Nghiên cứu việc triển khai kiểm toán nội bộ đối với các doanh nghiệp nhà nước

Lêi nãi ®Çu Cã thÓ nãi doanh nghiÖp lµ “tÕ bµo” trong “c¬ thÓ” nÒn kinh tÕ quèc d©n. ë ®ã hµng ngµy, hµng giê lu«n diÔn ra c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh t¹o ra cña c¶i vËt chÊt lµm tho¶ m·n nhu cÇu cña mçi c¸ nh©n còng nh­ cña toµn bé x· héi. Víi t­ c¸ch lµ thµnh viªn chÝnh trong nÒn kinh tÕ quèc doanh, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc (DNNN) ®· vµ ®ang cã vai trß rÊt quan träng trong viÖc ®iÒu tiÕt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. §Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh mét trong nh÷ng yÕu tè ®Ó c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc sö dông lµ x©y dùng vµ ph¸t triÓn hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé. Tuy nhiªn trong thùc tÕ hiÖn nay, ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé t¹o c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc diÔn ra kh«ng ®ång bé vµ ch­a cã hiÖu qña do trong c«ng t¸c triÓn khai cßn gÆp mét sè khã kh¨n nhÊt ®Þnh. ChÝnh v× lý do trªn, em ®· chän ®Ò tµi: “Nghiªn cøu viÖc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc” ®Ó lµm ®Ò ¸n m«n häc cña m×nh. Víi ®Ò tµi nµy, em xin chØ ra nh÷ng t¸c dông, lîi Ých mµ hÖ thèng kiÓm to¸n néi bé ®em l¹i cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®ång thêi t×m hiÓu vµ ph©n tÝch nh÷ng thuËn lîi còng nh­ nh÷ng khã kh¨n trong viÖc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay. §Ò tµi cña em ®­îc chia lµm ba phÇn víi c¸c néi dung sau: PhÇn I: TriÓn khai kiÓm to¸n néi bé – Mét ph­¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. PhÇn II: Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n trong viÖc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé t¹o c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. PhÇn III: Mét sè kiÕn nghÞ vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc. PhÇn I. TriÓn khai kiÓm to¸n néi bé – Mét ph­¬ng ph¸p h÷u hiÖu ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc 1. Sù cÇn thiÕt cña viÖc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc Trong nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gi÷ vai trß ®éc t«n nh­ng ho¹t ®éng thiÕu hiÖu qu¶ thËm chÝ cßn g©y ra nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®Õn nÒn kinh tÕ. Khi nhËn thøc ®­îc r»ng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nh©n tè ®Ó ®­a nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, c¸c nhµ l·nh ®¹o n­íc ta ®· thùc hiÖn mét cuéc chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng víi sù cã mÆt cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng XHCN. MÆc dï cã mÆt cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ nh­ng thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh mµ thµnh viªn chÝnh lµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vÉn ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta coi träng. Sù thµnh lËp cña c¸c tæng c«ng ty 90, 91 mét lÇn n÷a ®· kh¼ng ®Þnh vÞ thÕ to lín cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc ta. Víi vai trß quan träng nh­ vËy, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc lu«n ®­îc sù quan t©m cña c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc. C¸c c¬ quan nµy ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i cung cÊp nh÷ng th«ng tin chÝnh x¸c vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh, vÒ hiÖu qu¶ vµ hiÖu n¨ng qu¶n lý ho¹t ®éng kinh doanh trong ®ã hiÖu n¨ng dïng ®Ó chØ viÖc hoµn thµnh c¸c môc tiªu ®Ò ra cßn hiÖu qu¶ ®Ò cËp ®Õn viÖc tèi thiÓu ho¸ nh÷ng chi phÝ ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®ã. Thi hµnh nghÞ ®Þnh sè 59/CP ngµy 03 th¸ng 10 n¨m 1996 cña ChÝnh phñ ban hµnh “Quy chÕ qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc” ngµy 12 th¸ng 11 n¨m 1996 Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh ®· ban hµnh th«ng t­ sè 73 TC/TCDN quy ®Þnh vµ h­íng dÉn c«ng t¸c b¸o c¸o tµi chÝnh, c«ng khai b¸o c¸o tµi chÝnh vµ kiÓm tra c«ng t¸c kÕ to¸n hµng n¨m t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Theo v¨n b¶n nµy th× kÓ tõ ngµy 01/01/1997, nhµ n­íc sÏ kh«ng thùc hiÖn xÐt duyÖt quyÕt to¸n hµng n¨m cña c¸c doanh nghiÖp. Gi¸m ®èc doanh nghiÖp cã nhiÖm vô lËp b¸o c¸o tµi chÝnh chÝnh x¸c, kÞp thêi, ®Çy ®ñ theo ®óng quy ®Þnh cña Nhµ n­íc vµ ph¶i tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ sù trung