Nghiên cứu xác định năng suất sinh sản và bệnh sinh sản thường gặp trên đàn nái ngoại nuôi theo hình thức công nghiệp tại công ty chăn nuôi tỉnh Hà Tĩnh

Bé gi¸o dôc ®µo t¹o Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp hµ néi ............
............ NguyÔn v¨n h¶o Nghiªn cøu x¸c ®Þnh n¨ng suÊt sinh s¶n vµ bÖnh sinh s¶n th−êng gÆp trªn ®µn n¸i ngo¹i nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp t¹i c«ng ty ch¨n nu«i tØnh Hµ TÜnh LuËn v¨n th¹c sÜ n«ng nghiÖp Chuyên ngành : Thú Y Mã số : 60.62.50 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN VĂN THANH Hµ Néi - 2009 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… i LêI CAM §OAN T«i xin cam ®oan r»ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n lµ trung thùc vµ ch−a tõng sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo. T«i xin cam ®oan r»ng, mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®1 ®−îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n nµy ®1 ®−îc chØ râ nguån gèc. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn V¨n H¶o Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… ii LêI C¶M ¥N Nh©n dÞp hoµn thµnh luËn v¨n, cho phÐp t«i ®−îc bµy tá lêi biÕt ¬n ch©n thµnh nhÊt ®Õn PGS.TS NguyÔn V¨n Thanh, ng−êi h−íng dÉn khoa häc, vÒ sù gióp ®ì mét c¸ch nhiÖt t×nh vµ cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi t«i trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi vµ hoµn thµnh luËn v¨n tèt nghiÖp. Lêi c¶m ¬n ch©n thµnh cña t«i còng xin göi tíi c¸c thÇy c« trong Bé m«n Ngo¹i sản - Khoa ch¨n nu«i thó y, khoa sau ®¹i häc, Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi. Cho phÐp t«i ®−îc bµy tá lêi c¶m ¬n tíi Ban L1nh ®¹o c«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh, toµn thÓ anh chÞ em c«ng nh©n trong c«ng ty vÒ sù gióp ®ì trong qu¸ tr×nh thu thËp c¸c sè liÖu lµm c¬ së cho ®Ò tµi nµy. T«i xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi gia ®×nh cïng b¹n bÌ ®ång nghiÖp ®1 gióp ®ì ®éng viªn t«i trong suèt thêi gian võa qua. T¸c gi¶ luËn v¨n NguyÔn V¨n H¶o Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iii MôC LôC 1. Më §ÇU....................................................................................................... i 1.1.§Æt vÊn ®Ò.................................................................................................1 1.2.Môc ®Ých...................................................................................................2 2. TæNG QUAN Tµi LIÖU............................................................................3 2.1.Vai trß sinh s¶n cña lîn n¸i......................................................................3 2.2.Mét sè ®Æc ®iÓn sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i ...........................................3 2.2.1.Kh¸i qu¸t vÒ sinh s¶n.........................................................................3 2.2.2.§Æc ®iÓm vÒ sù thµnh thôc vÒ tÝnh.....................................................4 2.2.3.C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù thµnh thôc vÒ tÝnh ...............................6 2.3.C¬ chÕ ®iÒu hßa sinh s¶n..........................................................................9 2.4.Chu kú tÝnh .............................................................................................11 2.4.1.Kh¸i niÖm ........................................................................................11 2.4.2.C¸c giai ®o¹n cña chu kú tÝnh..........................................................12 2.5.§Æc ®iÓm qu¸ tr×nh rông trøng, thô tinh vµ nu«i thai.............................14 2.5.1.§Æc ®iÓm qu¸ tr×nh rông trøng ........................................................14 2.5.2.§Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh thô tinh ......................................................15 2.5.3.§Æc ®iÓm sinh lý cña qu¸ tr×nh mang thai .......................................16 2.6.Qu¸ tr×nh ®Î............................................................................................17 2.7.Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i........................18 2.9. Mét sè bÖnh sinh s¶n th−êng gÆp trªn ®µn n¸i ngo¹i............................22 2.9.1.BÖnh viªm tö cung ...........................................................................22 2.9.2 BÖnh viªm vó ë lîn n¸i ....................................................................25 2.9.3.Héi chøng sèt s÷a vµ mÊt s÷a ë lîn n¸i ...........................................27 2.9.4. Sẩy thai............................................................................................28 2.9.T×nh h×nh nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc.............................................29 2. 9.1.T×nh h×nh nghiªn cøu trong n−íc....................................................29 2.9.2.T×nh h×nh nghiªn cøu ngoµi n−íc ....................................................32 3. §èI T¦îNG, NéI DUNG Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU.......35 3.1.§èi t−îng, ®Þa ®iÓm vµ thêi gian nghiªn cøu.........................................35 3.1.1.§èi t−îng nghiªn cøu ......................................................................35 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… iv 3.1.2.§Þa ®iÓm nghiªn cøu........................................................................35 3.2.Néi dung nghiªn cøu ..............................................................................35 3.2.1.Mét sè ®Æc ®iÓm sinh lý sinh dôc ....................................................35 3.2.2.Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n ®µn lîn n¸i..................35 3.2.3.Mét sè bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn n¸i sinh s¶n nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh......................................................................36 3.2.4.KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty ...............................................................36 3.3.Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu vµ xö lý sè liÖu...............................................36 3.3.1.Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu..................................................................36 3.3.2.Ph−¬ng ph¸p xö lý sè liÖu................................................................36 4. KÕT QU¶ Vµ TH¶O LUËN...................................................................37 4.1.KÕt qu¶ theo dâi ®Æc ®iÓm sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i Landrace vµ Yorkshire t¹i C«ng ty ch¨n nu«i tØnh Hµ TÜnh.............................................37 4.1.1.Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu...................................................................37 4.1.2.Tuæi ®Î løa ®Çu ................................................................................38 4.1.3.Thêi gian mang thai .........................................................................39 4.1.4.Kho¶ng c¸ch løa ®Î..........................................................................40 4.1.5.Chóng t«i ®1 tiÕn hµnh kh¶o s¸t kho¶ng c¸ch løa ®Î cña hai gièng lîn Landrace vµ gièng Yorshire.................................................................41 4.1.6.Tû lÖ thô thai....................................................................................43 4.1.7.Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi cai s÷a. ...........................................44 4.1.8.Sè løa ®Î/n¸i/n¨m.............................................................................45 4.2.KÕt qu¶ theo dâi kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh........................................................................................46 4.2.1.Sè con sinh ra trung b×nh trªn æ.......................................................48 4.2.2.Sè con sinh ra cßn sèng trung b×nh trªn æ .......................................48 4.2.3.Khèi l−îng s¬ sinh trung b×nh trªn con ...........................................49 4.2.4.Khèi l−îng s¬ sinh trung b×nh/æ ......................................................50 4.2.5.Sè con cai s÷a trung b×nh trªn æ.......................................................52 4.2.6.Khèi l−îng cai s÷a trung b×nh trªn con ...........................................52 4.2.7.Khèi l−îng cai s÷a trung b×nh/æ ......................................................53 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… v 4.2.8.Tû lÖ nu«i sèng ®Õn cai s÷a. ............................................................53 4.2.9.Thêi gian nu«i con trung b×nh .........................................................54 4.3.KÕt qu¶ theo dâi mét sè bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn n¸i sinh s¶n t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh .....................................................................55 4.3.1. BÖnh chËm lªn gièng sau khi cai s÷a..............................................56 4.3.2.BÖnh sÈy thai....................................................................................57 4.3.3.BÖnh viªm tö cung ...........................................................................58 4.3.4.BÖnh viªm vó ...................................................................................60 4.3.5.BÖnh mÊt s÷a....................................................................................62 4.3.6.BÖnh ®Î khã .....................................................................................63 4.4.KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p kü thuËt n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh. ............................64 4.4.1.BiÖn ph¸p g©y stress cho lîn n¸i b»ng c¸ch dån ®uæi lîn n¸i sau khi cai s÷a .......................................................................................................67 4.4.2.Dïng n−íc tiÓu lîn ®ùc nhá vµo g¸y lîn n¸i sau khi cai s÷a .........67 4.4.3.§uæi lîn n¸i vµo chuång lîn ®ùc thÝ t×nh, dïng lîn ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch lîn n¸i ..............................................................................................68 5. KÕT LUËN Vµ §Ò NGHÞ .......................................................................69 5.1. KÕt luËn .................................................................................................69 5.2. §Ò nghÞ ..................................................................................................70 Danh môc b¶ng B¶ng 4.1.Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu....................................................................37 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vi B¶ng 4.2.Tuæi ®Î løa ®Çu .................................................................................39 B¶ng 4.3.Thêi gian mang thai..........................................................................40 B¶ng 4.4.Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î............................................................41 B¶ng 4.5.Tû lÖ thô thai.....................................................................................43 B¶ng 4.6.Thêi gian ®éng dôc l¹i sau khi cai s÷a .............................................44 B¶ng 4.7.Sè løa ®Î/n¸i/n¨m .............................................................................45 B¶ng 4.8.Sè con sinh ra trung b×nh trªn æ, khèi l−îng s¬ sinh trung b×nh trªn con, sè con s¬ sinh cßn sèng trung b×nh trªn æ, khèi l−îng s¬ sinh cßn sèng trung b×nh trªn æ ...........................................................................47 B¶ng 4.9.Sè con cai s÷a trung b×nh/æ , khèi l−îng cai s÷a trung b×nh trªn con, khèi l−îng cai s÷a trung b×nh/æ.............................................................51 B¶ng 4.10.Thêi gian nu«i con..........................................................................54 B¶ng 4.11.C¸c bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty ..........55 B¶ng 4.12.KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p n©ng cao kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i nu«i t¹i c«ng ty. ...........................................................66 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… vii DANH Môc c¸c ch÷ viÕt t¾t ThÓ träng TT Follicolin Releasing Hormone FRH Folliculin Stimulin Hormone FSH Lutein Releasing Hormone LRH Lutein Stimulin Hormone LH Luteo Tropic Hormone LTH Prolactin Releasing Hormone PRH Prostaglandin F2α PGF2α Gonadotropin Releasing Hormone GnRH Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 1 1. Më §ÇU 1.1.