Nhà báo Lê Thị Liên Hoan với những tiểu phẩm dưới hình thức phỏng vấn phiếm chủ gây chú ý cho công chúng trong thời gian gần đây

ủa nghề báo, một nghề thông tin đặc thù với chủ thể thông tin là nhà báo. Ngay từ buổi bình minh của nghề thông tin đặc biệt này, câu hỏi triết học về nghề thông tin đã được xác lập. Đó là câu hỏi CÁI GÌ MỚI” [11, 57]. Trả lời câu hỏi này đó là nhiệm vụ của các nhà báo chân chính ở mọi thời đại, mọi thời điểm. Cốt lõi của nghề báo bao giờ và lúc nào cũng luôn luôn là thông tin và thông tin mà thôi. Với tính chất là thông tin – cốt lõi, sợi chỉ đỏ xuyên suốt của báo chí, mục tiêu tiến đến của báo chí chính là sự thật. Sự thật, đó là sức mạnh của báo chí. Sự thật có sức quyến rũ ghê gớm đối với những nhà báo chân chính. Có thể nói, nghề báo gói gọn trong một chữ TIN – thông tin cốt lõi và sự thật để có niềm tin của độc giả. Trong thời đại bùng nổ thông tin, với sự ra đời của hàng trăm tờ báo in, báo mạng (chưa kể những trang tin, blog, mạng xã hội) cùng với đó là sự ra đời của nhiều chuyên mục, nhiều sản phẩm thông tin ra đời. Tuy nhiên, chất lượng không phải lúc nào cũng đồng hành với số lượng. Nhiều tin tức được nhắc đi nhắc lại, những bài báo viết hao hao giống nhau tạo nên những sản phẩm truyền thông nhàn nhạt, vô giá trị. Trong khi đó, công chúng hiện nay ngày càng khó tính hơn trong việc lựa chọn thông tin. Muốn sống còn giữa thời đại luôn ngồn ngộn thông tin, ào ạt những bài báo cạnh tranh nhau hàng giờ hàng phút hiện nay, muốn “có danh gì với núi sông” thì rất cần sự đổi mới theo kịp thời đại và đặc biệt cần phải khẳng định bản sắc riêng của mình trong lĩnh vực báo chí hiện đại và khắc nghiệt này. Nhiều nhà báo nổi tiếng và thành công nhờ tạo cho mình một phong cách viết rất riêng. Mặc dù bản chất của báo chí là sự thật, thông tin sự thật nhưng việc tạo nên một cách viết, một giọng văn ấn tượng cũng là một điều hết sức cần thiết. Đặc biệt là trong thời đại ngày nay, khi có những cái na ná nhau, những cái trùng lặp nhau ra đời, thì một phong cách, một tiếng nói riêng thực sự là một điều tốt, một đóng góp vào làng báo chí Việt nam. Mỗi thể loại báo chí đều có những đặc điểm của thể loại với những ưu thế và nét độc đáo riêng. Và trong từng miền đất độc đáo ấy, lại có những tên tuổi nhà báo thành công với những tác phẩm báo chí để đời hay những chuyên mục gắn liền với tên tuổi của họ. Trong thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, nếu như phóng sự nổi đình nổi đám với Xuân Ba, Huỳnh Dũng Nhân,… thì ở mảnh đất tiểu phẩm – thuộc nhóm thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, ở miền đất giao thoa đặc điểm của văn học và báo chí này đã nảy mầm những phong cách nhà báo độc đáo. Đó là những nhà báo đã tạo nên những hiệu ứng đặc biệt trong xã hội, góp phần nâng cao chất lượng của báo chí như Lý Sinh Sự, Lê Thị Liên Hoan, Thảo Hảo,…Những cây bút viết tiểu phẩm báo chí khá có danh và tiếng này là những điểm sáng trong miền đất tiểu phẩm báo chí, góp phần vào bức tranh muôn màu sắc của báo chí hiện nay. Khóa luận này sẽ đi sâu vào phân tích một trong những tên tuổi đang nổi đình nổi đám, một hiện tượng trong làng báo: nhà báo Lê Thị Liên Hoan với những tiểu phẩm dưới hình thức phỏng vấn phiếm chủ gây chú ý cho công chúng trong thời gian gần đây. 2. Lịch sử nghiên cứu Trong số khóa luận, luận văn tốt nghiệp tại khoa Báo chí và Truyền thông, cho đến nay, cũng đã có một số công trình nghiên cứu, khảo cứu phong cách một cá nhân nhà báo như phong cách nhà báo Hữu Thọ, phong cách nhà báo Huỳnh Dũng Nhân, phong cách nhà báo Lý Sinh Sự, v.v… Tuy nhiên về phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan cho đến nay, chỉ có một luận văn đề cập đến. Đó là luận văn “Phong cách hài trong các tiểu phẩm báo chí hiện đại qua ba nhà báo Lý Sinh Sự, Lê Thị Liên Hoan, Thảo Hảo” của Thạc sỹ Trần Xuân Thân. Trong đó, luận văn của Thạc sỹ Trần Xuân Thân đi vào phân tích và so sánh nhằm làm nổi bật phong cách hài của ba nhà báo. Tuy nhiên “lát cắt” Lê Thị Liên Hoan do được đặt trên bình diện so sánh với hai nhà báo nên chưa đi sâu cụ thể cũng như còn nhiều khía cạnh mới chưa được đề cập đến. Bên cạnh đó, các bài báo viết về chân dung nhà báo Lê Thị Liên Hoan đôi lúc xuất hiện trên một số tờ báo chỉ mang tính chất riêng lẻ, chưa hệ thống. Chính vì thế, khóa luận sẽ tiếp cận phong cách Lê Thị Liên Hoan dưới cái nhìn tổng thể và nhiều góc độ khác qua việc phân tích nội dung và hình thức thể hiện tác phẩm của tác giả. 3. Mục đích và ý nghĩa nghiên cứu Mục đích của việc nghiên cứu đề tài này là chỉ ra những đặc điểm tạo nên phong cách viết của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, đặc biệt trong thể loại tiểu phẩm. Qua đó, khóa luận hy vọng sẽ góp phần vào lý luận thực tiễn về việc làm thế nào để thể hiện phong cách riêng của người viết báo hiện nay. Đồng thời, cũng chỉ ra những ưu điểm và nhược điểm trong phong cách của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, rút ra những bài học quý giá khi cầm bút phản ánh hiện thực xã hội, tạo được hiệu ứng dư luận cho những người viết báo. Đồng thời, đề tài hy vọng sẽ góp phần bổ sung cho kiến thức lý luận báo chí về phong cách của các nhà báo hiện đại. 4. Phương pháp nghiên cứu Để nghiên cứu phong cách của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, khóa luận sử dụng các phương pháp sau. Phương pháp thống kê: Tổng hợp các loạt bài của Lê Thị Liên Hoan trong khoảng thời gian từ tháng 1 năm 2008 đến tháng 1 năm 2010, thống kê về tần suất sử dụng các yếu tố có tính lặp lại trong phong cách viết của nhà báo Lê Thị Liên Hoan về nội dung và hình thức. Phương pháp phân tích: Phân tích định tính và định lượng dưới góc độ nội dung (như cách chọn chủ đề, đề tài, v.v…) và góc độ hình thức (tít, ngôn ngữ, phương pháp dẫn chuyện, các thủ pháp nghệ thuật, v.v…. Đồng thời, vì nhà báo Lê Thị Liên Hoan chính là đạo diễn Lê Hoàng – một đạo diễn có tên tuổi trong làng điện ảnh Việt Nam, khóa luận sẽ đi vào phân tích và so sánh ảnh hưởng tương tác qua lại giữa hai con người – một con người làm báo và một con người làm đạo diễn và ảnh hưởng về tính cách tác giả trong những tác phẩm của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Quy chiếu, so sánh với hệ thống lý luận chung về phong cách, đặc điểm thể loại báo chí nhằm bám sát lý luận chỉ ra phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Phương pháp tổng hợp: Tổng hợp các dữ kiện và rút ra kết luận. 5. Phạm vi nghiên cứu Nhằm chỉ ra một cách sâu sát và cụ thể, chính xác về phong cách của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, khóa luận đi vào nghiên cứu chuyên mục “Mua vui cũng được một vài trống canh” của nhà báo Lê Thị Liên Hoan trên báo An Ninh Thế Giới Giữa tháng và Cuối tháng từ tháng 1/2008 đến tháng 1/2010. Chuyên mục tập trung phân tích một cách có hệ thống và ổn định những tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan trong vòng hai năm nhằm có cái nhìn khách quan về phong cách của nhà báo. Ngoài ra, khóa luận cũng tham khảo các bài tiểu phẩm đăng tải rải rác trên các báo Thể Thao & Văn hóa, Thanh niên… của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. 6. Kết cấu của khóa luận Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, khóa luận gồm có 3 chương chính: Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về phong cách, về thể loại phỏng vấn, tiểu phẩm báo chí, và dạng bài “phỏng vấn phiếm chủ”. Chương 2: Nhà báo Lê Thị Liên Hoan và nghệ thuật tổ chức dạng bài “Tiểu phẩm – Phỏng vấn phiếm chủ”. Chương 3: Nội dung phản ánh, hiệu quả xã hội và đặc trưng phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan. CHƯƠNG 1: MỘT SỐ LÝ LUẬN CHUNG VỀ PHONG CÁCH, VỀ THỂ LOẠI PHỎNG VẤN, TIỂU PHẨM BÁO CHÍ VÀ DẠNG BÀI “PHỎNG VẤN PHIẾM CHỦ” Chương đầu tiên của khóa luận nhằm tiếp cận một cách khái quát lý luận về phong cách, phong cách ngôn ngữ và phong cách ngôn ngữ báo chí. Đồng thời hệ thống hóa những đặc trưng cơ bản của thể loại phỏng vấn và tiểu phẩm báo chí và điểm qua một vài nét về sự giao thoa các thể loại báo chí. Đây là nền tảng cơ sở lý luận thực tiễn cho quá trình phát triển, phân tích phong cách nhà báo ở chương tiếp theo. 1.1. Khái niệm về phong cách và phong cách ngôn ngữ 1.1.1. Khái niệm về phong cách Trước hết, chúng ta tìm hiểu về thuật ngữ phong cách. Có rất nhiều cách hiểu về khái niệm này. “Phong cách” được dùng khá nhiều trong địa hạt văn học – nghệ thuật của ngôn từ. Theo “Từ điển thuật ngữ văn học” (1999), phong cách là Quy luật thống nhất các yếu tố của chỉnh thể nghệ thuật, là một biểu hiện của tính nghệ thuật. Không phải bất kỳ nhà văn nào cũng có phong cách. Chỉ những nhà văn nào có tài năng có bản lĩnh mới có được phong cách riêng độc đáo. Cái nét riêng đó thể hiện ở tác phẩm và được lặp đi lặp lại trong nhiều tác phẩm của nhà văn làm ta có thể nhận ra sự khác nhau giữa nhà văn này với nhà văn khác. Như vậy, xét về khái niệm phong cách, tùy theo mỗi con người cụ thể, phong cách có thể tập trung thể hiện ở bất kỳ đặc điểm nào hay một vài yếu tố nào đó trong tác phẩm của mình. Nói đến phong cách tức là tác giả phải có những nét riêng, những nét đặc biệt được lặp đi lặp lại tạo nên một màu sắc chỉ có ở tác giả đó. Phong cách ấy có thể bộc lộ ở cách chọn đề tài, ở cảm hứng chủ đạo trong tác phẩm, trong việc khắc họa hình tượng nhận vật. Phong cách cũng biểu hiện ở thể loại trong ngôn ngữ, phương thức diễn đạt, v.v…nhưng nhìn chung đều thống nhất rằng: Thuật ngữ phong cách là một khái niệm chung, khái quát và được sử dụng trong nhiều lĩnh vực, địa hạt khác nhau đặc biệt là trong văn học – nghệ thuật. Nó chỉ ra những nét riêng, những đặc điểm đặc biệt của một con người thể hiện trong các hoạt động, hành động sống, Nó cũng có thể chỉ về nội dung và hình thức của từng sản phẩm trong từng lĩnh vực hoạt động sáng tạo khác nhau mà tác giả thể hiện rõ nét dấu ấn cá nhân, cá tính của mình mà không thể trộn lẫn với bất kỳ ai, tạo cho mình một thế đứng vững chắc trong lĩnh vực hoạt động và nhận được sự quan tâm, đánh giá của công chúng. 