thùc, chÝnh x¸c cña b¸o c¸o ®ã. B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i ®­îc kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n viªn néi bé hoÆc kiÓm to¸n viªn ®éc lËp vµ chØ ®­îc coi lµ hîp ph¸p, hîp lÖ khi cã ®ñ ch÷ ký cña ng­êi lËp, ng­êi kiÓm to¸n, kÕ to¸n tr­ëng, gi¸m ®èc vµ ®ãng dÊu cñadoanh nghiÖp. NÕu c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh kh«ng ®óng sù thËt, kh«ng ®ñ c¸c chøng cø hîp ph¸p hoÆc kh«ng kÞp thêi th× ng­êi lËp vµ nh÷ng ng­êi ký b¸o c¸o tµi chÝnh ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc ph¸p luËt. H¬n n÷a, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, mçi c¸ nh©n, mçi thµnh viªn trong doanh nghiÖp lu«n ®Æt lîi Ých cña b¶n th©n m×nh lªn ®Çu, hä lu«n t×m c¸ch ®¹t ®­îc nh÷ng lîi Ých lín nhÊt cho dï ®Ó ®¹t ®­îc lîi Ých nµy hä sÏ cã nh÷ng hµnh vi sai tr¸i ®i ng­îc l¹i víi nh÷ng chÕ ®é, quy ®Þnh cña nhµ n­íc còng nh­ cña doanh nghiÖp. Ngoµi ra, do nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c nhau nh­ tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc, tr×nh ®é n¨ng lùc cña b¶n th©n mµ c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp cã thÓ nh÷ng sai sãt trong c«ng viÖc cña m×nh. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn sÏ g©y ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. §Ó ng¨n ngõa nh÷ng hµnh vi sai tr¸i vµ ph¸t hiÖn mét c¸ch nhanh chãng kÞp thêi nh÷ng sai sãt trªn th× mçi doanh nghiÖp ph¶i cã mét hÖ chuyªn thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm tra, gi¸m s¸t ho¹t ®éng cña toµn bé doanh nghiÖp. Nh­ vËy mét hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé h÷u hiÖu trong m«i tr­êng kiÓm so¸t néi bé m¹nh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ban gi¸m ®èc ®iÒu khiÓn, qu¶n lý kinh doanh mét c¸ch cã hiÖu qu¶ còng nh­ mang l¹i sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n, ®¸ng tin cËy cho c¸c quyÕt ®Þnh vµ chÕ ®é qu¶n lý. KiÓm to¸n néi bé lµ mét bé phËn c¬ b¶n vµ quan träng trong hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé, nã cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ gi¸m s¸t vµ ®¸nh gi¸ th­êng xuyªn toµn bé ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp (trong ®ã cã b¸o c¸o tµi chÝnh). Do vËy ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc hiÖn nay còng nh­ trong t­¬ng lai ph¶i lu«n g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé. KiÓm to¸n néi bé cã ý nghÜa rÊt quan träng vµ tån t¹i mét c¸ch tÊt yÕu trong c¸c doanh nghiÖp ®Æc biÖt lµ trong ®iÒu kiÖn m«i tr­êng, ®èi t¸c kinh doanh ®­îc më réng vµ quy luËt c¹nh tranh kh¾t khe cña thÞ tr­êng. Trong ®iÒu kiÖn c¸c b¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp chØ cã ý nghÜa c«ng khai ®èi víi c¸c ®èi t­îng bªn ngoµi doanh nghiÖp khi cã x¸c nhËn cña kiÓm to¸n ®éc lËp th× kiÓm to¸n néi bé còng rÊt cã ý nghÜa vµ cÇn thiÕt ®èi víi ng­êi qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp còng nh­ ®èi víi tæ chøc kiÓm to¸n ®éc lËp khi xem xÐt vµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh doanh. 2. Tiªu chuÈn ®Ó tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Nh­ ë trªn ®· ph©n tÝch, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cÇn thiÕt ph¶i triÓn khai kiÓm to¸n néi bé ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n trong néi bé doanh nghiÖp m×nh. Kh«n cã nh÷ng tiªu chuÈn tuyÖt ®èi ®Ó quyÕt ®Þnh viÖc thµnh lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé nh­ng theo em viÖc thiÕt lËp bé phËn kiÓm to¸n néi bé cÇn xem xÐt mét sè yÕu tè ®ã lµ: 2.1. Quy m« cña doanh nghiÖp. Quy m« cña doanh nghiÖp lµ tiªu chuÈn tiªn quyÕt ®Ó mét doanh nghiÖp tiÕn hµnh triÓn khai kiÓm to¸n néi bé trong ®¬n vÞ m×nh. Trong thùc tÕ hiÖn nay, rÊt Ýt doanh nghiÖp nhá cã bé phËn kiÓm to¸n néi bé vµ bé phËn nµy chØ cã c¸c tæng c«ng ty víi tæng gi¸ trÞ tµi s¶n vµ sè vèn ho¹t ®éng lín. Nguyªn nh©n lµ do c¸c tæng c«ng ty th­êng cã nhiÒu ®¬n vÞ thµnh viªn v× vËy sÏ cã mét kho¶ng c¸ch gi÷a tæng gi¸m ®èc víi c¸c nhµ qu¶n lý ë c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. Kho¶ng c¸ch nµy cã thÓ g©y ra sù biÕn d¹ng, sai lÖch cña nh÷ng quy ®Þnh chØ thÞ ®­îc truyÒn tõ ban gi¸m ®èc tæng c«ng ty. Do vËy mét bé phËn kiÓm to¸n néi bé xuÊt hiÖn sÏ gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò nµy trong c¸c ®¬n vÞ lín. 2.2. Ph¹m vi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Ph¹m vi ho¹t ®éng hay sù ph©n t¸n vÒ mÆt ®Þa lý cña c¸c bé phËn còng lµ mét tiªu chuÈn ®Ó mét doanh nghiÖp tiÕn hµnh tæ chøc bé phËn kiÓm to¸n néi bé. NhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc cã thÓ cã trô së chÝnh ë 2 thµnh phè lín lµ Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh nh­ng l¹i cã nhiÒu ®¬n vÞ trùc thuéc t¹i c¸c tØnh, thµnh phè kh¸c trong c¶ n­íc. KhiÕn cho ®«i khi viÖc n¾m b¾t t×nh h×nh ho¹t ®éng t¹i c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn gÆp khã kh¨n do sù xa c¸ch vÒ mÆt ®Þa lý. Do vËy c¸c doanh nghiÖp nµy cÇn cã kiÓm to¸n néi bé ®Ó ®¸nh gi¸ t×nh h×nh hiÖu qu¶, hiÖu n¨ng cña c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ®Ó nh÷ng nhµ qu¶n lý doanh nghiÖp cã thÓ n¾m b¾t vµ ra nh÷ng quyÕt ®Þnh kÞp thêi. 2.3. LÜnh vùc ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. ë nh÷ng doanh nghiÖp cã nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng kinh doanh th­êng cã nh÷ng sai sãt, rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng bëi v× c¸c nhµ qu¶n lý th­êng chØ ra nh÷ng thñ tôc, quy t¾c thèng nhÊt cho tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng trong khi ®ã cã thÓ nh÷ng quy t¾c thñ tôc nµy lµ chÆt chÏ víi lÜnh vùc ho¹t ®éng nµy nh­ng l¹i láng lÎo, thiÕu hiÖu qu¶ víi lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c, vµ t¹i nh÷ng lÜnh vùc ho¹t ®éng trªn th­êng tån t¹i nh÷ng sai sãt, gian lËn mµ c¸c nhµ qu¶n lý kh«ng ph¸t hiÖn ®­îc. Mét bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®­îc thµnh lËp sÏ gióp c¸c nhµ qu¶n lý ®­a ra c¸c thñ tôc quy tr×nh kiÓm so¸t riªng cho tõng lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Ó h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt nh÷ng sai sãt vµ gian lËn cã thÓ cã. 2.4. N¨ng lùc, tr×nh ®é cña nh©n viªn. Ngay ë nh÷ng doanh nghiÖp cã quy m«, ph¹m vi ho¹t ®éng lín vµ cã nhiÒu lÜnh vùc ho¹t ®éng th× tÊt c¶ c¸c th«ng tin ®Òu cã thÓ tin cËy nÕu nh­ doanh nghiÖp cã mét ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, t­ c¸ch ®¹o ®øc tèt. Tuy nhiªn kh«ng ph¶i doanh nghiÖp nµo còng cã ®éi ngò c¸n bé nh©n viªn cã ®ñ nh÷ng ®iÒu kiÖn trªn. §èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy th× c¸c th«ng tin vÒ qu¸ tr×nh ho¹t ®éng lu«n Èn chøa nh÷ng sai sãt rñi ro do tr×nh ®é n¨ng lùc còng nh­ ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp yÕu kÐm cña c¸c nh©n viªn g©y ra. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cã thÓ ph¸t hiÖn ra c¸c sai sãt vµ rñi ro nµy vµ cã nh÷ng kiÕn nghÞ, gi¶i ph¸p nh»m ng¨n ngõa nh÷ng sai ph¹m trªn. 3. Chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé Chøc n¨ng cña kiÓm to¸n néi bé lµ kiÓm tra ®¸nh gi¸ tÝnh liªn tôc, tÝnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng kÕ to¸n vµ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé còng nh­ chÊt l­îng thùc thi cña c¸c ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp. NhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé lµ: - KiÓm tra tÝnh hîp ph¸p, hîp lÖ cña c¸c chøng tõ, tµi liÖu, sè liÖu kÕ to¸n, viÖc chÊp hµnh chÕ ®é, thÓ lÖ kÕ to¸n tµi chÝnh cña nhµ n­íc. - KiÓm tra vµ x¸c nhËn møc ®é trung thùc, hîp lý cña b¸o c¸o quyÕt to¸n do kÕ to¸n vµ c¸c bé phËn kh¸c trong doanh nghiÖp lËp ra. - KiÓm tra vµ x¸c nhËn gi¸ trÞ vèn gãp cña doanh nghiÖp vµ c¸c ®èi t¸c tham gia liªn doanh víi doanh nghiÖp. KiÓm tra x¸c nhËn tÝnh trung thùc hîp lý ®Çy ®ñ cña sè liÖu kÕ to¸n vµ b¸o c¸o quyÕt to¸n cña ®¬n vÞ liªn doanh. - KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh ph¸p lý cña hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé trong ®ã cã hÖ thèng kÕ to¸n, gi¸m s¸t sù ho¹t ®éng vµ tham gia hoµn thiÖn chóng. - KiÓm tra tÝnh hiÖu qu¶ vµ tÝnh ph¸p lý cña c¸c quy chÕ kiÓm so¸t néi bé ®ång thêi cã kiÕn nghÞ hoµn thiÖn c¸c quy chÕ nµy. - Th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô trªn, kiÓm to¸n néi bé cã tr¸ch nhiÖm h­íng dÉn nghiÖp vô cho c¸n bé kÕ to¸n vµ c¸c c¸n bé nghiÖp vô kh¸c cã liªn quan, ®Ò xuÊt c¸c quyÕt ®Þnh qu¶n lý, xö lý vÒ tµi chÝnh kÕ to¸n vµ c¸c néi dung kh¸c. Nh­ vËy lÜnh vùc chñ yÕu cña kiÓm to¸n néi bé lµ kiÓm to¸n ho¹t ®éng vµ kiÓm to¸n tu©n thñ chø kh«ng ph¶i lµ kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh doanh nghiÖp. KiÓm to¸n néi bé chØ so¸t xÐt, kiÓm tra c¸c th«ng tin tµi chÝnh gióp chñ doanh nghiÖp ký duyÖt b¸o c¸o tµi chÝnh mµ kh«ng thùc hiÖn kiÓm to¸n b¸o c¸o tµi chÝnh theo ®óng nghÜa cña tõ nµy (gåm kiÓm tra vµ x¸c