÒu ®iÒu kho¶n yªu cÇu c¸c thµnh viªn WTO ph¶i b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn khi ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p th­¬ng m¹i trong n­íc hay quèc tÕ (vÝ dô vÒ chèng ph¸ gi¸, c¸c hµng rµo kü thuËt trong th­¬ng m¹i) NhiÒu ®iÒu kho¶n vÒ c¸c biÖn ph¸p trî gióp kh¸c nhau cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (vÝ dô ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng cam kÕt vÒ c¸c tiªu chuÈn søc khoÎ trong ch¨n nu«i vµ trång trät, vµ trong viÖc cñng cè ngµnh viÔn th«ng cña c¸c n­íc nµy…) Ban Th­ ký cña WTO cã sù t­ vÊn ®Æc biÖt ®Ó trî gióp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong bÊt kú tranh chÊp nµo trong khu«n khæ WTO. C¸c n­íc nµy cßn ®­îc cung cÊp dÞch vô tõ ViÖn §µo t¹o vµ Hîp t¸c kü thuËt WTO. H¬n n÷a, trong n¨m 2001, 32 quèc gia thµnh viªn WTO ®· thµnh lËp Trung t©m t­ vÊn vÒ luËt trong WTO. Thµnh viªn cña Trung t©m nµy bao gåm nh÷ng n­íc gãp vèn ho¹t ®éng vµ nh÷ng n­íc ®­îc t­ vÊn vÒ luËt. TÊt c¶ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®Òu ®­îc tù ®éng xin t­ vÊn, c¸c n­íc kh¸c ph¶i lµ thµnh viªn cã phÝ míi ®­îc t­ vÊn. Tuy ®­îc quy ®Þnh nh­ vËy, song trªn thùc tÕ, sù tham gia cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµo WTO ch­a thùc sù khiÕn c¸c n­íc nµy hµi lßng. Nh÷ng n­íc nµy cho r»ng hä ch­a ®­îc tham gia ®Çy ®ñ vµ cã hiÖu qu¶ vµo qu¸ tr×nh ra quyÕt ®Þnh cña WTO. Hä kÞch liÖt ph¶n ®èi nh÷ng cuéc häp kÝn, cßn gäi lµ “Phßng xanh”, nh÷ng cuéc häp nhãm nhá, th­êng ®­îc triÖu tËp vµ do Tæng gi¸m ®èc WTO lµm chñ to¹, trong ®ã chØ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn vµ mét vµi n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc lùa chän ®­îc quyÒn tham dù. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ch­a cã tiÕng nãi t¹i WTO lµ do nh÷ng nguyªn nh©n sau: MÆc dï c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chiÕm sè ®«ng trong thµnh viªn cña WTO, vµ trªn lý thuyÕt, cã thÓ dïng l¸ phiÕu biÓu quyÕt cña m×nh ¶nh h­ëng ®Õn ch­¬ng tr×nh vµ kÕt qu¶ cña c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i, hä ch­a bao giê tËn dông ®­îc lîi thÕ nµy. HÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c, ®Òu lÖ thuéc vµo Mü, EU hay NhËt B¶n vÒ xuÊt khÈu, nhËp khÈu, an ninh… BÊt kú sù ph¶n ®èi nµo t¹i WTO ®Òu cã thÓ ®e do¹ ®Õn sù thÞnh v­îng nãi chung cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i ®Òu dùa trªn nguyªn t¾c “cã ®i cã l¹i”. NghÜa lµ, mét n­íc dµnh ­u ®·i vÒ mét lÜnh vùc, vÝ dô c¾t gi¶m thuÕ ®¸nh vµo mét s¶n phÈm, cho mét n­íc kh¸c ®Ó ®æi lÊy viÖc n­íc nµy sÏ phª chuÈn mét hiÖp ®Þnh nµo ®ã. KiÓu trao ®æi nµy cã lîi cho nh÷ng n­íc cã nÒn kinh tÕ m¹nh vµ ®a d¹ng, v× hä cho nhiÒu th× cµng ®­îc nhiÒu. HÇu hÕt c¸c cuéc ®µm ph¸n vµ trao ®æi nh­ vËy diÔn ra gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn giµu cã. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ h¹n chÕ h¬n vÒ nguån nh©n lùc vµ kü thuËt. NhiÒu n­íc th­êng tham dù c¸c cuéc häp cña WTO mµ kh«ng ®­îc chuÈn bÞ kü cµng nh­ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¸t hiÖn ra r»ng tr«ng cËy vµo hÖ thèng gi¶i quyÕt tranh chÊp cña WTO th­êng tèn kÐm vµ ®ßi hái cã sù hiÓu biÕt s©u vÒ luËt ph¸p- nh÷ng thø mµ hä kh«ng ®¸p øng ®­îc.H¬n n÷a, nguyªn t¾c ho¹t ®éng c¬ b¶n cña hÖ thèng nµy – xem xÐt viÖc liÖu mét quèc gia cã vi ph¹m nh÷ng quy ®Þnh vÒ tù do th­¬ng m¹ hay kh«ng- kh«ng ph¶i lµ c¸i cÇn thiÕt nhÊt cho nhu cÇu ph¸t triÓn cña hä. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng tham gia nhiÒu h¬n vµ cã hiÖu qu¶ h¬n vµo c¸c vßng ®µm ph¸n th­¬ng m¹i. Sù tham gia cña nh÷ng n­íc nµy vµo qu¸ tr×nh chuÈn bÞ vµ trong c¸c Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO ngµy cµng râ nÐt qua tõng Héi nghÞ. Tuy vËy, trªn thùc tÕ, viÖc tham gia vµo th­¬ng m¹i quèc tÕ vµ tiÕp cËn thÞ tr­êng cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vÉn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n. Ch­¬ng 2 Nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn Trong suèt thêi gian tån t¹i cña m×nh, WTO ®· cã nhiÒu nç lùc ®Ó gióp thiÕt lËp mét hÖ thèng th­¬ng m¹i tù do ®a ph­¬ng, lµm chøc n¨ng lµ diÔn ®µn cho c¸c cuéc ®µm ph¸n th­¬ng m¹i vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp gi÷a c¸c quèc gia thµnh viªn. Tuy nhiªn, nh÷ng m©u thuÉn trong th­¬ng m¹i vÉn cßn tån t¹i vµ, trong mét sè lÜnh vùc, ngµy cµng s©u s¾c. C¸c n­íc ph¸t triÓn, mét mÆt yªu cÇu c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn më réng h¬n n÷a thÞ tr­êng theo c¸i mµ hä gäi lµ “tù do ho¸ th­¬ng m¹i”, mét mÆt vÉn duy tr× sù b¶o hé cho thÞ tr­êng n­íc m×nh. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®ßi hái c¸c n­íc ph¸t triÓn cÇn gi¶m bít trî cÊp xuÊt khÈu, ®Æc biÖt trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp vµ dì bá c¸c hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan ®èi víi c¸c hµng xuÊt khÈu tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. 2.1 Nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i hµng hãa 2.1.1 Nh÷ng m©u thuÉn trong n«ng nghiÖp N«ng nghiÖp lµ ngµnh cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ cña tÊt c¶ c¸c n­íc, ®Æc biÖt lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. VÊn ®Ò n«ng nghiÖp, mµ träng t©m lµ 3 ®iÓm cèt lâi: gi¶m trî cÊp trong n­íc, gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu vµ më cöa thÞ tr­êng, lu«n lµ chñ ®Ò gai gãc nhÊt trong c¸c vßng ®µm ph¸n cña WTO. ThËm chÝ, nã cßn ®­îc ®¸nh gi¸ lµ vÊn ®Ò n¾m gi÷ thµnh c«ng cña Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 5 tæ chøc t¹i Cancun, Mexico th¸ng 9/2003. 2.1.1.1 N«ng nghiÖp vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, n«ng nghiÖp ®ãng gãp vµo GDP trung b×nh tõ 25- 40%, thu hót tõ 60- 80 % lùc l­îng lao ®éng. Thu nhËp tõ xuÊt khÈu n«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ch©u Phi chiÕm 15% kim ng¹ch xuÊt khÈu, ë c¸c n­íc ch©u Mü Latinh lµ 20%. Trung b×nh mét hé gia ®×nh trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sö dông tõ 50-70% thu nhËp cho l­¬ng thùc. Do ®ã, n«ng nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng hµng ®Çu trong c¸c chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ nh»m xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Vai trß nµy cã ®­îc lµ do vÞ trÝ ®Çy tiÒm n¨ng cña n«ng nghiÖp vÒ s¶n xuÊt còng nh­ tiªu dïng trong nÒn kinh tÕ. N«ng nghiÖp cã vÞ trÝ quan träng trong nÒn kinh tÕ cña nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn h¬n lµ nh÷ng n­íc ph¸t triÓn. Trong nhiÒu n¨m qua, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lu«n yªu cÇu c¸c n­íc ph¸t triÓn tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch c¬ b¶n trong viÖc më réng thÞ tr­êng cho n«ng s¶n xuÊt khÈu, trong viÖc t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh c«ng b»ng h¬n, ®Æc biÖt lµ c¾t gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu. B¶ng 5: Vai trß cña n«ng nghiÖp trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (§¬n vÞ: %) TØ träng trong GDP 26,3 Lao ®éng trong n«ng nghiÖp 50,4 TØ träng trong kim ng¹ch xuÊt khÈu 27,3 Nguån: EU-LCD Network- Th­¬ng m¹i vµ gi¶m nghÌo ®ãi- 2/2003 B¶ng 6: Vai trß cña n«ng nghiÖp trong c¸c n­íc ph¸t triÓn (§¬n vÞ : %) TØ träng trong GDP 3,0 Lao ®éng trong n«ng nghiÖp 8,7 TØ träng trong kim ng¹ch xuÊt khÈu 8,3 Nguån: EU-LCD Network- Th­¬ng m¹i vµ gi¶m nghÌo ®ãi- 2/2003 Theo sè liÖu trªn cã thÓ thÊy sù phô thuéc vµo n«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ph¸t triÓn Ýt h¬n nhiÒu so víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. N«ng nghiÖp chØ chiÕm 8,3% kim ng¹ch xuÊt khÈu, thu hót 8,7% lao ®éng vµ ®ãng gãp vµo GDP 3% cña c¸c n­íc nµy. Tuy nhiªn, do ®©y lµ ngµnh kinh tÕ ®Æc biÖt, liªn quan ®Õn viÖc cung cÊp l­¬ng thùc, thùc phÈm cho ng­êi d©n trong n­íc, cung cÊp ®Çu vµo cho nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp nªn c¸c n­íc ph¸t triÓn ngµy nay vÉn ®ang ra søc b¶o vÖ thÞ tr­êng n«ng s¶n cña hä. §Æc ®iÓm cña n«ng nghiÖp trong c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn N«ng nghiÖp ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn rÊt ®a d¹ng vÒ ®Þa lÝ, khÝ hËu vµ con ng­êi nªn d­êng nh­ khã cã thÓ t×m ®­îc nh÷ng ®iÓm chung. C¸c lo¹i c©y trång, vËt nu«i, c¸c d¹ng thêi tiÕt, n­íc, ®Êt canh t¸c, ®Þa h×nh vµ thËm chÝ s©u h¹i,bÖnh dÞch còng rÊt kh¸c nhau tuú theo tõng n­íc. Ngay trong mét quèc gia, dï lín hay nhá, n«ng nghiÖp còng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm rÊt phong phó. Tuy vËy, nh×n nhËn vÊn ®Ò mét c¸ch s©u s¾c h¬n, ta cã thÓ thÊy nÒn n«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã nh÷ng ®iÓm chung nh­ sau: N¨ng suÊt lao ®éng thÊp §©y cã lÏ lµ ®Æc ®iÓm quan träng vµ næi bËt nhÊt cña ngµnh n«ng nghiÖp t¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. N¨ng suÊt lao ®éng (®­îc tÝnh theo s¶n l­îng theo ®Çu ng­êi hay s¶n l­îng theo giê c«ng) t¹i hÇu hÕt c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸ thÊp. Tæng n¨ng suÊt lao ®éng nh©n tè (s¶n l­îng ®­îc chia theo mét danh môc tÊt c¶ c¸c ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt) còng kh«ng cao. Khi ®Ò cËp ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp, ng­êi ta th­êng nghÜ tíi s¶n l­îng trªn mét mÉu hoÆc mét hecta, theo ng«n ng÷ kinh tÕ th× lµ n¨ng suÊt theo ®Êt ®ai. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm nµy l¹i kh«ng tá ra lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc ®o l­êng nh÷ng kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n­íc vÒ møc sèng cña n«ng d©n vµ hé n«ng d©n. Canh t¸c theo quy m« gia ®×nh nhá Xu h­íng chung trªn thÕ giíi, ngo¹i trõ nh÷ng n­íc mµ cã sù can thiÖp s©u s¾c cña chÝnh phñ ( vÝ dô nh­ Liªn X« cò), lµ tæ chøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp theo qui m« nhá, theo c¸c hé gia ®×nh. “Qui m« nhá” ë ®©y cã nghÜa lµ diÖn tÝch ®Êt cã thÓ canh t¸c bëi mét hé gia ®×nh mµ kh«ng ph¶i dùa nhiÒu vµo lao ®éng lµm thuª. T¹i c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, diÖn tÝch nµy th­êng lµ 10 hecta trong khi ë nhiÒu n­íc nh­ Mü, óc, Canada vµ New Zealand, con sè nµy cã thÓ lªn tíi 1000 hecta. Tuy nhiªn còng cã nh÷ng ngo¹i lÖ. Chuèi, chÌ, mÝa, cao su vµ mét vµi lo¹i c©y trång kh¸c th­êng ®­îc trång t¹i nh÷ng ®ån ®iÒn lín. T¹i c¸c n­íc ch©u Mü Latinh còng cã nhiÒu trang tr¹i ch¨n nu«i lín, song c¸c tr¹i nµy chñ yÕu nh»m thu thuÕ vµ lµ c«ng cô cña chÝnh phñ trong chÝnh s¸ch chèng l¹m ph¸t (tõ tr­íc tíi nay vÉn lµ “quèc n¹n” cña c¸c n­íc Mü Latinh). NhiÒu trong sè nh÷ng trang tr¹i nµy ®· kh«ng thÓ tån t¹i nÕu chÝnh phñ kh«ng cÊp cho hä ®Êt rõng miÔn phÝ cïng nh÷ng ­u ®·i vÒ thuÕ hµo phãng vµ trî cÊp tÝn dông ®Ó biÕn rõng thµnh ®ång cá ch¨n nu«i. Th­¬ng m¹i ho¸ bÞ h¹n chÕ Nh÷ng hé n«ng d©n nhá ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã xu h­íng s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm “sinh sèng” (®Ó sö dông trong gia ®×nh) thay v× nh÷ng s¶n phÈm ®Ó b¸n trªn thÞ tr­êng. Hä tá ra Ýt chuyªn m«n ho¸ h¬n nhiÒu vÒ nh÷ng lo¹i c©y trång vµ vËt nu«i so víi n«ng d©n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. Nh÷ng ®Çu vµo chñ yÕu cho s¶n xuÊt th­êng lµ do tù cung cÊp h¬n lµ do mua b¸n. Nãi chung, sù tham gia vµo thÞ tr­êng cña nh÷ng hé n«ng d©n nhá ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn t­¬ng ®èi bÞ h¹n chÕ. 2.1.1.2 Nh÷ng m©u thuÉn trong viÖc thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ n«ng nghiÖp cña WTO (AoA) HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp (AoA) lµ mét phÇn trong vßng ®µm ph¸n Uruguay cña WTO, lÇn ®Çu tiªn ®Æt th­¬ng m¹i quèc tÕ vÒ n«ng nghiÖp d­íi sù kiÓm so¸t cña mét hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng. VÊn ®Ò n«ng nghiÖp kh«ng chØ xuÊt hiÖn trong GATT 1947 mµ cßn ®­îc dµnh cho mét vÞ trÝ ®Æc biÖt, chñ yÕu do yªu cÇu cña Mü, n­íc chØ ®ång ý ký b¶n hiÖp ®Þnh nµy víi ®iÒu kiÖn cã c¸c ngo¹i lÖ trong nh÷ng quy ®Þnh vÒ n«ng s¶n. Nh÷ng ngo¹i lÖ nµy cho phÐp Mü tiÕp tôc sö dông §iÒu 22 cña LuËt ®iÒu chØnh N«ng nghiÖp (AAA), cho phÐp ¸p dông h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ sè l­îng kh¸c ®Ó b¶o hé cho thÞ tr­êng néi ®Þa cïng víi sù linh ®éng trong viÖc sö dông trî cÊp trong n­íc vµ xuÊt khÈu. Trong suèt h¬n 40 n¨m sau ®ã, n«ng nghiÖp vÉn duy tr× ®­îc vÞ trÝ ®Æc biÖt cña m×nh vµ c¸c vßng ®µm ph¸n tiÕp theo cña GATT kh«ng lµm ®­îc g× nhiÒu ®Ó ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh vÒ n«ng nghiÖp trong th­¬ng m¹i. HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp t¹i vßng ®µm ph¸n Uruguay ®· ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn quan träng. AoA lµ mét nç lùc nh»m ¸p dông nh÷ng quy ®Þnh vµo th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp toµn cÇu th«ng qua viÖc th¸o gì nh÷ng xung ®ét trong th­¬ng m¹i, ®­îc g©y ra bëi thiÕu kiÓm so¸t trong viÖc sö dông trî cÊp cho xuÊt khÈu vµ nh÷ng rµo c¶n ®èi víi nhËp khÈu, c¶ hµng rµo thuÕ quan vµ phi thuÕ quan. Ng­êi ta tr«ng ®îi r»ng HiÖp ®Þnh nµy sÏ mang l¹i mét sù thay ®æi c¬ b¶n trong th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp thÕ giíi vµ mét hÖ thèng th­¬ng m¹i Ýt m©u thuÉn h¬n. Khi HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp míi ®­îc ký kÕt, nhiÒu ng­êi ®· dù ®o¸n r»ng viÖc gi¶m trî cÊp trong n­íc vµ trî cÊp xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ lµm thay ®æi sù ph©n bè vÒ kh«ng gian trªn thÞ tr­êng n«ng s¶n thÕ giíi, t¨ng thÞ phÇn cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ khiÕn th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp trë nªn minh b¹ch h¬n. Tuy nhiªn t¸c ®éng cña AoA lªn chÝnh s¸ch n«ng nghiÖp kh«ng ®­îc nh­ mong ®îi. ViÖc thùc hiÖn HiÖp ®Þnh nµy, trªn thùc tÕ, ®· g©y ra nhiÒu tranh c·i, ®Æc biÖt gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn, trong c¶ 3 lÜnh vùc chÝnh lµ trî cÊp trong n­íc, trî cÊp xuÊt khÈu vµ tiÕp cËn thÞ tr­êng. Trî cÊp trong n­íc Trong vßng ®µm ph¸n Uruguay, c¸c n­íc ®Òu thõa nhËn r»ng trî cÊp trong n­íc cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn th­¬ng m¹i vµ cÇn ph¶i ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó h¹n chÕ. Trî cÊp trong n­íc cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng s¶n xuÊt thõa, khiÕn t¨ng l­îng cung trªn thÞ tr­êng thÕ giíi ( th«ng qua viÖc gi¶m cÇu nhËp khÈu hay t¨ng cung xuÊt khÈu) vµ g©y ¸p lùc lµm gi¶m gi¸. AoA ph©n biÖt gi÷a c¸c ch­¬ng tr×nh hç trî cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i vµ c¸c ch­¬ng tr×nh ®­îc coi lµ kh«ng ¶nh h­ëng trùc tiÕp ( AoA kh«ng ¸p dông nh÷ng h¹n chÕ cho c¸c ch­¬ng tr×nh nµy). Nh÷ng biÖn ph¸p hç trî ®­îc miÔn khái nh÷ng quy ®Þnh nµy ®­îc xÕp vµo nh÷ng “hép mµu xanh da trêi” hoÆc “hép xanh l¸ c©y”. Nh÷ng trî cÊp mµ g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i ®­îc xÕp vµo “hép mµu vµng” vµ ph¶i ®­îc cam kÕt c¾t gi¶m. B¶ng 7: Cam kÕt trong AoA cña c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (§¬n vÞ:%) C¸c cam kÕt C¸c n­íc ph¸t triÓn (Thêi h¹n ¸p dông 1995-2000) C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn (Thêi h¹n ¸p dông 1995-2004) ThuÕ Gi¶m trung b×nh cho tÊt c¶ n«ng s¶n -36 -24 Møc gi¶m tèi thiÓu trªn mét s¶n phÈm -15 -10 Gi¶m trî cÊp trong n­íc (thêi k× gèc: 1986-1988) -20 -13 Trî cÊp xuÊt khÈu Gi¶m gi¸ trÞ trî cÊp -36 -24 Gi¶m khèi l­îng ®­îc trî cÊp (thêi k× gèc 1986-1990) -21 -14 Nguån: HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp- WTO C¸c n­íc chËm ph¸t triÓn nhÊt ®­îc miÔn khái nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m nµy. C¸c cam kÕt c¾t gi¶m trî cÊp trong n­íc tá ra Ýt bÞ c­ìng chÕ nhÊt trong qu¸ tr×nh thùc thi HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp. Cuèi giai ®o¹n thùc hiÖn, tÊt c¶ c¸c n­íc ®Òu ®· hoµn thµnh