Ngữ nghĩa - Ngữ dụng của vị tử ngôn hành tiếng Việt

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM LỮ THỊ TRÀ GIANG NGỮ NGHĨA – NGỮ DỤNG CỦA VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2008 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP.HCM LỮ THỊ TRÀ GIANG NGỮ NGHĨA – NGỮ DỤNG CỦA VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT Chuyên ngành : Ngôn ngữ học Mã số : 60 22 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Người hướng dẫn khoa học PGS. TS. HOÀNG DŨNG Thành phố Hồ Chí Minh – 2008 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong ngữ pháp tiếng Việt, từ trước đến nay, vấn đề phân biệt các kiểu câu vẫn đang là vấn đề chưa được thống nhất giữa các nhà Việt ngữ học. Việc phân loại các kiểu câu chủ yếu theo hai cách. Cách thứ nhất là phân loại câu theo cấu trúc cú phaùp. Theo caùch phaân loaïi naøy, ngöôøi ta chia caâu tieáng Vieät ra caâu ñôn, caâu gheùp, caâu bình thöôøng vaø caâu ñaëc bieät. Caùch thöù hai laø phaân loaïi caâu theo muïc ñích giao tieáp. Theo caùch naøy, ngöôøi ta chia ra caùc kieåu caâu nhö: caâu töôøng thuaät, caâu nghi vaán, caâu caàu khieán vaø caâu caûm thaùn. Ở caùch phaân loaïi thöù hai, thöïc ra ranh giôùi xaùc ñònh giöõa caùc kieåu caâu suy cho cuøng cuõng laø döïa vaøo hình thöùc beân ngoaøi. Hôn nöõa, thaät ra xeùt veà nghóa bieåu hieän hay haønh ñoäng ngoân trung cuûa caâu (phaùt ngoân) thì raát khoù ñeå taùch baïch caùc kieåu caâu naøy moät caùch raïch roøi neáu chæ döïa vaøo hình thöùc ngöõ phaùp beân ngoaøi cuûa chuùng. Chaúng haïn hai caâu sau ñeàu laø caâu nghi vaán vaø coù hình thöùc ngöõ phaùp raát gioáng nhau nhöng laïi mang yù nghóa noäi dung raát khaùc nhau nhö: – Có muốn ăn bánh không? – Có muốn ăn roi không? Một câu như Ối giời ơi sao mà đẹp thế! hoàn toàn có thể là một câu cảm thán nhưng cũng có thể là một câu mỉa mai. Câu Muốn chết hả? là câu để quát mắng còn câu Sao còn đứng đực ra đấy? là câu mệnh lệnh nhưng ta thấy cả hai câu vừa nêu đều có hình thức của câu nghi vấn. Mục đích nói năng của phát ngôn chỉ được khám phá một cách có hệ thống kể từ khi nhà triết học người Anh J. L. Austin (1911-1960) viết cuốn How to do things with words? đặt ra vấn đề câu ngôn hành, xem xét câu nói như là hành dộng. J. L. Austin gọi ý định của người nói được thực hiện bằng lời là hành động ngôn trung. Đó là các hành động như: ra lệnh, yêu cầu, xin lỗi, cảm ơn… Như vậy, gắn liền với vấn đề câu ngôn hành là vị từ ngôn hành. Naêm 1987, Anna Wierzbicka cho xuaát baûn quyeån English Speech Act Verbs. Trong coâng trình naøy, baø ñaõ duøng ngoân ngöõ ngöõ nghóa (moät thöù sieâu ngoân ngöõ maø chính baø xaây döïng neân) ñeå giaûi nghóa 270 vò töø ngoân haønh trong tieáng Anh, quy thaønh 37 nhoùm. Cho ñeán nay, moät coâng trình töông töï ñoái vôùi vò töø ngoân haønh tieáng Vieät vaãn chöa coù ai laøm. Trong giôùi haïn nghieân cöùu vò töø tieáng Vieät, keá thöøa coù choïn loïc yù töôûng cuûa J. L. Austin vaø theo nhöõng ñeà xuaát coù tính chaát tieân phong cuûa Cao Xuaân Haïo, người viết cho rằng coù theå xaùc laäp ñöôïc heä thoáng vò töø ngoân haønh tieáng Vieät. Luaän vaên naøy hy voïng thöïc hieän ñöôïc moät danh saùch vò töø ngoân haønh tieáng Vieät (khoâng daùm noùi laø hoaøn chænh). Tuy nhieân vieäc quy caùc vò töø ngoân haønh tieáng Vieät veà thaønh töøng nhoùm nhö Wierzbicka ñaõ laøm thì baûn thaân ngöôøi vieát nhaän thaáy raát khoù khaên. Treân cô sôû tham khaûo kyõ löôõng caùc coâng trình nghieân cöùu cuûa J. L. Austin, Anna Wierzbicka, J. Lyons, Cao Xuaân Haïo, Ñoã Höõu Chaâu, Nguyeãn Vaên Hieäp, Dieäp Quang Ban,… vaø caùc taùc giaû khaùc veà vaán ñeà caâu ngoân haønh vaø vò töø ngoân haønh (theo caùch goïi cuûa Cao Xuaân Haïo) ngöôøi vieát mong muoán luaän vaên naøy laø moät taøi lieäu coù ích cho caùc baïn sinh vieân nghieân cöùu veà caâu ngoân haønh vaø vò töø ngoân haønh. 2. Điểm qua các công trình liên quan đến đề tài 2.1. Các nhà nghiên cứu nước ngoài 2.1.1. J. L. Austin Có thể nói rằng nhà triết học người Anh J. L. Austin được xem là người đặt nền móng cho việc phát hiện nghĩa tương tác xã hội, hay nghĩa liên nhân của câu nói, vào năm 1955. Ông trình bày 12 chuyên đề ở trường Đại học Tổng hợp Harvard (Mỹ). Những chuyên đề này được tập hợp lại xuất bản thành sách với nhan đề How to do things with words (hành động như thế nào bằng lời nói), xuất bản năm 1962, hai năm sau ngày tác giả qua đời. Cuốn sách này năm 1970 được dịch sang tiếng Pháp với nhan đề Quand dire, c’est faire (Khi nói tức là làm). J. L. Austin nhận thấy rằng, cho đến thời gian đó, các nhà logic và các nhà ngôn ngữ chỉ quan tâm đến những câu khảo nghiệm (còn gọi là khẳng định, trần thuyết, xác tín, miêu tả), xem chúng là đối tượng nghiên cứu cơ bản. Đây là những câu về mặt ngữ nghĩa đều có thể được đánh giá theo tiêu chuẩn chân ngụy còn những phát ngôn khác, mặc dù rất giống với những phát ngôn khảo nghiệm về hình thức nhưng không thể đánh giá nội dung theo tiêu chuẩn chân ngụy. Chẳng hạn những câu như: Cannibalism is wrong. (Tục ăn thịt người là sai.) Hoặc: Monet is a better painter than Manet. (Họa sĩ Monet giỏi hơn họa sĩ Manet). tùy theo phong tục và thẩm mỹ riêng của từng người mà được coi là đúng hay sai, và nói chung, là không thể xác định được là đúng hay sai. J. L. Austin phê phán cái gọi là Ngụy thuyết miêu tả, tức khuynh hướng nghiên cứu chỉ chú trọng đến nghĩa miêu tả của câu, là loại nghĩa có thể kiểm nghiệm theo chân ngụy khi đối chiếu với thực tế. Nhấn mạnh đến chiều kích liên nhân, hay chiều kích tương tác mang bản chất xã hội trong ý nghĩa của câu nói, J.L. Austin đề nghị chia câu nói thành hai loại: câu tường thuật (constative) và câu ngôn hành. Câu tường thuật là câu nêu nhận định (có thể đánh giá theo tiêu chuẩn chân ngụy), còn câu ngôn hành là phát ngôn mà khi nói ra chúng, người nói đã đồng thời làm một điều gì đó hơn là nêu một nhận định về một điều gì đó. Thử xem hai câu: Tao hứa từ nay sẽ không hút thuốc lá nữa và Mời cụ lớn xơi nước ạ, chúng ta thấy người nói chẳng hề nêu ra một nhận định nào hết mà chỉ đơn giản là thực hiện các hành động “hứa” và “mời”. J. L. Austin cho rằng những câu này không phải là những câu giả- khẳng định, cũng không phải là những câu vô nghĩa. Chúng được phát ngôn ra không nhằm trình bày một kết quả khảo nghiệm, một sự miêu tả về các sự vật, sự kiện, chúng không phải là những báo cáo về hiện thực mà nhằm làm một việc gì đó, chẳng hạn việc hỏi, việc mời, việc đánh cuộc… Như vậy ta thấy rằng nhờ phân biệt được phát ngôn tường thuật miêu tả và phát ngôn ngôn hành, J. L. Austin đã phát hiện ra bản chất hành động của ngôn ngữ. Tuy nhiên vốn không phải là một nhà ngôn ngữ học cho nên sau đó J. L. Austin đi đến từ bỏ sự phân biệt về hai loại câu này (câu tường thuật miêu tả đối lập với câu ngôn hành) để khẳng định rằng, tất cả các câu đều là ngôn hành sau khi phân biệt các biểu thức ngôn hành tường minh và các biểu thức ngôn hành hàm ẩn. Ông cho rằng một câu ngôn hành không nhất thiết phải sử dụng một vị từ ngôn hành. Ông viết: “Tuyệt nhiên không nhất thiết một câu ngôn hành phải được thực hiện trong một hình thái được coi là bình thường như vậy… nói “ Đóng cửa lại đi!” rõ ràng là cũng có tính ngôn hành, cũng là thực hiện một hành động đúng như khi ta nói “Tôi ra lệnh cho anh đóng của lại”. J. L. Austin phân loại ra năm phạm trù hành động ngôn từ: 1. Phán xử (Verditives, verditifs) Đây là những hành động đưa ra lời phán xét (verdicts) về một sự kiện hoặc một giá trị dựa trên những chứng cớ hiển nhiên hoặc dựa vào lý lẽ vững chắc như: xử trắng án, xem là, tính toán miêu tả, phân tích, đánh giá, phân loại, cho là, nêu đặc điểm… 2. Hành xử (Exercitives, exercitifs). Đây là những hành động đưa ra những quyết định thuận lợi hay chống lại một chuỗi hành động nào đó: ra lệnh, chỉ huy, biện hộ cho, khẩn cầu, đặt hàng, giới thiệu, van xin, khuyến cáo và các hành vi ngôn ngữ như: bổ nhiệm, đặt tên, tuyên bố khai mạc, bế mạc, cảnh cáo, tuyên ngôn. 3. Cam kết (Commissives, commissifs). Những hành động này ràng buộc người nói vào một chuỗi những hành động nhất định: hứa hẹn, bày tỏ lòng mong muốn, giao ước bảo đảm, thề nguyền, thông qua các quy ước, tham gia một phe nhóm. 4. Trình bày (Expositives, expositifs). Những hành động này được dùng để trình bày các quan niệm, dẫn dắt lập luận, giải thích cách dùng các từ như khẳng định, phủ định, chối, trả lời, phản bác, nhượng bộ, dẫn ví dụ, chuyển dạng lời, báo cáo các ý kiến... 5. Ứng xử (Behabitives, comportementaux). Đây là những hành vi phản ứng với cách xử sự của người khác, đối với các sự kiện có liên quan, chúng cũng là cách biểu hiện thái độ đối với hành động hay số phận của người khác: xin lỗi, cảm ơn, khen ngợi, chào mừng, phê phán, chia buồn, ban phước, nguyền rủa, nâng cốc, chống lại, thách thức, nghi ngờ… Bảng phân loại của J. L. Austin được xem về cơ bản là phân loại từ vựng các động từ ngôn hành tiếng Anh. 2.1.2. J. R. Searle Cũng như J. L. Austin và các tác giả khác, J. R. Searle tiến hành phân loại các động từ ngôn hành. Ông còn chỉ ra những hạn chế trong bảng phân loại của J. L. Austin vì ông cho rằng J. L. Austin không định ra các tiêu chí phân loại, do đó kết quả phân loại có khi giẫm đạp lên nhau. J. R. Searle cho rằng trước hết là phải phân loại các hành động ngôn từ chứ không phải phân loại các động từ gọi tên chúng và nếu xác lập được một hệ tiêu chí thích hợp với các hành động ngôn từ thì có thể giải tỏa được tình trạng giẫm đạp lên nhau của các phạm trù. (Xem Đỗ Hữu Châu 2005) J. L. Searle phân lập được năm loại hành động ngôn từ. Đó là các hành động: 1. Tái hiện (Representatives). Yếu điểm ngôn trung (illocutionary point) là miêu tả lại một sự tình đang được nói đến. Hướng khớp ghép là lời-hiện thực, trạng thái tâm lý là niềm tin vào điều mình xác tín, nội dung mệnh đề là một mệnh đề. Các mệnh đề này có thể đánh giá theo tiêu chuẩn chân ngụy. Cần chú ý có một số động từ có khả năng biểu thị hành động ngôn từ mà nội dung mệnh đề có thể đánh giá theo tiêu chuẩn chân ngụy nhưng không quy về các xác tín bình thường. Ví dụ than thở, khoe cũng nói lên các nội dung mệnh đề nhưng lực ngôn trung của chúng khác với lực của phát ngôn miêu tả, khẳng định, tường thuật thông thường ở chỗ người phát ngôn thực hiện chúng là vì lợi ích của mình. Kết luận, suy diễn cũng là xác tín nhưng ngoài yếu điểm ngôn trung chung với tái hiện chúng còn có thêm các chỉ dẫn về mối quan hệ giữa nội dung tái hiện đó với phần còn lại của diễn ngôn hay của ngữ huống. 2. Cầu khiến (Directive): (ra lệnh, yêu cầu, hỏi, cho phép). Yếu điểm ngôn trung của loại này là ở chỗ người nói dùng ngôn từ để khiến người nghe làm một việc gì. Nội dung mệnh đề chính là cái hành động đó. Hỏi cũng là một hành động cầu khiến. 