Nguyên nhân & giải pháp khắc phục hiện tượng lạm phát ở Việt Nam

lêi nãi ®Çu Trong ®êi sèng hµng ngµy, l¹m ph¸t lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ vÜ m«, ®· trë thµnh mèi quan t©m lín cña c¸c nhµ chÝnh trÞ vµ c«ng chóng. Nã lµ mét hiÖn t­îng mÊt c©n b»ng kinh tÕ kh¸ phæ biÕn trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Khi l¹m ph¸t ®· trë thµnh con bÖnh, ®Õn møc hai con sè trë lªn, xuÊt hiÖn siªu l¹m ph¸t th× nã trë thµnh søc c¶n, g©y t¸c ®éng ph¸ ho¹i rÊt nghiªm träng. ë ViÖt nam l¹m ph¸t hai con sè ®· diÔn ra liªn tôc nhiÒu n¨m trong thêi kú kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp. Sau hai cuéc ®iÒu chØnh gi¸ - l­¬ng vµ gi¸ - l­¬ng - tiÒn 1981-1985, l¹m ph¸t ®· trë thµnh siªu l¹m ph¸t 3 con sè trong c¸c n¨m 1986-1988. Song chØ sau §¹i héi §¶ng Céng s¶n ViÖt nam lÇn thø VI míi ®¸nh gi¸ ®óng møc ph¸ ho¹i to lín cña con bÖnh l¹m ph¸t vµ nh÷ng gi¶i ph¸p ®­îc ¸p dông ®· mang l¹i nh÷ng kÕt qu¶ ®Çy triÓn väng. Sau mét thêi gian thùc tËp ë Ban nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« - ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, ®­îc xem xÐt, nghiªn cøu nhiÒu tµi liÖu vÒ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ c¬ b¶n, em ®· nhËn thøc ®­îc ý nghÜa cña vÊn ®Ò l¹m ph¸t ®èi víi nÒn kinh tÕ nãi chung vµ cña nÒn kinh tÕ ViÖt nam nãi riªng. V× vËy em chän ®Ò tµi: “Nguyªn nh©n vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc hiÖn t­îng l¹m ph¸t ë ViÖt nam” lµm ®Ò tµi cho chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp cña m×nh. Th«ng qua viÖc t×m hiÓu b¶n chÊt cña l¹m ph¸t, ¶nh h­ëng cña nã tíi nÒn kinh tÕ, em ®· hiÓu s©u s¾c h¬n vÒ l¹m ph¸t vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ cña tõng quèc gia theo c¸c møc ®é kh¸c nhau. Trong ®Ò tµi em ®· ®­a ra nh÷ng kh¸i niÖm c¬ b¶n, ph©n lo¹i c¸c lo¹i l¹m ph¸t, nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh ®­îc xem xÐt trªn gãc ®é lý thuyÕt, c¸c gi¶i ph¸p chung ®Ó kh¾c phôc hiÖn t­îng l¹m ph¸t. Tõ nh÷ng c¬ së lý thuyÕt nµy kÕt hîp víi nh÷ng kiÕn thøc kinh tÕ ®· ®­îc häc em ®· x©y dùng nªn mét sè m« h×nh l¹m ph¸t th«ng qua ý t­ëng cña mét vµi tr­êng ph¸i kinh tÕ nh­ tr­êng ph¸i tiÒn tÖ, tr­êng ph¸i cÊu tróc. TiÕp theo ®ã lµ viÖc ®¸nh gi¸ hiÖn t­îng l¹m ph¸t ë ViÖt nam tõ sau ngµy ®æi míi, t×m ra nh÷ng nguyªn nh©n, ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc hiÖn t­îng nµy. Vµ cuèi cïng, dùa vµo sè liÖu thùc tÕ thu thËp ®­îc t¹i ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng, em ®­a ra mét vµi m« h×nh thùc nghiÖm vÒ l¹m ph¸t cña ViÖt nam ta trong thêi kú tõ 1986-2003. CÊu tróc cña bµi viÕt gåm cã: - PhÇn I: Kh¸i niÖm vÒ l¹m ph¸t. - PhÇn II: M« h×nh vÒ l¹m ph¸t. - PhÇn III: §¸nh gi¸ t×nh h×nh l¹m ph¸t ë ViÖt nam trong suèt thêi gian sau thêi kú ®æi míi. - PhÇn IV: M« h×nh l¹m ph¸t ë ViÖt nam. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn bµi viÕt nµy, em ®· ®­îc sù gióp ®ì nhiÖt t×nh cña c¸c thÇy: thÇy Ng« V¨n Mü - Gi¸o viªn khoa To¸n kinh tÕ, §¹i häc Kinh tÕ Quèc d©n; thÇy Hoµng V¨n Thµnh - C¸n bé thuéc Ban nghiªn cøu chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m«, ViÖn nghiªn cøu qu¶n lý kinh tÕ Trung ­¬ng. Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n cña m×nh tíi c¸c thÇy! Hµ néi, ngµy 15-4-2005 Sinh viªn: Tr­¬ng SÜ Quý PhÇn I: Lý thuyÕt vÒ l¹m ph¸t 1. Kh¸i niÖm vÒ l¹m ph¸t: Nãi vÒ l¹m ph¸t lµ nãi vÒ mét vÊn ®Ò lín cña mét nÒn kinh tÕ, nã lµ mét biÕn vÜ m« quan träng mµ bÊt kú mét ChÝnh phñ cña mét quèc gia nµo ®ã còng kh«ng thÓ bá qua nã khi tiÕn hµnh ho¹ch ®Þnh mét chÝnh s¸ch kinh tÕ. HiÓu vµ vËn dông ®óng ®¾n ph¹m trï vÒ l¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ mét vÊn ®Ò ®¬n gi¶n víi bÊt kú mét quèc gia nµo nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ n­íc ta. V× vËy trong cïng mét quèc gia cã thÓ cã nhiÒu sè liÖu kh¸c nhau vÒ con sè l¹m ph¸t trong n¨m cña quèc gia ®ã. D­íi gãc ®é cña bµi viÕt nµy, chóng ta cã thÓ quan niÖm vÒ l¹m ph¸t qua mét sè kh¸i niÖm d­íi ®©y: L¹m ph¸t lµ sù t¨ng lªn cña møc gi¸ trung b×nh theo thêi gian. Mét ®Þnh nghÜa kh¸c: l¹m ph¸t lµ tû lÖ phÇn tr¨m nãi lªn sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn trong th¸ng nµy so víi th¸ng tr­íc, kú nµy so víi kú tr­íc, n¨m nµy so víi n¨m tr­íc,... L¹m ph¸t lµ biÓu hiÖn viÖc tiªu dïng qu¸ víi kh¶ n¨ng hiÖn cã vÒ lùc l­îng hµng ho¸. Song còng cã ®«i lóc, l¹m ph¸t kh«ng ph¶n ¸nh ®óng thùc chÊt nãi ë trªn. L¹m ph¸t lµ hiÖn t­îng chung cña tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, kh«ng ph¶i riªng cña n­íc ta. §èi víi n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng chÝnh trÞ æn ®Þnh, Nhµ n­íc ®iÒu hµnh tµi giái sÏ cã tû lÖ l¹m ph¸t hîp lý. N­íc kÐm ph¸t triÓn hoÆc cã sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ sÏ dÉn ®Õn tû lÖ l¹m ph¸t kh«ng hîp lý. L¹m ph¸t ®­îc ®Æc tr­ng bëi chØ sè gi¸ chung cña gi¸ c¶ vµ lo¹i chØ sè biÓu hiÖn l¹m ph¸t hay chØ sè gi¸ chung cña toµn bé hµng ho¸ cÊu thµnh tæng s¶n phÈm quèc d©n. ChØ sè gi¸ lµ tû lÖ phÇn tr¨m ph¶n ¸nh sù biÕn ®éng gi¸ c¶ khi so s¸nh hai mÆt hµng víi nhau trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh (th¸ng, quý, n¨m) trong mét kh«ng gian nhÊt ®Þnh. ChØ sè gi¸ cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc xem xÐt t×nh h×nh biÕn ®éng gi¸ c¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh. Th«ng qua tû gi¸ vµ chØ sè gi¸, ng­êi s¶n xuÊt, kinh doanh sÏ thÊy ®­îc mÆt hµng nµo ®ang ®­îc lîi vÒ gi¸, mÆt hµng nµo ®ang thua thiÖt vÒ gi¸. Tõ ®ã cã nh÷ng quyÕt ®Þnh thÝch hîp trong s¶n xuÊt kinh doanh. Th«ng qua chØ sè gi¸, Nhµ n­íc ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. ViÖc x©y dùng chØ sè gi¸ ®­îc tiÕn hµnh nh­ sau: §Çu tiªn, lùa chän mét “giá hµng ho¸” ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ c¶. Tæng c¸c møc gi¸ cho mçi n¨m. Sau ®ã, lùa chän n¨m gèc. Chia møc gi¸ n¨m hiÖn t¹i cho n¨m gèc vµ nh©n víi 100. Trong ®ã: PI lµ chØ sè gi¸ Pt lµ tæng c¸c møc gi¸ hiÖn t¹i P0 lµ tæng c¸c møc gi¸ n¨m gèc. Khi “n¨m hiÖn thêi” còng lµ “n¨m gèc” th× chØ sè nµy b»ng 100. §èi víi mét n¨m bÊt kú, c¸c møc gi¸ n¨m hiÖn thêi vµ c¸c møc gi¸ n¨m gèc sÏ kh«ng gièng cã thÓ x¶y ra nhÊt. NÕu møc gi¸ hiÖn thêi lín h¬n møc gi¸ gèc, chØ sè nµy sÏ lín h¬n 100. Ng­îc l¹i, nÕu møc gi¸ hiÖn thêi nhá h¬n møc gi¸ n¨m gèc th× chØ sè nµy sÏ nhá h¬n 100. Møc gi¸ æn ®Þnh ®­îc ®o bëi phÇn tr¨m thay ®æi hµng n¨m cña chØ sè gi¸: L¹m ph¸t lµ sù t¨ng lªn cña møc gi¸ chung, nã ®­îc ®o b»ng chØ sè gi¸. L­u ý r»ng ®©y kh«ng ph¶i sù t¨ng lªn cña tÊt c¶ c¸c møc gi¸ trong suèt qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Mét vµi møc gi¸ vÉn gi¶m xuèng, nh­ng c¸c møc gi¸ nµy ®ang cã khuynh h­íng t¨ng kÐo gi¸ c¶ chung t¨ng lªn. Gi¶m ph¸t lµ sù gi¶m xuèng cña møc gi¸ c¶ chung, nã còng ®­îc ®o b»ng chØ sè gi¸. L­u ý r»ng nã kh«ng bao gåm sù gi¶m xuèng tÊt c¶ c¸c møc gi¸ trong qu¸ tr×nh gi¶m ph¸t. Mét vµi møc gi¸ thùc tÕ vÉn t¨ng nh­ng nã ®ang cã khuynh h­íng gi¶m xuèng kÐo møc gi¸ chung gi¶m xuèng. L¹m ph¸t ®­îc ®o b»ng chØ sè gi¸ c¶: chØ sè gi¸ c¶ ®­îc dïng réng r·i nhÊt lµ chØ sè gi¸ c¶ hµng tiªu dïng CPI. Gi¸ tiªu dïng lµ gi¸ c¶ mµ ng­êi tiªu dïng mua hµng ho¸ vµ chi tr¶ c¸c dÞch vô nh»m phôc vô trùc tiÕp cho ®êi sèng hµng ngµy cña ng­êi d©n. Gi¸ tiªu dïng ®­îc thÓ hiÖn b»ng gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng vµ gi¸ c¸c lo¹i dÞch vô, nh»m phôc vô sinh ho¹t ®êi sèng cña c¸c tÇng líp d©n c­. Muèn tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng ph¶i cã c¸c ®iÒu kiÖn: Thø nhÊt, ph¶i cã danh môc mÆt hµng tiªu dïng vµ dÞch vô ®¹i diÖn thèng nhÊt trong c¶ n­íc ®Ó thèng kª gi¸ tiªu dïng. Thø hai, tæ chøc m¹ng l­íi ®iÒu tra vµ ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸ b¸n lÎ hµng ho¸ vµ dÞch vô tiªu dïng. Thø ba, ph¶i cã b¶ng gi¸ kú gèc cè ®Þnh vµ quyÒn sè cè ®Þnh dïng ®Ó tÝnh chØ sè gi¸ tiªu dïng. B¶ng danh môc hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¹i diÖn thèng kª gi¸ tiªu dïng hiÖn nay ®­îc chia thµnh 3 ph©n nhãm nh­ sau: ¨10 nhãm cÊp I bao gåm: + L­¬ng thùc, + Uèng vµ hót, + May mÆc, mò nãn giµy dÐp, + ë, + ThiÕt bÞ vµ ®å dïng gia ®×nh, + Y tÕ, ch¨m sãc søc khoÎ, + §i l¹i vµ b­u ®iÖn, + Gi¸o dôc, + V¨n ho¸, thÓ thao, gi¶i trÝ, + §å dïng vµ dÞch vô kh¸c. 10 nhãm trªn ®­îc