nhËn b¸o c¸o tµi chÝnh). KiÓm to¸n néi bé vÒ nguyªn t¾c chØ chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi chñ doanh nghiÖp mµ kh«ng cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi c¸c ®èi t­îng sö dông th«ng tin ë bªn ngoµi doanh nghiÖp. V× vËy ®èi víi doanh nghiÖp nhµ n­íc víi chñ së h÷u lµ nhµ n­íc, kiÓm to¸n néi bé chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc gi¸m ®èc còng cã nghÜa lµ chÞu tr¸ch nhiÖm víi nhµ n­íc. V× lÏ nµy c¸c kiÓm to¸n viªn néi bé tiÕn hµnh kiÓm tra b¸o c¸o tµi chÝnh gióp ban gi¸m ®èc tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ tÝnh trung thùc, hîp lý cña b¸o c¸o tµi chÝnh ®èi víi nhµ n­íc nh­ quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh 59/CP vµ th«ng t­ 73/TC/TCDN lµ hoµn toµn hîp lý. Ngoµi ra khi xem xÐt chøc n¨ng, nhiÖm vô cña kiÓm to¸n néi bé, c¸c ®Æc tr­ng sau ®©y cña kiÓm to¸n néi bé cÇn ®­îc qu¸n triÖt s©u s¾c ®Ó h­íng dÉn c¸c hµnh ®éng trong thùc tiÔn. Mét lµ: KiÓm to¸n néi bé cã tÝnh chÊt b¾t buéc vµ c­ìng chÕ theo yªu cÇu cña ban gi¸m ®èc ®èi víi c¸c ®¬n vÞ, c¸c ho¹t ®éng thuéc quyÒn. KiÓm to¸n néi bé cã thÈm quyÒn kiÓm tra ®èi víi c¸c ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ chÝnh còng nh­ ®¬n vÞ phô thuéc. ThÈm quyÒn nµy kh«ng chØ ®èi víi lÜnh vùc kÕ to¸n – tµi chÝnh mµ bao gåm mäi lÜnh vùc trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. §©y lµ tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó nãi r»ng kiÓm to¸n néi bé kh¸c víi kiÓm tra kÕ to¸n néi bé hay nãi c¸ch kh¸c kiÓm to¸n néi bé cã ph¹m vi réng lín h¬n rÊt nhiÒu so víi kiÓm tra kÕ to¸n néi bé. Hai lµ: Theo yªu cÇu qu¶n lý cña ban gi¸m ®èc, kiÓm to¸n néi bé lµ ho¹t ®éng kh«ng thu phÝ ®èi víi c¸c ®¬n vÞ, bé phËn trùc thuéc ®­îc kiÓm to¸n. Ba lµ: Còng gièng nh­ kiÓm to¸n nhµ n­íc, kiÓm to¸n néi bé cã môc ®Ých lín lµ th«ng qua kiÓm to¸n ®Ó c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn c¸c ho¹t ®éng ë doanh nghiÖp, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, hiÖu qu¶ sö dông vèn vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, kh¾c phôc nh÷ng kh©u yÕu, gióp ban gi¸m ®èc ph¸t hiÖn, ng¨n chÆn vµ xö lý c¸c gian lËn, sai sãt trong ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. Bèn lµ: Tuy kiÓm to¸n néi bé ®­îc tæ chøc ®éc lËp víi nh÷ng bé phËn ®­îc kiÓm tra nh­ng kiÓm to¸n néi bé lµ mét bé phËn cña ®¬n vÞ, kh«ng thÓ ®éc lËp hoµn toµn víi ®¬n vÞ ®ã ®­îc. V× vËy c¸c b¸o c¸o cña kiÓm to¸n néi bé mÆc dï ®­îc ban gi¸m ®èc doanh nghiÖp tin t­ëng nh­ng kh«ng cã hoÆc Ýt cã gi¸ trÞ hîp lý ë bªn ngoµi. 4. C¬ cÊu cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Bé m¸y kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp cã quy m« lín (th­êng lµ tæng c«ng ty) ®­îc x©y dùng bao gåm: - Tr­ëng phßng kiÓm to¸n - Phã tr­ëng phßng kiÓm to¸n (cã thÓ cã hoÆc kh«ng) - Nhãm tr­ëng kiÓm to¸n - C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé. a. Tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé. Tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé lµ ng­êi ®øng ®Çu phßng kiÓm to¸n néi bé doanh nghiÖp. ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé do tæng gi¸m ®èc bæ nhiÖm sau khi cã ý kiÕn b»ng v¨n b¶n cña bé chñ qu¶n doanh nghiÖp. NhiÖm vô vµ quyÒn h¹n cña tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé: - Chñ ®éng x©y dùng kÕ ho¹ch vµ lËp ch­¬ng tr×nh kiÓm to¸n hµng n¨m. - Tæ chøc c¸c cuéc kiÓm to¸n trong néi bé doanh nghiÖp theo nhiÖm vô, kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh dù ¸n ®· ®­îc tæng gi¸m ®èc phª duyÖt. - Qu¶n lý, bè trÝ ph©n c«ng c«ng viÖc cho kiÓm to¸n viªn vµ thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p ®µo t¹o, huÊn luyÖn kiÓm to¸n viªn, ®¶m b¶o kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é vµ n¨ng lùc cña c¸c kiÓm to¸n viªn còng nh­ bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. - §Ò xuÊt víi tæng gi¸m ®èc vÒ viÖc ®Ò b¹t, bæ nhiÖm, khen th­ëng kû luËt ®èi víi kiÓm to¸n viªn néi bé. - KiÕn nghÞ c¸c thay ®æi vÒ chÝnh s¸ch, ®­êng lèi nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh ho¹t ®éng kinh doanh t¹i doanh nghiÖp. - Khi ph¸t hiÖn cã hiÖn t­îng vi ph¹m ph¸p luËt hoÆc nh÷ng quyÕt ®Þnh tr¸i víi chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch chÕ ®é cña doanh nghiÖp ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¸o c¸o c¸c cÊp cã thÈm quyÒn ®ång thêi nghiªn cøu ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt kÞp thêi. b. Nhãm tr­ëng kiÓm to¸n Nhãm tr­ëng kiÓm to¸n lµ cÊp trªn cña c¸c kiÓm to¸n viªn th­êng cã nhiÖm vô trî lý, gi¸m s¸t qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c cuéc kiÓm to¸n, l·nh ®¹o mét nhãm c¸c nh©n viªn kiÓm to¸n, xem xÐt l¹i c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn trong nhãm, lµ ng­êi gi÷ liªn l¹c gi÷a bé phËn ®­îc kiÓm to¸n vµ bé phËn kiÓm to¸n, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh kiÓm to¸n. c. KiÓm to¸n viªn néi bé. C¸c kiÓm to¸n viªn néi bé lµ nh÷ng thµnh viªn kh«ng thÓ thiÕu trong bé phËn kiÓm to¸n. Theo quy ®Þnh t¹i Q§ 832/TC/C§KT ngµy 28 th¸ng 10 n¨m 1997 cña Bé tµi chÝnh, ng­êi ®­îc bæ nhiÖm hoÆc giao nhiÖm vô lµm kiÓm to¸n viªn néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i cã ®ñ c¸c tiªu chuÈn sau: Mét lµ: cã phÈm chÊt trung thùc, kh¸ch quan ch­a cã tiÒn ¸n tiÒn sù, ch­a bÞ kû luËt tõ møc c¶nh c¸o trë lªn do cã c¸c sai ph¹m trong qu¶n lý kinh tÕ, tµi chÝnh, kÕ to¸n. Hai lµ: §· tèt nghiÖp chuyªn ngµnh kinh tÕ, tµi chÝnh kÕ to¸n hoÆc qu¶n trÞ kinh doanh. Ba lµ: §· c«ng t¸c thùc tÕ trong lÜnh vùc qu¶n lý tµi chÝnh kÕ to¸n tõ n¨m n¨m trë lªn trong ®ã cã Ýt nhÊt ba n¨m lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp n¬i ®­îc giao nhiÖm vô kiÓm to¸n viªn. Ban gi¸m ®èc cã quyÒn ®¸nh gi¸ vµ lùa chän kiÓm to¸n viªn néi bé cho doanh nghiÖp dùa trªn phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ n¨ng lùc chuyªn m«n cña kiÓm to¸n viªn. Tr¸ch nhiÖm cña kiÓm to¸n viªn néi bé: - KiÓm to¸n viªn néi bé thùc hiÖn nhiÖm vô theo kÕ ho¹ch kiÓm to¸n ®· ®­îc tæng gi¸m ®èc phª duyÖt vµ chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc tæng gi¸m ®èc vÒ chÊt l­îng, vÒ tÝnh trung thùc hîp lý cña b¸o c¸o kiÓm to¸n vµ nh÷ng th«ng tin tµi chÝnh kÕ to¸n ®· ®­îc kiÓm to¸n. - Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng viÖc, kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i tu©n thñ luËt ph¸p, tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c chuÈn mùc nghÒ nghiÖp vµ kiÓm to¸n vµ c¸c chÝnh s¸ch chÕ ®é cña nhµ n­íc. - KiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i ®¶m b¶o tÝnh kh¸ch quan, ®Ò cao tÝnh ®éc lËp trong ho¹t ®éng kiÓm to¸n, kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng lùc chuyªn m«n, cËp nhËt kiÕn thøc, gi÷ g×n ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. - Tu©n thñ nguyªn t¾c b¶o mËt sè liÖu, tµi liÖu ®· ®­îc kiÓm to¸n. QuyÒn h¹n cña kiÓm to¸n viªn néi bé: - §­îc ®éc lËp vÒ chuyªn m«n nghiÖp vô, kh«ng bÞ chi phÝ hoÆc can thiÖp khi thùc hiÖn ho¹t ®éng kiÓm to¸n vµ tr×nh bµy ý kiÕn trong b¸o c¸o kiÓm to¸n. - Cã quyÒn yªu cÇu c¸c bé phËn c¸ nh©n ®­îc kiÓm to¸n vµ c¸c bé phËn liªn quan cung cÊp th«ng tin, tµi liÖu phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm to¸n. - §­îc ký x¸c nhËn trªn b¸o c¸o kiÓm to¸n néi bé do c¸ nh©n tiÕn hµnh hoÆc chÞu tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn theo nhiÖm vô kiÓm to¸n ®­îc giao. - Nªu c¸c ý kiÕn ®Ò xuÊt, c¸c gi¶i ph¸p, kiÕn nghÞ cho viÖc c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c«ng t¸c qu¶n lý, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ng¨n ngõa c¸c sai sãt, gian lËn vµ c¸c viÖc lµm sai tr¸i trong doanh nghiÖp. - §­îc b¶o l­u ý kiÕn ®· tr×nh bµy trong b¸o c¸o kiÓm to¸n néi bé, ®­îc quyÒn ®Ò nghÞ c¬ quan chøc n¨ng cña nhµ n­íc xem xÐt l¹i quyÕt ®Þnh cña tæng gi¸m ®èc vÒ viÖc b·i nhiÔm kiÓm to¸n viªn. 5. M« h×nh tæ chøc cña kiÓm to¸n néi bé. §Ó thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô mét c¸ch h÷u hiÖu, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ph¶i trùc thuéc cÊp cao nhÊt trong doanh nghiÖp. ë c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã héi ®ång qu¶n trÞ, bé phËn kiÓm to¸n néi bé th­êng ®­îc tæ chøc trùc thuéc ban gi¸m ®èc. ë c¸c n­íc Ch©u ©u trong c¸c c«ng ty lín, bé phËn kiÓm to¸n néi bé trùc thuéc uû ban kiÓm to¸n héi ®ång qu¶n trÞ. Uû ban nµy gåm mét sè thµnh viªn cña héi ®ång qu¶n trÞ nh­ng kh«ng gi÷ chøc vô hay ®¶m nhËn mét c«ng viÖc nµo trong c«ng ty. TÝnh chÊt ®éc lËp gióp cho uû ban kiÓm to¸n thùc hiÖn tèt chøc n¨ng gi¸m s¸t cña m×nh ®èi víi mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp. M« h×nh ho¹t ®éng ë c¸c tæng c«ng ty ®­îc thµnh lËp theo nghÞ ®Þnh 90/CP vµ 91/CP cña n­íc ta kh¸c so víi c¸c n­íc trªn. Trong mçi tæng c«ng ty cßn cã ban kiÓm so¸t trùc thuéc héi ®ång qu¶n trÞ. Ngoµi c¸c thµnh viªn