3. Hứa hẹn (Commissives) (hứa hẹn, tặng, biếu). J. R. Searle chấp nhận cách định nghĩa của J. L. Austin: “người nói cam kết sẽ thực hiện một hành động nào đó”. Đó là nội dung mệnh đề phát ngôn. Hứa hẹn và cầu khiến đều có một hướng chung là thích nghi hiện thực với lời lẽ, nhưng ở cầu khiến thì do người nghe làm, còn ở hứa hẹn là do người nói làm. 4. Bày tỏ (Expressives): Yếu điểm ngôn trung là bày tỏ một trạng thái tâm lý đối với một sự tình được chỉ rõ trong nội dung mệnh đề, như “cảm ơn”, “xin lỗi”, “lấy làm tiếc”. Nội dung mệnh đề là một hành động hay một tính chất nào đó của người nói hay người nghe. Ở đây không có sự thích nghi giữa lời nói và hiện thực. Chẳng qua sự tình được giả định là thực hữu. 5. Tuyên bố (Declarations) (tuyên bố, buộc tội). Yếu điểm ngôn trung của loại này là hành động ngôn từ, nếu được thực hiện đúng quy cách và nếu người nói có đủ tư cách đưa đến sự tương ứng giữa nội dung mệnh đề và hiện thực. Nội dung mệnh đề là một mệnh đề. Đây là những lời ngôn hành. 2.1.3. Anna Wierbicka Anna Wierbicka trong tác phẩm English Speech Act Verbs (1987) dùng ngôn ngữ ngữ nghĩa để giải nghĩa 270 động từ ngôn hành trong tiếng Anh, 270 động từ này được quy về 37 nhóm sau đây: 1. Nhóm ra lệnh (Order) 2. Nhóm cầu xin (Ask 1) 3. Nhóm hỏi (Ask 2) 4. Nhóm mời gọi (Call) 5. Nhóm cấm (Forbid) 6. Nhóm cho phép (Permit) 7. Nhóm biện luận (Argue) 8. Nhóm trách mắng (Reprimand) 9. Nhóm giễu (Mock) 10. Nhóm phê phán (Blame) 11. Nhóm buộc tội (Accuse) 12. Nhóm công kích (Attack) 13. Nhóm cảnh báo (Warn) 14. Nhóm khuyến cáo (Advise) 15. Nhóm cho tặng (Offer) 16. Nhóm khen ngợi (Praise) 17. Nhóm hứa hẹn (Promise) 18. Nhóm cám ơn (Thank) 19. Nhóm tha thứ (Forgive) 20. Nhóm than phiền (Complain) 21. Nhóm cảm thán (Exclaim) 22. Nhóm đoán định (Guess) 23. Nhóm gợi ý (Hint) 24. Nhóm kết luận (Conclude) 25. Nhóm kể (Tell) 26. Nhóm thông tin (Inform) 27. Nhóm tóm tắt (Sum up) 28. Nhóm chấp nhận (Admit) 29. Nhóm xác tín (Assert) 30. Nhóm củng cố (Confirm) 31. Nhóm nhấn mạnh (Stress) 32. Nhóm tuyên bố (Declare) 33. Nhóm rửa tội (Baptize) 34. Nhóm ghi chú (Remark) 35. Nhóm trả lời (Answer) 36. Nhóm thảo luận (Discuss) 37. Nhóm trò chuyện (Talk) 2.2. Các nhà nghiên cứu trong nước Đến nay đã có nhiều nhà Việt ngữ học có những công trình nghiên cứu công phu về câu ngôn hành như Cao Xuân Hạo, Đỗ Hữu Châu, Nguyễn Thiện Giáp, Nguyễn Đức Dân, Diệp Quang Ban, Nguyễn Văn Hiệp,... Ngoài ra còn có các luận văn, luận án của các sinh viên, nghiên cứu sinh cũng tập trung nghiên cứu về câu ngôn hành như Nguyễn Văn Lập, Cao Thị Quỳnh Loan, Võ Thị Ngọc Duyên… Đỗ Hữu Châu nghiên cứu rất kĩ lưỡng về phát ngôn ngôn hành. Ông công nhận sự tồn tại của hai loại câu ngôn hành là câu ngôn hành tường minh và câu ngôn hành hàm ẩn theo tư tưởng sau này của J. L. Austin. Đỗ Hữu Châu cho rằng câu ngôn hành tường minh là câu có chứa biểu thức ngữ vi1, trong đó có lõi là động từ2 ngữ vi. Theo ông động từ ngữ vi là những động từ có thể thực hiện chức năng ngữ vi trong phát ngôn. Xét theo khả năng có thể hay không có thể được dùng với chức năng ngữ vi trong các biểu thức ngữ vi, ông chia các động từ nói năng tiếng Việt ra làm ba loại: Thứ nhất là động từ miêu tả hành vi ở lời3. Ví dụ: khoe, chế giễu… Thứ hai là động từ ngữ vi chỉ dùng trong chức năng ngữ vi. Ví dụ: phỉ thui, đa tạ… Thứ ba là động từ vừa dùng trong chức năng ngữ vi vừa dùng trong chức năng miêu tả. Ví dụ: hứa, hỏi… Cũng dựa trên cơ sở nghiên cứu lí thuyết hành động ngôn từ của J. L. Austin, Diệp Quang Ban chia vấn đề câu ngôn hành tiếng Việt ra làm hai loại. Đó là câu sử dụng hành động nói trực tiếp và câu sử dụng hành động nói gián tiếp. Câu sử dụng hành động nói trực tiếp lại bao gồm hai kiểu câu là câu 1 Tức performative. Cao Xuân Hạo dịch là ngôn hành. 2 Cao Xuân Hạo gọi là vị từ. 3 Tức illocution. Cao Xuân Hạo dịch là hành động ngôn trung. ngôn hành tường minh và câu ngôn hành hàm ẩn. Còn câu sử dụng hành động nói gián tiếp là trường hợp câu có đặc điểm cấu tạo về thức có thể được sử dụng không đúng với chức năng (mục đích nói) vốn có của nó, như dùng câu nghi vấn để nhận định một sự việc nào đó, dùng câu trình bày để hỏi…, chẳng hạn như Thứ ấy kiếm ở đâu cho ra được, Sao mà ồn thế… Cao Xuân Hạo cho rằng: “Câu ngôn hành là một loại câu trần thuật tự biểu thị”, nó biểu thị chính cái hành động mà động từ làm hạt nhân của câu đó gọi tên, “được thực hiện trong khi nói nó ra và chính bằng cách nói nó ra”. Kiểu câu này sử dụng một loại động từ chỉ hành động mà J. L. Austin gọi là vị từ ngôn hành. Cao Xuân Hạo không thừa nhận dạng phát ngôn ngôn hành hàm ẩn. Ông phân tích rất kĩ: “Nếu ta thừa nhận sự tồn tại của phát ngôn ngôn hành hàm ẩn thì tất cả các phát ngôn đều có tính ngôn hành”. Vì phát ngôn nào cũng có thể hiểu là được mở đầu bằng Tôi xin nói rằng và do đó “việc phân biệt ra loại câu ngôn hành trở thành hoàn toàn vô nghĩa lí”. Ông cũng đưa ra các “điều kiện nhất định khá ngặt nghèo” để một vị từ gọi là vị từ ngôn hành có được tính ngôn hành của nó: 1. chủ ngữ là ngôi thứ nhất (chủ ngữ có thể ẩn), 2. vị từ có thể dùng ở thì hiện tại, 3. bổ ngữ tiếp nhận hành động phải là ngôi thứ hai. Các nhà ngôn ngữ học Việt Nam không thực hiện việc phân loại các loại hành động ngôn hành. Hoặc có chăng chỉ là phân biệt vị từ ngôn hành có biểu thức ngôn hành (khuyên, cam đoan,…) và vị từ ngôn hành không cần có biểu thức ngôn hành (cảm ơn, chào, xin lỗi) mà thôi. Mặc dù về cơ bản các nhà Việt ngữ học có cùng quan điểm khi công nhận dạng thức đặc biệt của vị từ ngôn hành và giá trị ngôn trung của nó nhưng vấn đề nhận dạng vị từ ngôn hành và vấn đề ngữ nghĩa, ngữ dụng của nó thì có những quan điểm khác nhau. Ở đây, luận văn theo quan điểm của Cao Xuân Hạo. 3. Ñoái töôïng vaø phaïm vi nghieân cöùu Luaän vaên naøy seõ khaûo saùt vaø ñöa ra nhöõng tieâu chí veà moät vò töø ngoân haønh, khaûo saùt giaù trò ngöõ nghóa vaø ngöõ duïng cuûa vò töø ngoân haønh vaø xaây döïng moät danh saùch nhöõng vò töø ngoân haønh trong tieáng Vieät. Vì những lí do thöïc tieãn, “vị từ” ở đây thực ra bao gồm vị từ và trong một số trường hợp, cả ngữ vị từ nữa. Chẳng hạn, trong các ví dụ sau đây: – Cô Út về quê, mình gởi lời hỏi thăm hai bác ở quê nhé! – Tao ra điều kiện cho mày là mày sẽ cưới vợ, nếu không tao sẽ từ mày, còn gia tài tao thề là sẽ bán và tiêu xài hết, tao sẽ không để lại cho mày một xu nhỏ! (Trích Cô tiểu thư nông dân – A. Puskin – Nguyễn Duy Bình dịch) thì gởi lời hỏi thăm, ra điều kiện rõ ràng là biểu thức ngôn hành. Nếu viện cớ đây là ngữ vị từ, chứ không phải là vị từ, để gạt ra khỏi đối tượng nghiên cứu, thì sự “chặt chẽ” này chỉ làm nghèo đi kết quả nghiên cứu mà thôi. Luaän vaên seõ thoáng keâ caùc vò töø ngoân haønh töø vieäc tra cöùu töø ñieån tieáng Vieät vaø ñöa ra moät danh saùch caùc vò töø ngoân haønh. ÔÛ ñaây luaän vaên söû duïng ba quyeån töø ñieån chính laø Töø ñieån tieáng Vieät cuûa Hoaøng Pheâ chuû bieân, Töø ñieån tieáng Vieät cuûa Nguyeãn Kim Thaûn chuû bieân vaø Ñaïi töø ñieån tieáng Vieät cuûa Nguyeãn Nhö YÙ chuû bieân. Luaän vaên coù ñöa ra moät soá nghóa töø vöïng cuûa moät vaøi vò töø ngoân haønh khoâng thaáy ghi nhaän trong töø ñieån tieáng Vieät (caû ba quyeån töø ñieån ñaõ daãn). 4. Phương pháp nghiên cứu và nguồn ngữ liệu 4.1. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp thống kê ngôn ngữ Luận văn thống kê các vị từ ngôn hành trong tiếng Việt, kể cả một số ít vị từ ngày nay không còn thấy xuất hiện trong giao tiếp hằng ngày nữa như: bái biệt, bá cáo… Phương pháp miêu tả Luận văn tập trung phân tích ngữ liệu để rút ra những nhận xét, kết luận đến các vấn đề có liên quan đến câu ngôn hành và vị từ ngôn hành. Phương pháp phân tích Dựa trên nguồn ngữ liệu thu thập được và khảo sát từ thực tế luận văn phân tích các đặc điểm ngữ nghĩa và ngữ dụng của từng vị từ ngôn hành một để làm rõ được tính chất ngôn hành của nó. 4.2. Nguồn ngữ liệu Về nguồn ngữ liệu, luận văn chủ yếu dựa vào ba cuốn từ điển, đó là Từ điển tiếng Việt do Hoàng Phê chủ biên, Từ điển tiếng Việt do Nguyễn Kim Thản chủ biên, và Đại từ điển tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên. Các phát ngôn trong giao tiếp hằng ngày cũng như trong các tác phẩm văn học, tục ngữ, ca dao…được sử dụng làm dẫn chứng để làm sáng tỏ vấn đề được khảo sát. 5. Bố cục của luận văn Trên cơ sở xác định mục đích và nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu, ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn được chia làm hai chương. Chương 1 dành để trình bày về lý thuyết hành động ngôn từ và khái niệm câu ngôn hành. Từ đó, luận văn đặt vấn đề nhận diện vị từ ngôn hành, những điều kiện để một phát ngôn trở thành phát ngôn ngôn hành và những vị từ trong phát ngôn đó trở thành vị từ ngôn hành và một số vấn đề chung về ngữ nghĩa và ngữ dụng của vị từ ngôn hành. Chương 2 là từ điển vị từ ngôn hành tiếng Việt, gồm 189 mục từ. Đây là phần trọng tâm của luận văn cho nên nó cũng chiếm dung lượng lớn nhất. Ở chương này, luận văn tiến hành khảo sát từng vị từ ngôn hành một để tìm hiểu giá trị ngữ nghĩa của chúng thông qua những ví dụ cụ thể. Phần Kết luận tổng kết nội dung của luận văn, nêu những hạn chế, khó khăn mà luận văn chưa đạt được. Cuối cùng là danh mục 40 tài liệu tham khảo. Chương 1: VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT – ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA VÀ NGỮ DỤNG 1.1. Hành động ngôn từ và câu ngôn hành 1.1.1. Hành động ngôn từ Nhö ôû phaàn ñaàu ñaõ trình baøy, J. L. Austin laø ngöôøi ñaõ phaùt hieän ra vaán ñeà caâu ngoân haønh nhôø vaøo vieäc phaân bieät caùc haønh ñoäng ngoân ngöõ. OÂng cho raèng khi chuùng ta noùi naêng laø chuùng ta thöïc hieän moät haønh ñoäng ñaëc bieät maø phöông tieän laø ngoân ngöõ. Hôn theá nöõa oâng coøn cho raèng khi noùi ra moät caâu, ta khoâng chæ theå hieän moät haønh ñoäng maø laø ba haønh ñoäng ñöôïc theå hieän ñoàng thôøi: ñoù laø haønh ñoäng taïo ngoân, haønh ñoäng ngoân trung vaø haønh ñoäng xuyeân ngoân. Haønh ñoäng taïo ngoân laø haønh ñoäng söû duïng caùc yeáu toá cuûa ngoân ngöõ nhö aâm, töø, caùc kieåu keát hôïp töø thaønh caâu ñeå taïo ra moät phaùt ngoân. Haønh ñoäng ngoân trung laø nhöõng haønh ñoäng maø ngöôøi noùi thöïc hieän baèng lôøi noùi. Ñoù laø caùc haønh ñoäng nhö ra leänh, yeâu caàu, xin loãi, caûm ôn, baùc boû, höùa heïn, thoâng baùo… Coøn haønh ñoäng xuyeân ngoân laø taùc ñoäng taâm lyù maø caâu noùi mang laïi ñoái vôùi ngöôøi nghe. Chaúng haïn moät lôøi caûm ôn coù theå laøm ngöôøi nghe maùt loøng, moät lôøi xin loãi coù theå laøm ngöôøi nghe khoâng coøn caûm thaáy töùc giaän, moät lôøi höùa heïn coù theå laøm ngöôøi nghe caûm thaáy phaán chaán tinh thaàn, v.v. ÔÛ luaän vaên naøy, vôùi muïc ñích nghieân cöùu vaø xaây döïng moät heä thoáng vò töø ngoân haønh tieáng Vieät, chuùng toâi chæ chuù yù ñeán haønh ñoäng ngoân trung cuûa phaùt ngoân maø thoâi. Xeùt theo haønh ñoäng ngoân trung, söï khaùc nhau cuûa caùc kieåu caâu chæ phuï thuoäc vaøo moät soá tieåu töø tình thaùi. Trong khi ñoù caâu ngoân haønh laïi laø moät daïng caâu maø veà noäi dung vaø hình thöùc coù tính chaát nhaát quaùn hôn, bôûi khi phaùt ngoân ra moät caâu ngoân haønh thì ngöôøi noùi ñoàng thôøi thöïc hieän luoân caùi haønh ñoäng ñöôïc neâu ra baèng chính caùi vò töø cuûa phaùt ngoân aáy. Maëc cho thaùi ñoä, traïng thaùi taâm lí cuûa chuû theå phaùt ngoân coù chaân thaønh hay giaû doái, thì caùi haønh ñoäng kia cuõng ñaõ thöïc hieän xong. Chaúng haïn caùc phaùt