Nghiên cứu xác định giá trị giống để nâng cao tính trạng số con sơ sinh sống/ổ đối với nhóm lợn Móng Cái tổng hợp bằng chương trình Pigblup

on sơ sinh sống/ổ 28 3.4. Xử lý số liệu 29 PHẦN IV. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 4.1. Năng suất sinh sản của nhóm lợn Móng Cái tổng hợp 30 4.1.1. Năng suất sinh sản của nhóm lợn Móng Cái tổng hợp 30 4.1.2. Năng suất sinh sản của nhóm lợn Móng Cái tổng hợp trên tính trạng số con sơ sinh sống/ổ của qua các lứa đẻ 35 4.2. Giá trị giống về tính trạng số con sơ sinh sống/ổ của nhóm lợn Móng Cái tổng hợp 38 4.3. Mối tương quan di truyền giữa các lứa đẻ 41 4.4. Ước tính hiệu quả chọn lọc 42 PHẦN V. KẾT LUẬN VÀ ĐỂ NGHỊ 5.1. Kết luận 48 5.2. Đề nghị 49 TÀI LIỆU THAM KHẢOPHẦN I MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Cùng với sự phát triển chung của nhiều ngành kinh tế trong thời kì đổi mới đất nước, ngành Nông nghiệp có những bước phát triển mạnh cả về trồng trọt và chăn nuôi. Chăn nuôi chiếm phần quan trọng trong nền sản xuất Nông nghiệp, nhu cầu về các sản phẩm chăn nuôi của thị trường trong và ngoài nước ngày càng cao. Những năm gần đây, sản lượng lương thực tăng nhanh đã góp phần thúc đẩy chăn nuôi phát triển, trong đó có ngành chăn nuôi lợn phát triển cả về số lượng và chất lượng. Ngành chăn nuôi lợn đã đóng góp một phần thu nhập chính cho người nông dân. Thịt lợn trở thành nguồn thực phẩm chính của người tiêu dùng. Theo thống kê, tổng đàn lợn trong cả nước là 27.434.895 con (2005), tăng 35,86% so với năm 2000 và 68,25% so với năm 1995. Ngành chăn nuôi lợn ở Việt Nam đứng vị trí thứ 2 sau Trung Quốc ở khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, thịt lợn chiếm gần 80% trong tổng số các loại thịt gia súc, cung cấp phần lớn nhu cầu tiêu thụ trong nước và một phần cho xuất khẩu. Phương hướng phấn đấu của nước ta là không ngừng nâng cao năng suất, chất lượng của đàn lợn để đáp ứng ngày càng cao nhu cầu của người tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Nâng cao năng suất, chất lượng con giống, hiệu quả chăn nuôi lợn là nhu cầu của Nhà chăn nuôi từ quy mô nhỏ theo chăn nuôi hộ gia đình đến quy mô lớn theo hướng trang trại. Ngoài ra, nâng cao năng suất vật nuôi là yêu cầu thiết thực vì nó phục vụ cho mục tiêu phát triển tăng năng suất và chất lượng của sản phẩm trong sản xuất Nông nghiệp, góp phần vào sự phát triển kinh tế trong giai đoạn hội nhập hiện nay. Để nâng cao năng suất chất lượng đàn lợn, trong thời gian qua, các nhà chăn nuôi đã áp dụng nhiều biện pháp kỹ thuật mới về giống, thức ăn, kỹ thuật chăn nuôi, thú y, cũng như cải tiến các chế độ quản lí tổ chức. Trong lĩnh vực công tác giống, các nhà nghiên cứu đã tiến hành chọn lọc các giống lợn thuần, nhập nội một số giống lợn ngoại (Landrace, Yorkshire, Duroc..) có năng suất cao và tạo các tổ hợp lợn lai có giá trị kinh tế. Song trong điều kiện nền kinh tế nông thôn còn nhiều yếu kém, kỹ thuật chăn nuôi chưa tốt dẫn đến nuôi lợn ngoại còn nhiều hạn chế, khả năng sinh sản và sức sản xuất thịt chưa cao. Việc sử dụng các giống lợn nhập nội này và đặc biệt khi ưu thế lai càng được khai thác nhiều đã gây nên hiện tượng lãng quên đi các giống địa phương mặc dù chúng có một số đặc tính tốt. Trước thực tế này, đòi hỏi cần phải có một chính sách và sự quan tâm nhất định của Nhà nước đến việc lưu giữ các giống nội đó nhằm khai thác triệt để những đặc tính tốt góp phần nâng cao sản lượng thịt cho đất nước. Lợn nội, phổ biến nhất nước ta là giống Móng Cái, bên cạnh những đặc điểm tốt: dễ nuôi, có khả năng sinh sản cao, sức chịu đựng tốt với điều kiện ngoại cảnh và tính thích nghi rộng, song do khả năng tăng khối lượng và tỉ lệ nạc thấp nên giống Móng Cái không được người chăn nuôi ưa chuộng trong lĩnh vực khai thác thịt. Trước thực tế đó đòi hỏi các nhà khoa học tạo chọn giống lợn phải chọn lọc nâng cao khả năng sinh sản, đặc biệt số con sơ sinh sống/ổ cao. Vì đó là cơ sở vật chất di truyền đóng góp quan trọng cho sự phát triển ngành chăn nuôi lợn, để giống lợn Móng Cái có thể phát triển nhanh, đáp ứng nhu cầu sản xuất, đặc biệt cho các hộ chăn nuôi ở những nơi chưa có điều kiện tốt, nhóm lợn này cần được nghiên cứu nhằm cải thiện, nâng cao chất lượng đàn giống. Vì vậy chúng tôi chọn đề tài: “Nghiên cứu xác định giá trị giống để nâng cao tính trạng số con sơ sinh sống/ổ đối với nhóm lợn Móng Cái tổng hợp bằng chương trình PIGBLUP”. 