gäi 10 nhãm cÊp I ®­îc chia thµnh hai bé phËn hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô tiªu dïng. ¨Nhãm cÊp II cã 34 nhãm ¨Nhãm cÊp III cã 86 nhãm Nh­ vËy, CPI tÝnh chi phÝ cña mét giá hµng tiªu dïng vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng. §Ó tÝnh CPI ng­êi ta dùa vµo tû träng cña phÇn chi cho tõng mÆt hµng trong tæng chi tiªu cho tiªu dïng cña thêi kú cã l¹m ph¸t. CPIt = Nh­ vËy: CPIt = Qi,0 : khèi l­îng hµng ho¸ tiªu dïng ë thêi k× i tõ thêi gian gèc Pi,0 : møc gi¸ hµng ho¸ ë thêi k× i tõ thêi gian gèc Pi,t : møc gi¸ s¶n phÈm thêi k× t. ¨Tû lÖ l¹m ph¸t ®­îc x¸c ®Þnh bëi: INFt = 100(Pt – Pt – 1)/Pt – 1 Trong ®ã: INFt lµ tû lÖ l¹m ph¸t n¨m t Pt, Pt – 1 lµ møc gi¸ n¨m t vµ t-1 ¨Mét vµi chØ sè liªn quan ®Õn l¹m ph¸t kh¸c lµ: - CCPI ®o møc gi¸ tiªu dïng chung nh­ng lo¹i trõ c¸c nh©n tè cÊu thµnh c¸c møc gi¸ kh«ng æn ®Þnh vµ biÕn ®æi nªn kh«ng thÓ dù b¸o c¸c lý do tõ thêi kú nµy ®Õn thêi kú kia, vÝ dô nh­ møc gi¸ cña l­¬ng thùc vµ n¨ng l­îng. - ChØ sè gi¸ s¶n xuÊt (PPI) ®o møc gi¸ chung ph¶i tr¶ cho tµi s¶n h÷u h×nh, b¸n thµnh phÈm vµ thiÕt bÞ s¶n xuÊt. Nã ®­îc tÝnh to¸n hµng th¸ng. Sù biÕn ®éng cña PPI co thÓ dù ®o¸n sù biÕn ®éng t­¬ng lai cña CPI. - CPPI ®o møc gi¸ s¶n xuÊt chung nh­ng lo¹i trõ c¸c nh©n tè cÊu thµnh c¸c møc gi¸ kh«ng æn ®Þnh vµ biÕn ®æi nªn kh«ng thÓ dù b¸o ®­îc. Sù biÕn ®éng trong chØ sè CPPI cã khuynh h­íng dù b¸o sù biÕn ®éng trong t­¬ng lai cña chØ sè CCPI. 2. Ph©n lo¹i l¹m ph¸t: Cã nhiÒu c¸ch ph©n biÖt l¹m ph¸t dùa trªn c¸c tiªu thøc kh¸c nhau: + VÒ mÆt ®Þnh l­îng: Dùa trªn ®é lín nhá cña tØ lÖ % l¹m ph¸t tÝnh theo n¨m, ng­êi ta chia l¹m ph¸t ra thµnh: - L¹m ph¸t mét con sè mçi n¨m: Samuelson gäi lµ l¹m ph¸t võa ph¶i. Lo¹i l¹m ph¸t nµy x¶y ra khi gi¸ c¶ t¨ng chËm vµ tû lÖ l¹m ph¸t d­íi 10% mét n¨m. §©y lµ møc l¹m ph¸t mµ nÒn kinh tÕ chÊp nhËn ®­îc, víi møc l¹m ph¸t nµy nh÷ng t¸c ®éng kÐm hiÖu qña cña nã lµ kh«ng ®¸ng kÓ. - L¹m ph¸t 2 con sè: khi tû lÖ t¨ng, gi¸ ®· b¾t ®Çu t¨ng ®Õn hai con sè mçi n¨m. ë møc thÊp (11, 12, 13%/n¨m) th× t¸c ®éng cña nã ®Õn nÒn kinh tÕ lµ kh«ng ®¸ng kÓ, nÒn kinh tÕ cã thÓ vÉn chÊp nhËn ®­îc. Nh­ng khi tû lÖ t¨ng gi¸ ë møc 2 ch÷ sè cao, l¹m ph¸t sÏ trë thµnh kÎ thï cña s¶n xuÊt vµ thu nhËp v× nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc cña nã lµ kh«ng nhá. L¹m ph¸t hai ch÷ sè trë thµnh mèi ®e do¹ ®Õn sù æn ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. - Siªu l¹m ph¸t: tuú theo quan niÖm cña c¸c nhµ kinh tÕ, ngoµi c¸c lo¹i l¹m ph¸t trªn ®©y cßn cã l¹m ph¸t ba ch÷ sè. NhiÒu ng­êi coi c¸c lo¹i l¹m ph¸t nµy lµ siªu l¹m ph¸t v× nã cã tû lÖ l¹m ph¸t rÊt cao vµ tèc ®é t¨ng rÊt nhanh. Víi siªu l¹m ph¸t t¸c ®éng tiªu cùc cña nã ®Õn ®êi sèng vµ nÒn kinh tÕ lµ hÕt søc nghiªm träng: kinh tÕ suy sôp mét c¸ch nhanh chãng, thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi lao ®éng gi¶m m¹nh. Chóng ta cã thÓ thÊy mét h×nh ¶nh cña siªu l¹m ph¸t lµ ë n­íc §øc n¨m 1922-1923. §©y cã thÓ nãi nã lµ h×nh ¶nh ®iÓn h×nh vÒ siªu l¹m ph¸t trong lÞch sö l¹m ph¸t thÕ giíi, gi¸ c¶ t¨ng tõ 1 ®Õn 10 triÖu lÇn. + VÒ mÆt ®Þnh tÝnh: - L¹m ph¸t c©n b»ng vµ l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng: L¹m ph¸t c©n b»ng: khi nã t¨ng t­¬ng øng víi thu nhËp, do vËt l¹m ph¸t kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng. L¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng: tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng kh«ng t­¬ng øng víi thu nhËp. Thùc tÕ th× l¹m ph¸t kh«ng c©n b»ng th­êng hay x¶y ra nhÊt. - L¹m ph¸t dù ®o¸n tr­íc vµ l¹m ph¸t bÊt th­êng: L¹m ph¸t dù ®o¸n tr­íc: l¹m ph¸t x¶y ra trong mét thêi gian t­¬ng ®èi dµi víi tû lÖ l¹m ph¸t hµng n¨m kh¸ ®Òu ®Æn, æn ®Þnh. Do vËy, ng­êi ta cã thÓ dù ®o¸n tr­íc ®­îc tû lÖ l¹m ph¸t cho nh÷ng n¨m tiÕp sau. VÒ mÆt t©m lý, ng­êi d©n ®· quen víi t×nh h×nh l¹m ph¸t ®ã vµ ng­êi ta ®· cã nh÷ng chuÈn bÞ ®Ó thÝch nghi víi t×nh h×nh l¹m ph¸t nµy. L¹m ph¸t bÊt th­êng: l¹m ph¸t x¶y ra cã ®ét biÕn mµ tr­íc ®ã ch­a hÒ xuÊt hiÖn. Do vËy, vÒ t©m lý, cuéc sèng vµ thãi quen cña mäi ng­êi ®Òu ch­a thÝch nghi ®­îc. L¹m ph¸t bÊt th­êng g©y ra nh÷ng có sèc cho nÒn kinh tÕ vµ sù thiÕu tin t­ëng cña ng­êi d©n vµo chÝnh quyÒn ®­¬ng ®¹i. LÞch sö l¹m ph¸t còng chØ ra r»ng, l¹m ph¸t ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn th­êng diÔn ra trong thêi gian kh¸ dµi, vµ v× thÕ, hËu qu¶ cña nã phøc t¹p vµ trÇm träng h¬n. Còng v× vËy dùa vµo c¸c lo¹i l¹m ph¸t ®· ph©n chia ë trªn kÕt hîp víi ®é dµi thêi gian l¹m ph¸t ®Ó chia l¹m ph¸t ë c¸c n­íc nµy thµnh 3 lo¹i: - L¹m ph¸t kinh niªn th­êng kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn 50% mét n¨m. - L¹m ph¸t nghiªm träng th­êng kÐo dµi trªn 3 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 50% mét n¨m. - Siªu l¹m ph¸t kÐo dµi trªn 1 n¨m víi tû lÖ l¹m ph¸t trªn 200% mét n¨m. 3. Nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t: 3.1. L¹m ph¸t do tiÒn tÖ: Ta xÐt lý thuyÕt vÒ l­îng cña tiÒn tÖ: H×nh thøc ho¸ th«ng th­êng nhÊt cña lý thuyÕt ®ã lµ c«ng tøc Irving Fisher: M x V = P x T Trong ®ã: M lµ khèi l­îng tiÒn tÖ l­u th«ng; V lµ tèc ®é l­u th«ng cña tiÒn tÖ (cïng mét ®¬n vÞ tiÒn tÖ cã thÓ qua nhiÒu chu tr×nh chi tr¶ trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh); P lµ mÆt b»ng chung cña gi¸ c¶; T lµ khèi l­îng giao dÞch ph¶i b¶o ®¶m. Mét ®Þnh nghÜa réng h¬n cña khèi l­îng tiÒn tÖ dÉn ®Õn biÓu thøc: M x V + M’ x V’ = P x T Trong ®ã ph©n biÖt l­îng tiÒn tÖ l­u th«ng M víi tiÒn göi (M’), mçi thµnh phÇn cña khèi l­îng tiÒn tÖ chung l¹i cã mét tèc ®é l­u th«ng (t­¬ng øng víi V vµ V’). ý nghÜa ®¬n gi¶n nhÊt lµ mäi sù t¨ng tiÒn tÖ cao h¬n t¨ng s¶n xuÊt thùc tÕ ®Òu ®­îc thÓ hiÖn (®èi víi mét tèc ®é l­u th«ng kh«ng ®æi cña tiÒn tÖ) ra b»ng sù hiÖu chØnh gi¸ c¶ chung sao cho gi¸ trÞ tæng thÓ cña trao ®æi b»ng gi¸ trÞ cña khèi l­îng tiÒn tÖ míi ®ang l­u th«ng. Trong thêi h¹n ng¾n hoÆc trong tr­êng hîp bé m¸y s¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng ®­îc nhu cÇu t¨ng lªn, biÕn ®éng cña gi¸ c¶ sÏ tØ lÖ thuËn víi biÕn ®éng cña khèi l­îng tiÒn tÖ. Nhµ kinh tÕ häc A. Marshall cho r»ng sù ph¸t hµnh tiÒn víi t­ c¸ch lµ nhu cÇu tiÒn tÖ phô thuéc vµo thu nhËp thùc tÕ cña quèc gia (Y), mÆt b»ng chung cña gi¸ c¶ (P) vµ mét hÖ sè (k), hÖ sè nµy tuú theo c¸c t¸c gi¶ biÓu thÞ tØ sè gi÷a khèi l­îng tiÒn tÖ vµ thu nhËp phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè kh«ng ®¬n thuÇn lµ mét hÖ sè kü thuËt. C«ng thøc M = k x P x Y cã ý nghÜa khèi l­îng tiÒn tÖ quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ giao dÞch, l­îng tiÒn tÖ mong muèn t¸c ®éng lªn l­îng tiÒn tÖ l­u th«ng. Nh­ vËy, ®é lín cña khèi l­îng tiÒn tÖ quyÕt ®Þnh gi¸ trÞ cña thu nhËp quèc gia (P x Y); nh­ng nÕu nã t×m c¸ch ®­a tiÒn tÖ vµo nÒn kinh tÕ thËt th× nã l¹i bá qua c¸c quan hÖ gi÷a cung vµ cÇu cña tiÒn tÖ. Sau ®ã nhµ kinh tÕ M. Friedman ®· ®Þnh râ nhu cÇu cña tiÒn tÖ nhê hµm sè: Trong ®ã: Md biÓu thÞ nhu cÇu tiÒn tÖ; P lµ mÆt b»ng gi¸ c¶; y lµ thu nhËp th­êng xuyªn; w lµ tØ lÖ gi÷a thu nhËp tõ thiÕt bÞ vµ con ng­êi; RM, RB, RE lµ hiÖu suÊt danh nghÜa dù kiÕn cña tiÒn tÖ, tr¸i phiÕu vµ cæ phÇn. Gp lµ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn; u lµ biÕn biÓu thÞ c¸c yÕu tè kh¸c. ¤ng kh¼ng ®Þnh r»ng “l¹m ph¸t lóc nµo vµ ë ®©u còng lµ mét hiÖn t­îng tiÒn tÖ” mµ tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. §èi víi Friedman, viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ thuéc vÒ c¸c quyÕt ®Þnh hoÆc mét sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. BÞ søc Ðp th­êng xuyªn cña c¸c yÕu tè kh¸c nhau hoÆc cña hÖ thèng ng©n hµng, Nhµ n­íc ph¶i tiªu nhiÒu mµ kh«ng t¨ng thuÕ kÞp, hoÆc hîp thøc ho¸ c¸c kho¶n nî cña t­ nh©n ®Ó duy tr× ho¹t ®éng kinh tÕ hoÆc gióp ®ì mét tÇng líp x· héi nµo ®ã. Nh­ vËy, viÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ cho phÐp dÉn ®Õn “thuÕ l¹m ph¸t”, c¸c kho¶n thu cña Nhµ n­íc t¨ng chõng nµo c¸c kho¶n thuÕ lîi tøc kh«ng khíp mét c¸ch m¸y mãc víi l¹m ph¸t vµ chõng nµo c¸c b¶n tæng kÕt tµi s¶n cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng tÝnh l¹i gi¸. Cïng trong thêi gian ®ã, nî cña Nhµ n­íc còng nhÑ bít ®i. Nh­ vËy, “ChÝnh phñ ë kh¾p mäi n¬i ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ l¹m ph¸t”. Muèn k×m h·m l¹m ph¸t, theo Friedman