1.1.2. Phong cách ngôn ngữ Ngôn ngữ được coi là một công cụ quan trọng trong hoạt động sống của con người, là một phương tiện phục vụ quá trình giao tiếp. Cùng với sự thay đổi và phát triển của xã hội loài người, ngôn ngữ cũng có bước tiến và phân vùng rõ nét. Với các lĩnh vực giao tiếp khác nhau, những tình huống giao tiếp khác nhau, ngôn ngữ được dùng với những chức năng khác nhau nhằm mục đích chuyển tải được ý nghĩa của thông tin mà chủ thể định truyền tải đến khách thể trong quá trình tiếp nhận thông tin. Theo nhiều tài liệu nghiên cứu, trên cơ sở nhiều cách phân chia khác nhau của các nhà nghiên cứu, xét thấy trong tình hình ứng dụng ngôn ngữ vào hoạt động sống của con người trong thời nay, có thể chia ngôn ngữ ra 6 phong cách chức năng: Phong cách khẩu ngữ tự nhiên, phong cách khoa học, phong cách hành chính, phong cách chính luận, phong cách văn chương, phong cách báo chí. [4, 55] Sáu phong cách ngôn ngữ trên được thực hiện trong cuộc sống, có hiệu quả chức năng và được ứng dụng với ngôn ngữ là công cụ giao tiếp của con người ở mọi lĩnh vực khác nhau. Tuy nhiên, trong khóa luận này chỉ đi vào nghiên cứu về một lĩnh vực gắn liền với hoạt động truyền thông đại chúng, một trong những hoạt động phát huy được hiệu quả trong thời đại xã hội công nghệ thông tin hiện nay: phong cách ngôn ngữ báo chí. 1.1.3. Phong cách ngôn ngữ báo chí Bản thân báo chí hết sức đa dạng về loại hình và phong phú về thể loại. Báo chí bản thân nội tại của nó có quá trình hình thành và phát triển ngôn ngữ rất đa dạng với sự phân chia của nhiều loại hình, thể loại và những ứng dụng vào thực tiễn khác nhau. Với mỗi hoàn cảnh, tình huống truyền thông khác nhau, phong cách ngôn ngữ báo chí được sử dụng theo những chiều hướng riêng biệt. Trong phong cách ngôn ngữ báo chí, người ta sử dụng tất cả các loại phong cách (khẩu ngữ tự nhiên, khoa học, hành chính, chính luận, văn chương) nhằm tái hiện sinh động, chân thực sự kiện, hiện tượng, con người,… mà nó phản ánh. Trong luận văn “Phong cách hài trong các tiểu phẩm báo chí hiện đại qua ba nhà báo Lý Sinh Sự, Lê Thị Liên Hoan, Thảo Hảo” [12] tác giả Trần Xuân Thân đã đề cập đến khái niệm về phong cách ngôn ngữ báo chí như sau: Phong cách ngôn ngữ báo chí là phong cách ngôn ngữ đặc thù (bao hàm nhiều phong cách chức năng ngôn ngữ) mà báo chí sử dụng trong hoạt động thông tin về các vấn đề thời sự chính trị - xã hội nhằm truyền tải thông tin bằng các thông điệp báo chí đến với đại chúng một cách nhanh, chính xác, dễ hiểu, đảm bảo vừa thông tin vừa giữ gìn và phát huy sự trong sáng của tiếng Việt. Phong cách ngôn ngữ báo chí là một biểu hiện đặc thù riêng của phong cách ở lĩnh vực hoạt động báo chí. Nó thể hiện ở khả năng thông tin về các vấn đề thời sự chính trị - xã hội nhằm truyền tải thông tin bằng các thông điệp báo chí đến với đại chúng một cách nhanh, chính xác, dễ hiểu, đảm bảo vừa thông tin vừa giữ gìn và phát huy sự trong sáng của tiếng Việt. Có thể nói, để khẳng định phong cách của mình, đó là ước mơ của nhiều người cầm bút mà trước hết là nhà văn, nhà báo. Để tạo được phong cách ngôn ngữ cho riêng mình, mỗi tác giả đều phải lao động trên mảnh đất chữ nghĩa để đi tìm cái mới mẻ nhằm tạo ra một con đường đi riêng, chứ không phải đi trên con đường người khác đã đi. Ở lĩnh vực văn chương, Nam Cao đã từng quan niệm: “Văn chương không cần đến những người thợ khéo tay làm theo một vài kiểu mẫu đã cho. Nó chỉ dung nạp những người biết khơi những nguồn chưa ai khơi và sáng tạo những cái gì chưa có” (Đời thừa, 1943). Trong lĩnh vực báo chí, mặc dù bản chất thông tin nhưng cũng rất cần việc thể hiện một cá tính, của những con người biết “khơi những nguồn chưa ai khơi”, dám thể hiện tiếng nói riêng, cá tính của mình trong việc truyền tải những thông tin khách quan đến cho công chúng. Một trong những yếu tố quan trọng đối với với phong cách ngôn ngữ báo chí là sự chế định của những chệch chuẩn đối với phong cách ngôn ngữ nhà báo. Việc sử dụng chệch chuẩn trên báo chí đồng nghĩa với việc nhà báo đạt được một sự sáng tạo về phương diện thể hiện. Không phải ở bất kỳ bài báo nào và không phải tất cả các thể loại báo chí đều cho phép nhà báo có cơ hội bộc lộ tài năng sáng tạo này. PGS.TS Vũ Quang Hào đã nhận định rằng “Mảnh đất tươi tốt nhất cho chệch chuẩn nảy mầm là phóng sự, ký chân dung, tiểu phẩm, bài phản ánh, giới thiệu và nhất là tùy bút báo chí”. [4, 50] Việc sử dụng chệch chuẩn có vai trò chủ yếu trong việc làm nên phong cách ngôn ngữ nhà báo. Nói cách khác, nhà báo càng sáng tạo được nhiều chệch chuẩn và càng đi theo nhiều kiểu chệch chuẩn thì phong cách ngôn ngữ càng rõ nét. Có thể nói, một nhà báo có phong cách tức là họ đã có những chệch chuẩn ngôn ngữ nhất định ở lĩnh vực thể loại của họ. Chệch chuẩn ngôn ngữ không có nghĩa là đi chệch khỏi quỹ đạo của ngôn ngữ trong sáng, của cái đúng và phù hợp, nó vẫn giúp công chúng hiểu được một cách nhanh nhất, sâu sắc nhất nhưng đồng thời tạo nên những hiệu quả bất ngờ thú vị khiến công chúng nhớ mãi. “Như vậy, trong mối quan hệ giữa chệch chuẩn và phong cách rõ ràng là có sự tương tác hai mặt. Một mặt chệch chuẩn chế định sự hình thành phong cách nhà báo, giúp độc giả nhìn thấy “hơi văn” là có thể nhận ra tác giả; mặt khác, phong cách nhà báo là yếu tố khẳng định sự cần thiết và vai trò của việc sáng tạo chệch chuẩn trong quá trình tạo lập văn bản tác phẩm báo chí” (PGS.TS Vũ Quang Hào) [4, 27]. 1.2. Thể loại phỏng vấn Theo “Các thể loại báo chí thông tấn” của PGS.TS Đinh Văn Hường [5], thể loại phỏng vấn là một trong những thể loại thuộc nhóm các thể loại báo chí thông tấn, trong đó trình bày cuộc nói chuyện giữa nhà báo với một hoặc một nhóm người về vấn đề mà xã hội đang quan tâm, có ý nghĩa chính trị - xã hội nhất định, được đăng phát trên các phương tiện thông tin đại chúng. Có thể thấy, định nghĩa, khái niệm về phỏng vấn rất phong phú, đa dạng. Cũng như định nghĩa về các thể loại báo chí khác, định nghĩa về phỏng vấn là một định nghĩa “mở” phù hợp với sự phát triển của bản thân thể loại báo chí và sáng tạo của người làm báo. Đây là một trong những thể loại dễ nhận diện và rõ nhất trên các loại hình báo chí. Dưới đây là một số đặc trưng cơ bản của thể loại phỏng vấn: Phỏng vấn là một cuộc hỏi - đáp giữa người này với người khác bằng cách trực tiếp hoặc gián tiếp về một số vấn đề, sự kiện nào đó mà xã hội quan tâm. Có thể nói một trong những điểm khó nhất khi làm phỏng vấn là đặt câu hỏi. Để cuộc phỏng vấn thành công, nhà báo thường chọn những người “có thẩm quyền”, “có tiếng tăm”, có “vị trí xã hội” để hỏi nhằm khai thác thông tin cung cấp cho công chúng. Do vậy, thông tin trong bài phỏng vấn các đối tượng đó thường có độ tin cậy, sức thuyết phục, trách nhiệm và cả giá trị pháp lý cao. Trong phỏng vấn, nhà báo hay tòa soạn không tự quyết định được bài phỏng vấn mà còn phải có sự đồng ý hợp tác của người được phỏng vấn (đối tác). Tức là phải có sự thỏa thuận, hợp tác của hai bên. Chính vì thế, một yếu tố quan trọng và khác biệt của thể loại phỏng vấn chính là ở chỗ ở các thể loại khác, nhà báo ở thế chủ động, tạo ra tác phẩm ngay sau khi có đủ nguyên liệu cần thiết, trong khi ở thể loại phỏng vấn cần sự hợp tác của nhân vật đối tượng được phỏng vấn. Thông tin trong bài phỏng vấn để cung cấp cho công chúng không phải do nhà báo cung cấp mà do đối tác (người được phỏng vấn) cung cấp. Nhà báo đóng vai trò gợi mở, dẫn dắt môi giới trung gian giữa tòa soạn – người được phỏng vấn với công chúng. Điều đó cho thấy trong phỏng vấn, nhà báo không phải hỏi cho mình và hỏi cho biết mà là hỏi cho người thứ ba (công chúng) để rộng đường dư luận. Có thể thấy, qua những đặc trưng, phỏng vấn có những ưu thế nhất định với những nét riêng, nó là một trong những phương thức tốt nhất để làm truyền thông giữa người với người trong xã hội. Phỏng vấn ra đời và phát triển một cách khách quan do nhu cầu tự thân của báo chí cũng như yêu cầu thông tin ngày càng cao của xã hội. Từ chỗ coi phỏng vấn chỉ là “sự ghi chép đơn giản, máy móc” các câu hỏi và câu trả lời, các nhà nghiên cứu lý luận báo chí học và người làm phỏng vấn thực tiễn đã đi đến thừa nhận tính chất tinh vi và sinh động của nó. Phỏng vấn trở thành thể loại “khó tính” bởi không phải phóng viên nào cũng thực hiện thành công. Bởi phỏng vấn là một cuộc đấu trí đặc biệt giữa người biết (tức là đối tượng được phỏng vấn) và một người muốn biết (phóng viên) thông qua nghệ thuật đặc câu hỏi khéo léo và cách thức trả lời của đối tượng được phỏng vấn để làm nổi bật lên sự việc cần thể hiện. Không chỉ thế, phỏng vấn cũng được dùng trong các thể loại khác như một phương thức hiệu quả để khai thác thông tin,. Có thể nói rằng, phỏng vấn là một thể loại thông tấn mang trong mình những đặc tính riêng biệt, và một trong những phương thức tốt nhất để làm truyền thông giữa người với người trong xã hội. 1.3. Thể loại tiểu phẩm báo chí Một biểu hiện của phong cách ngôn ngữ báo chí thể hiện trong thể loại báo chí chính luận nghệ thuật là thể loại tiểu phẩm báo chí - phản ánh các sự kiện thời sự bằng phương pháp biện luận, châm biếm hài hước nhằm phê phán cái xấu, cái tiêu cực cũng như những mặt hạn chế trong xã hội. Cùng với các thể loại báo chí khác, thể loại tiểu phẩm đã làm cho đời sống báo chí linh hoạt, uyển chuyển, thông tin đa dạng, và đặc biệt phù hợp với yêu cầu ngày cao của công chúng trong quá trình tiếp nhận thông tin thời đại ngày nay. Tiểu phẩm khai sinh vào cuối thế kỷ XVII, là con đẻ của cuộc cách mạng dân chủ tư sản. Có thể nói, với hình thức xuất hiện là các bài văn ngắn, có tính châm biếm, tiểu phẩm có sức công phá của một thứ vũ khí đặc biệt – vũ khí dư luận, tiểu phẩm là tiếng nói của giai cấp cách mạng, tiếng nói của khuynh hướng vận động tích cực hợp quy luật lịch sử chống lại giai cấp, những thế lực cản trở bánh xe lịch sử... Tiểu phẩm đã trở thành vũ khí chiến đấu được “ưa chuộng”. Các nhà hoạt động cách mạng từ Các Mac, Ph. Ăng ghen, V.I Lê Nin đến Goocki, Lỗ Tấn và Hồ Chí Minh, Ngô Tất Tố đều sử dụng tiểu phẩm như một phương tiện đắc dụng để phục vụ cho mục đích chính trị cải tạo xã hội của mình [10]. Lịch sử tiểu phẩm thế giới đã ghi nhận nhiều nhà cách mạng dùng tiểu phẩm để vạch mặt kẻ thù cách mạng với bộ máy mục ruỗng của chế độ quan trường, với những tên quan nham hiểm, độc ác, và sự bóc lột tham lam, vô lương tâm, cùng những chính sách giả dối, lừa bịp và bản chất phản động của chúng bởi trong xã hội, luôn có những cái xấu, tiêu cực những ung nhọt xã hội và đối với chúng chỉ có giễu cợt, đả kích châm biếm mà thôi. Xét về mặt tác phẩm, tiểu phẩm là một thể loại nằm trong miền giao thoa giữa báo chí và văn học, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh để biểu đạt. Tất nhiên, dù thế nào thì có một chân lý bất di bất dịch mà như PGS.TS Nguyễn Thị Minh Thái đã khẳng định “Người viết phải là chủ thể của bài viết. Khi làm báo thì tư cách nhà báo là số 1. Anh có thể vay mượn phương pháp từ các loại hình khác nhưng phải nhận thức rằng mình là người đưa thông tin, đưa cái mới”[6]. Cũng như các thể loại báo chí khác, điều cốt yếu trong tiểu phẩm chính là thông tin, đảm bảo tính khách quan, thời sự, và chân thực. Theo PGS.TS Dương Xuân Sơn, thể loại tiểu phẩm có những đặc trưng sau đây [9]: - Tính trào phúng Theo Bách khoa toàn thư của Liên Xô thì trào phúng là một phương pháp nghệ thuật đặc biệt, tái tạo lại hiện thực, khám phá ra nó là một cái gì sai lệch vô lý, không xác đáng ở bên trong (khía cạnh nội dung) bằng các hình tượng đáng cười, đáng phê phán, chế nhạo (khía cạnh hình thức). Trào phúng có nghĩa là dùng lời nói bóng bẩy, kín đáo để mỉa mai người khác. Trào phúng là sự hài hước, giễu cợt, vạch ra cái lố bịch, kỳ khôi để răn đời nên tính hài của nó được biểu hiện bằng tiếng cười trào lộng. Đối tượng của tiếng cười là các hành vi, bản chất xấu xa của một cá nhân, một tầng lớp, thậm chí một giai cấp nào đó trong cộng đồng. - Tính châm biếm Châm biếm, đả kích là một dạng đặc biệt trong sáng tác văn học, là dùng lời lẽ thâm thúy vạch trần bản chất của đối tượng, hiện tượng tiêu cực trong xã hội. Châm biếm gắn liền với lẽ phải, yêu cầu của châm biếm cũng cao hơn hài hước ở mức độ gay gắt của sự phê phán và ý nghĩa sâu sắc của hình tượng nghệ thuật. Về phương diện xã hội, phần lớn các tác phẩm châm biếm thường chĩa mũi nhọn vào kẻ thù của dân tộc, những kẻ đi ngược dòng lịch sử, những kẻ phản bội. Trong châm biếm, thường chứa đựng ẩn ý, ngụ ý khiến cho người thưởng thức cứ thích mãi và thú vị mỗi khi phát hiện thêm một điều mới trong tiểu phẩm. Đó là dư âm đầy lắng đọng, ngân vang trong lòng công chúng, một sức bền hiệu quả đặc biệt mà dần dần đi vào, len lỏi vào ý thức công chúng và tạo ra những chiều sâu giúp công chúng nhận thức được nhiều tầng ý nghĩa ẩn sau mỗi tiếng cười được bật ra. Văn châm biếm thường chứa đựng các ẩn ý khiến kẻ có “tật” phải giật mình, còn người đọc thì thích thú khi phát hiện ra