1.2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI - Xác định được các tham số thống kê của các tính trạng cơ bản về sinh sản của lợn Móng Cái tổng hợp. - Xác định được giá trị giống về tính trạng số con sơ sinh sống/ổ của lợn Móng Cái tổng hợp. - Xác định được mối tương quan di truyền giữa các lứa đẻ của lợn Móng Cái tổng hợp - Ước tính hiệu quả chọn lọc ở các thế hệ sau. Từ đó giúp cho quá trình chọn lọc tính trạng số con sơ sinh sống/ổ nhanh và chính xác. PHẦN II CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI 2.1. NGUỒN GỐC VÀ ĐẶC ĐIỂM SINH HỌC CỦA LỢN MÓNG CÁI Các giống vật nuôi địa phương đã được hình thành từ lâu đời trong hoàn cảnh các nền sản xuất kết hợp giữa trồng trọt và chăn nuôi với các tập quán canh tác khác nhau của các vùng sinh thái Nông nghiệp khác nhau. Đặc điểm chung của các giống địa phương thường là có hướng sản xuất kiêm dụng vì vậy tầm vóc nhỏ, năng suất thấp. Tuy nhiên ưu điểm lớn nhất của các giống địa phương là phù hợp với điều kiện sản xuất chăn nuôi, tận dụng điều kiện thiên nhiên cũng như sản phẩm phụ của cây trồng, thích ứng với môi trường khí hậu nóng ẩm, khả năng chống chịu bệnh tật cao. Trước đây Móng Cái và Ỉ là 2 giống lợn chính được nuôi và phát triển rộng rãi trong ngành chăn nuôi của miền Bắc và miền Trung nước ta. Do đặc điểm sinh thái tốt nên từ những năm 1960 - 1970 lợn Móng Cái lan nhanh ra khắp đồng bằng Bắc Bộ dẫn đến diện tích lợn Ỉ ngày càng thu hẹp dần. Từ năm 1975 lợn Móng Cái được lan nhanh ra các tỉnh miền Bắc, miền Trung và miền Nam. 2.1.1. Nguồn gốc lợn Móng Cái Lợn Móng Cái là giống lợn phổ biến nhất của Việt Nam, có nguồn gốc từ huyện Hà Cối, nay thuộc huyện Đầm Hà và Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh hiện nay được nuôi ở một số tỉnh đồng bằng sông Hồng và một số tỉnh phía Đông Bắc nước ta (Nguyễn Văn Đức, 2007). 2.1.2. Đặc điểm sinh học của lợn Móng Cái Lợn Móng Cái thuộc lớp động vật có vú Maminalia, bộ guốc chẵn Artiodactyla, thuộc họ Sllidae, chủng Sus, thuộc loài Sus domesticus (Nguyễn Văn Đức 2007). Lợn Móng Cái có ngoại hình đặc trưng: lông da có màu đen vá trắng. Lưng và mông có dải đen hình yên ngựa (đây là đặc điểm ngoại hình nổi bật nhất), da mỏng mịn, lông thưa và thô. Đầu to, đen, có đốm trắng ở giữa trán hình tam giác hoặc hình thoi. Tai đen, nhỏ và nhọn. Miệng nhỏ dài, trắng, có nếp nhăn to và ngắn ở miệng. Giữa vai và cổ có một vành trắng cắt ngang kéo dài đến bụng và bốn chân. Cổ to, ngắn. Ngực nở và sâu. Lưng dài hơi võng, bụng xệ nhưng tương đối gọn so với lợn Ỉ, mông rộng và xuôi. Bốn chân trắng, tương đối cao, thẳng, móng xoè. Nhìn chung, lợn Móng Cái có khả năng sinh sản tốt hơn lợn Ỉ (đẻ 10 - 16 con/lứa), có từ 12 - 16 vú, tuổi phối lần đầu tiên có hiệu quả nhất từ 6 - 8 tháng, số con sơ sinh sống/ổ và số con cai sữa/ổ cao, trung bình từ 9 đến 11 con. Khối lượng sơ sinh thấp: 0,5 - 0,6 kg và khối lượng cai sữa lúc 45 - 50 ngày: 5 - 6 kg/con. Số lứa đẻ khá cao, trung bình từ 1,9 - 2,1 lứa/năm. Lợn Móng Cái có khả năng sinh sản kéo dài, cho 10 - 15 lứa/nái. Khả năng tăng khối lượng 327g/ngày, lợn thịt có tốc độ tăng trọng 390 - 420g/ngày. Khả năng tiêu tốn thức ăn 5,0 - 5,5 kg thức ăn/kg tăng trọng, tỉ lệ thịt nạc thấp 35 - 39%, độ dày mỡ lưng cao. Hiện