Nghiên cứu về thể chất, điều kiện môi trường lớp học và tình hình sức khỏe của HS THCS trần bội cơ, TP.HCM từ 05/2003 đến 05/2004

CHÖÔNG 1 ÑAËT VAÁN ÑEÀ **** Töø thaäp nieân 90 cho ñeán nay, tình hình kinh teá xaõ hoäi ôû ñaát nöôùc ta trong thôøi kyø Coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, ñaõ coù nhieàu thay ñoåi ñaùng keå. Ñôøi soáng vaät chaát vaø tinh thaàn cuûa nhaân daân ngaøy ñöôïc caûi thieän, chaát löôïng cuoäc soáng ngaøy ñöôïc naâng cao. Thaønh phoá Hoà Chí Minh laø moät Thaønh phoá ñoâng daân nhaát cuûa caû nöôùc, soá löôïng hoïc sinh ngaøy caøng gia taêng, soá löôïng tröôøng hoïc duø ñaõ coù ñöôïc xaây theâm nhieàu, cuõng chöa ñaùp öùng ñuû nhu caàu cuûa thaønh phoá. Do ñoù, moät soá lôùp hoïc ôû caùc tröôøng ñaõ coù soá hoïc sinh quaù ñoâng, aûnh höôûng tôùi söùc khoûe vaø chaát löôïng hoïc taäp cuûa caùc em. Hieän nay vaán ñeà caûi thieän ñieàu kieän moâi tröôøng y teá hoïc ñöôøng ñang laø moät vaán ñeà ñöôïc Boä Giaùo Duïc, Boä Y Teá vaø laõnh ñaïo caùc caáp chính quyeàn cuøng caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng ôû nöôùc ta heát söùc quan taâm. Trong caùc yeáu toá moâi tröôøng cuûa lôùp hoïc tröôùc tieân phaûi keå ñeán yeáu toá vi khí haäu. Nöôùc Vieät Nam laø moät nöôùc coù khí haäu nhieät ñôùi gioù muøa noùng aåm. ÔÛ thaønh phoá Hoà Chí Minh, duø trong muøa möa hay muøa khoâ, nhieät ñoä trung bình ngaøy trong phoøng cuõng xaáp xæ 30oC vaø ñoä aåm cuõng töông ñoái cao. Hôn nöõa, ôû trong caùc phoøng hoïc ñoâng ngöôøi khoâng khí ngoaïi caûnh caøng trôû neân ngoät ngaït hôn do hoaït ñoäng vaø chuyeån hoùa vaät chaát cuõng sinh nhieät cuûa cô theå con ngöôøi. Trong hoaøn caûnh ñoù, phöông tieän caûi thieän ñieàu kieän vi khí haäu thoâng duïng hieän nay laø thoâng khí baèng quaït maùy. Beân caïnh caùc yeáu toá vi khí haäu, vaán ñeà chieáu saùng cho lôùp hoïc cuõng heát söùc quan troïng. Khoa hoïc “Ergonomie – Khoa hoïc veà tieän nghi ôû nôi laøm vieäc cuûa con ngöôøi” ñaõ chæ roõ raèng: chieáu saùng ñaày ñuû keát hôïp vôùi baøn gheá ñuùng tieâu chuaån seõ laøm cho hoïc sinh thoaûi maùi hôn vaø laøm giaûm tyû leä maéc beänh caän thò cuûa caùc em. Nhö vaäy, phoøng hoïc saùng suûa, khoâng khí thoaùng maùt seõ laøm cho hoïc sinh thoaûi maùi, ñôõ meät moûi, deã tieáp thu baøi vôû. Ngöôïc laïi phoøng hoïc aåm thaáp, thieáu aùnh saùng, thoâng khí keùm seõ aûnh höôûng tôùi söùc khoûe cuûa caùc em, vaø chaát löôïng hoïc taäp seõ giaûm suùt. Vì nhöõng lyù do ñaõ neâu treân, neân chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu veà theå chaát, moät soá vaán ñeà y teá hoïc ñöôøng vaø tình hình söùc khoûe cuûa hoïc sinh tröôøng Trung hoïc Cô sôû Traàn Boäi Cô taïi Tp. Hoà Chí Minh. Chuùng toâi hy voïng raèng nhöõng keát luaän ruùt ra trong luaän vaên naøy cuõng coù theå giuùp ích cho vieäc caûi thieän tình hình y teá hoïc ñöôøng cuûa caùc tröôøng hoïc taïi Tp Hoà Chí Minh vaø trong caû nöôùc. CHÖÔNG 2 MUÏC TIEÂU **** *Muïc tieâu toång quaùt: Goùp phaàn nghieân cöùu veà theå chaát, ñieàu kieän moâi tröôøng lôùp hoïc vaø tình hình söùc khoûe cuûa hoïc sinh tröôøng Trung hoïc cô sôû Traàn Boäi Cô, TP Hoà Chí Minh töø thaùng 5/2003 ñeán thaùng 5/2004. *Muïc tieâu chuyeân bieät: 1. Nghieân cöùu veà theå chaát cuûa hoïc sinh 2. Nghieân cöùu veà ñieàu kieän moâi tröôøng lôùp hoïc; veà khí haäu, tình hình chieáu saùng, kích thöôùc