nªn k×m h·m sù t¨ng thªm tiÒn ë mét tØ lÖ cè ®Þnh vµ võa ph¶i, nã cã hiÖu qña lµ æn ®Þnh ®­îc c¸c dù ®o¸n vÒ l¹m ph¸t vµ h­íng c¬ chÕ ®Õn mét sù c©n b»ng bÒn trªn tÊt c¶ c¸c thÞ tr­êng. NhÞp ®iÖu t¨ng tr­ëng cña tiÒn tÖ ph¶i cïng nhÞp ®iÖu t¨ng tr­ëng cña nÒn s¶n xuÊt ®Ých thùc duy tr× trong thêi gian dµi vµ b¶o ®¶m ®­îc mét sù ph¸t triÓn kinh tÕ kh«ng l¹m ph¸t. LÞch sö vÒ l¹m ph¸t chØ ra r»ng kh«ng cã cuéc l¹m ph¸t nµo cao mµ kh«ng cã sù t¨ng tr­ëng m¹nh mÏ vÒ tiÒn tÖ. L­îng tiÒn t¨ng cµng nhanh th× l¹m ph¸t cµng cao vµ bÊt kú mét chÝnh s¸ch vÜ m« nµo gi¶m ®­îc tèc ®é t¨ng tiÒn còng dÉn ®Õn gi¶m tØ lÖ l¹m ph¸t vµ ®iÒu nµy ®Æc biÖt phï hîp víi thêi k× ng¾n h¹n. Khi ng©n s¸ch th©m hôt lín c¸c chinh phñ cã thÓ in thªm tiÒn ®Ó trang tr¶i, l­îng tiÒn danh nghÜa t¨ng lªn lµ mét nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Vµ mét khi gi¸ c¶ t¨ng lªn th× sù th©m hôt míi l¹i n¶y sinh ®ßi hái ph¶i in thªm mét l­îng tiÒn míi vµ l¹m ph¸t tiÕp tôc t¨ng vät. KiÓu l¹m ph¸t xo¸y èc nµy th­êng x¶y ra trong thêi kú siªu l¹m ph¸t. Tuy nhiªn c¸c chÝnh phñ cã thÓ tµi trî th©m hôt b»ng c¸ch vay d©n qua b¸n tÝn phiÕu. L­îng tiÒn danh nghÜa kh«ng t¨ng lªn thªm nªn kh«ng cã nguy c¬ l¹m ph¸t. Nh­ng nÕu th©m hôt kÐo dµi, sè tiÒn ph¶i tr¶ cho d©n c¶ gèc lÉn l·i sÏ lín ®Õn møc cÇn ph¶i in tiÒn ®Ó trang tr¶i th× kh¶ n¨ng cã l¹m ph¸t m¹nh lµ ®iÒu ch¾c ch¾n. 3.2. L¹m ph¸t do nhu cÇu: Quan hÖ tiÒn tÖ - nhu cÇu, sù cung cÊp s¶n phÈm t¹o ra nhu cÇu chÝnh nã, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ nhu cÇu tæng thÓ ®­îc t¹o nªn bëi toµn bé thu nhËp ®­îc ph©n phèi vµo dÞp s¶n xuÊt, còng tøc lµ nã nhÊt thiÕt ph¶i b»ng sù cung øng tæng thÓ, kh«ng cã sù tÝch tr÷ tiÒn cña. VËy nhu cÇu qu¸ møc chØ cã thÓ cã do sù t¨ng tr­ëng kh«ng kiÓm so¸t ®­îc c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶ trong tay nh÷ng ng­êi cã nhu cÇu. Häc thuyÕt tiÒn tÖ cho r»ng nhu cÇu cã thÓ xuÊt ph¸t tõ sù t¨ng ®éc lËp tèc ®é l­u th«ng tiÒn tÖ, tõ sù du nhËp c¸c ngo¹i tÖ, hoÆc lîi nhuËn vµ l·i cæ phÇn tõ n­íc ngoµi chuyÓn vÒ n­íc, hoÆc tõ chç gi¶m tÝch tr÷ hoÆc gi¶m ®Ó dµnh. ViÖc t¨ng xu h­íng tiªu dïng nµy cã thÓ gi¶i thÝch b»ng sù xuÊt hiÖn cña nh÷ng s¶n phÈm míi, cña sù söa ®æi hÖ thèng gi¸ t­¬ng ®èi, cña viÖc mét sè tÇng líp x· héi giÇu lªn cho phÐp hä mua ®­îc nh÷ng cña c¶i míi, hoÆc cña mét sù thay ®æi trong dù ®o¸n gi¸ c¶, thu nhËp hoÆc thï lao tiÕt kiÖm. ViÖc ph¸t hµnh tiÒn tÖ mÆc dÇu nhiÒu hay Ýt còng chØ dÉn ®Õn l¹m ph¸t trong tr­êng hîp bé m¸y s¶n xuÊt kh«ng thÓ ®¸p øng ®­îc møc t¨ng cña nhu cÇu. Sù hiÖu chØnh cung - cÇu ®­îc thùc hiÖn b»ng gi¸ c¶ thay cho sè l­îng, vµ tr­êng hîp víi mäi t×nh tr¹ng ph¸t hµnh tiÒn tÖ. Do ®ã, viÖc t¨ng gi¸ chØ xuÊt hiÖn khi n¨ng lùc s¶n xuÊt ë ng­êi, c«ng cô vµ nguyªn liÖu ®Òu ®· ®­îc huy ®éng tèi ®a, khi c¸c khèi hµng dù tr÷ ®Òu kh«ng ®ñ vµ khi nhËp khÈu kh«ng tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu trong n­íc. Nh­ng nã chØ trë thµnh l¹m ph¸t nÕu nhu cÇu qu¸ møc l¹i n¶y sinh vµ kh«ng cã yÕu tè nµo can thiÖp vµo ®Ó lµm t¨ng møc cung øng tæng thÓ ®ñ tho¶ m·n nhu cÇu. BiÖn ph¸p duy nhÊt ®Ó lËp l¹i c©n b»ng cung cÇu sÏ lµ mét sù hiÖu chØnh b»ng gi¸ c¶. H¬n n÷a, viÖc t¹o nªn thu nhËp phô do viÖc t¨ng gi¸ tÊt yÕu n¶y sinh mét ®éng lùc l¹m ph¸t toµn diÖn. 3.3. L¹m ph¸t do chi phÝ: L¹m ph¸t do chi phÝ s¶n xuÊt lµ l¹m ph¸t ph¸t sinh tõ chç t¨ng tiÒn chi cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cao h¬n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña chóng. Sù t¨ng ®ã ®· kÝch ®éng c¸c chñ doanh nghiÖp t¨ng gi¸ s¶n phÈm cña hä b¸n cho c¸c doanh nghiÖp hoÆc gia ®×nh. Nh÷ng ng­êi nµy l¹i cã xu h­íng t¨ng gi¸ cña hä hoÆc l¹i yªu cÇu t¨ng tiÒn l­¬ng. Cø nh­ thÕ qu¸ tr×nh l¹m ph¸t ®­îc h×nh thµnh vµ duy tr×. Theo quan ®iÓm nµy, nguån gèc cña l¹m ph¸t lµ ë trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh chi phÝ vµ cung cÊp. NÕu tiÒn l­¬ng t¨ng lªn trong mét hay nhiÒu ngµnh th× nã còng ®­îc ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp cña c¸c ngµnh ®ã dï ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt cã nh­ thÕ nµo ch¨ng n÷a, råi nã cã xu h­íng lan ®Õn phÇn cßn l¹i cña nÒn kinh tÕ, mÆc dÇu víi møc ®é thÊp h¬n vµ g©y khã kh¨n cho nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt kÐm h¬n. Ngay c¶ khi s¶n l­îng ch­a ®¹t tiÒm n¨ng nh­ng vÉn cã kh¶ n¨ng vµ trªn thùc tÕ ®· x¶y ra l¹m ph¸t ë nhiÒu n­íc, kÓ c¶ c¸c n­íc ph¸t triÓn cao. §ã lµ ®Æc ®iÓm cña l¹m ph¸t hiÖn ®¹i. KiÓu l¹m ph¸t nµy gäi lµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy, võa l¹m ph¸t võa suy gi¶m s¶n l­îng, t¨ng thªm thÊt nghiÖp nªn còng cßn gäi lµ “l¹m ph¸t ®×nh trÖ”. C¸c c¬n sèt gi¸ c¶ cña thÞ tr­êng ®Çu vµo ®Æc biÖt lµ c¸c vËt t­ c¬ b¶n nh­ x¨ng dÇu, ®iÖn... lµ nguyªn nh©n chñ yÕu ®Èy chi phÝ lªn cao. Tuy tæng cÇu kh«ng thay ®æi nh­ng gi¸ c¶ ®· t¨ng lªn vµ s¶n l­îng l¹i gi¶m xuèng. Gi¸ c¶ s¶n phÈm trung gian t¨ng ®ét biÕn th­êng do c¸c nguyªn nh©n: thiªn tai, chiÕn tranh, sù biÕn ®éng kinh tÕ, chÝnh trÞ... §Æc biÖt sù biÕn ®éng gi¸ dÇu löa do OPEC t¹o ra trong nh÷ng n¨m 1970 ®· g©y ra c¸c cuéc l¹m ph¸t ®×nh trÖ trÇm träng trªn quy m« thÕ giíi. L¹m ph¸t chi phÝ ®Èy Y Y1 Y0 AD ASo AS P P1 P0 E1 E0 ViÖc t¨ng c¸c lo¹i chi phÝ, viÖc t×m c¸ch t¨ng kh¶ n¨ng s¶n xuÊt hoÆc hiÖu suÊt, còng nh­ mong muèn tiªu dïng dÉn ®Õn ph­¬ng c¸ch cuèi cïng lµ c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c gia ®×nh ph¶i vay thªm nî. NÕu gia t¨ng lµm nhÑ ®i mét phÇn g¸nh nÆng nî nÇn cña nh÷ng ng­êi ®i vay th× sè nî ®ã vÉn t¨ng kh«ng kÐm vµ ®Î ra nh÷ng chi phÝ phô, ®iÒu ®ã lµm viÖc t¨ng gi¸ thiÕt bÞ ®­îc tr¶ b»ng tiÒn ®i vay. Cã thÓ nãi l¹m ph¸t vµ t¨ng l­¬ng lu«n ®i liÒn víi nhau. TiÒn l­¬ng lµ mét bé phËn cÊu thµnh quan träng nhÊt cña tæng chi phÝ s¶n xuÊt cña doanh nghiÖp. MÆt kh¸c ng­êi ta thÊy mét sù ®ång bé chung cña t¨ng tr­ëng tiÒn l­¬ng vµ gi¸ s¶n phÈm trong c¸c n­íc c«ng nghiÖp lín, gi¸ c¶ cµng t¨ng vät th× l­¬ng t¨ng cµng nhiÒu. 3.4. L¹m ph¸t, hiÖn t­îng cÊu tróc: Nh÷ng c¸ch gi¶i thÝch l¹m ph¸t do tiÒn tÖ, do nhu cÇu vµ do chi phÝ, nÕu xÐt riªng tõng c¸ch th× c¸ch nµo còng cã mét phÇn sù thËt. H¬n n÷a chóng cã thÓ bæ sung cho nhau ®Ó cho mét c¸ch ph©n tÝch chÆt chÏ qu¸ tr×nh l¹m ph¸t. Nh­ng chóng ®Òu cã thiÕu sãt lµ kh«ng ®Æt l¹m ph¸t trong bèi c¶nh cña sù tiÕn triÓn cña hÖ thèng kinh tÕ ®· x¶y ra l¹m ph¸t. V× vËy, l¹m ph¸t râ rµng kh«ng ph¶i lµ hiÖn t­îng tho¸ng qua cña mét nÒn kinh tÕ bÊt kú vµ trõu t­îng, còng kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ cña mét sù qu¶n lý tåi cña c¸c nhµ chøc tr¸ch tiÒn tÖ mµ lµ mét hiÖn t­îng g¾n liÒn víi cÊu tróc cña chñ nghÜa t­ b¶n thÕ giíi vµ cña c¸c thµnh phÇn quèc gia cña nã. §iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ kh«ng cã t¨ng gi¸. ViÖc t¨ng gi¸ cã thÓ ®­îc quyÕt ®Þnh ®Ó ph¶n ¸nh träng l­îng ®Çu t­ ®· thùc hiÖn, sù khan kiÖt cña mét sè nguyªn liÖu hoÆc sù thiÕu hôt cña mét sè s¶n phÈm nh»m môc ®Ých h¹n chÕ tiªu dïng. L¹m ph¸t kh«ng ph¶i lµ hËu qu¶ cña mét sù ho¹t ®éng tåi cña mét nÒn kinh tÕ, lµm rèi lo¹n t×nh tr¹ng b×nh th­êng cña møc trung b×nh cña gi¸ c¶ æn ®Þnh, nh÷ng sù rèi lo¹n ®ã lµ do ph¸t hµnh tiÒn tÖ hoÆc do tr¶ tiÒn thï lao qu¸ cao hoÆc do nhu cÇu qu¸ nhiÒu, hoÆc do nh÷ng có sèc ngo¹i sinh. NÕu tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã ®Òu ®­îc tÝnh ®Õn, chóng kh«ng ®éc lËp víi nhau mµ t¹o thµnh mét tæng thÓ chÆt chÏ. §iÒu ®ã lµm cho chi tiªu t¨ng lªn kÐo gi¸ c¶ lªn nhanh h¬n viÖc nhµ kinh doanh cã thÓ lµm t¨ng ®Çu ra. Ng­êi ta gäi ®ã lµ l¹m ph¸t cÇu - kÐo. AS AD1 AD0 P P1 P0 Q Q0 Q1 L¹m ph¸t cÇu - kÐo Trªn h×nh vÏ, mét sù t¨ng lªn trong toµn bé cÇu tõ AD0 ®Õn AD1 kÐo gi¸ t¨ng tõ P0 lªn P1. NÕu nÒn kinh tÕ kh«ng cã ®ñ viÖc lµm, l¹m ph¸t cÇu kÐo lµm t¨ng s¶n l­îng ®Çu ra vµ gi¶m bít thÊt nghiÖp. N¹n thÊt nghiÖp vµ n¹n l¹m ph¸t dai d¼ng cã thÓ x¶y ra ®ång thêi. Cã sù mÊt liªn hÖ gi÷a c¸c thñ tôc quy ®Þnh tiÒn l­¬ng vµ t×nh h×nh thÞ tr­êng viÖc lµm. Cã thÓ nãi thÊt nghiÖp lµ mét trong nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ nhÊt cña t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. §Ó ®iÒu tiÕt mèi quan hÖ nµy Nhµ n­íc cã mét vai trß hÕt søc quan träng, næi bËt lµ nh÷ng vai trß sau: Thø nhÊt, ph¸p luËt liªn quan ®Õn giíi lao ®éng, tÝnh chÊt tËp thÓ vµ b¾t buéc ®èi víi