nay, lợn Móng Cái chủ yếu được sử dụng làm nái nền lai với lợn đực ngoại sản xuất lợn lai F1 nuôi thịt hoặc dùng làm nái trong các công thức lai phức tạp. 2.2. MỘT SỐ TÍNH TRẠNG SINH SẢN CỦA LỢN NÁI Sinh sản là một trong những thuộc tính trọng yếu của sinh vật trong đó có gia súc, đó là đặc trưng quan trọng bậc nhất để duy trì nòi giống và đảm bảo cho sự tiến hoá của con vật. Ở gia súc nói chung và lợn nói riêng thì sinh sản là một chức năng quan trọng mang ý nghĩa tái sản xuất phục vụ đời sống con người. Chính vì vậy sinh sản là một trong những tính trạng được người chăn nuôi hết sức chú ý, với mục đích làm sao trong thời gian ngắn nhất gia súc sinh sản được nhiều nhất, đàn con sinh ra có sức sống cao nhất nhằm thu lại hiệu quả kinh tế cao nhất. Phần lớn các tính trạng có giá trị kinh tế của vật nuôi đều là các tính trạng số lượng. Tính trạng số lượng là những tính trạng mà sự sai khác nhau giữa các cá thể, là sự sai khác nhau về mức độ hơn là sự sai khác nhau về chủng loại và như C.Darwin đã chỉ rõ: sự sai khác nhau này chính là nguồn vật liệu trong chọn lọc tự nhiên cũng như chọn lọc nhân tạo. Tính trạng số lượng còn được gọi là tính trạng đo lường vì sự nghiên cứu của chúng phụ thuộc vào đo lường chứ không phải là đếm. Tuy nhiên có những tính trạng mà giá trị của chúng có được bằng cách đếm như: số lượng lợn con đẻ ra trong một lứa,... vẫn được coi là tính trạng số lượng, đó là những tính trạng số lượng đặc biệt. Các chỉ tiêu đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái Để đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái thực tế người ta thường dùng các chỉ tiêu sinh sản sau: Tuổi phối giống lần đầu Tuổi đẻ lứa đầu Khoảng cách giữa các lứa đẻ Số con sơ sinh sống/ổ Khối lượng sơ sinh Số con cai sữa Khối lượng cai sữa 2.2.1. Tuổi phối giống lần đầu Tuổi phối giống lần đầu là số ngày tính từ khi lợn cái đó được sinh ra cho đến ngày được phối giống lần đầu tiên. Đơn vị tính là ngày. Thông thường ta chọn lợn nái phối lần đầu vào chu kì động dục lần thứ hai hoặc lần thứ ba, tuổi phối lần đầu sớm hay muộn đều ảnh hưởng tới tuổi đẻ lứa đầu. 2.2.2. Tuổi đẻ lứa đầu Tuổi đẻ lứa đầu là số ngày tính từ khi lợn cái đó được sinh ra cho đến ngày lợn cái đẻ lứa đầu tiên. Đơn vị tính là ngày. Đây cũng chính là tuổi phối giống có kết quả cộng với thời gian mang thai. Tuổi đẻ lứa đầu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tuổi phối giống lần đầu, kết quả phối giống, thời gian mang thai và từng giống lợn khác nhau. Đối với lợn nái nội tuổi đẻ lứa đầu thướng sớm hơn so với lợn ngoại do tuổi thành thục về tính dục ngắn hơn. 2.2.3. Khoảng cách giữa các lứa đẻ Khoảng cách giữa các lứa đẻ là khoảng thời gian hình thành một chu kì sinh sản. Bao gồm: thời gian chửa, thời gian nuôi con, thời gian chờ động dục lại sau cai sữa và phối giống. Nói cách khác, khoảng cách lứa đẻ là số ngày tính từ ngày đẻ lứa này đến ngày đẻ lứa tiếp theo. Đơn vị tính là ngày. Nếu thời gian nuôi con và thời gian chờ động dục lại sau cai sữa ngắn thì rút ngắn khoảng cách giữa các lứa đẻ, từ đó tăng số lứa đẻ/nái/năm. Như vậy hiệu quả sử dụng lợn nái càng cao. 2.2.4. Số con sơ sinh sống/ổ Đây là chỉ tiêu kinh tế, kĩ thuật rất quan trọng, nó nói lên khả năng đẻ nhiều hay ít con của giống, nói lên kĩ thuật chăm sóc lợn nái có chửa và kĩ thuật thụ tinh của dẫn tinh viên. Trong công tác giống lợn, tính trạng số lượng được quan tâm nhất là số con sơ sinh sống/ổ đối với loại tính trạng sinh sản. Vì vậy tính trạng này được các nhà khoa học tập trung nghiên cứu nhiều nhất vì đó là thành phần chính của hiệu quả kinh tế trong ngành chăn nuôi lợn. Vì là tính trạng số lượng nên do nhiều kiểu gen điều khiển, mỗi gen đóng góp một mức độ nhất định vào cấu thành năng suất. Giá trị kiểu hình của tính trạng này có sự phân bố liên tục và chịu tác động