chuyªn tr¸ch, héi ®ång qu¶n trÞ cßn cã mét sè thµnh viªn kiªm nhiÖm, trong bµn so¸t ngoµi tr­ëng ban kiÓm so¸t th× phÇn lín c¸c uû viªn lµ thµnh viªn kiªm nhiÖm trong ®ã cã thµnh viªn kh«ng thuéc tæng c«ng ty. Víi bé m¸y nh­ vËy ban kiÓm so¸t khã lßng thùc hiÖn tèt c¸c nhiÖm vô vµ tr¸ch nhiÖm theo quy ®Þnh cña nhµ n­íc ®­îc ban hµnh theo ®iÒu lÖ mÉu cña tæng c«ng ty nhµ n­íc. V× vËy theo em ë c¸c tæng c«ng ty ®­îc thµnh lËp theo nghÞ ®Þnh 90/CP vµ 91/CP, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ph¶i trùc thuéc héi ®ång qu¶n trÞ mµ trùc tiÕp lµ ban kiÓm so¸t. D­íi ®©y em xin ®­a ra m« h×nh bé phËn kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tr­ëng nhãm kiÓm to¸n Tr­ëng bé phËn kiÓm to¸n Gi¸m ®èc hoÆc héi ®ång qu¶n trÞ KiÓm to¸n viªn néi bé KiÓm to¸n viªn néi bé KiÓm to¸n viªn néi bé n Ngoµi ra ®Ó thùc hiÖn mét cuéc kiÓm to¸n ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt th× viÖc x¸c ®Þnh sè l­îng c¸c nh©n viªn kiÓm to¸n lµ rÊt quan träng, sè l­îng nh©n viªn kiÓm to¸n cã thÓ ®­îc x¸c ®Þnh qua c«ng thøc sau ®©y: i = 1 = å ai x t + b Trong ®ã: + ai: Thêi gian cÇn thiÕt ®Ó tiÕn hµnh kiÓm to¸n mét ho¹t ®éng hoÆc mét bé phËn cña doanh nghiÖp bao gåm c¶ thêi gian kiÓm to¸n dù tÝnh, thêi gian ®i l¹i (nÕu cã). + t: TÇn suÊt kiÓm to¸n c¸c bé phËn hoÆc ho¹t ®éng t­¬ng øng/n¨m. + b: Thêi gian dù kiÕn ph¸t sinh cho c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o, nghØ èm, nghØ phÐp, héi häp... + k: Thêi gian lµm viÖc trung b×nh cña mét kiÓm to¸n viªn/n¨m + n: Tæng sè bé phËn hoÆc ho¹t ®éng cÇn kiÓm to¸n 6. Mèi quan hÖ gi÷a kiÓm to¸n néi bé víi c¸c c¬ quan qu¶n lý chøc n¨ng cña nhµ n­íc. Kh¸c víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc bé phËn kiÓm to¸n néi bé sÏ cã quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c c¬ quan tµi chÝnh cña nhµ n­íc. ë V­¬ng quèc Anh, ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n viªn néi bé t¹i c¸c ®¬n vÞ tµi chÝnh sö dông chi tiªu vèn vµ kinh phÝ cu¶ ng©n s¸ch nhµ n­íc do Bé tµi chÝnh qu¶n lý. Bé tµi chÝnh cña V­¬ng quèc Anh cßn biªn so¹n c¶ c¸c tµi liÖu h­íng dÉn nghiÖp vô chuyªn m«n cho kiÓm to¸n viªn néi bé thuéc lÜnh vùc nhµ n­íc qu¶n lý. T­¬ng tù nh­ vËy, Bé tµi chÝnh ViÖt Nam còng cã vai trß tr¸ch nhiÖm rÊt lín ®èi víi viÖc tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, cã thÓ coi kiÓm to¸n néi bé lµ “ch©n rÕt” cña Bé tµi chÝnh ®Ó qu¶n lý hÖ thèng ngay t¹i c¸c ®¬n vÞ c¬ së. PhÇn II. Nh÷ng thuËn lîi vµ khã kh¨n mµ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc gÆp ph¶i khi tiÕn hµnh triÓn khai kiÓm to¸n néi bé So víi hai lo¹i h×nh kiÓm to¸n nhµ n­íc vµ kiÓm to¸n ®éc lËp th× kiÓm to¸n néi bé ra ®êi muén h¬n. Tuy míi ra ®êi nh­ng ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu kh«ng thÓ phñ nhËn, ®ãng gãp rÊt lín vµo sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc trong c¬ chÕ thÞ tr­êng. T¸c dông ®Çu tiªn ph¶i kÓ ®Õn ®ã lµ sù ra ®êi cña kiÓm to¸n néi bé ®· gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña hÖ thèng kÕ to¸n vÒ hÖ thèng kiÓm so¸t néi bé doanh nghiÖp. Trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay, sè c¸n bé lµm viÖc víi t­ c¸ch lµ c¸c kÕ to¸n viªn cã b»ng ®¹i häc chÝnh quy cßn thÊp vµ ch­a ®­îc chuÈn ho¸, h¬n n÷a do n­íc ta cã sù chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ khiÕn cho c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ, chÕ ®é kÕ to¸n thay ®æi nhiÒu lÇn cô thÓ lµ vµo th¸ng 12/1995 nhµ n­íc ta ban hµnh hÖ thèng kÕ to¸n – tµi chÝnh doanh nghiÖp míi, ®¶m b¶o yªu cÇu qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc, hoµ nhËp víi th«ng lÖ kÕ to¸n phæ biÕn trªn thÕ giíi trong ®ã cã tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam, trong khi ®ã ho¹t ®éng kiÓm tra kiÓm so¸t ch­a chuyÓn h­íng kÞp thêi dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ho¹t ®éng kÕ to¸n trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn nhiÒu lén xén. ChÝnh sù ra ®êi cña kiÓm to¸n mµ trùc tiÕp lµ kiÓm to¸n néi bé ®· gãp phÇn ®­a c«ng t¸c kÕ to¸n tµi chÝnh cña c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc vµo nÒ nÕp, h­íng dÉn nghiÖp vô cho c¸c c¸n bé lµm c«ng t¸c nµy. Ngoµi ra, kiÓm to¸n néi bé ra ®êi víi môc ®Ých ®¸nh gi¸ tÝnh trung thùc cña c¸c th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh ®· gióp cho gi¸m ®èc doanh nghiÖp cã nh÷ng nhËn ®Þnh ®óng ®¾n vÒ t×nh h×nh ho¹t ®éng cña ®¬n vÞ m×nh. C¸c th«ng tin ®ã kh«ng chØ bao gåm c¸c th«ng tin trªn b¶ng khai tµi chÝnh mµ cßn lµ c¸c th«ng tin trong mäi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp tõ viÖc tiÕp nhËn vèn ®Õn nh÷ng th«ng tin trong ho¹t ®éng kinh doanh vµ ho¹t ®éng qu¶n lý. §iÓn h×nh t¹i tæng c«ng ty x©y dùng S«ng §µ, bé phËn kiÓm to¸n néi bé qua c¸c cuéc kiÓm to¸n ®· gióp cho ban gi¸m ®èc kh¾c phôc ®­îc nh÷ng thiÕu sãt nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ trong c«ng t¸c qu¶n lý nãi chung vµ c«ng t¸c qu¶n lý tµi chÝnh nãi riªng lµm cho vèn cña c«ng ty kh«ng nh÷ng bÞ thÊt tho¸t mµ cßn kh«ng ngõng t¨ng tr­ëng. Qua c¸c cuéc kiÓm to¸n, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®· ph¸t hiÖn thÊy mét sè thµnh viªn chi sai nguyªn t¾c, dïng tiÒn cña kho¶n nµy chi cho kho¶n kia lµm thÊt tho¸t ng©n s¸ch gÇn 1 tû ®ång. Bªn c¹nh ®ã, bé phËn kiÓm to¸n néi bé ra ®êi ®· lµm h¹n chÕ rÊt nhiÒu nh÷ng gian lËn vµ sai sãt cña c¸c c¸n bé c«ng nh©n viªn khiÕn cho hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp t¨ng ®¸ng kÓ. Tuy cã nhiÒu t¸c dông tÝch cùc nh­ vËy nh­ng cho ®Õn nay viÖc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cßn rÊt chËm. Ngo¹i trõ c¸c tæng c«ng ty 90, 91 ®· chÝnh thøc ®­a kiÓm to¸n néi bé vµo ho¹t ®éng cßn t¹i c¸c doanh nghiÖp kh¸c ho¹t ®éng kiÓm to¸n néi bé ch­a cã hoÆc cã thÓ còng chØ lµ h×nh thøc chø ho¹t ®éng ch­a hiÖu qu¶. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy th× cã nhiÒu bëi v× nh­ ë phÇn I ®· ph©n tÝch, tiªu chuÈn ®Ó thiÕt lËp kiÓm to¸n néi bé phô thuéc vµo quy m« ph¹m vi ho¹t ®éng, lÜnh vùc ho¹t ®éng vµ tr×nh ®é n¨ng lùc cña nh©n viªn. Trong khu«n khæ nhá bÐ cña bµi ®Ò ¸n m«n häc nµy em chØ xin ®­a ra vµ ph©n tÝch thùc tr¹ng mét sè nh©n tè mµ theo suy nghÜ cña em nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong c¸c nh©n tè nµy lµ nguyªn nh©n c¶n trë viÖc tæ chøc triÓn khai kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. 1. VÒ mÆt c¬ së ph¸p lý. Bé phËn kiÓm to¸n néi bé ®· ph¸t triÓn cùc nhanh ë Mü còng nh­ ë Ch©u ¢u tõ nh÷ng n¨m 60. Sù ph¸t triÓn nµy ®· ®­îc khuyÕn khÝch bëi sù thµnh lËp cña tæ chøc kiÓm to¸n néi bé (IIA) n¨m 1941 t¹i New York, tæ chøc nµy ®· x¸c ®Þnh b¶n chÊt, môc tiªu vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña bé phËn kiÓm to¸n néi bé. Tæ chøc kiÓm to¸n néi bé lµ thµnh viªn cña liªn ®oµn kÕ to¸n quèc tÕ (IFAC) vµ INTOSAI. T¹i ViÖt Nam th× ph¶i ®Õn n¨m 1996, thuËt ng÷ kiÓm to¸n néi bé míi xuÊt hiÖn trong c¸c v¨n b¶n cña nhµ n­íc. Sau nghÞ ®Þnh sè 59/CP ngµy 03/10/1996 cña chÝnh phñ ban hµnh “quy ®Þnh qu¶n lý tµi chÝnh vµ h¹ch to¸n kinh doanh ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc” ngµy 12th¸ng 11 n¨m 1996, Bé tµi chÝnh ®· ra th«ng t­ sè 73/TC/TCDN nh»m h­íng dÉn lËp, c«ng bè c«ng khai b¸o c¸o tµi chÝnh vµ kiÓm tra b¸o c¸o tµi chÝnh hµng n¨m. ë th«ng t­ nµy quy ®Þnh b¾t buéc c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i th­êng xuyªn tù tæ chøc kiÓm to¸n néi bé trong doanh nghiÖp. B¸o c¸o tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ph¶i ®­îc kiÓm to¸n vµ cã x¸c nhËn ®· ®­îc kiÓm to¸n cña kiÓm to¸n néi bé hoÆc kiÓm to¸n ®éc lËp. Tuy nhiªn ph¶i ®Õn gÇn mét n¨m sau, v¨n b¶n chÝnh thøc ®Çu tiªn cña ViÖt nam quy ®Þnh ®Çy ®ñ vÒ kiÓm to¸n néi bé míi ra ®êi. §ã lµ quyÕt ®Þnh 832 TC/Q§/C§KT ngµy 28/10/1997 cña Bé tµi chÝnh vÒ “Quy chÕ kiÓm to¸n néi bé” ¸p dông cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Quy chÕ nµy gåm 5 ch­¬ng víi néi dung nh÷ng quy ®Þnh chung; Nh÷ng quy ®Þnh vÒ néi dung, tr×nh tù, ph­¬ng ph¸p cña kiÓm to¸n néi bé; kiÓm to¸n viªn néi bé; Tæ chøc kiÓm to¸n néi bé; Tæ chøc thùc hiÖn. Nh­ vËy víi quyÕt ®Þnh nµy, c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cã mét hµnh lang ph¸p lý ®Ó tiÕn hµnh viÖc thµnh lËp vµ triÓn khai kiÓm to¸n néi bé. T¹i ®iÒu 3 trong v¨n b¶n nµy quy ®Þnh c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i th­êng xuyªn tæ chøc kiÓm to¸n néi bé nh»m ®¸nh gi¸ vÒ chÊt l­îng vµ ®é tin cËy cña c¸c th«ng tin kinh tÕ tµi chÝnh, vÒ b¶o vÖ tµi s¶n cña doanh nghiÖp, vÒ viÖc chÊp hµnh luËt ph¸p, chÝnh s¸ch chÕ ®é cña nhµ n­íc còng nh­ c¸c nghÞ quyÕt, quyÕt ®Þnh cña héi ®ång qu¶n trÞ vµ ban gi¸m ®èc doanh nghiÖp. TiÕp ®ã vµo ngµy 16/4/1998, Bé tµi chÝnh ®· ra th«ng t­ sè 52/1998 TT – BTC vÒ “H­íng dÉn tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé t¹i c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc”. Tuy nhiªn trong qu¸ tr×nh thùc