mäi ng­êi, cña nh÷ng ®iÒu quy ®Þnh vÒ luËt x· héi, vÒ nh÷ng ®iÒu kiÖn th¶i håi vµ vÒ ®Þnh møc l­¬ng. VÝ dô nh­ viÖc t¹o ra møc l­¬ng tèi thiÓu cho c¸c nghÒ, viÖc ®Þnh thêi gian lµm viÖc trong tuÇn... Thø hai, Nhµ n­íc vµ c¸c c¬ quan Nhµ n­íc gi÷ quyÒn ®iÒu tiÕt rÊt lín ®èi víi nhu cÇu tæng thÓ qua sè tiÒn cña c¸c kho¶n chi c«ng céng, “tiÒn l­¬ng gi¸n tiÕp”, vµ sù t¹o lËp c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶ theo kh¶ n¨ng cña nÒn kinh tÕ. VÒ c¸c kho¶n chi c«ng céng, viÖc t¨ng tØ lÖ phÇn tr¨m c¸c kho¶n nép b¾t buéc nh­ thuÕ trùc tiÕp vµ thuÕ gi¸n tiÕp... thi hµnh trong toµn thÓ c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ mét yÕu tè quan träng æn ®Þnh nhu cÇu tæng thÓ. V× vËy sè d­ ng©n s¸ch trë thµnh mét hiÖn t­îng ngo¹i lÖ vµ nÕu nã x¶y ra nã cã thÓ ®¬n gi¶n ®­îc dïng ®Ó tr¶ tr­íc nî cña Nhµ n­íc. Sau cïng, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ theo nghÜa réng do c¸c nhµ cÇm quyÒn ®iÒu hµnh ®· ®¶o lén c¸c ®iÒu kiÖn cÊp vèn cña nÒn kinh tÕ. Sù huû bá vÜnh viÔn viÖc ®èi chiÕu víi mét khèi l­îng dù tr÷ kim lo¹i vµ gi¸ trÞ b»ng vµng cña tiÒn tÖ ®· cho phÐp th¶ láng viÖc t¹o lËp ra c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶. V× thÕ, mét hÖ thèng tiÒn tÖ míi trong n­íc vµ quèc tÕ ®· ®­îc thµnh lËp. Nã cã chøc n¨ng t¹o ra c¸c ph­¬ng tiÖn chi tr¶ cho phÐp b¶o ®¶m sù th­¬ng phÈm ho¸ c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô lµm ra, ë mét møc gi¸ thÝch hîp ®Ó sù t¨ng tr­ëng tiÕp tôc vµ t­¬ng hîp víi c¸c môc tiªu cña thu nhËp thùc tÕ. 3.5. C¸c nguyªn nh©n kh¸c: Trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng më cã rÊt nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn cung tiÒn tÖ, lµm t¨ng chi phÝ s¶n xuÊt... mµ chóng trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp t¸c ®éng lµm t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t. Còng vËy, c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch còng cã thÓ g©y ra l¹m ph¸t. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c n÷a g©y ra t×nh tr¹ng l¹m ph¸t lµ l¹m ph¸t theo tû gi¸ hèi ®o¸i. Tû gi¸ hèi ®o¸i gi÷a ®ång néi tÖ so víi ®¬n vÞ tiÒn tÖ n­íc ngoµi t¨ng còng lµ nguyªn nh©n g©y ra l¹m ph¸t. Khi tû gi¸ t¨ng, ®ång néi tÖ mÊt gi¸, tr­íc hÕt nã t¸c ®éng lªn t©m lý cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt trong n­íc, muèn kÐo gi¸ hµng lªn theo møc t¨ng cña tû gi¸ hèi ®o¸i. Thø hai, khi tû gi¸ t¨ng, gi¸ nguyªn liÖu, hµng ho¸ nhËp khÈu còng t¨ng cao, ®Èy chi phÝ vÒ nguyªn liÖu t¨ng lªn, l¹i quay trë vÒ l¹m ph¸t phÝ - ®Èy nh­ ®· nãi ë trªn. ViÖc t¨ng gi¸ cña nguyªn liÖu vµ hµng ho¸ nhËp khÈu th­êng g©y ra ph¶n øng d©y chuyÒn, lµm t¨ng gi¸ c¶ ë rÊt nhiÒu c¸c hµng ho¸ kh¸c, ®Æc biÖt lµ c¸c hµng ho¸ cña nh÷ng ngµnh cã sö dông nguyªn liÖu nhËp khÈu vµ nh÷ng ngµnh cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ víi nhau (nguyªn liÖu cña ngµnh nµy lµ s¶n phÈm cña ngµnh kh¸c...). Mét nguyªn nh©n n÷a dÉn ®Õn l¹m ph¸t lµ l·i suÊt tiÒn göi. L·i suÊt thùc tÕ th­êng Ýt thay ®æi vµ ë møc mµ c¶ ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay ®Òu cã thÓ chÊp nhËn ®­îc. NÕu kh¸c ®i cã thÓ t¹o møc d­ cÇu hoÆc d­ cung vµ sÏ ®Èy l·i suÊt nµy vÒ møc æn ®Þnh. Nh­ng l·i suÊt danh nghÜa l¹i biÕn ®éng theo l¹m ph¸t. Khi l¹m ph¸t thay ®æi l·i suÊt danh nghÜa sÏ thay ®æi ®Ó duy tr× l·i suÊt thùc tÕ ë møc æn ®Þnh. VËy l·i suÊt thùc tÕ = l·i suÊt danh nghÜa - tû lÖ l¹m ph¸t. Khi tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng lªn, l·i suÊt danh nghÜa t¨ng theo, t¨ng chi phÝ c¬ héi cña viÖc gi÷ tiÒn, cµng gi÷ nhiÒu tiÒn cµng thiÖt. §iÒu nµy ®Æc biÖt ®óng trong c¸c cuéc siªu l¹m ph¸t, tiÒn mÊt gi¸ cµng m¹nh, t¨ng møc ®é göi tiÒn vµo ng©n hµng, vµo quü tiÕt kiÖm hoÆc ®Èy ra thÞ tr­êng ®Ó mua vÒ mäi lo¹i hµng ho¸ cã thÓ dù tr÷ g©y thªm mÊt c©n b»ng cung cÇu trªn thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ tiÕp tôc ®Èy gi¸ lªn cao. 4. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t: Tõ thùc tÕ diÔn biÕn l¹m ph¸t cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi, c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng: l¹m ph¸t cao vµ triÒn miªn cã ¶nh h­ëng xÊu ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cña mét quèc gia. T¸c ®éng g©y Ên t­îng m¹nh cña l¹m ph¸t lµ trong quan hÖ gi÷a chñ nî vµ con nî, g©y nªn sù chuyÓn dÞch cña c¶i gi÷a c¸c t¸c nh©n; nh­ng nh÷ng t¸c ®éng ®ã thay ®æi gia s¶n cña hä mét c¸ch kh«ng ®ång ®Òu, tuú theo tÝnh chÊt cña nã (tiÒn mÆt, tµi s¶n sinh lîi, bÊt ®éng s¶n...). MÆt kh¸c, nÕu nhÞp ®iÖu l¹m ph¸t ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng sinh lîi cña c¸c doanh nghiÖp, th× nã còng trë nªn s¸ng râ qua c¸ch øng xö cña nh÷ng doanh nghiÖp ®ã v× ë trong lßng nã h×nh thµnh gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ tiÒn l­¬ng ®­îc tho¶ thuËn. Nh­ng nh÷ng øng xö nh­ vËy trong l¹m ph¸t gÆp ph¶i mét trë lùc lín khi sù c¹nh tranh quèc tÕ x¶y ra nhanh h¬n; nh÷ng kho¶ng c¸ch lín cña c¸c biÕn ®éng gi¸ c¶ c¸c n­íc thay ®æi c¸c ®iÒu kiÖn cña c¹nh tranh quèc tÕ vµ t¸c ®éng trë l¹i ho¹t ®éng trong n­íc. Mét tû lÖ l¹m ph¸t trong n­íc cao h¬n ë nh÷ng n­íc nã c¹nh tranh k×m h·m xuÊt khÈu, n©ng cao nhËp khÈu vµ sù th©m hôt ®èi ngo¹i tiÕp theo cã nguy c¬ g©y ra sù mÊt gi¸ cña ®ång tiÒn quèc gia dÉn ®Õn sù l¹m ph¸t du nhËp míi. Nh­ng sù gi¶m l¹m ph¸t kh«ng ph¶i chØ cã nh÷ng hiÖu qu¶ tÝch cùc. Ng­îc l¹i víi l¹m ph¸t, nã trõng ph¹t nh÷ng t¸c nh©n m¾c nî, k×m h·m sù kÝch thÝch ®Çu t­ vµ sù phôc håi ho¹t ®éng vµ viÖc lµm chõng nµo l·i suÊt danh nghÜa ch­a h¹ b»ng møc h¹ cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn sù gi¶m l¹m ph¸t cã thÓ lµm cho nhu cÇu phôc håi khi gi¸ kh«ng t¨ng nhiÒu b»ng l­¬ng. Nh­ng viÖc t¨ng møc mua ®ã nhÊt thiÕt bÞ h¹n chÕ bëi v× sù gi¶m l¹m ph¸t ®óng lµ dùa trªn sù t¨ng võa ph¶i ®ång l­¬ng danh nghÜa. 4.1. L¹m ph¸t vµ l·i suÊt: §Ó duy tr× vµ æn ®Þnh sù ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c ng©n hµng ph¶i lu«n cè g¾ng duy tr× tÝnh hiÖu qu¶ cña c¶ tµi s¶n nî vµ tµi s¶n cã cña m×nh, tøc lµ lu«n lu«n ph¶i gi÷ cho l·i suÊt thùc ë møc æn ®Þnh. Khi tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng cao, nÕu muèn cho l·i suÊt thùc æn ®Þnh, l·i suÊt danh nghÜa ph¶i t¨ng lªn cïng víi tû lÖ l¹m ph¸t. ViÖc t¨ng l·i suÊt danh nghÜa sÏ dÉn ®Õn hËu qu¶ mµ nÒn kinh tÕ ph¶i g¸nh chÞu lµ suy tho¸i kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp t¨ng cao. 4.2. L¹m ph¸t vµ thu nhËp thùc tÕ: Trong tr­êng hîp thu nhËp danh nghÜa kh«ng ®æi, l¹m ph¸t x¶y ra sÏ lµm gi¶m thu nhËp thùc tÕ cña ng­êi lao ®éng. L¹m ph¸t kh«ng chØ lµm gi¶m gi¸ trÞ thùc cña nh÷ng tµi s¶n kh«ng cã l·i mµ nã cßn lµm hao mßn gi¸ trÞ cu¶ nh÷ng tµi s¶n cã l·i, tøc lµ lµm gi¶m thu nhËp thùc tõ c¸c kho¶n l·i, c¸c kho¶n lîi tøc. §iÒu ®ã x¶y ra lµ do chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ n­íc ®­îc tÝnh trªn c¬ së cña thu nhËp danh nghÜa. Khi l¹m ph¸t t¨ng cao, nh÷ng ng­êi ®i vay t¨ng l·i suÊt danh nghÜa ®Ó bï vµo tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng cao, ®iÒu ®ã lµm cho sè tiÒn thuÕ thu nhËp mµ ng­êi cã tiÒn cho vay ph¶i nép t¨ng cao. KÕt qña cuèi cïng lµ thu nhËp rßng (thu nhËp sau thuÕ), thùc (sau khi ®· lo¹i trõ t¸c ®éng cña l¹m ph¸t ) mµ ng­êi cho vay nhËn ®­îc bÞ gi¶m ®i. Suy tho¸i kinh tÕ, thÊt nghiÖp gia t¨ng, ®êi sèng cña con ng­êi lao ®éng trë nªn khã kh¨n h¬n sÏ lµm gi¶m lßng tin cña d©n chóng ®èi víi ChÝnh phñ vµ nh÷ng hËu qu¶ vÒ chÝnh trÞ, x· héi cã thÓ x¶y ra. Trong thêi gian dµi, viÖc t¨ng gi¸ th­êng kÕt hîp víi c¸c pha ph¸t triÓn, v× nã t¹o nªn mét t×nh tr¹ng æn ®Þnh, thËm chÝ c¶ sù t¨ng nhanh kh¶ n¨ng sinh lêi cña vèn ®Çu t­, tho¶ m·n nh÷ng ng­êi n¾m gi÷ vèn. Tuy nhiªn nh÷ng biÕn ®éng trªn thÞ tr­êng thÕ giíi nh­ có sèc dÇu má ®· lµm doanh lîi kinh tÕ cña c¸c doanh nghiÖp gi¶m, vµ ng­îc l¹i sù gi¶m l¹m ph¸t ®· lµm cho nã t¨ng lªn. 4.3. L¹m ph¸t vµ ph©n phèi thu nhËp kh«ng b×nh ®¼ng: Trong quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay, khi l¹m ph¸t t¨ng cao ng­êi cho vay sÏ lµ ng­êi chÞu thiÖt vµ ng­êi ®i vay sÏ lµ ng­êi ®­îc lîi. §iÒu nµy ®· t¹o nªn sù ph©n phèi thu nhËp kh«ng b×nh ®¼ng gi÷a ng­êi cho vay vµ ng­êi ®i vay. H¬n thÕ n÷a, nã cßn thóc ®Èy nh÷ng ng­êi kinh doanh t¨ng c­êng thu hót tiÒn vay ®Ó ®Çu c¬ kiÕm lîi. Do vËy cµng t¨ng thªm nhu cÇu tiÒn vay trong nÒn kinh tÕ, ®Èy l·i suÊt lªn cao. L¹m ph¸t t¨ng cao cßn khiÕn nh÷ng ng­êi thõa tiÒn vµ giµu cã, dïng tiÒn cña m×nh v¬ vÐt vµ thu gom hµng ho¸, tµi s¶n, n¹n ®Çu c¬ xuÊt hiÖn, t×nh tr¹ng nµy cµng lµm mÊt c©n ®èi nghiªm träng quan hÖ cung - cÇu hµng ho¸ tiªu dïng thiÕt yÕu, trong khi ®ã, nh÷ng kÎ ®Çu c¬ ®· v¬ vÐt s¹ch hµng ho¸ vµ trë nªn cµng giµu cã h¬n. T×nh tr¹ng ._.l¹m ph¸t nh­ vËy sÏ cã thÓ g©y ra nh÷ng rèi lo¹n trong nÒn kinh tÕ vµ t¹o ra kho¶ng c¸ch lín vÒ thu nhËp, vÒ møc sèng gi÷a ng­êi giµu vµ ng­êi nghÌo. 