nhiều bởi yếu tố ngoại cảnh (Falconer,1993). Lợn là loài động vật đa thai, nên tính trạng số con sơ sinh sống/ổ được dùng làm chỉ tiêu cơ bản nhất để đánh giá khả năng sinh sản của lợn nái. Số con sơ sinh sống/ổ là tổng số lợn con còn sống trong vòng 24 giờ kể từ khi lợn mẹ đẻ xong con cuối cùng của lứa đó. Đơn vị tính là con. Theo quan điểm về hiệu quả kinh tế của chăn nuôi lợn nái, năng suất sinh sản của đàn lợn nái giống được xác định bởi chỉ tiêu số con cai sữa/ổ và số lợn con cai sữa/nái/năm. Để có số con cai sữa/ổ và số lợn con cai sữa/nái/năm lớn thì số con sơ sinh sống/ổ phải cao. Ngoài ra, tính trạng khối lượng cai sữa toàn ổ cũng đóng góp đáng kể vào hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi lợn nái. Khối lượng cai sữa toàn ổ càng cao, hiệu quả kinh tế càng lớn. Muốn có khối lượng cai sữa toàn ổ cao, số con sơ sinh sống/ổ phải lớn. Như vậy tính trạng số con sơ sinh sống/ổ là tính trạng năng suất sinh sản quan trọng nhất góp phần vào viếc quyết định số con cai sữa/ổ và số lợn con cai sữa/nái/năm. 2.2.5. Khối lượng sơ sinh/con Khối lượng sơ sinh là khối lượng của một lợn con đẻ ra còn sống được cân lúc lợn con chưa bú sữa đầu. Đơn vị tính là kg. Chỉ tiêu này nói lên khả năng nuôi dưỡng thai của lợn mẹ, kỹ thuật chăn nuôi, chăm sóc quản lý và phòng bệnh cho lợn nái chửa ở một số cơ sở chăn nuôi. 2.2.6. Số con cai sữa/ổ Số con cai sữa/ổ là số lợn con do chính nái đó nuôi còn sống cho đến khi cai sữa mẹ (45 - 50 ngày với lợn Móng Cái). Đơn vị tính là con. Chỉ tiêu này đánh giá khả năng nuôi con của lợn nái, kỹ thuật chăm sóc và nuôi dưỡng đàn lợn con của cơ sở chăn nuôi. Chỉ tiêu này phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: tuổi thành thục về tính, tỷ lệ thụ thai, số con đẻ ra… 2.2.7. Khối lượng cai sữa Khối lượng cai sữa là số khối lượng của lợn con được tính từ lúc sinh cho đến khi cai sữa. Đơn vị tính là kg. 2.3. CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN TÍNH TRẠNG SINH SẢN 2.3.1. Yếu tố di truyền Giống là quần thể vật nuôi đủ lớn trong cùng 1 loài, có một nguồn gốc chung, có một số đặc điểm chung về hình thái và ngoại hình, sinh lí và năng suất sinh vật học, khả năng chống chịu bệnh, đồng thời có thể truyền đạt các đặc điểm đó cho đời sau (Nguyễn Văn Thiện, 1995). Tất cả các chức năng trong cơ thể động vật đều chịu sự điều khiển của yếu tố di truyền để đạt đến mức lớn hơn hay bé đi. Đồng thời các tính trạng sinh sản đều chịu ảnh hưởng trực tiếp của yếu tố di truyền. Với giống khác nhau thì yếu tố di truyền cũng ảnh hưởng đến các tính trạng sinh sản là khác nhau. Để phân tích đặc tính di truyền của quần thể phải phân chia giá trị kiểu hình thành các phần khác nhau tuỳ theo tính chất của chúng. Giá trị đo lường được của tính trạng trên một cá thể được gọi là giá trị kiểu hình của cá thể đó. Sự phân chia đầu tiên của giá trị kiểu hình là sự phân chia nó thành các thành phần có thể bị ảnh hưởng của kiểu gen và môi trường. Quan hệ trên biểu thị như sau: P = G + E Trong đó: P là giá trị kiểu hình, G là giá trị kiểu gen và E là sai lệch môi trường. Giá trị G có thể phân thành giá trị cộng gộp của các gen (A), giá trị trội của các gen (D) và giá trị át gen (I). Giá trị E gồm hai thành phần là sai lệch môi trường chung (Eg) và sai lệch môi trường đặc biệt hay sai lệch môi trường riêng (Es). Tóm lại, khi một kiểu hình của một cá thể được cấu tạo từ hai lôcut trở lên thì giá trị kiểu hình của nó được biểu thị bằng: P = A + D + I + Eg + Es 2.3.2. Yếu tố ngoại cảnh Ngoài yếu tố di truyền, yếu tố ngoại cảnh cũng gây ảnh hưởng lớn đến các tính trạng sinh sản. Ảnh hưởng của năm đẻ: năm đẻ ảnh hưởng rõ rệt đến các tính trạng năng suất sinh sản. Năm đẻ ảnh hưởng rõ rệt nhất đến các tính trạng như số con sơ sinh sống/ổ, khối lượng sơ sinh/con, số con cai sữa/ổ, khối lượng cai sữa/ổ. Ảnh