baøn gheá. 3. Nghieân cöùu moät soá vaán ñeà veà tình hình söùc khoûe cuûa hoïc sinh  CHÖÔNG 3 TOÅNG QUAN Y VAÊN *** 1.1 MOÄT SOÁ CHÆ TIEÂU ÑAÙNH GIAÙ THEÅ CHAÁT CON NGÖÔØI VAØ CAÙC NGHIEÂN CÖÙU VEÀ THEÅ CHAÁT CON NGÖÔØI TRONG VAØ NGOAØI NÖÔÙC: 1.1.1. Moät soá chæ tieâu ñaùnh giaù theå chaát con ngöôøi: Töø laâu theå chaát ñöôïc coi laø moät trong nhöõng chæ tieâu nhaän daïng vaø ñaùnh giaù söùc khoeû con ngöôøi[1,2,4,9,15]. Nghieân cöùu veà theå chaát con ngöôøi khoâng chæ coù nhöõng nhaø y hoïc maø coøn cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc thuoäc caùc lónh vöïc khaùc nhau nhö [8,19,20,22,26,29,30,31]: Nhaân traéc hoïc (Biomeùtrie Humaine), taêng tröôûng hoïc (Auxologie), coâng thaùi hoïc (Ergonomie)…. Nghieân cöùu veà theå chaát khoâng chæ laø nhaän xeùt ñôn sô veà taàm voùc beân ngoaøi maø noù coøn coù nhieàu yù nghóa vaø öùng duïng trong thöïc tieãn haøng ngaøy nhö xaây döïng con ngöôøi chuaån ñaëc tröng cho moãi daân toäc, xaây döïng maãu kích côõ, maãu quaàn aùo may saün, nhöõng maãu ñoàng phuïc hoïc ñöôøng, maãu phöông tieän lao ñoäng… sao cho tinh teá nhaát vaø tieän nghi nhaát. Trong nghieân cöùu theå chaát, ngöôøi ta tìm ra nhieàu chæ tieâu khaùc nhau ñeå ñaùnh giaù toaøn veïn theå chaát moät con ngöôøi, nhöng soá ño chieàu cao vaø caân naëng vaãn luoân laø hai chæ tieâu quan troïng haøng ñaàu ñöôïc WHO theo doõi nghieân cöùu moät caùch coù heä thoáng. Chieàu cao ñöùng cuûa cô theå con ngöôøi laø moät trong nhöõng chæ tieâu raát quan troïng trong haàu heát caùc ñieàu tra cô baûn veà nhaân traéc hoïc, nhaân chuûng hoïc vaø y hoïc. Chieàu cao ñöùng coøn ñöôïc xem nhö moät trong nhöõng chæ tieâu quyeát ñònh ñeå phaân bieät caùc chuûng toäc treân theá giôùi. Nhieàu nghieân cöùu ñaõ chöùng minh raèng chieàu cao laø moät ñaïi löôïng ñöôïc qui ñònh bôûi gen nhöng laïi thay ñoåi theo thôøi gian. Chieàu cao bieåu hieän taàm voùc cuûa moät ngöôøi, do ñoù caùc nhaø y hoïc thöôøng döïa vaøo chieàu cao ñeå ñaùnh giaù söùc lôùn cuûa treû em vaø taàm voùc cuûa moät ngöôøi. Chieàu cao thöôøng thay ñoåi theo chuûng toäc, giôùi tính vaø chòu moät phaàn aûnh höôûng cuûa moâi tröôøng, hoaøn caûnh soáng cuûa xaõ hoäi. Khoâng nhöõng theá, chieàu cao ñöùng coøn laø moät trong nhöõng ñaïi löôïng raát quan troïng trong trong öùng duïng nhaân traéc hoïc vaø nghieân cöùu thieát keá ergonmie. Chieàu cao ñöùng thöôøng ñöôïc coi nhö bieåu hieän cuûa theå löïc neân ñöôïc coi laø moät chæ tieâu quan troïng ñaùnh giaù theå löïc trong coâng taùc tuyeån choïn vaøo quaân ñoäi, tuyeån thôï, tuyeån sinh. Söï phaùt trieån chieàu cao coøn ñöôïc löu yù trong tuyeån choïn naêng khieáu theå duïc theå thao ñaëc bieät trong caùc moân caàn toác ñoä vaø söï vöôn xa nhö : bôi loäi, ñieàn kinh, nhaûy xa… ;ngoaøi ra noù coøn giuùp ñaùnh giaù theå traïng lieân quan ñeán chaát löôïng cuoäc soáng, chaát löôïng con ngöôøi sinh hoïc. Chieàu cao cô theå coøn giuùp caùc nhaø y hoïc löôïng giaù giaùn tieáp chöùc naêng thoâng khí cuûa phoåi bôûi chieàu cao coù moái töông quan thuaän vôùi taát caû caùc thoâng soá hoâ haáp [32]. Caân naëng cuõng nhö chieàu cao, laø moät soá ño quan troïng thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc coâng trình ñieàu tra veà hình thaùi ngöôøi. Troïng löôïng lieân quan ñeán nhieàu kích thöôùc khaùc neân thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù söï phaùt trieån cuûa cô theå. Ñoái vôùi cô theå bình thöôøng trong giai ñoaïn taêng tröôûng, troïng löôïng cô theå thöôøng xuyeân taêng leân nhöng khoâng ñoàng ñeàu. Böôùc vaøo theá kyû XIX, troïng löôïng ñöôïc coi laø moät chæ soá khoâng theå thieáu ñöôïc trong coâng taùc tuyeån moä binh lính .Tröôùc ñaây ngöôøi ta xem caân naëng laø moät ñaëc ñieåm quan troïng ñeå ñaùnh giaù ñaày ñuû söï phaùt trieån theå löïc. Tuy nhieân ngaøy nay caân naëng chæ ñoùng vai troø tieân löôïng cho yeáu toá theå löïc, nhöng laïi laø yeáu toá ñaùnh giaù söï phaùt trieån kinh teá cuûa moät quoác gia do troïng löôïng coù theå quan heä chaët cheõ vôùi ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi vaø chòu taùc ñoäng töùc thôøi cuûa cheá ñoä aên uoáng, cuõng nhö lieân heä maät thieát vôùi tình hình söùc khoeû vaø beänh taät cuûa moãi ngöôøi. Caân naëng cuõng aûnh höôûng nhaát ñònh leân söï phaùt trieån sinh lyù cuûa con ngöôøi nhö tuoåi daäy thì. Ngöôøi ta nghieân cöùu raèng khi con ngöôøi ñaït ñeán moät caân naëng qui ñònh saün cho moãi ngöôøi thì thôøi kyø daäy thì seõ xaûy ra vaø cuõng coù moät soá nghieân cöùu cho raèng ngöôøi maäp thì daäy thì sôùm hôn ngöôøi gaày. Caân naëng cuûa moät ngöôøi noùi leân möùc ñoä vaø tyû leä söï haáp thu vaø tieâu hao, moät ngöôøi ñöôïc dinh döôõng toát thì seõ taêng caân, do ñoù caân naëng noùi leân phaàn naøo trình ñoä phaùt trieån theå löïc cô theå. Chieàu cao vaø caân naëng laø nhöõng ñaïi löôïng coù tính töông ñoái, töï noù khoâng ñuû ñöa ñeán moät nhaän xeùt veà taàm voùc cuûa moät con ngöôøi. Vì vaäy, caùc nhaø khoa hoïc ñaõ ñöa ra nhöõng chæ soá coù tính toång hôïp töø nhieàu chæ tieâu nhaân traéc hoïc khaùc nhau. Moät trong nhöõng chæ tieâu ñoù laø chæ soá BMI ( Body’s Mass Index) [13,21,23,24,27,28]. Chæ soá naøy ñöôïc hình thaønh töø hai chæ tieâu caân naëng vaø chieàu cao. Chæ soá BMI ñöôïc duøng roäng raõi ôû nhieàu quoác gia treân theá giôùi trong vieäc ñaùnh giaù taàm voùc moät con ngöôøi ñaõ tröôûng thaønh (treân 18 tuoåi) vì ôû löùa tuoåi naøy laø löùa tuoåi khoâng coøn phaùt trieån hay phaùt trieån chaäm neân BMI coù tính oån ñònh. 1.1.2 Moät soá nghieân cöùu theå chaát con ngöôøi trong vaø ngoaøi nöôùc: ÔÛ Vieât Nam, nghieân cöùu ñaàu tieân veà söï taêng tröôûng chieàu cao vaø caân naëng ôû treû em coù leõ laø cuoán “Hình thaùi hoïc vaø giaûi phaãu hoïc myõ thuaät” cuûa Huard vaø Ñoã Xuaân Hôïp (1943). Cuoán saùch naøy ñaõ ñaët neàn moùng ñaàu tieân cho khoa hoïc nhaân traéc hoïc trong nöôùc. Tuy nhieân do ñieàu kieän xaõ hoäi Vieät Nam luùc baáy giôø khoâng cho pheùp neân nhöõng nghieân cöùu veà taêng tröôûng ít daàn. Ñeán khoaûng 30 naêm gaàn ñaây ngaønh nhaân traéc hoïc vaø taêng tröôûng hoïc cuûa Vieät Nam môùi phaàn naøo hoài sinh vôùi haøng loaït nghieân cöùu coù giaù trò trong vaø ngoaøi nöôùc: Cuoán “Nhaân traéc hoïc vaø öùng duïng treân con ngöôøi Vieät Nam” cuûa taùc giaû Nguyeãn Quang Quyeàn xuaát baûn 1974. Ñaây laø cuoán saùch ñaàu tay cho caùc nhaø nghieân cöùu nhaân traéc hoïc taïi Vieät nam, ñöa ra caùc kyõ thuaät, caùc thoâng soá ño ngöôøi nhaèm ñaùnh giaù theå chaát con ngöôøi moät caùch khoa hoïc nhaát. “Haèng soá hoïc sinh ngöôøi Vieät Nam” vôùi söï chuû trì cuûa giaùo sö Nguyeãn Tuaán Gi Troïng, taäp hôïp treân 15 nghieân cöùu cuûa caùc nhaø sinh hoïc, y hoïc Vieät Nam, laø moác ñaùnh daáu moät ñoaïn ñöôøng