4.4. L¹m ph¸t vµ nî quèc gia: L¹m ph¸t cao lµm cho ChÝnh phñ ®­îc lîi do thuÕ thu nhËp ®¸nh vµo ng­êi d©n, nh­ng nh÷ng kho¶n nî n­íc ngoµi sÏ trë nªn trÇm träng h¬n. ChÝnh phñ ®­îc lîi trong n­íc nh­ng sÏ bÞ thiÖt víi nî n­íc ngoµi do l¹m ph¸t ®· lµm tû gi¸ t¨ng cao vµ ®ång tiÒn trong n­íc trë nªn mÊt gi¸ nhanh h¬n so víi ®ång tiÒn n­íc ngoµi tÝnh trªn c¸c kho¶n nî. 4.5. L¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp: L¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp lµ hai c¨n bÖnh nÆng cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Nhµ kinh tÕ häc A.W.Phillips ®· nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a hai hiÖn t­îng nµy vµ ra ®êi mét ®­êng gäi lµ ®­êng cong Phillips biÓu hiÖn mèi quan hÖ nµy. Ban ®Çu ®­êng cong Phillips cã d¹ng: (h×nh 1) gp = -(u-u*) Trong ®ã: gp lµ tû lÖ l¹m ph¸t. u lµ tû lÖ thÊt nghiÖp thùc tÕ. u* lµ tû lÖ thÊt nghiÖp tù nhiªn. lµ ®é dèc cña ®­êng cong Phillips. §­êng nµy cho thÊy mèi quan hÖ nghÞch gi÷a thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t, ®iÒu nµy nãi lªn mét ®iÒu r»ng cã thÓ ®¸nh ®æi l¹m ph¸t ®Ó lÊy thÊt nghiÖp thÊp. Cã thÓ thÊy l¹m ph¸t b»ng kh«ng khi tû lÖ thÊt nghiÖp b»ng tû lÖ tù nhiªn. Khi thÊt nghiÖp thùc tÕ thÊp h¬n tû lÖ tù nhiªn th× l¹m ph¸t x¶y ra. §é dèc cµng lín th× mét sù t¨ng, gi¶m nhá cña thÊt nghiÖp sÏ x¶y ra sù t¨ng gi¶m ®¸ng kÓ vÒ l¹m ph¸t. §é lín cña ph¶n ¸nh sù ph¶n øng cña tiÒn l­¬ng. NÕu tiÒn l­¬ng cã ®é ph¶n øng m¹nh th× lín, nÕu cã tÝnh × cao th× nhá. NÕu ®­êng Phillips n»m ngang th× l¹m ph¸t ph¶n øng rÊt kÐm víi thÊt nghiÖp. H×nh 1 §­êng Phillips ban ®Çu L¹m ph¸t TiÒn l­¬ng Tû lÖ thÊt nghiÖp PC PC B u u* 0 gp Thùc tÕ ngµy nay gi¸ c¶ ®· kh«ng h¹ xuèng theo thêi gian do cã l¹m ph¸t dù kiÕn, v× thÕ ®­êng cong Phillips ®· ®­îc më réng thªm b»ng viÖc bao gåm c¶ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn. gp = gpe -(u-u*) Trong ®ã: gpe lµ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn. (h×nh 2) §­êng nµy cho thÊy khi thÊt nghiÖp b»ng tØ lÖ tù nhiªn th× l¹m ph¸t b»ng tØ lÖ dù kiÕn. NÕu thÊt nghiÖp thùc tÕ cao h¬n tØ lÖ tù nhiªn th× l¹m ph¸t thÊp h¬n tØ lÖ dù kiÕn. §­êng nµy gäi lµ ®­êng Phillips ng¾n h¹n øng víi thêi kú mµ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn ch­a thay ®æi. Trong thêi kú nµy nÕu cã nh÷ng có sèc cÇu, gi¶ sö cÇu t¨ng lªn nhanh, nÒn kinh tÕ sÏ ®i däc ®­êng Phillips lªn phÝa trªn, l¹m ph¸t t¨ng, thÊt nghiÖp gi¶m. NÕu kh«ng cã sù t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch th× v× gi¸ t¨ng lªn møc cung tiÒn thùc tÕ gi¶m xuèng, l·i suÊt t¨ng lªn vµ tæng cÇu dÇn dÇn ®­îc ®iÒu chØnh trë l¹i møc cò, nÒn kinh tÕ víi l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp sÏ quay trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu. Nh­ng khi l¹m ph¸t ®· ®­îc dù kiÕn, tiÒn l­¬ng vµ c¸c chi phÝ kh¸c còng ®­îc ®iÒu chØnh theo tØ lÖ l¹m ph¸t nªn gi¸ c¶ dõng ë tØ lÖ dù kiÕn vµ thÊt nghiÖp trë l¹i tØ lÖ tù nhiªn, ®­êng Phillips ng¾n h¹n nãi trªn dÞch chuyÓn lªn trªn. Riªng vµ c¸c c¬n sèt cung ®Èy chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ lªn, s¶n l­îng viÖc lµm gi¶m xuèng. Nh­ vËy tÊt c¶ thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t t¨ng lªn – kh«ng cã sù ®¸nh ®æi gi÷a thÊt nghiÖp vµ l¹m ph¸t trong ng¾n h¹n - ®ã lµ thêi kú ®×nh trÖ thÊt nghiÖp. Cho tíi khi ChÝnh phñ t¨ng møc cung tiÒn liªn tôc ®Ó gi÷ cho tæng cÇu kh«ng suy gi¶m vµ thÊt nghiÖp kh«ng thÓ t¨ng, nÒn kinh tÕ vÉn ®¹t s¶n l­îng nh­ cò nh­ng gi¸ c¶ ®· t¨ng lªn theo tØ lÖ t¨ng tiÒn. Trong ng¾n h¹n tØ lÖ thÊt nghiÖp thùc tÕ cã thÓ kh«ng b»ng tØ lÖ thÊt nghiÖp dù kiÕn nh­ng trong dµi h¹n chóng sÏ b»ng nhau bëi sù t¸c ®éng cña c¸c chÝnh s¸ch tµi kho¸ vµ tiÒn tÖ. §ã lµ c¬ së ®Ó x©y dùng ®­êng Phillips dµi h¹n. 0 u gp u* E §­êng Phillips më réng H×nh 2 Trong dµi h¹n tØ lÖ l¹m ph¸t thùc tÕ b»ng tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn, nghÜa lµ gp = gpe. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ : 0 = -(u-u*) hay u = u* Nh­ vËy, trong dµi h¹n tØ lÖ thÊt nghiÖp thùc tÕ lu«n b»ng tØ lÖ tù nhiªn cho dï tØ lÖ l¹m ph¸t thay ®æi nh­ thÕ nµo. VËy trong dµi h¹n l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp kh«ng cã mèi quan hÖ víi nhau. Cã thÓ nãi l¹m ph¸t lµ mét trong nh÷ng biÕn kinh tÕ vÜ m« quan träng gióp ChÝnh phñ c¸c n­íc nhËn biÕt thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ còng nh­ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch kinh tÕ. VËy t¹i sao Nhµ n­íc l¹i ph¶i quan t©m ®Õn chØ sè l¹m ph¸t? Nh­ trªn ®· tr×nh bµy, l¹m ph¸t t¸c ®éng rÊt lín ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ nh÷ng hËu qu¶ nÆng nÒ cña nh÷ng cuéc siªu l¹m ph¸t ®Õn nÒn kinh tÕ lµ kh«ng thÓ kÓ siÕt. TÊt nhiªn ChÝnh phñ c¸c n­íc lu«n t×m c¸ch ®Ó duy tr× l¹m ph¸t ë møc thÊp. Hµng n¨m c¸c quèc gia th­êng c«ng khai c¸c chØ sè vÒ c©n ®èi ng©n s¸ch vµ thu chi ng©n s¸ch. C©n ®èi ng©n s¸ch vµ thu chi ng©n s¸ch, c«ng viÖc hµng ®Çu cña ChÝnh phñ c¸c quèc gia trªn thÕ giíi. Bëi v×, quy luËt chung vÒ ho¹t ®éng cña ChÝnh phñ ë bÊt cø mét n­íc nµo còng xuÊt ph¸t tõ mét c«ng viÖc chung ®ã lµ duy tr× bé m¸y hµnh chÝnh ®Ó ®¶m b¶o mäi ho¹t ®éng cña x· héi vÒ c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ, x· héi, m«i tr­êng... Muèn duy tr× ®­îc c¸c ho¹t ®éng trªn ph¶i cã nguån thu. Nguån thu chÝnh cña ChÝnh phñ c¸c quèc gia ®ã lµ thuÕ. Ngoµi thuÕ ra cßn cã mét sè kho¶n phô thu kh¸c nh­ viÖn trî ODA, c¸c tæ chøc quèc tÕ liªn ChÝnh phñ, phi ChÝnh phñ. VÒ chi ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ c¸c n­íc phæ biÕn nhÊt víi c¸c môc: chi cho bé m¸y hµnh chÝnh, chi cho bé m¸y quèc phßng, chi cho dÞch vô c«ng céng, chi cho b¶o hiÓm vµ phóc lîi x· héi, chi cho ho¹t ®éng kinh tÕ, chi tr¶ nî vµ mét sè kho¶n kh¸c. Muèn thu ®­îc thuÕ ph¶i dùa vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô cña toµn x· héi. BÊt cø mét quèc gia nµo khi nh×n vµo tèc ®é ph¸t triÓn cña thu nhËp quèc d©n trªn ®Çu ng­êi ngµy cµng t¨ng lµ biÓu hiÖn ®¸ng mõng cho quèc gia ®ã. Thu nhËp quèc d©n t¨ng chøng tá møc tiªu dïng cña x· héi còng t¨ng lªn. Nh­ng cña c¶i vËt chÊt cña x· héi s¶n xuÊt ra trong n¨m ®­îc tiªu dïng ph¶i th«ng qua l­u th«ng cña tiÒn tÖ. TiÒn vµ cña c¶i vËt chÊt cña x· héi l­u th«ng nÕu ë tr¹ng th¸i c©n ®èi sÏ cã tû lÖ l¹m ph¸t hîp lý. Bëi v× trong thùc tÕ kh«ng bao giê cã c©n ®èi mét c¸ch tuyÖt ®èi. V× vËy, c©n ®èi chØ lµ t¹m thêi, mÊt c©n ®èi lµ th­êng xuyªn. Do mÊt c©n ®èi l¹i lµ t¸c nh©n thóc ®Èy s¶n xuÊt ®Ó tho¶ m·n tiªu dïng. L¹m ph¸t t¨ng b¸o hiÖu xÊu cña ®êi sèng x· héi. Ng­îc l¹i, l¹m ph¸t gi¶m ®Õn møc sè ©m còng b¸o hiÖu sù tr× trÖ cña nÒn kinh tÕ, søc tiªu dïng gi¶m, kinh tÕ kh«ng ph¸t triÓn ®i ®Õn suy tho¸i. Víi hiÖn tr¹ng trªn, ChÝnh phñ ph¶i t×m nguyªn nh©n vµ b»ng luËt ph¸p, thuÕ kho¸, c¸c chÝnh s¸ch cô thÓ ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc ®i vµo æn ®Þnh, ph¸t triÓn v÷ng ch¾c, ChÝnh phñ sÏ cã nguån thu æn ®Þnh ®Ó chi dïng vµo viÖc ®iÒu hµnh ®Êt n­íc. 5. BiÖn ph¸p kh¾c phôc l¹m ph¸t: Do l¹m ph¸t t¨ng cao vµ kÐo dµi ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ lín trong ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng vµ cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ, ChÝnh phñ c¸c quèc gia cÇn ph¶i cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó phßng ngõa vµ kh¾c phôc l¹m ph¸t. 5.1. Nh÷ng biÖn ph¸p t×nh thÕ: Nh÷ng biÖn ph¸p nµy ®­îc ¸p dông víi môc tiªu gi¶m tøc thêi “c¬n sèt l¹m ph¸t”, trªn c¬ së ®ã sÏ ¸p dông c¸c biÖn ph¸p æn ®Þnh tiÒn tÖ l©u dµi. C¸c biÖn ph¸p nµy th­êng ®­îc ¸p dông khi nÒn kinh tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng siªu l¹m ph¸t. Thø nhÊt: c¸c biÖn ph¸p t×nh thÕ th­êng ®­îc ChÝnh phñ c¸c n­íc ¸p dông, tr­íc