cam kÕt cña m×nh. Tuy nhiªn, hÇu hÕt c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thùc tÕ l¹i t¨ng tæng sè trî cÊp trong n­íc cña m×nh ®èi víi ngµnh n«ng nghiÖp. B¶ng 8: Tæng trî cÊp trong n­íc cña mét sè n­íc OECD ( §¬n vÞ: triÖu USD vµ %) Thay ®æi so víi giai ®o¹n 1986-1988 N­íc 1986-1988 1999-2001 Chªnh lÖch tuyÖt ®èi Chªnh lÖch t­¬ng ®èi óc 1.674 1.376 -298 -17,28 Canada 7.161 5.231 -1930 -26,95 Liªn minh ch©u ¢u 109.624 112.628 2.974 2,71 Ai-len 257 156 -101 -39,43 NhËt B¶n 58.165 64.774 6.610 11,36 Hµn Quèc 14.204 21.489 7.285 51,29 Mªhic« 1.287 6.999 5.712 443,93 New Zealand 580 162 -418 -72,02 Na uy 2.977 2.489 -488 -16,39 Thuþ SÜ 5.151 5.047 -1104 -17,95 Thæ NhÜ Kú 3.029 9.649 6.558 212,11 Mü 68.540 95.455 26.915 39,27 OECD 302.078 329.584 27.486 9,10 Nguån : OECD Tõ b¶ng trªn ta cã thÓ thÊy Liªn minh ch©u ¢u, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Mü ®· t¨ng sè trî cÊp trong n­íc cho n«ng nghiÖp so víi thêi k× gèc. Nh÷ng n­íc nµy ®· t¨ng trî cÊp trong n­íc b»ng viÖc chuyÓn nh÷ng ch­¬ng tr×nh hç trî tõ hép mµu vµng sang hép mµu xanh da trêi vµ xanh l¸ c©y. B¶ng 9: C¬ cÊu trî cÊp trong n­íc cña c¸c n­íc OECD (§¬n vÞ: %) Giai ®o¹n 1986-1988 1996 Giai ®o¹n 1995-1998 Hép vµng 76 54 38 Nh÷ng trî cÊp ®­îc phÐp 24 46 62 Nguån: OECD Trong thêi k× gèc 1986-1988, sè trî cÊp trong n­íc thuéc hép vµng chiÕm 76%, ®Õn n¨m 1996 chØ cßn 54% vµ trong tõ n¨m 1995-1998 trung b×nh lµ 38%. Tho¹t nh×n ®©y cã vÎ lµ dÊu hiÖu tèt, song tØ träng cña nh÷ng trî cÊp ®­îc phÐp còng t¨ng víi tèc ®é nhanh h¬n, gÊp 3 lÇn so víi thêi k× gèc. Nh÷ng chÝnh s¸ch thuéc hép mµu xanh da trêi vµ hép mµu xanh l¸ c©y ®­îc miÔn khái c¸c cam kÕt c¾t gi¶m do chóng cã t¸c ®éng rÊt Ýt ®Õn s¶n xuÊt vµ th­¬ng m¹i. Tuy nhiªn, kh¸i niÖm “ t¸c ®éng rÊt Ýt” l¹i kh«ng ®­îc gi¶i thÝch trong hiÖp ®Þnh. Ranh giíi gi÷a c¸c lo¹i trî cÊp nµy trong nhiÒu tr­êng hîp kh«ng ®­îc râ rµng. NhiÒu trî cÊp thuéc hép mµu xanh da trêi vµ xanh l¸ c©y thùc tÕ còng cã nh÷ng ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn th­¬ng m¹i. Do ®ã, gÇn ®©y c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn yªu cÇu xem xÐt l¹i nh÷ng quy ®Þnh ®èi víi hai lo¹i trî cÊp nµy. Trong n¨m 1996, c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· chi 110.958 triÖu USD cho c¸c trî cÊp thuéc hép xanh l¸ c©y, so víi 15.776 triÖu USD cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Møc ®é b¶o hé cao cïng víi trî cÊp trong n­íc cho n«ng d©n cña c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· ¶nh h­ëng nghiªm träng tíi nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¶ trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp do ¸p lùc g©y gi¶m gi¸ cña c¸c chÝnh s¸ch trî cÊp n«ng nghiÖp. Liªn minh Ch©u ¢u lµ khèi bÞ chØ trÝch nhiÒu nhÊt vÒ trî cÊp n«ng nghiÖp. Hµng n¨m EU chi kho¶ng 40 tØ euro cho n«ng nghiÖp, khiÕn hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp cña EU ®Òu ®­îc trî cÊp, hoÆc trùc tiÕp, hoÆc gi¸n tiÕp. MÆc dï ng­êi tiªu dïng thµnh thÞ cã thÓ ®­îc h­ëng lîi tõ n«ng s¶n gi¸ rÎ trong ng¾n h¹n, viÖc gi¸ n«ng s¶n thÊp cã thÓ ¶nh h­ëng xÊu ®Õn sù ph¸t triÓn l©u dµi cña nÒn kinh tÕ nãi chung vµ n«ng nghiÖp nãi riªng. EU tiÕp tôc trî cÊp cho nh÷ng c«ng ty ë Nam ¢u 372 triÖu euro mçi n¨m cho chÕ biÕn n«ng s¶n, khiÕn nh÷ng nhµ m¸y chÕ biÕn cµ chua l©u vèn tån t¹i l©u ®êi ë T©y Phi l©m vµo khñng ho¶ng. T¹i Senegal, mét trong hai nhµ m¸y chÕ biÕn cµ chua ®ãng hép lín ®· ph¸ s¶n do c¸c s¶n phÈm nhËp khÈu tõ ch©u ¢u. Nhµ m¸y cßn l¹i ph¶i chuyÓn h­íng sang nhËp khÈu cµ chua s¬ chÕ gi¸ rÎ tõ ý víi sè l­îng lín, chÕ biÕn ®ãng hép råi b¸n trªn thÞ tr­êng trong n­íc. Hµng ngµn n«ng d©n ®· mÊt ®Çu ra cho s¶n phÈm cµ chua cña m×nh do sù chuyÓn h­íng s¶n xuÊt trªn. T¹i Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 5 tæ chøc t¹i Cancun, Mexico th¸ng 9/2003, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®­îc biÕt ®Õn víi tªn G-21, ®· yªu cÇu c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®iÓn h×nh lµ EU ph¶i xem xÐt l¹i nh÷ng chÝnh s¸ch trî cÊp n«ng nghiÖp cña m×nh. Nhãm nµy cho r»ng c¸c n­íc ph¸t triÓn cÇn c¾t gi¶m trî cÊp cho n«ng d©n n­íc m×nh. Hä còng yªu cÇu nh÷ng qui ®Þnh vÒ trî cÊp trong n­íc ph¶i chÆt chÏ h¬n n÷a ®Ó ®¶m b¶o hiÖu qu¶ thùc sù mµ kh«ng chØ lµ chuyÓn tõ hép nµy hay s¶n phÈm nµy sang hép kh¸c hay s¶n phÈm kh¸c. Tuy nhiªn, EU ®· tõ chèi chÊp nhËn th¶o luËn bÊt kú qui ®Þnh chung vµo vÒ trî cÊp trong n­íc thuéc hép mµu xanh l¸ c©y. ¤ng Pascal Lamy, uû viªn Héi ®ång Th­¬ng m¹i EU vµ «ng Franz Fischler, uû viªn Héi ®ång N«ng nghiÖp EU ®· phª ph¸n c¸c n­íc thuéc nhãm G-21 lµ “qu¸ viÓn v«ng” khi yªu cÇu xo¸ bá trî cÊp vµ c¶nh b¸o hä vÒ “nh÷ng kÕt qu¶ kh«ng mong muèn” cña héi nghÞ. Ph¸t biÓu trªn tê nhËt b¸o Straits Times cña Singapore, «ng Lamy cho r»ng nh÷ng cuéc ®µm ph¸n trong héi nghÞ lµ “giai ®o¹n trung gian” ®Ó ®¸nh gi¸ l¹i nh÷ng kÕt qu¶ vµ x¸c ®Þnh xem liÖu mét vßng ®µm ph¸n míi vÒ tù do ho¸ th­¬ng m¹i cã thÓ ®¹t ®­îc tr­íc n¨m 2004. Môc ®Ých cña ch©u ¢u rÊt ®¬n gi¶n: c©n b»ng gi÷a viÖc më cöa thÞ tr­êng vµ gi÷ g×n ®­îc nÒn n«ng nghiÖp n«ng th«n. ¤ng cho r»ng EU ®· cã mét lùa chän mang tÝnh chÝnh trÞ lµ trî cÊp cho n«ng nghiÖp do ®©y kh«ng chØ ®¬n gi¶n lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ. Nã cßn ®ãng vai trß quan träng trong vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng, an toµn thùc phÈm vµ b¶o tån ®éng vËt. Râ rµng lµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ tho¶ m·n víi nh÷ng lêi biÖn hé nh­ vËy. TiÕp cËn thÞ tr­êng TiÕp cËn thÞ tr­êng lµ lÜnh vùc mµ AoA ®· t¹o ®­îc mét sù chuyÓn ®æi trong th­¬ng m¹i n«ng nghiÖp toµn cÇu. AoA kh«ng cho phÐp sö dông nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan nh­ h¹n ng¹ch nhËp khÈu vµ nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ nhËp khÈu ®èi víi n«ng s¶n vµ ®­a ra biÖn ph¸p “thuÕ quan ho¸”. ThuÕ quan ho¸ yªu cÇu thay thÕ hµng rµo phi thuÕ quan b»ng møc thuÕ “cam kÕt” khiÕn møc ®é b¶o hé sÏ t­¬ng ®­¬ng víi møc ®é b¶o hé danh nghÜa trong thêi k× gèc. ThuÕ “cam kÕt” cã nghÜa lµ møc thuÕ trong k× gèc sÏ lµ møc thuÕ trÇn. Kh«ng quèc gia nµo ®­îc phÐp t¨ng thuÕ lªn qu¸ møc thuÕ cam kÕt. AoA sau ®ã yªu cÇu c¸c møc thuÕ “cam kÕt” ph¶i ®­îc gi¶m trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, víi mét møc gi¶m tèi thiÓu cho tõng mÆt hµng. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®­îc dµnh nhiÒu ­u ®·i h¬n trong viÖc ®­a ra c¸c møc thuÕ cam kÕt cho n«ng s¶n. Tuy nhiªn, hiÖu qu¶ cña nh÷ng c¶i c¸ch trong tiÕp cËn thÞ tr­êng vÉn cßn nhiÒu bÊt cËp. Mét trong nh÷ng thµnh c«ng lín nhÊt cña AoA lµ ®· dì bá ®­îc hÇu hÕt c¸c hµng rµo phi thuÕ quan ®èi víi n«ng s¶n vµ ®Æt ra nh÷ng møc thuÕ cam kÕt. Nh­ng thuÕ ®¸nh vµo mÆt hµng n«ng s¶n vÉn cßn rÊt cao. Møc thuÕ trung b×nh cña thÕ giíi ®èi víi c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp lµ 62%. Møc thuÕ nµy ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã xu h­íng cao h¬n ë c¸c n­íc ph¸t triÓn. B¶ng 10: Møc thuÕ trung b×nh cña thÕ giíi ®èi víi n«ng s¶n (§¬n vÞ: %) Khu vùc Møc thuÕ Nam ¸ 118 C¸c n­íc T©y ¢u kh«ng thuéc EU 116 C¸c n­íc vïng Caribª 85 Ch©u Phi cËn Sahara 75 B¾c Phi 65 Trung b×nh cña thÕ giíi 62 Trung Mü 56 Trung §«ng 50 §«ng ¢u 50 Nam Mü 40 Nam Phi 40 Ch©u ¸ Th¸i B×nh D­¬ng 37 EU 37 B¾c Mü 30 Nguån: OECD Møc thuÕ cao trong n«ng nghiÖp lµ kÕt qu¶ cña c¸i mµ WTO gäi lµ “thuÕ quan ho¸ kh«ng trong s¹ch”. C¸c n­íc th­êng cè ý ®Èy cao nh÷ng møc thuÕ t­¬ng ®­¬ng khi thùc hiÖn thuÕ quan ho¸ b»ng c¸ch thæi phång kho¶ng c¸ch gi÷a gi¸ trªn thÞ tr­êng trong n­íc vµ thÞ tr­êng quèc tÕ. ViÖc nµy nh»m ®Ó ®­a ra mét sè møc thuÕ c¬ b¶n cho mét vµi hµng ho¸ “nh¹y c¶m” ®Ó tiÕp tôc b¶o hé m¹nh mÏ h¬n so víi thêi k× 1986-1988. Møc thuÕ cao nh­ hiÖn nay trong n«ng nghiÖp ®· h¹n chÕ th­¬ng m¹i trong n«ng nghiÖp vµ khiÕn gi¸ n«ng