§Æt vÊn ®Ò Ch¨n nu«i lîn lµ mét ngµnh quan träng trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam, thÞt lîn chiÕm 80% tæng sè c¸c lo¹i thÞt gia sóc cung cÊp phÇn lín cho nhu cÇu tiªu dïng trong n−íc vµ lµ mét mÆt hµng xuÊt khÈu quan träng. Do ®êi sèng ng−êi d©n ngµy mét t¨ng cao nªn ®ßi hái ngµnh ch¨n nu«i lîn kh«ng nh÷ng ®¸p øng vÒ sè l−îng mµ ph¶i ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao vÒ khÈu vÞ ng−êi tiªu dïng. §Ó ®¸p øng nhu cÇu trªn ngµnh ch¨n nu«i lîn cã nhiÒu m« h×nh kh¸c nhau, nh−ng ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao th× chóng ta ph¶i kÓ ®Õn m« h×nh ch¨n nu«i c«ng nghiÖp. Hµ TÜnh lµ mét ®Þa ph−¬ng n»m ë gi¶i ®Êt miÒn trung, ®1 tõ l©u lu«n g¾n bã víi ngµnh ch¨n nu«i, ®Æc biÖt lµ ngµnh ch¨n nu«i lîn. Nh−ng tõ tr−íc ®Õn nay chñ yÕu lµ ch¨n nu«i theo h×nh thøc gia ®×nh, thøc ¨n dïng cho ch¨n nu«i tËn dông c¸c phÕ phô liÖu trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, gièng lîn ®Ó nu«i chñ yÕu lµ c¸c gièng lîn nh−: ỉ, Mãng C¸i…vµ mét sè gièng lîn lai chÊt l−îng thÊp nªn hiÖu qu¶ ch¨n nu«i kh«ng thu ®−îc kÕt qu¶ cao. V× vËy ®1 nhiÒu n¨m nay ch−¬ng tr×nh n¹c hãa ®µn lîn lu«n lµ môc tiªu hµng ®Çu cña tØnh nhµ nh»m cung cÊp con gièng tèt cã chÊt l−îng cao cho ng−êi ch¨n nu«i, víi c¸c gièng lîn n¹c cã tû lÖ tiªu tèn thøc ¨n thÊp, t¨ng träng nhanh, tû lÖ n¹c cao ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. Thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh n¹c hãa ®µn lîn cña tØnh Hµ TÜnh, c«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh ®−îc thµnh lËp vµo th¸ng 6 n¨m 2004. Qui m« : 1,200 n¸i; víi m« h×nh ch¨n nu«i c«ng nghiÖp khÐp kÝn, ¸p dông c«ng nghÖ ch¨n nu«i Th¸i Lan, sö dông thøc ¨n c«ng nghiÖp vµ c¸c gièng lîn chÊt l−îng cao ®1 ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. §Õn nay sau gÇn 6 n¨m ®i vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt, ®µn lîn cña c«ng ty nhËp vÒ tõ Th¸i Lan ®1 thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu cña tØnh Hµ TÜnh vµ Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 2 ®1 cho ra nh÷ng s¶n phÈm thÞt chÊt l−îng cao, ®¸p øng yªu cÇu cña bµ con ch¨n nu«i vµ ng−êi tiªu dïng ®èi víi mét s¶n phÈm thÞt chÊt l−îng cao. Tuy nhiªn ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña ®µn lîn ngo¹i nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp th× cÇn mét ®Ò tµi nghiªm tóc nh»m kh¼ng ®Þnh ®−îc tÝnh thÝch nghi cña ®µn lîn n¸i ngo¹i ch¨n nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp khÐp kÝn t¹i tØnh Hµ TÜnh tõ ®ã kh¼ng ®Þnh ®−îc h−íng ®i ®óng cña tØnh nhµ vµ nh©n réng m« h×nh ch¨n nu«i chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi : “Nghiªn cøu x¸c ®Þnh n¨ng suÊt sinh s¶n vµ bÖnh sinh s¶n th−êng gÆp trªn ®µn n¸i ngo¹i nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp t¹i c«ng ty ch¨n nu«i tØnh Hµ TÜnh’’ 1.2.Môc ®Ých - Nghiªn cøu mét sè chØ tiªu sinh s¶n trªn ®µn lîn n¸i ngo¹i nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp t¹i c«ng ty ch¨n nu«i tØnh Hµ TÜnh. - X¸c ®Þnh mét sè bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trong ch¨n nu«i lîn c«ng nghiÖp, tõ ®ã ®−a ra mét sè biÖn ph¸p phßng trõ cã hiÖu qu¶. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 3 2. TæNG QUAN Tµi LIÖU 2.1.Vai trß sinh s¶n cña lîn n¸i Sinh s¶n lµ mét trong nh÷ng thuéc tÝnh ®Æc tr−ng nhÊt cña c¬ thÓ sèng. Nã ®¶m b¶o tÝnh tån t¹i cña loµi ë gia sóc qu¸ tr×nh sinh s¶n kh«ng nh÷ng lµ sù truyÒn th«ng tÝnh di truyÒn tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c mµ cßn liªn quan ®Õn sù ®iÒu chØnh néi tiÕt, ®Õn c¸c qu¸ tr×nh diÔn ra trong c¬ thÓ. H×nh thøc sinh s¶n trong c¬ thÓ sèng lµ sinh s¶n h÷u tÝnh cã −u thÕ lai sinh häc, nã t¹o nªn kh¶ n¨ng t¸i tæ hîp vËt chÊt di truyÒn, h×nh thµnh c¸c biÕn dÞ tæ hîp, n©ng cao søc sèng. Nhê sinh s¶n h÷u tÝnh mµ c«ng viÖc chän gièng, lai gièng míi nhanh vµ hiÖu qu¶. §èi víi lîn kh¶ n¨ng nh©n gièng vµ chän gièng cã nhiÒu thuËn lîi h¬n c¸c gia sóc kh¸c ë chæ lîn lµ lo¹i ®éng vËt ®a thai, sinh nhiÒu con. Mçi n¨m mçi lîn n¸i cã thÓ truyÒn th«ng tin di truyÒn cho kho¶ng 20 - 25 lîn con. NÕu trong mét ®êi lîn n¸i cã thÓ truyÒn th«ng tin di truyÒn cho kho¶ng 120 - 140 lîn con. Sinh s¶n cã chøc n¨ng quan träng lµ mang ý nghÜa t¸i s¶n xuÊt ra s¶n phÈm phôc vô lîi Ých con ng−êi. V× vËy mµ con ng−êi hÕt søc quan t©m vµ chó träng nh»m môc ®Ých lµm thÕ nµo mµ trong thêi gian ng¾n nhÊt gia sóc ®Î ®−îc nhiÒu nhÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm tèt nhÊt. V× thÕ n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña gia sóc ®ång nghÜa víi viÖc mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cho ng−êi ch¨n nu«i. 2.2.Mét sè ®Æc ®iÓn sinh lý sinh dôc cña lîn n¸i 2.2.1.Kh¸i qu¸t vÒ sinh s¶n Sinh s¶n lµ mét thuéc tÝnh quan träng cña sinh vËt nãi chung vµ cña gia sóc nãi riªng, lµ mét ®Æc tr−ng quan träng vµo lo¹i bËc nhÊt cña sinh vËt nh»m duy tr× nßi gièng vµ ®¶m b¶o sù tiÕn hãa cña loµi. ë gia sóc nãi chung vµ lîn nãi riªng th× sinh s¶n mang mét chøc n¨ng quan träng mang ý nghÜa t¸i s¶n xuÊt ra s¶n phÈm phôc vô lîi Ých cña con ng−êi. ChÝnh v× vËy sinh s¶n ®−îc con ng−êi hÕt søc quan t©m nh»m môc ®Ých lµ lµm sao trong Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 4 mét thêi gian ng¾n nhÊt gia sóc ®Î ®−îc nhiÒu nhÊt, thÕ hÖ sau cã nhiÒu ®Æc tÝnh tèt h¬n thÕ hÖ tr−íc. Trong ®ã n¨ng suÊt sinh s¶n ®−îc n©ng cao th× sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ cho ng−êi ch¨n nu«i. Qu¸ tr×nh sinh s¶n chÞu sù ®iÒu tiÕt cña thÇn kinh, thÓ dÞch. C¬ thÓ ®−îc hoµn thiÖn dÇn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh»m ®¶m b¶o cho sù ®iÒu tiÕt trong qu¸ tr×nh sinh s¶n. Trong tõng giai ®o¹n kh¸c nhau cña c¬ thÓ lu«n chÞu sù ®iÒu tiÕt gi÷a thÇn kinh vµ thÓ dÞch. Mèi quan hÖ nµy lu«n tu©n theo mét quy luËt hÖ thèng kÕ tiÕp vµ thèng nhÊt trong c¬ thÓ víi c¬ chÕ ho¹t ®éng nhiÒu chiÒu. NÕu mét kh©u nµo trong hÖ thèng nµy bÞ rèi lo¹n th× c¬ thÓ gia sóc sÏ thay ®æi theo h−íng cã lîi hoÆc cã h¹i cho kh¶ n¨ng sinh s¶n. Sù thay ®æi nµy ®−îc thÓ hiÖn d−íi h×nh thøc thêi gian ®éng dôc ë lîn n¸i hËu bÞ vµ lîn n¸i sinh s¶n sau khi cai s÷a lîn con, kÕt qu¶ ®Ëu thai sau khi phèi gièng, sè con sinh ra trong mét løa. Nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh lý cña gia sóc, c¸c mèi quan hÖ mang tÝnh b¶n chÊt bªn trong lµ mét vÊn ®Ò quan träng mang tÝnh then chèt ®Ó tõ ®ã chóng ta cã c¸c biÖn ph¸p kh¾c phôc nh»m n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n. 2.2.2.§Æc ®iÓm vÒ sù thµnh thôc vÒ tÝnh Sinh s¶n lµ mét qu¸ tr×nh sinh lý c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt cña gia sóc trong viÖc duy tr× nßi gièng. gia sóc khi cã sù kÕt hîp gi÷a giao tö ®ùc vµ giao tö c¸i ®Ó t¹o thµnh hîp tö, còng cã nghÜa lµ t¹o thµnh mét c¸ thÓ míi. Ho¹t tÝnh sinh dôc cña gia sóc ch−a ®−îc biÓu hiÖn khi cßn lµ bµo thai vµ c¶ ngay khi míi sinh ra. Sù biÓu hiÖn vÒ giíi tÝnh chØ ®−îc thÓ hiÖn râ rµng khi gia sóc thµnh thôc vÒ tÝnh, c¬ thÓ cã nh÷ng biÕn ®æi sinh lý. Lóc nµy c¸c c¬ quan sinh dôc nh− buång trøng, tuyÕn s÷a, ©m ®¹o cña con c¸i ®−îc ph¸t triÓn kh¸ hoµn chØnh vµ cã kh¶ n¨ng sinh trøng. ë con ®ùc tuyÕn sinh dôc ph¸t triÓn nh− dÞch hoµn, dÞch hoµn phô, èng sinh tinh, bÇu dÞch hoµn vµ c¸c tuyÕn sinh dôc phô nh− tuyÕn tinh nang, tuyÕn cowper, tiÒn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 5 liÖt tuyÕn, tuyÕn cñ hµnh. ë lîn ®ùc cã ph¶n x¹ sinh dôc (nh¶y). Song song víi qu¸ tr×nh trªn th× c¸c ®Æc ®iÓm sinh dôc phô còng xuÊt hiÖn nh− gµ trèng biÕt g¸y, mäc cùa (Cï Xu©n DÇn vµ céng sù,1996) [6]. Theo Bidanel vµ céng sù (1996) [27] sù thµnh thôc vÒ tÝnh cña gia sóc ®−îc ®Æc tr−ng bëi hµng lo¹t nh÷ng thay ®æi bªn trong lÉn bªn ngoµi c¬ thÓ, ®Æc biÖt lµ sù thay ®æi bªn trong c¬ quan sinh dôc. Cïng víi sù biÕn ®æi bªn trong c¬ quan sinh dôc lµ sù biÕn ®æi bªn ngoµi mang tÝnh chÊt quy luËt, nã ®Æc tr−ng cho tõng loµi gia sóc. Sù thµnh thôc vÒ tÝnh cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi qu¸ tr×nh sinh s¶n, gia sóc chØ cã thÓ b−íc vµo giai ®o¹n sinh s¶n khi ®1 cã sù thµnh thôc vÒ tÝnh, tïy theo c¸c gia sóc kh¸c nhau mµ cã sù thµnh thôc vÒ tÝnh kh¸c nhau. Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh cña lîn vµo kho¶ng 6 th¸ng, dao ®éng trong kho¶ng 5 - 8 th¸ng. Sù thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n sù thµnh thôc vÒ thÓ vãc. Bëi vËy ®Ó ®¶m b¶o sù sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn cña c¬ thÓ mÑ b×nh th−êng, ®¶m b¶o cho sù ph¸t triÓn con gièng vÒ sau nªn cho gia sóc phèi gièng khi ®1 ph¸t triÓn vÒ tÝnh vµ thÓ vãc. Th«ng th−êng víi lîn n¸i hËu bÞ tuæi phèi gièng lÇn ®Çu lµ kho¶ng 8 th¸ng tuæi, Tuy nhiªn kh«ng nªn phèi gièng qu¸ sím khi c¬ thÓ mÑ ch−a ®−îc thµnh thôc vÒ thÓ vãc nã sÎ ¶nh h−ëng xÊu nh−: trong thêi gian cã chöa cã sù ph©n t¸n dinh d−ìng, chÊt dinh d−ìng −u tiªn cho sù ph¸t triÓn cña bµo thai ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña c¬ thÓ mÑ, do ®ã sù ph¸t triÓn cña bµo thai còng bÞ ¶nh h−ëng. HËu qu¶ lµ lîn mÑ yÕu, lîn con sinh ra nhá. MÆt kh¸c khung x−¬ng chËu ch−a ph¸t triÓn hoµn thiÖn, nhá, hÑp lµm cho con vËt kh㠮Π(Cï Xu©n DÇn vµ céng sù,1996) [6]. Nh−ng còng kh«ng nªn phèi gièng qu¸ muén v× nã sÏ ¶nh h−ëng ®Õn thêi gian khai th¸c cña con c¸i tõ ®ã lµm gi¶m n¨ng suÊt sinh s¶n. Theo L−u Kû vµ Ph¹m H÷u Doanh (1994) [13] th× tuæi phèi gièng tèt nhÊt cña lîn n¸i lµ bá qua 1 - 2 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 6 chu kú ®éng dôc ®Çu, gia sóc cã ®é 8 th¸ng tuæi vµ ®¹t träng l−îng h¬n 130 kg. 2.2.3.C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn sù thµnh thôc vÒ tÝnh 2.2.3.1. YÕu tè gièng Tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh phô thuéc vµo tõng gièng kh¸c nhau hay nãi ®óng h¬n lµ nã phô thuéc vµo yÕu tè di truyÒn. Th«ng th−êng c¸c gièng lîn cã khèi l−îng nhá th× thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n c¸c gièng lîn khèi l−îng lín. Lîn Ø, Mãng C¸i cã tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh lóc 4 - 5 th¸ng tuæi, lîn Yorkshire cã tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh ë 5 - 6 th¸ng tuæi. 2.2.3.2.YÕu tè dinh d−ìng ChÕ ®é dinh d−ìng cã ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh của lîn n¸i, th−êng th× nh÷ng lîn ®−îc ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng tèt th× tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n nh÷ng lîn ®−îc nu«i d−ìng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kÐm. Brumm vµ. Miller (1996) [28] chØ râ nh÷ng lîn n¸i ®−îc nu«i d−ìng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn dinh d−ìng tèt thµnh thôc ë ®é tuæi trung b×nh 188,5 ngµy víi khèi l−îng c¬ thÓ lµ 80 kg vµ nÕu h¹n chÕ thøc ¨n th× sù thµnh thôc vÒ t Ýnh s Î xuÊt hiÖn vµo 234,8 ngµy víi khèi l−îng c¬ thÓ 48,8 kg. Campell vµ céng sù (1985) [29] nhËn thÊy: nu«i d−ìng h¹n chÕ ®èi víi lîn c¸i trong giai ®o¹n hËu bÞ sÏ lµm t¨ng tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu, t¨ng tû lÖ lo¹i th¶i so víi nu«i d−ìng ®Çy ®ñ. Nu«i d−ìng tèt lîn n¸i tr−íc khi ®éng dôc cã thÓ lµm t¨ng sè l−îng trøng rông, t¨ng sè phèi sèng. Dinh d−ìng thiÕu lµm t¸c ®éng lªn tuyÕn yªn, t¸c ®éng ®Õn sù tiÕt kÝch dôc tè sinh dôc, tõ ®ã lµm chËm qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vÒ tÝnh cña gia sóc. Ng−îc l¹i dinh d−ìng qu¸ thõa còng lµm chËm l¹i sù thµnh thôc vÒ tÝnh ®ã lµ do sù tÝch lòy vÒ mì xung quanh buång trøng vµ c¬ quan sinh dôc, lµm gi¶m c¸c chøc n¨ng b×nh th−êng cña chóng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 7 V× vËy mét chÕ ®é nu«i d−ìng víi khÈu phÇn ¨n hîp lý cã mét ý nghÜa lín ®èi víi sù thµnh thôc vÒ tÝnh cña gia sóc vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 8 2.2.3.3.