hÕt lµ ph¶i gi¶m bít l­îng tiÒn giÊy trong nÒn kinh tÕ nh­ ngõng ph¸t hµnh tiÒn vµo l­u th«ng. BiÖn ph¸p nµy cßn gäi lµ chÝnh s¸ch ®ãng b¨ng tiÒn tÖ. Tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng cao, ngay lËp tøc ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i dïng c¸c biÖn ph¸p cã thÓ ®­a ®Õn t¨ng cung øng tiÒn tÖ nh­ ngõng thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu ®èi víi c¸c tæ chøc tÝn dông, dõng viÖc mua vµo c¸c chøng kho¸n ng¾n h¹n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, kh«ng ph¸t hµnh tiÒn bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc dông c¸c biÖn ph¸p lµm gi¶m l­îng tiÒn cung øng trong nÒn kinh tÕ nh­: ng©n hµng trung ­¬ng b¸n ra c¸c chøng kho¸n ng¾n h¹n trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, b¸n ngo¹i tÖ vµ vay, ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî cña ChÝnh phñ ®Ó vay tiÒn trong nÒn kinh tÕ bï ®¾p cho béi chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc, t¨ng l·i suÊt tiÒn göi ®Æc biÖt lµ l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm d©n c­. C¸c biÖn ph¸p nµy rÊt cã hiÖu lùc v× trong mét thêi gian ng¾n nã cã thÓ lµm gi¶m bít ®­îc mét khèi l­îng kh¸ lín tiÒn nhµn rçi trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, do ®ã gi¶m bít ®­îc søc Ðp lªn gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr­êng. Thø hai: thi hµnh chÝnh s¸ch tµi chÝnh th¾t chÆt nh­ t¹m ho·n nh÷ng kho¶n chi ch­a cÇn thiÕt trong nÒn kinh tÕ, c©n ®èi l¹i ng©n s¸ch vµ c¾t gi¶m chi tiªu ®Õn møc cã thÓ ®­îc. Thø ba: t¨ng quü hµng ho¸ tiªu dïng ®Ó c©n ®èi víi sè l­îng tiÒn cã trong l­u th«ng b»ng c¸ch khuyÕn khÝch tù do mËu dÞch, gi¶m nhÑ thuÕ quan vµ c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt kh¸c ®Ó thu hót hµng ho¸ tõ ngoµi vµo. Thø t­: ®i vay vµ xin viÖn trî n­íc ngoµi. Thø n¨m: c¶i c¸ch tiÒn tÖ. §©y lµ biÖn ph¸p cuèi cïng ph¶i xö lý khi tû lÖ l¹m ph¸t lªn qu¸ cao mµ c¸c biÖn ph¸p trªn ®©y ch­a mang l¹i hiÖu qña mong muèn. 5.2. Nh÷ng biÖn ph¸p chiÕn l­îc: §©y lµ c¸c biÖn ph¸p cã t¸c dông l©u dµi ®Õn sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tæng hîp c¸c biÖn ph¸ nµy sÏ t¹o ra søc m¹nh kinh tÕ l©u dµi cña ®Êt n­íc, lµm c¬ së cho sù æn ®Þnh tiÒn tÖ mét c¸ch bÒn v÷ng. C¸c biÖn ph¸p chiÕn l­îc th­êng ®­îc ¸p dông lµ: - Thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ më réng l­u th«ng hµng ho¸. Cã thÓ nãi ®©y lµ biÖn ph¸p chiÕn l­îc hµng ®Çu ®Ó h¹n chÕ l¹m ph¸t, duy tr× sù æn ®Þnh tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. S¶n xuÊt trong n­íc ngµy cµng ph¸t triÓn, quü hµng ho¸ ®­îc t¹o ra ngµy cµng t¨ng vÒ sè l­îng vµ ®a d¹ng vÒ chñng lo¹i, t¹o tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c nhÊt cho sù æn ®Þnh tiÒn tÖ. Bªn c¹nh viÖc thóc ®Èy ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ cho tiªu dïng trong n­íc, ChÝnh phñ cÇn ph¶i chó träng ph¸t triÓn c¸c ngµnh c¸c ho¹t ®éng lµm t¨ng thu ngo¹i tÖ nh­ xuÊt khÈu hµng ho¸, ph¸t triÓn ngµnh du lÞch... - KiÖn toµn bé m¸y hµnh chÝnh, c¾t gi¶m biªn chÕ qu¶n lý hµnh chÝnh. Thùc hiÖn tèt biÖn ph¸p nµy sÏ gãp phÇn to lín vµo viÖc gi¶m chi tiªu th­êng xuyªn cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc trªn c¬ së ®ã gi¶m béi chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. - T¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý ®iÒu hµnh ng©n s¸ch Nhµ n­íc trªn c¬ së t¨ng c¸c kho¶n thu cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc mét c¸ch hîp lý, chèng thÊt thu, ®Æc biÖt lµ thu vÒ thuÕ, n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c kho¶n chi ng©n s¸ch Nhµ n­íc. PhÇn II: M« h×nh vÒ l¹m ph¸t Cho ®Õn nay, c¸c m« h×nh vÒ l¹m ph¸t lµ rÊt nhiÒu. C¸c biÕn gi¶i thÝch ®èi víi c¸c m« h×nh lµ kh¸c nhau, nã phô thuéc vµo quan niÖm cña tõng tr­êng ph¸i, t×nh h×nh ph¸t triÓn cña mçi quèc gia, ë nh÷ng thêi kú kh¸c nhau th× cã nh÷ng m« h×nh kh¸c nhau. Lý do lµ v× ë mçi thêi kú cã nh÷ng sù biÕn ®éng nhÊt ®Þnh trong nÒn kinh tÕ ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng quèc gia ®ang ph¸t triÓn th× sù biÕn ®éng Êy lµ hÕt søc m¹nh mÏ. Nh÷ng sù biÕn ®éng Êy xuÊt ph¸t tõ sù thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, c¬ chÕ qu¶n lý, nh÷ng t¸c ®éng tõ bªn ngoµi... Do ®ã nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn l¹m ph¸t ë thêi kú nµy th× sang kú sau cã thÓ sù ¶nh h­ëng kh«ng cßn lín hoÆc kh«ng cßn ¶nh h­ëng. Sau ®©y ta ®i t×m hiÓu mét sè m« h×nh l¹m ph¸t cña mét sè tr­êng ph¸i. Tr­íc tiªn ta thÊy 3 trong sè nh÷ng nh©n tè ¶nh h­ëng ®Õn tû lÖ l¹m ph¸t ®ã lµ: t¨ng cung tiÒn, t¨ng thu nhËp vµ tû lÖ biÕn ®éng cña thÞ tr­êng. Møc gi¸ P lµ møc gi¸ trung b×nh cña gi¸ hµng ho¸ th­¬ng m¹i PT vµ hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i PN . Hµng ho¸ th­¬ng m¹i lµ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ mµ chóng ®­îc trao ®æi, mua b¸n trªn thÞ tr­êng, dïng lµm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu... Hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i lµ nh÷ng lo¹i hµng ho¸ mµ chóng kh«ng ®­îc trao ®æi, bu«n b¸n trªn thÞ tr­êng. Cã thÓ miªu t¶ d­íi d¹ng hµm log - tuyÕn tÝnh nh­ sau: log P = α(log PN) + (1- α)(log PT) (1) Trong ®ã: α biÓu hiÖn tû lÖ cña hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i trong tæng sè hµng tiªu dïng. Møc gi¸ cña hµng ho¸ th­¬ng m¹i (PT) ®· ®­îc x¸c ®Þnh trªn thÞ tr­êng quèc tÕ vµ gi¸ trÞ ®ång tiÒn trong n­íc cã thÓ ®­îc biÓu hiÖn b»ng gi¸ c¶ n­íc ngoµi (Pf) vµ tû lÖ trao ®æi (e): log = log + log (2) C¶ 2 sù t¨ng tû lÖ trao ®æi (gi¸ trÞ ®ång tiÒn trong n­íc) vµ sù t¨ng lªn trong gi¸ c¶ n­íc ngoµi sÏ dÉn ®Õn sù t¨ng trong c¸c møc gi¸. Møc gi¸ cña hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i (PN) gi¶ thiÕt r»ng ®­îc thiÕt lËp trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, ë ®©y nhu cÇu cña hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i lµ gi¶ thiÕt, cho ®¬n gi¶n, chuyÓn tíi nhu cÇu cña c¶ nÒn kinh tÕ. KÕt qu¶ lµ møc gi¸ cña hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i ®­îc x¸c ®Þnh bëi ®iÒu kiÖn c©n b»ng thÞ tr­êng tiÒn tÖ, møc cung tiÒn thùc () b»ng cÇu tiÒn thùc tÕ (md), mµ lîi nhuËn c©n b»ng cña c¸c møc gi¸ c¸c hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i: (3) ë ®©y Ms biÓu hiÖn cung tiÒn danh nghÜa cña tiÒn, md lµ cÇu thùc cña tiÒn, lµ nh©n tè biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a cÇu nÒn kinh tÕ më víi cÇu cña hµng ho¸ phi th­¬ng m¹i. CÇu thùc cña tiÒn (md) ®­îc gi¶ thiÕt lµ mét hµm cña thu nhËp thùc tÕ, l¹m ph¸t dù tÝnh vµ l·i suÊt n­íc ngoµi: (4) Trong ®ã: yt lµ thu nhËp thùc tÕ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn trong thêi k× t-1 ®Õn t rt+1 lµ l·i suÊt n­íc ngoµi danh nghÜa dù kiÕn trong thêi kú t+1 ®­îc ®iÒu chØnh bëi sù thay ®æi dù kiÕn trong l·i suÊt n­íc ngoµi trong thêi kú t+1. TØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn trong thêi kú t ®­îc gi¶ ®Þnh bëi ph­¬ng tr×nh: (5) Trong ®ã: lµ tØ lÖ l¹m ph¸t thùc tÕ trong giai ®o¹n t-1 vµ lµ tØ lÖ l¹m ph¸t dù kiÕn trong giai ®o¹n t-1. ë ®©y chóng ta cho r»ng d1 = 1, khi ®ã ph­¬ng tr×nh l¹m ph¸t trë thµnh: (6) Chóng ta cho r»ng tØ lÖ l·i suÊt n­íc ngoµi (rt+1) ®­îc biÓu diÔn d­íi d¹ng ph­¬ng tr×nh c¸c tØ lÖ quan s¸t trong thêi kú t: E(rt+1) = rt (7) Sù t¨ng lªn trong t­¬ng lai cña tû lÖ l·i suÊt n­íc ngoµi (rt+1) ®­îc gi¶ ®Þnh dÉn ®Õn sù gi¶m xuèng trong cÇu tiÒn thùc hiÖn hµnh nh­ lµ kÕt qña cña sù thay ®æi c¸c t¸c ®éng. Sù thay ®æi c¸c ph­¬ng tr×nh (6) vµ (7) tõ ph­¬ng tr×nh (4) sinh ra hµm cÇu tiÒn d¹ng log-tuyÕn tÝnh: (8) Sù thay ®æi ph­¬ng tr×nh (8) tõ ph­¬ng tr×nh (3) sinh ra: (9) C¸c ph­¬ng tr×nh (2) vµ (9) cã thÓ thay ®æi tõ ph­¬ng tr×nh (1), trong ®ã (10) Trªn ®©y lµ m« h×nh mang tÝnh kh¸i qu¸t, ®i vµo tr­êng hîp cù thÓ ®èi víi t×nh h×nh cô thÓ cña c¸c nhãm n­íc ®ang ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam , cã thÓ xem xÐt c¸c m« h×nh kinh tÕ l­îng vÒ l¹m ph¸t theo c¸c tr­êng ph¸i sau: 1. M« h×nh cña tr­êng ph¸i cÊu tróc: Tr­êng ph¸i cÊu tróc xem l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò thuéc vÒ cÊu tróc, hä xem ®ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña viÖc c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cè g¾ng thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn mµ kh«ng tiÕn hµnh nh÷ng c¶i c¸ch cÇn thiÕt. Theo quan ®iÓm trªn ta cã thÓ thÊy c¸i mµ Nhµ n­íc quan t©m lµ ph¸t triÓn kinh tÕ mµ kÕt qu¶ cña nã chÝnh lµ tæng s¶n phÈm quèc néi - GDP. Theo ®Ò xuÊt cña tr­êng ph¸i nµy, m« h×nh ®­îc x©y dùng nh­ sau: BiÕn phô thuéc ë ®©y lµ l¹m ph¸t ë thêi kú nghiªn cøu. C¸c biÕn gi¶i thÝch bao gåm l¹m ph¸t ë thêi kú tr­íc ®ã (biÕn trÔ mét thêi kú), tæng thu nhËp quèc néi vµ bËc më cña nÒn kinh tÕ. Gäi Pt, Pt-1 lµ l¹m ph¸t ë thêi kú t vµ t-1 (lÊy phÇn tr¨m thay ®æi cña chØ sè gi¸ cña ng­êi tiªu dïng); Yt lµ thu nhËp ë thêi kú t (tæng s¶n phÈm quèc néi GDP ë gi¸ cè ®Þnh); Zt lµ bËc më cña nÒn kinh tÕ (tû lÖ cña tæng xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®èi víi s¶n phÈm trong n­íc). D¹ng hµm cã d¹ng: Pt = f(Pt-1, Yt, Zt) (11) D¹ng hµm tæng qu¸t trªn cã thÓ biÓu diÔn d­íi d¹ng tuyÕn tÝnh nh­ sau: (12) Ut lµ sai sè ngÉu nhiªn. 