hưởng của lứa đẻ: yếu tố lứa đẻ có ảnh hưởng rất lớn đến tính trạng số con/ổ. Nhiều nghiên cứu đã đưa ra kết luận số con/lứa tăng dần từ lứa đẻ thứ 1 đến lứa thứ 4 - 5 sau đó giảm dần đến lứa thứ 8 - 9. Một số nghiên cứu cho rằng khi tuổi thụ thai lần đầu tăng thì số con ở lứa đầu tiên cũng tăng. Lợn nái đẻ lứa thứ nhất có số con/lứa ít hơn nái đẻ từ lứa thứ hai trở đi, điều này có thể do tỉ lệ rụng trứng tăng lên từ lứa thứ hai. Ảnh hưởng của mùa vụ: Ở Việt Nam, do điều kiện thời tiết thay đổi theo mùa nên ảnh hưởng đến khối lượng của lợn con. Ví dụ lợn con đẻ vào mùa đông có khối lượng sơ sinh và cai sữa cao hơn các mùa khác trong năm. Ảnh hưởng của đực phối: Vị trí ô chuồng nuôi lợn đực, thời điểm phối giống và phương thức phối giống thích hợp là nguyên nhân làm tăng khả năng sinh sản của lợn nái. Nếu vị trí ô chuồng lợn đực được bố trí xen kẽ với các ô lợn nái hậu bị thì sẽ kích thích tuổi thành thục về tính sớm hơn và làm tăng tỉ lệ thụ thai. Tuy nhiên việc lạm dụng lợn đực cũng làm giảm khả năng sinh sản của lợn nái. Vì vậy, vị trí ô chuồng lợn đực và thời gian nghỉ ngơi một cách hợp lí là biện pháp để nâng cao số con sơ sinh sống/ổ. Bên cạnh một số nhân tố cố định đó, năng suất sinh sản của lợn còn chịu những yếu tố khác như: dinh dưỡng, chuồng trại, bệnh tật và ngoại cảnh xã hội… Ảnh hưởng của nhân tố dinh dưỡng: thức ăn là nguồn cung cấp dinh dưỡng, năng lượng cho tất cả các hoạt động sống của cơ thể, nó đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng suất và chất lượng sản phẩm. Lợn nái sau cai sữa có thể động dục bình thường hay động dục chậm đều phụ thuộc vào chế độ dinh dưỡng trong thời kì nuôi con. Nhiều nghiên cứu đã kết luận rằng với khẩu phần ăn hạn chế trong thời kì mang thai và ăn tự do trong thời kì nuôi con thì lợn nái sẽ cho năng suất tốt hơn. Cần chú ý dinh dưỡng đối với lợn nái ở 3 tuần đầu và 3 tuần cuối, vì 3 tuần cuối khối lượng thai tăng lên rất nhanh nên cần nhiều dinh dưỡng. Tuy nhiên nếu tăng hàm lượng năng lượng và prôtêin trong khẩu phần ăn của lợn nái sẽ làm cho lợn nái chóng béo, ảnh hưởng xấu đến năng suất sinh sản. Ảnh hưởng của nhân tố chuồng trại và ngoại cảnh xã hội: phương thức chăn nuôi không phù hợp, điều kiện chăn nuôi không đảm bảo, chuồng trại không sạch sẽ, quy mô đàn quá lớn, trình độ chuyên môn không được nâng cao, phương thức chăn nuôi yếu kém,… tất cả đều ảnh hưởng đến năng suất sinh sản của lợn nái. Ảnh hưởng của yếu tố bệnh tật: bệnh sẽ làm giảm khả năng sinh sản của lợn nái: mất khả năng thụ thai, số con sơ sinh sống/ổ ít, số con sơ sinh chết tăng... Ở vùng có độ ẩm cao là điều kiện thuận lợi cho vi sinh vật gây bệnh phát triển. Nếu hệ thống chuồng trại không đảm bảo, công tác phòng bệnh và kiểm tra chưa tốt thì bệnh dịch sẽ lây lan và làm mất khả năng sinh sản của lợn nái. Và điều này ảnh hưởng rõ rệt nhất với quy mô lớn - trong chăn nuôi công nghiệp. 2.4. GIÁ TRỊ GIỐNG Giá trị giống của một cá thể là một đại lượng biểu thị khả năng truyền đạt các gen từ bố mẹ cho đời con. Vì các gen quy định tính trạng số lượng rất nhiều, do đó người ta không thể biết được một cách thật chính xác giá trị giống của một cá thể nào đó. Trong thực tế, người ta chỉ có thể xác định được giá trị gần đúng của chúng từ các nguồn thông tin khác nhau và được gọi là giá trị giống ước lượng hay giá trị giống dự đoán. Giá trị giống được Galconer D.S định nghĩa như sau: “Giá trị giống của một con vật chính là năng suất trung bình của các con cái của nó. Nếu một con vật được phối ngẫu nhiên với nhiều con khác trong quần thể thì giá trị giống của nó được tính bằng hai lần mức chênh lệch của nhóm con của nó so với giá trị trung bình của quần thể. Sở dĩ phải nhân lên gấp đôi vì nó chỉ đóng góp một nửa số gen cho thế hệ con cái. Giá trị giống có thể được thể hiện bằng giá trị tuyệt đối, nhưng