ngoân sau seõ ñöôïc goïi laø phaùt ngoân ngoân haønh. – Tôù thaùch caäu giaûi ñöôïc baøi toaùn naøy ñaáy! – Toâi caûm ôn anh ! – Toâi quyeát ñònh hoaõn laïi ngaøy leân ñöôøng. – Toâi ñeà nghò moïi ngöôøi giöõ traät töï. – Toâi ñaûm baûo ñaây laø haøng thaät. Bôûi vì caùc phaùt ngoân naøy coù chöùa caùc vị töø chæ roõ loaïi haønh ñoäng phaùt ngoân ñöôïc thöïc hieän: thaùch, caûm ôn, quyeát ñònh, ñeà nghò, ñaûm baûo. Caùc ñoäng töø nhö vaäy ñöôïc goïi laø vị töø ngoân haønh. J. L. Austin cho raèng thöïc ra caùc phaùt ngoân töôøng thuaät (neâu ra moät nhaän ñònh naøo ñoù coù giaù trò chaân nguïy) cuõng chæ laø moät loaïi phaùt ngoân ngoân haønh maø thoâi. Töø ñoù, oâng phaân bieät thaønh hai loaïi, ñoù laø phaùt ngoân ngoân haønh töôøng minh vaø phaùt ngoân ngoân haønh nguyeân caáp hay haøm aån. Vaø theo oâng, phaùt ngoân ngoân haønh töôøng minh laø nhöõng phaùt ngoân coù chöùa töø ngöõ duøng ñeå bieåu thò haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän ngay khi noùi cuûa ngöôøi noùi vaø ôû thì hieän taïi. Ñaây laø chuû tröông bò E. Benveniste pheâ phaùn treân quan ñieåm cuûa ngoân ngöõ hoïc (daãn theo Cao Xuaân Haïo 2004: 125). Nhaø ngoân ngöõ hoïc Cao Xuaân Haïo cho raèng J. L. Austin coù söï laãn loän giöõa haønh ñoäng ngoân töø vaø caâu ngoân haønh. Bôûi khi quan nieäm taát caû caùc loaïi caâu khi ñöôïc phaùt ngoân ñeàu laø caâu ngoân haønh, thì taát caû caùc phaùt ngoân coù theå töôûng töôïng ñöôïc ñeàu coù tính ngoân haønh, khoâng tröø moät phaùt ngoân naøo, vì baát kyø moät phaùt ngoân naøo cuõng ñeàu coù moät phaàn môû ñaàu ngoân haønh haøm aån: Toâi (xin) noùi raèng…, vaø do ñoù, vieäc phaân bieät ra loaïi caâu ngoân haønh vôùi loaïi caâu khoâng ngoân haønh trôû thaønh hoaøn toaøn voâ nghóa lyù. Ñöùng ôû goùc ñoä löïc ngoân trung, caàn phaûi phaân bieät caâu ngoân haønh vôùi caâu khaûo nghieäm. Ñoã Höõu Chaâu (2005) chæ roõ löïc ngoân trung cuûa caùc phaùt ngoân khaûo nghieäm khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát vôùi löïc ngoân trung cuûa phaùt ngoân ngoân haønh. Ta xem ví duï: – Con phaûi xin loãi baïn! Coù theå khaûo nghieäm hoaù thaønh: – Boá ra leänh cho con phaûi xin loãi baïn! Hoaëc phaùt ngoân caûm thaùn: – Giôøi oâi laø giôøi! Khoå thaân toâi chöa! Coù theå khaûo nghieäm hoaù thaønh: Toâi caûm thaáy toâi ñang phaûi chòu ñöïng moät noãi ñau khoå raát lôùn maø toâi khoâng chòu noåi khieán toâi phaûi keâu leân. Trong tröôøng hôïp caâu ngoân haønh ñe doïa theå dieän cuûa ngöôøi nghe, thì daïng phaùt ngoân ngoân haønh töôøng minh seõ caêng thaúng, nhaán maïnh, ñe doaï theå dieän cuûa ngöôøi nghe maïnh hôn. Bôûi vì tính chuû quan cuûa ngöôøi noùi theå hieän roõ raøng hôn do haønh ñoäng ngoân töø ñöôïc bieåu thò trong caâu ngoân haønh laø moät haønh ñoäng tröôùc heát noùi veà mình, töùc veà baûn thaân ngöôøi noùi, yeáu toá chuû quan loä ra moät caùch hieån ngoân. Ta so saùnh hai phaùt ngoân hoûi cuûa oâng boá ñoái vôùi caäu con trai vöøa bò haønh xoùm maùch veà toäi ñaùnh nhau sau ñaây: Boá 1: – Ai baûo maøy ñaùnh nhau? Con: (im laëng, khoâng traû lôøi) Boá 2: – Nam, tao hoûi ai baûo maøy ñaùnh nhau? Chuùng ta thaáy raèng caùch phaùt ngoân coù vò töø ngoân haønh (Boá 2) ñaõ theå hieän söï thay ñoåi thaùi ñoä nhö theá naøo cuûa oâng boá so vôùi phaùt ngoân khoâng coù ñoäng töø ngoân haønh (Boá 1). Ngay caû Austin cuõng ñaõ thöøa nhaän söï thaát baïi cuûa söï phaân bieät ngoân haønh haøm aån / töôøng minh. OÂng nhaän thaáy raèng, thöù nhaát, coù raát nhieàu phaùt ngoân ngoân haønh haøm aån khoâng theå töôøng minh hoaù baèng phaùt ngoân ngoân haønh töôøng minh; coù nghóa laø caùi haønh ñoäng ngoân töø taïo ra bieåu thöùc nguyeân caáp ñoù khoâng coù vò töø ngoân haønh bieåu thò thì haønh ñoäng ngoân töø ñoù khoâng theå duøng trong chöùc naêng ngoân haønh. Thöù hai, nhö treân ñaõ trình baøy, vieäc töôøng minh hoaù moät bieåu thöùc ngoân haønh haøm aån baèng moät vò töø ngoân haønh coù nhieàu khaû naêng laøm thay ñoåi ngöõ nghóa cuûa phaùt ngoân. 1.1.2. Câu ngôn hành So saùnh hai caâu: a. Toâi xin loãi anh. b. Tao ñaùnh maøy. Khi phaùt aâm caâu b. Tao ñaùnh maøy thì chuùng ta chöa thöïc hieän haønh ñoäng ñaùnh. Ñoái töôïng “maøy” seõ khoâng bao giôø caûm nhaän ñöôïc laø “bò ñaùnh” neáu chuùng ta chæ noùi baèng mieäng, daãu ñieäu boä coù huøng hoå ñeán ñaâu ñi chaêng nöõa. Traùi laïi, khi ta noùi Toâi xin loãi anh (caâu a) laø ta ñaõ laøm troøn caùi vieäc ñöôïc goïi laø “xin loãi anh”. Caâu ñöôïc phaùt ngoân ñoàng thôøi laø tín hieäu vaø laø haønh ñoäng ñöôïc baùo hieäu, nghóa laø phaùt ngoân vôùi haønh ñoäng laø moät [6]. Caâu ngoân haønh laø caâu coù chöùc naêng thöïc hieän haønh ñoäng maø vò töø ngoân haønh cuûa noù goïi teân. Noù coù moät thuoäc tính raát ñaëc bieät: ñoù laø noù laø loaïi caâu traàn thuaät töï bieåu thò. Noù bieåu thò chính caùi haønh ñoäng ñöôïc thöïc hieän trong khi noùi noù ra vaø chính baèng caùch noùi noù ra. Noäi dung cuûa caâu ngoân haønh khoâng coù giaù trò chaân lyù, nghóa laø ngöôøi ta khoâng theå noùi raèng noù ñuùng söï thaät hay sai söï thaät, nhö khi noùi veà moät caâu traàn thuaät bình thöôøng maø chæ coù theå laø oån hay khoâng oån. Ta xem caùc tröôøng hôïp: – Noù höùa noù ñeán maø noù coù ñeán ñaâu! ÔÛ ñaây, vieäc “noù höùa” vaø vieäc “noù ñeán” laø hai vieäc hoaøn toaøn khaùc nhau, cho neân caâu treân laø caâu chaáp nhaän ñöôïc. Nhöng ngöôøi ta khoâng theå noùi: – Noù höùa vôùi toâi laø noù ñeán maø noù ñaâu coù höùa! (?) Töông töï nhö vaäy, ngöôøi ta coù theå noùi: – Coâ noùi raèng coâ yeâu toâi nhöng thöïc ra coâ khoâng heà yeâu toâi. Hay: – Anh ta noùi raèng anh ta raát hieåu toâi nhöng thaät ra anh ta chaúng hieåu toâi moät chuùt naøo! Nhöng khoâng theå noùi: – Luùc gaëp toâi noù noùi chaøo toâi nhöng thöïc ra noù khoâng heà chaøo toâi. (?) – Noù noùi vôùi toâi “chaùu caûm ôn oâng” nhöng thaät ra noù chöa caûm ôn. (?) Vì haønh ñoäng hieåu vaø yeâu laø nhöõng haønh ñoäng khoâng phaûi chæ ñöôïc thöïc hieän baèng lôøi noùi laø ñöôïc. Chuùng laø nhöõng haønh ñoäng traïng thaùi dieãn ra beân trong chuû theå. Trong khi ñoù, chaøo, caûm ôn laø nhöõng haønh ñoäng ngoaïi ñoäng, cuï theå laø phaûi ñöôïc thöïc hieän baèng ngoân ngöõ. Töø nhöõng ñaëc ñieåm ñaõ neâu treân, coù theå quy thaønh nhöõng ñieàu kieän cuûa caâu ngoân haønh, nhöõng ñieàu kieän ñoù nhö sau: (1) Thöù nhaát, caâu coù bieåu thöùc ngoân haønh, nghóa laø caâu coù chöùa vò töø goïi teân haønh ñoäng noùi ñang ñöôïc thöïc hieän (vò töø ngoân haønh). So saùnh hai caâu: – Thaày khen em. – Thaày thöôûng em. ta thaáy caâu thöù nhaát laø ngoân haønh, maø caâu thöù hai thì khoâng. (2) Thöù hai, caâu ngoân haønh phaûi ñöôïc duøng ôû ngoâi nhaân xöng thöù nhaát. Neáu ñoù laø ngoâi thöù hai hay ngoâi thöù ba thì caâu aáy laäp töùc trôû thaønh caâu traàn thuaät. Chaúng haïn nhöõng caâu sau ñaây khoâng phaûi laø nhöõng caâu ngoân haønh maø chæ laø nhöõng caâu töôøng thuaät maëc duø coù chöùa vò töø ngoân haønh. – Coù ngöôøi ñeà nghò giaûi lao kìa! – Maøy tuyeân boá theá! (3) Thöù ba, caâu ngoân haønh phaûi ñöôïc duøng ôû thì hieän taïi, khoâng coù daáu hieäu chæ quan heä thôøi gian nhö: ñaõ, seõ, ñang, vöøa, môùi… Vì chæ nhö theá thì caâu noùi môùi coù theå ñoàng thôøi laø caùi haønh ñoäng ñöôïc noù bieåu hieän, neáu vò töø aáy ñöôïc duøng trong moät meänh ñeà phuï (traïng ngöõ hoaëc boå ngöõ) hoaëc ôû moät thì khoâng phaûi thì hieän taïi thì caâu noùi khoâng theå coù tính ngoân haønh ñöôïc nöõa. Ñoù laø lyù do nhöõng caâu sau ñaây khoâng phaûi laø caâu ngoân haønh: – Hoâm qua toâi coù höùa vôùi noù laø seõ ñeán. – Mai toâi seõ tuyeân aùn. Nhöõng ñieàu kieän treân laø phaûi ñaët trong quy ñònh maø Austin vaø Searle ñaõ ñònh ra sau ñaây [35]. Nhöõng ñieàu kieän chung ñoù laø: – Ñieàu kieän chung: ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tham gia giao tieáp laø hoï phaûi hieåu ngoân ngöõ söû duïng, hoï khoâng ñoùng kòch hoaëc noùi chôi. – Ñieàu kieän noäi dung chung quy ñònh nhöõng ñieàu kieän caàn thieát, c._.uï theå cho vieäc thöïc hieän haønh ñoäng ngoân töø. Ñoái vôùi haønh ñoäng höùa vaø haønh ñoäng caûnh baùo thì noäi dung cuûa phaùt ngoân phaûi noùi veà moät söï kieän töông lai, haønh ñoäng höùa ñoøi hoûi söï kieän töông lai aáy seõ laø haønh ñoäng cuûa ngöôøi höùa. – Ñieàu kieän ban ñaàu quy ñònh nhöõng gì lieân quan ñeán söï caàn thieát ñeå haønh ñoäng ngoân töø ñöôïc thöïc hieän. Haønh ñoäng meänh leänh thì ngöôøi noùi phaûi ôû vò theá cao hôn, coù ñuû quyeàn ñeå buoäc ngöôøi nghe thöïc hieän vieäc trong meänh leänh. – Ñieàu kieän chaân thöïc laø ñieàu kieän quy ñònh ngöôøi noùi phaûi chaân thaønh trong noäi dung phaùt ngoân: ra leänh thì phaûi thöïc söï tin mình coù quyeàn ra leänh vaø ngöôøi nghe phaûi chaáp haønh. Ñoái vôùi caûnh baùo thì ngöôøi noùi phaûi thöïc söï tin raèng söï kieän töông lai khoâng mang laïi hieäu quaû toát. – Ñieàu kieän thieát yeáu quy ñònh traùch nhieäm vaø söï raøng buoäc cuûa ngöôøi noùi. Khi höùa, ngöôøi höùa ñaõ gaén traùch nhieäm thöïc hieän lôøi höùa vaøo mình. Khi ra leänh, traùch nhieäm vaø söï raøng buoäc laïi gaén vaøo ngöôøi nghe. 1.2. Vị từ ngôn hành Vò töø ngoân haønh laø vò töø laøm haït nhaân cuûa caâu ngoân haønh. Ví duï: – Töø raøy trôû ñi, tao theà laø seõ khoâng bao giôø thoø tay maët ñaët tay traùi vaøo baát cöù thöù gì cuûa maøy nöõa, gôùm, töôûng baùu laém ñaáy! Caû phaùt ngoân treân laø moät caâu ngoân haønh, trong ñoù coù bieåu thöùc ngoân haønh laø tao theà… Vaø theà laø vò töø ngoân haønh laøm trung taâm cuûa bieåu thöùc ngoân haønh ñoù. Thaät ra, khoâng coù khaùi nieäm “vò töø ngoân haønh” neáu xeùt theo phöông dieän töø loaïi. Bôûi vì tính chaát ngoân haønh chæ toàn taïi trong nhöõng ngöõ huoáng phaùt ngoân maø chuùng ta goïi laø caâu ngoân haønh maø thoâi. Trong câu không phải là câu ngôn hành, “vò töø ngoân haønh” chỉ là một vị từ bình thường. Ngoài đặc điểm biểu đạt hành động được thực hiện khi làm hạt nhân của câu ngôn hành, vò töø ngoân haønh vẫn chỉ là một vị từ bình thường: có thể tham gia làm vị ngữ của bất kỳ dạng câu nào, trần thuật, nghi vấn, mệnh lệnh, cảm thán… và thậm chí, nếu được chuyển loại từ loại thành danh từ, nó còn có thể làm chủ từ trong câu. Có lẽ vì điều này mà Cao Xuân Hạo cho rằng nói đến câu ngôn hành thì tốt hơn là nói đến vị từ ngôn hành [6, tr. 421]. Nhöng khoâng phaûi vò töø naøo cuõng coù theå laøm haït nhaân cho caâu ngoân haønh: ñoù phaûi laø nhöõng vò töø bieåu thò nhöõng haønh ñoäng chæ coù theå thöïc hieän baèng lôøi noùi. Nhö vaäy, ñöùng ôû caáp ñoä töø, caùi goïi laø vò töø ngoân haønh thöïc ra chæ laø töø coù khaû naêng laøm haït nhaân cho caâu ngoân haønh, chöù khoâng phaûi heã toàn taïi vò töø ñoù trong caâu, thì laäp töùc caâu aáy trôû neân ngoân haønh. Chính vì điều này mà Cao Xuân Hạo cho rằng không thể có những vị từ thường xuyên mang tính ngôn hành mà chỉ có những phát ngôn có được tính ngôn hành trong những điều kiện nhất định nhờ nó phát huy được một khả năng đặc biệt của một số vị từ mà ta gọi là vị từ ngôn hành mà thôi [6, tr. 420]. 