khía cạnh mà tác giả có ngụ ý nói đến. Đó như hai ý tưởng gặp nhau, tạo nên một ấn tượng khó quên. Đối với công chúng, châm biếm hài hước nhiều khi có tác dụng giáo dục một cách nhẹ nhàng sâu xa mà không kém phần hiệu quả - Tính đả kích Tiểu phẩm báo chí còn được sử dụng để đả kích, phê phán và lên án gay gắt những hành vi xấu xa, bỉ ổi cũng như những hành động thù địch của kẻ thù, điểm mặt chỉ tên đối phương nhằm hạ gục đối thủ về mặt tinh thần. Đó là cái cười nghiêm khắc, với cái xấu xa bóc trần nó ra, không hề khoan nhượng. Chĩa mùi dùi tấn công, đả phá, kích bác nhằm khiến cho những kẻ có thói hư tật xấu, những con sâu của xã hội phải cảm thấy xấu hổ trước mọi người bởi việc làm không đúng của mình đã bị phơi trần ra trước ánh sáng, trước bàn dân thiên hạ. Viết tiểu phẩm là phải có tính đả kích, phải có tính chiến đấu, tấn công để mà mổ xẻ, mà phơi bày một cách thẳng thắn, một cách rõ ràng và thậm chí mang hơi chút “tàn nhẫn” để lôi cổ những kẻ đang giấu mình trong bóng tối ra ánh sáng. Đả kích không đơn giản chỉ là cho thỏa thuê sự tức giận, ức chế trước những cái bất công đang ngày ngày xuất hiện trong xã hội, mà còn nhằm triệt để phá tận gốc cái xấu đó đi bằng thái độ quyết liệt thậm chí nếu cần là phải khốc liệt. Bởi có những kẻ “thân lừa ưa nặng”, “mặt trơ trán bóng” nếu không có thái độ như thế thì hẳn chúng vẫn nhơn nhơn như chưa từng có chuyện gì xảy ra. Chỉ khi bị đả kích vào tận sâu cái cốt lõi vào đúng huyệt của chúng thì mới khiến những cái xấu “co vòi rụt cổ”. - Cái hài trong tiểu phẩm Cái hài thuộc phạm trù mỹ học, phản ánh hiện thực của đời sống xã hội ở những cung bậc khác nhau. Đó là sự mâu thuẫn, sự không tương xứng mà người ta có thể cảm nhận được. Khi bàn về cái hài, Shakespeare – nhà văn, nhà tư tưởng Nga đã viết: Cái hài là sự trống rỗng và vô nghĩa bên trong được che chở bằng một cái vỏ huyên hoang tự cho rằng nội dung và có ý nghĩa thực sự. Cái hài bao hàm ý nghĩa xã hội gắn liền với sự khẳng định lý tưởng thẩm mỹ cao cả. Nó là sự phê phán mang tính cảm xúc sáng tạo tích cực và có sức công phá mạnh mẽ đối với cái tiêu cực trong xã hội. Sức mạnh phê phán vừa có tính phủ định vừa mang tính khẳng định. Trong hài hước; phép biện chứng của trí tưởng tượng phóng khoáng hé mở cho thấy đằng sau cái tầm thường là vẻ cao quý, sau cái điên rồ là sự anh minh. Trong châm biếm, đối tượng của tiếng cười là thói hư tật xấu, vì thế nổi bật lên là giọng đả kích, phủ định, tố cáo dẫn đến tiếng cười mang các sắc thái khác nhau: cười khinh bỉ, mỉa mai, chua chát, v.v… Cái hài dù ở cung bậc nào cũng cần có ba yếu tố tạo thành: Một là - Bản chất mang tính hài hước của đối tượng mà ai cũng có thể dễ dàng cảm nhận được. Hai là - Sự cường điệu của những đường nét, kích thước và những liên hệ của chúng trong việc mô tả đối tượng. Bà là – Sự sắc bén, ý nhị, hóm hỉnh của người thể hiện nhằm làm tăng thêm hiệu quả của tiếng cười. Hài hước trong tiểu phẩm thường biểu hiện tính chất kín đáo, thâm trầm không lộ liễu, khác cái châm biếm ở mức độ nhẹ nhàng, đùa vui, thiện ý. Đặc trưng của hài hước trong tiểu phẩm còn bởi sự nhẹ nhàng, đùa vui, thiện ý. Vì thế mà hài hước trong tác phẩm còn bởi sự khéo léo nhẹ nhàng của tác giả, vạch ra các mâu thuẫn, tạo ra cái buồn cười, bất ngờ giúp công chúng nhận ra sự trớ trêu của tình huống nhận ra đúng sai. - Tính hài kịch trong tác phẩm tiểu phầm Chủ đề tư tưởng của tác phẩm tiểu phẩm nhằm hướng vào sự cười nhạo cái xấu xa, lố bịch đối lập với lý tưởng xã hội hoặc chuẩn mực đạo đức. Nhân vật sự kiện, hiện tượng của hài kịch trong tiểu phẩm thường không có sự tương xứng với thực chất bên trong với danh nghĩa bên ngoài của mình nên đã trở thành lố bịch. Các tính cách trong hài kịch của tác phẩm tiểu phẩm thường được mô tả một cách đậm nét. Điểm nổi bật về phương diện nội dung của tiểu phẩm là ở tiếng cười thẩm mỹ được tạo ra thông qua hàng loạt những thủ pháp được sử dụng một cách linh hoạt. Trên cơ sở một nội dung có thật hoặc hư cấu, người viết tiểu phẩm tạo ra những hiện thực không bình thường nhằm tác động nhận thức, tình cảm của công chúng và tạo ra những phản xạ thẩm mỹ được hiểu hiện trước hết bằng tiếng cười. Tất nhiên cần nhấn mạnh rằng : tiếng cười chỉ là phương tiện để người viết tiểu phẩm đạt được những mục đích cao hơn như nhận thức, giáo dục, thẩm mỹ. Tiếng cười được coi là phương tiện thể hiện đặc trưng thể loại nhằm giúp cho tác giả thể hiện góc nhìn của mình trước đời sống, tạo cơ sở để đạt đến những mục đích cao hơn như: đấu tranh, phê phán, giáo dục… Xét về mặt tác phẩm, tiểu phẩm là một thể loại nằm trong miền giao thoa giữa báo chí và văn học, sử dụng ngôn ngữ giàu hình ảnh để biểu đạt. Cũng như các thể loại báo chí khác, tiểu phẩm phải đảm bảo tính khách quan, thời sự và chân thực. Đặc trưng nổi bật nhất tạo nên kênh giao tiếp chính là tính hài trong tiểu phẩm. 1.4. Xu hướng giao thoa giữa các thể loại báo chí Báo chí là một hiện tượng xã hội nằm trong sự vận động phát triển và không bao giờ có sự ngưng nghỉ, kết thúc. Cùng với sự vận động phát triển ấy sẽ luôn xuất hiện thêm những thể loại mới và có những thể loại bị đào thải hoặc ít được sử dụng vì không còn đáp ứng được nhu cầu chung của thực tiễn. Trong lý luận báo chí thường gọi là hệ thống mở. Đây là quá trình biện chứng, có liên quan chặt chẽ với nhu cầu thông tin của xã hội. Dưới đây là các chiều hướng vận động của các thể loại báo chí theo cuốn “Các thể loại báo chí thông tấn” của PGS, TS Đinh Văn Hường [5, 18] Xu hướng thứ nhất là xu hướng mở: Không có một thể loại báo chí nào tồn tại bất biến. Mà trong quá trình vận động phát triển của xã hội, của báo chí và nhu cầu khách quan của công chúng, hệ thống thể loại báo chí luôn tiếp nhận những thể loại mới. Các thể loại báo chí vận động và biến đổi theo cuộc sống và thời đại. Thực tiễn báo chí thế giới và báo chí nước ta đã chứng minh điều đó. Thứ hai là xu hướng đóng, đào thải và biến thể. Tức là hệ thống thể loại báo chí cũng loại bỏ những thể loại không còn phù hợp hoặc tự các thể loại đó tiêu vong, hoặc sử dụng biến thể. Hiện tượng này hoàn toàn biện chứng khách quan do những biến động và nhu cầu của đời sống xã hội. Xu hướng biến thể nhằm phù hợp với xu thế của thời đại ngày nay. Xu hướng cuối cùng trong sự giao thoa thể loại chính là sự đan xen, hòa quyện, và chuyển hóa giữa các nhóm và thể loại. Đây là xu hướng chung của thể loại báo chí hiện nay. Quá trình này thể hiện rõ trong nhóm thông tấn có các yếu tố của nhóm chính luận, trong nhóm chính luận – nghệ thuật có yếu tố của nhóm chính luận và thông tấn. Giữa các thể loại với nhau cũng diễn ra như vậy. Xu hướng này cũng phù hợp với sự sáng tạo và sử dụng linh hoạt các thể loại của các nhà báo trong giai đoạn mới. Tuy nhiên, quá trình này diễn ra có mức độ, do vậy không làm nhòa đi hoặc thay đổi bản chất của từng thể loai, mà góp phần tạo nên sự phong phú, đa dạng và sinh động của thể loại báo chí nói chung. Những xu hướng trên diễn ra phù hợp với quy luật của đời sống xã hội và bản thân nội tại báo chí. Và cùng với lao động sáng tạo của người làm báo sẽ tạo ra diện mạo mới cho báo chí nói chung và thể loại nói riêng. Những thể loại báo chí giao thoa nhau rất phổ biến trong thực tế. Một tác phẩm báo chí có thể là kết quả giao thoa của nhiều thể loại khác nhau. Trong đó, có thể có đặc điểm của một thể loại nào đó nổi lên giữ vai trò chủ yếu và ta có thể gọi tên thể loại tác phẩm đó. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp chúng ta không thể xác định rõ tính chất của thể loại đó. Đối với những trường hợp này quan trọng là tính chất, chức năng của chúng đặt trong những trường hợp, hoàn cảnh cụ thể. Đây là hiện tượng có tính biện chứng nằm trong quy luật vận động phát triển bản thân nội tại báo chí cũng n._.hư trong guồng quay phát triển của các sự vật hiện tượng. Nó phù hợp với xu thế thời đại công nghệ thông tin đang phát triển nhanh chóng. Ở đó, những ứng dụng về lý luận thực tiễn có những biến thiên thay đổi phù hợp nhằm đáp ứng với hoàn cảnh, phù hợp với những nhu cầu mới, cũng như các cách tiếp cận mới. Người làm báo chính vì thế phải có cái nhìn linh hoạt và sắc bén trước sự vận động của bản thân lý luận báo chí, ứng xử phù hợp. Bởi mục đích của lý luận báo chí, việc phân chia thể loại cuối cùng cũng là định hướng cho người cầm bút những hướng đi những cách thức viết báo tốt nhất, tiếp cận được với công chúng nhanh nhất và có hiệu quả nhất mà thôi. 1.5. Dạng bài “phỏng vấn phiếm chủ” Nhà báo Lê Thị Liên Hoan đã sáng tạo ra một phong cách viết tiểu phẩm cho riêng mình: đó là “kiểu hình thức phỏng vấn phiếm chủ”. Trong “Các thể loại báo chí thông tấn của PGS.TS Đinh Văn Hường, khi đề cập đến các dạng phỏng vấn, tác giả đưa ra dạng phỏng vấn “tự biên tự diễn” – đây là dạng phỏng vấn thường được sử dụng vào các sự kiện, dịp lễ đặc biệt. Trong đó nhà báo tự đề xuất các câu hỏi và tự trả lời theo khẩu khí của nhân vật được phỏng vấn và đăng lên báo sau khi đã có sự cho phép của nhân vật. Dạng phỏng vấn “tự biên tự diễn” có đặc điểm là một mình nhà báo đóng và diễn luôn hai vai người được hỏi và người được trả lời. Dạng bài sử dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ do Lê Thị Liên Hoan đưa ra cũng có đặc điểm như trên. Tuy nhiên, hình thức phỏng vấn phiếm chủ của Lê Thị Liên Hoan có những nét sáng tạo riêng trong cách tạo ra nhân vật được phỏng vấn cũng như các yếu tố khác kết hợp tạo nên một phương thức thể hiện chỉ có ở Lê Thị Liên Hoan. Dạng bài sử dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ là dạng bài sử dụng hình thức hỏi đáp của thể loại phỏng vấn, tuy nhiên trong đó các nhân vật như phóng viên và nhân vật được hỏi đều do nhà báo sáng tạo ra, có những đặc điểm tính cách phù hợp với vấn đề nhà báo muốn đề cập. Đặc điểm của các nhân vật này là mang tính chất chung chung, không chỉ đích danh một ai tuy nhiên những hiện tượng qua đối thoại của nhân vật lại mang tính vấn đề cao. Nhà báo đã có những sáng tạo riêng, áp dụng những thế mạnh của mình để ứng dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ trong tác phẩm của mình. Dạng thức phỏng vấn phiếm chủ này được sử dụng đều đặn có tính ổn định và dần dần gắn liền với thương hiệu của Lê Thị Liên Hoan. Cùng với một sự kiện báo chí đã đưa tin, Lê Thị Liên Hoan đã sáng tạo ra một cuộc phỏng vấn phiếm chủ để làm nổi rõ bản chất sự việc qua phong cách viết của riêng mình mà theo như Lê Thị Liên Hoan thì: “Thể loại phỏng vấn phiếm chủ theo tôi rất tạo biện. Nó cho phép người viết được quyền tự tranh luận với mình, được quyền dồn bản thân vào thế bí. Nó lật đi lật lại vấn đề, xét vấn đề ở nhiều mặt. Nó cũng không phụ thuộc vào trình độ người trả lời nếu như anh ta... dốt. Tôi không biết mình có phải là người “phát minh” ra thể loại này hay không, nhưng ở Việt Nam có lẽ tôi xài kiểu này nhiều hơn ai hết. Còn tiểu phẩm có lợi thế là dễ sử dụng yếu tố hài mà hài hước thì luôn luôn là một vũ khí sắc bén trong bất kỳ đâu”. [14] Đây không còn là tính chất của thể loại phỏng vấn nguyên gốc, mà nó có sự phát triển và thể nghiệm riêng: Lê Thị Liên Hoan tạo ra những đối tượng để thực hiện một cuộc phỏng vấn, trong đó kết hợp với các yếu tố về ngôn ngữ, phương pháp và tính chất hài hước châm biếm của thể loại tiểu phẩm. Lê Thị Liên Hoan đã khéo léo kết hợp ưu thế của thể loại tiểu phẩm và hình thức phỏng vấn trong thể loại phỏng vấn. Phỏng vấn là thể loại báo chí thông tấn nhằm cung cấp thông tin cho công chúng thông qua việc đặt câu hỏi của nhà