2. M« h×nh cña tr­êng ph¸i tiÒn tÖ: Tr­êng ph¸i tiÒn tÖ coi l¹m ph¸t lµ hiÖn t­îng tiÒn tÖ g©y ra bëi chÝnh s¸ch tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ kh«ng hîp lý. VÒ mÆt lý thuyÕt mµ nãi, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ bao gåm chÝnh s¸ch tiÒn tÖ më réng vµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ më réng nh»m t¨ng l­îng tiÒn cung øng, khuyÕn khÝch ®Çu t­, më réng s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o viÖc lµm. Tr­êng hîp nµy, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m chèng suy tho¸i kinh tÕ, chèng thÊt nghiÖp. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ th¾t chÆt nh»m gi¶m l­îng tiÒn cung øng, h¹n chÕ ®Çu t­, k×m h·m sù ph¸t triÓn qu¸ ®µ cña nÒn kinh tÕ. Tr­êng hîp nµy râ rµng ®Ó chèng l¹m ph¸t. Nh­ vËy, nÕu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña Ng©n hµng trung ­¬ng nh»m më réng cung øng tiÒn tÖ th× gi¸ c¶ hµng ho¸ vµ dÞch vô sÏ t¨ng lªn, tÊt yÕu dÉn ®Õn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. Ng­îc l¹i, chÝnh s¸ch tiÒn tÖ Ng©n hµng trung ­¬ng nh»m th¾t chÆt cung øng tiÒn tÖ th× sÏ lµm cho gi¸ c¶ cña hµng ho¸ vµ dÞch vô gi¶m xuèng vµ nh­ vËy tØ lÖ l¹m ph¸t gi¶m xuèng Tõ sù ph©n tÝch trªn cã thÓ thÊy r»ng cung tiÒn lµ mét yÕu tè quan träng g©y ra t×nh tr¹ng l¹m ph¸t. Gäi Mt vµ Mt-1 lµ cung tiÒn ë thêi kú tiÒn tÖ vµ t-1 (tæng cña tiÒn mÆt, tiÒn göi kh«ng kú h¹n vµ tiÒn göi cã kú h¹n mµ lý thuyÕt tµi chÝnh tiÒn tÖ ký hiÖu lµ M2); Pt vµ Pt-1 lµ l¹m ph¸t thêi kú t vµ t-1; Theo quan niÖm cña tr­êng ph¸i tiÒn tÖ ta ®Ò xuÊt m« h×nh tæng qu¸t sau: Pt = f(Pt-1, Mt, Mt-1) (13) D¹ng hµm tæng qu¸t trªn cã thÓ biÓu diÔn d­íi d¹ng tuyÕn tÝnh nh­ sau: (14) Vt lµ sai sè ngÉu nhiªn. KÕt hîp 2 tr­êng ph¸i trªn ta ®­îc m« h×nh hçn hîp sau: (15) 3. M« h×nh l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy: Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y nªn t×nh tr¹ng l¹m ph¸t ®ã lµ chi phÝ s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ ®­îc gäi lµ l¹m ph¸t chi phÝ ®Èy. L¹m ph¸t nµy ph¸t sinh tõ chç t¨ng tiÒn chi cho c¸c yÕu tè s¶n xuÊt cao h¬n kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña chóng. Sù t¨ng ®ã ®· kÝch ®éng c¸c chñ doanh nghiÖp t¨ng gi¸ s¶n phÈm cña hä b¸n cho c¸c doanh nghiÖp hoÆc gia ®×nh. Nh÷ng ng­êi nµy l¹i cã xu h­íng t¨ng gi¸ cña hä hoÆc l¹i yªu cÇu t¨ng tiÒn l­¬ng. Cø nh­ thÕ qu¸ tr×nh l¹m ph¸t ®­îc h×nh thµnh vµ duy tr×. M« h×nh ®­îc ®Ò xuÊt nh­ sau: (16) (17) Trong ®ã: IPD lµ phÇn tr¨m thay ®æi trong chØ sè gi¸ gi¶m ph¸t Èn; CPH lµ bï l­¬ng tÝnh theo giê; OPH lµ s¶n l­îng thùc tÕ tÝnh theo giê; IPDt-1 lµ biÕn IPD trÔ mét thêi kú; U lµ tû lÖ thÊt nghiÖp; u1, u2 lµ sai sè ngÉu nhiªn. PhÇn III: §¸nh gi¸ t×nh h×nh l¹m ph¸t ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua A. T×nh h×nh l¹m ph¸t trong nh÷ng n¨m qua Trong thập niên 1980 và đầu thập niên 1990, Việt Nam trải qua một nạn lạm phát phi mã. Mức lạm phát gia tăng từ 125% vào năm 1980 lên đến 487% vào năm 1986. Sau khi chính sách “đổi mới” và thả lỏng giá cả được thi hành, mức lạm phát giảm xuống 4.2% vào năm 1999. Nạn lạm phát phi mã trong gần hai thập niên gây ra bởi một lý do chính là Nhà nước tài trợ ngân sách thiếu hụt bằng cách in thêm tiền. Ngoài ra nhu cầu của dân chúng, nhất là về thực phẩm thì nhiều mà hàng hoá sản xuất ra thì quá ít. Ngân sách thiếu hụt vì phải nuôi khoảng 200,000 quân đóng ở Kampuchia trong khi không nhận một đồng viện trợ nào của phương Tây. Còn viện trợ của cựu Liên Bang Xô Viết và các nước Xã Hội Chủ Nghĩa Đông Âu bị giảm nhanh chóng rồi chấm dứt vào cuối thập niên 1980. Trong khoảng thời gian từ 1992 trở về sau lạm phát ở mức thấp dưới 10%. Ba yếu tố chính ảnh hưởng đến hiện tượng lạm phát trong giai đoạn này là mức sản xuất thực phẩm nội địa, giá thực phẩm trên thị trường quốc tế đặc biệt là giá gạo, và giá xăng nhớt và ảnh hưởng của nó trên chi phí chuyên chở. Mức lạm phát ở mức 4.0% và 3.3% lần lượt vào 2002 và 2003. Đặc biệt vào đầu thập niên thứ nhất của thế kỷ 21 Việt Nam trải qua giảm phát nhẹ ở mức -1.6% vào năm 2000 và -0.4% vào năm 2001. Giảm phát là trường hợp ngược lại với lạm phát, có nghĩa là giá cả hạ thấp, và kết quả là làm tăng giá trị của đồng tiền so với hàng hoá và dịch vụ. Một hậu quả của sự giảm phát là mức thất nghiệp gia tăng. Mức tiêu thụ suy giảm vì người mua có khuynh hướng đình hoãn chi tiêu để chờ đợi cho giá cả xuống thấp hơn nữa. Trong vài năm qua nền kinh tế Việt Nam có những nét có vẻ ngày càng khởi sắc, chẳng hạn như tốc độ phát triển kinh tế đã từ 4.8% năm 1999 lên đến trên 7% năm 2003. Sau cuộc khủng hoảng tài chính xảy ở châu Á năm 1997, Việt Nam chủ trương chính sách kích cầu nhằm giảm bớt ảnh hưởng của cuộc khủng hoảng và bù lại mức giảm đầu tư trực tiếp của nước ngoài. Ta thấy mức tăng đầu tư nhanh chóng đưa lên từ tỷ lệ 27,6% GDP năm 1999 lên tới 35% GDP vào năm 2003. Đây cũng là tỷ lệ đầu tư kỷ lục trên thế giới, thế nhưng do hiệu quả sản xuất thấp vì chính sách đầu tư vẫn tập trung vào khu vực Nhà nước, tốc độ phát triển cũng chỉ đạt được 7,3% . Đầu tư cao nhưng khoảng 60%, tức là khoảng 7,5 tỷ USD vẫn là đầu tư của nhà nước, trong đó nguồn vốn đầu tư của nhà nước là từ ngân sách (gần 40%), vay nước ngoài (30%), phần còn lại là vốn doanh nghiệp (không biết bao nhiêu là từ vay ngân hàng và bao nhiêu là vốn tự có). Tỷ lệ đầu tư của nước ngoài giảm, nhưng có một điểm sáng là tỷ lệ đầu tư của tư nhân tăng từ 24% năm 1999 lên 26,7% năm 2003. Tỷ lệ đầu tư của nhà nước tiếp tục cao, tổng số tiền đầu tư lớn, do đó tham nhũng bành trướng ở mức độ gần như không còn kiểm soát được là điều dễ hiểu. Nếu như tỷ lệ tham nhũng tiền đầu tư của nhà nước lên 20-30% như đã thảo luận trong mét kỳ họp quốc hội, thì số tiền tham nhũng có thể lên tới 1,5 – 2,25 tỷ USD một năm. Trong đầu tư, chính sách của nhà nước vẫn là tập trung phát triển sản xuất thay thế nhập khẩu (sắt thép, xi măng, đường), kể cả đưa tới việc bảo vệ thị trường nội địa cho đầu tư nước ngoài (xe hơi, xe gắn máy), thay vì tập trung phát triển sản xuất nhằm xuất khẩu. Do chính sách trên, thiếu hụt cán cân xuất nhập khẩu ngày càng cao, tăng từ 0% GDP năm 1999 lên 13,5% GDP năm 2003. Mức thiếu hụt cán cân xuất nhập khẩu năm 2003 là 5.1 tỷ USD. Mức thiếu hụt này chưa tạo nên khủng hoảng cán cân thanh toán vì hiện nay thiếu hụt được bù đắp bằng 2,5 tỷ do lao động người Việt ở nước ngoài và Việt kiều gửi về, khoảng 1 tỷ đầu tư trực tiếp của nước ngoài và phần còn lại là vay mượn nước ngoài. Nhưng tình hình phát triển kích cầu hệ thống quốc doanh thiếu hiệu quả này không thể tiếp tục trong tương lai, và đó là tương lai rất gần. Chính sách kích cầu, đi liền và đòi hỏi ngân hàng tăng tín dụng đã đưa lạm phát đến mức báo động. Cả năm 2003, lạm phát là 3%, ®Õn n¨m 2004 l¹m ph¸t ®· lµ 9.5%. NÕu nh×n vÒ qu¸ khø, từ mức lạm phát rất cao trong suốt thập kỷ 80 cña thÕ kû tr­íc, có năm lên tới trên 774%, đến năm 1991 chỉ còn 67%; sau đó liên tục giảm và xuống mức thấp nhất là 0,1% năm 1999. Tỷ lệ lạm phát trong các năm 1996 - 1997 chỉ là 4,5% và 3,6%. Năm 1998, mặc dù chịu ảnh hưởng lớn của khủng hoảng tài chính - tiền tệ châu ¸, tỷ giá ngoại tệ tăng và giá lương thực có nhiều đột biến, nhưng tỷ lệ lạm phát cũng chỉ ở mức 9,2%. NÕu so s¸nh víi c¸c n­íc trong khu vùc th× ta cã thÓ thÊy r»ng trong h¬n chôc n¨m qua, tû lÖ l¹m ph¸t cña chóng ta ë møc trung b×nh trong khu vùc. Tû lÖ nµy thÊp h¬n mét sè n­íc nh­ Indonesia, Myanmar, Lµo. Nh­ ®· nãi ë trªn l¹m ph¸t lµ hiÖn t­îng chung cña tÊt c¶ c¸c n­íc trªn thÕ giíi, kh«ng ph¶i riªng cña n­íc ta. §èi víi n­íc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ®êi sèng chÝnh trÞ æn ®Þnh, Nhµ n­íc ®iÒu hµnh tµi giái sÏ cã tû lÖ l¹m ph¸t hîp lý. N­íc kÐm ph¸t triÓn hoÆc cã sù biÕn ®éng vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ sÏ dÉn ®Õn tû lÖ l¹m ph¸t kh«ng hîp lý. Ta tham kh¶o b¶ng d­íi ®©y.   