thông thường được thể hiện bằng mức độ chênh lệch so với trung bình quần thể. Chính vì thế chúng ta không thể nói về giá trị giống của một con giống mà không nói đến quần thể cụ thể của nó”. Giá trị giống của từng giống được thể hiện bởi kiểu gen thông qua kiểu hình với sự tác động của môi trường.Vì thế, giá trị giống của 1 con vật là thước đo cân bằng về khả năng di truyền từ vốn gen của bố mẹ cho đời sau. Chọn lọc qua đánh giá giá trị giống sẽ mang lại hiệu quả kinh tế cao. Qua đánh giá giá trị giống về tính trạng sinh sản sẽ xác định được những cá thể ưu tú để chọn, giữ lại, bổ sung vào đàn hạt nhân ở thế hệ sau. Nhờ đó con giống luôn luôn được cải thiện chất lượng và tăng năng suất qua từng thế hệ. 2.4.1. Nguồn thông tin trong ước lượng giá trị giống Giá trị giống của một con vật là thước đo về khả năng truyền lại vốn gen của nó cho đời sau. Chúng ta chưa biết chính xác con vật đó mang gen gì và mang bao nhiêu gen, vì vậy không đánh giá đúng giá trị giống của nó, mà chỉ xác định được giá trị giống ước lượng thông qua một số nguồn thông tin: Năng suất của bản thân cá thể con vật về tính trạng đó hoặc các tính trạng khác. Nếu một tính trạng được xác định đo được nhiều lần, số liệu thu được của cá thể đó có thể bao hàm nhiều số đo lặp lại đối với tính trạng đó như: số con/ổ, khối lượng con/ổ,… Năng suất của anh chị em thân thuộc của con vật về tính trạng đó hoặc các tính trạng khác. Năng suất của các cá thể đời sau của con vật về tính trạng đó hoặc các tính trạng khác. Năng suất của tổ tiên con vật. 2.4.2. Ước tính giá trị giống bằng phương pháp BLUP BLUP là phương pháp ước tính giá trị giống bằng mô hình hồi quy không sai lệch và chính xác nhất dựa trên cơ sở giá trị kiểu hình của bản thân con vật cũng như các con vật họ hàng. Khi sử dụng BLUP sự ảnh hưởng của một số nhân tố cố định được ngoại trừ như: năm, mùa, giống, tính biệt, cơ sở... Trong các phương pháp chọn lọc đang được ứng dụng trên thế giới hiện nay, phương pháp BLUP được thừa nhận có độ chính xác cao nhất, bởi vì BLUP có những ưu điểm sau: Sử dụng được tất cả các nguồn thông tin về giá trị kiểu hình của các con vật họ hàng Loại trừ được các nhân tố ảnh hưởng của các nhân tố cố định như: năm, mùa vụ, đực phối, lứa đẻ, giống, cơ sở, tính biệt... Đánh giá được khuynh hướng di truyền của đàn gia súc do xử lí các nguồn thông tin thu được trong một khoảng thời gian nhất định. Sử dụng các nguồn thông tin dưới dạng số liệu giữa các nhóm không cân bằng. Đánh giá được phẩm chất của giống và từng con giống. Do vậy, giá trị giống thu được có độ chính xác cao và nhờ đó BLUP giúp tính giá trị giống của các cá thể không có số liệu trên bản thân con vật. BLUP có thể xác định được giá trị giống cho cả 2 giới tính đực và cái. BLUP có thể giải quyết tốt nhất trong các trường hợp giao phối có chọn lọc và có xem xét đến ảnh hưởng của cận huyết. 2.4.3. Độ chính xác của ước tính giá trị giống Có nhiều phương thức và nhiều nguồn thông tin khác nhau dùng để ước tính giá trị giống của vật nuôi. Để có thể đánh giá độ chính xác của các ước tính này, người ta sử dụng khái niệm độ chính xác của các ước tính giá trị giống. Về bản chất, độ chính xác của một phương thức đánh giá giá trị giống hay của một nguồn thông tin dùng để đánh giá giá trị giống là hệ số tương quan giữa phương thức đánh giá hoặc nguồn thông tin với giá trị giống của con vật. Độ chính xác của ước tính giá trị giống có giá trị từ 0 đến 1. Giá trị của độ chính xác càng lớn chứng tỏ phương thức ước tính hoặc nguồn thông tin sử dụng để ước tính giá trị giống càng chính xác. 2.4.4. Chỉ số chọn lọc Để đáp ứng yêu cầu chọn lọc vật nuôi có giá trị giống cao không chỉ đối với 1 tính trạng mà đối với nhiều tính trạng khác nhau, chẳng hạn lợn đực giống vừa có sức tăng khối lượng nhanh, tiêu tốn ít thức ăn lại vừa có độ dày mỡ lưng thấp người ta đã đề ra các phương pháp khác nhau: chọn lọc lần lượt, loại thải độc lập, và chỉ số chọn lọc. Trong đó chỉ số chọn lọc là phương pháp có nhiều ưu điểm hơn. Chỉ số chọn lọc là phương pháp phối hợp giá trị kiểu hình của các tính trạng xác định được trên bản thân con vật hoặc trên các họ hàng thân thuộc của nó thành một điểm tổng hợp và căn cứ vào điểm này để chọn lọc hoặc loại thải con vật. Về bản chất, chỉ số chọn lọc là một hàm tuyến tính của các số liệu quan sát được để ước tính giá trị giống của con vật. Các số liệu quan sát được chính là các giá trị kiểu hình của 1 hay nhiều tính trạng theo dõi được trên bản thân con vật hoặc trên các con vật họ hàng. Các giá trị kiểu hình này có thể là 1 giá trị duy nhất của 1 quan sát hoặc có thể là giá trị trung bình của nhiều quan sát nhắc lại trên 1 con vật hoặc trên nhiều con vật khác nhau nhưng có cùng quan hệ họ hàng với con vật mà ta cần ước tính giá trị giống. Chỉ số chọn lọc có dạng công thức sau: Trong đó: Ia: giá trị chỉ số của vật a. Xi: giá trị kiểu hình của các tính trạng mà ta quan sát được trên bản thân vật a hoặc trên con vật họ hàng của vật a. bi: hệ số tương ứng với từng tính trạng hoặc từng con vật họ hàng. Một trong những hệ thống phân tích cơ bản nhất của chương trình đánh giá giá trị giống các vật nuôi được so sánh một cách trực tiếp với nhau là chúng đều phải có cơ hội như nhau để hình thành, sinh ra cùng một thời gian. Có nghĩa là chung một điều kiện quản lí nuôi dưỡng như nhau gọi là nhóm tương đồng. Vậy nhóm tương đồng là tập hợp những cá thể được nuôi trong điều kiện chịu sự tác động giống nhau về thời tiết, khí hậu và chăm sóc nuôi dưỡng. Trong đó:: giá trị kiểu hình trung bình của các tính trạng mà ta quan sát được trên các con vật trong nhóm tương đồng. Phương pháp BLUP có thể so sánh giá trị giống giữa các con vật mà các thông tin thu thập được từ các đàn có chế độ nuôi dưỡng khác nhau, qua các thời gian khác nhau trong các điều kiện ngoại cảnh khác nhau. Phương pháp BLUP có thể dự đoán được giá trị gây giống có kết hợp với các giá trị kinh tế của con vật qua tất cả các thông tin có được của con vật bất kể có bao nhiêu thông tin, các thông tin đó là của bản thân con vật hoặc của các con vật thân thuộc, thuộc một đàn hay nhiều đàn khác nhau, dưới điều kiện nuôi dưỡng khác nhau, ở các nơi và thời gian không giống nhau. Đồng thời BLUP có thể phân biệt được hiệu quả di truyền và không di truyền đối với các tính trạng, sự thay đổi di truyền qua các thời gian khác nhau. Ước lượng giá trị trung bình quần thể và các yếu tố môi trường cố định khác nếu ta đưa vào mô hình phân tích. Do đó, tiến bộ di truyền đạt được khi sử dụng phương pháp BLUP để chọn lọc cao hơn tiến bộ di truyền đạt được khi sử dụng các phương pháp khác, nhất là đối với các tính trạng có hệ số di truyền thấp như khả năng sinh sản. Tuy nhiên phương pháp BLUP đòi hỏi phải có hệ thống công tác giống tương đối hoàn chỉnh, phương pháp thu thập số liệu, chế độ ghi chép kiểm tra năng suất đầy đủ, tiến hành trên đàn lợn có quan hệ huyết thống với nhau và có máy tính tương đối hiện đại. Trên cơ sở nguyên tắc của phương pháp BLUP, các ứng dụng ngày càng được áp dụng rộng rãi trong sản xuất. Điều đáng lưu ý là các ứng dụng này thường được dùng để đánh giá chọn lọc đối với một quần thể lớn, sử dụng một tập hợp lớn các số liệu theo dõi của nhiều cá thể có quan hệ họ hàng với nhau. Sau đây là một số ứng dụng: - Mô hình đánh giá con đực: mô hình này sử dụng các số liệu đời con để ước tính giá trị giống của con đực. - Mô hình gia súc: dùng để ước tính giá trị giống của bản thân con vật và ước tính ảnh hưởng của các nhân tố cố định. - Mô hình lặp lại: dùng để ước tính giá trị giống khi phép đo của cùng một tính trạng của con vật được lặp lại một số lần. Ví dụ: các tính trạng trong