báo và trả lời của người được phỏng vấn. Ưu điểm của thể loại phỏng vấn chính là thông qua hỏi đáp sẽ giúp công chúng có thể nhìn nhận sự việc mang tính chi tiết, khách quan và có chiều sâu nhờ việc hỏi đáp trong đó những nhân vật trong cuộc, liên quan hay có kiến thức am hiểu về vấn đề sự kiện đó sẽ trình bày quan điểm của mình. Đôi khi phỏng vấn còn được dùng để lấy ý kiến xã hội về những hiện tượng bức xúc. Vì vậy cách đưa tin này bằng phỏng vấn thường tạo độ tin cậy và có chiều sâu, đặc biệt là mang tính khách quan. Nhà báo Lê Thị Liên Hoan đã khai thác hình thức hỏi đáp ở thể loại phỏng vấn nhằm phát huy thế mạnh của mình. Hình thức phỏng vấn phiếm chủ giúp cho tác giả linh hoạt trong việc thể hiện vấn đề mà mình đề cập, nhân vật hiện lên trong cuộc phỏng vấn thường đại diện cho một tầng lớp trong xã hội. Ở đó, tác giả sẽ mặc sức tung hoành thể hiện ý tưởng sáng tạo của mình vào trong quá trình truyền tải thông tin. Ưu điểm của việc dùng hình thức phỏng vấn chính là tạo một không gian thoải mái, khách quan, không áp đặt. Hình thức phỏng vấn phiếm chủ được tác giả sử dụng để đề cập về các vấn đề đang diễn ra trong xã hội mang tính chất lý lẽ, làm sáng tỏ những khía cạnh chưa được làm rõ xung quanh một sự kiện nào đó qua cuộc hỏi đáp giữa phóng viên và nhân vật. Việc có “người trong cuộc” nhìn nhận (dù ở đây mang tính chất giả tưởng) sẽ làm “mềm” cách thức đưa thông tin đến với công chúng giúp công chúng dễ hấp thụ hơn là hình thức chỉ có một giọng điệu tự biện từ đâu đến cuối. Việc sử dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ cho phép tác giả thỏa sức sáng tạo, chọn lựa những nhân vật ảo để nói lên các vấn đề sự kiện. Nếu như hình thức Lý Sinh Sự sử dụng trong chuyên mục “Nói hay đừng” là hình thức đàm thoại, đối thoại vốn được sử dụng nhiều ở thể loại tiểu phẩm, thì Lê Thị Liên Hoan với hình thức phỏng vấn phiếm chủ đã đẩy tính chất cuộc trò chuyện lên ở một cấp độ khác khi áp dụng những quy tắc đặt câu hỏi và trả lời của thể loại phỏng vấn tạo tạo nên tính nhân vật, vấn đề cho tác phẩm. Nó không đơn thuần chỉ là một cuộc trò chuyện trao đổi của hai đối tượng bàn luận về một vấn đề mà luôn được đặt trong một mô típ là những câu hỏi được đưa ra và đối tượng được hỏi sẽ trả lời để cùng chỉ ra hiện lên vấn đề được đề cập tới, trong đó quyền kiểm soát thông tin ở đối tượng được hỏi, nhân vật chính yếu và quyết định đến thông tin. Quan trọng hơn cả là do mục đích ý nghĩa của tác giả trong việc sử dụng hình thức thể hiện để làm nổi bật lên nội dung, tư tưởng chủ đề của tác giả muốn gửi gắm đến công chúng. Hình thức phỏng vấn phiếm chủ cũng mang tính chất đối thoại, lạm bàn về một sự kiện trong đó các cá nhân đưa ra ý kiến của cá nhân mình. Tuy nhiên, trong phỏng vấn thường chỉ có nhân vật được hỏi là trung tâm của bài báo, còn phóng viên có vai trò đặt những câu hỏi hay và thích hợp để làm nổi bật lên sự việc cần đề cập đến với cái nhìn sâu sắc của cá nhân liên quan hoặc có bức xúc về vấn đề đó. Lê Thị Liên Hoan sử dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ (giả tưởng) bởi nó phù hợp với khả năng xử lý kịch bản sân khấu giữa đối thoại của các nhân vật, tạo được những điểm cao trào, lên xuống của những cuộc hỏi đáp. Nó cũng phù hợp với yếu tố sáng tạo - sáng tạo ra nhiều lớp nhân vật, đại diện cho nhiều tầng lớp xã hội, với giọng điệu khác nhau. Có thể nói, việc lựa chọn hình thức thể hiện cũng rất quan trọng và mục đích của nó nhằm làm nổi bật nội dung mà tác giả gửi gắm đến. Nó ảnh hưởng sâu sắc bởi những yếu tố đặc thù trong tính cách cũng như sở trường và kinh nghiệm của tác giả. Thế giới chúng ta luôn vận hành và thay đổi, những cái mới ra đời hằng ngày, hằng giờ có những cái mới mất đi, bị đào thải, có những cái mới vẫn phát triển. Cái cần ở mỗi hiện tượng mới ra đời là nó có đủ sức thuyết phục và đủ sức để phát triển không. Lê Thị Liên Hoan đã tự sáng tạo ra công thức cho mình và vẫn vững tay với hàng loạt cuộc phỏng vấn giả tưởng. Việc kết hợp như thế cần ở tác giả sự khéo léo, chắc tay trong cách tạo ra những cuộc phỏng vấn đối đáp giả tưởng – vốn là một hình thức chưa phổ biến trong làng báo Việt Nam. Vẫn giữ những đặc điểm nổi trội của tiểu phẩm là tính hài, châm biếm đả kích cùng với việc sử dụng các thủ pháp gây cười, nhưng nhìn tổng thế do dùng hình thức phỏng vấn phiếm chủ nên cũng dẫn đến những thay đổi nhằm dung hòa như về dung lượng tác phẩm (tiểu phẩm thường ngắn gọn, trong khi các bài phỏng vấn thường dàn trải, chiếm nhiều đất hơn trên báo), ngôn ngữ (kết hợp giữa tính chất hỏi đáp với ngôn ngữ tiểu phẩm), v.v... Đồng thời, việc đặt các câu hỏi của “phóng viên”, hay của nhân vật này với nhân vật kia làm cho tính biện giải, tranh luận và tạo ra được những tình tiết sống động. Như PGS.TS Đinh Văn Hường đã đề cập trong lý thuyết về sự giao thoa ở “Các thể loại báo chí thông tấn”, cùng với lao động sáng tạo của người làm báo sẽ tạo ra diện mạo mới cho báo chí nói chung và thể loại riêng. Lê Thị Liên Hoan đã tạo ra một diện mạo mới trong việc xử lý thông tin và thể hiện tác phẩm của mình. Ông đã dùng hình thức phỏng vấn phiếm chủ với tính ưu việt của thể loại tiểu phẩm: ngôn ngữ châm biếm, chất hài hước đả kích để “nhào nặn” lên những tác phẩm của mình. Quá trình giao thoa những đặc điểm của hai thể loại này đã tạo nên sự thành công và sinh động trong tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan và tạo nên phong cách của nhà báo.. Lê Thị Liên Hoan đã sử dụng đặc điểm của thể loại phỏng vấn thuộc nhóm thể loại thông tấn và tiểu phẩm thuộc nhóm thể loại chính luận nghệ thuật. Minh chứng Lê Thị Liên Hoan điển hình cho đặc điểm của xu hướng thứ ba về giao thoa đã đề cập trong lý luận thực tiễn báo chí. Quá trình này thể hiện rõ trong nhóm thông tấn có các yếu tố của nhóm chính luận, trong nhóm chính luận nghệ thuật có yếu tố của nhóm chính luận và thông tấn. Sự giao thoa kết hợp này không làm nhòa đi hay thay đổi bản chất của từng thể loại mà thực chất các đặc điểm tương trợ lẫn nhau và có những thay đổi phù hợp. Và ở mỗi sự giao thoa, tùy theo đặc điểm, hoàn cảnh thì luôn có đặc điểm của một thể loại trong đó trội hơn cả và ta có thể gọi tên thể loại tác phẩm đó. Ở đây, đặc điểm của thể loại tiểu phẩm được đóng vai trò “tính trội” đó. Để tìm hiểu kỹ hơn về những lý luận thực tiễn vừa nêu, ở chương kế tiếp sẽ đi vào mổ xẻ và phân tích các yếu tố trong tác phẩm của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Tiểu kết chương 1 Chương mở đầu của khóa luận là bước khai phá về lý luận, làm tiền đề cơ sở quy chiếu cho sự phát triển phân tích về phong cách của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Hiện nay, nhà báo Lê Thị Liên Hoan được biết đến như một hiện tượng với những bài báo đặc sắc, để lại ấn tượng trong lòng công chúng. Đó là những tiểu phẩm sử dụng hình thức phỏng vấn giả tưởng trong thể loại phỏng vấn. Chính vì thế, chương đầu tiên đã đi vào tìm hiểu khái quát lý luận về phong cách ngôn ngữ báo chí, thể loại phỏng vấn và tiểu phẩm báo chí cũng như sự giao thoa giữa các thể loại trong báo chí. Đồng thời, chương này cũng làm rõ về dạng bài “phỏng vấn phiếm chủ”, một khái niệm mới của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. CHƯƠNG 2: NHÀ BÁO LÊ THỊ LIÊN HOAN VÀ NGHỆ THUẬT TỔ CHỨC DẠNG BÀI “TIỂU PHẨM – PHỎNG VẤN PHIẾM CHỦ” Nhà báo Lê Thị Liên Hoan đã tạo được một thương hiệu riêng trong làng báo, được sự đón nhận của công chúng. Nhưng ít ai biết được rằng, nhà báo Lê Thị Liên Hoan chính là Lê Hoàng, một đạo diễn nổi tiếng trong làng điện ảnh Việt Nam với cá tính rất riêng. Trước khi đi vào nghệ thuật tổ chức tác phẩm của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, chúng ta cũng không thể bỏ qua việc khắc họa lên chân dung con người “hai trong một” đạo diễn Lê Hoàng – nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Qua đó, từ tiền đề nắm bắt được những đặc trưng cá tính của nhà báo Lê Thị Liên Hoan sẽ tiếp tục đi sâu vào các yếu tố xây dựng lên tác phẩm – đứa con tinh thần của nhà báo. 2.1. Chân dung nhà báo Lê Thị Liên Hoan Nhà báo Lê Thị Liên Hoan có tên thật là Lê Hoàng, là một trong số đạo diễn điện ảnh khá có tên tuổi ở Việt Nam hiện nay. Cũng như một số đạo diễn Việt Nam có tên tuổi khác, đạo diễn Lê Hoàng không xuất thân ngay từ đầu ở trường điện ảnh. Ông học Đại Học Xây Dựng Hà Nội rồi chuyển sang trường Đại học sân khấu điện ảnh Hà Nội, tốt nghiệp khoa Quay phim, cùng khoá với nhà quay phim Đinh Anh Dũng (Theo Wikipedia). Năm 1982, ông vào thành phố Hồ Chí Minh, về công tác tại hãng phim Giải Phóng. Lê Hoàng bắt đầu bằng nghề viết kịch bản, mà nổi bật nhất trong số đó là kịch bản phim “Vị đắng tình yêu”, bộ phim sau đó đoạt khá nhiều giải thưởng tại LHP Việt Nam 1993: Giải Bông Sen Vàng phim hay nhất, Đạo diễn xuất sắc nhất và Nam diễn viên chính xuất sắc nhất. Đây được xem là một trong những bộ phim cột mốc của điện ảnh Việt Nam khi đạt doanh thu 500 triệu đồng (tại thời điểm năm 1990, và có thể so sánh với doanh thu chưa đầy 300 triệu của phim Ký ức Điện Biên sản xuất năm 2003) cùng hàng loạt giải thưởng điện ảnh. Năm 1991, đạo diễn Lê Hoàng tiếp tục chắp bút viết kịch bản phim “Vị đắng tình yêu 2” và kiêm luôn vai trò đạo diễn. Mặc dù đây là một phim video, nhưng doanh thu của bộ phim khá cao. Đây là một trong những phim mở đầu trào lưu phim mì ăn liền và nhận được khá nhiều lời khen ngợi lẫn chê bai của công chúng và các nhà làm nghệ thuật, tuy nhiên nó cũng làm tên tuổi Lê Hoàng trở nên nổi hơn. Nếu xem lại các bộ phim của đạo diễn Lê Hoàng trước khi “Gái Nhảy” ra đời, sẽ thấy rằng ông là một trong những đạo diễn xử lý kịch bản xuất sắc. Câu chuyện về một nhạc sĩ bị trăn trở dằn vặt giữa nghệ thuật và thương mại trong “Lương tâm bé bỏng”, câu chuyện về một cô gái quyết trả thù cho bà, yêu một anh bộ đội và cuối cùng nhận ra người yêu cũng chính là kẻ thù trong “Lưỡi dao”, hành trình đi tìm hài cốt đồng đội của những người cựu chiến binh và có cả một cựu lính cộng hoà giúp sức trên chặng đường dài Bắc Nam trong “Ai xuôi vạn lý”, hay chuyện đi tìm một chỗ động phòng của đôi bạn trẻ trong một đêm giữa Hà Nội bom đạn trước khi chàng trai phải lên đường chiến đấu vào sáng hôm sau trong “Chiếc chìa khoá vàng” là những tác phẩm điện ảnh tiêu biểu của đạo diễn Lê Hoàng. Trong các bộ phim của mình, đạo diễn Lê Hoàng luôn tìm ra những gương mặt mới, hoặc khám phá những cá tính mới của các gương mặt cũ như Thiệu Ánh Dương trong “Lưỡi Dao”, Công Ninh, Mộc Miên trong “Ai Xuôi Vạn Lý”. Chính những tác phẩm này tạo nên uy tín và tên tuổi của đạo diễn Lê Hoàng. Ông đã từng là phó tổng thư ký Hội Điện Ảnh Việt Nam. Năm 2001, đạo diễn Lê Hoàng nhận kịch bản “Trường hợp của Hạnh” của biên kịch Nguỵ Ngữ. Ban đầu, ông dự định làm bộ phim theo phong cách bán-tài-liệu, sau đó chuyển sang hướng làm phim về xã hội đen, và cuối cùng, sự thay đổi bất ngờ biến một kịch bản đậm chất phóng sự ban đầu trở thành một phim hấp dẫn với tựa phim "giật gân": “Gái nhảy” đã đem đến thành công bất ngờ. Bộ phim đạt doanh thu 13 tỷ, một con số doanh thu khổng lồ chưa từng có từ trước đến nay trong lịch sử điện ảnh Việt Nam. Sau “Gái nhảy”, đạo diễn Lê Hoàng mạnh tay hơn với “Lọ lem hè phố”. Bộ phim tiếp tục gặt hái thành công nhờ phần nhiều ảnh hưởng từ bộ phim trước đó. Tuy vậy, cũng từ bộ phim này, một làn sóng dư luận phản đối Lê Hoàng, của cả công chúng lẫn người trong nghề. Có thể thấy, Lê Hoàng là một đạo diễn rất thông minh trong việc tạo tình huống kịch bản cũng như cách dẫn dắt người xem vào hành trinh phim. Lê Hoàng là một đạo diễn có tên tuổi và được chú ý không chỉ bởi những tác phẩm điện ảnh mà còn là bởi cá tính của mình, với những phát ngôn gây sốc và bản tính được miêu tả là “đanh đá, chua ngoa, cay nghiệt”. Ông tuyên ngôn làm phim truyền hình “Những thiên thần áo trắng” vì ông cho rằng thấy phim truyền hình dở quá. Nhiều người nhận xét Lê Hoàng ngoài đời, ăn nói ngang ngạnh. Nhưng bù lại, từ nhiều năm nay trong giới báo chí, ông luôn là cây bút châm biếm sắc sảo, đầy gai. Và, ngay cả khi cầm bút viết báo, ông "bị" đánh giá là một nhà báo có cái giọng ngoa ngoắt và cũng chính Lê Thị Liên Hoan cũng khẳng định về cái năng khiêu đặc biệt và ấn tượng này “Tôi nghĩ không phải là hơi ngoa ngoắt đâu mà rất ngoa ngoắt là đằng khác.