¶nh h−ëng cña mïa vô vµ thêi gian chiÕu s¸ng ®Õn tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh NhiÖt ®é m«i tr−êng cao g©y trë ng¹i cho sù biÓu hiÖn chÞu ®ùc, do nhiÖt ®é cao lµm gi¶m kh¶ n¨ng thu nhËn thøc ¨n, lµm gi¶m sù trao ®æi chÊt tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ rông trøng vµ th¶i trøng cña lîn n¸i hËu bÞ, mÆt kh¸c yÕu tè nhiÖt ®é còng g©y stress cho lîn n¸i nªn lµm gi¶m c¸c ph¶n x¹ sinh dôc, biÓu hiÖn chÞu ®ùc. Ng−îc l¹i nhiÖt ®é qu¸ thÊp còng ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh do vÊn ®Ò stress nhiÖt. Tãm l¹i tÊt c¶ nh÷ng yÕu tè lµm cho con vËt stress ®Òu cã thÓ ¶nh h−ëng ®Õn tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh cña gia sóc. Thêi kú chiÕu s¸ng còng nh− lµ mét thµnh phÇn cña mïa vô, bãng tèi hoµn toµn lµm chËm thµnh thôc so víi nh÷ng biÕn ®æi cña ¸nh s¸ng tù nhiªn hay nh©n t¹o. 2.2.3.4.¶nh h−ëng cña viÖc nu«i nhèt ®Õn tÝnh ph¸t dôc MËt ®é nu«i nhèt ®«ng, trªn mét diÖn tÝch nhá trong mét thêi gian kÐo dµi sÎ lµm kÐo dµi tuæi ®éng dôc. MËt ®é nu«i nhèt thÝch hîp ®èi víi lîn n¸i hËu bÞ lµ 2 m2/n¸i, kh«ng nu«i nhèt qu¸ 10 n¸i/« chuång v× ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh theo dâi, ph¸t hiÖn ®éng dôc, mÆt kh¸c víi mËt ®é qu¸ dµy lµm ¶nh h−ëng ®Õn tiÓu khÝ hËu chuång nu«i, hµm l−îng khÝ NH3, H2S t¨ng cao, ¶nh h−ëng ®Õn søc kháe lîn. Lîn kh«ng cã thêi gian nghØ ng¬i v× sù ®ông ch¹m do mËt ®é nu«i nhèt qu¸ dµy. TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè trªn lµm lîn bÞ stress, c¨ng th¼ng dÉn ®Õn lµm chËm thêi gian thµnh thôc vÒ tÝnh. 2.2.3.5.¶nh h−ëng cña ®ùc gièng ®Õn tuæi phèi gièng lÇn ®Çu NÕu nu«i nhèt n¸i hËu bÞ víi nhau th× sÏ kÐo dµi thêi gian tuæi phèi gièng lÇn ®Çu, sö dông ®ùc kÝch thÝch lµ mét biÖn ph¸p rót ng¾n tuæi phèi gièng cña n¸i hËu bÞ, th«ng qua mïi, ®éng t¸c kÝch thÝch cña ®ùc gièng lµm xuÊt hiÖn c¸c ph¶n x¹ sinh dôc ®èi víi n¸i hËu bÞ, tuy nhiªn sö dông ®ùc kÝch thÝch ph¶i cã ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh thÝch hîp, cã thêi gian kÝch thÝch, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 9 tuæi cña ®ùc gièng ®−a vµo sö dông ®Ó kÝch thÝch, kh«ng sö dông lîn qu¸ giµ hoÆc qu¸ trÎ, tuæi thÝch hîp ®Ó sö dông lµ 18 - 36 th¸ng tuæi, kh«ng nªn kÝch thÝch qu¸ l©u, kho¶ng 15 phót mçi ngµy. 2.3.C¬ chÕ ®iÒu hßa sinh s¶n Qu¸ tr×nh sinh s¶n cña gia sóc chÞu sù chi phèi cña thÇn kinh hormone trong ®ã vïng d−íi ®åi tuyÕn yªn, c¸c tuyÕn néi tiÕt sinh dôc gi÷ mét vai trß ®Æc biÖt quan träng. NÕu tr−íc nh÷ng n¨m 1932 ng−êi ta cßn hiÓu biÕt rÊt chung chung vÒ c¬ chÕ t¸c ®éng cña thÇn kinh trung −¬ng, tuyÕn yªn vµ tuyÕn néi tiÕt sinh dôc th× ngµy nay nhê nh÷ng thµnh tùu cña ngµnh sinh lý sinh s¶n mµ ng−êi ta ®1 hiÓu biÕt rÊt s©u vÒ c¬ chÕ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a thÇn kinh, thÓ dÞch trong viÖc ®iÒu hßa qu¸ tr×nh sinh s¶n cña gia sóc. B×nh th−êng gia sóc sinh tr−ëng vµ ph¸t dôc ®Õn mét giai ®o¹n nµo ®ã th× thµnh thôc vÒ tÝnh dôc vµ cã kh¶ n¨ng sinh s¶n. Ho¹t ®éng sinh dôc cña con c¸i kh¸c víi con ®ùc lµ mang tÝnh chu kú. Sau khi thµnh thôc vÒ tÝnh cø sau mét thêi kú nhÊt ®Þnh trong c¬ thÓ cã sù thay ®æi: ©m hé, ©m ®¹o, tö cung xung huyÕt. C¸c tuyÕn sinh dôc phô t¨ng c−êng ph©n tiÕt niªm dÞch, c¸c ho¹t ®éng biÕn ®æi trªn biÕn ®æi lÆp ®i lÆp l¹i nhiÒu lÇn mét c¸ch cã chu kú ®−îc gäi lµ chu kú tÝnh. Qu¸ tr×nh trªn chÞu sù ®iÒu kiÓn cña hÖ thÇn kinh vµ c¸c tuyÕn néi tiÕt. Nh©n tè néi t¹i: chñ yÕu lµ ë buång trøng sinh ra mét l−îng lín Oestrogen. ChÝnh nh©n tè Oestrogen t¸c ®éng lªn trung khu ë vá ®¹i n1o vµ ¶nh h−ëng tíi Hypothalamus t¹o ®iÒu kiÖn xuÊt hiÖn vµ lan truyÒn c¸c xung ®éng thÇn kinh g©y tiÕt GnRH cã chu kú. Nh©n tè ngo¹i c¶nh: ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é, thøc ¨n, ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ ®Æc biÖt lµ c¸c steron tù nhiªn cã trong thøc ¨n th©m nhËp vµo c¬ thÓ th«ng qua tiªu hãa hay qua da nhê ¸nh s¸ng, vµ ®i vµo c¬ thÓ g©y nªn nh÷ng kÝch thÝch hãa häc t¸c ®éng lªn vá ®¹i n1o vµ con c¸i chÞu t¸c ®éng cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 10 con ®ùc th«ng qua thÝnh gi¸c, khøu gi¸c, vÞ gi¸c mµ t¹o nªn nh÷ng kÝch thÝch m1nh liÖt, kÝch thÝch lªn vá ®¹i n1o. Vá ®¹i n1o sau khi tiÕp thu c¸c kÝch thÝch néi t¹i vµ ngo¹i c¶nh truyÒn ®Õn h¹ kh©u n1o (Hypothalamus) g©y tiÕt c¸c yÕu tè gi¶i phãng mµ ngµy nay chóng ta gäi lµ hormone gi¶i phãng. C¸c hormone ®ã lµ FRH (Folliculin realizing Hormone), LRH (Lutein realizing Hormone), PRH (Prolacting realizing Hormone). FRH: nh©n tè kÝch thÝch thïy tr−íc tuyÕn yªn tiÕt ra Folliculin stimulin Hormone (FSH). KÝch tè nµy lµm cho no1n nang ë buång trøng ph¸t triÓn, thêi kú h−ng phÊn b¾t ®Çu. No1n nang ph¸t triÓn, trøng chÝn, l−îng Oestrogen tiÕt ra nhiÒu, Oestrogen t¸c ®éng ®Õn c¸c bé phËn thø cÊp lµm vó në to, ©m hé s−ng, xung huyÕt tö cung dÇy lªn c−¬ng cøng vµ b¾t ®Çu ph©n tiÕt niªm dÞch. §ång thêi nã t¸c ®éng lªn trung t©m Hypothalamus g©y hiÖn t−îng ®éng dôc. LRH: KÝch thÝch tuyÕn yªn tiÕt ra kÝch hoµng tè (Lutein Stimulin Hormone) LH, LH t¸c ®éng vµo buång trøng lµm trøng chÝn muåi, kÕt hîp víi FSH lµm no1n bao vì g©y ra hiÖn t−îng th¶i trøng, h×nh thµnh thÓ vµng. PRH: KÝch thÝch thïy tr−íc tuyÕn yªn ph©n tiÕt LTH (Luteino Tropic Hormone), LTH t¸c ®éng vµo buång trøng duy tr× sù tån t¹i cña thÓ vµng vµ kÝch thÝch thÓ vµng ph©n tiÕt Progesteron. Progesteron t¸c ®éng lªn tuyÕn yªn, øc chÕ tuyÕn yªn ph©n tiÕt FSH, LH. Qu¸ tr×nh ®éng dôc chÊm døt, tö cung dµy lªn t¹o ®iÒu kiÖn cho sù lµm tæ ban ®Çu cña hîp tö ®−îc dÔ dµng. NÕu con vËt cã chöa thÓ vµng tån t¹i suèt thêi gian mang thai tïy tõng loµi, gièng. Nã lµ nh©n tè an thai, b¶o vÖ cho thai ph¸t triÓn. NÕu kh«ng cã chöa thÓ vµng tån t¹i 10 - 15 ngµy tïy tõng loµi gièng, sau ®ã nã teo ®i. Hµm l−îng Progesteron còng tõ ®ã mµ gi¶m ®i, hµm l−îng Progesteron gi¶m ®Õn møc ®é nhÊt ®Þnh l¹i lµ nh©n tè kÝch thÝch vá ®¹i n1o, Hypothalamus, tuyÕn yªn. Lóc nµy tuyÕn yªn ngõng ph©n tiÕt LTH, t¨ng c−êng ph©n tiÕt FSH, chu kú míi l¹i b¾t ®Çu. Nh− vËy ho¹t ®éng chu kú tÝnh Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 11 cña gia sóc c¸i chÞu sù chi phèi cña c¸c hormone FSH, LTH, LH trong ®ã nh©n tè FSH vµ LH ®ãng vai trß quan träng, FSH vµ LH tuy ph©n tiÕt riªng rÏ song song hai hormone nµy l¹i phèi hîp rÊt chÆt chÏ víi nhau, hç trî cho nhau. VÝ dô: ®Ó duy tr× sù cã mÆt cña FSH cÇn cã mét l−îng nhá LH, nãi chÝnh x¸c h¬n lµ mét l−îng nhá Oestrogen h×nh thµnh d−íi sù ¶nh h−ëng cña LH, thiÕu Oestrogen, FSH kh«ng thÊm vµo c¸c tÕ bµo h¹t no1n bao vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng kÝch thÝch no1n nang ph¸t triÓn. LH ho¹t hãa c¸c Enzim cña qu¸ tr×nh t¹o steroit v× vËy LH ®−îc goi lµ hormone ch×a khãa cña sù t¹o steroit tuyÕn sinh dôc. §Ó ®¶m b¶o tèt cho qu¸ tr×nh chÝn vµ rông cña trøng, hµm l−îng hai lo¹i hormone ph¶i ®¹t tû lÖ nhÊt ®Þnh vµ tû lÖ nhÊt ®Þnh ®ã theo c¸c nhµ khoa häc lµ 3/1. Sù c©n b»ng néi tiÕt gi÷a c¸c hormone kh«ng nh÷ng lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®Ó g©y rông trøng mµ cßn lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó duy tr× c©n b»ng néi tiÕt gi÷a c¸c hormore sinh dôc, Oestrongen vµ Progesteron tõ ®ã t¹o ra chu kú tÝnh cho ho¹t ®éng sinh dôc ë gia sóc c¸i. C¬ chÕ t¸c ®éng cña hormone ®Õn c¸c tæ chøc, c¬ quan cã thÓ theo ba h−íng: Hormone mµng, Hormone enzym vµ hormone gen. Sù liªn hÖ gi÷a Hypothalamus tuyÕn yªn vµ tuyÕn sinh dôc ®Ó ®iÒu hßa ho¹t ®éng cña gia sóc c¸i kh«ng chØ tu©n theo chiÒu thuËn mµ cßn ®−îc gi¶i thÝch theo c¬ chÕ ®iÒu hßa ng−îc. C¬ chÕ ®iÒu hßa ng−îc gi÷ vai trß quan träng trong viÖc gi÷ “C©n b»._.ng néi tiÕt”. Khi hormone cña tuyÕn néi tiÕt nµo ®ã t¨ng hay gi¶m sÎ g©y hiÖn t−îng gi¶m hay t¨ng mét hormone t−¬ng øng nµo ®ã, c¬ chÕ nµy gäi lµ c¬ chÕ ®iÒu khiÓn ng−îc d−¬ng tÝnh. 2.4.Chu kú tÝnh 2.4.1.Kh¸i niÖm Khi gia sóc thµnh thôc vÒ tÝnh th× c¬ thÓ con c¸i ®Æc biÖt lµ c¬ quan sinh dôc cã biÕn ®æi kÌm theo sù rông trøng. Sù ph¸t triÓn cña trøng d−íi sù ®iÒu tiÕt cña hormone thïy tr−íc tuyÕn yªn lµm cho trøng chÝn vµ rông mét c¸ch cã chu Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 12 kú ®−îc biÓu hiÖn b»ng nh÷ng triÖu chøng ®éng dôc theo chu kú ®−îc gäi lµ chu kú tÝnh. Thêi gian mét chu kú tÝnh ®−îc tÝnh tõ lÇn rông trøng tr−íc ®Õn lÇn rông trøng tiÕp theo. C¸c lo¹i gia sóc kh¸c nhau th× chu kú tÝnh kh¸c nhau, ë lîn chu kú tÝnh giao ®éng tõ 17 - 24 ngµy, trung b×nh lµ 21 ngµy. 2.4.2.C¸c giai ®o¹n cña chu kú tÝnh 2.4.2.1.Giai ®o¹n tr−íc ®éng dôc Giai ®o¹n nµy kÐo dµi trung b×nh kho¶ng 2 ngµy. Trong giai ®o¹n nµy c¬ quan sinh dôc ho¹t ®éng ë møc ®é cao, bé phËn sinh dôc ngoµi cã nh÷ng thay ®æi. ¢m hé mäng dÇn lªn vµ s−ng to, mµu ®á t−¬i do c¸c vi ti huyÕt qu¶n ë ®©y gi1n réng vµ c−êng ®é trao ®æi chÊt trong m¸u m¹nh h¬n g©y hiÖn t−îng xung huyÕt, thµnh ©m ®¹o xung huyÕt cã dÞch nhÇy. Nh÷ng thay ®æi cña c¬ quan sinh dôc ngoµi lµ do nh÷ng thay ®æi xÈy ra bªn trong. Buång trøng cã mét sè no1n bao ph¸t triÓn tõ ®−êng kÝnh 4 mm lªn ®Õn 8 - 12 mm vµ mét sè tho¸i hãa ®i, ®−êng kÝnh chØ cßn 1-2 mm, lóc nµy thÓ vµng cña chu kú ®éng dôc tr−íc ®−êng kÝnh 9 mm teo dÇn chØ cßn 7 mm vµ tiÕp tôc teo biÕn ®i. Niªm m¹c ®−êng sinh dôc t¨ng sinh nhiÒu líp tÕ bµo, trong niªm m¹c tö cung xuÊt hiÖn nhiÒu líp tÕ bµo bÞ tho¸i hãa. 2.4.2.2.Giai ®o¹n ®éng dôc Giai ®o¹n nµy kÐo dµi kho¶ng 2 ngµy. Trong giai ®o¹n ®éng dôc, ho¹t ®éng sinh dôc cña con c¸i m1nh liÖt h¬n giai ®o¹n tr−íc ®éng dôc. Thêi gian ®Çu trªn buång trøng cã 2 lo¹i no1n bao, mét sè ph¸t triÓn cã ®−êng kÝnh 10- 12 mm vµ mét sè no1n bao teo ®i cßn 1-2 mm, nh÷ng no1n bao ph¸t triÓn lé râ trªn bÒ mÆt buång trøng nh−ng chóng ch−a ®¹t tíi møc ®é chÝn hoµn toµn, trung b×nh sè no1n bao cña lîn n¸i t¬ lµ 8 - 14 no1n bao trªn mét chu kú ®éng dôc, víi sè n¸i c¬ b¶n sè no1n bao chÝn ®¹t 12 - 20 no1n bao. T¹i thêi ®iÓm chÞu ®ùc nh÷ng no1n bao chÝn vµ khèi l−îng lín låi lªn cã líp vá máng trong suèt, c¨ng phång nh−ng ch−a vì ra. Trong giai ®o¹n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 13 nµy lîn biÓu hiÖn c¸c triÖu chøng toµn th©n: ®øng yªn, vÓnh tai, hai ch©n sau d¹ng ra, ®u«i cong lªn, toµn th©n run lªn khi gÆp con ®ùc vµ c¬ thÓ ®øng ë tr¹ng th¸i s½n sµng chê phèi. C¸c triÖu chøng côc bé bªn ngoµi nh−: ©m m«n nh¹t mµu dÇn, gi¶m sung huyÕt vµ teo ®i. ë niªm m¹c ©m hé xuÊt hiÖn chÊt dÞch mµu tr¾ng míi ®Çu trong, lo1ng sau ®ã ®ôc dÇn vµ ®Æc, cã lÉn c¸c sîi t¬ huyÕt. C¸c biÕn ®æi bªn trong lóc gia sóc chÞu ®ùc lµ nh÷ng no1n bao chÝn, c¨ng phång nh−ng ch−a vì nªn kh«ng cho phèi gièng vµo giai ®o¹n nµy. Sau 18 giê tõ khi con c¸i b¾t ®Çu chÞu ®ùc c¸c no1n bao ph¸t triÓn b×nh th−êng, dÞch no1n nang cã mµu tr¾ng ®ôc nh−ng ch−a xuÊt hiÖn c¸c sîi huyÕt. Sau 20 - 36 giê dÞch no1n nang cã mµu tr¾ng ®ôc, lóc nµy cã mét sè bao no1n vì nªn niªm dÞch cã mµu hång nh¹t ®«i khi cã lÉn nh÷ng sîi t¬ huyÕt do no1n bao vì ra. Sau 36 - 42 giê ®a phÇn c¸c no1n bao vì ®Ó l¹i nh÷ng chÊm nhá cã mµu ®á t−¬i gäi lµ thÓ hång. C¸c thÓ hång lµ do thµnh no1n bao co l¹i vµ c¸c sîi huyÕt ®«ng l¹i ë ®ã t¹o nªn, dÇn dÇn thÓ hång chuyÓn sang thÓ vµng. Sau 48 giê buång trøng cña con c¸i nhá l¹i, nh¨n nheo, buång trøng lóc nµy chØ cßn ®−êng kÝnh 5 - 6 mm vµ chuyÓn tõ mµu ®á t−¬i sang ®á tÝm (Theo Lª Xu©n C−¬ng vµ céng sù,1978) [5]. NÕu ë giai ®o¹n nµy trøng ®−îc gÆp tinh trïng, hîp tö ®−îc h×nh thµnh th× chu kú tÝnh ngõng l¹i, gia sóc c¸i ë vµo giai ®o¹n cã thai vµ cho ®Õn khi ®Î xong mét thêi gian nhÊt ®Þnh th× chu kú tÝnh míi xuÊt hiÖn trë l¹i. 2.4.2.3.Giai ®o¹n sau ®éng dôc Giai ®o¹n nµy th−êng kÐo dµi 3 - 4 ngµy. §Æc ®iÓm cña giai ®o¹n nµy lµ toµn bé c¬ thÓ nãi chung vµ c¬ quan sinh dôc nãi riªng dÇn dÇn trë l¹i tr¹ng th¸i b×nh th−êng, c¸c ph¶n x¹ h−ng phÊn vÒ sinh dôc dÇn dÇn mÊt h¼n vµ chuyÓn sang thêi kú yªn tÜnh. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 14 Trªn buång trøng thÓ vµng xuÊt hiÖn vµ b¾t ®Çu tiÕt progesteron. Progesteron t¸c ®éng lªn trung khu thÇn kinh lµm thay ®æi tÝnh h−ng phÊn kÕt thóc giai ®o¹n ®éng dôc, niªm m¹c cña buång trøng ngõng tiÕt dÞch, cæ tö cung ®ãng l¹i. 2.4.2.4.Giai ®o¹n yªn tÜnh §©y lµ giai ®o¹n dµi nhÊt cña chu kú ®éng dôc, ë lîn th−êng kÐo dµi 9 - 12 ngµy, c¸c biÓu hiÖn vÒ tÝnh dôc cña gia sóc ë thêi kú nµy lµ hoµn toµn mÊt h¼n. Trªn buång trøng thÓ vµng b¾t ®Çu teo ®i, c¸c no1n bao b¾t ®Çu ph¸t triÓn. Sau giai ®o¹n yªn tÜnh l¹i b¾t ®Çu sù ph¸t triÓn nhanh cña no1n bao vµ nh÷ng thay ®æi trong ®−êng sinh dôc, ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ b¾t ®Çu giai ®o¹n ®éng dôc cña mét chu kú míi. NÕu ®−îc thô tinh th× chu kú tÝnh dõng l¹i vµ chuyÓn sang thêi kú cã chöa, tiÕt s÷a, nu«i con. Sau cai s÷a lîn n¸i l¹i trë l¹i b×nh th−êng sau 5 - 10 ngµy vµ mét chu kú tÝnh n÷a l¹i b¾t ®Çu. 2.5.