một lứa đẻ của lợn. Mô hình này còn được gọi là mô hình với các ảnh hưởng ngoại cảnh ngẫu nhiên. - Mô hình nhiều tính trạng: dùng để ước tính giá trị giống với hai hoặc nhiều tính trạng dựa trên mối quan hệ kiểu hình và quan hệ di truyền giữa các tính trạng này. Để xác định giá trị giống bằng BLUP, 2 loại mô hình thống kê và tính toán cần được xây dựng: Mô hình thống kê Mô hình thống kê trong tính giá trị giống của vật nuôi được Henderson nghiên cứu ứng dụng từ năm 1975, phương pháp của ông đang được ứng dụng rộng rãi trong chọn giống vật nuôi từ những năm 1980 đến nay. Phương pháp này cho phép tính toán đồng thời ảnh hưởng của các yếu tố cố định do môi trường và ảnh hưởng ngẫu nhiên do di truyền của cá thể con vật, trên cơ sở xem xét mối quan hệ huyết thống của các cá thể trong hệ phả. Mô hình tuyến tính cơ bản trong tính giá trị giống có dạng sau: y = Xb + Za + e Trong đó: y: là vectơ giá trị kiểu hình đo được trên cá thể. b: là vectơ ảnh hưởng cố định của môi trường biết trước bao gồm cả trung bình quần thể. a: là vectơ ảnh hưởng ngẫu nhiên do di truyền hay gọi là giá trị giống của cá thể. X: ma trận tần suất liên quan đến biến ảnh hưởng cố định b. Z: ma trận tần suất liên quan đến biến ngẫu nhiên a. e: vectơ ảnh hưởng ngẫu nhiên do môi trường đến giá trị kiểu hình của cá thể. Mô hình tính toán Dựa trên các mô hình thống kê người ta đã xây dựng các mô hình tính toán khác nhau. Các mô hình thường được dùng để dự đoán giá trị giống của vật nuôi có thể được chia làm hai cách: - Các mô hình theo định nghĩa của các hiệu ứng ngẫu nhiên bao gồm: Mô hình bố: hiệu ứng ngẫu nhiên là hiệu ứng bố của các con vật quan sát, tức là 1/2 giá trị giống của bố. Trong phần lớn các ứng dụng, hiệu ứng cố định được dùng để tính sự khác nhau trong môi trường mà ở đó các con vật tồn tại. Mô hình bố - ông ngoại: là mô hình mở rộng đối với mô hình bố. Nó nối liền quan sát qua ma trận Z không phải chỉ đối với hiệu ứng của bố mà con đối với 1/2 hiệu ứng của ông ngoại. Mô hình động vật: được áp dụng nhiều trong thực tế. Giá trị giống đối với tất cả các con vật đều được dự đoán ở mô hình này. - Các mô hình theo sự xử lí của các tính trạng, bao gồm mô hình một tính trạng chỉ một tính trạng được phân tích, mô hình nhiều tính trạng đồng thời phân tích trên nhiều tính trạng, cần tính đến mối quan hệ tương quan di truyền và môi trường giữa các tính trạng, mô hình với sự đo lường lặp lại phân tích mô hình một tính trạng hoặc nhiều tính trạng với tính trạng được đo lường nhiều lần. Các mô hình phân tích thống kê khác nhau cho kết quả khác nhau về giá trị giống cả về độ lớn cũng như trong phân loại con vật. Một trong những hệ thống phân tích cơ bản nhất của chương trình đánh giá giá trị giống các vật nuôi được so sánh một cách trực tiếp với nhau là chúng đều phải có cơ hội như nhau để hình thành, sinh ra cùng một thời gian, có nghĩa là có chung một điều kiện quản lý nuôi dưỡng như nhau gọi là nhóm tương đồng. Các yếu tố môi trường và điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng có thể thay đổi theo thời gian. Như thay đổi về thời tiết nóng lạnh hay thay đổi về loại thức ăn giữa các thời điểm trong năm. Nhưng có thể giả định sự thay đổi này là không đáng kể trong một khoảng thời gian ngắn. Vì vậy ta có thể định nghĩa các cá thể sinh ta trong cùng một thời điểm nhất định đều chịu tác động của yếu tố môi trường tương đối đồng nhất và tập hợp các cá thể này gọi là nhóm tương đồng. Số cá thể trong cùng nhóm tương đồng có ý nghĩa về độ chính xác trong hiệu chỉnh giá trị giống. Với trại giống lớn, số cá thể sinh ra trên cùng một thời điểm lớn hay nhóm tương đồng lớn. Nhưng ở nước ta quy mô thường nhỏ nên nhóm tương đồng nhỏ. Để làm tăng số lượng cá thể ở nhóm tương đồng là tăng khoảng thời gian như cá thể sinh cùng quý hay mùa. Dù vậy phương ._.