(…). Giọng văn của con người ta là cái không học được. Nó cũng như năng khiếu đặc biệt, có hay không có thôi chứ chả thể nào rèn luyện mà có được”. [2] Thực chất cội nguồn bản chất của cái giọng điệu đanh đá chua cay ấy là bởi “Lê Hoàng là một trí thức “sống nghiêm túc và làm việc nghiêm túc. Đã làm việc thì phải góp ý và xây dựng” [1]. Với bút danh lấy từ tên vợ, Lê Thị Liên Hoan, đạo diễn Lê Hoàng tiếp tục tung hoành trên mặt trận báo chí. Ông có một sức viết khá mạnh: bút danh Lê Thị Liên Hoan “nhẵn mặt” trên ít nhất 5 tờ báo lớn: An ninh thế giới, Tuổi Trẻ cười, Thanh niên, Thể Thao Văn hóa, Phụ nữ Hồ Chí Minh. Một minh chứng nữa khẳng định về sức viết của ông chính là việc ra liền tù tì ba cuốn sách tập hợp những tiểu phẩm hài: “Phỏng vấn một anh hề”, “Thư của trứng gà gửi chứng khoán”, “Thư của bà vợ gửi bồ nhí”. Đó là kẻ làm báo "tay trái" nhưng lại là kẻ chạy sô "siêu chuyên nghiệp". Kẻ có cái giọng và vẻ người nom rõ "ái" nhưng cầm bút, lại nam tính vô cùng. Kẻ có cái bút danh rõ vui: "Lê Thị Liên Hoan" (LTLH) nhưng lại làm khối "vị" phải tức anh ách không dám lên tiếng bởi nói toàn những điều đúng cả. Nhưng ở kẻ làm báo “tay trái” ấy, lại có Lê Thị Liên Hoan có một cái nhìn đầy trách nhiệm với nghề làm báo. Ông cực ghét những nhà báo không có trách nhiệm, không đúng hẹn. Như trong một bộ phim của mình, ông đã cho nhân vật tổng biên tập chỉ trích cô nhà báo: “Tôi đã chán ngấy những người như cô. Cái gì cũng chung chung, cái gì cũng sơ sài, hậu quả là những bài báo chẳng ma nào thèm đọc”. Hơn thế nữa việc “bí đề tài” của nhà báo luôn là điều khiến Lê Thị Liên Hoan thấy kinh ngạc, đề tài của Lê Thị Liên Hoan cực kỳ dồi dào và phong phú (chính vì thế mới có thể xuất hiện với tần số dày đặc trở thành gương mặt quen thuộc ở nhiều tờ báo đến vậy) [14]. Một nhà báo cần cái nhìn sắc bén ra, bới móc ra những cái xấu cái cần nói mà thiên hạ không biết vì viết báo là viết cái mới, cái đang bức xúc của xã hội, thì bằng con mắt tinh đời và cả tinh quái, Lê Thị Liên Hoan có thể phát hiện ra hàng loạt đề tài đầy lý thú của cuộc sống bằng cái giọng: cái giọng rất đặc trưng và đặc biệt, đanh đá, chua ngoa, lắm chuyện. Và với Lê Thị Liên Hoan, một bài mà không có phản biện xã hội thì chán vô cùng. Với thể loại sở trường – hình thức phỏng vấn phiếm chủ kết hợp với thể loại tiểu phẩm báo chí, Lê Thị Liên Hoan đã tạo dựng lên một thương hiệu rất “ăn khách” và nhận được sự quan tâm của công chúng cũng như của nhiều nhà báo khác. Bức xúc trước sự ù lì, cái nhìn sắc sảo, ngôn từ sắc lẹm nhưng cũng khá hài hước của mình, Lê Thị Liên Hoan là một nhà báo có trách nhiệm của một người cầm bút. Ông cho rằng cái thiếu của nhà báo hiện nay là tài năng, phẩm chất cần của nhà báo là không hèn. Bí quyết của những bài viết hấp dẫn và khiến người đọc thích thú là đưa ra những nhận định mới, đôi khi ngay ở những đề tài đã cũ. Nhìn chung, hai chân dung vừa có những nét riêng, vừa có những sự tương trợ cho nhau. Hai nghề đều cần một khả năng ngôn từ thật linh hoạt, cách xử lý tình huống thông minh. Không chỉ thế, chúng ở đạo diễn Lê Hoàng hay “vai diên” Lê Thị Liên Hoan đều hiện lên một cá tính một chân dung con người: rất hoạt ngôn, thông minh, đanh đá, chua ngoa, và có thể nói là thích gây sốc, tạo nên được ấn tượng trong lòng công chúng. Tuy nhiên, với tư cách nhà báo, ông có những quy tắc và một trách nhiệm làm báo đúng đắn cũng như một phong thái làm việc nghiêm túc: đúng hẹn và đặc biệt ghét những nhà báo làm việc không chuyên nghiệp, thích “ăn thiu ngủ nướng”. Điều này cho thấy, một nhà báo Lê Thị Liên Hoan rất có trách nhiệm làm báo, có tác phong của một người làm báo, một người có khả năng vô tận về đề tài trong cuộc sống, một cá tính ấn tượng trong làng báo nói chung và trong thể loại tiểu phẩm nói riêng. Và có thể thấy rằng, những kinh nghiệm sống, vốn làm nghệ thuật cũng như con người của một đạo diễn Lê Hoàng có ảnh hưởng khá sâu sắc tới công việc làm báo của ông. Tất nhiên, mỗi nghề nghiệp đều có một đặc thù nghiệp vụ riêng, nhưng cả hai lĩnh vực này đều cần một cách nhìn linh hoạt quan sát cuộc sống và có một lượng từ ngữ phong phú, đa dạng. Đặc biệt, dù ở chân dung một nhà báo hay một đạo diễn thì Lê Hoàng không bao giờ từ bỏ một cá tính rất riêng của mình, một cá tính đanh đá, chua ngoa trong một cách nhìn đời rất thông minh, tinh quái. Để tìm hiểu về phong cách của một nhà báo, chúng ta cần đi vào mổ xẻ phân tích những đứa con tinh thần của họ - những tác phẩm báo chí để nhằm làm nổi bật lên những đặc trưng riêng của tác giả. Mỗi tác phẩm báo chí là một chỉnh thể gồm hai yếu tố nội dung và hình thức. Cả hai yếu tố đó hợp thành nhằm trả lời câu hỏi “Cái gì mới”, và để trả lời câu hỏi đó, mỗi tác phẩm phải đảm bảo đạt hai phẩm chất thông tin cơ bản là sự trong sáng của thông báo nội dung và sự trong sáng của ngôn ngữ thông báo hình thức. Tức là mỗi tác phẩm báo chí chỉ nhằm truyền đi một thông báo cốt lõi với nội dung trả lời 6 câu hỏi: Ai? Cái gì? Ở đâu? Bao giờ? Tại sao? Như thế nào. Nó nhằm truyền tải một cách chân thực, chính xác và sống động đến với độc giả những sự kiện, hiện tượng vấn đề đang diễn ra trong đời sống xã hội. Một tác phẩm báo chí hay phải là sự kết hợp nhuần nhụy giữa hình thức thể hiện và nội dung bên trong. Trước tiên chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về nghệ thuật tổ chức tác phẩm của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. 2.2. Nghệ thuật tổ chức dạng bài “Tiểu phẩm – Dạng bài phỏng vấn phiếm chủ” 2.2.1. Dung lượng của tác phẩm Tiểu phẩm phải ngắn. Ngắn gọn nhưng không phải là nhỏ, là ít mà ngắn gọn cô đọng, chứa đựng những tư tưởng đấu tranh nóng bỏng, gay gắt quyết liệt được thể hiện bằng lối viết cuốn hút người đọc. Báo chí của thời đại thông tin cần biết bao những thể loại ngắn gọn súc tích như tiểu phẩm. Dung lượng của tiểu phẩm là từ 300 đến 1500 chữ. Hiện nay, thông thường các tiểu phẩm thường chiếm một khoảng nhỏ trên các trang báo trong khoảng 300 – 600 là nhiều, đặc biệt là các chuyên mục tiểu phẩm như “Nói hay đừng” của Lý Sinh Sự, “Trà nóng trà đá” của báo Tiền Phong.Dung lượng tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan từ 600 – 800 chữ. Chuyên mục “Mua vui cũng được một vài trống canh” của Lê Thị Liên Hoan dưới hình thức cuộc phỏng vấn, cuộc trò chuyện, nên dung lượng những tác phẩm của nhà báo Lê Thị Liên Hoan cũng được coi là dài so với những tác phẩm – tiểu phẩm khác trên một số báo. Bên cạnh đó là hình thức hỏi đáp, câu hỏi và câu trả lời được đưa ra liên tục, cách quãng nên công chúng khi nhìn vào có cảm tưởng rằng dung lượng tương đối lớn hơn với thực tế (trong khoảng từ 600 – 800). 2.2.2. Tít Trong các tiểu phẩm trong chuyên mục, tít của nhà báo Lê Thị Liên Hoan thường được thể hiện theo hai dạng nhất định: Bắt đầu hoặc bằng “Phỏng vấn…” hoặc bằng “Cuộc trò chuyện giữa…”. Cách đặt tít đơn giản, nêu bật lên sự xuất hiện của nhân vật chính của cuộc đối thoại trong bài. Thông thường tít trong tiểu phẩm thường khá được coi trọng và có ý nghĩa trong việc khơi gợi sự tò mò cho người đọc. Tuy nhiên, do Lê Thị Liên Hoan sử dụng hình thức phỏng vấn nên lấy tít phù hợp với mô típ thường thấy trong các cuộc phỏng vấn thời sự bàn luận về một vấn đề nào đó trong xã hội tức là ngay từ đầu tiêu đề đề cập đến nhân vật sẽ xuất hiện trong cuộc phỏng vấn (ở đây là hỉnh thức phỏng vấn phiếm chủ). Thông thường việc đặt tít được các nhà viết tiểu phẩm khá dụng công, nhưng do hình thức phỏng vấn nên trong những tác phẩm của mình, Lê Thị Liên Hoan chỉ lấy tít chỉ đơn giản là Phỏng vấn hay Cuộc trò chuyện giữa….Tuy nhiên cũng có những ý nghĩa chức năng riêng của nó. “Phỏng vấn với…”, tức là một cuộc đối thoại giả định giữa phóng viên và một nhân vật (là người hoặc sự vật, con vật) đại diện tiêu biểu liên quan tới lĩnh vực đó, vấn đề đó có những đặc trưng vấn đề đó. Qua việc hỏi nhân vật đó sẽ làm sáng rõ vấn đề mà tác giả muốn đề cập và chỉ rõ ra. Thậm chí có những vấn đề phỏng vấn về hội diễn sân khấu thì phỏng vấn khán giả, phỏng vấn diễn viên, về phụ nữ về Phỏng vấn một cô gái, phỏng vấn một con trâu,… “Cuộc trò chuyện…”, mang tính chất tranh luận, trao đổi giữa hai nhân vật đại diện tiêu biểu cho những vấn đề, những lĩnh vực trong cuộc sống để cùng bàn bac, đưa ra ý kiến về một sự kiện xã hội nóng bỏng nào đó đang diễn ra. Vì là “cuộc trò chuyện…” nên hai nhân vật ở thế cân bằng, mỗi bên đều đưa ra những cái nhìn, những quan điểm rõ ràng thậm chí đối chọi nhau về điều đang bàn luận. Thực chất, việc lấy tít “phỏng vấn với…”, hay “cuộc trò chuyện…” cũng đều nhằm mục đích thông báo cho công chúng về hình thức hỏi đáp và không khí đối thoại cho tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan. Trong đó, việc lấy tít nhằm đưa ra một âm hưởng chủ đạo: tạo một cảm giác rằng tác giả không tham gia vào câu chuyện mà chỉ ghi chép làm cho công chúng đọc câu chuyện có tính khách quan. Tít của Lê Thị Liên Hoan không ngắn gọn và hàm ý như những tít mà chúng ta thường thấy trong tiểu phẩm báo chí. Tuy nhiên, nó phù hợp với hình thức phỏng vấn mà tác giả sử dụng.Trong thể loại phỏng vấn, thường có những tít đơn giản và luôn luôn thông báo rằng đây là cuộc phỏng vấn (với ai) để công chúng nắm được. Đây là nét khác biệt so với đặc điểm vốn có của tiểu phẩm về tít, thể hiên sự giao thoa biến thiên của lý luận thể loại khi ứng dụng vào thực tiễn. 2.2.3. Ngôn ngữ Trước hết ngôn ngữ mang tính chất của một cuộc đối đáp, hỏi và trả lời, chính vì thế nó tạo một không khí mở, không áp đặt, tạo cho công chúng nhiều suy ngẫm. Cũng có thể nói, đây là ngôn ngữ đối thoại nhằm chỉ ra bản chất của sự việc qua trao đổi giữa hai cá nhân hoặc một nhóm nhỏ. Thuận lợi nhất cho ngôn từ đối thoại là các kiểu tiếp xúc không mang tính quan phương. Đặc điểm cho ngôn từ đối thoại là sự luân phiên phát ngôn của hai nhân vật, tạo sự hài hòa, tạo một cơ hội mở cho sự phong phú của ngôn ngữ thường ngày, ngôn ngữ giao tiếp. Ngôn ngữ của tiểu phẩm thường dùng theo lối văn học, người viết có khả năng tu từ với vốn từ phong phú. Tuy mỗi người có phong cách riêng nhưng mọi thủ thuật đều nhằm mục đích tạo ấn tượng mạnh và ảnh hưởng trực tiếp tới người đọc. Lê Thị Liên Hoan sử dụng ngôn ngữ đậm chất luận lý và sự châm chích mỉa mai cay nghiệt rõ nét từng đoạn. Cứ mỗi nhân vật nói là một lần họ xoáy vào vấn đề, nêu rõ nguyên nhân của sự kiện hiện tượng. Ví dụ như về vấn đề nhiều trường đại học thành lập không đủ tiêu chuẩn Tóm lại, nếu nói một cách nghiêm khắc thì những trường như thế chả đáng gọi là đại học. Chúng thiếu nhiều tiêu chuẩn rất tối thiểu và biện giải Nói thẳng ra là kinh doanh gian dối(...) Sự gian dối này làm mất thời gian, mất tiền bạc kèm