thi nhiÒu quy ®Þnh vÒ bé m¸y kiÓm to¸n néi bé, c¬ cÊu bé m¸y kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n viªn néi bé ®· gÆp nh÷ng v­íng m¾c. a. VÒ bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. Theo th«ng t­ sè 52/1998 TT – BTC, t¹i môc ra trong quy ®Þnh chung cã nªu “TÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc bao gåm c¸c tæng c«ng ty, c¸c liªn hiÖp xÝ nghiÖp vµ c¸c doanh nghiÖp h¹ch to¸n ®éc lËp ®Òu ph¶i tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé ®ñ n¨ng lùc ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé theo quy ®Þnh t¹i quyÕt ®Þnh 832 TC/Q§/C§KT ngµy 28/10/1997 cña Bé tr­ëng tµi chÝnh”. Nh­ vËy lµ mäi doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Òu ph¶i tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n néi bé cã thÓ thay thÕ cho kiÓm to¸n ®éc lËp. Tuy nhiªn trong thùc tÕ hiÖn nay cã nhiÒu d­ luËn kh¸c nhau vÒ tÝnh hiÖu qu¶ cña nã. VËy cã nªn b¾t buéc mäi doanh nghiÖp nhµ n­íc ®Òu ph¶i tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé hay kh«ng? Môc ®Ých chñ yÕu cña kiÓm to¸n néi bé lµ gióp cho l·nh ®¹o doanh nghiÖp trong viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh doanh nghiÖp, c«ng t¸c kiÓm to¸n néi bé ®­îc thùc hiÖn bëi c¸c kiÓm to¸n viªn trong néi bé doanh nghiÖp, kiÓm to¸n viªn néi bé ®­îc bæ nhiÖm, miÔn nhiÖm bëi gi¸m ®èc hoÆc tæng gi¸m ®èc doanh nghiÖp, ®­îc ho¹t ®éng ®­îc sù chØ ®¹o cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp. Do vËy tÝnh hiÖu qu¶ cña kiÓm to¸n néi bé phô thuéc rÊt lín vµo ý muèn chñ quan cña ng­êi l·nh ®¹o cao nhÊt trong doanh nghiÖp. §iÒu nµy còng cã nghÜa lµ tÝnh ®éc lËp cña kiÓm to¸n néi bé kh«ng cao, thùc chÊt nã chØ cã gi¸ trÞ trong néi bé doanh nghiÖp mµ kh«ng cã gi¸ trÞ ph¸p lý ®èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc nh­ c¬ quan thuÕ, c¬ quan qu¶n lý vèn vµ ngay c¶ ®èi víi kiÓm to¸n ®éc lËp, kiÓm to¸n nhµ n­íc th× kÕt luËn vµ sè liÖu cña kiÓm to¸n néi bé còng chØ lµ c¬ së ®Ó tham kh¶o mµ th«i. ViÖc quy ®Þnh kiÓm to¸n viªn néi bé ph¶i ký vµo b¸o c¸o tµi chÝnh suy cho cïng còng lµ viÖc lµm mang tÝnh h×nh thøc. H¬n n÷a tõ tr­íc ®Õn nay vÒ mÆt lý thuyÕt ë c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· cã kÕ to¸n tr­ëng lµ kiÓm so¸t viªn cña nhµ n­íc ®Æt t¹i c¸c doanh nghiÖp ®Ó kiÓm tra kiÓm so¸t t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh nghiÖp vµ cã nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý quy ®Þnh vÒ vÊn ®Ò nµy. Do vËy, kh«ng nªn b¾t buéc mäi doanh nghiÖp nhµ n­íc ph¶i tæ chøc mét bé phËn chñ yÕu kiÓm tra l¹i viÖc lµm cña nhµ n­íc, cña “kiÓm so¸t viªn nhµ n­íc” còng t¹i doanh nghiÖp. Trong thùc tÕ hiÖn nay cã nhiÒu doanh nghiÖp nhµ n­íc cã quy m« nhá, l·nh ®¹o doanh nghiÖp cã thÓ kiÓm tra chÆt chÏ mäi ho¹t ®éng trong doanh nghiÖp th× viÖc thµnh lËp mét bé phËn kiÓm to¸n néi bé ë nh÷ng doanh nghiÖp nµy lµ qu¸ thõa, hoµn toµn kh«ng cÇn thiÕt. §©y lµ nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù ra ®êi cña th«ng t­ 171/1998/TT – BTC. Ngµy 22/12/1998 t¹i th«ng t­ nµy ghi: Trong qu¸ tr×nh triÓn khai thùc hiÖn theo th«ng t­ sè 52 cßn tån t¹i mét sè v­íng m¾c cÇn söa ®«Ø cho phï hîp víi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ vµ t×nh h×nh thùc tÕ cña doanh nghiÖp. T¹i môc 3 tæ chøc bé m¸y kiÓm to¸n néi bé cã ghi “Tuú thuéc vµo quy m« s¶n xuÊt kinh doanh, ®Þa bµn ho¹t ®éng tËp trung hay ph©n t¸n, ®Òu kiÖn cô thÓ vÒ tr×nh ®é n¨ng lùc cña ®éi ngò nh©n viªn kÕ to¸n... doanh nghiÖp cã thÓ lùa chän cã tæ chøc hay kh«ng bé m¸y kiÓm to¸n néi bé trong ®¬n vÞ m×nh”. Quy ®Þnh trªn ®· t¹o cho c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc mét c¬ héi ®Ó vËn dông sù linh ho¹t trong tæ chøc bé m¸y nh»m tiÕt kiÖm ®­îc chi phÝ, n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. b. VÒ quy m« bé m¸y kiÓm to¸n néi bé. T¹i kho¶n 1 - ®iÒu 16 – ch­¬ng 4 – Q§832 cã ghi: “Bé m¸y kiÓm to¸n néi bé gåm tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé, phã tr­ëng phßng kiÓm to¸n néi bé (nÕu cã), nhãm tr­ëng kiÓm to¸n néi bé vµ kiÓm to¸n viªn néi bé. Sè l­îng kiÓm to¸n viªn néi bé phô thuéc vµo quy m« kinh doanh, ®Þa bµn ho¹t ®éng, sè l­îng c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, tÝnh chÊt phøc t¹p cña c«ng viÖc, yªu cÇu qu¶n lý kinh doanh vµ tr×nh ®é n¨ng lùc nghÒ nghiÖp cña kiÓm to¸n viªn”. VÊn ®Ò nµy ®­îc cô thÓ ho¸ trong th«ng t­ sè 52 nh­ sau: §èi víi tæng c«ng ty: “Phßng kiÓm to¸n._.