s¶n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi gi¶m xuèng. Nh÷ng nghiªn cøu cña ViÖn nghiªn cøu kinh tÕ n«ng nghiÖp Mü ®· cho thÊy thuÕ vµ h¹n ng¹ch thuÕ quan lµ chiÕm phÇn lín trong kho¶ng c¸ch th­¬ng m¹i gi÷a c¸c n­íc. Trî cÊp xuÊt khÈu vµ trî cÊp trong n­íc lµ hai nguyªn nh©n cßn l¹i. NÕu c¶ ba vÊn ®Ò nµy ®­îc gi¶i quyÕt th× gi¸ n«ng s¶n thÕ giíi sÏ t¨ng 12%. ThuÕ ®ãng gãp 52% vµo viÖc t¨ng gi¸. MÆc dï thuÕ suÊt trung b×nh ë c¸c n­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi thÊp, hÇu hÕt c¸c n­íc nµy ®Òu duy tr× mét møc thuÕ rÊt cao ®èi víi mét sè mÆt hµng “nh¹y c¶m”. Nh÷ng h­íng dÉn vÒ thuÕ quan ho¸ cña AoA cho phÐp c¸c chÝnh phñ cã kh¸ nhiÒu linh ®éng trong viÖc diÔn gi¶i. Do ®ã, c¸c n­íc ®Òu diÔn gi¶i chóng theo c¸ch nµo cã lîi nhÊt cho m×nh. Cam kÕt gi¶m thuÕ 36% chØ dùa trªn chØ tiªu b×nh qu©n. B»ng viÖc c¾t gi¶m m¹nh thuÕ ®èi víi nh÷ng mÆt hµng kh«ng ph¶i c¹nh tranh nhiÒu trªn thÞ tr­êng néi ®Þa, hoÆc c¾t gi¶m nh÷ng møc thuÕ vèn ®· thÊp, c¸c n­íc ph¸t triÓn cã thÓ hoµn thµnh cam kÕt gi¶m 36% mµ chØ ph¶i gi¶m ë møc tèi thiÓu thuÕ ®èi víi nh÷ng mÆt hµng quan träng. Mét sè n­íc ph¸t triÓn ®· ¸p dông møc thuÕ rÊt cao, lªn tíi 350% hay h¬n n÷a ®èi víi nh÷ng mÆt hµng nh­ c¸c s¶n phÈm s÷a, ®­êng vµ thuèc l¸. NhËt B¶n ®¸nh thuÕ g¹o víi møc 490%, lµm ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn xuÊt khÈu g¹o, trong ®ã cã ViÖt Nam.ThuÕ nhËp khÈu ®­êng cña Mü còng khiÕn nhiÒu n­íc Mü Latinh, ®Æc biÖt lµ Braxin ®iªu ®øng. Braxin lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai vµ nh©n c«ng trong s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu ®­êng, nh­ng møc thuÕ 244% mµ Mü ¸p dông khiÕn n­íc nµy kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®­îc ngµnh xuÊt khÈu ®­êng sang thÞ tr­êng Mü. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kªu gäi c¸c n­íc ph¸t triÓn gi¶m thuÕ nhËp khÈu ®èi víi n«ng s¶n lµ 50% so víi møc thuÕ ®Çu n¨m 2001 trong suèt n¨m ®Çu tiªn cña vßng ®µm ph¸n vÒ HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp ®Ó më réng thªm c¬ héi tiÕp cËn thÞ tr­êng cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. NhiÒu s¶n phÈm xuÊt khÈu thÕ m¹nh cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i chÞu møc thuÕ cao nh­ ®­êng, g¹o hay c¸c s¶n phÈm s÷a. Mét nghiªn cøu míi ®©y do WTO vµ UNCTAD hîp t¸c tiÕn hµnh cho biÕt møc thuÕ tèi ®a cña c¸c n­íc OECD lªn tíi 350% hoÆc h¬n n÷a ®èi víi mét sè mÆt hµng vèn lµ thÕ m¹nh cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng mÆt hµng chñ ®¹o ph¶i chÞu møc thuÕ cao nhÊt bao gåm nh÷ng n«ng s¶n chñ yÕu nh­ ngò cèc, thÞt, ®­êng, s÷a, b¬, pho-m¸t, thuèc l¸ vµ b«ng. Trong Liªn minh ch©u ¢u, thuÕ ®¸nh vµo chuèi lµ 180%, trong khi NhËt B¶n ®¸nh thuÕ tõ 460 ®Õn 600% víi ®Ëu xanh, ®Ëu Hµ lan vµ ®Ëu l¨ng kh«. T¹i Mü, l¹c nguyªn vá bÞ ®¸nh thuÕ 164%. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cho r»ng, thËm chÝ sau khi HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp ®· ®­îc thùc thi ®Çy ®ñ, thuÕ suÊt vÉn ®Æc biÖt cao do thuÕ luü kÕ. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh khiÕn c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn khã ®a d¹ng ho¸ vµ t¨ng thÞ phÇn cña hµng n«ng s¶n chÕ biÕn xuÊt khÈu. Kho¶ng c¸ch gi÷a nh÷ng lêi cam kÕt bãng bÈy vµ thùc tÕ th­¬ng m¹i ë c¸c n­íc ph¸t triÓn d­êng nh­ lµ ®iÓm g©y tranh c·i nhÊt gi÷a c¸c n­íc giµu vµ n­íc nghÌo t¹i Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 5 t¹i Cancun, Mexico. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn chØ trÝch r»ng hÖ thèng th­¬ng m¹i quèc tÕ ®ang bÞ mÊt c©n b»ng nghiªm träng. Ngay c¶ khi th­¬ng m¹i quèc tÕ ph¸t triÓn, phÇn lín lîi nhuËn ®Òu vÒ c¸c n­íc giµu, th­êng lµ tõ c¸c n­íc nh­ Ch©u Mü Latinh, ch©u Phi cËn Sahara vµ ch©u ¸, nh÷ng n­íc mµ thÞ phÇn trong xuÊt khÈu toµn cÇu- chñ yÕu gåm nguyªn liÖu th«, thÞt, hoa qu¶, rau, dÖt vµ da giµy- ngµy cµng gi¶m. Braxin dÉn ®Çu mét liªn minh gåm 20 n­íc, bao gåm c¶ Ên ®é, Trung Quèc vµ Nam Phi, ®· ®­a ra mét b¶n ®Ò nghÞ dì bá nh÷ng rµo c¶n th­¬ng m¹i trong n«ng nghiÖp. B¶n ®Ò nghÞ nµy ®­îc xem lµ ®èi träng víi kiÕn nghÞ cña EU vµ Mü vÒ vÊn ®Ò trî cÊp xuÊt khÈu. Trong ®ã, Braxin vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c thÓ hiÖn râ ý ®Þnh kh«ng nh­îng bé trong vÊn ®Ò tiÕp cËn thÞ tr­êng n«ng s¶n. Braxin, quèc gia ®«ng d©n thø 5 trªn thÕ giíi víi sè d©n 182 triÖu ng­êi, ®ang ph¶i ®èi mÆt víi nhiÒu khã kh¨n. Nî n­íc ngoµi chiÕm h¬n 50% gi¸ trÞ tæng s¶n phÈm quèc néi cña Braxin, l·i suÊt th­êng xuyªn ë møc 26% trong hÇu hÕt n¨m, vµ tØ lÖ thÊt nghiÖp ë nh÷ng thµnh phè nh­ Sao Paulo vµ Rio de Janeiro lµ h¬n 15%. Tuy vËy, quèc gia nµy cã lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai mµu mì, dåi dµo víi khÝ hËu xÝch ®¹o vµ l­îng m­a lý t­ëng ®Ó s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. N«ng nghiÖp chiÕm 27% tæng s¶n phÈm quèc néi cña Braxin, thu hót h¬n 25% lùc l­îng lao ®éng vµ gÇn 40% kim ng¹ch xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, møc thuÕ cao cña Mü ®· ¶nh h­ëng trùc tiÕp lªn xuÊt khÈu n«ng s¶n cña n­íc nµy. Møc thuÕ cao nhÊt mµ Braxin ¸p dông lªn hµng nhËp khÈu lµ 35%. Trong kh._.t gi¶m vµ lo¹i trî cÊp Ýt hoÆc kh«ng g©y ¶nh h­ëng tíi th­¬ng m¹i, kh«ng cÇn c¾t gi¶m. Tõ sau vßng ®µm ph¸n Uruguay, c¸c n­íc OECD ®· t×m c¸ch t¨ng sè trî cÊp trong n­íc cña m×nh b»ng c¸ch chuyÓn lo¹i trî cÊp nµy thµnh lo¹i trî cÊp kh¸c, nghÜa lµ gi¶m trî cÊp trong hép vµng vµ t¨ng trî cÊp trong hép xanh l¸ c©y. B¶n dù th¶o ®· kh«ng ®­a ra ®­îc qui ®Þnh g× nh»m thay ®æi t×nh tr¹ng trªn. Trªn thùc tÕ, hép mµu xanh da trêi vÉn ®­îc duy tr× vµ cã phÇn më réng, kh«ng cã bÊt k× qui ®Þnh nµo vÒ hép xanh l¸ c©y ngoµi mét vµi ®iÓm tham kh¶o vÒ nh÷ng tiªu chuÈn cña c¸c trî cÊp ®­îc xÕp trong hép nµy. D­êng nh­ c¸c n­íc ph¸t triÓn cã thÓ tiÕp tôc, hoÆc thËm chÝ gia t¨ng, tæng sè trî cÊp trong n­íc. Víi l­îng trî cÊp lín nh­ vËy, c¸c n­íc ph¸t triÓn sÏ vÉn cã thÓ b¸n nh÷ng n«ng s¶n gi¸ rÎ cña m×nh trªn thÞ tr­êng thÕ giíi, ®Æc biÖt khi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ b¶o vÖ n«ng d©n n­íc m×nh b»ng thuÕ nhËp khÈu vµ c¸c h×nh thøc kh¸c. Do vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn yªu cÇu nh÷ng thay ®æi m¹nh h¬n n÷a trong c¸c qui ®Þnh vÒ trîcÊp trong n­íc, dùa trªn quyÒn lîi cña nh÷ng n­íc nghÌo. Trî cÊp trong hép xanh da trêi cÇn xo¸ bá. Nh÷ng lo¹i trî cÊp ®­îc xÕp vµo hép xanh l¸ c©y cÇn ®­îc ®Þnh nghÜa l¹i vµ còng ph¶i tu©n theo nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m. §iÒu quan träng nhÊt trong vÊn ®Ò trî cÊp trong n­íc lµ ph¶i cã nh÷ng qui ®Þnh chÆt chÏ h¬n vÒ tæng trî cÊp cña mét n­íc, sao cho c¸c n­íc ph¸t triÓn kh«ng thÓ lîi dông hép mµu xanh l¸ c©y ®Ó t¨ng trî cÊp trong n­íc cho n«ng d©n n­íc m×nh. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých ®ã, hép mµu xanh l¸ c©y cÇn ph¶i chi tiÕt h¬n n÷a. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng ®Ò nghÞ cÇn cã qui ®Þnh tèi ®a vÒ sè trî cÊp trong hép nµy, hoÆc trong tæng trî cÊp trong n­íc nãi chung. VÒ vÊn ®Ò tiÕp cËn thÞ tr­êng Trong lÜnh vùc quan träng nµy, b¶n dù th¶o ®· cho phÐp c¸c n­íc ph¸t triÓn tr¸nh nÐ viÖc ®­a ra nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi nh÷ng s¶n phÈm cã thuÕ suÊt cao, nhê ®ã duy tr× ®­îc sù b¶o hé. Ng­îc l¹i, nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ ph¶i ®èi mÆt víi nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ, cã thÓ lµ rÊt m¹nh, ®èi víi nhiÒu s¶n phÈm. §©y lµ ®Ò xuÊt thiÕu c«ng b»ng nhÊt. VÒ nguyªn t¾c, do kh«ng cã cam kÕt thËt sù nµo tõ phÝa c¸c n­íc ph¸t triÓn trong viÖc xo¸ bá hay gi¶m ®¸ng kÓ trî cÊp trong n­íc vµ trî cÊp xuÊt khÈu, còng nh­ trong viÖc c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi nh÷ng mÆt hµng cã thuÕ suÊt cao, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng kh«ng cã nghÜa vô ph¶i c¾t gi¶m thuÕ cña m×nh h¬n n÷a. NhiÒu tr­êng hîp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn bÞ ¶nh h­ëng nghiªm träng bëi nh÷ng mÆt hµng nhËp khÈu å ¹t, do ®ã cÇn cã hµng rµo thuÕ quan ®Ó b¶o vÖ nh÷ng n­íc nµy khái nh÷ng mÆt hµng nhËp khÈu ®­îc trî cÊp tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn. B¶n dù th¶o còng ®­a ra mét “c«ng thøc hçn hîp” cña 3 h×nh thøc c¾t gi¶m thuÕ. Mét phÇn dßng thuÕ ( ®­îc gäi lµ nh÷ng s¶n phÈm nhËp khÈu nh¹y c¶m) sÏ ®­îc c¾t gi¶m theo mét møc trung b×nh, (cã thÓ ë møc thÊp) víi nh÷ng qui ®Þnh vÒ møc c¾t gi¶m tèi thiÓu cho mét dßng thuÕ. Mét phÇn dßng thuÕ sÏ ®­îc c¾t gi¶m theo c«ng thøc do Thuþ SÜ ®­a ra, vµ mét phÇn sÏ ®­îc miÔn thuÕ. C«ng thøc nµy cho phÐp c¸c n­íc ph¸t triÓn l¶ng tr¸nh ®­îc c¸c cam kÕt gi¶m thuÕ do nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ thèng thuÕ quan t¹i nh÷ng n­íc nµy. Nh×n chung, thuÕ nhËp khÈu n«ng s¶n cña c¸c n­íc ph¸t triÓn t­¬ng ®èi thÊp, nh­ng mét phÇn nhá trong sè ®ã l¹i cã møc thuÕ suÊt rÊt cao. Nhê vµo c«ng thøc nµy, c¸c n­íc ph¸t triÓn cã thÓ xÕp nh÷ng s¶n phÈm cã thuÕ suÊt cao nµy vµo nhãm “nh÷ng s¶n phÈm nhËp khÈu nh¹y c¶m”, nhãm cã møc c¾t gi¶m thuÕ thÊp h¬n. Do vËy, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th«ng qua c«ng thøc gi¶m thuÕ hçn hîp nµy. Hä yªu cÇu c¸c n­íc ph¸t triÓn cÇn gi¶m thuÕ ®èi víi nh÷ng mÆt hµng hiÖn ®ang chÞu møc thuÕ cao, trong sè ®ã cã nhiÒu mÆt hµng lµ thÕ m¹nh xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng yªu cÇu kh«ng ph¶i gi¶m thuÕ h¬n n÷a ®èi víi thùc phÈm. Hä còng kh«ng ph¶i gi¶m thuÕ ®èi víi tÊt c¶ c¸c mÆt hµng hiÖn ®ang ®­îc nhËn trî cÊp trong n­íc hoÆc xuÊt khÈu cña c¸c n­íc ph¸t triÓn. §èi víi c¸c s¶n phÈm kh¸c, cÇn cã mét c«ng thøc c¾t gi¶m thuÕ ®¬n gi¶n, toµn diÖn vµ c«ng b»ng h¬n. C«ng thøc nµy nªn ®i kÌm víi mét danh môc c¸c s¶n phÈm ®Æc biÖt, trong ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã quyÒn lùa chän c¸c s¶n phÈm mµ hä yªu cÇu mµ kh«ng chØ giíi h¹n trong mét nhãm c¸c s¶n phÈm nh­ ®­îc qui ®Þnh trong phô lôc A cña b¶n dù th¶o. VÒ vÊn ®Ò trî cÊp xuÊt khÈu Môc tiªu cña Tuyªn bè Doha lµ xo¸ bá trî cÊp xuÊt khÈu. Tuy nhiªn, b¶n dù th¶o ®· cho phÐp EU tiÕp tôc duy tr× trî cÊp xuÊt khÈu vµ tÝn dông xuÊt khÈu ­u ®·i víi mét cam kÕt rÊt m¬ hå lµ sÏ c¾t gi¶m trong “t­¬ng lai gÇn”. VÒ vÊn ®Ò nµy, b¶n dù th¶o chØ hoµn toµn thÓ hiÖn quyÒn lîi cña Mü vµ EU, gióp c¸c n­íc nµy tr¸nh ®­îc nh÷ng cam kÕt vÒ c¾t gi¶m trî cÊp xuÊt khÈu vµ tÝn dông xuÊt khÈu. Thùc tÕ, ®©y râ rµng lµ mét tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, trong ®ã, Mü cho phÐp EU tiÕp tôc sö dông trî cÊp xuÊt khÈu cßn EU cho phÐp Mü tiÕp tôc sö dông tÝn dông xuÊt khÈu ­u ®·i ®èi víi cïng mét lo¹i s¶n phÈm. Tho¶ thuËn nµy ®­îc Mü vµ EU gäi lµ “hµnh ®éng song song”. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ lµ ng­êi chÞu thiÖt thßi trong tho¶ thuËn nµy gi÷a hai c­êng quèc. Do ®ã, nh÷ng n­íc nµy kh«ng thÓ chÊp nhËn ®iÒu kho¶n nµy. Hä kªu gäi quay l¹i víi tinh thÇn cña Tuyªn bè Doha vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p ®¶m b¶o xo¸ bá tÊt c¶ c¸c d¹ng trî cÊp xuÊt khÈu trong mét vµi n¨m tíi, ®ång thêi cã nh÷ng qui ®Þnh t­¬ng tù ¸p dông cho tÝn dông xuÊt khÈu ­u ®·i. Ngoµi ra, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cßn ®Ò xuÊt nh÷ng qui ®Þnh ®èi xö ®Æc biÖt dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, víi nh÷ng cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ thÊp h¬n, cïng víi viÖc ¸p dông danh môc nh÷ng “s¶n phÈm ®Æc biÖt” vµ mét c¬ chÕ b¶o vÖ ®Æc biÖt tr­íc nh÷ng s¶n phÈm nhËp khÈu å ¹t. 3.2 Xu h­íng gi¶i quyÕt tranh chÊp ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp TiÕp cËn thÞ tr­êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp còng lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kh¸ gay g¾t t¹i Héi nghÞ Cancun. C¸c n­íc ph¸t triÓn tá ra k× väng rÊt lín vµo nh÷ng qui ®Þnh trong c«ng thøc c¾t gi¶m thuÕ vµ yªu cÇu c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i c¾t gi¶m m¹nh thuÕ quan. Ng­îc l¹i, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kÞch liÖt ph¶n ®èi c«ng thøc c¾t gi¶m thuÕ v× cho r»ng c«ng thøc nµy sÏ khiÕn hä ph¶i c¾t gi¶m thuÕ ë møc cao, buéc ngµnh c«ng nghiÖp non yÕu ph¶i ®èi mÆt víi sù c¹nh tranh gay g¾t tõ bªn ngoµi. Ngoµi ra, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng ®­îc h­ëng sù ­u ®·i nµo khi ¸p dông c«ng thøc gi¶m thuÕ nµy. Còng gièng nh­ n«ng nghiÖp, c¸c n­íc ®· kÕt thóc ®µm ph¸n t¹i Cancun mµ kh«ng ®¹t ®­îc kÕt qu¶ nµo. 3.2.1 Nh÷ng nç lùc cña WTO trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn vÒ s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp VÊn ®Ò tiÕp cËn thÞ tr­êng ®èi víi s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp ®· ®¹t mét b­íc tiÕn lín t¹i Héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 4, tæ chøc t¹i Doha vµo th¸ng 11/2001. T¹i ®©y c¸c bé tr­ëng ®· nhÊt trÝ b¾t ®Çu mét vßng ®µm ph¸n vÒ c¾t gi¶m thuÕ ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp. Môc ®Ých cña vßng ®µm ph¸n nµy lµ “ gi¶m bít hay xo¸ bá thuÕ, bao gåm c¶ viÖc xo¸ bá siªu thuÕ quan, c¸c lo¹i thuÕ suÊt cao vµ thuÕ tÝch luü, còng nh­ c¸c hµng rµo phi thuÕ quan, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ mang l¹i lîi Ých cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn”. Nh÷ng cuéc ®µm ph¸n nµy sÏ c©n nh¾c mét c¸ch toµn diÖn nh÷ng nhu cÇu vµ lîi Ých ®Æc biÖt cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµ c«ng nhËn r»ng c¸c n­íc nµy sÏ kh«ng cÇn thiÕt ph¶i ®¸p tr¶ l¹i mét c¸ch ®Çy ®ñ c¸c cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ tõ c¸c thµnh viªn kh¸c. B¾t ®Çu vßng ®µm ph¸n, c¸c thµnh viªn ph¶i ®¹t ®­îc tho¶ thuËn vÒ ph­¬ng thøc ®Ó tiÕn hµnh gi¶m thuÕ. Nh÷ng ph­¬ng thøc ®­îc th«ng qua sÏ bao gåm nh÷ng nghiªn cøu vµ nh÷ng biÖn ph¸p nh»m gióp c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn tham gia cã hiÖu qu¶ vµo vßng ®µm ph¸n. Nh÷ng mèc thêi gian qui ®Þnh ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp B¾t ®Çu: th¸ng 1/2000 Thêi h¹n nhÊt trÝ vÒ ph­¬ng thøc gi¶m thuÕ: 31/3/2003 §¸nh gi¸ kÕt qu¶: Héi nghÞ Bé tr­ëng lÇn thø 5, 2003 ( t¹i Mexico) Thêi h¹n kÕt thóc: th¸ng 1/2005 C¸c thµnh viªn ®· kh«ng thÓ hoµn thµnh ®­îc thêi h¹n 31/3/2003, còng gièng nh­ nhiÒu lÜnh vùc kh¸c. Vµ víi thÊt b¹i cña Héi nghÞ Cancun võa qua, thêi h¹n cuèi cïng vµo n¨m 2005 còng khã cã thÓ thùc hiÖn ®­îc. 3.2.2 Mét sè ®Ò xuÊt trªn quan ®iÓm cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Néi dung liªn quan ®Õn tiÕp cËn thÞ tr­êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp cã thÓ ®em l¹i nh÷ng hËu qu¶ nghiªm träng cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Phô lôc B bao gåm nh÷ng cam kÕt cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc t¨ng qui m« cña nh÷ng cam kÕt thuÕ lªn tíi gÇn 100% vµ gi¶m thuÕ suÊt ®èi víi c¸c s¶n phÈm c«ng nghiÖp víi tèc ®é lín cho hÇu hÕt c¸c s¶n phÈm. B¶n dù th¶o nµy, nÕu ®­îc th«ng qua, cã thÓ sÏ ¶nh h­ëng rÊt tiªu cùc ®Õn sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Nh÷ng vÊn ®Ò trong Phô lôc B ®· ®­îc th¶o luËn trong thêi gian dµi t¹i Geneva vµ nhiÒu ®iÓm trong sè ®ã kh«ng thÓ chÊp nhËn ®­îc víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Tuy nhiªn, nh÷ng ®Ò xuÊt nµy vÉn tiÕp tôc xuÊt hiÖn trong b¶n dù th¶o Cancun. NÕu ®­îc th«ng qua, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ bÞ ¶nh h­ëng nÆng nÒ, ®e do¹ ®Õn sù tån t¹i cña nhiÒu c«ng ty vµ viÖc lµm cña ng­êi lao ®éng t¹i c¸c n­íc nµy. Do ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· ®­a ra nh÷ng ®Ò xuÊt nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh, ®ång thêi thùc hiÖn ®óng tinh thÇn cña Tuyªn bè Doha. VÒ tÝnh rµng buéc cña c«ng thøc gi¶m thuÕ Phô lôc B cña b¶n dù th¶o Cancun qui ®Þnh viÖc sö dông c«ng thøc gi¶m thuÕ lµ vÊn ®Ò thiÕt yÕu. §iÒu nµy cßn phô thuéc vµo c«ng thøc ®ã thuéc lo¹i g×. Cho tíi