theo mất lòng tin. Ngôn ngữ của Lê Thị Liên Hoan không thiếu đi chất lý luận sắc bén, với lý lẽ, luận chứng cần có ở nhà viết tiểu phẩm báo chí. Như về vấn đề Vedan đạt giải thưởng, một giải thưởng đặt ra thu tiền của doanh nghiệp với mục đích xấu: Tôi xin nói thẳng ra (tác giả rất thích dùng từ “nói thẳng” khi lý giải vấn đề) là để chia nhau. Nếu như có hàng trăm doanh nghiệp đóng lệ phí, cứ mỗi doanh nghiệp vài chục triệu như thế thì sự chia nhau ngon tới mức nào. Cho nên người ta tìm đủ cớ, đủ dịp và đủ tên gọi để nặn ra các giải thưởng, coi như một cú làm ăn, một vụ "áp phe" danh vọng. Có thể thấy, ngôn ngữ của Lê Thị Liên Hoan đậm chất tư duy lôgic, hình tượng với nhiều thủ pháp gây bất ngờ, khéo léo, thông minh, và cuốn hút công chúng đi vào câu chuyện của các nhân vật trong cuộc phỏng vấn giả tưởng. Với mỗi tác phẩm, mỗi người đều có một phong cách riêng, không ai có thể bắt chước được, trong đó mỗi tác giả sử dụng nhiều thủ pháp khác nhau để cho tác phẩm của mình trở nên hấp dẫn hơn đối với công chúng. Một tác phẩm cũng cần có hình thức cuốn hút, với những thủ pháp khéo léo có như thế mới giữ được điểm dừng của công chúng vào tác phẩm khiến họ theo dõi từ đầu đến cuối bài báo. Ở thể loại tiểu phẩm mọi thủ thuật đều nhắm tới mục đích nêu bật ý định của người viết. Trong những tác phẩm của mình, Lê Thị Liên Hoan đã dùng những thủ pháp nghệ thuật nhằm đem lại những giá trị cho tác phẩm và thu hút được sự quan tâm của người đọc. Sau đây là một số thủ pháp nghệ thuật Lê Thị Liên Hoan đã sử dụng: - Thủ thuật dùng nhân cách hóa Đây là thủ pháp mượn con vật, đồ vật hay hiện tượng thiên nhiên để diễn đạt chuyện thật trong đời sống xã hội. Lê Thị Liên Hoan đã nhân cách hóa những con vật biến chúng thành nhân vật trong cuộc phỏng vấn giả tưởng của mình, để nói lên những suy nghĩ quan điểm tình cảm. Mỗi nhân vật – con vật được đưa vào cuộc phỏng vấn hay trò chuyện đều rất sâu sắc và mang những nét cá tính riêng. Lê Thị Liên Hoan nhân cách hóa con cọp để từ cách nhìn của một chú cọp đưa ra những nhận định sâu sắc về vấn đề buôn bán động vật quý hiếm hay như một chú mèo bắt đầu cuộc phỏng vấn bằng một tuyên ngôn rất ấn tượng “Mèo rất yêu chuột”. Không chỉ thế, tác giả còn sử dụng những sự vật để biến chúng thành những thực thể sinh động, với tư cách là người trong cuộc chứng kiến và đưa ra ý kiến của mình như cuộc phỏng vấn ô tô bàn về vấn đề quy hoạch bãi giữ xe, v.v…Có thể nói, Liên Thị Liên Hoan đã sử dụng khá triệt để thủ pháp nhân cách hóa này. Lê Thị Liên Hoan thường chọn đối tượng khá đặc biệt như những con vật, đồ vật được nhân cách hóa. Những con vật, đồ vật được nhân cách hóa xuất hiện khá nhiều trong những cuộc phỏng vấn giả tưởng của Lê Thị Liên Hoan. Và mỗi sự xuất hiện của một nhân vật – con vật được nhân cách hóa đều mang đến những đề tài phiếm bàn rất thú vị. Trong đó, Lê Thị Liên Hoan đã khéo léo sử dụng những đặc điểm của con vật, sự vật để từ đó vận dụng áp dụng vào để lột tả bản chất của sự việc vấn đề. Những con vật, sự vật được Lê Thị Liên Hoan rất đa dạng: phỏng vấn một chiếc bánh dẻo về chuyện bánh dẻo và dẫn đến vấn đề chất lượng MC truyền hình, phỏng vấn một chiếc xe ô tô về chuyện quy hoạch thành lập các bãi giữ xe ô tô, phỏng vấn một chị bồ câu về đức tính hiền lành của chị bồ câu để nói đến đức tính “hiền lành” (thực chất là đức tính cam chịu, bỏ qua cái tiêu cực) của phụ huynh trước chất lượng kém cỏi của các trường đại học,…Bên cạnh đó, Lê Thị Liên Hoan cũng có những cuộc phỏng vấn với các nhân vật dại diện cho một ngành nghề, lĩnh vực nào đó, và từ đặc thù nghề nghiệp để chuyển hướng luận bàn về xã hội: phỏng vấn một cảnh sát giao thông về thực trạng những người tham gia giao thông luôn ngụy biện về sự sai trái của mình, “liên đới” tới việc sử dụng chất kích thích của vận động viên trong thể thao Việt Nam tại Olympic, hay cuộc hỏi đáp với một người bán kính để đàm luận về những cách nhìn cuộc đời, v.v…. Nhân vật đại diện cho m._.g ta là bệnh... bàn nhiều. Mà từ bàn nhiều trở thành bàn rộng. Sau đó chuyển qua bàn lung tung là gần nhau ghê lắm. Các cụ ngày xưa đã hiểu từ mấy ngàn năm điều đó, nên mới có chuyện ngụ ngôn "Đẽo cày giữa đường". Nhìn chung, Lê Thị Liên Hoan đi sâu vào những căn bệnh, những cách thức quản lý tiêu cực chưa tốt của các nhà quản lý là nguyên nhân của những dựa án bị trì trệ, qua đó kêu gọi sự thay đổi từ họ, nhằm làm xã hội trong sạch hơn. 3.1.4. Các vấn đề khác về giáo dục, thể thao, kinh tế v.v… Ngoài ra, giáo dục là một trong lĩnh vực quan trọng của mỗi quốc gia, lĩnh vực đào tạo con người – nhân tố chính trong việc xã hội. Ở Việt Nam ta, ngành giáo dục còn rất nhiều vấn đề bức xúc. Lê Thị Liên Hoan cũng có sự quan tâm đặc biệt tới lĩnh vực đào tạo con người này. Tuy nhiên Lê Thị Liên Hoan không đi vào phê phán những bề nổi, những sai phạm mà đi vào nguyên nhân của nó. Cụ thể như trong “Cuộc trò chuyện giữa một thầy giáo và một học sinh” Lê Thị Liên Hoan đề cập tới vấn đề phương pháp giáo dục “khuôn mẫu”: Thầy giáo: Nghĩa là người ta coi bắt chước thành chuyện đương nhiên, chuyện cần làm, và kinh khủng nhất, thành tiêu chuẩn! Hậu quả của nó là, trong văn học, trong phim ảnh, trong sân khấu đầy rẫy những nhân vật và những tình huống giống hệt nhau. Học sinh: Thưa thầy, phải chăng đó là mặt trái của giáo dục? Thầy giáo: Giáo dục không bao giờ có mặt trái. Nhưng phương pháp giáo dục thì có. Phương pháp thuận tiện nhất, dễ làm nhất và đơn giản nhất của giáo dục là dạy học sinh phải làm giống như cái này hoặc làm giống như cái kia. Nó có lợi ích là tiện và nhanh, an toàn nhưng phương pháp đó sẽ thủ tiêu sự sáng tạo, vốn là hành vi quan trọng nhất của mọi con người Hay như việc các trường đại học không đủ tiêu chuẩn, Lê Thị Liên Hoan nhấn mạnh vào thái độ quá “hiền lành” của các bậc phụ huynh học sinh trước thực trạng trường đại học chất lượng kém như thế. Có thể thấy, ở vấn đề giáo dục, nhà báo Lê Thị Liên Hoan có những nhận định và những khía cạnh nhìn rất tinh tường và đúng đắn, ở những góc nhìn cuộc sốn mà đôi khi chúng ta bỏ qua. Cùng với đó là các mảng vấn đề thể thao kinh tế, Lê Thị Liên Hoan đề cập những khía cạnh rất xác đáng như sự ngây thơ vô lý trong một môi trường thể thao chuyên nghiệp khi một vận động viên dính phải việc dùng dopping, hay việc tổ chức, tham dự các giải thể thao nhưng quá chú trọng đến huy chương mà quên đi mất tinh thần thể thao toàn dân, hay về kinh tế là những sự lãng phí ngân sách của nhà nước trong các dự án, luận bàn về nghệ thuật kinh doanh với sản phẩm hàng hóa là phim ảnh, v.v… Nhìn chung, các đề tài của Lê Thị Liên Hoan khá đa dạng và phong phú. Những vấn đề đặt ra đều khá thiết thực với đời sống con người với xã hội hiện đại, giúp công chúng có những góc nhìn đa dạng, sâu sát hơn, trong đó mảng về văn hóa nghệ thuật và các vấn đề xã hội được Lê Thị Liên Hoan ưu ái hơn cả. Điều này ảnh hưởng bởi đặc thù nghề nghiệp của Lê Thị Liên Hoan – đạo diễn Lê Hoàng và nhân sinh quan, cách nhìn cuộc sống của nhà báo. 3.2. Hiệu quả xã hội phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan Trong thời đại thông tin ngày càng đa dạng phong phú hiện nay, sự nhạy bén của người viết trong việc lựa chọn đề tài cho mình đóng vai trò cực kỳ quan trọng, nếu không toàn bộ tác phẩm dù mang đầy tính nghệ thuật cũng trở thành không phù hợp và có nghĩa là không được công nhận. Đồng thời người đọc cũng có những thay đổi về nhận thức, Caren Xtorơ đánh giá: “Người đọc thời nay giàu kinh nghiệm mới, nhiều nguyện vọng, xúc động, liên tưởng nên nhạy cảm hơn, khó tính hơn. Bất cứ cái gì bằng phẳng nhàm mòn hoặc dối trá đều làm họ bất bình, đó là điều tự nhiên” [7, 214]. Chính vì thế, người viết phải có nhận thức đúng đắn biểu hiện ở thái độ, quan điểm, chính kiến của mình về vấn đề đó để xác định đúng đối tượng, tạo ra được những hiệu quả xã hội tích cực. Nhà báo Lê Thị Liên Hoan với những tiểu phẩm báo chí dưới hình thức phỏng vấn phiếm chủ đã tạo nên một hiện tượng trong làng báo gây ít nhiều xôn xao. Trước hết cách dẫn chuyện có duyên, thông minh tạo được tiếng cười đầy sâu cay bởi một gương mặt đầy cá tính không chỉ ở lĩnh vực điện ảnh mà còn ở lĩnh vực báo chí. Không chỉ thế, gương mặt này cũng xuất hiện đều đặn trong nhiều bài phỏng vấn, với tư cách người được phỏng vấn, dần dần trở nên quen thuộc với công chúng với tư cách một đạo diễn và một người làm báo, một hiện tượng viết tiểu phẩm đầy ấn tượng. Thể loại tiểu phẩm có ý thức khai thác những cái không bình thường để lột tả bản chất của đối tượng, tạo ra một cái nhìn mới mẻ khác lạ về đối tượng, sự việc khác lạ khi được soi tỏ dưới cái nhìn của nhà báo, đồng thời đi sâu sát vào thực tiễn của sự kiện để vạch trần, để khơi nó ra. Lỗ Tấn đã nói người viết tiểu phẩm không thể đứng ngoài hàng rào xem cháy, mà tự mình phải tham gia vào xã hội, “đốt cả mình trong đó”. Ông cho rằng bút chiến cũng như đánh nhau bằng vũ khí, bằng đấm đá, không ngại tìm chỗ hở, chỗ trống của địch để ra đòn chí mạng và đánh nhau một môn hò hét thúc trống là phép đánh của Tam Quốc diễn nghĩa, còn như chửi một câu “đ.mẹ” rồi đường hoàng quay đi mà cho mình là thắng thì thật ngây thơ. Lê Thị Liên Hoan đã “đốt cả mình trong đó”, tham gia vào công cuộc cải cách xã hội bằng cuộc chiến cầm bút với những vấn đề tiêu cực của xã hội, điểm mặt chỉ tên những ung nhọt xã hội, dám chỉ thẳng “đánh” thật. Tất nhiên muốn đánh vào hiện thực cần phải có một cái nhìn, mà phải là cái nhìn sắc nét, có khả năng nhìn ra “yêu ma đội lốt thiên thần”, để soi rọi giúp công chúng, để cùng công chúng vạch ra những sâu bọ ẩn sau những tầng lá đẹp đẽ trong xã hội. Điều quan trọng nhất chính là chỉ ra những cái sai, nhưng ở tầm cao và thiết thực hơn cả chính là chỉ ra cái sai để sửa, mà tìm ra phương hướng giải quyết. Cho nên không chỉ mò tới nơi “tối” mà còn phải tìm tới nơi “sáng” dù chỉ thắp lên qua một đêm trong căn phòng tối đen thì bản thân nó cũng có sức tỏa sáng để tìm thấy lối ra. Tức là việc chỉ ra vấn đề đã là khó nhưng quan trọng hơn cả Lê Thị Liên Hoan luôn phanh phui, tìm ra các gốc rễ của sự việc để tìm được phương hướng giải quyết thích hợp. Tuy nhiên không phải bằng cách viết khô cứng, thẳng thừng mà với đặc trưng của thể loại tiểu phẩm cùng hình thức phỏng vấn phiếm chủ, Lê Thị Liên Hoan đã khéo léo đưa ra cách tiếp cận vấn đề, làm “mềm” thông tin để công chúng dễ tiêu hóa hơn qua cách thứ dùng ngôn ngữ và các phương pháp nghệ thuật đầy cá tính của mình. Xét về mặt tâm lý người tiếp nhận, cách thể hiện tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan giúp ta nhìn nhận những mặt xấu của bản thân và xã hội một cách nhẹ nhàng nhưng đầy thâm thúy và sâu cay, tiếp thụ sự phê bình nhắc nhở một cách kín đáo, không tạo ra những phản ứng tiêu cực nhất thời nhưng có ý nghĩa tích cực lâu dài. Việc bị phơi trần ra một cách đầy công kích, công khai và quá thô đôi khi lại tạo hiệu ứng ngược, bởi con người có tâm lý phản xạ ngay lập tức với những cái thô thiển, nanh ác và đập vào mặt người khác. Kiểu đưa thông tin giúp công chúng tiếp nhận thông tin theo kiểu “mưa dầm thấm lâu” bằng những biện pháp nghệ thuật tạo nên sự liên tưởng, sẽ khiến việc cải tạo ý thức xã hội diễn ra một cách có trình tự hơn sẽ tạo ra những hiệu quả đáng kể. Nhưng tư tưởng sâu sắc, ý nhị nhưng không kém phần gay gắt, ấn tượng sẽ khiến nhiều người đọc không khỏi giật mình khi nhận thấy lời nhắc nhở mình một cách nhẹ nhàng trong đó, hoặc những người đọc bị “đánh trúng tim đen” thì cũng dần dần “tỉnh ngộ” bởi cách đánh đòn vào những tiêu cực rất ý nghĩa vẫn rất nhẹ nhàng, không thô tục, ra những chiêu cực thâm hậu mang tính chất khuyên răn và dù khiến công chúng hả hê vì được nói hộ tiếng nói của mình, còn những người có bị đánh thì ắt hẳn trong lòng không khỏi thán phục bởi “viết đúng quá”. Trọng tâm tiến công của nhà báo Lê Thị Liên Hoan chính là cái xấu, cái tiêu cực, mâu thuẫn nghịch lý của các lĩnh vực trong cuộc sống. Nó đánh vào những thói hư tật xấu của con người bằng vũ khi châm biếm đả kích sâu cay, bóc mẽ những cái rởm đời, những thứ tiêu cực của xã hội hiện đại, khiến cho những kẻ làm những việc không tốt phải cay đắng, hay xấu hổ, ngậm đắng nuốt cay. Như nhà báo Hữu Thọ đã từng nói “Tôi không biết viết thế nào để thành công vì mỗi bài báo là một sự thử thách, nhưng tôi chắc chắn bài báo sẽ thất bại nếu làm vừa lòng mọi người” (Đề từ sách Người hay cãi – cuốn sách tiểu phẩm đầu tiên của Hữu Thọ xuất bản năm 1991). Viết báo không phải là để hài lòng tất cả công chúng, mà cái đích đến của báo chí là làm trong sạch xã hội qua việc chỉ ra những cái xấu cái tiêu cực. Quan trọng là qua những bài báo của mình, Lê Thị Liên Hoan đã đóng góp vào phần công phá những thứ xấu xa, tiêu cực của xã hội bằng chất giọng đầy cá tính, rất chua cay mà thấm đượm chân lý, thể hiện cái tâm của một cây viết có tầm để “đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”, nhằm làm xã hội trong sạch hơn, vắng bóng đi những ung nhọt xấu xa trong xã hội. Đồng thời, những bài báo vạch trần cái xấu, cái tiêu cực một cách thâm thúy, đầy ý nghĩa đã tạo nên được làn sóng phản hồi của công chúng. Đó là sự quan tâm, đồng tình với những bài báo của Lê Thị Liên Hoan. Trước hết công chúng bị thu hút bởi cách viết cá tính, cái nhìn đầy thông minh của nhà báo Lê Thị Liên Hoan, sau đó đồng tình với cách nhìn nhận phân tích vấn đề đầy thâm thúy sâu sắc, truy căn nguyên tận gốc vấn đề với những lý giải đầy lô gic, đầy thuyết phục. Bên cạnh đó, cần nhấn mạnh rằng hiệu quả xã hội trong những tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan là tính phản biện xã hội và tính công dân cao, đưa ra vấn đề được nhìn dưới nhiều khía cạnh, nhiều diễn giải qua cách dùng hình thức phỏng vấn phiếm chủ, những cuộc trò chuyện tạo cho một không khí rất khách quan, thoải mái (mặc dù thực chất tất cả đều là cách nhìn mang tính chủ quan của tác giả), khán giả như được cuốn vào dòng hỏi đáp liên tục, thú vị và nhận ra được những tầng nghĩa sâu sắc bên trong. Tuy nhiên, hiệu quả xã hội của nhà báo còn môt số hạn chế nhất định. Có thể thấy một điều rằng, có những tác phẩm đề cập đến vấn đề chưa thực sự bám sát vào thời sự, sự kiện xã hôi, chỉ rõ những bất cập tiêu cực về kinh tế, chính trị hay xã hội, mà đi vào mảng văn hóa, văn nghệ hoặc khía cạnh thói hư tật xấu, ở góc độ con người nhiều hơn. Dường như Lê Thị Liên Hoan có phần quá ưu ái, thiên về mảng đời sống văn hóa nghệ thuật với sân khấu, với diễn viên nhiều hơn, mà bỏ qua những đề tài thời sự đang nổi cộm, đang gây nóng cho xã hội. Một số nội dung trong tác phẩm của Lê Thị Liên Hoan chưa mang tính sát sao với thực tế, chưa thực sự động chạm đến những vấn đề thiết thực sát sườn của xã hội nhiều. Bởi Lê Thị liên Hoan mải mê theo những khám phá bất ngờ, những khám phá thú vị ở ngõ ngách của cuộc sống, của con người một cách vun vặt quá chăng? Như những bài phỏng vấn cảnh sát hình sự về công việc công tác lưu trữ tài liệu, hồ sơ gây án, hay những cuộc phỏng vấn vị giám đốc tình báo về những câu chuyện chiến lược tình báo đặc biệt hay công tác tuyển mộ tình báo viên. Không phủ nhận rằng những cuộc phỏng vấn đó rất hay, làm thỏa trí tò mò của công chúng về công việc của một cảnh sát, của những tình báo viên được nhìn dưới góc độ vừa hài hước vừa thú vị và đầy hấp dẫn. Nhưng cũng chỉ dừng lại ở đó, dừng lại ở việc mô tả những điều thú vị bí ẩn cùng kiến thức về ngành nghề tình báo hay cảnh sát điều tra vốn là những ngành nguy hiểm và hấp dẫn công chúng. Những tác phẩm đó chưa tạo được hiệu quả xã hội cao, có lẽ chưa chạm được đến cái đích cần đến đó là phản biện xã hội qua việc chỉ ra những cái tiêu cực, và giải pháp cho xã hội. Giá như Lê Thị Liên Hoan có thể chọn ra những đề tài bức xúc liên quan đến đời sống người dân để thay vào để mà khai thác tìm ra những khía cạnh chưa hay trong cuộc sống xã hội. Ở phong cách nhà báo Lê Thị Liên hoan, chúng ta thường xuyên gặp những tiểu phẩm báo chí rất thú vị khiến chúng ta cất giữ nụ cười đến ngày mai, vì sự thâm thúy của một vài tiểu phẩm đủ để mang nụ cười đến rất lâu sau khi đọc. Nhưng cũng có lúc không may chúng ta sẽ vấp phải một số (chỉ một số mà thôi) các tiểu phẩm màu mè, đỏng đảnh, vặt vãnh, phô trương sự lém lỉnh, chanh chua khiến chúng ta chỉ dừng lại ở chỗ cười, hay thỏa mãn sự tò mò và mãi mãi sẽ quên chúng nhanh, xem để rửa mắt và thỏa mãn sự thèm giật gân hay có phần “tám vặt” mà thôi. Và những tác phẩm đó sẽ “cuốn theo chiều gió” và trôi vào quên lãng một cách nhanh chóng. 3.3. Đặc trưng phong cách của nhà báo Lê Thị Liên Hoan Lê Thị Liên Hoan đã thành công khi xây dựng nên một thương hiệu riêng, một phong cách viết báo có cá tính và nổi trội trong số rất nhiều cây bút viết tiểu phẩm nói riêng, và những người cầm bút viết báo nói chung. Nhà báo Lê Thị Liên Hoan đã tạo cho mình một lối thể hiện rất riêng biệt, không thể trộn lẫn với bất kỳ ai khác trong cách lựa chọn đề tài cũng như “công nghệ” tổ chức tác phẩm của mình. Trước hết là về đặc trưng trong nội dung thể hiện của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Người làm báo cần phải có một nhãn quan thật tinh tường, nhìn xa trông rộng, nhìn xoáy sâu vào đời sống để mà tìm được cái sự thật đang bị bỏ rơi bên trong. Để có năng lực này thì người cầm bút phải được tôi luyện trong trường đời, là người có vốn sống dồi dào, một cảm quan thật nhạy bén. Lê Thị Liên Hoan có một bút lực khá dồi dào và đặc biệt cây bút này có khả năng linh hoạt, khám phá ra những góc nhìn độc đáo và có giá trị ở nhiều mảng đề tài.Với một nhân sinh quan sâu sắc, và đầy thông minh, cùng trước một hiện tượng nhà báo nhìn ra những điều mà nhiều người đã vô tình đi lướt qua, bước lơ đãng nào ngờ đang để mất một đề tài hay. Lê Thị Liên Hoan đã nhìn ra những điều mà người khác không có khả năng nhìn ra hoặc đào sâu vào những góc cạnh, những tầng vỉa mà trước đó chưa ai chạm tới. Cách tiếp cận những đề tài đã cũ, tưởng như “biết rồi khổ lắm nói mãi”, nhưng lại khám phá và nhìn nhận dưới góc nhìn mới của Lê Thị Liên Hoan tạo ra cho độc giả một sự lý thú và không khỏi khâm phục. Đồng thời, cũng phải nhận thấy cách xử lý và thể hiện vấn đề rất khéo léo và thông minh. Như vậy, về cách chọn đề tài và chủ đề, chúng ta có thể thấy rằng Lê Thị Liên Hoan không đi vào cụ thể từng vụ việc, mổ xẻ mà nhà báo truy ra cái nguyên nhân, từ con người (tất cả đều xuất phát từ con người), như về vấn đề về cơ chế quản lý thì nhà báo cho rằng cái nguyên nhân cốt lõi và chủ yếu nhất đó là ý thức của những người làm trong những cơ quan đầu não, trong vị trí có ảnh hưởng đến bao nhiêu người dân. Lê Thị Liên Hoan rất nhẹ nhàng (nhẹ nhàng một cách tinh quái), chỉ ra những điều mà đôi khi những nhà cầm cân nảy mực lãng quên (có thể là cố tình lãng quên), hoặc chưa nhìn ra (hay là không muốn nhìn ra). Lê Thị Liên Hoan đã có những bài khá ấn tượng đi vào chỉ ra những tiêu cực của xã hội khá gay gắt và thẳng thắn (tất nhiên vẫn giữ giọng điệu chua ngoa đanh đá), góp phần vào việc vạch trần những góc khuất, những mảng đen của xã hội của những lĩnh vực trong cuộc sống. Bên cạnh việc thể hiện khéo léo đầy sắc bén những nội dung của mình, mỗi nhà báo cũng cần phải có cái “duyên” trong việc chọn đề tài. Lê Thị Liên Hoan quả là có cái “duyên” trong việc phát hiện những đề tài mà đồng nghiệp và mọi người xung quanh không để ý hoặc chưa phát hiện ra, để rồi khi đọc thì phải thốt lên “sao mình lại không để ý đến vấn đề này nhỉ” trong khi vấn đề ấy đang hiển hiện sừng sững giữa ban ngày. Thậm chí có những vấn đề đã ăn sâu bám rễ vào trong tư tưởng của nhiều người. Ví dụ như sự hy sinh của phụ nữ. Dường như hàng vạn thế kỷ nay, hoặc có lẽ từ lâu lắm rồi, có một mệnh đề mà ai cũng thấy bình thường “Làm phụ nữ thì nhất định phải hy sinh”, và sự hy sinh ấy vẫn ngày ngày được biểu dương trên báo chí. Nhưng Lê Thị Liên Hoan nhận ra một điều hoàn toàn khác đó là quan niệm về sự hy sinh của phụ nữ là sự bất công bằng trong khi ai cũng có một cuộc đời, vì sao phụ nữ không đáng được hưởng những điều kiện giống như đàn ông? Đó là cách nhìn đầy nhân ái, công bằng và hiểu rõ trân trọng phụ nữ. Hay như về vấn đề Đại lễ 1000 năm Thăng Long, khắp nơi mọi người náo nức chuẩn bị với những chương trình ca nhac, văn nghệ, sân khấu, phim truyền hình, Lê Thị Liên Hoan lại có cách nhìn tinh tường trong việc chỉ ra về việc thiếu đi một vị trí chủ chốt, cầm cân nảy mực cho một đại lễ có quy mô lớn như thế. Cùng với đó, chúng ta cũng thấy hiện lên một con người rất cá tính, thông minh tài tình trong việc chỉ huy những đội quân ngôn ngữ sắc bén của mình để thể hiện ý tưởng khi tổ chức tác phẩm của mình. Nét riêng hơn cả là một giọng điệu đặc biệt: đanh đá chanh chua, rất ghê gớm, không e dè bất kỳ một ai và ẩn sâu cái vẻ tưng tửng là sự triết lý sâu sắc, thâm trầm đầy chất nhân ái cần có của một người cầm bút. Lê Thị Liên Hoan khá giàu có trong vốn ngôn ngữ của mình và đặc biệt rất nhuần nhuyễn khi sử dụng chúng tạo nên một lối chệch chuẩn ấn tượng. Đó là thứ ngôn ngữ rất triết lý, thông minh nhưng không hề khô cứng, khó hấp thụ, bởi nó được hòa quyện bới tính chất giàu hình tượng, không hề lên gân mà rất đời thường, với cách đưa đẩy rất có duyên của ngôn ngữ đối thoại. Tính triết lý, biện giải khá sâu sắc và gây bất ngờ thú vị, cách nhìn sự vật cũng như cách mô tả khá sắc bén và thâm thúy. Có thể thấy, Lê Thị Liên Hoan khá hoạt ngôn, cách dùng ngôn ngữ thông minh và tạo ra nhiều điều thú vị. Cái nhìn sắc sảo, ngôn từ sắc lẹm nhưng cũng hài hước, ngòi bút sâu cay chuyên phê phán người khác. Đó là một giọng điệu có cái tâm thế rất thích tranh luận, thích cắt ngang, nhưng đã nói thì luôn đưa ra những lý lẽ rất có lý và hài hước. Ưu điểm của Lê Thị Liên Hoan là sự thông minh, tài tung tẩy với chữ nghĩa rất đặc sắc, rất đáng chú ý và ấn tượng. Bên cạnh đó, không thể không nói đến sự trợ giúp việc dùng hình thức phỏng vấn phiếm chủ - lối đi riêng của Lê Thị Liên Hoan trong nghệ thuật tổ chức tác phẩm. Với cách thức độc đáo này, Lê Thị Liên Hoan đã tận dụng và khai thác triệt để nhằm thể hiện được năng khiếu nghề nghiệp của mình (khả năng xử lý kịch bản, sáng tạo nhân vật xuất sắc). Hình thức phỏng vấn phiếm chủ đã giúp Lê Thị Liên Hoan tung hoành ngang dọc với việc tạo ra nhiều tuyến nhân vật, nhiều cuộc hỏi đáp đa dạng, nhiều màu sắc và có điều kiện thể hiện ngôn ngữ phong phú, dồi dào và hình tượng của mình. Dùng hình thức phiếm chủ - không nhằm đích danh một ai thì những tưởng sẽ không ai ngán vì “cả làng Vũ Đại, chắc nó trừ mình ra”. Nhưng thực chất nó có sức công phá to lớn bởi không chỉ đích danh ai nhưng lại bóc trần bản chất nguyên nhân của sự việc khiến cho những kẻ liên đới, những kẻ đã làm việc xấu phải ngậm đắng nuốt cay bởi sợ há miệng mắc quai. Bởi Lê Thị Liên Hoan thích truy đến cùng cái nguyên nhân của những cái xấu, cái đỏng đảnh của cuộc sống xã hội, bóc đi cái vỏ ngoài đẹp đẽ để cái xấu lộ nguyên hình và bằng vũ khí là ngôn từ chỉ ra ngọn ngành của nguyên nhân gốc rễ, để công chúng cùng suy