trong lòch söû nghieân cöùu sinh hoïc ôû ngöôøi Vieät Nam, laø taøi lieäu lòch söû coù giaù trò veà thôøi gian ñeå caùc nghieân cöùu tieáp theo laáy laøm taøi lieäu so saùnh . “Atlst nhaân traéc hoïc ngöôøi Vieät Nam löùa tuoåi lao ñoäng” cuûa Nguyeãn An Löông (1986) laø coâng trình nghieân cöùu coù soá lieäu thu nhaäp khaù lôùn töø 3 mieàn ñaát nöôùc Baéc – Trung – Nam vôùi nhieàu löùa tuoåi khaùc nhau, xöû lyù thoáng keâ nghieâm tuùc cuûa taäp theå caùn boä khoa hoïc thuoäc nhieàu cô quan, nhieàu lónh vöïc. Nguyeãn Maïnh Lieân vôùi “Nghieân cöùu veà ngöôøi chuaån Vieän nam(1990-1998) trong hôïp taùc vuøng Chaâu AÙ-Thaùi Bình Döông veà ngöôøi chuaån Chaâu AÙ(IAEA TECDOC,2,1998). Ngoaøi ra coøn nhieàu nghieân cöùu nhaân traéc hoïc ñöôïc thöïc hieän döôùi nhieàu hình thöùc nhö luaän aùn toát nghieäp, luaän aùn tieán só, toång keát caùc nghieân cöùu ñaõ laøm ñeå ruùt ra keát luaän…. Nhieàu coâng trình vôùi nhieàu taùc giaû nhö : Traàn Ñình Long, Löông Bích Hoàng, Cao Phöông Nam (1988), Leâ Gia Vinh (1986), Ñaøo Huy Khueâ (1990), Mai Vaên Thìn (1991), Nguyeãn Maïnh Lieân, Cao Quoác Vieät (1990 – 1992), Thaåm Thò Hoaøng Ñieäp (1992)[18], Leâ Nam Traø (1992)[5,7], Leâ Ngoïc Anh Thö[5]... Baûng 1.1: Nhöõng nghieân cöùu veà chieàu cao vaø caân naëng cuûa nöõ thieáu nieân töø 12-15 tuoåi. STT Teân nghieân cöùu Naêm Tuoåi Côõ maãu Chieàu cao(x±SD) cuûa nam (cm) Caân naëng(x±SD) cuûa nam (kg) 1 Tình hình phaùt trieån theå löïc cuûa treû em xaõ Duõng Tieán 1983 12 13 14 15 1500 130.5±5.1 134.04±4.5 139.80±4.5 143.41±5.4 25.79±3.8 27.74±5.1 31.3±4.5 33.01±4.6 2 Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø theå löïc hoïc sinh moät tröôøng PTCS Haø Noäi 1992 12 13 14 15 43 40 38 36 140.79±6.50 145.75±5.16 149.83±5.51 153.00±5.43 31.65±5.20 35.56±5.10 38.76±5.48 41.83±5.7 3 Ngöôøi chuaån Vieät Nam 1990-1993 15 616 156±5.5 40.5±5.1 4 Nghieân cöùu moät soá ñaëc ñieåm veà theå chaát vaø sinh lyù hoïc sinh tröôøng PTCS Leâ Anh Xuaân 2000-2001 12 13 14 15 146 190 139 74 142.05±14.13 148.22±7.00 150.21±6.21 152.30±5.01 32.28+8.82 37.62+7.30 39.70+7.92 41.39+4.64 Baûng 1.2: Nhöõng nghieân cöùu veà chieàu cao vaø caân naëng cuûa nam thieáu nieân töø 12-15 tuoåi STT Teân nghieân cöùu Naêm Tuoåi Côõ maãu Chieàu cao(x±SD) cuûa nam (cm) Caân naëng(x±SD) cuûa nam (kg) 1 Tình hình phaùt trieån theå löïc cuûa treû em xaõ Duõng Tieán 1983 12 13 14 15 1500 130.07 133.10 139.38 145.25 25.37 27.63 31.35 33.17 2 Ñaëc ñieåm hình thaùi vaø theå löïc hoïc sinh moät tröôøng PTCS Haø Noäi 1992 12 13 14 15 43 40 38 36 137.67±6.42 144.80±7.21 151.80.±6.9 158.54±4.66 30.75±3.86 35.38±5.15 39.82±5.67 45.96±6.33 3 Ngöôøi chuaån Vieät Nam 1990-1993 15 616 156±5.5 40.6±5.7 4 Nghieân cöùu moät soá ñaëc ñieåm veà theå chaát vaø sinh lyù hoïc sinh tröôøng PTCS Leâ Anh Xuaân 2000-2001 12 13 14 15 146 190 139 74 141.2±9.1 150.11±10 152.3±10.12 159.01±6.01 33.26±8.47 37.94±9.65 40.58±8.67 46.07±8.97 Ngoaøi vaán ñeà theå chaát cuûa hoïc sinh thì ñieàu kieän tieän nghi trong hoïc taäp cuõng aûnh höôûng raát nhieàu tôùi söùc khoeû cuûa caùc em. Vaán ñeà tieän nghi moâi tröôøng lao ñoäng hieän nay ñaõ ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc cuûa nhieàu ngaønh khaùc nhau quan taâm giaûi quyeát vaø ñöôïc goïi laø khoa hoïc Ergonomie[13]. Theo ñònh nghóa cuûa Hoäi Ergonomie quoác teá(IEA)[4,13]: Ergonomie laø