nay, hÇu hÕt c¸c c«ng thøc gi¶m thuÕ ®­îc ®­a ra trong c¸c cuéc ®µm ph¸n t¹i Geneva ( ®Æc biÖt lµ c«ng thøc cña Mü vµ EU), ®Òu sÏ g©y hËu qu¶ nghiªm träng ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. V× vËy, c¸c n­íc nµy nªn ®­îc quyÒn tù nguyÖn trong viÖc sö dông c¸c c«ng thøc gi¶m thuÕ. VÒ viÖc ¸p dông c«ng thøc gi¶m thuÕ kh«ng ®Òu ViÖc cam kÕt c¾t gi¶m thuÕ theo mét c«ng thøc kh«ng ®Òu cã thÓ sÏ rÊt nguy h¹i cho ngµnh c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C«ng thøc c¾t gi¶m thuÕ kh«ng ®Òu sÏ c¾t gi¶m rÊt m¹nh nh÷ng thuÕ suÊt cao vµ c¾t gi¶m m¹nh nh÷ng thuÕ suÊt trung b×nh. ViÖc c¾t gi¶m thuÕ nh­ vËy cã thÓ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp trong n­íc, viÖc lµm vµ thu nhËp cña chÝnh phñ. Trªn thùc tÕ, viÖc sö dông c«ng thøc nµy tr¸i ng­îc víi nh÷ng qui ®Þnh vÒ “thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ c¸c cam kÕt” cña ®iÒu kho¶n ®èi xö ®Æc biÖt dµnh cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Tõ tr­íc tíi nay, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ®· kh«ng phô thuéc vµo mét “sù c¾t gi¶m thuÕ theo c«ng thøc” vµ ch¾c ch¾n giê ®©y còng sÏ kh«ng bÞ rµng buéc vµo c«ng thøc gi¶m thuÕ kh«ng ®Òu nµy. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn còng cho r»ng sÏ lµ kh«ng c«ng b»ng khi ®Æt møc c¬ b¶n ®Ó b¾t ®Çu c¾t gi¶m thuÕ cho nh÷ng s¶n phÈm ch­a cã cam kÕt vÒ thuÕ lµ gÊp hai lÇn so víi møc thuÕ ¸p dông. ViÖc tÝnh to¸n b­íc ®Çu khi c¾t gi¶m thuÕ, nÕu dùa trªn møc thuÕ nµy sÏ cã nghÜa lµ nh÷ng møc thuÕ cam kÕt míi sÏ rÊt gÇn víi møc ¸p dông hiÖn t¹i vµ trong nhiÒu tr­êng hîp cßn thÊp h¬n. Do ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ®­îc hoµn toµn tù do trong viÖc ®Æt ra c¸c møc thuÕ cam kÕt cña m×nh khi më réng qui m« cam kÕt. VÒ viÖc xo¸ bá thuÕ ®èi víi 7 ngµnh B¶n dù th¶o ®Ò xuÊt r»ng c¸c quèc gia thµnh viªn nªn tiÕn hµnh xo¸ bá thuÕ ®èi víi 7 ngµnh trong mét khung thêi gian nhÊt ®Þnh. §iÒu nµy cã thÓ dÉn ®Õn nh÷ng thiÖt h¹i nghiªm träng trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn do phÇn lín trong sè chóng ®Òu lµ nh÷ng ngµnh mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn kh«ng nªn bÞ giíi h¹n vµo bÊt k× mét ch­¬ng tr×nh b·i bá thuÕ theo ngµnh mang tÝnh b¾t buéc nµo. ViÖc b·i bá thuÕ theo ngµnh cÇn ®­îc tiÕn hµnh trªn c¬ së tù nguyÖn. Ngoµi ra, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ®­îc lùa chän qui m« cam kÕt thuÕ. Tõ tr­íc tíi nay, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vÉn ®­îc tù lùa chän qui m« cña c¸c cam kÕt thuÕ cña m×nh. §iÒu nµy cÇn ®­îc duy tr×. H¬n n÷a, c¸c n­íc cßn cÇn ®­îc tù lùa chän xem sÏ cam kÕt thuÕ ë møc nµo. ViÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn kh«ng thÓ ®­îc thùc hiÖn b»ng nh÷ng qui ®Þnh mµ sÏ cã ¶nh h­ëng tiªu cùc ®Õn ngµnh c«ng nghiÖp cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Tr¸i l¹i, c¸c n­íc nµy cÇn ®­îc dµnh cho nh÷ng ­u ®·i trong qu¸ tr×nh c¾t gi¶m thuÕ ®Ó cã thÓ dÇn x©y dùng mét ngµnh c«ng nghiÖp cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh. Khi ®ã, viÖc c¾t gi¶m thuÕ míi thùc sù lµ mét ®éng th¸i tèt trong viÖc thóc ®Èy tù do ho¸ th­¬ng m¹i. 3.3 Xu h­íng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong th­¬ng m¹i dÞch vô DÞch vô lµ ngµnh ngµy cµng cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Khi nh÷ng ý t­ëng vÒ viÖc ®em nh÷ng qui ®Þnh trong th­¬ng m¹i dÞch vô vµo hÖ thèng th­¬ng m¹i ®a ph­¬ng míi ®­îc ®­a ra vµo gi÷a nh÷ng n¨m 1980, mét vµi n­íc cßn tá ý hoµi nghi vµ thËm chÝ ph¶n ®èi. Hä cho r»ng mét hiÖp ®Þnh nh­ vËycã thÓ ¶nh h­ëng ®Õn nh÷ng môc tiªu trong chÝnh s¸ch quèc gia cu¶ c¸c thµnh viªn. Tuy nhiªn, b¶n hiÖp ®Þnh vÉn ®­îc x©y dùng, cho phÐp c¸c n­íc cã ®é linh ho¹t cao, c¶ trong nh÷ng qui ®Þnh khung lÉn trong nh÷ng cam kÕt vÒ më réng thÞ tr­êng. 3.3.1 Nh÷ng nç lùc cña WTO nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong th­¬ng m¹i dÞch vô C¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ th­¬ng m¹i dÞch vô ®· b¾t ®Çu 2 n¨m tr­íc khi ®­îc ®­a vµo ch­¬ng tr×nh Doha. HiÖp ®Þnh chung vÒ Th­¬ng m¹i trong DÞch vô cña WTO (GATS) cam kÕt c¸c thµnh viªn thùc hiÖn mét ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng qui m« lín, mét vµi ®iÓm trong sè nµy sÏ b¾t ®Çu ngay sau khi GATS cã hiÖu lùc vµo th¸ng1/ 1995. Theo ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng nµy, c¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ nh÷ng cam kÕt më réng thÞ tr­êng cô thÓ nh»m ®Èy m¹nh h¬n n÷a tù do ho¸ th­¬ng m¹i trong dÞch vô sÏ b¾t ®Çu 5 n¨m sau ®ã. Do ®ã, vµo ®Çu n¨m 2000, c¸c n­íc thµnh viªn b¾t ®Çu ®µm ph¸n. Tõ ®Çu n¨m 2001, t©m ®iÓm cña c¸c cuéc th¶o luËn lµ nh÷ng ®Ò xuÊt cña c¸c thµnh viªn nh»m lµm râ nh÷ng lîi Ých vµ nh÷ng ­u ®·i trong ®µm ph¸n. Mét sè mèc thêi gian trong th­¬ng m¹i dÞch vô: B¾t ®Çu: ®Çu n¨m 2000 Hoµn thµnh c¸c h­íng dÉn vµ c¸c thñ tôc cho ®µm ph¸n: 30/6/2002 §­a ra c¸c yªu cÇu vÒ më cöa thÞ tr­êng: 31/3/2003 §¸nh gi¸ kÕt qu¶ : Héi nghÞ Bé tr­ëng lÇn thø 5, 2003(t¹i Mexico) Thêi h¹n hoµn thµnh: 1/1/2005 Th¸ng 3/2003, c¸c n­íc ®· hoµn thµnh mét b­íc quan träng trong ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng nµy, x©y dùng nªn nh÷ng h­íng dÉn vµ c¸c thñ tôc cho ®µm ph¸n. B»ng viÖc th«ng qua nh÷ng h­íng dÉn nµy, c¸c thµnh viªn ®· ®Æt ra môc tiªu, qui m« vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh ®µm ph¸n râ rµng vµ c«ng b»ng. Nh÷ng chØ dÉn nµy ®· c«ng nhËn mét sè nguyªn t¾c c¬ b¶n cña GATS- quyÒn cña c¸c thµnh viªn trong viÖc ®­a ra vµ ¸p dông nh÷ng qui ®Þnh míi vµo viÖc cung cÊp dÞch vô nh»m thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu trong chÝnh s¸ch quèc gia, quyÒn cô thÓ ho¸ nh÷ng ngµnh dÞch vô nµo ®­îc më cöa cho n­íc ngoµi vµ trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nµo vµ nguyªn t¾c chung dµnh cho c¸c n­íc ®ang vµ chËm ph¸t triÓn. Do ®ã, nh÷ng chØ dÉn nµy trë nªn quan träng víi c¸c chÝnh s¸ch c«ng céng trong c¸c ngµnh nh­ y tÕ, gi¸o dôc vµ v¨n ho¸, trong khi nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña tù do ho¸ th­¬ng m¹i nãi chung vµ ®¶m b¶o r»ng nh÷ng nhµ cung cÊp dÞch vô n­íc ngoµi cã thÓ tiÕp cËn mét c¸ch cã hiÖu qu¶ thÞ tr­êng néi ®Þa. Sau Héi nghÞ Bé tr­ëng Doha vµo th¸ng 11/2001, c¸c bªn tiÕp tôc ®µm ph¸n vÒ nh÷ng ®Ò xuÊt cña c¸c thµnh viªn nh»m tù do ho¸ nhiÒu ngµnh dÞch vô, trong ®ã cã sù di chuyÓn thÓ nh©n. C¸c ®Ò xuÊt nªu ra nh÷ng vÊn ®Ò ®µm ph¸n ®a ph­¬ng nh­ viÖc ph©n lo¹i nh÷ng ngµnh dÞch vô, nh÷ng rµo c¶n ®èi víi viÖc më cöa thÞ tr­êng, viÖc ra quyÕt ®Þnh vµ nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh s¸ch kh¸c. Nh÷ng cuéc th¶o luËn ®· gióp c¸c n­íc trao ®æi quan ®iÓm vµ thÓ hiÖn nh÷ng mèi quan t©m cña m×nh trong ®µm ph¸n. H¬n 150 ®Ò xuÊt ®· ®­îc ®­a ra, bao gåm nh÷ng ngµnh nh­ cung cÊp dÞch vô chuyªn nghiÖp, viÔn th«ng, du lÞch, dÞch vô tµi chÝnh, dÞch vô ph©n phèi, dÞch vô n¨ng l­îng, vËn t¶i ®­êng biÓn, th­ tÝn vµ dÞch vô m«i tr­êng. Mét vµi ®Ò xuÊt cßn liªn quan tíi sù di chuyÓn thÓ nh©n. Nh÷ng cuéc ®µm ph¸n nµy gióp c¸c thµnh viªn chuÈn bÞ tèt h¬n cho c¸c cuéc ®µm ph¸n tay ®«i trong giai ®o¹n sau, b¾t ®Çu trong 6 th¸ng cuèi n¨m 2002 theo qui ®Þnh cña Tuyªn bè Doha. 3.3.2 Mét sè ®Ò xuÊt trªn quan ®iÓm cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn C¸c cuéc ®µm ph¸n vÒ th­¬ng m¹i dÞch vô trong WTO diÔn ra chËm ch¹p vµ dÌ dÆt. Tuy cã nhiÒu n­íc ®· ®­a ra nh÷ng cam kÕt vÒ më cöa thÞ tr­êng, nh­ng c¸c cam kÕt ®ã kh«ng ®­a ra nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n. C¸c n­íc ph¸t triÓn muèn më cöa thÞ tr­êng dÞch vô cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong khi kh«ng muèn ®­a ra c¸c cam kÕt më cöa thÞ tr­êng cña n­íc m×nh, víi lÝ do c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· më cöa thÞ tr­êng dÞch vô trong thêi gian dµi tr­íc ®ã. Ng­îc l¹i, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cßn dÌ dÆt trong viÖc ®­a ra nh÷ng cam kÕt do e ng¹i viÖc më cöa thÞ tr­êng sÏ ®Æt nh÷ng nhµ cung cÊp dÞch vô trong n­íc tr­íc sù c¹nh tranh tõ nh÷ng c«ng ty cung cÊp dÞch vô giµu kinh nghiÖm cña n­íc ngoµi. VÒ qui m« cña c¸c cam kÕt C¸c thµnh viªn cña WTO cã quyÒn lùa chän ®­a ra cam kÕt trong nh÷ng ngµnh nµo vµ cam kÕt ®Õn møc ®é nµo. Do ®ã, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cÇn ®­îc tù do lùa chän nh÷ng ngµnh dÞch vô sÏ ®­îc më cöa ®èi víi n­íc ngoµi vµ møc ®é më cöa thÞ tr­êng trong c¸c ngµnh ®ã. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c ngµnh dÞch vô vµ møc ®é më cöa thÞ tr­êng ®­îc dùa trªn chÝnh s¸ch vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn dÞch vô cña chÝnh c¸c n­íc, mµ kh«ng ph¶i do søc Ðp tõ bªn ngoµi. Do ®ã, c¸c n­íc ph¸t triÓn cÇn t«n träng quyÒn tù do lùa chän cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. ViÖc g©y søc Ðp tõ phÝa c¸c n­íc ph¸t triÓn chØ lµm s©u s¾c h¬n m©u thuÉn trong th­¬ng m¹i dÞch vô do trong giai ®o¹n ®Çu, kh«ng thÓ ®ßi hái c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ph¶i më cöa ngay thÞ tr­êng ®èi víi nhiÒu lo¹i h×nh dÞch vô. ViÖc më cöa thÞ tr­êng cÇn ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch chËm r·i, ch¾c ch¾n, ®Ó ®¶m b¶o cho sù c¹nh tranh cã hiÖu qu¶ cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trªn mét thÞ tr­êng vèn tõ l©u bÞ c¸c n­íc ph¸t triÓn chi phèi. VÒ néi dung c¸c cam kÕt HiÓn nhiªn lµ c¸c n­íc ®Òu muèn ®­a ra nh÷ng yªu cÇu më cöa thÞ tr­êng ®èi víi nh÷ng ngµnh thÕ m¹nh cña m×nh hoÆc víi nh÷ng ngµnh quan träng trong nÒn kinh tÕ. C¸c n­íc ph¸t triÓn chØ chó träng ®Õn viÖc më cöa nh÷ng ngµnh nh­ tµi chÝnh, ng©n hµng, nh÷ng ngµnh lµ thÕ m¹nh l©u ®êi cña c¸c n­íc nµy. Song hä l¹i l¶ng tr¸nh ®Ò cËp ®Õn nh÷ng cam kÕt trong vÊn ®Ò di chuyÓn thÓ nh©n, mµ mét biÓu hiÖn cña nã lµ xuÊt khÈu lao ®éng, trong khi ®©y lµ mèi quan t©m lín nhÊt cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Do ®ã, c¸c n­íc ph¸t triÓn còng cÇn ®­a ra nh÷ng cam kÕt vÒ xuÊt khÈu lao ®éng, níi láng nh÷ng hµng rµo phi thuÕ quan nh­ nh÷ng qui ®Þnh nhËp c¶nh, xuÊt c¶nh…®èi víi nhãm dÞch vô ®Æc biÖt nµy tõ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. C¸c cam kÕt ph¶i ®Õn tõ hai phÝa §Ó cã thÓ gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt ®ång trong th­¬ng m¹i dÞch vô, kh«ng thÓ chØ tr«ng chê vµo nç lùc tõ mét phÝa. C¸c n­íc ph¸t triÓn, trong khi yªu cÇu c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn më cöa thÞ tr­êng h¬n n÷a, l¹i kh«ng muèn ®­a ra nh÷ng cam kÕt ®¸ng kÓ nµo. Nh÷ng n­íc nµy cho r»ng tr¸ch nhiÖm më cöa thÞ tr­êng dÞch vô chñ yÕu thuéc vÒ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn do hä ®· më cöa thÞ tr­êng tõ l©u vµ giê ®©y “cã rÊt Ýt ®Ó cam kÕt”. NÕu cø gi÷ nguyªn quan ®iÓm trªn, m©u thuÉn gi÷a c¸c n­íc sÏ ngµy cµng s©u s¾c. C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn sÏ kh«ng ®­a ra c¸c cam kÕt quan träng nÕu hä kh«ng cã ®­îc nh÷ng quyÒn lîi t­¬ng øng tõ c¸c n­íc ph¸t triÓn. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong th­¬ng m¹i lµ mét vÊn ®Ò rÊt khã kh¨n do tån t¹i qu¸ nhiÒu quan ®iÓm vµ lîi Ých m©u thuÉn nhau, cho dï ®· cã nh÷ng cè g¾ng tõ phÝa Tæ chøc th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). ThÊt b¹i t¹i Héi nghÞ Cancun võa qua thÓ hiÖn râ nh÷ng xung ®ét trong quan ®iÓm gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. C¸c n­íc ®· ®i qua nöa chÆng ®­êng thùc hiÖn Tuyªn bè Doha mµ kh«ng ®¹t ®­îc nh÷ng b­íc tiÕn ®¸ng kÓ, ngoµi viÖc kÕt luËn r»ng nh÷ng vÊn ®Ò trªn sÏ tiÕp tôc ®­îc th¶o luËn t¹i Geneva. 3.4 ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO Trªn thÕ giíi ngµy nay rÊt nhiÒu n­íc ®ang tiÕn hµnh më cöa kinh tÕ vµ héi nhËp, trong ®ã cã viÖc gia nhËp Tæ chøc Th­¬ng m¹i thÕ giíi (WTO). ViÖc gia nhËp vµo WTO gióp ViÖt Nam cã thÓ tham gia ngµy cµng s©u réng vµ chñ ®éng vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ph¸t huy nh÷ng lîi thÕ so s¸nh vµ tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi ph¸t triÓn. NhËn râ ®­îc sù cÇn thiÕt tham gia tæ chøc WTO, §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX ®· kh¼ng ®Þnh “ ...TiÕp tôc më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i theo h­íng ®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸, chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ theo lé tr×nh phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn nh÷ng cam kÕt trong quan hÖ song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng...tiÕn tíi gia nhËp WTO...”. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng nªu trªn, n¨m 1995 ViÖt Nam ®· nép ®¬n xin gia nhËp WTO. Th¸ng 8/1996, ViÖt Nam cung cÊp cho WTO BÞ vong lôc vÒ chÕ ®é ngo¹i th­¬ng cña ViÖt Nam. Th¸ng 7/1998, ViÖt Nam tiÕn hµnh phiªn häp ®a ph­¬ng ®Çu tiªn víi Ban C«ng t¸c vÒ minh b¹ch ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ th­¬ng m¹i. Th¸ng 12/1998, häp ®a ph­¬ng lÇn thø hai, th¸ng 7/1999 häp ®a ph­¬ng lÇn thø ba vµ th¸ng 11/2000 häp phiªn ®a ph­¬ng lÇn thø t­. Bèn phiªn häp nµy tËp trung vµo tr¶ lêi c¸c c©u hái cña c¸c thµnh viªn Ban c«ng t¸c vÒ minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch kinh tÕ th­¬ng m¹i. §oµn ®µm ph¸n cña ViÖt Nam ®· ph¶i tr¶ lêi gÇn 1.700 c©u hái. KÕt thóc phiªn häp, Ban C«ng t¸c cña WTO ®· c«ng nhËn ViÖt Nam c¬ b¶n kÕt thóc qu¸ tr×nh minh b¹ch ho¸ chÝnh s¸ch vµ chuyÓn sang giai ®o¹n ®µm ph¸n më cöa thÞ tr­êng. Sau khi cung cÊp b¶n chµo ®Çu tiªn vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô, chóng ta ®· tiÕn hµnh phiªn ®a ph­¬ng thø n¨m (4/2002), lµ phiªn ®Çu tiªn ®µm ph¸n më cöa thÞ tr­êng. Chóng ta ph¶i cung cÊp cho Ban Th­ ký WTO mét lo¹t c¸c tµi liÖu nh­ b¶n tãm t¾t hiÖn tr¹ng vÒ chÝnh s¸ch kinh tÕ th­¬ng m¹i (F/S); th«ng b¸o vÒ chÝnh s¸ch hç trî trong n­íc vµ trî cÊp xuÊt khÈu n«ng nghiÖp (ACC4); th«ng b¸o vÒ chÝnh s¸ch hç trî c«ng nghiÖp; th«ng b¸o vÒ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, b¶y ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ së h÷u trÝ tuÖ liªn quan th­¬ng m¹i (TRIMS), thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ x¸c ®Þnh trÞ gi¸ H¶i quan (CVA), thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ kiÓm dÞch ®éng thùc vËt (SPS), thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ hµng rµo kü thuËt liªn quan th­¬ng m¹i (TBT), thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ thñ tôc cÊp giÊy phÐp nhËp khÈu (IL), thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸ ( lé tr×nh b·i bá chÝnh s¸ch hai gi¸); ch­¬ng tr×nh x©y dùng ph¸p luËt; lé tr×nh c¾t gi¶m hµng rµo phi thuÕ quan. Th¸ng 5/2003, chóng ta ®· tiÕn hµnh phiªn thø 6 ®µm ph¸n vÒ më cöa thÞ tr­êng. Cïng víi ®µm ph¸n ®a ph­¬ng, chóng ta ®· tiÕn hµnh ®µm ph¸n song ph­¬ng víi h¬n 10 n­íc vµ vïng l·nh thæ thµnh viªn cña WTO. Cuéc ®µm ph¸n cña chóng ta ®ang diÔn ra trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi cã nhiÒu thay ®æi phøc t¹p vµ khã l­êng. 16 thµnh viªn míi gia nhËp lµ Ecuador, Bungari, M«ng Cæ, P©nma. Kyrgyzstan, Latvia, Estonia, Jordan, Georgia, Albania, Oman, Goatia, Lit-va, Moldova, Trung Quèc, §µi Loan cam kÕt møc thuÕ trung b×nh rÊt thÊp, hÇu hÕt d­íi 20%. Vßng Doha míi ®­îc ph¸t ®éng vµ theo lÞch tr×nh sÏ kÕt thóc vµo n¨m 2005. §©y lµ søc Ðp rÊt lín ®èi víi ViÖt Nam trong khi nÒn kinh tÕ cña chóng ta vÉn trong t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, doanh nghiÖp nhá chiÕm ®a sè, søc c¹nh tranh yÕu. Tõ ngµy 2 ®Õn ngµy 12/12/2003 ®· diÔn ra phiªn thø 7 ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam t¹i trô së cña WTO ë Geneva, Thuþ SÜ. T¹i phiªn häp, 20 thµnh viªn ®· cã bµi ph¸t biÓu. ý kiÕn ®¸nh gi¸ chung ®Òu ghi nhËn ViÖt Nam cã chuyÓn biÕn tÝch cùc trong x©y dùng vµ c¶i c¸ch chÝnh s¸ch kinh tÕ, ®¸nh gi¸ cao vÒ khèi l­îng vµ chÊt l­îng c«ng viÖc mµ ViÖt Nam ®· thùc