ngẫm. Ngôn từ ở đây chính là ngôn ngữ hỏi đáp, có khả năng truy vấn đến tận gốc, cũng như nhà báo có thể dễ dàng lật lại vấn đề để phản biện, để thỏa mãn tính tò mò. Lê Thị Liên Hoan đã thành công trên lối đi riêng với hình thức phỏng vấn phiếm chủ của mình. Hình thức ấy là một mảnh ghép đặc biệt và có giá trị quan trọng góp phần làm nên một phong cách, một thương hiệu Lê Thị Liên Hoan. Bởi khi nhắc đến hiện tượng Lê Thị Liên Hoan thì một mệnh đề luôn đi kèm như một chân lý đó là hình thức phỏng vấn phiếm chủ. Một khía cạnh cần được đề cập đến là trong phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan, chúng ta có thể thấy chất hài được thể hiện qua các tác phẩm (chất hài vốn là đặc điểm nổi bật và cái đích cần hướng đến của các nhà viết tiểu phẩm). Trong thể loại tiểu phẩm, tính hài, việc tạo ra tiếng cười đóng vai trò quan trọng, tiếng cười là yêu cầu của cuộc sống đang vươn lên. Vì thế con người đưa đám một hình thức xã hội tiêu cực không phải bằng những điệu kèn lâm khốc bi ai mà bằng tiếng cười vui vẻ. Tiếng cười được tạo ra từ chất hài hước trong cuộc sống. Những tiếng cười vui vẻ ấy có sức công phá vào những cái xấu, và sẽ nhanh chóng đưa tiễn những hình thức xã hội xấu xí đi vào nấm mồ của dĩ vãng, làm cho xã hội trong sạch hơn. Tiếng cười là một yếu tố quan trọng không thể thiếu trong công thức tạo nên những tiểu phẩm hay từ xưa đến nay. Đặc biệt mỗi nhà báo khi viết tiểu phẩm đều phải chớp được khoảnh khắc lột tả chân thực nhất bản chất của vấn đề mà chọn được cách thể hiện dí dỏm, gây cười nhất thì lúc đó nhà báo ấy sẽ có một thế đứng ở thể loại tiểu phẩm. Bởi vì nhà báo đó đã nắm được cái thần, cái cốt lõi của thể loại tiểu phẩm. Lê Thị Liên Hoan tung tẩy với những con chữ qua những đối thoại hết sức thông minh và của nhân vật. Các nhân vật bới móc, vặn vẹo từng câu chữ, đả động đến những phẩm chất tính cách riêng của nhau để mà khơi gợi vấn đề, mà giễu cợt. Chất hài trong tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan có tính xã hội sâu sắc, gây cười bằng những vấn đề có thực, những mâu thuẫn nghịch lý trớ trêu trong cuộc sống. Ông đã dùng cái cười tâm lý tác động vào nhân thức người đọc. Đó là cái cười triết lý, cười mỉa, cười gằn, cười gay gắt được thể hiện bằng lối tư duy hài hước thông minh. Các tác phẩm của ông là sản phẩm của một nhà báo và một nhà làm điện ảnh phản ánh xã hội bằng ngòi bút giải trí lành mạnh có tính luận lý chặt chẽ. Bản sắc riêng của Lê Thị Liên Hoan trong việc tạo ra chất hài hước trước hết là giọng điệu châm biếm hài hước sắc sảo. Viết tiểu phẩm muốn hay thì phải sử dụng ngôn ngữ châm biếm hài hước. Mà đã châm biếm hài hước rất dễ dẫn đến chọc ngoáy, khó nghe. Cho nên người viết tiểu phẩm dễ bị va chạm, chỉ sơ hở một tý là bị “tuýt còi”, bị trả thù vặt bằng nhiều cách. Nhưng điều quan trọng chính là cái tâm sáng và cái tài tung hứng của tác giả thì những trở ngại ấy dường như chỉ là chuyện cỏn con. Quan trọng là hoàn thành được sứ mệnh của người cầm bút. Đó là sứ mệnh vừa vinh quang mà vừa nhọc nhằn như Lý Sinh Sự đã từng nói trong “Hãy viết tiểu phẩm đi” [10] rằng sứ mệnh giống như người công nhân công ty môi trường đô thị, chịu hứng bụi để quét rác, chịu mùi hôi để vét cống, thông tắc bể phốt, đôi khi chịu cả tiếng thị phi ở đời, chịu những búa rìu dư luận để quét đi những rác rưởi, những ung nhọt vấy bẩn xã hội. Và họ thực hiện sứ mệnh cao cả đó của mình bằng tiếng cười. Tiếng cười không đơn giản chỉ là để mua vui, để cười xong mà để đấy. Mà cái chất hài trong một tác phẩm báo chí phải là chất hài đầy sâu sắc, đầy thấm thía. Cười vào cái xấu, những cái nghịch lý, mâu thuẫn và đầy trớ trêu, chỉ cho công chúng những điều đầy tính hài hước, lạ kỳ, trái với đạo đời, lẽ thường, đem đến cho công chúng những giây phút sảng khoái, và quan trọng là đem đến những tư tưởng tầng nghĩa bên trong đằng sau tiếng cười đó. Có thể nói, Lê Thị Liên Hoan – nhà báo cũng như Lê Hoàng – đạo diễn là một hiện tượng nổi trội, nhận được khá nhiều sự “chăm sóc” của nhà báo cũng như dư luận. Cũng không thể phủ nhận rằng Lê Thị Liên Hoan là một người hoạt khẩu, và có tài trong việc tung hứng ngôn ngữ một cách rất thông minh. Đọc những tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan thực sự rất cuốn hút bởi những định nghĩa ngược, những lý giải sắc bén, những tình tiết thú vị, cái tung tẩy đầy văn hóa, cái nhếch mép đầy khinh khỉnh. Ở cả những tiểu phẩm khác bên cạnh những bài sử dụng hình thức phỏng vấn phiếm chủ mang tính báo chí, ta còn thấy rõ nét hơn sự thông minh, tấu hài rất đặc sắc của Lê Hoàng. Một đạo diễn xử lý kịch bản khá xuất sắc, người tạo ra những cuộc phỏng vấn đưa đẩy dẫn dắt phải nói là cực khéo và rất duyên dáng. Bên những bài tiểu phẩm na ná giống nhau, mua vui nhàn nhạt đầy rẫy trên mặt báo hằng ngày, đọc được những tiểu phẩm của Lê Thị Liên Hoan có tình tiết thú vị, ý nghĩa, những cách tạo hình tượng đầy cá tính quả là một điều ấn tượng và khó quên Tất cả những điều này để nói rằng Lê Thị Liên Hoan cũng như đạo diễn Lê Hoàng là người thông minh khi thể hiện vấn đề, làm sống dậy những cái tưởng chừng như tẻ nhạt, vô nghĩa, biết cách miêu tả, biết cách gây ấn tượng và cuốn hút cũng như cách mà đạo diễn Lê Hoàng đã từng thể hiện ngoài đời. Chúng ta cũng thấy thấp thoáng bóng dáng của một đạo diễn tâm huyết với nghệ thuật nước nhà trong sự ưu ái với mảng văn hóa nghệ thuật. Đó là những trăn trở với những hội diễn, vở diễn, kém giá trị làm tổn thất ngân sách nước nhà, hay cái nhìn sắc bén khi khám phá ra một người “nhạc trưởng”, tổng chỉ huy cho Đại lễ 1000 năm Thăng long. Những trăn trở của người làm nghệ thuật – làm nghệ thuật vì nhân dân đã được. Đồng thời qua những tác phẩm báo chí, ta cũng bắt gặp một Lê Hoàng, một nhà xử lý kịch bản xuất sắc qua những cuộc phỏng vấn phiếm chủ rất cuốn hút và duyên dáng với những tình huống đối thoại thông minh, đầy bất ngờ. Ông đã vận dụng và chuyển thể thành công những nguồn lợi từ kinh nghiệm lĩnh vực làm đạo diễn giúp ích cho công việc cầm bút, phản ánh thực trạng xã hội. Đó là một con người với một cá tính, một giọng điệu đanh đá, chua cay nhưng sâu sắc, triết lý với cách dùng ngôn ngữ thông minh và lôi cuốn, giàu hình tượng. Và ở góc độ đạo diễn Lê Hoàng, hay ở đây là với “vai diễn” nhà báo Lê Thị Liên Hoan, thì những cá tính ấy vẫn thể hiện lên rất rõ nét trong mỗi tác phẩm với những cuộc phỏng vấn mang tính chất giả tưởng nhưng có giá trị xã hội thật sự. Sự giao thoa của thể loại, giữa thể loại phỏng vấn và thể loại tiểu phẩm, đã làm nên những yếu tố thành công trong phong cách của Lê Thị Liên Hoan, tạo nên một diện mạo, lối đi mới rất ấn tượng. Tiểu kết chương 3 Qua việc đi vào phân tích nội dung phản ánh trong những bài báo của Lê Thị Liên Hoan, chương ba muốn làm nổi bật lên hiệu quả tác động vào xã hội của nhà báo Lê Thị Liên Hoan. Một bài báo mà không tạo ra được dư luận, thì là một bài báo vô giá trị, chỉ dùng để “làm cảnh” trên mặt báo mà thôi. Hình thức thể hiện khéo léo, sắc sảo cuốn hút suy cho cùng cũng là để làm tôn lên nội dung phản ánh của bài báo mà thôi. Đồng thời, phong cách nhà báo Lê Thị Liên Hoan được hình thành, một thương hiệu Lê Thị Liên Hoan tồn tại trong lòng công chúng phần chính là bởi nội dung phản ánh, bởi tính hiệu quả trong phản biện xã hội, tạo ra được dư luận (tất nhiên là cả đồng tình lẫn phản đối). Và có duy trì được thương hiệu đó hay không thì còn tùy thuộc vào nhân sinh quan, thế giới quan của nhà báo theo từng thời kỳ phát triển của xã hội. Nếu thực sự có tâm, có tầm thì sẽ trụ vững được trong làng báo hiện nay. KẾT LUẬN Có thể thấy rằng, nhà báo là người nằm trong dòng chảy thông tin về các lĩnh vực đời sống xã hội nên cần phải định hướng thông tin, phải lựa chọn thông tin, xem có đáng mặt thông tin, để thông tin cho thích đáng. Và mỗi nhà báo cần phải tìm ra cho mình những phương thức phản ánh sự thật một cách thu hút và hấp dẫn công chúng. Ở mỗi thể loại báo chí, rất cần ở mỗi nhà báo cách thể hiện sự trung thực toàn diện hiện thực xã hội đi kèm có những nét đặc trưng riêng của mình, nắm chắc đặc điểm thể loại tạo tiền đề và chất liệu hình thành những tác phẩm hay cuốn hút và để lại dấu ấn trong lòng công chúng. Đặc biệt với thể loại báo chí chính luận nghệ thuật – thể loại báo chí với tính trội là thông tin sự kiện, lý lẽ và thẩm mỹ là điều kiện tốt tạo nên những chệch chuẩn, hình thành các phong cách nhà báo. Hiện nay trong mảnh đất thể loại tiểu phẩm, những chuyên mục tiểu phẩm ngày càng nở rộ trên các báo: báo Sài Gòn giải phóng với mục “Nhìn, nghe và nghĩ” của nhiều tác giả, báo Tuổi trẻ trong mục “Chuyện thường ngày” của Bút Bi, Đài Tiếng nói Việt Nam có mục “Chuyện thật như bịa” hay “Tôi xem, đọc, thấy, nghe” (báo Thể thao & Văn hóa) cũng tồn tại một thời gian rồi “Từ phủ khai phong” của báo Pháp luật Hồ Chí Minh, “Câu chuyện thời sự” thỉnh thoảng xuất hiện ở một số báo và tạp chí,…Trong địa hạt thể loại báo chí chính luận nghệ thuật, nếu phong sự nổi lên những tên tuổi như Huỳnh Dũng Nhân, Xuân Ba, v.v. thì trong thể loại tiểu phẩm, không thể không nhắc đến Lê Thị Liên Hoan (mặc dù phong cách Lê Thị Liên Hoan có sự giao thoa trong thể loại báo chí giữa phỏng vấn và tiểu phẩm nhưng đặc điểm thể loại tiểu phẩm vẫn là đặc tính nổi trội hơn cả). Trong môi trường cạnh tranh ở địa hạt tiểu phẩm, Lê Thị Liên Hoan vẫn là một thương hiệu có tiếng với cái tên rải đều có tính ổn định trên nhiều trang báo lớn . Bên cạnh việc quan trọng nhất đối với một nhà báo là có con mắt xanh, một cảm quan lựa chọn thông tin nóng bỏng và phù hợp yêu cầu của xã hội, có thể nhận thấy một điều quan trọng trong danh tiếng của Lý Sinh Sự là cách tung hứng những con chữ với vốn hiểu biết sâu sắc về nhân tình thế thái, cách viết thông minh, đầy cá tính, không thể trộn lẫn vào đâu được đã tạo nên một phong cách riêng và độc đáo. Phong cách không thể trộn lẫn và cách viết đã đạt đến trình độ nhuần nhuyễn của nhà báo Lê Thị Liên Hoan đã giúp cho thương hiệu nhà báo, đứng vững trong lòng độc giả trong tình hình “nhà nhà viết tiểu phẩm, người người viết tiểu phẩm” hiện nay. Hình thức đối thoại giữa hai nhân vật được sử dụng khá nhiều. Ví dụ như chuyên mục “Trà nóng trà đá” trên báo Tiền Phong, hay chuyên mục “Mõ” của báo Nông Thôn ngày nay cũng là tiểu phẩm với hình thức mạn đàm đối thoại, với ngôn ngữ đời thường, dân dã. Tuy nhiên, dạng bài phỏng vấn phiếm chủ thì chỉ có ở thương hiệu Lê Thị Liên Hoan. Có lẽ bản quyền Lê Thị Liên Hoan - một phong cách với ngôn ngữ sắc bén, thông minh, một tay viết cừ khôi trong việc tung hứng ngôn từ và lối viết dài hơi, đầy ấn tượng thì không ai có thể bắt chước, vi phạm bản quyền được. Đặc biệt là cái giọng đanh đá, chanh chua, cái sở thích truy đến gay gắt đến tận cùng vấn đề một cách rất ngoa ngoắt, rất khó chịu của Lê Thị Liên Hoan thì đúng là “dù có đốt ra tro” vẫn có thể nhận ra được. Bên cạnh đó, cần khẳng định rằng điều làm nên thành công cho chuyên mục là cái tài của tác giả. Nhưng quan trọng hơn cả là “cái tâm kia mới bằng ba cái tài”. Đó là cái tâm của một người làm báo vì đời sống của nhân dân, vì nhân dân mà cầm bút, nói hộ tâm tư nguyện vọng của nhân dân, giải tỏa những bức xúc trong cuộc sống xã hội với nhiều vấn đề hiện nay. Có thể nói rằng, mỗi người cầm bút ở lĩnh vực báo chí – thông tin sự thật rất cần tạo nên một thương hiệu phong cách, bởi đã mang tiếng làm nghề báo thì ắt hẳn cần phải có danh gì ở đời, và tạo một ấn tượng sâu đậm trong lòng công chúng./ MỤC LỤC ._.