khoa hoïc lieân ngaønh, ñöôïc caáu thaønh töø caùc khoa hoïc veà con ngöôøi ñeå phuø hôïp coâng vieäc, heä thoáng maùy moùc thieát bò, saûn phaåm vaø moâi tröôøng vôùi caùc khaû naêng veà theå löïc, trí tueä vaø caû vôùi nhöõng haïn cheá cuûa con ngöôøi. Sinh lyù lao ñoäng Y hoïc lao ñoäng Taâm lyù lao ñoäng Quaûn lyù, toå chöùc lao ñoäng Ergonomie Nhaân traéc hoïc Myõ thuaät coâng nghieäp Cô sinh hoïc Thieát keá, cheá taïo Xaõ hoäi hoïc Tin hoïc Kyõ thuaät Kieán truùc, xaây döïng…. An toaøn Nhö vaäy chuùng ta thaáy laø caùc yeáu toá moâi tröôøng lôùp hoïc raát quan troïng ñoái vôùi söùc khoeû vaø keát quaû hoïc taäp cuûa hoïc sinh . 1.2 VI KHÍ HAÄU VAØ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA VI KHÍ HAÄU LEÂN ÑÔØI SOÁNG SÖÙC KHOEÛ CON NGÖÔØI: 1.2.1 Caùc yeáu toá vi khí haäu Caùc yeáu toá vi khí haäu laø nhöõng yeáu toá vaät lyù trong moâi tröôøng khoâng khí coù lieân quan ñeán quaù trình ñieàu hoaø nhieät cuûa cô theå ngöôøi trong moät khoâng gian nhaát ñònh[10,11]. Caùc yeáu toá naøy bao goàm : nhieät ñoä, ñoä aåm, vaän toác gioù vaø cöôøng ñoä böùc xaï nhieät töø caùc beà maët xung quanh. Ñaëc ñieåm cuûa khí haäu Vieät Nam[10]: Vieät Nam naèm trong khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa maø “vó ñoä vaø ñòa hình ñaõ ñem laïi nhöõng bieán daïng saâu saéc cho khí haäu toaøn theå vaø cho töøng vuøng”(Buy-Ñoâng vaø Laùctoâng). ÔÛ mieàn Baéc nöôùc ta laø gioù muøa khoâng thuoäc moät cô cheá thuaàn nhaát. Noù ñöôïc qui ñònh bôûi nhieàu trung taâm taùc ñoäng khaùc nhau, thöôøng xuyeân tranh giaønh aûnh höôûng laãn nhau vaø caên baûn laø moät cheá ñoä khoâng oån ñònh. Noùi moät caùch khaùc, Vieät Nam laø moät nöôùc nhieät ñôùi, gioù muøa, coù khí haäu noùng aåm, töøng vuøng coù ñaëc ñieåm khaùc nhau vaø thay ñoåi ñoät ngoät theo töøng ñôït gioù muøa. Trong thöïc haønh veä sinh, khi nghieân cöùu ñieàu kieän vi khí haäu ôû moät nôi naøo ñoù, coù theå ñaùnh giaù theo töøng yeáu toá rieâng reõ hoaëc theo nhöõng chæ tieâu toång hôïp cuûa hai, ba hoaëc taát caû boán yeáu toá keå treân. Nhieät ñoä khoâng khí : Maët trôøi laø nguoàn nhieät chính cuûa traùi ñaát, nhöõng tia maët trôøi khoâng laøm noùng traùi ñaát bao nhieâu maø khoâng khí noùng chuû yeáu laø do tieáp xuùc vôùi maët ñaát. Khoâng khí bò giaûm troïng löôïng cho neân ñaõ gaây ra caùc doøng ñoái löu laøm cho lôùp khoâng khí gaàn maët ñaát coù theå truyeàn nhieät cho caùc lôùp treân. Trong nhöõng yeáu toá cuûa ngoaïi caûnh, nhieät ñoä cuûa khoâng khí vaø cuûa nhöõng vaät xung quanh aûnh höôûng nhieàu nhaát ñeán vieäc trao ñoåi nhieät. Ngoaøi vieäc taùc ñoäng lôùn ñeán con ngöôøi, nhieät ñoä cuûa moâi tröôøng xung quanh coøn quyeát ñònh hieäu löïc taùc ñoäng cuûa nhöõng yeáu toá khí haäu khaùc. Thí duï: khi nhieät ñoä thaáp, söï chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí caøng laøm laïnh theâm. Nghóa laø gaây nhöõng taùc duïng khoâng toát. Traùi laïi khi nhieät ñoä cao(treân 200), cô theå deã bò quaù noùng, söï chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí seõ laøm cho vieäc giaûi nhieät ñöôïc deã daøng hôn nghóa laø gaây nhöõng taùc duïng toát. Neáu nhieät ñoä khoâng khí tieáp tuïc taêng leân ñeán 37-380C thì söï chuyeån ñoäng cuû khoâng khí khoâng laøm cho söï giaûi nhieät baèng ñoái löu deã daøng hôn, maø traùi laïi laøm cho ngöôøi ta bò noùng hôn vaø luùc ñoù gioù