1.3. Ngữ nghĩa – ngữ dụng của vị từ ngôn hành tiếng Việt Vò töø ngoân haønh laø nhoùm vò töø naèm trong lôùp ñoäng töø noùi naêng. Noù coù ñaày ñuû tính chaát cuûa moät ñoäng töø noùi naêng, nhöng ñoàng thôøi noù laïi coù theâm nhöõng khaû naêng ñaëc bieät maø moät ñoäng töø noùi naêng ñôn thuaàn khoâng theå coù, ñoù chính laø khaû naêng töï bieåu thò haønh ñoäng. Moät vò töø ngoân haønh khoâng phaûi neâu leân moät haønh ñoäng maø chính noù ñaõ laø haønh ñoäng roài. Theo Đỗ Hữu Châu (2005: 453), động từ nói năng là những động từ biểu thị, gọi tên các hành động ngôn từ (mà ông gọi là hành vi ngôn ngữ). Trong tiếng Việt, động từ nói năng bao gồm: – Động từ chỉ cách thức nói năng, như: làu bàu, ngắc ngứ, rủ rỉ, toang toang… – Động từ chỉ các hành động ở lời như: chất vấn, nói kháy, vặn, đe, chửi, tâng bốc, hỏi xỏ… – Động từ ngôn hành: hứa, xin, cảm ơn… Theo quan ñiểm của Cao Xuân Hạo, vò töø ngoân haønh tieáng Vieät coù thể được chia ra laøm hai nhoùm lôùn. Nhoùm thöù nhaát bao goàm caùc vò töø ngoân haønh caàn coù moät boå ngöõ chæ noäi dung môùi laøm thaønh moät phaùt ngoân ngoân haønh ñöôïc, nhö: noùi, khuyeân, cam ñoan… Ví duï: – Toâi noùi chò tính sao cöù tính maø. (Nguyeãn Thi – Nhöõng ñöùa con trong gia ñình) Hay: – Toâi cam ñoan vôùi oâng nhöõng gì toâi noùi laø ñuùng söï thöïc. Nhoùm thöù hai bao goàm caùc vò töø ngoân haønh nhö: chaøo, kieáu, caûm ôn…, laø nhöõng vò töø ngoân haønh khoâng caàn coù moät boå ngöõ chæ noäi dung ñi keøm cuõng coù theå trôû thaønh moät phaùt ngoân ngoân haønh ñöôïc. Tuy nhieân vaán ñeà treân coøn tuøy thuoäc vaøo ngöõ caûnh giao tieáp. Vì trong ngữ cảnh giao tiếp, hội thoại là một chuỗi tung, hứng của người nói và người nghe về rất nhiều vấn đề, về quan điểm của cả hai khi tham gia hội thoại. Ở đó bao gồm cả sự chấp nhận ngầm giữa người nói và người nghe về tất cả các quy ước, các tiền đề được coi là đương nhiên giữa hai người. Vì thế cho nên việc khẳng định một vị từ cần có bổ ngữ chỉ nội dung đi kèm hay không còn cần phải dựa vào ngữ huống phát ngôn của câu ngôn hành ấy nữa. Chẳng hạn, như trên đã nói, cam đoan là một vị từ ngôn hành cần phải kèm theo một bổ ngữ chỉ nội dung mới trở thành một phát ngôn ngôn hành được, nhưng trong ngữ cảnh sau: A: Chị có cam đoan với tôi rằng những gì chị kể là đúng sự thực không? B: Tôi xin cam đoan. Ta thấy phát ngôn của A không phải là câu ngôn hành mà phát ngôn của B mới là câu ngôn hành. Và ở câu ngôn hành này, vị từ ngôn hành cam đoan không cần có bổ ngữ chỉ nội dung đi kèm, nó đã bị tỉnh lược. Đặc điểm tỉnh lược bổ ngữ chỉ nội dung trong câu ngôn hành chúng ta có thể bắt gặp ở rất nhiều trường hợp các vị từ ngôn hành như: hứa, đánh cuộc, bảo đảm, thề… Ví dụ: Nàng: Anh sẽ không bao giờ phản bội em chứ? Anh thề đi! Chàng: Anh xin thề! Hoặc: C: Cậu thế nào chiều nay cũng phải đến chỗ mình đấy nhé! D: Ừ, tớ hứa! Cũng như vậy, với trường hợp các vị từ ngôn hành như: cám ơn, xin lỗi, chào, kiếu, từ,… là những vị từ không cần có nội dung đi kèm. Trong đó chỉ có chào, kiếu, từ là luôn luôn không cần đến bổ ngữ chỉ nội dung đi kèm khi thực hiện câu ngôn hành mà thôi, chẳng hạn: – Xin chào! Hay: – Em chào chị! – Từ nay, tao từ mày! – Thôi trễ rồi, tôi xin kiếu! Còn với những vị từ ngôn hành như cám ơn, xin lỗi tuy chúng có thể thực hiện câu ngôn hành mà không cần có bổ ngữ chỉ nội dung như Tôi xin lỗi anh hoặc Mình cảm ơn cậu nhé nhưng đây chỉ là một sự tỉnh lược: giữa người nói và người nghe có một sự quy ước ngầm, chấp nhận ngầm vì cả người nói và người nghe đều biết được vì sao người kia xin lỗi (hoặc cám ơn) mình. Hoàn toàn có thể bắt gặp những phát ngôn không tỉnh lược, như ở các ví dụ sau sẽ chứng minh điều này: – Tôi xin lỗi anh vì đã vô ý làm mất quyển sách mà anh cho mượn rồi. – Cảm ơn cậu về món quà cậu tặng mình hôm sinh nhật nhé! Như vậy, sẽ là thiếu sót và vội vàng nếu ta cho rằng cảm ơn, xin lỗi là những vị từ ngôn hành không cần đến bổ ngữ chỉ nội dung. Thêm nữa là, có những vị từ mà xét theo ngữ dụng học, phạm vi ứng dụng để làm thành một vị từ ngôn hành của nó thấp hơn rất nhiều so với phạm vi ứng dụng để làm một động từ nói năng. Đó là những vị từ như: nói, hỏi… Trong một tình hưống sau đây: Thầy (1): Tại sao em không làm bài tập về nhà? Trò: (im lặng) Thầy (2): Tôi hỏi/nói tại sao em không làm bài tập ở nhà. Rõ ràng ở phát ngôn (2), tính chủ quan của chủ thể phát ngôn mạnh hơn, đe dọa đến thể diện của người nghe nhiều hơn. Điều đó giải thích tại sao ít khi các vị từ này được dùng làm vị từ trong câu ngôn hành. Vì lí do văn hóa, tập quán cư xử tế nhị của người Việt mà có những vị từ rõ ràng là có đầy đủ tính chất của một vị từ ngôn hành nhưng hầu như không bao giờ thấy xuất hiện trong câu ngôn hành như: thách cưới, phái,… mà người ta chỉ sử dụng chúng trong những câu tường thuật bình thường mà thôi. Chẳng hạn, không ai nói: Gia đình chúng tôi xin thách cưới là mười triệu đồng vì thách cưới liên quan đến vấn đề vật chất vốn ảnh hưởng rất lớn đến nhân cách, thể diện của người nói. Để “thách cuới”, người ta dùng những câu với từ ngữ tế nhị hơn, như xin chẳng hạn… Ngoài ra, còn có những vị từ luôn luôn được dùng trong câu phủ định như từ nan chẳng hạn. Từ nan được từ điển tiếng Việt giải nghĩa là: từ chối, thoái thác việc khó khăn. Rõ ràng, nếu được sử dụng nó có thể làm một vị từ ngôn hành. Bởi vì từ chối là một vị từ ngôn hành; khi từ chối lời mời hay sự gợi ý giúp đỡ của ai đó, ta có thể nói: xin từ chối. Nhưng xét về mặt ngữ dụng không ai nói: Tôi từ nan hoặc Tôi xin từ nan, mà người ta chỉ nói Dù khó đến mấy, tôi xin không từ nan hoặc Xin không từ nan dù việc ấy có khó đến đâu. Như vậy từ nan với tư cách là vị từ ngôn hành chỉ được dùng với nghĩa phủ định. Cần lưu ý rằng câu ngôn hành được thực hiện bằng hai cách, nói và viết. Khi viết Quyết định, Chỉ thị, Đơn xin phép nghỉ… thì điều đó tương đương như một phát ngôn ngôn hành: người viết thực hiện hành động quyết định, chỉ thị, xin nghỉ phép, v.v. Như vậy, khi xem xét đánh giá một vị từ ngôn hành, lý thuyết hành động ngôn từ không chỉ nghiên cứu về mặt ngữ nghĩa, mà còn phải nghiên cứu về mặt ngữ dụng học nữa. Chương 2: TỪ ĐIỂN VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT  A-lô: tiếng gọi dùng trong điện thoại hoặc khi gọi loa để gây sự chú ý. Thật ra đây là một cảm từ nhưng nó có giá trị của một vị từ ngôn hành do ngữ dụng của nó. Khi nghe tiếng chuông điện thoại, chúng ta nhấc máy lên và trả lời A-lô. Từ a-lô trong trường hợp này vừa là hành động hỏi (“Ai gọi đấy”, “Gọi có việc gì?”) vừa có giá trị là một hành động trả lời (“Có tôi đây”, “Tôi nghe thấy rồi”). Đây là sự phối hợp nhiều hành động trong cùng một phát ngôn tức là nó có nhiều lực ngôn trung. Cùng với sự bùng nổ công nghệ thông tin giao tiếp, thì từ a-lô đã được chuyển nghĩa: nó đã trở thành một hành động chứ không còn là một cảm thán từ nữa. Ví dụ người ta có thể nói: “Tôi gọi điện thoại đến nhà nó hai lần mà chẳng thấy ai a-lô cả”. Như vậy khi nghe chuông điện thoại reo, chúng ta mở máy và “A-lô” thì có nghĩa là chúng ta đã làm cái việc a-lô.  Ấn định: định ra một cách chính thức để mọi người theo đó mà thực hiện. Trong ngữ cảnh thích hợp thì ấn định chính là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: Một ông giám đốc nói với nhân viên: – Tôi ấn định cho các anh đến thứ hai tuần tới phải nộp báo cáo cho tôi. Trong ví dụ trên, ông giám đốc đang làm cái việc gọi là ấn định thời gian nộp báo cáo mà các nhân viên của ông phải thực hiện.  Bá cáo: truyền rộng ra cho ai nấy đều biết. Bá cáo là một từ cổ, được dùng với sắc thái biểu cảm trang trọng, ngày nay nó ít được dùng. Chúng ta thường bắt gặp nó trong văn thơ cổ. Ví dụ: Xa gần bá cáo, ai nấy đều hay! (Nguyễn Trãi – Bình Ngô Đại Cáo, bản dịch) Đây là một vị từ ngôn hành có thể vừa được sử dụng trong văn nói vừa được sử dụng trong văn viết. Trong ví dụ được trích dẫn ở trên thì bá cáo được dùng trong văn viết. Nhưng nếu ta đặt trường hợp bài Cáo của Nguyễn Trãi được phát loa cho nhân dân khắp vùng nghe thấy, và chủ thể phát ngôn của câu ngôn hành đó là vua Lê (vì Nguyễn Trãi nhân danh Lê Lợi mà viết bài Cáo này) và vua Lê đang làm cái việc bá cáo nghĩa là truyền báo khắp trong nhân dân về chiến thắng vẻ vang của nghĩa quân Lam Sơn trong cuộc chiến chống quân Minh xâm lược, thì lúc đó bá cáo là hành động được thực hiện bằng cách phát ngôn, chính vì thế nó là vị từ ngôn hành.  Bác: Đây là một vị từ ngôn hành được từ điển tiếng Việt giải nghĩa gồm hai nghĩa như sau: Nghĩa thứ nhất: Gạt bỏ bằng lý lẽ, quan điểm, ý kiến của người khác. Ta xem ví dụ: – Chúng tôi bác cái luận điệu vu cáo đó! Ở ví dụ trên ngôi thứ nhất là số nhiều (có thể do một cá nhân đại diện phát ngôn) đang thực hiện việc bác một phát ngôn nào đó mà anh ta (hoặc chị ta) cho là luận điệu vu cáo. Nghĩa thứ hai: Không chấp nhận. Ví dụ: Bác đơn. Đây là một hành động mà khi được người có thẩm quyền phát ngôn ra trong ngữ cảnh cụ thể, thì phát ngôn đó đồng thời cũng là hành động “bác đơn”. Ví dụ: Một nhân viên viết đơn xin nghỉ gửi cho cấp trên của mình. Vị này sau khi xem phán: – Tôi bác đơn này của anh vì lý do anh đưa ra để xin nghỉ không chính đáng.  Bác bỏ: Bác đi, gạt đi không chấp nhận. Bác bỏ có nghĩa như vị từ ngôn hành bác ở trên, thậm chí rõ nghĩa hơn được dùng để gạt đi, phản bác đi một ý kiến hay một vấn đề nào đó mà người nói (chủ thể phát ngôn) không đồng tình, không chấp nhận. Ví dụ: – Chúng tôi bác bỏ lời lẽ bịa đặt vu khống đó! – Tôi bác bỏ ý kiến mang tính chất xuyên tạc vừa rồi của anh. – Chúng tôi bác bỏ dự án đó vì nó không có tính khả thi.  Bài báng: chế giễu nhằm gạt bỏ. Đây là một từ ít được dùng nhưng nếu được phát ngôn (hoặc viết) thì nó có đầy đủ tính chất là một vị từ ngôn hành. Ta xem ví dụ: – Chúng tôi bài báng những bài viết mang tính chất lá cải mà tờ báo của các ông đã cho đăng tuần rồi. Như trên đã nói, từ bài báng vốn ít được dùng trong phát ngôn, và nó có vẻ hợp hơn trong một câu trần thuật nhưng nếu được dùng trong điều kiện câu ngôn hành mà ta đã biết, nó sẽ trở thành một vị từ ngôn hành.  Bãi: Bỏ, thôi không dùng hoặc không thi hành nữa; kết thúc, hết một buổi làm việc gì. Ví dụ: Lời ông vua để kết thúc một buổi làm việc với các quan, phán: – (Truyền) Bãi chầu!  Bãi binh: thôi không xuất quân đi đánh. Nó sẽ trở thành vị từ ngôn hành nếu nó được phát ngôn như ở vị trí sau: Một vị chủ tướng nói to với các quân lính của mình: – Truyền bãi binh! Hoặc một văn bản có tên là Lệnh bãi binh thì bãi binh là vị từ ngôn hành.  Bãi bỏ: tuyên bố không còn hiệu lực hoặc giá trị về mặt pháp lý. Bãi bỏ được sử dụng ở dạng văn bản viết nhiều hơn là ở phát ngôn. Bởi vì hành động bãi bỏ có những tác động quan phương trong ngữ cảnh của thể chế trong đó nó được thực hiện. Khác với các hành động ngôn trung khác, hành động bãi bỏ có đặc tính tiêu biểu là được thực hiện theo cách tuyên bố rộng rãi trong một nhóm xã hội và hiệu quả của nó là do việc chủ thể phát ngôn có được thể chế đó có cho phép thực hiện hay không. Các ví dụ: Bãi bỏ một đạo luật Bãi bỏ những quy định cũ  Bãi chầu: (Xin xem bãi triều)  Bãi miễn: cách chức một đại biểu dân cử nào đó trước khi hết nhiệm kỳ, theo quyết định của đa số cử tri hoặc của cơ quan dân cử. Như vậy, ta thấy ngôi thứ nhất phát ngôn câu ngôn hành có vị từ ngôn hành bãi miễn là một nhóm người là số đông, cho nên bãi miễn là vị từ ngôn hành thường được thực hiện ở dạng văn bản viết (có thể có những vị từ ngôn hành được phát ngôn bởi một nhóm đông người như: đả đảo, hoan hô, lêu lêu…). Ví dụ: – Đa số cử tri chúng tôi bãi miễn đại biểu Nguyễn Văn A vì ông A là đại biểu không xứng đáng.  