N¨m N­íc 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Campuchia 96.1 114.3 -0.5 7.8 7.1 8.0 14.8 4.0 -0.8 0.2 3.3 1.1 Indonesia 7.6 9.7 8.5 9.5 7.9 6.6 58.5 20.5 3.7 11.5 11.9 2.0 Lµo 9.8 6.3 6.8 19.6 13.0 13.0 95.8 139.7 20.5 7.7 10.7 15.5 Malaysia 4.6 3.6 3.1 4.0 3.4 2.8 5.2 2.8 1.5 1.4 1.8 1.2 Myanmar 21.9 31.8 24.1 25.2 16.3 29.7 30.1 21.0 -0.1 40.1 43.5 ... Philippin 7.9 5.6 8.3 8.0 9.1 5.9 9.8 6.6 4.4 6.1 3.1 2.9 Singapore 2.3 2.3 3.1 1.7 1.3 2.0 -0.3 0.1 1.3 1.0 -0.4 0.5 Thailand 4.2 3.3 5.1 5.8 5.8 5.6 8.1 0.3 1.6 1.6 0.7 1.8 ViÖt nam … … … … 5.7 3.2 7.8 4.2 -1.6 -0.4 4.0 3.3 Tû lÖ l¹m ph¸t cña c¸c n­íc thuéc khèi ASEAN qua mét sè n¨m (Nguån: Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ - ADB) Cã thÓ nãi tû lÖ l¹m ph¸t n¨m 2004 lµ cao, nã ®· ¶nh h­ëng kh«ng Ýt ®Õn nÒn kinh tÕ vµ x· héi: chỉ số giá tiêu dùng và lạm phát tăng cao và kéo dài sẽ có những ảnh hưởng tiêu cực đến toàn bộ nền kinh tế. Những tác động chủ yếu bao gồm: Giá cả tăng mạnh sẽ làm tăng chi phí sản xuất kinh doanh, ảnh hưởng đến khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp và toàn bộ nền kinh tế. Lạm phát cao làm giảm giá trị đồng tiền trong nước. Khi các mức giá cả trong tương lai khó dự đoán hơn thì các kế hoạch chi tiêu và tiết kiệm hợp lý sẽ trở nên khó thực hiện hơn. Người dân ngày càng lo ngại về việc sức mua trong tương lai của họ bị giảm xuống và mức sống của họ cũng vì vậy mà kém đi. Lạm phát cao khuyến khích các hoạt động đầu tư mang tính đầu cơ trục lợi hơn là đầu tư vào các hoạt động sản xuất (ví dụ: khi có lạm phát, nếu ngân hàng không tăng lãi suất tiền gửi thì dân chúng sẽ không gửi tiền ở ngân hàng mà tìm cách đầu cơ vào đất đai khiến giá cả đất đai tăng cao...). Lạm phát cao đặc biệt ảnh hưởng xấu đến những người có thu nhập không tăng kịp mức tăng của giá cả, đặc biệt là những người sống bằng thu nhập cố định như là những người hưởng lương hưu hay công chức. Phúc lợi và mức sống của họ sẽ bị giảm đi. Mét hËu qña n÷a cña l¹m ph¸t ®ã lµ tû lÖ thÊt nghiÖp t¨ng lªn khi l¹m ph¸t t¨ng. Theo nghiªn cøu cho thÊy, tû lÖ thÊt nghiÖp ë n­íc ta vÉn ®ang ë møc cao. Mét phÇn lín trong sè nh÷ng ng­êi thÊt nghiÖp lµ ë bé phËn n«ng th«n, do c«ng viÖc ë n«ng th«n chØ mang tÝnh chÊt thêi vô nªn ngoµi nh÷ng thêi ®iÓm vµo vô ra th× hÇu nh­ hä thÊt nghiªp, cã ch¨ng lµ mét bé phËn d©n c­ cã viÖc lµm nh­ng nh÷ng viÖc Êy thu nhËp kh«ng cao hoÆc c«ng viÖc lµm thªm lµ kh«ng nhiÒu. Mét t¸c ®éng n÷a cña t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp hiÖn nay lµ do dÞch cóm gia cÇm ®· vµ ®ang x¶y ra g©y t¸c ®äng kh«ng nhá ®Õn nh÷ng ng­êi n«ng d©n nu«i gia cÇm. Do vËy, ®· kh«ng Ýt nh÷ng ng­êi ë n«ng th«n sau khi kÕt thóc c«ng viÖc mang tÝnh chÊt thêi vô ë quª nhµ, hä ®· ra c¸c thµnh phè lín ®Ó kiÕm viÖc lµm thªm. ë c¸c thµnh phè lín t×nh tr¹ng d©n b¶n gèc thÊt nghiÖp th× kh«ng nhiÒu nh­ng d©n di c­ tõ c¸c n¬i ®Õn th× kh«ng hÒ nhá chót nµo. T×nh tr¹ng viÖc lµm cã thÓ thÊy cung nhiÒu-cÇu Ýt nªn tû lÖ thÊt nghiÖp vÉn lµ rÊt lín. Nh­ sÏ ph©n tÝch ë d­íi ®©y, lạm phát ở nước ta là lạm phát giá cả, tập trung là do chi phí đẩy, c¸c c¬n sèt cung ®Èy chi phÝ s¶n xuÊt vµ gi¸ c¶ lªn, s¶n l­îng gi¶m xuèng. §iÒu ®ã dÉn ®Õn doanh thu gi¶m lµm cho møc l­¬ng cña ng­êi lao ®éng còng gi¶m xuèng, ng­êi lao ®éng bá viÖc... B. Nguyªn nh©n Lý gi¶i vÒ vÊn ®Ò l¹m ph¸t n¨m 2004 cã nhiÒu ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia kinh tÕ. Ta ®i xem xÐt nh÷ng ý kiÕn c¬ b¶n trong vÊn ®Ò nµy. 1. Xét trên góc độ phương pháp tính: Một số nước khi tính toán và công bố chỉ số lạm phát thường loại bỏ các yếu tố biến động một số mặt hàng có tính chất thời vụ, nhất thời, gây đột biến chỉ số CPI, đặc biệt là họ loại bỏ sự biến động có thời điểm của gi¸ lương thực, xăng dầu. Trong thực tế chỉ số CPI không thể đo lạm phát chính xác, bởi vì nó bị tác động của một số yếu tố gây sai lệch rổ hàng hoá được quy định trước. Theo một nghiên cứu tại Mỹ: (Boskin và cộng sự - 1995) dự báo lạm phát theo CPI thường cao hơn lạm phát thực tế trung bình là 1,1%. Cũng từ phương pháp tính lạm phát đã giải thích cho một thực tế là tại sao trên thị trường thế giới giá dầu mỏ, sắt thép, gạo, cà phê, cao su, đường, bông nguyên liệu nhựa, phân bón,...; tỷ giá giữa đô la Mỹ, Euro, yên Nhật,... nhiều khi biến động lớn và thất thường, nhưng chỉ số lạm phát của các nước vẫn ổn định! Lý do giải thích cho vấn đề này là phương pháp tính chỉ số lạm phát của các nước khác với Việt Nam và một số quốc gia trong khu vực khi chọn chỉ số CPI. Một là, các nước đó thường loại trừ giá lương thực, dầu mỏ ra khi tính toán...; Hai là, giá đó là giá giao dịch mua buôn, bán buôn trên thị trường hàng hoá của các nhà kinh doanh, còn giá bán lẻ cho người tiêu dùng đối với nhiều mặt hàng thì vẫn ổn định; Ba là, các mặt hàng đó chiếm tỷ trọng nhỏ trong các nhóm hàng hoá và dịch vụ tính chỉ số tăng giá hàng tiêu dùng. Ở Việt Nam theo phương pháp tính chỉ số giá cả hàng tiêu dùng hiện nay, giá cả của nhóm hàng lương thực - thực phẩm chiếm quyền số lớn nhất, tới 47,9% trong rổ hàng hoá tính CPI. Trong các năm trước đây, mặc dù nhiều nhóm mặt hàng khác có biến động tăng đáng kể, nhưng nhóm mặt hàng lương thực, thực phẩm, nhất là giá lúa gạo, giá cao su, cà phê, hạt điều, thịt lợn, rau hoa quả,... biến động thất thường. Trong các năm 1991, 1993, 1994, 1998... giá lương thực và thực phẩm tăng rất cao, kèm theo đó là chỉ số giá chung cũng tăng cao. Ngược lại, trong các năm 1997, 1999, 2000,... các mặt hàng lương thực, thực phẩm có giá bán giảm thấp, khó tiêu thụ, nên đã làm cho chỉ số giá tiêu dùng ở mức rất thấp, thậm chí là âm. Nhưng trong 9 tháng đầu năm 2004, nhóm mặt hàng này đã tăng tới 15%; trong đó giá lương thực tăng 12,5% và giá thực phẩm tăng 16,8% đã tác động mạnh làm gia tăng cao chỉ số CPI nói chung. Do đó nếu loại bớt được sự tăng giá đột biến gây những cú sốc trong tính toán, thì rõ ràng chỉ số lạm phát không cao như đã công bố. Phân tích về bản chất và nguyên nhân của chỉ số giá cả tăng cao trong năm 2004 có thể thấy rõ được lạm phát ở nước ta là lạm phát tiền tệ hay lạm phát giá cả, cũng như hiểu thêm về tình hình lạm phát chung của khu vực. Trong bối cảnh giá cả một số mặt hàng nhậy cảm của thế giới, đặc biệt là trong khu vực tăng đáng kể trong thời gian gần đây, như giá xăng dầu tăng cao nhất trong nhiều năm qua, giá phôi thép biến động mạnh, giá gạo xuất khẩu tăng khá, tới mức 43% trong vòng 1 năm. Giá các mặt hàng khác như: phân bón, nguyên liệu nhựa, bột giấy, cao su... cũng tăng lên. Nhiều quốc gia trong khu vực bị ảnh hưởng của tình hình biến động của thị trường, nên lạm phát cũng gia tăng. Nghiên cứu sự tác động của giá cả xăng dầu, một số mặt hàng nguyên liệu quan trọng, phân bón,... trên thế giới cho thấy, nó gây nên hiệu ứng lạm phát lớn về lạm phát đối với nhiều nền kinh tế ở châu Á. Trong 9 tháng đầu năm 2004, Ấn Độ, Trung Quốc, Malaixia và Inđônêxia,... cũng đã có mức lạm phát lên tới 4,0% - 7,5%. Động lực thúc đẩy lạm phát ở Trung Quốc được xem chủ yếu là do giá lương thực và dịch vụ tăng nhanh. Chỉ số giá tiêu dùng của Trung Quốc đã vượt quá mức 7% tính đến hết tháng 8 năm 2004. Còn lạm phát của Inđônêxia nÕu nh­ n¨m 2003 møc l¹m ph¸t chØ lµ 2% th× trong n¨m 2004 lµ trªn 6%, nguyên nhân chủ yếu cũng do giá xăng dầu, lương thực và giá dịch vụ tăng cao. Trường hợp của Việt Nam, chỉ số giá tiêu dùng hết tháng 9 năm 2004 đã lên tới 8,6%, vượt xa so với mức dự kiến đầu năm là không vượt quá 5%, cao nhất kể từ năm 1995 đến nay. 2. Xét trên góc độ tµi chÝnh- tiền tệ: Để thấy rõ nhân tố này, chúng ta cùng nghiên cứu tổng phương tiện thanh toán, điều hành lãi suất, tỷ giá,... của Ngân hàng Nhà nước - Ngân hàng Trung ương của Việt Nam. Về tổng phương ti._.