§Æc ®iÓm qu¸ tr×nh rông trøng, thô tinh vµ nu«i thai 2.5.1.§Æc ®iÓm qu¸ tr×nh rông trøng Rông trøng lµ mét hiÖn t−îng sinh lý phøc t¹p, th«ng th−êng rông trøng vµ ®éng dôc g¾n liÒn nhau nh−ng còng cã tr−êng hîp rông trøng kh«ng kÌm theo ®éng dôc (®éng dôc thÇm lÆng), cã khi ®éng dôc kh«ng kÌm theo rông trøng (®éng dôc gi¶). HiÖn t−îng rông trøng gåm: vì no1n bao vµ rông trøng. HiÖn t−îng nµy th«ng qua c¬ chÕ thÇn kinh thÓ dÞch mµ c¸c no1n bao chÝnh ®−îc gi¶i phãng. Khi l−îng hormone LH trong m¸u t¨ng lªn kÝch thÝch buång trøng s¶n sinh ra enzym ®Æc tr−ng, enzym nµy b¾t ®Çu gi¶i phãng ra c¸c acid Mucopolyzaharide trong dÞch nang tr−íc khi rông trøng. Song song víi qu¸ tr×nh nµy th× ¸p lùc thÈm thÊu t¨ng lªn lµm cho thµnh no1n bao c¨ng phång víi ®iÓm yÕu nhÊt t¹o thµnh ®iÓm rông trøng. Trong xoang trøng dÞch thÓ ®−îc ®Èy vÒ phÝa trøng, rông cïng víi trøng, ¸p suÊt cña dÞch thÓ vµ chÊt láng thÈm thÊu vµo no1n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 15 nang lµm cho trøng rông xuèng, cßn dÞch thÓ chuyÓn thµnh sîi t¬ huyÕt råi h×nh thµnh thÓ vµng. Qu¸ tr×nh trøng rông ®−îc loa kÌn ®ãn nhËn vµ di chuyÓn ®Õn 1/3 èng dÉn trøng. 2.5.2.§Æc ®iÓm cña qu¸ tr×nh thô tinh 2.5.2.1.Sù chuÈn bÞ tÕ bµo trøng protit Sau khi no1n bao chÝn, trøng rông vµo loa kÌn vµ di chuyÓn trong èng dÉn trøng. Qu¸ tr×nh di chuyÓn cña trøng trong èng dÉn trøng nhê chÊt láng trong niªm m¹c qua sù co bãp cña èng dÉn trøng. Khi di chuyÓn ®Õn 1/3 phÝa trªn èng dÉn trøng, lµ thêi ®iÓm xÈy ra qu¸ tr×nh thô thai tèt nhÊt, tû lÖ thô thai cao nhÊt. NÕu qu¸ tr×nh thô tinh xÈy ra ë phÝa trªn hoÆc phÝa d−íi cña 1/3 èng dÉn trøng th× qu¸ tr×nh thô tinh khã xÈy ra, v× ë nh÷ng vÞ trÝ nµy kh«ng cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó xÈy ra qu¸ tr×nh thô tinh nªn kÕt qu¶ kh«ng cao. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng thêi gian phèi thÝch hîp kho¶ng 12 giê sau khi lîn n¸i cã biÓu hiÖn chÞu ®ùc. Víi lîn hËu bÞ nªn phèi ngay khi lîn b¾t ®Çu cã biÓu hiÖn chÞu ®ùc v× thêi gian chÞu ®ùc cña lîn hËu bÞ ng¾n. 2.5.2.2.Tinh trïng ®i vµo tÕ bµo trøng §©y lµ giai ®o¹n tinh trïng chui qua mµng trong suèt vµ mµng no1n hoµng ®Ó ®i vµo tÕ bµo trøng. Lîn cã ®Æc ®iÓm mµ c¸c loµi kh¸c kh«ng cã ®−îc ®ã lµ toµn bé tinh trïng cã kh¶ n¨ng thô thai ®Òu chui qua mµng trong suèt nh−ng chØ cã mét tinh trïng kháe nhÊt chui vµo kÕt hîp víi trøng. Qu¸ tr×nh tinh trïng ®i vµo tÕ bµo trøng sÏ quyÕt ®Þnh tû lÖ thô thai. Do vËy trong thô tinh nh©n t¹o viÖc x¸c ®Þnh chØ tiªu VAC rÊt quan träng, theo mét sè chuyªn gia khi phèi tinh nh©n t¹o cho lîn n¸i néi cÇn thiÕt ph¶i phèi liÒu 20 – 30 ml trong ®ã tinh trïng tiÕn th¼ng ph¶i ®¹t 1 - 1,5 tû. §èi víi n¸i ngo¹i liÒu phèi ph¶i tõ 60 – 100 ml, sè l−îng tinh trïng tiÕn th¼ng ph¶i ®¹t 2 - 2,5 tû. 2.5.2.3.Sù ®ång hãa lÉn nhau gi÷a tinh trïng vµ trøng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 16 Giai ®o¹n nµy tinh trïng t¸ch ®Çu ra khái c¸c bé phËn kh¸c, phÇn ®Çu tinh trïng ®ång hãa víi nguyªn sinh chÊt cña tÕ bµo trøng lµm cho thÓ tÝch t¨ng nhanh b»ng tÕ bµo trøng. PhÇn th©n, ®u«i tinh trïng vµ c¸c tinh trïng kh¸c bÞ nguyªn sinh chÊt ®ång hãa. Qu¸ tr×nh ®ång hãa gi÷a tÕ bµo trøng vµ ®Çu tinh trïng t¹o thµnh hîp tö vµ hîp tö nµy ph¸t triÓn thµnh ph«i thai. 2.5.3.§Æc ®iÓm sinh lý cña qu¸ tr×nh mang thai Qu¸ tr×nh mang thai ®−îc chia lµm 3 giai ®o¹n, hiÓu râ c¸c giai ®o¹n nµy cã ý nghÜa quan träng trong c«ng t¸c ch¨m sãc vµ nu«i d−ìng lîn n¸i mang thai nh»m ®em l¹i hiÖu qu¶ cao nhÊt. 2.5.3.1.Giai ®o¹n ph«i Giai ®o¹n nµy ®−îc tÝnh tõ khi trøng ®−îc thô tinh cho ®Õn ngµy thø 14. Sau khi thô tinh 20 giê th× hîp tö b¾t ®Çu ph©n chia, sau 5 - 6 ngµy th× mÇm thai vµ tói ph«i ®−îc h×nh thµnh. Sang ngµy thø 7, 8 th× mµng èi b¾t ®Çu h×nh thµnh lµm nhiÖm vô b¶o vÖ vµ cung cÊp chÊt dinh d−ìng cho thai. Sau 12 ngµy mµng niÖu h×nh thµnh, nhau thai ch−a ph¸t triÓn hoµn chØnh. Thêi gian nµy bµo thai hÊp thô chÊt dinh d−ìng tõ mét Ýt chÊt no1n hoµng chøa trong hîp tö vµ tõ s¶n phÈm tiÕt ra cña tuyÕn néi m¹c tö cung d−íi sù ®iÒu tiÕt cña Oestrogen. 2.5.3.2.Giai ®o¹n tiÒn thai Giai ®o¹n nµy tÝnh tõ ngµy thø 14 ®Õn ngµy thø 39. §©y lµ thêi gian mµ ph«i thai ®−îc cè ®Þnh vµ lµm tæ ë hai bªn sõng tö cung. Khi l¸ ph«i tiÕp xóc víi néi m¹c tö cung th× c¸c tÕ bµo l¸ nu«i ph«i thai tiÕt ra enzym ph©n hñy protit, ph¸ vì biÓu m« néi m¹c tö cung vµ ®ã lµ nguån dinh d−ìng chñ yÕu cña bµo thai. ë thêi ®iÓm nµy c¸c khÝ quan h×nh thµnh râ rÖt, nÕu nguån dinh d−ìng bµo thai kh«ng ®¶m b¶o sÏ dÉn ®Õn hiÖn t−îng thai yÕu hoÆc chÕt. 2.5.3.3.Giai ®o¹n bµo thai Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 17 TÝnh tõ ngµy 40 ®Õn ngµy ®Î, giai ®o¹n nµy thai ph¸t triÓn m¹nh nhÊt tõ ngµy 90 trë ®i. Trong giai ®o¹n nµy thai lÊy dinh d−ìng tõ mÑ qua nhau thai cho ®Õn khi thai ph¸t triÓn hoµn thiÖn th× mèi liªn hÖ nµy míi mÊt ®i vµ trong giai ®o¹n nµy yÕu tè dinh d−ìng míi cã ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ®µn con sinh ra. Trong qu¸ tr×nh ch¨n nu«i ®Ó tiÖn cho viÖc ch¨m sãc còng nh− lîi Ých kinh tÕ mµ ng−êi ta chia qu¸ tr×nh mang thai cña lîn ra lµm 3 kú nh− sau.
Lîn chöa kú 1: tõ khi thô tinh ®Õn ngµy thø 84, ®©y lµ giai ®o¹n bµo thai cÇn Ýt chÊt dinh d−ìng. MÆt kh¸c nhau thai ch−a thùc sù hoµn thiÖn nªn khÈu phÇn ¨n cña lîn chöa kú 1 ch−a ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña bµo thai. §Ó tiÕt kiÖm thøc ¨n th× giai ®o¹n nµy nªn cho lîn n¸i ¨n khÈu phÇn ¨n h¹n chÕ. MÆt kh¸c nÕu trong giai ®o¹n nµy nÕu cho ¨n víi khÈu phÇn qu¸ thõa chÊt dinh d−ìng sÏ lµm tiªu thai do c¬ thÓ lîn mÑ qu¸ nãng.
Lîn chöa kú 2: tõ ngµy 85 - 107, giai ®o¹n nµy bµo thai ®ßi hái nhiÒu chÊt dinh d−ìng cho sù ph¸t triÓn khèi l−îng, lóc nµy mèi liªn hÖ gi÷a bµo thai vµ c¬ thÓ mÑ rÊt kh¨ng khÝt. Bëi vËy giai ®o¹n nµy ph¶i t¨ng khÈu phÇn cho lîn n¸i ®Ó ph¸t triÓn khèi l−îng lîn con.
Lîn chöa kú 3: tõ ngµy thø 108 - 114 ngµy, ®©y lµ giai ®o¹n bµo thai ph¸t triÓn t−¬ng ®èi hoµn chØnh nªn mèi quan hÖ vÒ dinh d−ìng gi÷a mÑ vµ bµo thai dÇn dÇn ®−îc c¾t ®øt, do sù ph¸t triÓn cña bµo thai chÌn Ðp vµo d¹ dµy nªn lîn n¸i gi¶m tÝnh thÌm ¨n, v× thÕ giai ®o¹n nµy cÇn cho n¸i ¨n nhiÒu b÷a vµ ¨n thøc ¨n cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. 2.6.Qu¸ tr×nh ®Î Qu¸ tr×nh ®Î cña gia sóc chia lµm 3 giai ®o¹n
Giai ®o¹n chuÈn bÞ (Më cöa tö cung): kÐo dµi kho¶ng 2 - 12 giê tÝnh tõ khi tö cung cã c¬n co bãp ®Çu tiªn cho ®Õn khi tö cung më hoµn toµn. Giai ®o¹n Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 18 nµy thêi gian co bãp t−¬ng ®−¬ng víi thêi gian nghØ, kÕt qu¶ lµm vì mµng èi, dÞch èi ch¶y ra ngoµi vµ lîn n¸i xuÊt hiÖn hiÖn t−îng c¾n æ.
Giai ®o¹n ®−a thai ra ngoµi (Thêi kú ®Î): giai ®o¹n nµy ®−îc tÝnh tõ lóc cæ tö cung më ra hoµn toµn cho ®Õn khi thai cuèi cïng ra ngoµi. Lóc nµy c¬ tr¬n tö cung co bãp m¹nh víi tÇn sè ngµy mét t¨ng t¹o nªn nh÷ng c¬n ®au gi÷ déi. KÕt hîp víi sù co bãp cña tö cung cßn cã sù tham gia cña c¬ bông, c¬ hoµnh t¹o nªn lùc ®Èy, ®Èy thai ra ngoµi. Giai ®o¹n nµy kÐo dµi kho¶ng 1 - 4 giê, nÕu qu¸ 6 giê th× hiÖn t−îng nµy kh«ng b×nh th−êng vµ cÇn theo dâi ®Ó can thiÖp.
Giai ®o¹n bong nhau (Thêi kú sæ nhau): giai ®o¹n nµy diÔn ra sau khi bµo thai cuèi cïng ®−îc ®Èy ra, kÐo dµi kho¶ng 1 - 4 giê, nÕu thêi gian nµy kÐo dµi cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn t−îng sãt nhau ®Òu g©y viªm tö cung, viªm vó, mÊt s÷a hoÆc bá ¨n. 2.7.Mét sè chØ tiªu ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i HiÖu qu¶ cña ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n ®−îc ®¸nh gi¸ b»ng sè lîn con cai s÷a/n¸i/n¨m vµ tæng khèi l−îng lîn con cai s÷a, hai chØ tiªu nµy phô thuéc vµo tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh, tû lÖ thô thai, sè con ®Î ra, sè løa ®Î/n¨m, tû lÖ nu«i sèng con theo mÑ. S¶n l−îng s÷a cña mÑ, kü thuËt nu«i d−ìng, ch¨m sãc. Do ®ã ®Ó t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong ch¨n nu«i lîn n¸i sinh s¶n th× ph¶i tiÕn hµnh n©ng cao sè lîn con cai s÷a, khèi l−îng lîn con lóc cai s÷a. Chung vµ Nam. (1998) [30] cho r»ng: trong c¸c tr¹i ch¨n nu«i hiÖn ®¹i, sè con cai s÷a do mét n¸i s¶n xuÊt trong mét n¨m lµ chØ tiªu ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n nhÊt n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i. TrÇn §×nh Miªn (1997) [15] cho biÕt viÖc tÝnh to¸n kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i cÇn xÐt ®Õn c¸c chØ tiªu nh− chu kú ®éng dôc, tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh, tuæi cã kh¶ n¨ng sinh s¶n, thêi gian chöa vµ sè con ®Î ra/løa. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 19 Theo Clutter (1998) [31] søc sinh s¶n cña lîn n¸i bao gåm c¸c chØ tiªu vÒ tuæi ®éng dôc lÇn ®Çu, sè con ®Î ra/æ vµ thêi gian tõ khi cai s÷a ®Õn ®éng dôc l¹i, phèi gièng cã kÕt qu¶. Colin T.Whittemore (1998) [32] cho r»ng: c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt sinh s¶n chñ yÕu cña lîn n¸i bao gåm: sè con ®Î ra/æ, sè con cai s÷a/æ, khèi l−îng toµn æ ë 21 ngµy tuæi vµ sè løa ®Î/n¸i/n¨m, c¸c chØ tiªu nµy ¶nh h−ëng lín ®Õn lîi nhuËn cña ng−êi ch¨n nu«i lîn n¸i. §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i tïy vµo môc ®Ých nghiªn cøu, lÜnh vùc nghiªn cøu mµ cã thÓ lùa chän c¸c chØ tiªu kh¸c nhau. HiÖn nay trong nghiªn cøu th−êng dïng hai nhãm chØ tiªu ®ã lµ: nhãm chØ tiªu vÒ ®Æc ®iÓm sinh lý sinh dôc vµ nhãm chØ tiªu vÒ n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i.
Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu: sau khi ®1 thµnh thôc vÒ tÝnh vµ thÓ vãc th× cã thÓ ®−a lîn vµo phèi gièng. Tuæi phèi gièng lÇn ®Çu ®−îc tÝnh tõ khi sinh ®Õn lÇn phèi gièng ®Çu tiªn, th«ng th−êng ®Ó cho bé phËn sinh dôc ®−îc ph¸t triÓn hoµn thiÖn th× ng−êi ta th−êng bá qua 2 - 3 chu kú ®éng dôc ®Çu tiªn råi míi tiÕn hµnh phèi gièng.
Thêi gian mang thai: sau khi phèi gièng ®Õn ngµy ®Î ta cã thêi gian mang thai. Th«ng th−êng thêi gian mang thai cña lîn dao ®éng trong kho¶ng 112 - 117 ngµy, trung b×nh lµ 115 ngµy.
Tû lÖ ®Ëu thai: sau khi phèi gièng, tïy theo c¸c ph−¬ng ph¸p phèi kh¸c nhau, nÕu tinh trïng gÆp trøng ë thêi ®iÓm thÝch hîp th× sÏ cã hiÖn t−îng mang thai, nÕu kh«ng th× sau 1 chu kú tÝnh, lîn n¸i sÏ cã hiÖn t−îng lªn gièng trë l¹i, tû lÖ ®Ëu thai ®¸nh gi¸ kü thuËt phèi gièng, chÊt l−îng tinh con ®ùc vµ thêi ®iÓm ph¸t hiÖn ®éng dôc.
Tuæi ®Î løa ®Çu: lµ sè ngµy tuæi tõ khi n¸i sinh ra cho ®Õn khi n¸i ®Î løa ®Çu tiªn, tuæi ®Î løa ®Çu phô thuéc vµo tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh, kÕt qu¶ phèi Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 20 gièng, thêi gian mang thai vµ tõng gièng lîn kh¸c nhau, §èi víi lîn n¸i néi tuæi ®Î løa ®Çu th−êng sím h¬n lîn n¸i ngo¹i do tuæi thµnh thôc vÒ tÝnh sím h¬n.
Sè con ®Î ra trªn løa: tÝnh c¶ bao gåm sè con sèng, sè con chÕt , sè con dÞ tËt, vµ sè thai kh«. ChØ tiªu nµy ®¸nh gi¸ ®−îc kh¶ n¨ng ®Î sai vµ kh¶ n¨ng nu«i thai cña lîn n¸i.
Sè lîn sinh ra cßn sèng: lµ sè con sinh ra cßn sèng vµ ®Ó l¹i nu«i, tïy theo c¸c chØ tiªu ®Ó l¹i nu«i kh¸c nhau cña tõng tr¹i s¶n xuÊt, chØ tiªu nµy kh«ng bao gåm nh÷ng con dÞ tËt, nh÷ng con cã khèi l−îng nhá kh«ng cã kh¶ n¨ng nu«i sèng. ChØ tiªu nµy ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng nu«i thai cña lîn, tr×nh ®é kü thuËt ch¨m sãc nu«i d−ìng cña ng−êi ch¨n nu«i.
Khèi l−îng lîn con lóc s¬ sinh/æ: lµ tæng khèi l−îng cña toµn æ sau khi con cuèi cïng ®−îc sinh ra, kh«ng bao gåm nh÷ng con dÞ tËt vµ nh÷ng con cã khèi l−îng nhá.
Khèi l−îng lîn con lóc cai s÷a/æ: lµ khèi l−îng c©n toµn æ lóc cai s÷a, chØ tiªu nµy ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tiÕt s÷a, nu«i con cña lîn n¸i, ®¸nh gi¸ kü thuËt ch¨m sãc nu«i d−ìng lîn con theo mÑ cña ng−êi ch¨n nu«i. Khèi l−îng lîn con cai s÷a quyÕt ®Þnh thêi gian, khèi l−îng lîn th−¬ng phÈm sau nµy.