hiÖn ®Ó hoµn thµnh bé tµi liÖu chuyÓn cho Ban Th­ ký WTO ®Ó chuÈn bÞ cho phiªn häp thø 7, ®Æc biÖt lµ b¶n chµo lÇn 3 ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn lín. ñng hé quan ®iÓm ViÖt Nam lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp, nÒn kinh tÕ ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, n«ng nghiÖp ®ãng vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ, c¸c thµnh viªn cÇn dµnh cho ViÖt Nam mét sè ­u ®·i phï hîp víi qui ®Þnh cña WTO. T¹i phiªn ®a ph­¬ng, c¸c thµnh viªn WTO còng tËp trung gãp ý cho b¶n “c¸c yÕu tè cña dù th¶o b¸o c¸o cña Ban c«ng t¸c vÒ viÖc ViÖt Nam gia nhËp WTO” (EDR) vµ ®Òu cho r»ng viÖc chuyÓn sang th¶o luËn EDR lµ b­íc tiÕn quan träng trong tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam. KÕt thóc phiªn ®a ph­¬ng, Chñ tÞch Ban c«ng t¸c vÒ ViÖt Nam gia nhËp WTO ®¸nh gi¸ r»ng, phiªn ®µm ph¸n ®· ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ vµ dù kiÕn phiªn ®µm ph¸n lÇn thø 8 sÏ tæ chøc t¹i Geneva trong kho¶ng th¸ng 4/2004. ViÖt Nam cÇn sím tr¶ lêi c¸c c©u hái bæ sung cña c¸c thµnh viªn WTO còng nh­ chuÈn bÞ tèt c¸c tµi liÖu theo yªu cÇu mµ Ban th­ ký WTO sÏ göi cho ViÖt Nam trong thêi gian tíi. Theo ®¸nh gi¸ chung, phiªn thø 7 ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam cã sù chuÈn bÞ tèt c¶ vÒ néi dung vµ tµi liÖu, ®Æc biÖt lµ b¶n chµo lÇn ba. ë phiªn ®µm ph¸n lÇn nµy, ®èi víi hµng ho¸, møc thuÕ trung b×nh c¶ hµng c«ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp gi¶m thªm 4,5%. Nh­ vËy, møc thuÕ hiÖn nay ViÖt Nam chµo lµ 22%. §èi víi dÞch vô, ViÖt Nam chµo 10 ngµnh vµ 92 ph©n ngµnh. Nh­ vËy, so víi tr­íc, møc thuÕ trung b×nh ta ®· chµo gi¶m h¬n, c¸c dßng thuÕ ®­a ra trong b¶n chµo nµy nhiÒu h¬n vµ møc ®é tiÕp cËn thÞ tr­êng trong lÜnh vùc dÞch vô më réng h¬n. ViÖc b¾t ®Çu th¶o luËn tµi liÖu EDR ®· t¹o ra b­íc tiÕn quan träng trong tiÕn tr×nh ®µm ph¸n gia nhËp WTO cña ViÖt Nam. Tuy nhiªn, theo «ng Tr­ëng ®oµn ®µm ph¸n ChÝnh phñ, Tæng th­ ký Uû ban quèc gia vÒ Hîp t¸c kinh tÕ quèc tÕ, Thø tr­ëng Th­¬ng m¹i L­¬ng V¨n Tù, ta vÉn ch­a thÓ nãi ®Õn vßng ®µm ph¸n cuèi cïng. NhiÒu n­íc nh­ Trung Quèc ph¶i mÊt 15 n¨m, Nga mÊt h¬n 10 n¨m míi gia nhËp ®­îc WTO, ViÖt Nam ®Õn b©y giê lµ 9 n¨m. Nh­ vËy, chóng ta cßn ph¶i ®µm ph¸n nhiÒu vßng n÷a míi kÕt thóc ®­îc. HiÖn nay ta ®ang ®µm ph¸n víi gÇn 20 n­íc, khi nµo kÕt thóc ®­îc ®µm ph¸n song ph­¬ng th× míi cã thÓ c¬ b¶n gäi lµ kÕt thóc ®µm ph¸n ®Ó gia nhËp. Còng theo «ng L­¬ng V¨n Tù, ViÖt Nam cã gia nhËp ®­îc vµo n¨m 2005 hay kh«ng th× phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè, trong ®ã ph¶i kÓ ®Õn hai yÕu tè chÝnh lµ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam khi më cöa thÞ tr­êng (®©y lµ yÕu tè quan träng nhÊt) vµ thiÖn chÝ cña c¸c n­íc ®ang ®µm ph¸n vÒ gia nhËp. C¸c n­íc hiÖn nay ®ang ®µm ph¸n víi chóng ta, vÊn ®Ò lµ quyÕt t©m chÝnh trÞ cña chóng ta ®Ó më cöa thÞ tr­êng vµ gia nhËp nh­ thÕ nµo. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy, mét mÆt chóng ta ph¶i lµm tèt c«ng t¸c chuÈn bÞ ®µm ph¸n song ph­¬ng còng nh­ ®a ph­¬ng. MÆt kh¸c, cÇn ®Èy nhanh qu¸ tr×nh ®µm ph¸n song ph­¬ng. §Ó ®¹t ®­îc môc tiªu sím gia nhËp tæ chøc WTO nh»m më réng thÞ tr­êng cho hµng ho¸, doanh nghiÖp vµ hµng ho¸ ViÖt Nam ®­îc ®èi xö b×nh ®¼ng, thu hót vèn vµ c«ng nghÖ ®ßi hái cã sù phèi hîp cña tÊt c¶ c¸c Bé, ngµnh trong kh©u chuÈn bÞ ®µm ph¸n vµ ®æi míi c¬ chÕ chÝnh s¸ch cho phï hîp c¸c cam kÕt quèc tÕ, sù chuÈn bÞ cho nÒn kinh tÕ s½n sµng ®­¬ng ®Çu víi th¸ch thøc më cöa ®Æt ra, sù v­¬n lªn v­ît bËc cña c¸c doanh nghiÖp víi sù hç trî nhÊt ®Þnh cña Nhµ n­íc trong giai ®o¹n ®Çu vµ tranh thñ th¸i ®é thiÖn chÝ cña c¸c thµnh viªn WTO ®µm ph¸n víi ViÖt Nam ®­a ra nh÷ng yªu cÇu hîp lý, phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam lµ n­íc ®ang ph¸t triÓn ë tr×nh ®é thÊp. Cã nh­ vËy míi ®¹t ®­îc mong muèn gia nhËp WTO sím ®Ó thóc ®Èy cho viÖc t¨ng tr­ëng kinh tÕ. KÕt luËn Trong mét nÒn th­¬ng m¹i ®a d¹ng, ®a ph­¬ng nh­ hiÖn nay, sù tån t¹i nh÷ng bÊt ®ång lµ ®iÒu tÊt yÕu, nhÊt lµ khi c¸c n­íc ph¸t triÓn, vèn lµ nh÷ng n­íc chi phèi thÞ tr­êng thÕ giíi quyÕt t©m b¶o vÖ nh÷ng lîi Ých cña m×nh, trong khi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng chñ ®éng h¬n trong c¸c ho¹t ®éng cña WTO, l¹i ®ßi hái ph¶i dµnh cho hä nh÷ng quyÒn lîi vµ ­u ®·i. ViÖc gi¶i quyÕt nh÷ng bÊt ®ång ®ã ®ßi hái ph¶i cã thêi gian vµ nç lùc rÊt lín. Nã còng cÇn cã sù thiÖn chÝ trong ®µm ph¸n tõ c¶ hai phÝa. Héi nghÞ Cancun thÊt b¹i lµ mét bÊt lîi víi c¸c n­íc ph¸t triÓn còng nh­ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Héi nghÞ nµy vèn ®­îc xem nh­ mèc ®¸nh gi¸ nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc khi qu¸ tr×nh thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh Doha ®· tiÕn hµnh mét nöa vµ lµ diÔn ®µn ®µm ph¸n quan träng ®Ó th¸o gì phÇn nµo nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh viªn, ®Æc biÖt trong vÊn ®Ò n«ng nghiÖp. ThÊt b¹i cña héi nghÞ khiÕn thêi h¹n hoµn thµnh vµo n¨m 2005 ch¾c ch¾n kh«ng thÓ thùc hiÖn ®­îc. Tuy nhiªn, ®©y còng lµ mét kÕt qu¶ ®· ®­îc dù b¸o tr­íc, khi mµ ngay tõ qu¸ tr×nh chuÈn bÞ cho héi nghÞ, c¸c n­íc thµnh viªn ®· liªn tôc kh«ng hoµn thµnh ®­îc c¸c thêi h¹n ®µm ph¸n vµ nh÷ng quan ®iÓm mµ c¸c n­íc ®­a tíi héi nghÞ ®· thÓ hiÖn sù kh¸c biÖt qu¸ râ rµng. MÆc dï vËy, héi nghÞ Bé tr­ëng WTO lÇn thø 5 còng ®· thÓ hiÖn sù tham gia ngµy cµng tÝch cùc cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn vµo WTO. ViÖt Nam lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn víi nÒn kinh tÕ cßn non yÕu. V× vËy, trong qu¸ tr×nh gia nhËp WTO, ViÖt Nam cÇn cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o, thÝch hîp ®Ó cã thÓ tËn dông ®­îc nh÷ng c¬ héi vµ gi¶m thiÓu nguy c¬ trong th­¬ng m¹i quèc tÕ, ®¹t ®­îc sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, l©u dµi. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o ViÖt Nam: Héi nhËp kinh tÕ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸- VÊn ®Ò vµ gi¶i ph¸p- NXB ChÝnh trÞ quèc gia- 2002 B¸o c¸o hµng n¨m cña WTO 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 Thèng kª th­¬ng m¹i quèc tÕ- WTO- 1999, 2000, 2001, 2002, 2003 Understanding the WTO- 3rd edition- 8/2003 Sophia Murphy, ViÖn ChÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ N«ng nghiÖp WTO- HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp cña Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi- 2003 OECD- T¸c ®éng cña trî cÊp vµ tÝn dông xuÊt khÈu ®­îc sö dông chÝnh thøc trong n«ng nghiÖp- 4/2003 OECD- Dù b¸o vÒ t×nh tr¹ng sö dông trî cÊp xuÊt khÈu trong n«ng nghiÖp- 7/2003 World Bank- Th­¬ng m¹i quèc tÕ trong n«ng nghiÖp: nh×n tõ gãc ®é cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn- 9/2003 WTO- Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ thùc hiÖn HiÖp ®Þnh vÒ N«ng nghiÖp vµ ¶nh h­ëng cña nã tíi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn- 10/2003 ViÖn nghiªn cøu chÝnh s¸ch l­¬ng thùc quèc tÕ- Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ WTO, n«ng nghiÖp vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn- 11/2002 WTO- TiÕp cËn thÞ tr­êng ®èi víi c¸c s¶n phÈm phi n«ng nghiÖp: nh×n l¹i chÆng ®­êng tõ Doha- 9/2003 WTO- GATS vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn- 4/2003 EU- GATS: t­¬ng lai cña ngµnh dÞch vô- 11/2002 Alex F. McCalla, Khoa Kinh tÕ N«ng nghiÖp , §¹i häc California- C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn muèn g× tõ WTO- 12/2001 WTO- WTO vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn- 11/2001 Website cña Bé Th­¬ng m¹i www.mot.gov.vn Website cña Tæ chøc Th­¬ng m¹i ThÕ giíi www.wto.org Website cña Ng©n hµng ThÕ giíi www.worldbank.org Website cña Th­ viÖn Quèc gia www.nlv.gov.vn www.twnside.org.sg www.oecd.org www.tradewatch.org www.iisd.org www.ictsd.org www.cid.havard.edu ._.