Bãi nhiệm: chấm dứt nhiệm kỳ của một nhân vật được bầu khi người ấy còn đang tại nhiệm. Đây là vị từ ngôn hành có tính chất quan phương trong ngữ cảnh của thể chế nó được thực hiện. Người thực hiện hành động bãi nhiệm có thể là số đông hoặc là người có được một nhóm xã hội hoặc một thể chế nào đó. Bãi nhiệm được thực hiện bằng văn bản viết thì phổ biến hơn. Ví dụ: – Quốc hội bãi nhiệm tổng thống vì tổng thống phạm tội vi hiến.  Bãi triều: cho kết thức buổi chầu trong triều đình (cũng như bãi chầu). Đây là vị từ ngôn hành thường được nhà vua sử dụng. Ví dụ: Lời nhà vua: – Truyền bãi triều.  Bái biệt: chào tạm biệt một cách cung kính. Đây là một từ cổ có sắc thái biểu cảm trang trọng, ngày nay ít được sử dụng. Ví dụ: – Đã đến giờ thượng lộ, Châu Tuấn tôi xin bái biệt! (Cải lương Thoại Khanh – Châu Tuấn)  Bái lĩnh: nhận lấy một cách cung kính, thành khẩn. Đây cũng là một vị từ ngôn hành mang phong cách cũ, có sắc thái biểu cảm trang trọng. Cũng cần nói thêm rằng ở vị từ bái lĩnh với nghĩa nhận lấy một cái gì đó hữu hình thì tuyệt nhiên nó không phải là vị từ ngôn hành. Vì khi phát ngôn nó ra mà không nhận vật đó thì chưa phải là “lĩnh”. Mà kể cả khi đã nhận thì “lĩnh” cũng không phải là vị từ ngôn hành vì đó là phát ngôn đi đôi với hành động chứ không phải phát ngôn với hành động là một. Nhưng trong ngữ cảnh một người đưa ra một lời giáo huấn dạy bảo hay một lời khuyên răn mà người kia chắp tay nói Xin bái lĩnh (không phải là giễu cợt, bông đùa) với một thái độ thành kính thì bái lĩnh là vị từ ngôn hành. Ví dụ: Kẻ mê muội này xin bái lĩnh. (Nguyễn Tuân – Chữ người tử tù)  Bái tạ: cám ơn một cách cung kính, lạy tạ. Đây cũng là một vị từ ngôn hành mang phong cách cũ, cũng có sắc thái biểu cảm trang trọng. Tuy nhiên ở đây cần chú ý là từ bái và lạy có nghĩa gần giống nhau (cùng là động từ ngoại động thể hiện một hành động là chắp tay và xá). Nhưng lạy là phải thực hiện động tác còn bái thì có thể vừa được thực hiện bằng động tác vừa được thực hiện bằng cách nói nó ra. Và đây chính là lý do để nó trở thành vị từ ngôn hành. Ở đây vị từ ngôn hành bái tạ thể hiện hành động cảm ơn bằng lời nói. Thêm nữa là từ bái kết hợp được với nhiều từ khác cho ra từ mới với nghĩa ngôn hành như: bái biệt, bái yết, bái kiến, bái tạ… Ví dụ: Để đáp lại lời khen ngợi của nhà vua dành cho mình, một viên quan trả lời: – Hạ thần xin bái tạ!  Bái yết: yết kiến, trình diện người trên một cách cung kính. Bái yết chỉ trở thành vị từ ngôn hành trong trường hợp mà người phát ngôn câu ngôn hành có biểu thức ngôn hành bái yết đứng trước một người được xem là người trên thì lúc đó, bái yết mới có tác dụng “ngôn hành”. Ví dụ: – Muôn tâu bệ hạ, hạ thần xin bái yết. Những câu như: Xin vào bái yết vua; Cho phép tôi được vào bái yết ngài bộ trưởng… đều là những câu trần thuật thuần túy, không phải câu ngôn hành.  Ban: Đây là một từ có rất nhiều nghĩa khác nhau, trong đó cái nghĩa “truyền cho mọi người biết” làm cho ban có khả năng trở thành vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Chính phủ lâm thời chúng tôi ban lệnh giới nghiêm trong nhân dân. Hay: Lời nhà vua: – Ta ban lệnh cho các ngươi biết: kẻ nào phản quốc, hai lòng sẽ bị nghiêm trị.  Ban bố: ban hành và công bố để mọi người biết. Ban hành và công bố là hai vị từ ngôn hành thường được sử dụng ở dạng văn bản (viết) nhưng ban bố (nói chung là ban hành và công bố) thì thường được thực hiện bằng phát ngôn. Ví dụ: – Chính phủ lâm thời chúng tôi xin ban bố một số đạo luật như sau.  Bảo: Đây là một vị từ nói năng mà theo chúng tôi có khả dĩ trở thành một vị từ ngôn hành trong những điều kiện thích hợp. Từ điển tiếng Việt giải nghĩa là: Nghĩa thứ nhất: Nói ra điều gì đó với người ngang hàng hay người dưới. Ví dụ: – Tao bảo mày câm miệng! – Trâu ơi ta bảo trâu này! Trâu ra ngoài ruộng trâu cày với ta. (Ca dao) Nghĩa thứ hai: Nói cho biết để phải theo đó mà làm. Ví dụ: – Tôi bảo anh này, ngâm giống thì phải ba sôi hai lạnh.  Bảo đảm: Có hai nghĩa khả dĩ khiến bảo đảm có khả năng làm vị từ ngôn hành. Nghĩa thứ nhất: Làm cho chắc chắn thực hiện được, giữ gìn được hoặc có đầy đủ những gì cần thiết. Ví dụ 1: – Tôi bảo đảm sẽ hoàn thành kế hoạch đúng thời gian quy định. Ví dụ 2: Một gia đình xin nhận một em bé về nuôi và nói với nhà chức trách: – Chúng tôi bảo đảm là sẽ nuôi dạy cháu nên người. Nghĩa thứ hai: Nói chắc chắn và chịu trách nhiệm về lời nói của mình. Ví dụ: – Tôi bảo đảm là có thật như vậy. – Tôi xin bảo đảm giữ bí mật.  Bảo hành: bảo đảm máy móc bán ra hoặc đã chữa chạy tốt trong một thời hạn nhất định. Ví dụ: Chủ một cửa hàng bán đồ điện máy nói với ông khách vừa mua chiếc ti vi cửa cửa hàng: – Cửa hàng chúng tôi xin bảo hành chiếc ti vi này cho quý khách hai năm.  Bảo lãnh: Bảo đảm là người khác thực hiện một nghĩa vụ và đứng ra chịu trách nhiệm một khi người đó không thực hiện. Ví dụ: – Tôi xin đứng ra bảo lãnh cho cô A để cô ấy vay số tiền này.  Bảo lĩnh: (cũng như bảo lãnh)  Báo: Có hai nghĩa làm cho báo có khả năng trở thành vị từ ngôn hành.. Nghĩa thứ nhất: cho biết việc gì đó đã, đang hay sẽ xảy ra. Ví dụ: Một bà mẹ đe anh con trai vốn sợ bố: – Tao báo cho mày biết trước là tối nay ông ấy [ông bố] sẽ về đến nhà đấy! Nghĩa thứ hai: cho người có trách nhiệm nào đó biết về việc xảy ra có thể hại đến trật tự an ninh. Ví dụ: Một người gọi điện đến trụ sở công an và nói: – Tôi xin báo cho các anh biết là tối qua nhà tôi bị kẻ gian cạy cửa lấy đi hai xe máy. Ở dạng văn bản viết, thì tính chất ngôn hành của từ báo bắt gặp trong các trường hợp như: Giấy báo tin, Giấy báo tiền điện,…  Báo cáo: – Nghĩa thứ nhất: trình bày cho biết tình hình, sự việc. Ví dụ: Một người đứng giữa hội nghị và nói rằng: – Tôi xin báo cáo tình hình công tác tháng qua như sau:.. Và cứ thế anh ta báo cáo về tình hình công tác của tổ chức đó ở tháng vừa qua. Trong trường hợp này thì rõ ràng anh ta đang làm cái việc báo cáo cho nên báo cáo là vị từ ngôn hành có bổ ngữ chỉ nội dung (phần phát ngôn sau từ báo cáo). Nhưng nếu như cái bổ ngữ chỉ nội dung mà anh ta báo cáo lại chẳng liên quan gì đến tính chất báo cáo cả, chẳng hạn như xin báo cáo nhưng anh ta lại con cà con kê, kết luận, đánh giá gì đó mà không phải là thông tin cần báo cáo, thì trong trường hợp này báo cáo không phải là vị từ ngôn hành vì hoàn toàn có thể nói: Nó nói nó báo cáo, mà có nghe nó báo cáo gì đâu! – Nghĩa thứ hai: từ dùng để mở đầu khi nói với cấp trên (thường gặp trong quân đội). Ví dụ: – Báo cáo đại đội trưởng: tôi, trung úy Truơng Văn Dũng đã có mặt. Ở ví dụ trên, trung úy Truơng Văn Dũng đang làm cái việc báo cáo bằng cách nói ra câu có chứa vị từ đó, cho nên báo cáo là vị từ ngôn hành. Báo cáo còn là vị từ ngôn hành thường gặp ở văn bản viết. Ví dụ: – Bản báo cáo. – Báo cáo của chính phủ trước Quốc hội. – Báo cáo khoa học.  Bắt: Đây là một vị từ có rất nhiều nghĩa được từ điển giải nghĩa như: 1. Nắm lấy, giữ lấy, không để cho tự do hoạt động. Ví dụ: Bị bắt sống. Mèo bắt chuột… 2. Tiếp, nhận vật từ nơi khác đến và thu lấy vào trong phạm vi tác động hoặc sử dụng của mình. Ví dụ: Bắt được quả bóng. Bắt được thư nhà. 3. Bám chặt hoặc để cho bám chặt lấy, cái này tác động trực tiếp vào cái kia. Ví dụ: Da bắt nắng, xăng bắt lửa. 4. Phát hiện sự việc đáng chê trách của người khác và làm cho phải chịu trách nhiệm. Ví dụ: Bắt quả tang kẻ trộm. Bắt lỗi chính tả. 5. Khiến phải làm việc gì, không cho phép làm khác đi. Ví dụ: Chĩa súng bắt giơ tay hàng. Điều đó bắt anh phải suy nghĩ. 6. Làm cho gắn, cho khớp với nhau, khiến cái này giữ chặt cái kia lại. Ví dụ: Bắt đinh ốc. 7. Nối thêm vào một hệ thống đã có sẵn. Ví dụ: Bắt điện vào nhà. Con đường bắt vào quốc lộ. Cả 7 nghĩa trên đây, không có nghĩa nào có thể là ngôn hành. Tuy nhiên, bắt còn có một nghĩa nữa mà không thấy giải nghĩa trong từ điển, đó là nghĩa chọn lựa. Đây là nghĩa có tính chất ngôn hành. Hai người bạn đang xem trận đấu bóng đá và cược một chầu cà phê xem đội nào thắng. Một người nói: – Tôi bắt đội Đức. Người kia: – Vậy thì tôi bắt đội Ý. Trong mẫu đối thoại trên thì từ bắt được dùng để thực hiện việc bắt đội nào. Như vậy nó là một vị từ ngôn hành.  Bắt buộc: buộc phải làm. So sánh hai câu sau: – Tôi bắt buộc phải ở lại. – Tôi bắt buộc em phải xin lỗi bạn! Rõ ràng câu thứ hai là ngôn hành, còn câu thứ nhất thì không. Lý do là trong câu thứ nhất, bắt buộc chỉ một tình trạng, còn ở câu thứ hai nó mới là một hành động hướng đến đối tượng là “em”.  Bắt đầu: Bước vào giai đoạn đầu của một công việc, một quá trình, một trạng thái. Với nghĩa này thì bắt đầu chưa phải là một vị từ ngôn hành. Nhưng với nghĩa khơi mào, là khai mạc, vị từ này khi được phát ngôn trong điều kiện ngôn hành, sẽ trở thành vị từ ngôn hành. So sánh: – Đứa trẻ bắt đầu tập nói / Lúa bắt đầu chín. với (Lời người chủ trì cuộc họp) – Cuộc họp xin bắt đầu!/ Chúng ta bắt đầu cuộc họp, ta thấy trường hợp thứ nhất là hai câu tường thuật bình thường; trong khi trường hợp thứ hai câu ngôn hành vì người chủ trì đang làm cái việc bắt đầu cuộc họp bằng cách nói câu có chứa nó ra. Như vậy, bắt đầu là một vị từ ngôn hành.  Bắt đền: Bắt phải đền, phải bồi thường thiệt hại. Bắt đền có khả năng trở thành một vị từ ngôn hành nếu nó được dùng trong điều kiện ngôn hành. Ví dụ: Một cậu bé bị mẹ làm vỡ quả bóng bay: – Không biết đâu! Con bắt đền mẹ đấy! Trong phát ngôn trên thì bắt đền là một vị từ ngôn hành. Nhưng nếu bà mẹ dỗ con: – Được rồi, mẹ đền cho! Mặc dù bà mẹ nói ra câu có từ đền thì đền không phải là một vị từ ngôn hành. Bởi đền phải gắn với việc bà mẹ phải mua cho con quả bóng khác, chứ không phải là hành động được thực hiện bằng lời nói nên nó không phải là vị từ ngôn hành. Như vậy, bắt đền là vị từ ngôn hành còn đền không phải là vị từ ngôn hành.  Bẩm: thưa, trình (thường dùng với người có địa vị trong xã hội cũ). Đây là vị từ ngôn hành có nguồn gốc là một cảm thán từ. Nhưng dần dần bẩm không còn là nghĩa của cảm thán từ nữa (như dạ) mà là nghĩa trình, báo. Như vậy bẩm trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: Một người lính được một vị quan nọ cho đòi, anh ta đi vào và nói: – Bẩm quan, con đã có mặt ạ! Ở phát ngôn trên, nghĩa của bẩm cũng có thể hiểu là: “Xin trình quan là con đã có mặt”. Hay: – Lạy cụ ạ. Bẩm cụ… Con đến cửa cụ để kêu cụ một việc ạ… Bẩm cụ, từ ngày cụ bắt đi ở tù, con lại thích sinh ra ở tù, bẩm có thế, con có nói gian thì trời tru đất diệt, bẩm quả là đi tù sướng quá. Đi ở tù còn có cơm để mà ăn, bây giờ về làng về nước một thước đất cắm dùi không có, chả làm gì nên ăn. Bẩm cụ con lại đến kêu cụ cụ lại cho con đi ở tù… (Nam Cao – Chí Phèo) Trong phát ngôn trên ta thấy từ bẩm có giá trị là trình, thưa chứ không còn mang nghĩa của một cảm thán từ.  