laïi trôû thaønh yeáu toá coù haïi. Aûnh höôûng cuûa nhieät ñoä ñoái vôùi ñoä aåm cuõng vaäy. Nhieät ñoä khoâng khí laø yeáu toá cô baûn nhaát quyeát ñònh caûm giaùc noùng laïnh hay deã chòu cuûa cô theå trong ñieàu kieän vi khí haäu nhaát ñònh (trong cabin xe, phoøng laøm vieäc, phaân xöôûng saûn xuaát, …). Ñeå ño nhieät ñoä khoâng khí ngöôøi ta duøng caùc ñôn vò ño khaùc nhau tuyø theo töøng loaïi thang nhieät ñoä. Trong nghieân cöùu, ñôn vò ño nhieät ñoä thöôøng ñöôïc duøng laø thang Celcius (oC). Ñoä aåm khoâng khí : laø löôïng hôi nöôùc khoâng nhìn thaáy, tan trong khoâng khí, bieåu hieän baèng söùc tröông hôi nöôùc(mm thuyû ngaân hoaëc gam/m3 khoâng khí). Ñoä aåm toái ña (E) : laø löôïng hôi nöôùc toái ña (tính baèng mmHg hoaëc gr/m3) maø khoâng khí coù theå chöùa ñöôïc ôû moät nhieät ñoä nhaát ñònh. Trò soá naøy taêng tæ leä thuaän vôùi nhieät ñoä khoâng khí. Ñoä aåm tuyeät ñoái (e) : laø löôïng hôi nöôùc (tính baèng mmHg hoaëc gr/m3) thöïc teá ñaõ ño ñöôïc ôû moät nhieät ñoä nhaát ñònh. Ñoä aåm töông ñoái (R) : laø tyû leä phaàn traêm giöõa ñoä aåm tuyeät ñoái vaø ñoä aåm toái ña ôû trong cuøng moät ñieàu kieän nhieät ñoä vaø aùp suaát. R = x 100 (%) Nhö vaäy, ñoä aåm töông ñoái bieåu thò cho löôïng hôi nöôùc thöïc coù trong khoâng khí so vôùi löôïng nöôùc toái ña coù theå coù trong khoâng khí aáy ôû cuøng aùp suaát vaø nhieät ñoä. Trong nghieân cöùu veà moâi tröôøng, ñoä aåm töông ñoái thöôøng ñöôïc söû duïng khi ño ñaïc. Ñoä aåm cao laøm caûn trôû thaûi nhieät baèng bay hôi moà hoâi khi nhieät ñoä khoâng khí cao. Cô theå deã bò tích nhieät vaø say noùng. Cuøng vôùi nhieät ñoä, ñoä aåm khoâng khí cao laø ñieàu kieän thuaän lôïi cho naám moác, vi khuaån, coân truøng …phaùt trieån maïnh. Ñoä aåm quaù thaáp cuõng coù haïi, laøm cho da bò khoâ, nöùt neû. Ñoä aåm thích hôïp nhaát ñoái vôùi cô theå laø 50% ± 20%. Döôùi 30% laø khoâ hanh, treân 70% laø aåm thaáp. Trong tình hình muøa heø, nhieät ñoä leân cao,lôùp hoïc chæ coù ñôn thuaàn laø quaït traàn, khoâng coù maùy ñieàu hoaø nhieät ñoä, ñoä aåm laïi cao nhö ôû nöôùc ta, soá hoïc sinh trong moät phoøng hoïc laïi töông ñoái ñoâng thì raát deã taïo ñieàu kieän söï say noùng xaûy ra do tình traïng thaûi nhieät bò trôû ngaïi. Khi nhieät ñoä cuûa ngoaïi caûnh cao hôn nhieät ñoä da con ngöôøi chæ coù moät con ñöôøng thaûi nhieät duy nhaát laø söï bay hôi cuûa moà hoâi. Trong ñieàu kieän ñoù neáu ñoä aåm cuûa khoâng khí thaáp seõ giuùp cho söï bay hôi moà hoâi deã daøng vaø cô theå con ngöôøi seõ caûm thaáy thoaûi maùi, maùt meû, deã chòu. Traùi laïi neáu ñoä aåm cao, seõ haïn cheá söï bay hôi cuûa moà hoâi laøm cho con ngöôøi caûm thaáy noùng nöïc khoù chòu. Moà hoâi dö thöøa seõ ôû theå loûng, laøm öôùt quaàn aùo, con ngöôøi caøng caûm thaáy noùng nöïc khoù chòu hôn. Quaït maùy laø phöông tieän taïo ra caùc luoàng gioù maùt ôû trong phoøng. Noù coù nhöôïc ñieåm laø khi nhieät ñoä khoâng khí ngoaøi trôøi cao thì nhieät ñoä khoâng khí ôû trong phoøng cuõng cao, taùc duïng choáng noùng cuûa quaït haïn cheá. Ngoaøi ra neáu toác ñoä gioù cuûa quaït quaù maïnh thì coù theå gaây caûm giaùc laïnh. Caùc maùy ñieàu hoaø khoâng khí khi laép ñaët cho moät caên phoøng kín coù khaû naêng chuû ñoäng ñieàu hoaø caùc ñieàu kieän vi khí haäu ôû trong phoøng theo yù muoán nhôø ñieàu chænh ñöôïc caùc yeáu toá nhieät ñoä, ñoä aåm vaø toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí . Ñaây laø phöông thöùc ñieàu hoaø khoâng khí hieän ñaïi. Nhöôïc ñieåm laø noù ñaét tieàn , ñoøi hoûi phoøng kín. Toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí : Caùc khoái khoâng khí luoân luoân chuyeån ñoäng. Nguyeân nhaân laø maët trôøi ñun noùng beà maët traùi ñaát khoâng ñeàu. Söï khaùc nhau giöõa nhieät ñoä vaø aùp löïc treân maët ñaát gaây ra caùc luoàng gioù. Gioù thoåi vaø vôùi toác ñoä khaùc nhau vaø ñoåi chieàu cho neân chieàu gioù vaø söùc gioù laø hai tính chaát cuûa luoàng gioù. ÔÛ taàn ñoái löu khoâng khí thöôøng xuyeân di chuyeån theo chieàu naèm ngang vaø coøn chuyeån ñoäng theo chieàu thaúng ñöùng taïo ra gioù. Do maët ñaát goà gheà phöùc taïp, coù löïc ma saùt lôùn neân gioù thöôøng bò thay ñoåi toác ñoä vaø höôùng. Chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí laø moät yeáu toá khí töôïng quan troïng. Khoâng khí chuyeån ñoäng aûnh höôûng raát nhieàu ñeán möùc ñoä thaûi nhieät cuûa cô theå. Chuùng ta ñeàu bieát raèng khi khi khoâng coù gioù ngöôøi ta coù theå chòu ñöïng ñöôïc deã daøng ñoái vôùi nhieät ñoä raát thaáp(ñeán -300).Traùi laïi khi trôøi khoâng reùt laém(-100 ñeán -150) nhöng gioù to thì coù theå bò laïnh ñoät ngoät. Taát nhieân söï chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí khoâng phaûi chæ laø yeáu toá coù haïi. Trong nhieàu tröôøng hôïp, noù raát coù ích vaø coù khi coù taùc duïng raát toát, nhö trong tröôøng hôïp nhieät ñoä beân ngoaøi cao hoaëc khi sinh nhieät nhieàu(lao ñoäng naëng). Trong nhöõng tröôøng hôïp naøy gioù laøm taêng söï thaûi nhieät baèng ñoái löu. Khi coù gioù moà hoâi boác hôi nhanh hôn. Ñoù laø taùc duïng toát cuûa gioù khi nhieät ñoä khoâng khí gaàn baèng nhieät ñoä cuûa cô theå vaø ngay caû khi cao hôn nhieät ñoä cuûa cô theå. Toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí thöôøng ñöôïc tính baèng meùt/giaây hoaëc baèng kiloâmeùt / giôø. Toác ñoä naøy thöôøng thay ñoåi neân ngöôøi ta ño trong khoaûng 100 giaây ñeå tính toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí. 1.2.2 Tieâu chuaån veä sinh cho pheùp veà vi khí haäu taïi nôi laøm vieäc[14]: Nhieät ñoä aåm khoâng khí 18 – 32oC Ñoä aåm töông ñoái 70%-80% Toác ñoä chuyeån ñoäng khoâng khí 0.1-0.3 meùt/giaây 1.2.3 AÛnh höôûng cuûa vi khí haäu ñoái vôùi cô theå Caûm giaùc veà noùng hay laïnh cuûa con ngöôøi phuï thuoäc vaøo aûnh höôûng toång hôïp cuûa boán yeáu toá vaät lyù cuûa khoâng khí laø nhieät ñoä (toC), ñoä aåm (%), toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí ( m/s) vaø böùc xaï nhieät. Ba yeáu toá nhieät ñoä (toC), ñoä aåm (%), toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí v (m/s) ñöôïc ñaùnh giaù chung thaønh moät chæ tieâu goïi laø nhieät ñoä hieäu löïc vaø ñöôïc nhieàu nhaø khoa hoïc tính ra thaønh chæ tieâu cuûa caûm giaùc noùng, laïnh. Trong ñieàu kieän nhieät ñoä vaø toác ñoä chuyeån ñoäng cuûa khoâng khí ñaõ xaùc ñònh, ñoä aåm töông ñoái coù lieân quan roõ reät ñeán caûm giaùc ngöôøi lao ñoäng. Nhieät ñoä khoâng khí noùng, ñoä aåm cao khoù boác moà hoâi neân ngöôøi lao ñoäng caûm thaáy raát laø oi böùc, tieát moà hoâi khoù neân caøng khoù chòu. Coøn khi moà hoâi tieát ra nhieàu töùc laø luùc nhieät ñoä cao maø ñoä aåm thì thaáp luùc ñoù ngöôøi lao ñoäng deã meät moûi vì maát nöôùc vaø ñieän giaûi. Khí haäu thay ñoåi ñoät ngoät