Tû lÖ chÕt trong thêi gian theo mÑ: trong thêi gian theo mÑ lîn con cã thÓ chÕt bëi rÊt nhiÒu nguyªn nh©n: do bÖnh tËt, do qu¶n lý, do ch¨m sãc s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh mang thai vµ ®Î lµ sè l−îng lîn con sau cai s÷a, ch¨m sãc nu«i d−ìng, qu¶n lý tèt cã thÓ lµm gi¶m tû lÖ nµy vµ ®©y lµ yÕu tè ®Ó lµm t¨ng sè con cai s÷a/n¸i/n¨m.
Thêi gian nu«i con: thêi gian nu«i con cµng ng¾n th× cµng t¨ng ®−îc sè con cai s÷a/n¸i/n¨m vµ sè løa ®Î/n¸i/n¨m. Nh−ng nÕu cai s÷a sím qu¸ th× ¶nh h−ëng ®Õn chÊt l−îng ®µn con, v× thÕ th«ng th−êng cai s÷a tõ 18 - 25 ngµy lµ thÝch hîp nhÊt, trung b×nh lµ 21 ngµy. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 21
Thêi gian lªn gièng sau khi cai s÷a: thêi gian lªn gièng sau ®−îc tÝnh tõ khi lîn n¸i t¸ch con ®Õn khi lîn ®−îc phèi gièng l¹i. Sau khi t¸ch con, lîn mÑ ®−îc nhèt riªng vµ sÏ lªn gièng trong kho¶ng 4 - 7 ngµy.
Kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î: ®−îc tÝnh tõ løa ®Î nµy ®Õn løa ®Î tiÕp theo, thêi gian nµy bao gåm cã: thêi gian mang thai + thêi gian nu«i con + thêi gian chê phèi. Rót ng¾n kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î lµ môc tiªu cña ng−êi ch¨n nu«i nh»m t¨ng sè con/n¸i/n¨m. 2.8.Nguån gèc ®Æc ®iÓm cña hai gièng lîn Landrace vµ Yorkshire 2.8.1.Gièng lîn Landrace: Gièng lîn Landrace cã nguån gèc tõ §an M¹ch, nã ®−îc h×nh thµnh tõ sù lai t¹o gi÷a hai gièng lîn Yuotland(nguån gèc §an M¹ch) víi gièng lîn Yorkshire (nguån gèc tõ Anh). Lîn Landrace toµn th©n cã mµu tr¾ng, m×nh dµi, tai to rñ vÒ phÝa tr−íc, bông gän, ngùc kh«ng s©u, bèn ch©n thon ch¾c, m«ng në vµ dµy, th©n h×nh nhän vÒ phÝa tr−íc. Lîn ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 300 - 250 kg, lîn c¸i nÆng 220 - 250 kg, cã tõ 12 - 14 vó. ë n−íc ta chñ yÕu ®1 sö dông Landrace lµ ®Ó lai kinh tÕ vµ nu«i thuÇn chñng. Trong lai kinh tÕ th−êng dïng lai víi c¸c gièng lîn ngo¹i kh¸c hoÆc c¸c gièng lîn néi ®Ó thùc hiÖn ch−¬ng tr×nh n¹c hãa ®µn lîn. 2.8.2.Gièng lîn Yorkshire Gièng lîn cã nguån gèc tõ vïng Yorkshire cña n−íc Anh. Lîn ®−îc nhËp vµo n−íc ta ®Çu tiªn vµo n¨m 1964 tõ Liªn X« cò, lÇn thø 2 vµo n¨m 1978 tõ Cu Ba. Lîn Yorkshire toµn th©n cã l«ng mµu tr¾ng, dµy, mÒm, da máng h¬i hång, ®Çu to trung b×nh, kÕt cÊu c¬ thÓ v÷ng ch¾c, bèn ch©n kháe m¹nh, l−ng vµ h«ng réng, vai ®Çy ®Æn, mÆt h¬i cong, tai nhá th¼ng ®øng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 22 Lîn Yorkshire thµnh thôc sím, lîn sinh tr−ëng nhanh. Lîn ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 350 - 380 kg, lîn n¸i tr−ëng thµnh nÆng 250 - 280 kg, cã 12 - 14 nóm vó. N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn t−¬ng ®èi cao: tuæi phèi gièng lÇn ®Çu kho¶ng 300 ngµy, träng l−îng lóc phèi lÇn ®Çu ®¹t 90 kg, sè con s¬ sinh ®¹t 11 - 12 con/løa, khèi l−îng s¬ sinh trung b×nh: 1,3 - 1,4 kg/con, sè løa ®Î /n¸i/n¨m: 1,8 - 2,0 løa/n¸i/n¨m. 2.9. Mét sè bÖnh sinh s¶n th−êng gÆp trªn ®µn n¸i ngo¹i 2.9.1.BÖnh viªm tö cung a. Kh¸i niÖm §©y lµ qu¸ tr×nh bÖnh lý th−êng s¶y ra ë gia sóc c¸i sinh s¶n. BÖnh th−êng s¶y ra trong thêi gian sau khi ®Î. §Æc ®iÓm cña bÖnh lµ qu¸ tr×nh viªm ph¸ huû c¸c tÕ bµo tæ chøc cña c¸c líp (c¸c tÇng) cña tö cung g©y ra hiÖn tuîng rèi lo¹n sinh s¶n ë c¬ thÓ c¸i lµm ¶nh h−ëng lín thËm chÝ lµm mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n cña gia sóc c¸i. b. Nguyªn nh©n + Do trong qu¸ tr×nh sinh ®Î, ®Æc biÖt c¸c tr−êng hîp ®Î khã ph¶i can thiÖp b»ng tay hay dông cô lµm x©y s¸t niªm m¹c ®−êng sinh dôc c¸i + Do kÕ ph¸t tõ mét sè bÖnh nh− s¸t nhau kh«ng can thiÖp kÞp thêi lµm cho nhau thai bÞ ph©n huû thèi r÷a trong tö cung g©y hiÖn t−îng nhiÔm trïng tö cung. + Do c«ng t¸c vÖ sinh tr−íc, trong vµ sau khi ®Î kh«ng ®¶m b¶o nh− n¬i sinh, nÒn chuång, dông cô ®ì ®Î kh«ng v« trïng. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tËp ®oµn vi khuÈn x©m nhËp tõ bªn ngoµi vµo tö cung råi x©m nhËp qua nh÷ng vÕt trÇy x−íc cña niªm m¹c tö cung. C¸c vi khuÈn sinh s«i nÈy në t¨ng c−êng vÒ sè l−îng vµ ®éc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 23 lùc g©y viªm, vi khuÈn th−êng gÆp trong bÖnh viªm tö cung lµ Streptococcus, E.coli, Staphylococcus. c. Ph©n lo¹i c¸c thÓ viªm tö cung Tuú vµo vÞ trÝ t¸c ®éng cña qu¸ tr×nh viªm ®èi víi tö cung, ng−êi ta chia ra 3 thÓ viªm kh¸c nhau: + Viªm néi m¹c tö cung (Endometritis) ®ã lµ qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë trong líp niªm m¹c cña tö cung ®©y lµ thÓ viªm nhÑ nhÊt trong c¸c thÓ viªm tö cung. + Viªm c¬ tö cung (Myometritis Puerperalis) ®ã lµ qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë líp c¬ tö cung, cã nghÜa lµ qu¸ tr×nh viªm ®1 xuyªn qua líp niªm m¹c cña tö cung ®i vµo ph¸ huû tÇng gi÷a (líp c¬ vßng vµ c¬ däc cña tö cung). §©y lµ thÓ viªm t−¬ng ®èi nÆng trong c¸c thÓ viªm tö cung. + Viªm t−¬ng m¹c tö cung (Perymetritis Puerperalis): lµ qu¸ tr×nh viªm x¶y ra ë líp ngoµi cïng (líp t−¬ng m¹c cña tö cung). §©y lµ thÓ viªm nÆng nhÊt vµ khã ®iÒu trÞ nhÊt trong c¸c thÓ viªm tö cung. §Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung ng−êi ta dùa vµo nh÷ng triÖu chøng ®iÓn h×nh ë côc bé vµ toµn th©n. ViÖc chÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung cã mét ý nghÜa quan träng trong viÖc ¸p dông nh÷ng ph¸c ®å ®iÒu trÞ thÝch hîp víi tõng thÓ viªm nh»m ®¹t kÕt qu¶ ®iÒu trÞ cao: thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n, chi phÝ cho ®iÒu trÞ thÊp ®Æc biÖt lµ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng sinh s¶n cho gia sóc c¸i. ChÈn ®o¸n ph©n biÖt c¸c thÓ viªm tö cung C¸c triÖu chøng Viªm néi m¹c Viªm c¬ Viªm t−¬ng m¹c Sèt (0C) Sèt nhÑ Sèt cao Sèt rÊt cao DÞch viªm MÇu Mïi Tr¾ng x¸m Tanh Hång, n©u ®á Tanh thèi N©u rØ s¾t Thèi kh¾m Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 24 BiÓu hiÖn Khã chÞu Bá ¨n, dïng ch©n ®¹p vµo bông Bá ¨n, n»m phñ phôc, m¾t lê ®ê Ph¶n øng ®au §au nhÑ Cã ph¶n øng ngay RÊt ®au Ph¶n øng co nhá cña tö cung Gi¶m nhÑ YÕu ít MÊt h¼n d. ®iÒu trÞ Nguyªn t¾c: - ChØ viªm néi m¹c míi thôt röa. - Chän mét trong c¸c gi¶i ph¸p ®iÒu trÞ tuú thuéc thÓ viªm vµ thuèc cã ë c¬ së. Theo NguyÔn V¨n Thanh (2005) [16] cã 4 ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh viªm tö cung: + Ph−¬ng ph¸p 1: Thôt röa tö cung b»ng dung dÞch Rivanol 0,1% hay thuèc tÝm 0,1% ngµy 1 lÇn; sau khi thôt röa ®îi hay kÝch thÝch cho dung dÞch thôt röa ®Èy ra hÕt ra ngoµi hÕt, dïng Neomycin 12mg/kg TT thôt vµo tö cung ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy. + Ph−¬ng ph¸p 2: Dïng PGF2α hay c¸c dÉn xuÊt cña nã nh− Etrumat, Oestrophan, Prosolvin, tiªm d−íi da 2ml (25mg) tiªm 1 lÇn sau ®ã thôt vµo tö cung 200ml dung dÞch Lugol thôt ngµy 1 lÇn; liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 3-5 ngµy. + Ph−¬ng ph¸p 3: Oxytocin 6ml tiªm d−íi da, Lugol 200ml, Neomycin 12mg/kg TT thôt tö cung, Ampicilline 3-5gr tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch tai ngµy 1 lÇn; liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 5-7 ngµy. + Ph−¬ng ph¸p 4: Dïng PGF2α hay c¸c dÉn xuÊt cña nã tiªm d−íi da 2ml (25mg) tiªm 1 lÇn, Lugol 200ml, Neomycin 12mg/kg TT thôt vµo tö cung, Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 25 Ampicilline 3-5gr tiªm b¾p hay tÜnh m¹ch tai ngµy 1 lÇn liÖu tr×nh ®iÒu trÞ tõ 5-7 ngµy. L−u ý: Ph−¬ng ph¸p 1 chØ dïng ®iÒu trÞ bÖnh viªm néi m¹c tö cung, cßn c¸c thÓ viªm kh¸c nh− viªm c¬ hay viªm t−¬ng m¹c tö cung lóc nµy sù co bãp cña tö cung lµ rÊt yÕu hoÆc bÞ mÊt hoµn toµn do ®ã tuyÖt ®èi kh«ng thôt röa; v× nÕu thôt röa th× dung dÞch thôt röa vµ c¸c chÊt bÈn kh«ng ®−îc ®Èy hÕt ra ngoµi mµ nã sÏ tÝch l¹i t¹i c¸c vÕt loÐt s©u trªn thµnh tö cung lµm cho bÖnh cµng nÆng thªm ®Æc biÖt lµ dÔ dÉn tíi t×nh tr¹ng rèi lo¹n sinh s¶n. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu ®1 chøng minh ®−îc r»ng ph−¬ng ph¸p dïng PGF2α ®iÒu trÞ bÖnh viªm tö cung cho kÕt qu¶ ®iÒu trÞ cao thêi gian ®iÒu trÞ ng¾n, gia sóc c¸i chãng håi phôc kh¶ n¨ng sinh s¶n bëi v× PGF2α t¹o ra nh÷ng c¬n co bãp nhÑ nhµng ®Èy hÕt c¸c dÞch viªm vµ chÊt bÈn ra ngoµi ®ång thêi PGF2α cã t¸c dông lµm nhanh chãng håi phôc c¬ tö cung. Ngoµi ra PGF2α cßn cã t¸c dông ph¸ vì thÓ vµng kÝch thÝch nang trøng ph¸t triÓn lµm gia sóc c¸i ®éng dôc trë l¹i, lugol cã chøa nguyªn tè Iod cã t¸c dông s¸t trïng ®ång thêi th«ng qua niªm m¹c tö cung c¬ thÓ hÊp thu ®−îc nguyªn tè Iod cã t¸c dông kÝch thÝch c¬ tö cung håi phôc nhanh chãng vµ gióp cho buång trøng ho¹t ®éng, no1n bao ph¸t triÓn lµm xuÊt hiÖn l¹i chu kú ®éng dôc. 2.9.2 BÖnh viªm vó ë lîn n¸i a. Nguyªn nh©n: + Do c«ng t¸c vÖ sinh kh«ng ®¶n b¶o, chuång tr¹i qu¸ nãng, qu¸ l¹nh + Do lîn mÑ bÞ s¸t nhau, bÞ nhiÔm trïng huyÕt do vi khuÈn Staphylococus, hay Streptococcus + Lîn con khi ®Î ra kh«ng ®−îc bÊm r¨ng nanh, khi bó lµm trÇy x−íc da nóm vó mÑ t¹o ®iÒu kiÖn cho vi trïng x©m nhËp g©y viªm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 26 + Lîn mÑ ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n cã hµm l−éng dinh d−çng cao lµm l−îng s÷a s¶n ra qu¸ nhiÒu ø ®äng l¹i trong tuyÕn vó t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp sinh s«i nÈy në, ph¸t triÓn m¹nh vÒ sè l−îng vµ ®éc lùc + Lîn mÑ chØ cho con bó mét hµng vó hang vó cßn l¹i s÷a ®äng l¹i nhiÒu lµm c¨ng tuyÕn s÷a vi khuÈn x©m nhËp ph¸t triÓn g©y viªm b. TriÖu chøng : Sau khi lîn ®Î tõ 2-3 ngµy quan s¸t thÊy nóm vó s−ng to, lîn mÑ gi¶m hay bá ¨n, ®Çu vó s−ng to, sê vµo cã c¶m gi¸c nãng vµ lîn cã c¶m gi¸c ®au, lîn mÑ sî kh«ng cho con bó, lîn mÑ sèt 40 -410C. Tõ l¸ vó bÞ viªm v¾t ®−îc mét hçn dich bao gåm mñ xanh vµ nh÷ng lîn cîn, l¾c thÊy vÈn ®ôc vµ cã mïi h«i. NÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi l¸ vó dÔ dµng chuyÓn sang tr¹ng th¸i viªm ho¸ cøng vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a c. Phßng bÖnh : - Gi¶m bít chÊt l−îng ®¹m vµ sè l−îng khÈu phÇn thøc ¨n tr−íc khi lîn ®Î 1- 2 ngµy vµ sau khi ®Î 2-3 ngµy - Trø¬c khi lîn ®Î 2 ngµy ph¶i t¾m röa vµ lau s¹ch cho lîn mÑ. Sau khi ®Î xong dïng kh¨n nhóng n−íc Êm lau s¹ch 2 hµng vó, bé phËn sinh dôc bªn ngoµi vµ 2 chi sau - Ph¶i bÊm r¨ng nanh cho lîn con ngay sau khi ®Î - Ph¶i theo dâi vµ nhÆt hÕt nhau thai tr¸nh kh«ng cho lîn mÑ ¨n ph¶i nhau thai - Ph¶i cho lîn con bó s÷a ®Çu kh«ng muén qu¸ 2 giê sau khi ®Î, cÇn cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con d. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ: + Röa s¹ch ®Çu vó bÞ viªm b»ng n−íc muèi, ch−êm l¹nh vµo ®Çu vó ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh viªm s−ng Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 27 + Xoa bãp cÈn thËn nhÑ nhµng l¸ vó bÞ viªm, v¾t kiÖt s÷a ë l¸ vó bÞ viªm ngµy v¾t 2-3 lÇn kh«ng ®Ó s÷a tÝch l¹i trong l¸ vó viªm + Dïng MGSo4 20 -30g hay Norsulfssol 6-8 cho lîn mÑ uèng + B«i lªn da l¸ vó bÞ viªm c¸c läai cao tiªu viªm nh− cao Mastitis. Ichtyol, Nazatox + Tr−êng hîp bÖnh nÆng ®iÒu trÞ b»ng c¸c biÖn ph¸p trªn kh«ng cã hiÖu qu¶ th× ph¶i dïng kh¸ng sinh nh− Penicillin kÕt hîp víi Streptomycin hoÆc dïng c¸c lo¹i kh¸ng sinh cã h¹ot phæ réng nh− Teramycin LA, Mastijec fort b¬m vµo l¸ vó bÞ viªm th«ng qua lç ®µu vó b»ng kim th«ng vó sau khi ®1 v¾t kiÖt s÷a dång thêi dïng Penicillin pha víi Novocain phong bÕ xung quanh l¸ vó bÞ viªm 2.9.3.Héi chøng sèt s÷a vµ mÊt s÷a ë lîn n¸i a Nguyªn nh©n: + Do c«ng t¸c vÖ sinh kh«ng ®¶n b¶o, chuång tr¹i qu¸ nãng, qu¸ l¹nh + Do lîn mÑ bÞ s¸t nhau, bÞ nhiÔm trïng huyÕt do vi khuÈn Staphylococus, hay Streptococcus + Lîn con khi ®Î ra kh«ng ®−îc bÊm r¨ng nanh, khi bó lµm trÇy x−íc da nóm vó mÑ t¹o ®iÒu kiÖn cho vi trïng x©m nhËp g©y viªm + Lîn mÑ ¨n qu¸ nhiÒu thøc ¨n cã hµm l−éng dinh d−çng cao lµm l−îng s÷a s¶n ra qu¸ nhiÒu ø ®äng l¹i trong tuyÕn vó t¹o ®iÒu kiÖn cho vi khuÈn x©m nhËp sinh s«i nÈy në, ph¸t triÓn m¹nh vÒ sè l−îng vµ ®éc lùc + Lîn mÑ chØ cho con bó mét hµng vó hang vó cßn l¹i s÷a ®äng l¹i nhiÒu lµm c¨ng tuyÕn s÷a vi khuÈn x©m nhËp ph¸t triÓn g©y viªm b. TriÖu chøng : Sau khi lîn ®Î tõ 2-3 ngµy quan s¸t thÊy nóm vó s−ng to, lîn mÑ gi¶m hay bá ¨n, ®Çu vó s−ng to, sê vµo cã c¶m gi¸c nãng vµ lîn cã c¶m gi¸c ®au, lîn mÑ sî kh«ng cho con bó, lîn mÑ sèt 40 -410C. Tõ l¸ vó bÞ viªm v¾t ®−îc mét hçn Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 28 dich bao gåm mñ xanh vµ nh÷ng lîn cîn, l¾c thÊy vÈn ®ôc vµ cã mïi h«i. NÕu kh«ng ®iÒu trÞ kÞp thêi l¸ vó dÔ dµng chuyÓn sang tr¹ng th¸i viªm ho¸ cøng vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a c. Phßng bÖnh : - Gi¶m bít chÊt l−îng ®¹m vµ sè l−îng khÈu phÇn thøc ¨n tr−íc khi lîn ®Î 1- 2 ngµy vµ sau khi ®Î 2-3 ngµy - Trø¬c khi lîn ®Î 2 ngµy ph¶i t¾m röa vµ lau s¹ch cho lîn mÑ. Sau khi ®Î xong dïng kh¨n nhóng n−íc Êm lau s¹ch 2 hµng vó, bé phËn sinh dôc bªn ngoµi vµ 2 chi sau - Ph¶i bÊm r¨ng nanh cho lîn con ngay sau khi ®Î - Ph¶i theo dâi vµ nhÆt hÕt nhau thai tr¸nh kh«ng cho lîn mÑ ¨ n ph¶i nhau thai - Ph¶i cho lîn con bó s÷a ®Çu kh«ng muén qu¸ 2 giê sau khi ®Î, cÇn cè ®Þnh ®Çu vó cho lîn con d. BiÖn ph¸p ®iÒu trÞ: + Röa s¹ch ®Çu vó bÞ viªm b»ng n−íc muèi, ch−êm l¹nh vµo ®Çu vó ®Ó gi¶m qu¸ tr×nh viªm s−ng + Xoa bãp cÈn thËn nhÑ nhµng l¸ vó bÞ viªm, v¾t kiÖt s÷a ë l¸ vó bÞ viªm ngµy v¾t 2-3 lÇn kh«ng ®Ó s÷a tÝch l¹i trong l¸ vó viªm + Dïng MGSo4 20 -30g hay Norsulfssol 6-8 cho lîn mÑ uèng + B«i lªn da l¸ vó bÞ viªm c¸c läai cao tiªu viªm nh− cao Mastitis. Ichtyol, Nazatox + Tr−êng hîp bÖnh nÆng ®iÒu trÞ b»ng c¸c biÖn ph¸p trªn kh«ng cã hiÖu qu¶ th× ph¶i dïng kh¸ng sinh nh− Penicillin kÕt hîp víi Streptomycin hoÆc d._.µ cña Yorkshire lµ 94,82 ± 2,18 %, nh− vËy so víi nghiªn cøu cña t¸c gi¶ trªn th× kÕt qu¶ nghiªn cøu cña chóng t«i cao h¬n so víi nghiªn cøu cña t¸c gi¶ NguyÔn Kh¾c TÝch vµ t−¬ng ®−¬ng so víi nghiªn cøu cña t¸c gi¶ TrÇn Minh Hoµng. 4.2.9.Thêi gian nu«i con trung b×nh Thêi gian nu«i con dµi hay ng¾n tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn ch¨n nu«i, qui tr×nh ch¨n nu«i. Th«ng th−êng sè ngµy nu«i con cña c¸c c¬ së ch¨n nu«i c«ng nghiÖp dao ®éng trong kho¶ng 18 - 28 ngµy, b×nh qu©n lµ 21 ngµy. T¨ng sè ngµy nu«i con sÎ t¨ng kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c løa ®Î, gi¶m sè løa ®Î/n¸i/n¨m, tuy nhiªn nÕu cai s÷a sím th× søc kháe cña lîn con kh«ng ®¶m b¶o. V× vËy tïy vµo tõng ®iÒu kiÖn cô thÓ ë mçi ®¬n vÞ s¶n xuÊt mµ cã thêi gian lîn con theo mÑ kh¸c nhau. B¶ng 4.10.Thêi gian nu«i con Landrace(n = 420) Yorkshire (n = 388) Sè ngµy nu«i con (ngµy) Sè n¸i theo giâi (n¸i) Tû lÖ (%) Sè n¸i theo giâi (n¸i) Tû lÖ (%) 17 – 19 84 20,00 88 22,68 20 – 22 176 41,90 147 37,88 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 55 23 – 25 132 31,42 129 33,24 > 26 28 6,66 24 6,18 Nghiªn cøu cña chóng t«i cho thÊy thêi gian nu«i con cña lîn Landrace lµ 22,2 4 ngµy vµ cña lîn Yorkshire lµ 22,25 ngµy; nh− vËy thêi gian nu«i con cña 2 gièng lîn lµ t−¬ng ®−¬ng nhau. 4.3.KÕt qu¶ theo dâi mét sè bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn n¸i sinh s¶n t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh §Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng thÝch nghi cña ®µn lîn nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh, song song víi nghiªn cøu c¸c chØ tiªu sinh s¶n, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn n¸i sinh s¶n vµ ®−a ra ph¸c ®å ®iÒu trÞ hiÖu qu¶ nhÊt nh»m ®iÒu trÞ kÞp thêi, ®em l¹i hiÖu qu¶ trong ch¨n nu«i, n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i. Nghiªn cøu vÊn ®Ò bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn lîn n¸i cña c«ng ty trong thêi gian tõ 1/2009 ®Õn 30/06/2009 chóng t«i cã kÕt qu¶ sau: B¶ng 4.11.C¸c bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty BÖnh n Sè m¾c (con) Tû lÖ m¾c (%) Sè ®iÒu trÞ khái (con) Tû lÖ ®iÒu trÞ khái (%) ChËm lªn gièng 352 38 10,79 36 94,73 S¶y thai 352 5 1,42 5 100 Viªm tö cung 352 22 6,25 20 90,90 Viªm vó 352 18 5,1 15 83,33 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 56 MÊt s÷a 352 7 1,98 5 71,42 §Î khã 352 42 11,93 42 100 4.3.1. BÖnh chËm lªn gièng sau khi cai s÷a Lîn n¸i sau khi cai s÷a, t¸ch con th−êng lªn gièng trë l¹i trong kho¶ng 7 ngµy, nÕu qu¸ 7 ngµy mµ kh«ng lªn gièng lµ lîn cã vÊn ®Ò cÇn ®−îc xö lý b»ng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt. Nguyªn nh©n: + Do dinh d−ìng thiÕu c©n ®èi, c¬ thÓ lîn n¸i gÇy, thiÕu chÊt dinh d−ìng, kho¸ng chÊt, c¸c Vitamin A,D,E. + Do yÕu tè stress bÇy ®µn, stress nhiÖt ®é. + Lîn bÞ viªm tö cung, ©m ®¹o ®iÒu trÞ ch−a døt ®iÓm. + ThÓ vµng tån t¹i. TriÖu chøng: Sau khi cai s÷a ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kÝch thÝch b»ng ®ùc thÝ t×nh, b»ng c¸ch g©y stress th× th«ng th−êng lîn ®Òu lªn gièng trong vßng 7 ngµy vµ th−êng dao ®éng trong vßng 4 - 6 ngµy. Nh÷ng lîn sau 7 ngµy kh«ng lªn gièng lµ nh÷ng lîn cã vÊn ®Ò vµ ®−îc xÕp vµo lîn chËm lªn gièng. Lîn vÉn ¨n uèng b×nh th−êng, th©n nhiÖt b×nh th−êng. §iÒu trÞ: + T¸ch lîn chËm lªn gièng ra mét khu vùc riªng. + Tiªm Vitamin A.D.E 10ml/ con. + Bæ sung thªm chÊt dinh d−ìng vµo khÈu phÇn ¨n h»ng ngµy, cã thÓ sö dông c¸m cña lîn n¸i nu«i con cho ¨n trong giai ®o¹n nµy. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 57 + Sö dông ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch ngµy 2 lÇn, mçi lÇn 15 phót. + NÕu ¸p dông c¸c biÖn ph¸p trªn kh«ng ®−îc tiªm chÕ phÈm Lutalyse, tiªm mçi con 2 ml, sau 2 ngµy lîn sÏ lªn gièng hµng lo¹t, nÕu con nµo kh«ng lªn gièng th× nªn b¸n. Trong thêi gian lµm ®Ò tµi t¹i c«ng ty ch¨n nu«i, ¸p dông tæng hîp c¸c ph−¬ng ph¸p trªn chóng t«i ®1 ®iÒu trÞ khái 36/38 n¸i cã hiÖn t−îng chËm lªn gièng, tû lÖ ®iÒu trÞ khái 94,73%, cã 2 n¸i ®iÒu trÞ kh«ng cã kÕt qu¶ do viªm tö cung qu¸ nÆng, nÕu khái th× hiÖu qu¶ sö dông còng kh«ng cao nªn chóng t«i ®Ò nghÞ lo¹i th¶i ®Ó tr¸nh tæn thÊt vÒ kinh tÕ. 4.3.2.BÖnh sÈy thai Nguyªn nh©n: SÈy thai cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n: do vius, vi khuÈn, do t¸c ®éng c¬ häc, qu¶n lý, yÕu tè dinh d−ìng, m«i tr−êng. + Do virus: cã nhiÒu vius g©y nªn hiÖn t−îng sÈy thai nh− virus gi¶ d¹i (Aujeszky’s Disease), dÞch t¶ lîn… + Vi khuÈn: sÈy thai truyÒn nhiÔm. + Do t¸c ®éng c¬ häc: chñ yÕu lµ kh©u vËn chuyÓn, s¾p xÕp lîn sau khi phèi gièng vµ ®1 mang thai kh«ng cÈn thËn hoÆc do vËn ®éng c−ìng bøc lµm chÊn ®éng m¹nh dÉn ®Õn sÈy thai. + Do ch¨m sãc nu«i d−ìng: thøc ¨n, n−íc uèng kh«ng ®ñ vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, thøc ¨n bÞ nhiÔm nÊm mèc hoÆc c¸c chÊt ®éc còng lµm sÈy thai. + Do ®éc tè: mét sè lo¹i ®éc tè cã trong thøc ¨n do kh©u chÕ biÕn, b¶o qu¶n kh«ng thÝch ®¶m b¶o, thøc ¨n bÞ «i, mèc t¹o ®iÒu kiÖn cho nÊm ph¸t triÓn nh− Zelalenon, toxin. Cã thÓ g©y sÈy thai vµo nh÷ng giai ®o¹n cuèi cña bÖnh. TriÖu chøng: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 58 + Lîn th−êng mÖt mái, ñ rò, ¨n Ýt hoÆc bá ¨n, tr−íc khi sÈy 1-2 ngµy th−êng cã dÞch mµu vµng hoÆc n©u ®á ch¶y ra tõ ©m hé. + Tïy theo tuæi thai kh¸c nhau mµ thai cã kÝch th−íc kh¸c nhau, nÕu sÈy do nguyªn nh©n nhiÔm nÊm tõ thøc ¨n th× nhau thai cã c¸c h¹t nÊm mµu s¾c kh¸c nhau. Trong thêi gian lµm ®Ò tµi theo dâi, chóng t«i nhËn thÊy c¸c tr−êng hîp sÈy thai t¹i c«ng ty ch¨n nu«i ®Òu lµ do t¸c ®éng c¬ häc, lîn sæng chuång ch¹y nh¶y lung tung, nh¶y lªn nhau lµm tæn th−¬ng nhau thai, c¾t ®øt sù liªn hÖ gi÷a thai vµ c¬ thÓ mÑ. Phßng vµ §iÒu trÞ: T¨ng c−êng qu¶n lý ch¨m sãc lîn sau khi phèi: ®¶m b¶o thøc ¨n n−íc uèng ®Çy ®ñ, s¹ch sÏ, m«i tr−êng sèng ®¶m b¶o. + Tiªm phßng ®Çy ®ñ c¸c lo¹i vaccine phßng bÖnh. + H¹n chÕ di chuyÓn lîn sau khi phèi. §iÒu trÞ: Th«ng th−êng sau khi sÈy thai lîn th−êng mÖt mái, ¨n Ýt hoÆc bá ¨n v× thÕ kh©u trî søc trî lùc ®Ó håi phôc thÓ tr¹ng lµ hÕt søc cÇn thiÕt. + Tiªm Vitamin Bcomplex 15 ml/con. + Caphein nattri benzoat 20 % 6 ml/con. Hé lý: chuyÓn lîn ®Õn khu vùc yªn tÜnh, cho lîn nghØ ng¬i, ¨n thøc ¨n giµu chÊt dinh d−ìng, dÔ tiªu. 4.3.3.BÖnh viªm tö cung Tö cung lµ bé phËn quan träng cña c¬ quan sinh dôc, n¬i thai lµm tæ vµ ®−îc ®¶m b¶o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó thai ph¸t triÓn. Mäi qu¸ tr×nh bÖnh lý ë tö cung ®Òu ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn kh¶ n¨ng sinh s¶n. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 59 Viªm tö cung lµ bÖnh th−êng gÆp ë c¸c c¬ së ch¨n nu«i, ®Æc biÖt lµ ch¨n nu«i theo h×nh thøc c«ng nghiÖp. Nguyªn nh©n: + Do thao t¸c ®ì ®Î kh«ng ®óng kỹ thuËt: kh«ng s¸t trïng tay tr−íc khi cho tay vµo can thiÖp, mãc lîn th« b¹o, kh«ng ®óng c¸ch. + VÖ sinh sau khi ®Î kh«ng tèt, ph©n, s¶n dÞch ø ®äng lµm vi khuÈn ph¸t triÓn vµ ®i vµo bªn trong. + Kü thuËt thô tinh kh«ng tèt: dông cô thô tinh kh«ng ®¶m b¶o v« trïng, kü thuËt ®−a dÉn tinh qu¶n vµo kh«ng ®óng lµm x©y x¸t ©m ®¹o, vÖ sinh khi phèi gièng kh«ng tèt. + Do c¸c tr−êng hîp thai gç, thai chÕt l−u... sau khi ®Î th−êng kÕ ph¸t viªm tö cung ©m ®¹o. TriÖu chøng: + Lîn ¨n Ýt hoÆc bá ¨n, th©n nhiÖt t¨ng nhÑ 39,5 - 40,50C, l−îng s÷a gi¶m, ®µn con gÇy réc, l«ng xï hay kªu rÝt + Tõ c¬ quan sinh dôc ch¶y ra dÞch viªm mµu hång nh¹t hay mµu ®á n©u, lîn cîn lÉn m¶nh tæ chøc chÕt dÝnh l¹i ë m«ng, gèc ®u«i, mïi h«i thèi. lîn cã ph¶n x¹ rÆn, ®au ®ín khã chÞu. Phßng bÖnh vµ ®iÒu trÞ: + Tiªm kh¸ng sinh, Oxytocin cho tÊt c¶ nh÷ng lîn n¸i sau khi ®Î xong ®Ò phßng béi nhiÔm vµ th¶i trõ s¶n dÞch. + S¸t trïng tay, dông cô trî s¶n khi can thiÖp nh÷ng ca ®Î khã. + VÖ sinh s¹ch sÏ c¬ thÓ lîn mÑ sau khi sinh, ®Æc biÖt lµ c¸c s¶n dÞch, ph©n. + Qu¶n lý kh©u phèi gièng, dông cô phèi gièng, kü thuËt phèi gièng. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 60 §iÒu trÞ: + Thôt röa tö cung b»ng dung dÞch Iodine 5% pha lo1ng 50 lÇn víi n−íc s«i ®Ó nguéi cho ®Õn khi n−íc ch¶y ra trong dÇn th× dõng l¹i, sau ®ã b¬m vµo 200 ml n−íc sinh lý + 2.000.000 UI Penicilin +2g Streptomycin. Lµm ngµy 1 lÇn, liÖu tr×nh lµm trong 3 ngµy liªn tôc. + Tiªm thuèc trî lùc, trî søc : A.D.E Bcomplex ¸p dông ph−¬ng ph¸p trªn chóng t«i ®1 ®iÒu trÞ thµnh c«ng 20/22 n¸i m¾c bÖnh chiÕm 90,90%, cã 2 n¸i kh«ng ®iÒu trÞ ®−îc khái lµ do chÕt l−u thai l©u ngµy, qu¸ tr×nh viªm lan réng nªn ®Ò nghÞ lo¹i th¶i ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých kinh tÕ. Lîn n¸i bÞ viªm tö cung chôp t¹i C«ng ty 4.3.4.BÖnh viªm vó Viªm vó lµ bÖnh th−êng gÆp trong ch¨n nu«i lîn c«ng nghiÖp khi kü thuËt qu¶n lý, ch¨m sãc lîn n¸i sau khi ®Î kh«ng tèt. NÕu ®iÒu trÞ kh«ng kÞp thêi l¸ vó dÔ dµng chuyÓn sang tr¹ng th¸i viªm hãa cøng vµ c¸c tæ chøc liªn kÕt t¨ng sinh mÊt kh¶ n¨ng s¶n xuÊt s÷a. Nguyªn nh©n: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 61 + Do kh«ng bÊm nanh lîn con hoÆc bÇm nanh lîn con kh«ng tèt, lîn con bó c¾n lµm s©y s¸t bÇu vó lîn n¸i dÉn ®Õn viªm bÇu vó. + Chuång tr¹i s¸t trïng kh«ng tèt, vi khuÈn tõ nÒn chuång ph¸t triÓn th«ng qua nóm vó g©y viªm. + KhÈu phÇn dinh d−ìng kh«ng hîp lý, lîn n¸i tr−íc khi ®Î ¨n qu¸ nhiÒu, lîn con bó kh«ng hÕt, s÷a ø ®äng l¹i, vi khuÈn ph¸t triÓn g©y viªm bÇu vó. + Do kÕ ph¸t tõ bÖnh viªm tö cung, s¸t nhau..vi khuÈn di c¨n theo m¸u ®Õn vó g©y viªm. TriÖu chøng: Lîn n¸i ¨n Ýt, mÖt mái, sèt cao 41- 420C, gèc vó viªm ®á, sê thÊy cøng vµ nãng, bÇu vó xung huyÕt s−ng to, khi sê lîn cã c¶m gi¸c ®au, lîn mÑ sî kh«ng cho con bó. + S÷a cña vó viªm lo1ng, cã mµu hång nh¹t hoÆc mñ, v¾t ra cã mïi h«i. + Lîn con gÇy réc, l«ng x¬ x¸c vµ th−êng bÞ tiªu ch¶y kÌm theo do bó ph¶i s÷a bÞ viªm. Phßng vµ ®iÒu trÞ: + Gi¶m khÈu phÇn lîn n¸i tr−íc khi ®Î ®Õn ngµy ®Î cho lîn ¨n 0,5 kg, nh÷ng ngµy sau t¨ng khÈu phÇn lªn mét c¸ch tõ tõ. + BÊm nanh cho lîn con ngay sau khi ®Î. + Lµm tèt kh©u vÖ sinh nÒn chuång, lîn n¸i tr−íc vµ sau khi ®Î. §iÒu trÞ: + T¸ch con kh«ng cho bó bÇu vó bÞ viªm. + Tiªm kh¸ng sinh ho¹t phæ réng. + Gi¶m ®au cho lîn n¸i b»ng c¸ch ch−êm l¹nh vµo bÇu vó bÞ viªm. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 62 + V¾t s¹ch s÷a ë bÇu vó bÞ viªm, b¬m vµo bÇu vó bÞ viªm kh¸ng sinh ho¹t phæ réng qua ®Çu vó b»ng kim th«ng s÷a. + VÖ sinh s¹ch sÏ nÒn chuång, c¬ thÓ lîn n¸i. 4.3.5.BÖnh mÊt s÷a Lµ hiÖn t−îng th−êng gÆp ë lîn n¸i khi ®Î víi nh÷ng biÓu hiÖn ®Æc tr−ng lµ c¸c nóm vó bÞ teo dÇn vµ cøng l¹i, lîn con bÞ ®ãi s÷a kªu liªn tôc, thÓ tr¹ng gÇy sót, lîn mÑ kh«ng cã s÷a, tª liÖt n»m mét chç. MÊt s÷a lµ bÖnh kÕt qu¶ cña rÊt nhiÒu nguyªn nh©n, t¸c ®éng tíi tèc ®é t¨ng träng cña lîn con v× s÷a lµ nguån thøc ¨n chÝnh, t¨ng tû lÖ chÕt cña heo con, vµ t¨ng tû lÖ nhiÔm c¸c bÖnh kh¸c. Nguyªn nh©n: + Do nguyªn nh©n di truyÒn: mét sè lîn n¸i tuyÕn vó ph¸t triÓn kÐm do thiÕu hormone kÝch thÝch tuyÕn vó ph¸t triÓn. + Do lîn n¸i c¨ng th¼ng, ho¶ng sî tr−íc khi ®Î hay gÆp ë nh÷ng lîn n¸i ®Î løa ®Çu. + Do khÈu phÇn ¨n kh«ng c©n ®èi, lîn thiÕu n−íc uèng, lîn n¸i qu¸ giµ hoÆc thøc ¨n bÞ nhiÔm nÊm mèc. + Do lîn mÑ bÞ sãt nhau, nhau cßn sãt l¹i trong tö cung tõ ®ã lu«n tiÕt ra Folliculin ng¨n trë sù ph©n tiÕt Prolactin lµm cho tuyÕn vó kh«ng s¶n sinh ra s÷a. + Do lîn mÑ bÞ viªm tö cung hay viªm vó lµm lîn sèt cao dÉn ®Õn mÊt s÷a. TriÖu chøng: + Lîn n¸i sau khi ®Î bÇu vó kh«ng ph¸t triÓn, teo l¹i, dïng tay bãp, n¾n bÇu vó kh«ng thÊy s÷a ch¶y ra. + Lîn vÈn ¨n uèng b×nh th−êng, nhiÖt ®é kh«ng cao. + Lîn con gÇy, kªu rÝt v× kh«ng cã s÷a ®Ó bó thÓ tr¹ng lîn con ngµy cµng gÇy sót. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 63 Phßng vµ ®iÒu trÞ: + §−a lîn n¸i tr−íc khi vµo ®Î 1 tuÇn ®Ó lîn quen dÇn, cho lîn n¸i ¨n khÈu phÇn nh− ë giai ®o¹n mang thai. + Cung cÊp ®ñ n−íc uèng, kiÓm tra thøc ¨n, ®éc tè trong thøc ¨n. §iÒu trÞ : +Tiªm Oxytocin ®Ó kÝch thÝch tiÕt s÷a víi liÒu 4 ml/n¸i + §iÒu trÞ døt ®iÓm bÖnh g©y ra viªm vó, phï tuyÕn vó. KÕt qu¶ ®iÒu trÞ cña chóng t«i trªn ®µn lîn cho thÊy tû lÖ ®iÒu trÞ khái bÖnh 71,2%, cã 2 n¸i ®iÒu trÞ kh«ng cã kÕt qu¶ lµ do n¸i ®1 qu¸ giµ, tuyÕn s÷a kh«ng cã kh¶ n¨ng håi phôc. 4.3.6.BÖnh ®Î khã Trong qu¸ tr×nh ®Î cña gia sóc, qu¸ tr×nh sæ thai kÐo dµi nh−ng thai kh«ng ®−îc ®Èy ra khái c¬ thÓ mÑ gäi lµ hiÖn t−îng ®Î khã, hiÖn t−îng ®Î khã lµm t¨ng tû lÖ chÕt lîn con, t¨ng tû lÖ viªm tö cung vµ c¸c bÖnh s¶n khoa kh¸c. Nguyªn nh©n: + Do thai qu¸ to kh«ng phï hîp víi ®−êng sinh dôc con c¸i, chiÒu h−íng vµ t− thÕ thai kh«ng b×nh th−êng. + Do n¸i qu¸ giµ, c¬ tö cung yÕu, liÖt kh«ng ®ñ tr−¬ng lùc ®Èy thai ra ngoµi. + N¸i ®Î nhiÒu con, qu¸ tr×nh ®Î kÐo dµi, nh÷ng con cuèi cïng c¬ tö cung yÕu kh«ng ®ñ tr−¬ng lùc ®Èy con ra ngoµi. + Mét sè n¸i khung x−¬ng chËu hÑp hay bÞ biÕn d¹ng, khíp b¸n ®éng ph¸t triÓn kh«ng b×nh th−êng hoÆc bÞ biÕn d¹ng. TriÖu chøng: Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 64 + Thêi gian ®Î kÐo dµi, lîn rÆn m¹nh, quÆn m×nh l¹i, ©m hé vµ hËu m«n phång lªn, lîn thë nhanh m¹nh mµ thai vÈn kh«ng ®Èy ®−îc ra ngoµi. + Mét sè n¸i qu¸ tr×nh ®Î diÔn ra b×nh th−êng nh−ng ®Õn giai ®o¹n cuèi qu¸ tr×nh sæ thai bÞ ch÷ng l¹i cho tay vµo kiÓm tra th× thÊy cã con ë bªn trong nh−ng n¸i kh«ng ra ®−îc v× n¸i qu¸ mÖt, c¬ tö cung. Phßng vµ ®iÒu trÞ: + Cho n¸i ¨n ®óng khÈu phÇn qui ®Þnh, kh«ng nªn cho n¸i ¨n qu¸ nhiÒu, thai sÏ to, qu¸ tr×nh ®Î sÏ khã. + Lîn n¸i løa 3 trë ®i, tiªn Oxytocin 2 ml/n¸i khi ®1 ®Î ra ®−îc con thø nhÊt. Can thiÖp: Th«ng th−êng qu¸ tr×nh ®Î diÔn ra ®Òu ®Æn kho¶ng 4 - 15 phót/con, nÕu lîn n¸i nµo qu¸ 20 phót mµ thai ch−a ra th× ph¶i can thiÖp sím, biÖn ph¸p can thiÖp duy nhÊt lµ cho tay vµo kh¸m. NÕu thÊy thai m¾c kÑt ë ®Êy th× ph¶i l«i thai ra. Ph−¬ng ph¸p tiÕn hµnh: + Tay tr−íc khi cho vµo ph¶i ®−îc r÷a s¹ch b»ng xµ phßng, mãng tay cÇn ®−îc c¾t nh½n, vµ ®−îc s¸t trïng mét lÇn n÷a tr−íc khi ®−a vµo. + Dïng tay tãm chÆt lÊy mâm hoÆc 2 ch©n sau, sau ®ã kÐo ra theo nhÞp rÆn cña lîn n¸i cho ®Õn khi ®−a ®−îc thai ra ngoµi.. Trong thêi gian lµm ®Ò tµi t¹i c«ng ty ch¨n nu«i chóng t«i ®1 tiÕn hµnh can thiÖp 42 n¸i cã hiÖn t−îng ®Î khã trªn 352 n¸i ®Î chiÕm 11,93%. Tû lÖ can thiÖp thµnh c«ng 100%, v× thÕ viÖc theo dâi lîn ®Î lµ hÕt søc quan träng nh»m can thiÖp sím, tr¸nh ®−îc sãt nhau, thai tån l−u. 4.4.KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p kü thuËt n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 65 Lîn n¸i sau thêi gian nu«i con, ®Õn ngµy cai s÷a ®−îc t¸ch con vµ lîn mÑ ®−îc ®uæi vÒ chuång chê phèi, sau mét thêi gian dµi nu«i con c¬ thÓ lîn mÑ bÞ suy kiÖt vÒ thÓ tr¹ng v× ph¶i tiÕt s÷a nu«i con vµ ch¨m sãc con. Sau khi t¸ch con lîn mÑ ®−îc tiªm 10 ml ADE/con vµ ®−îc ¨n víi khÈu phÇn ¨n tù do vµ giµu chÊt dinh d−ìng, ®Õn ngµy thø 2 lîn mÑ ®−îc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c nhau ®Ó rót ng¾n thêi gian lªn gièng sau khi cai s÷a Tr ư ờ n g ð ạ i h ọ c Nô n g n gh iệ p H à N ộ i – Lu ậ n vă n th ạ c sỹ kh o a họ c n ôn g n gh iệ p… … … … … 66 B ¶n g 4. 12 .K Õt q u ¶ th ö n gh iÖ m m ét s è b iÖ n p h ¸p n ©n g ca o k h ¶ n ¨n g si n h s ¶n c ñ a ® µn lî n n ¸i n u «i t ¹i c «n g ty . L « th Ý n gh iÖ m L « ®è i c hø ng B iÖ n ph ¸p ti Õn h µn h n Sè n ¸i l ªn g iè ng tr −í c 7 ng µy k Ó tõ n gµ y ca i s ÷a T û lÖ (% ) n Sè n ¸i l ªn g iè ng tr −í c 7 ng µy k Ó tõ n gµ y ca i s ÷a T û lÖ (% ) G ©y s tr es s ch o lî n n¸ i b »n g c¸ ch då n ®u æi lî n n¸ i s au k hi c ai s ÷a . 28 25 89 ,2 8 28 21 75 ,0 0 D ïn g n− íc ti Óu lî n ®ù c n há v µo g¸ y lî n n¸ i s au k hi c ai s ÷a 28 24 86 ,6 0 28 22 78 ,5 7 § uæ i l în n ¸i s au k hi c ai s ÷a v µo ch uå ng lî n ®ù c th Ý t ×n h, d ïn g lî n ®ù c th Ý t ×n h kÝ ch th Ýc h lî n n¸ i 28 26 92 ,8 5 28 22 78 ,5 7 Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 67 4.4.1.BiÖn ph¸p g©y stress cho lîn n¸i b»ng c¸ch dån ®uæi lîn n¸i sau khi cai s÷a Mçi n¸i sau khi cai s÷a ®−îc tiªm 10 ml ADE vµ ®−îc nghØ ng¬i mét ngµy, sang ngµy thø 2 chóng t«i tiÕn hµnh Ðp lîn n¸i b»ng c¸ch dån ®uæi 9 - 10 n¸i vµo chuång Ðp lîn cã chiÒu réng 7 m2, víi sè l−îng lîn ®−îc cho vµo trong mét kho¶ng kh«ng gian nhá, hÑp nh− trªn kÕt hîp víi sù kÝch thÝch cña c«ng nh©n ë phÝa ngoµi chuång lîn sÏ bÞ kÝch ®éng vµ dån Ðp lÉn nhau t¹o nªn stress vµ sù vËn ®éng rÊt m¹nh, thêi gian mçi lÇn Ðp lîn kh«ng qu¸ 10 phót, ngµy Ðp mét lÇn vµ kÐo dµi trong 3 ngµy liªn tôc. Môc ®Ých lµ lµm cho con mÑ vËn ®éng m¹nh lµm t¨ng c−êng trao ®æi chÊt, t¨ng sè trøng rông trong lÇn lªn gièng tiÕp theo vµ stress m¹nh còng lµm cho lîn n¸i nhanh chãng quªn con nªn sím xuÊt hiÖn ph¶n x¹ ®éng dôc. ThÝ nghiÖm cña chóng t«i tiÕn hµnh trªn 56 n¸i cai s÷a ®−îc t¸ch thµnh 2 nhãm; nhãm ®èi chøng vµ nhãm thÝ nghiÖm víi ®iÒu kiÖn ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ m«i tr−êng sèng hoµn toµn gièng nhau, kÕt qu¶ sau khi ¸p dông biÖn Ðp lîn sè n¸i lªn gièng tr−íc 7 ngµy l« thÝ nghiÖm ®¹t 89,28 % vµ l« ®èi chøng ®¹t 75,00%. Nh− vËy ¸p dông biÖn ph¸p Ðp lîn ®1 lµm t¨ng tû lÖ ®éng dôc tr−íc 7 ngµy h¬n so víi l« ®èi chøng lµ l« kh«ng t¸c ®éng mét biÖn ph¸p kü thuËt nµo. 4.4.2.Dïng n−íc tiÓu lîn ®ùc nhá vµo g¸y lîn n¸i sau khi cai s÷a Nguyªn lý cña biÖn ph¸p nµy lµ lîi dông mïi cña n−íc tiÓu lîn ®ùc, th«ng qua khøu gi¸c cña lîn n¸i, kÝch thÝch lªn hÖ thèng thÇn kinh trung −¬ng lµm xuÊt hiÖn ph¶n x¹ sinh dôc cña lîn n¸i, c¸ch lµm ®−îc tiÕn hµnh nh− sau: lîn n¸i sau khi cai s÷a ®−îc t¸ch thµnh hai l« lµm thÝ nghiÖm vµ l« ®èi chøng; hai l« ®−îc ch¨m sãc nu«i d−ìng vµ m«i tr−êng sèng hoµn toµn gièng nhau vÒ mäi mÆt, ®èi víi l« thÝ nghiÖm dïng cèc høng lÊy n−íc tiÓu cña lîn ®ùc cã tuæi giao ®éng tõ 18 - 36 th¸ng b»ng c¸ch bãp m¹nh vµo phÇn bao qui ®Çu lîn ®ùc khi khai th¸c tinh, phÇn n−íc tiÓu thu ®−îc ®em pha lo1ng víi n−íc l1 tû Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 68 lÖ 1:1 vµ ®−îc phun vµo g¸y lîn n¸i sau khi cai s÷a, lµm liªn tôc trong 4 ngµy kÓ tõ ngµy cai s÷a. KÕt qu¶ cña chóng t«i thu ®−îc cho thÊy ®èi víi l« thÝ nghiÖm tû lÖ n¸i lªn gièng trong vßng 7 ngµy ®¹t 86,60% vµ l« ®èi chøng kh«ng t¸c ®éng mét biÖn ph¸p nµo th× tû lÖ trªn ®¹t 78,57%, nh− vËy c¸ch dïng n−íc tiÓu lîn ®ùc cã t¸c dông kÝch thÝch lîn n¸i lªn gièng, rót ng¾n thêi gian lªn gièng cña lîn n¸i sau khi cai s÷a so víi l« ®èi chøng. 4.4.3.§uæi lîn n¸i vµo chuång lîn ®ùc thÝ t×nh, dïng lîn ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch lîn n¸i Lîn n¸i sau khi cai s÷a ®−îc 1 ngµy, ®−îc nghØ ng¬i vµ tiªm ADE ®−îc ®−a vµo chuång lîn ®ùc thÝ t×nh, ph−¬ng ph¸p nµy kÕt hîp c¶ kÝch thÝch cña lîn ®ùc thÝ t×nh, mïi lîn ®ùc vµ lµm xuÊt hiÖn ph¶n x¹ sinh dôc, vµ ®©y lµ biÖn ph¸p kü thuËt tèi −u nhÊt hiÖn nay ®Ó rót ng¾n thêi gian chê phèi cña lîn n¸i sau khi cai s÷a. KÕt qu¶ khi ¸p dông biÖn ph¸p trªn cña chóng t«i ®1 t¨ng tû lÖ lîn n¸i lªn gièng sau khi cai s÷a lµ 92,85% so víi l« ®èi chøng lµ 78,57%, nh− vËy trong 3 ph−¬ng ph¸p trªn th× ph−¬ng ph¸p ®uæi lîn n¸i sau khi cai s÷a vµo chuång ®ùc thÝ t×nh vµ dïng lîn ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch cã tû lÖ lîn ®éng dôc tr−íc 7 ngµy lµ cao nhÊt vµ ®©y lµ c¸ch dïng hiÖu qu¶ nhÊt hiÖn nay. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 69 5. KÕT LUËN Vµ §Ò NGHÞ 5.1. KÕt luËn Trªn c¬ së c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc trong nghiªn cøu nµy, chóng t«i ®−a ra mét sè kÕt luËn nh− sau: 5.1.1.VÒ mét sè chØ tiªu sinh s¶n cña ®µn lîn gièng nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh: - C¸c chØ tiªu vÒ sinh lý sinh dôc vµ n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i ngo¹i nu«i t¹i C«ng ty tèt vµ hoµn toµn phï hîp víi c¸c nghiªn cøu trong vµ ngoµi n−íc. 5.1.2.Kªt qu¶ theo dâi mét sè bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn n¸i sinh s¶n nu«i t¹i C«ng ty ch¨n nu«i Hµ TÜnh - §µn lîn n¸i sinh s¶n nu«i t¹i c«ng ty th−êng m¾c m¾c c¸c bÖnh: chËm lªn gièng, sÈy thai, viªm tö cung, viªm vó, mÊt s÷a vµ ®Î khã. Trong ®ã bÖnh chËm lªn gièng, viªm tö cung, ®Î khã chiÕm tû lÖ kh¸ cao. B»ng c¸c biÖn ph¸p kü thuËt thó y ph¸t hiÖn sím, ®iÒu trÞ kÞp thêi, kÕt hîp viÖc dïng thuèc ®iÒu trÞ nguyªn nh©n ®ång thêi n©ng cao søc ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ vËt bÖnh cã thÓ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh kÓ trªn cho kÕt qu¶ cao. 5.1.3.KÕt qu¶ thö nghiÖm mét sè biÖn ph¸p kü thuËt n©ng cao n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i ngo¹i t¹i c«ng ty - Sö dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt: dån ®uæi lîn n¸i, dïng n−íc tiÓu lîn ®ùc nhá vµo g¸y lîn n¸i vµ dïng lîn ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch lîn n¸i sau khi cai s÷a cã t¸c dông kÝch thÝch xuÊt hiÖn ®éng dôc sím, rót ng¾n thêi gian chê phèi cña lîn n¸i sau khi cai s÷a. BiÖn ph¸p ®uæi lîn n¸i vµo chuång lîn ®ùc thÝ t×nh vµ dïng lîn ®ùc thÝ t×nh kÝch thÝch lîn n¸i cã t¸c dông cao nhÊt Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 70 5.2. §Ò nghÞ - Më réng qui m« ®µn n¸i ngo¹i trªn ®Þa bµn Hµ TÜnh theo h×nh thøc c«ng nghiÖp. - Cho phÐp sö dông tµi liÖu nµy lµm tµi liÖu tham kh¶o gióp cho viÖc t¨ng n¨ng xu¸t sinh s¶n gãp phÇn më réng qui m« ch¨n nu«i lîn n¸i ngo¹i trªn ®Þa bµn tØnh Hµ TÜnh. Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 71 TµI LIÖU THAM KH¶O I.Tµi liÖu trong n−íc 1. §Æng Vò B×nh (1999). “ Ph©n tÝch mét sè nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt sinh s¶n trong mét løa ®Î cña lîn n¸i ngo¹i”. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc ch¨n nu«i thó y (1996 - 1998). NXB N«ng nghiÖp. 2. §inh V¨n ChØnh, §Æng Vò B×nh, TrÇn Xu©n ViÖt, Vò Ngäc S¬n (1995), “N¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i Landrace vµ Yorkshire nu«i t¹i trung t©m gièng gia sóc Hµ T©y’’, Kû yÕu kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc Ch¨n nu«i thó y (1991 - 1995). NXB N«ng nghiÖp. 3. §inh V¨n chØnh, Phan Xu©n H¶o, §ç V¨n Chung (2001) “§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn Landrace vµ lîn Yorkshire nu«i t¹i trung t©m gièng Phó L1m - Hµ T©y”, KÕt qu¶ nghiªn cøu KHKT khoa ch¨n nu«i thó y (1991 - 1995). Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I Hµ Néi, NXB N«ng nghiÖp. 4. TrÇn V¨n ChÝnh (2001), “Kh¶o s¸t n¨ng suÊt cña mét sè nhãm lîn lai t¹i tr−êng §¹i häc N«ng l©m Thµnh phè Hå ChÝ Minh”, T¹p chÝ Ch¨n nu«i. 5. Lª Xu©n C−¬ng, NguyÔn ThiÖn, L−u Kû (1978). “Kü ThuËt Nu«i lîn n¸i sinh s¶n’’. Nhµ XuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi. 6. Cï Xu©n DÇn, NguyÔn Xu©n TÞnh, TiÕt Hång Ng©n, NguyÔn B¸ Mïi, Lª Méng Loan (1996) “Sinh lý häc gia sóc” NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 7. Tr−¬ng H÷u Dòng, Phïng ThÞ V©n, NguyÔn Kh¸nh Qu¾c (2002), “Kh¶ n¨ng sinh tr−ëng vµ thµnh phÇn thÞt xÏ cña tæ hîp lai D x(LY) vµ D x (YL), t¹p chÝ N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n. 8. TrÇn Quang H©n vµ ctv (2002), “KiÓm tra n¨ng suÊt n¸i sinh s¶n vµ con lai cña gièng lîn Yorkshire vµ Landrace”. NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 9. Lª Thanh H¶i, NguyÔn V¨n §ång, NguyÔn Ngäc Phôc, Ph¹m Duy PhÈm Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 72 (2006) “N¨ng suÊt sinh tr−ëng vµ kh¶ n¨ng cho thÞt cña 3 gièng ngo¹i Landrace, Yorkshire vµ Duroc”, T¹p chÝ khoa häc kü thuËt ch¨n nu«i. 10. Phan Xu©n H¶o, §inh V¨n ChØnh, Vò Ngäc S¬n (2001), “ §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ sinh tr−ëng cña lîn n¸i Landrace vµ lîn Yorkshire t¹i tr¹i gièng lîn ngo¹i Thanh H−ng - Hµ T©y”. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kü thuËt ch¨n nu«i thó y (1999 - 2001). NXB N«ng nghiÖp (2001). 11. Phan Xu©n H¶o (2006) “§¸nh gi¸ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña lîn ngo¹i ®êi bè mÑ vµ con lai nu«i thÞt”, B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp Bé. 12. TrÇn ThÞ Minh Hoµng (2001), “ Nghiªn cøu c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i Landrace vµ Yorkshire nu«i t¹i c¬ së gièng ë c¸c tØnh phÝa b¾c”. LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc n«ng nghiÖp. 13. L−u Kû, Ph¹m H÷u Doanh (1994). “ Kü thuËt nu«i lîn n¸i sinh s¶n’’, nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp Hµ Néi. 14. TrÞnh Xu©n L−¬ng (1998) “Nghiªn cøu ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i ngo¹i nh©n gièng thuÇn nu«i t¹i xÝ nghiÖp lîn gièng ThiÖu Yªn - Thanh hãa”. KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc viÖn khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp ViÖt Nam. NXB N«ng nghiÖp. 15. TrÇn §×nh Miªn (1997), “Chän vµ nh©n gièng gia sóc’’ NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi. 16. NguyÔn V¨n Thanh (2005), X¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu sinh s¶n vµ bÖnh s¶n khoa th−êng gÆp trªn ®µn chã nghiÖp vô gièng Berger, T¹p chÝ Ch¨n nu«i, Héi ch¨n nu«i ViÖt Nam, Sè 1/2005, tr.25 – 27. 17. NguyÔn V¨n Th¾ng, §Æng Vò B×nh (2005) “So s¸nh kh¶ n¨ng sinh s¶n cña lîn n¸i lai F1(Landrace x Yorkshire) phèi víi ®ùc Duroc vµ PiÐtrain” T¹p chÝ khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp - Tr−êng §¹i Häc Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 73 N«ng nghiÖp I. 18. NguyÔn ThiÖn, Phïng ThÞ V©n, Ph¹m H÷u Doanh (1992). “ Kh¶ n¨ng sinh s¶n cña c¸c gièng lîn L, §B, §B - 81 vµ c¸c cÆp lai h−íng n¹c”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc kü thuËt (1985 - 1990), ViÖn ch¨n nu«i. NXB N«ng NghiÖp, Hµ Néi. 19. NguyÔn ThiÖn vµ céng sù (1995). “ KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn lîn lai cã n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao ë ViÖt Nam”, ViÖn ch¨n nu«i 50 n¨m x©y dùng vµ ph¸t triÓn 1952 - 2002. NXB N«ng nghiÖp Hµ Néi . 20. NguyÔn Kh¾c TÝch (1993), KÕt qu¶ nghiªn cøu sö dông lîn lai ngo¹i nu«i thÞt nh»m cho n¨ng suÊt cao, tû lÖ n¹c ë c¸c tØnh phÝa B¾c, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc CNTY (1991 -1993), Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I. NXB N«ng nghiÖp. 21. NguyÔn Kh¾c TÝch (1994) “KÕt qu¶ nghiªn cøu mét sè ®Æc ®iÓm sinh lý, sinh dôc, kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i ngo¹i nu«i t¹i xÝ nghiÖp gièng vËt nu«i Mü V¨n - H−ng Yªn”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc ch¨n nu«i thó y, 1991 - 1994. 22. NguyÔn Kh¾c TÝch (1995) “Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm sinh lý sinh dôc, kh¶ n¨ng sinh s¶n cña ®µn lîn n¸i ngo¹i nu«i t¹i xÝ nghiÖp gièng vËt nu«i Mü V¨n - H−ng Yªn”, KÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc ch¨n nu«i thó y, 1999 - 1995, NXB N«ng nghiÖp, Hµ Néi. 23. §oµn Xu©n Tróc vµ ctv (2000) “Nghiªn cøu chän läc x©y dùng ®µn n¸i h¹t nh©n gièng vËt nu«i Mü V¨n - H−ng Yªn”. T¹p chÝ khoa häc c«ng nghÖ vµ qu¶n lý kinh tÕ. 24. Phïng ThÞ V©n, TrÇn thÞ Hång, Hoµng ThÞ Thi Ph−îng, Lª ThÕ TuÊn (2001). “Nghiªn cøu kh¶ n¨ng sinh tr−ëng cña lîn n¸i Landrace vµ Yorkshire phèi chÐo gièng, ®Æc ®iÓm sinh tr−ën , kh¶ n¨ng sinh s¶n cña Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 74 lîn n¸i lai F1 (LY) vµ Duroc”, B¸o c¸o khoa häc khoa Ch¨n nu«i thó y 1999 - 2000. ViÖn Ch¨n nu«i quèc gia. 25. Phïng ThÞ V©n, Hoµng H−¬ng Trµ, TrÇn ThÞ Hång vµ ctv (2002) “Nghiªn cøu kh¶ n¨ng sinh s¶n, cho thÞt cña lîn n¸i sinh s¶n, cho thÞt cña lîn lai vµ ¶nh h−ëng cña hai chÕ ®é nu«i tíi kh¶ n¨ng cho thÞt cña lîn n¸i ngo¹i cã tû lÖ trªn 52%”, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - Vô khoa häc c«ng nghÖ vµ chÊt l−îng s¶n phÈm, KÕt qu¶ nghiªn cøu KHCN trong n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n giai ®o¹n 1996 – 2000. NXB Hµ Néi. 26. NguyÔn §¾c X«ng, TrÇn Xu©n ViÖt, §Æng Vò B×nh, §inh V¨n ChØnh (1995). KÕt qu¶ ch¨n nu«i lîn c¸i hËu bÞ §¹i B¹ch vµ Landrace ë n«ng hé Phó Xuyªn - Hµ T©y. T¹p chÝ n«ng nghiÖp vµ c«ng nghÖ thùc phÈm. II. Tµi liÖu n−íc ngoµi 27. Bidanel J.P., J. Gruand and C. Legault (1996), “Genetic variability of and weight at puberty, ovulation rate and embtyo survivan in gilts and relation with production traist”, Genet. Sel. Evol., (28), pp.103 -115. 28. Brumm M.C. and P..S. Miller (1996), “Response of pigs to space allocation and diets varying in nutrient density”, J. Anim. Sci., (74), 29. Campell R.G., M.R.Taverner and D.M. Curic (1985), “Effect of strain and sex on protein and energy metabolism in growing pigs”, Energy metabolism of farm animal, EAAP, (32), pp. 78-81. 30. Chung C. S., Nam A. S. (1998), “Effects of feeding regimes on the reproductive performance of lactating sows and growth rate of piglets”, Animal Breeding Abstracts, 66 (12), ref., 8369. 31. Clutter A. C. and E.W. Brascamp (1998), “Genetic of performance Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội – Luận văn thạc sỹ khoa học nông nghiệp…………… 75 traits”, The genetics of the pig, M.F. Rothschild and , A.Ruvinsky (eds). CAB Internationnal, pp.427- 462. 32. Colin T. Whittemore (1998), “The science and practice of pig production”, Second Edition, Blackwell Science Ltd, 91- 130. 33. Dickerson G. E. (1972), “Inbreeding and heterocyst in animal”, J. Lush Symp, Anim. Breed. Genetics. 34. Dickerson G. E (1974), “Evaluation and utilization of breed differences, proceeding of working”, Symposium on breed evaluation and crossing experiments with farm animals, I V Dominguez J. C, Pena F. J, Anel L, Carbajo M, Alegre B. (1998), “Seaonal infertility syndrome in pigs”, Animal Breeding Abstracts, 66 (2), ref., 1156. 35. Duc N.V(1997), “Genetic Charaterisation of indigenous and exotic pig breed and crosses in VietNam”, A thesis submited for the degree of doctor of philosophy, The University of New England, Australia. 36. Duc N.V (2001), “Genetic and phenotypic correlations beetween production and carcass traits in the most popular pig breeds in North VietNam”, Proc Assoc.Advmt, Breed.Genet, (14), pp.231. 37. Ducos A. (1994), Genetic evaluation of pigs tested in central station using a multiple trait animal model, Doctoral Thesis, Institut National Agronomique Paris- Grignon, France. 38. Dzhuneibaev E. T., Kurenkova N. (1998), “Carcass quality of purebred and crossbred pigs”, Animal Breeding Abstracts, 66 (4), ref., 2573. ._.