Bầu: chọn bằng cách bỏ phiếu hoặc biểu quyết để giao cho làm đại biểu, làm một chức vụ hoặc hưởng một vinh dự. Khi hành động “bầu” được thực hiện bằng lời nói, bầu sẽ là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: Trong buổi bầu ra ban cán sự lớp đầu năm, một bạn đứng lên phát biểu: – Thưa cô và các bạn, em xin bầu bạn Hằng làm lớp trưởng ạ!  Bổ dụng: Đây là một vị từ ngôn hành có nghĩa là bổ nhiệm.  Bổ nhậm: (cũng như bổ nhiệm)  Bổ nhiệm: cử giữ một chức vụ trong bộ máy nhà nước. Trong cuộc họp hội đồng, sau khi đã bỏ phiếu kín, một người trong ban lãnh đạo đứng lên phát biểu ý kiến: – Hội đồng sư phạm nhà trường chúng tôi bổ nhiệm ông Nguyễn Văn Trung làm hiệu trưởng nhà trường. Trong ví dụ trên thì bổ nhiệm rõ ràng là một vị từ ngôn hành.  Bổ sung: thêm vào cho đủ. Trong một số trường hợp (dù khá hạn chế) bổ sung có thể trở thành vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Tôi xin bổ sung đồng chí Nguyễn Văn A vào ban chấp hành.  Buộc: (xem bắt buộc)  Cá: cuộc, đánh cuộc. Tuy nhiên không phải lúc nào cá cũng có thể là vị từ ngôn hành. Ta xem ví dụ: Hai người bạn cùng xem một trận đấu bóng đá. Một người nói: – Tao với mày cá xem Đức hay Ý sẽ thắng trong trận này đi! (1) Trong phát ngôn trên thì việc cá vẫn chưa được thực hiện. Nhưng nếu người kia trả lời: – Ừ, cá! (2) Thì cá trong câu (2) là vị từ ngôn hành vì anh ta đã làm cái việc cá bằng lời nói và bằng cách nói nó ra. Đỗ Hữu Châu cho rằng trong trường hợp này cá (2) vẫn chưa phải là vị từ ngôn hành (mà ông gọi là động từ ngữ vi) bởi vì cả hai chưa đưa ra điều kiện thắng – thua, chưa đưa ra phần thưởng – phạt, cho nên việc cá không diễn ra được. Nhưng theo chúng tôi việc đưa ra điều kiện hay đưa ra phần thưởng – phạt lại là một việc khác. Còn cá là việc đồng ý đánh cuộc trong câu trên, cho nên cá đã đủ điều kiện là một vị từ ngôn hành rồi. Những điều kiện giao hẹn chỉ bổ sung cho việc cá mà thôi. Chúng ta chỉ xét cá với góc độ là một hành động ngôn ngữ, và chúng tôi nhận thấy nó hội đủ điều kiện ngôn hành để trở thành một vị từ ngôn hành (phát ngôn 2) Hay như ở ví dụ: – Tao cá với mày là đội Ý sẽ thắng. (3) thì cá là vị từ ngôn hành.  Cam đoan: nói chắc và hứa chịu trách nhiệm về lời nói của mình để cho người khác tin. Cam đoan là vị từ ngôn hành được sử dụng ở cả dạng văn viết và phát ngôn. Ví dụ: – Xin cam đoan với anh là tôi sẽ trả nợ đúng hạn. Ở dạng văn bản viết, thường gặp ở phần cuối đơn từ lời cam đoan như sau: Tôi xin cam đoan những lời khai trên là hoàn toàn đúng sự thật. Nếu khai man tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật.  Cam kết: chính thức cam đoan làm đúng những điều đã hứa. Cam kết có nghĩa như cam đoan, nhưng sắc thái biểu cảm mạnh hơn. Vì tính chất chính thức của cam kết nên nó thường được dùng trong văn bản viết nhiều hơn. Ví dụ: Giấy cam kết.  Cảm ơn: (xin xem cám ơn)  Cảm tạ: tỏ lòng biết ơn bằng lời cảm ơn. Ví dụ: – Tôi chân thành cảm tạ sự chăm sóc của bác sĩ Cảm tạ thường được dùng ở dạng văn bản viết, thường là lời cảm tạ của tang gia đối với thân bằng quyến thuộc của người quá cố. Ví dụ: Thư cảm tạ.  Cám ơn: có hai nghĩa và cả hai đều có khả năng làm cám ơn trở thành vị từ ngôn hành. Nghĩa thứ nhất: tỏ lòng biết ơn về điều tốt người khác đã làm cho mình. Ví dụ: – Xin cám ơn ông đã chiếu cố đến gia cảnh của chúng cháu. – Tôi cám ơn sự chăm sóc của thầy đối với cháu Hồng nhà tôi. Nghĩa thứ hai: từ dùng làm lời nói lễ phép, lịch sự để nói với người đã làm việc gì đó cho mình, hoặc đã nhận lời hay để từ chối. Ví dụ: (– Mời anh ngồi.) – Cám ơn. (1) Hay: (Chàng: – Tối nay anh mời em đi xem phim, Lan nhé!) Nàng: – Cám ơn, tôi không rảnh! (2) Ở hai mẫu đối thoại trên thì Cám ơn (1) là đáp lại một cách lễ phép, lịch sự lời mời ngồi, còn Cám ơn (2) là cố ý tạo ra sự lịch sự thái quá để chế giễu và để từ chối. Xét ở góc độ câu ngôn hành thì dù ở bất kỳ thái độ nào trong hai thái độ trên, thì cám ơn cũng là một vị từ ngôn hành vì cám ơn chính là hành động cám ơn. Còn chuyện có thật tâm hay không lại là mộ._.nộp bài tập. Trong hai phát ngôn trên thì quy định là một vị từ ngôn hành.  Quyết: Đây là một vị từ có đến bốn nghĩa. Nghĩa thứ nhất: định dứt khoát làm việc gì, sau khi đã cân nhắc. Ví dụ: Chí đã quyết. Nghĩa thứ hai: nhất định thực hiện bằng được điều đã định, không kể khó khăn, trở lực. Ví dụ: Quyết không lùi bước, Tinh thần quyết thắng. Nghĩa thứ ba: (có tính chất khẩu ngữ) từ dùng để nhấn mạnh thêm ý phủ định dứt khoát. Ví dụ: Sự thật quyết không phải như vậy. Nghĩa thứ tư: khẳng định dứt khoát việc gì. Đây là nghĩa có khả năng làm cho quyết trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Tôi quyết với anh đó là sự thật. Chính tôi đã tận mắt chứng kiến. Hay: – Tôi quyết với anh là tôi sẽ giữ kín bí mật. Sở dĩ phải viện ra cả ba nghĩa còn lại của quyết vì nghĩa thứ tư rất ít được dùng.  Quyết định: định ra một cách dứt khoát việc sẽ làm. Quyết định vừa là danh từ vừa là vị từ. Với tư cách là vị từ, quyết định có khả năng trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Thôi thế thì tôi quyết định: con Natalia sẽ lấy thằng Ả Rập! (A. Puskin – Người da đen của Piốt đại đế, Hoàng Tôn dịch) Hay: – Tôi quyết định hạ giá sản phẩm đó. Quyết định còn được thực hiện ở văn bản viết.  Ra điều kiện: nêu cho người khác biết, thường với yêu cầu phải chấp hành, phải thực hiện. Đây là một ngữ vị từ không thấy ghi nhận trong từ điển tiếng Việt, tuy vẫn thông dụng trong lời ăn tiếng nói hàng ngày. Ví dụ: – Tao ra điều kiện cho mày là mày sẽ cưới vợ, nếu không tao sẽ từ mày, còn gia tài tao thề là sẽ bán và tiêu xài hết, tao sẽ không để lại cho mày một xu nhỏ! Tao cho mày ba ngày để suy nghĩ, và trong thời gian ấy chớ có liều lĩnh mà dàn mặt ra trước tao! (Trích A. Puskin – Cô tiểu thư nông dân, Nguyễn Duy Bình dịch) Hay: – Tao ra điều kiện cho mày: hễ thi trượt đại học thì hoặc về chăn bò hoặc đừng vác mặt về đây! Ta thấy ở hai phát ngôn trên tính ngôn hành của vị từ ra điều kiện được thể hiện rất rõ.  Ra lệnh: đưa ra mệnh lệnh. Ra lệnh là một vị từ ngôn hành thường được sử dụng ở dạng nói. Ví dụ: Lời một vị chỉ huy: – Tôi ra lệnh cho tất cả các đồng chí phải có mặt tại phòng chỉ huy lúc 9 giờ! Hay: – Ta ra lệnh cho ngươi trong ba ngày phải đem được đầu của tên tướng giặc đó về đây!  Rút lui ý kiến: xóa bỏ một ý kiến đã đưa ra. Đây là ngữ vị từ không thấy xuất hiện trong từ điển. Sự “rút lui ý kiến” trong một số ngữ cảnh (thường là trong một cuộc họp, hội nghị, v.v.) được thực hiện bằng cách nói thẳng ra. Và trong trường hợp đó, rút lui ý kiến là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Tôi xin rút lui ý kiến.  Rước: mời (với tính chất kiểu cách). Với nghĩa này, rước là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Rước cụ xơi nước ạ! – Xin rước bác dùng cơm đi ạ!  Sức : (Quan lại) truyền lệnh bằng văn bản cho dân, cho cấp dưới. Ví dụ: Quan tri huyện huyện X.X. sức hương lí xã Ngũ Vọng tuân cứ. … Vậy sức các thầy phải thông báo cho dân làng biết và phải thân dẫn đủ một trăm người, đúng 12 giờ trưa đến xem, không được khiếm diện. … Nay sức Lê Thăng (Nguyễn Công Hoan – Tinh thần thể dục)  Tạ lỗi: tỏ lời xin lỗi một cách trân trọng. Khi được thực hiện bằng cách nói trực tiếp, thì tạ lỗi sẽ trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Tôi xin tạ lỗi với anh vì đã không đi dự lễ cưới của anh được.  Tạ ơn: tỏ lòng biết ơn một cách trân trọng. Cũng như tạ lỗi ở trên, để “tạ ơn” ai, ta có nhiều cách thể hiện hoặc bằng cách biếu xén quà cáp, v.v. hoặc tỏ chính bằng lời. Trong trường hợp “tạ ơn” bằng cách nói chính cái từ tạ ơn đó ra, thì tạ ơn sẽ trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Xin tạ ơn ông bà đã giúp đỡ gia đình cháu lúc túng quẫn.  Tạ từ: chào từ biệt. Ví dụ: – Tôi phải lên đường ngay kẻo tối. Xin tạ từ!  Tác hợp: làm cho kết đôi với nhau thành vợ chồng. Tác hợp có khả năng trở thành một vị từ ngôn hành, chỉ có điều không phải ai cũng có thể thực hiện được việc tác hợp bằng lời và không phải bất cứ lúc nào thì tác hợp cũng có thể thực hiện được mà việc tác hợp phải là người được giao quyền ấy và trong trường hợp đặc biệt. Chẳng hạn, trong ngày đám cưới, lúc làm lễ gia tiên, mà ông chủ hôn trịnh trọng tuyên bố: – Hôm nay, tôi xin tác hợp cho hai cháu Thanh và Nga nên duyên chồng vợ. Trong phát ngôn trên, rõ ràng tác hợp là một vị từ ngôn hành vì ông chủ hôn đang làm cái việc tác hợp bằng cách nói ra câu trên. Cũng cần nói thêm, tác hợp là một từ cũ, ngày nay ít thấy dùng, việc thành vợ thành chồng phải có chứng nhận của cơ quan hành chính, và trong ngày cưới không nhất thiết phải có nhân vật chủ hôn. Nhưng ngày xưa, thì lời tác hợp của ông chủ hôn có ý nghĩa quyết định trong việc thành duyên của đôi trai gái.  Thách: nói khích nhằm làm cho người khác dám làm một việc gì đó có tính chất đương đầu hoặc thi tài với mình. Ví dụ: – Tôi thách anh nhảy được qua cái hố này đấy! – Mình thách cậu giải được bài toán này đấy. Trong hai phát ngôn trên thì thách là một vị từ ngôn hành. Cần chú ý thêm là mặc dù thách là một vị từ ngôn hành nhưng thách thức và thách đố thì không phải là những vị từ ngôn hành. Vì thách đố là đố làm điều gì đó nói một cách khái quát như: Đề thi năm nay có tính chất thách đố học sinh, v.v. Còn thách thức là thách một cách khái quát chung chung như: Thách thức thi đấu; giọng thách thức.  Thách cưới: Từ điển tiếng Việt giải nghĩa thách cưới là: ra điều kiện cho nhà trai về sính lễ để gả con gái cho. Thách cưới là một vị từ ngôn hành mặc dù nó ít được sử dụng trong câu ngôn hành do từ này gợi đến một vấn đề vật chất vốn rất tế nhị. Điều đó giải thích tại sao thách cưới thường gặp hơn trong câu tường thuật. Chẳng hạn: Hai đứa nó mê nhau lắm, nhà gái cũng bằng lòng gả nhưng họ thách cưới nặng quá, thằng con lão ý muốn bán vườn. (Nam Cao – Lão Hạc) Chứ bình thường không ai nói một câu ngôn hành như: Nhà gái chúng tôi xin thách cưới một triệu đồng. Tuy nhiên, điều ấy không ảnh hưởng đến khả năng làm một vị từ ngôn hành của vị từ thách cưới. Và thậm chí chúng ta còn bắt gặp nó trong một vài ngữ cảnh. Ví dụ: – Muốn cưới con gái phú ông à? Ta thách cưới thế này: gấm lót đàng, vàng treo ngõ. Bảo con bà lo liệu được thì đưa sang đây làm lễ vấn danh! (Truyện Sọ dừa – Cổ tích Việt Nam) Như vậy, mặc dù ít được sử dụng nhưng thách cưới vẫn là một vị từ ngôn hành.  Thề: nói chắc, hứa chắc một cách trịnh trọng, viện ra vật thiêng liêng hay cái gì quý báu nhất (như danh dự, tính mạng) để đảm bảo. Thề là vị từ ngôn hành nếu điều kiện ngôn hành được đảm bảo. Các ví dụ: – Tôi thề là tôi không biết gì cả. – Thề có quỷ thần chứng giám, tôi sẽ trả thù. – Tôi thề tôi mà nói dối anh thì tôi là đồ con chó! Cần lưu ý là các từ có ý nghĩa thề nhưng có tính chất khái quát chung chung như: thề bồi, thề nguyền, thề ước, thề thốt thì không phải là những vị từ ngôn hành.  Thí: Đây là một vị từ có nhiều nghĩa. Nghĩa thứ nhất: cho một cách khinh bỉ, như: thí cho mấy đồng. Nghĩa thứ hai: cho làm phúc, như: bát cháo thí. Nghĩa thứ ba: chịu mất, chịu bỏ quân để cứu gỡ một nước cờ trong chơi cờ. Đây là nghĩa mà chúng tôi nhận thấy có khả năng trở thành vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Tôi thí con mã! Hay: – Mình thí cho cậu con chốt đấy! Rõ ràng trong hai phát ngôn trên, thí là một vị từ ngôn hành.  Thỉnh: mời rước. Ví dụ: – Xin thỉnh sư thầy vào điện ạ! – Xin thỉnh quý ngài vào nhà! Ta thấy ở hai phát ngôn trên thì thỉnh là một vị từ ngôn hành.  Thỉnh cầu: xin điều gì với người bề trên có quyền thế. Ví dụ: – Xin thỉnh cầu ngài tha cho mạng sống! – Hạ thần xin thỉnh cầu bệ hạ!  Thỉnh giáo: xin dạy bảo cho. Ví dụ: – Con xin thỉnh giáo thầy ạ!  Thỉnh nguyện: bày tỏ nguyện vọng với chính quyền về một việc chung nào đó. Thỉnh nguyện là một vị từ có thể làm một vị từ ngôn hành nhưng nó lại thường được sử dụng trong văn bản viết. Ví dụ: – Đơn thỉnh nguyện.  Thỉnh thị: xin ý kiến, chỉ thị của cấp trên để giải quyết việc gì. Ví dụ: Trong cuộc họp với lãnh đạo, một người nói: – Đây là một công việc quan trọng, chúng tôi xin thỉnh thị cấp trên ạ! Trong phát ngôn trên, thỉnh thị là một vị từ ngôn hành.  Thừa nhận: Đây cũng là một vị từ có hai nghĩa. Cả hai nghĩa đó đều có khả năng làm cho thừa nhận trở thành vị từ ngôn hành. Nghĩa thứ nhất: chịu nhận là có thật, là mình đã có phạm khuyết điểm sai lầm nào đó. Ví dụ: – Tôi thừa nhận khuyết điểm của mình. Hôm ấy tôi có nóng tính quá nên ra nông nỗi. – Thưa bố, con thừa nhận là mình đã sai lầm khi đã không nghe lời bố. Nghĩa thứ hai: đồng ý nhận là đúng với sự thật, hợp lẽ phải, hợp pháp, không hoặc không còn phủ nhận hay nghi ngờ. Ví dụ: – Tôi thừa nhận cháu Nguyễn Thị N chính là con đẻ của tôi. – Tôi thừa nhận với anh rằng anh đã nói đúng, việc ấy không đơn giản. Như vậy, ở cả hai nghĩa, thừa nhận đều là những vị từ có khả năng trở thành vị từ ngôn hành.  Thửa: đặt làm (một vật) theo những yêu cầu riêng. Ví dụ: Một người nói với ông thợ mộc: – Tôi xin thửa một cái tủ thờ đẹp!  Tiến cử: giới thiệu người có tài năng để được sử dụng. Ví dụ: – Tôi xin tiến cử ông Nguyễn Văn A vào Ban chấp hành công đoàn. Trong phát ngôn trên, tiến cử là một vị từ ngôn hành.  Tố cáo: Đây là một vị từ có hai nghĩa như sau: Nghĩa thứ nhất: báo cho mọi người hoặc cơ quan có thẩm quyền biết người hoặc hành động phạm pháp. Nghĩa thứ hai: vạch trần hành động xấu xa hoặc tội ác cho mọi người biết nhằm ngăn chặn. Ở cả hai nghĩa trên, tố cáo đều có khả năng làm một vị từ ngôn hành. Tuy nhiên đây là một vị từ chỉ có tính ngôn hành trong ngữ huống là trước cử tọa, hay cơ quan có thẩm quyền. Chẳng hạn, một người đứng trên diễn đàn và nói với cử tọa rằng: – Tôi tố cáo hành động dã man đó trước pháp luật. Thì phát ngôn trên chính là một hành động tố cáo. Còn trong một cuộc đối thoại bình thường giữa hai ba người trong sinh hoạt hằng ngày thì tố cáo không có tính chất của một vị từ ngôn hành. Ví dụ: Một người nói: – Tôi tố cáo anh. Phát ngôn đó không phải là hành động tố cáo, mà chỉ là sự đe dọa. Vì vậy tố cáo lúc này không phải là một vị từ ngôn hành.  Trả: Với nghĩa là trả giá thường được nói tắt là trả. Trong ngữ cảnh mà trả có nghĩa là trả giá, thì trả là một vị từ ngôn hành. Ta xem ví dụ: – Cái áo này giá bao nhiều? – Cái đó năm mươi ngàn. – Tôi trả bốn mươi ngàn đấy, có bán không? Trong đoạn hội thoại trên, từ trả được sử dụng với nghĩa chính là trả giá, và nó là một vị từ ngôn hành. Nhưng từ trả giá thì lại không phải là một vị từ ngôn hành. Vì không ai nói với người bán hàng rằng: Tôi trả giá cái áo ấy bốn mươi ngàn cả, bởi vì mặc nhiên cả người bán và người mua đều biết số tiền bốn mươi ngàn hay năm mươi ngàn chính là giá của chiếc áo đó. Như thế, trả giá chỉ là một vị từ nói năng.  Trách: tỏ lời không bằng lòng về người có quan hệ gần gũi nào đó, cho là đã có hành vi, thái độ không đúng, không hay, không tốt đối với mình. Nghĩa được giải thích trong từ điển tiếng Việt như vậy là hơi hẹp, vì có những trường hợp người trách và người bị trách không hẳn có quan hệ gần gũi với nhau. Chẳng hạn: Còn thú vui kia sao chẳng vẽ? Trách người thợ vẽ khéo vô tình. (Hồ Xuân Hương – Tranh tố nữ) Trách là một vị từ nói năng, ít dùng trong câu ngôn hành, kiểu như Tôi trách anh. Tuy nhiên, ít dùng chứ không phải là không có. Ví dụ: – Mình trách Lan và cũng trách cả cậu nữa, sinh nhật mình mà cậu chẳng thèm đoái hoài gì! Và đặc biệt, trách, được dùng như một vị từ ngôn hành, khá phổ biến trong văn chương nhất là thơ ca: Ví dụ: Kim Trọng trách Kiều: – Trách lòng hờ hững với lòng Lửa hương chốc để lạnh lùng bấy lâu. (Nguyễn Du – Truyện Kiều) Hay Tú Xương trách mình trong bài Hỏng thi khoa Quý Mão (1903): Trách mình phận hẩm lại duyên ôi! Đỗ suốt hai trường hỏng một tôi. Những từ cũng là “trách” nhưng mang ý nghĩa khái quát như: trách cứ, trách móc, trách mắng không phải là những vị từ ngôn hành.  Trình: Trong ba nghĩa của vị từ này, có hai nghĩa khả dĩ làm cho trình trở thành vị từ ngôn hành. Nghĩa thứ nhất: báo cáo cho người cấp trên biết để xem xét. Ví dụ: – Bẩm quan lớn, con xin trình lên cho quan lớn biết là tối qua nhà con bị mất trộm một con bò ạ! – Xin trình lý trưởng là tên Năm Thọ đã về làng từ hai hôm nay rồi ạ! Trong hai phát ngôn trên thì trình là một vị từ ngôn hành. Nghĩa thứ hai: từ dùng để mở đầu lời nói với cấp trên, tỏ ý tôn kính, lễ phép. Đây cũng là một từ cũ, thường được dùng trước một từ xưng hô. Khi ta nói Trình ông ạ! là ta đang thực hiện cái việc trình ấy bằng cách nói ra câu trên. Chính vì thế, nó mới mang giá trị của một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Trình cụ lớn, có khách. – Trình cha, con mới về ạ!  Trình báo: báo cho cơ quan chính quyền hoặc người có trách nhiệm biết việc xảy ra có liên quan đến trật tự, trị an. Đây là một từ có ý nghĩa khái quát, tuy nhiên trong hoạt động giao tiếp hàng ngày, nó thỉnh thoảng được sử dụng như là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: Một người báo công an: – Xin trình báo với các anh là đêm qua nhà tôi bị kẻ gian cạy cửa vào và lấy đi hai xe gắn máy. Trong phát ngôn trên thì trình báo là vị từ ngôn hành.  Tuyên án: công bố bản án trước phiên tòa. Ví dụ: Lời chủ tọa tại phiên tòa: – Tòa tuyên án bị cáo Nguyễn Văn A ba năm tù. Trong phát ngôn trên “tòa” là ngôi thứ nhất, là đại diện những người có thẩm quyền xét xử. Câu trên là một câu ngôn hành.  Tuyên bố: trịnh trọng và chính thức nói cho mọi người biết. Ví dụ: Lời chủ tọa: – Tôi tuyên bố bế mạc hội nghị. Hay: – Tôi xin tuyên bố kết quả cuộc thi: Đội A đạt giải nhất, đội B hạng nhì và đội C đạt giải khuyến khích.  Tuyên cáo: trịnh trọng và chính thức báo cho mọi người biết về một sự kiện lớn nào đó. Ví dụ: – Chúng tôi, chính phủ lâm thời tuyên cáo với quốc dân là sẽ tổ chức tổng tuyển cử.  Tuyên dương: trịnh trọng và chính thức biểu dương. Ví dụ: Thầy hiệu trưởng tuyên dương một học sinh trước toàn trường: – Thầy tuyên dương em Nguyễn Văn Trung là một học sinh có đạo đức rất tốt, em Trung đã nhặt được một bóp tiền có giá trị lớn và đã giao cho công an để trả lại cho người bị mất.  Tuyên thệ: trịnh trọng đọc lời thề (thường trong buổi lễ). Ví dụ: – Tôi xin tuyên thệ suốt đời trung thành với Tổ quốc, với Đảng.  Từ biệt: chào để đi xa. Từ biệt có khả năng trở thành một vị từ ngôn hành mặc dù ta thường gặp nó trong câu tường thuật. Ví dụ: – Bây giờ tôi phải lên đường, xin từ biệt. Vị từ từ biệt khi dùng trong câu ngôn hành thì có tính chất khách sáo, kiểu cách. Đây là lý do mà từ biệt ít được dùng trong câu ngôn hành nhưng điều này không ảnh hưởng đến tính chất ngôn hành của nó.  Từ chối: không chịu nhận cái được dành cho hoặc được yêu cầu. Thông thường khi từ chối điều gì, người ta thường dùng một lý do khéo và tế nhị để nói thay vì nói thẳng là Tôi từ chối. Tuy nhiên từ chối vẫn có khả năng được dùng trong câu ngôn hành và vì vậy nó vẫn có thể trở thành vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Mời anh ghé nhà tôi ăn cơm! – Mình xin từ chối, mình có việc phải đi ngay bây giờ, dịp khác nhé! Trong phát ngôn trên, từ chối là một vị từ ngôn hành.  Từ chức: xin thôi không làm chức vụ hiện đang giữ. Đây là một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Hôm nay, trước toàn thể anh em cơ quan, tôi xin từ chức giám đốc vì thấy mình không đủ năng lực. Cần nói rõ thêm là trong phát ngôn trên, người nói đang thực hiện hành động từ chức, cho dù sau đó, ông ta có lại tiếp tục làm giám đốc đi nữa thì hành động từ chức kia vẫn có giá trị ngôn hành xét theo ngôn ngữ học. Như thế, giả dụ có ai đó nói rằng: Ông ta từ chức mà thực ra có từ chức đâu! là không hiểu đúng nghĩa của từ từ chức. Từ chức là xin thôi không làm nữa, rất khác với việc có làm nữa hay không.  Từ giã: chào người có quan hệ gắn bó thân thiết để đi xa, thường với ý nghĩa rằng có thể không có dịp quay trở về gặp lại nhau nữa. Từ giã là một vị từ có khả năng làm một vị từ ngôn hành nhưng do tính chất khách sáo, kiểu cách của nó nên nó thường được sử dụng trong câu tường thuật. Ví dụ: – Xin từ giã đường phố trắng mưa bay. (Lời bài hát Người đi ngoài phố). Trong ví dụ trên, từ giã là vị từ ngôn hành.  Từ khước: (xem khước từ).  Từ tạ: (xem tạ từ).  Tự giới thiệu: nói cho ai đó (hoặc những ai đó) vài điều cần biết về chính mình như tên họ, chức vụ, nghề nghiệp để bắt đầu làm quen với nhau. Đây là một ngữ vị từ không thấy ghi nhận trong từ điển tiếng Việt. Ví dụ: – Mình xin tự giới thiệu, mình tên Lan, sinh viên năm hai khoa Ngữ văn trường Sư phạm.  Tự xưng: Với nghĩa “tự giới thiệu tên họ, nghề nghiệp, chức vụ của mình khi tiếp xúc với người khác”, tự xưng là một vị từ có khả năng trở thành một vị từ ngôn hành. Ví dụ: – Xin tự xưng với cậu, tôi chính là bố cháu Lan đây.  Ủy nhiệm: giao cho người khác làm thay một nhiệm vụ thuộc trách nhiệm của mình. Ví dụ: – Anh Tân, tôi ủy nhiệm cho anh việc đi dự hội nghị lần này đấy! Ủy nhiệm còn thấy được sử dụng nhiều trong văn bản viết như: Giấy ủy nhiệm lĩnh tiền ở ngân hàng, Thư ủy nhiệm … Đây là những văn bản có tính chất ngôn hành.  Ủy quyền: giao cho người khác sử dụng một số quyền mà pháp luật đã giao cho mình Ví dụ: – Tôi ủy quyền cho anh việc điều hành công ty. Tuần sau tôi phải đi công tác rồi. – Vì lý do sức khỏe không cho phép, tôi xin ủy quyền cho con tôi là anh Lê Văn A đứng ra chịu trách nhiệm theo đuổi vụ kiện này. Trong hai phát ngôn trên, ta thấy ủy quyền là một vị từ ngôn hành. Ngoài ra, vị từ ngôn hành ủy quyền còn gặp trong các văn bản viết như Giấy ủy quyền chẳng hạn.  Ủy thác: giao phó cho (người được tin cậy) thay mình thực hiện một công việc quan trọng nào đó. Ví dụ: Giám đốc nói với phó giám đốc: – Việc nâng lương cho toàn thể anh em công nhân vào quý sau, tôi ủy thác cho anh giải quyết đấy!  Van: cầu xin sự đồng ý, đồng tình bằng những lời khẩn khoản, thiết tha và với một giọng nhún nhường. Ví dụ: – Cháu van ông! Nhà cháu vừa mới ốm dậy, ông tha cho! (Ngô Tất Tố – Tắt đèn) – Van em em hãy giữ nguyên quê mùa Như hôm em đi lễ chùa Cứ ăn mặc thế cho vừa lòng anh. (Nguyễn Bính – Chân quê) Lưu ý thêm là van lơn, van vỉ, van nài đều không phải là những vị từ ngôn hành mà chỉ là những vị từ nói năng. Còn các tổ hợp như van lạy, van vái thì mặc dù vẫn được dùng trong phát ngôn trực tiếp như: Con van lạy bố, bố tha cho con! hay Con van vái Phật Trời…vẫn không phải là phát ngôn ngôn hành vì hai vị từ vái và lạy phía sau mỗi tổ hợp phải được thực hiện bằng hành động phi ngôn ngữ là chắp tay lạy và vái chứ không chỉ nói là được.  Van xin: cầu xin một cách khẩn khoản, nhẫn nhục. Ví dụ: – Con van xin bố! Bố tha cho con! Lần sau con sẽ không dám đánh nhau nữa đâu ạ! Trong phát ngôn trên, van xin là một vị từ ngôn hành.  Xác nhận: thöøa nhaän laø ñuùng söï thaät. Ví duï: – Toâi xaùc nhaän ñaây chính laø chöõ kyù cuûa toâi. – Toâi xaùc nhaän laø tuaàn tröôùc anh ta coù ñeán ñaây vaø ôû chôi vôùi gia ñình toâi hai ngaøy. Sau ñoù, anh ta ñi ñaâu thì toâi khoâng ñöôïc roõ. Trong hai phaùt ngoân treân thì xaùc nhaän laø moät vị töø ngoân haønh.  Xin: Ñaây laø moät vò töø coù raát nhieàu nghóa trong tieáng Vieät, caû ôû nghóa töø vöïng vaø nghóa ngöõ phaùp. ÔÛû ñaây, chæ xeùt ñeán tính chaát ngoân haønh cuûa noù maø thoâi. Nghóa thöù nhaát: ngoû lôøi yeâu caàu vôùi ngöôøi naøo ñoù ñeå thuyeát phuïc ngöôøi ñoù vui loøng cho mình caùi gì hoaëc ñoàng yù cho mình laøm ñieàu gì. Ví duï: – Bẩm bà, bà dạy thế thật oan con quá… Con xin bà cho được trông thấy cháu, bà cháu chơi với nhau một lúc. Cũng chẳng còn mấy chốc nữa mà con chết, con cũng tưởng đi chơi dối già một bận… (Nam Cao – Một bữa no) – Thöa thaày! (Em) xin thaày cho em ra ngoaøi ñi veä sinh aï! – Mình xin caäu ñieáu thuoác! Trong caùc phaùt ngoân treân thì xin laø moät vò töø ngoân haønh. Nghóa thöù hai: laøø töø duøng ôû ñaàu lôøi yeâu caàu, ñeå bieåu thò thaùi ñoä khieâm toán, lòch söï. Ví duï: – Xin quyù khaùch giöõ traät töï! – Xin moïi ngöôøi ñeán ñuùng giôø! Theo chuùng toâi, ôû nghóa naøy, xin vaãn coøn coù giaù trò cuûa moät thöïc töø. Bôûi vì neáu löôïc boû xin ôû ñaàu caâu, phaùt ngoân seõ mang yù nghóa khaùc. Nhö vaäy töø xin vaãn laø moät vò töø ngoân haønh vaø hai caâu treân laø hai phaùt ngoân ngoân haønh xeùt veà hình thöùc ngöõ phaùp laãn noäi dung. Nghóa thöù ba: Xin ñöôïc duøng tröôùc vò töø, ñaëc bieät laø vò töø ngoân haønh ñeå bieåu thò thaùi ñoä khieâm toán, leã pheùp. Ví duï: – Xin môøi cuï ngoài aï! – Toâi xin thoâng baùo laø ngaøy mai coù cuoäc hoïp luùc 7giờ saùng ñaáy! Trong tröôøng hôïp naøy, xin khoâng phaûi laø vò töø ngoân haønh maø vò töø ngoân haønh chính laø vò töø lieàn phía sau noù. Nhö: – Xin môøi cuï ngoài! – Xin caùm ôn oâng!  Xin lỗi: xin ñöôïc tha thöù vì ñaõ bieát loãi. Ví duï: – Meï ôi, con xin loãi meï vì ñaõ troùt noùi doái, hoâm qua khoâng phaûi con ñi hoïc phuï khoaù maø laø ñi aên kem vôùi baïn Lan ñaáy aï! – Toâi xin loãi vì ñaõ lôõ lôøi. Xin loãi cuõng coù theå duøng nhö laø coâng thöùc xaõ giao duøng ñeå môû lôøi caâu noùi khi caàn hoûi ngöôøi laï hay laøm phieàn ngöôøi khaùc, v.v. Ñaây cuõng laø moät nghóa maø töø xin loãi trôû thaønh moät vò töø ngoân haønh töông töï nhö baåm, trình maø luận văn ñaõ trình baøy. Ví duï: – Xin loãi baùc, cho chaùu hoûi maáy giôø roài aï? – Xin loãi, cho mình nhôø moät tí!  Xin phép: ngoû lôøi thuyeát phuïc ai ñoù ñeå ngöôøi ñoù ñoàng yù cho mình laøm ñieàu gì. Ví duï: – Thöa coâ, em xin pheùp ra ngoaøi ñi veä sinh aï! – Con xin pheùp boá con ñeán nhaø baïn hoïc nhoùm aï! Trong hai phaùt ngoân treân thì xin pheùp laø vò töø ngoân haønh.  Yêu cầu: neâu ra ñoøi hoûi vôùi ngöôøi naøo ñoù, toû yù muoán ngöôøi aáy laøm, bieát raèng ñoù laø vieäc thuoäc nhieäm vuï, traùch nhieäm hoaëc quyeàn haïn, khaû năng cuûa ngöôøi aáy. Ví duï: – Toâi yeâu caàu anh cho xem giaáy tôø! – Toâi yeâu caàu moïi ngöôøi giöõ traät töï! Trong hai phaùt ngoân treân thì yeâu caàu laø vò töø ngoân haønh. KẾT LUẬN Nghiên cứu lý thuyết hành động ngôn từ là một đề tài không mới, nó đã được các nhà ngôn ngữ học trong nước như Cao Xuân Hạo, Diệp Quang Ban, Đỗ Hữu Châu, Nguyễn Thiện Giáp… nghiên cứu, phân tích và đã được nhiều luận văn cao học, tiến sĩ đề cập tới. Tuy nhiên đây vẫn là một vùng đất mới, rộng lớn mà số lượng người đi khai hoang chưa nhiều, vẫn còn hứa hẹn nhiều vấn đề hấp dẫn cần khám phá. Khảo sát giá trị ngữ nghĩa và ngữ dụng của vị từ ngôn hành tiếng Việt là một công việc rất cần thiết và bổ ích để hiểu rõ thêm ý nghĩa đặc trưng của một lớp vị từ có khả năng làm vị từ ngôn hành. Mặc dù đang còn rất nhiều ý kiến tranh luận về vấn đề câu ngôn hành, như nên chăng việc công nhận một dạng câu ngôn hành hay tất cả mọi phát ngôn đều là phát ngôn ngôn hành… thì câu ngôn hành vẫn mặc nhiên tồn tại. Và câu ngôn hành có lẽ là loại câu quy định nhiều điều kiện nhất trong các loại câu tiếng Việt, như quy định về người phát ngôn (cũng là người thực hiện hành động), người tiếp nhận ngôn bản, thì hiện tại mà ngôn bản cũng chính là hành động được thực hiện… Trong giới hạn của một luận văn cao học cũng như giới hạn về khả năng và về thời gian thực hiện, chắc chắn luận văn sẽ có những sai sót yếu kém. Có những vấn đề mà tác giả luận văn chưa có điều kiện nghiên cứu cũng như có những chỗ luận văn kiến giải còn chưa thật thuyết phục. Lẽ ra luận văn còn phải tiếng hành quy các vị từ ngôn hành tiếng Việt về thành từng nhóm (nhóm cầu khiến, nhóm cam kết, nhóm mời gọi,…) như công việc mà tác giả Anna Wierzbicka trong quyển English Speech Act Verbs năm 1987 đã làm. Hy vọng đó là sẽ là định hướng nghiên cứu tiếp theo của tác giả trong tương lai. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Austin, J. L. (1962). How to do things with words?. Oxford Univertsity Press. 2. Diệp Quang Ban (2005). Ngữ pháp tiếng Việt. Hà Nội: Giáo dục. Hà Nội. 3. Diệp Quang Ban (2004). Ngữ pháp Việt Nam – Phần câu. Hà Nội: Đại học Sư phạm. 4. Diệp Quang Ban – Hoàng Văn Thung (1998). Ngữ pháp tiếng Việt, Tập 1. Hà Nội: Giáo dục. 5. Cao Thị Quỳnh Loan (2000). Một số nhận xét về hiện tượng ngôn hành trong tiếng Việt và tiếng Anh. Luận văn Thạc sĩ khoa học ngữ văn, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM. 6. Cao Xuân Hạo (2004). Tiếng Việt – sơ thảo ngữ pháp chức năng. Hà Nội: Giáo dục. 7. Cao Xuân Hạo (2003). Tiếng Việt – mấy vấn đề ngữ âm, ngữ pháp, ngữ nghĩa. Hà Nội: Giáo dục. 8. Cao Xuân Hạo (2003). Tiếng Việt – văn Việt – người Việt. TP. HCM: Nhà xuất bản Trẻ. 9. Cao Xuân Hạo (2007). “Lòng quyết tâm còn cao hơn núi”. Lao động Xuân 2007. 10. Cao Xuân Hạo – Hoàng Dũng (2005). Từ điển thuật ngữ ngôn ngữ học đối chiếu Anh – Việt, Việt – Anh. Hà Nội: Khoa học xã hội. 11. Cao Xuân Hạo – Trần Thị Tuyết Mai (1985). Sổ tay sửa lỗi hành văn. TP. HCM: Nhà xuất bản Trẻ. 12. Dương Kỳ Đức – Nguyễn Văn Dựng – Vũ Quang Hào (1999). Từ điển trái nghĩa tiếng Việt. Hà Nội: Khoa học xã hội. 13. Đào Nguyên Phúc (2005). “Những điểm tương đồng và khác biệt cơ bản của hai hành vi ngôn ngữ “xin” và “xin phép” (dưới góc nhìn dụng học)”. Ngôn ngữ và Đời sống, số 8. 14. Đinh Văn Đức (2001). Ngữ pháp tiếng Việt, Từ loại. Hà Nội: Đại học Quốc gia. 15. Đỗ Hữu Châu (1981). Từ vựng ngữ nghĩa tiếng Việt. Hà Nội: Giáo dục. 16. Đỗ Hữu Châu (2005). Đỗ Hữu Châu tuyển tập, Tập 2, Đại cương – Ngữ dụng học – Ngữ pháp văn bản. Hà Nội: Giáo dục. 17. Halliday, M.A. K (2004). Dẫn luận ngữ pháp chức năng (bản dịch của Hoàng Văn Vân). Hà Nội: Đại học Quốc gia. 18. Hoàng Dũng – Bùi Mạnh Hùng (2007). Dẫn luận ngôn ngữ học. Hà Nội: Đại học Sư phạm. 19. Hoàng Phê (1998). Từ điển tiếng Việt. Đà Nẵng: Đà Nẵng. 20. Lê Kính Thắng (2008). Phạm trù nội động / ngoại động trong tiếng Việt (so sánh với tiếng Anh). Luận văn TS khoa học ngữ văn, Đại học Sư Phạm TP. HCM. 21. Lê Ni La (2008). Về loại từ tiếng Việt. Luận văn Thạc sĩ ngôn ngữ học, Đại học Sư Phạm TP. HCM. 22. Lý Toàn Thắng (2005). Ngôn ngữ học tri nhận. Từ lí thuyết đại cương đến thực tiễn tiếng Việt. Hà Nội: Khoa học xã hội. 23. Lý Toàn Thắng (2002). Mấy vấn đề Việt ngữ học và ngôn ngữ học đại cương. Hà Nội: Khoa học xã hội. 24. Lyons J. (2006). Ngữ nghĩa học dẫn luận (bản dịch của Nguyễn Văn Hiệp. Hà Nội: Giáo dục. 25. Nguyễn Đức Dân (1998). “Biểu thức ngữ vi”. Ngôn ngữ số 2. 26. Nguyễn Đức Dân (2003). Ngữ dụng học, Tập 1. Hà Nội: Giáo dục. 27. Nguyễn Đức Tồn (2006). Từ đồng nghĩa tiếng Việt. Hà Nội: Khoa học xã hội. 28. Nguyễn Kim Thản (1977). Động từ trong tiếng Việt. Hà Nội: Khoa học xã hội. 29. Nguyễn Kim Thản chủ biên (2005). Từ điẻn tiếng Việt. TP. HCM: Nhà xuất bản văn hóa Sài Gòn. 30. Nguyễn Ngọc Ẩn (1995). Trật tự của các thành tố phụ sau trong cấu tạo của ngữ động từ tiếng Việt. Luận án thạc sĩ khoa học Ngữ Văn, Đại học Sư phạm TP. HCM. 31. Nguyễn Như Ý chủ biên (1999). Đại từ điển tiếng Việt. Hà Nội: Văn hóa thông tin. 32. Nguyễn Tài Cẩn (1975). Ngữ pháp tiếng Việt – Tiếng, Từ ghép, Đoản ngữ. Hà Nội: Đại học và Trung học chuyên nghiệp. 33. Nguyễn Thị Quy (1995). Vị từ hành động tiếng Việt và các tham tố của nó. Hà Nội: Khoa học xã hội. 34. Nguyễn Thị Thu Thủy (2007). Câu ngôn hành trong tiếng Việt và tiếng Anh (ý nghĩa hành động cầu khiến và cam kết). Luận văn Thạc sĩ khoa học ngữ văn, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM. 35. Nguyễn Thiện Giáp (2000). Dụng học Việt ngữ. Hà Nội: Đại học Quốc gia. 36. Nguyễn Thiện Giáp chủ biên (2005). Lược sử Việt ngữ học, tập 1. Hà Nội: Giáo dục. 37. Nguyễn Văn Lập (2005). Nghi thức lời nói tiếng Việt trên cơ sở lý thuyết hành vi ngôn ngữ (so sánh với tiếng Anh). Luận văn TS Ngữ văn, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM. 38. Nguyễn Văn Tu (2001). Từ điển từ đồng nghĩa tiếng Việt. Hà Nội: Giáo dục. 39. Võ Thị Ngọc Duyên (1999). Một số vấn đề động từ ngữ vi trong tiếng Việt. Luận văn Thạc sĩ Ngữ văn, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn TP. HCM. 40. Wierbieka, Anna (1987). English Speech Act Verbs. Sydney, Orlando: Academic Press. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kì công trình nào khác. Tác giả luận văn LỮ THỊ TRÀ GIANG LỜI CẢM ƠN Với tình cảm trân trọng, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến quý thầy cô giáo đã tận tình giảng dạy trong suốt quá trình học tập. Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Hoàng Dũng – người đã tận tình hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ này. Xin cảm ơn gia đình, đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi rất nhiều trong quá trình học tập và thực hiện đề tài. Lữ Thị Trà Giang MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cám ơn Mục lục MỞ ĐẦU .................................................................................................. 1 Chương 1: VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT – ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA VÀ NGỮ DỤNG 1.1. Hành động ngôn từ và câu ngôn hành ............................................. 14 1.1.1. Hành động ngôn từ .................................................................... 14 1.1.2. Câu ngôn hành .......................................................................... 17 1.2. Vị từ ngôn hành ............................................................................ 20 1.3. Ngữ nghĩa – ngữ dụng của vị từ ngôn hành tiếng Việt ................ 21 Chương 2: TỪ ĐIỂN VỊ TỪ NGÔN HÀNH TIẾNG VIỆT ............. 26 KẾT LUẬN ............................................................................................ 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................... 90 ._.