coøn aûnh höôûng lôùn tôùi söùc khoeû con ngöôøi. Qua thoáng keâ cuûa caùc beänh vieän thì muøa laïnh hay gaëp phaûi caùc tai bieán maïch maùu naõo, vieâm phoåi, vieâm pheá quaûn, caùc beänh ñöôøng hoâ haáp treân. Beänh loeùt daï daøy taù traøng thöôøng coù côn ñau veà muøa laïnh nhieàu hôn. Laïnh coøn taïo ñieàu kieän cho beänh vieâm thaän caáp phaùt trieån. Vieâm thaàn kinh cuõng thaáy nhieàu trong muøa reùt. Ñoái vôùi caùc tai muõi hoïng thì aûnh höôûng cuûa muøa reùt laø khaù roõ raøng. Muøa heø laø muøa coù nhieàu beänh veà ñöôøng ruoät. 1.2.4 Chieáu saùng trong ñôøi soáng: 1.2.4.1 Khaùi nieäm veà aùnh saùng – Ñôn vò aùnh saùng * AÙnh saùng kích thích maét : tuyø theo quang phoå maø maét coù caûm giaùc khaùc nhau trong khoaûng laøn soùng daøi 400 – 760nm (nanometre). Nguoàn saùng phaùt ra luoân luoân thay ñoåi, ngöôøi ta goïi laø quang löu (F). Quang löu (hay doøng aùnh saùng) laø phaàn cuûa naêng löôïng böùc xaï gaây neân caûm giaùc aùnh saùng. – Ñôn vò cuûa doøng aùnh saùng laø Lumen. Ngöôøi ta coù theå nhaän thaáy caùc vaät xung quanh laø do quang löu (F) chieáu vaøo beà maët caùc vaät ñoù phaûn xaï laïi, tôùi voõng maïc maét, bôûi vaäy caàn phaûi nghieân cöùu maät ñoä aùnh saùng roïi vaøo beà maët, maät ñoä roïi ñoù goïi laø ñoä roïi (E). Ñoä roïi laø tyû soá cuûa doøng aùnh saùng F roïi vaøo beà maët ñoái dieän coù dieän tích (S). Ta coù : E = Ñôn vò ñoä roïi(ñoä chieáu saùng) goïi laø Lux. Lux laø söï chieáu saùng cuûa doøng aùnh saùng 1 lumen treân 1m2. Danh phaùp caùc ñaïi löôïng treân ñöôïc trình baøy theo baûng döôùi ñaây. DANH PHAÙP ÑAÏI LÖÔÏNG AÙNH SAÙNG (L.Lliboutry-PHYSIQUE DE BASE, MASSON Edt, PARIS, 1963) Ñaïi löôïng (Grandeurs) Naêng löôïng (Energetiques) AÙnh saùng (Lumineuses) Quang thoâng (Flux lumineux) Watt Lumen (lm) Chieáu saùng (EÙclairement) Watt-cm2 * Watt/m2 * Lumen/m2 (lux) Cöôøng ñoä (Intensiteù) Watt/Steradian Lumen/Steradian (=bougie , candela) Ñoä choùi (Luminance, Brillance) Watt/Sr cm2 * Watt Sr m2 Candela/ Sr cm2 (stilb) * Candela/ Sr m2 (nit) 1.2.4.2 Caùc loaïi chieáu saùng Coù ba loaïi chieáu saùng tuyø theo hoaøn caûnh[11] : Chieáu saùng töï nhieân: laø nguoàn aùnh saùng chuû yeáu vaøo luùc ban ngaøy. Trò soá chieáu saùng töï nhieân thöôøng dao ñoäng trong phaïm vi khaùc lôùn tuyø thuoäc vaøo ñoä maët trôøi, ñoä trong suoát cuûa khí quyeån,traïng thaùi thôøi tieát vaø caùc vò trí ñöôïc chieáu saùng. ÔÛ ngoaøi trôøi naéng, ñoä chieáu saùng coù theå ñaït tôùi 10.000 -20.000 lux. Nguoàn chieáu saùng töï nhieân trong nhaø hay trong ph2ong khoâng phaûi laø naéng maët trôøi maø laø aùnh saùng töï nhieân ñöôïc khuyeách taùn töø baàu trôøi. Bieän phaùp coù hieäu quaû ñeå taêng ñoä chieáu saùng töï nhieân trong phoøng laø: +Taêng soá löôïng caùc cöûa soå vaø dieän tích caùc cöûa soå. Tyû leä dieän tích cöûa soå treân dieän tích phoøng (Scöûa soå : Sphoøng ) ñöôïc goïi laø heä soá aùnh saùng(HSAS). Caùc phoøng ôû caàn coù HSAS laø 1:6~1:8, lôùp hoïc, phoøng khaùm beänh caàn coù HSAS laø 1:4~1:8. +Môû roäng goùc aùnh saùng vaø goùc maûnh trôøi cuûa caùc cöûa soå baèng caùch haïn cheá caùc vaät che chaén cöûa soå, naâng cao meùp treân cöûa soå. Goùc aùnh saùng cuûa cöûa soå ít nhaát phaûi baèng 270, goùc maûnh trôøi ít nhaát phaûi baèng 50. Hình goùc aùnh saùng vaø goùc maûnh trôøi E C B A Goùc aùnh saùng ABC A: meùp treân cöûa soå C: meùp döôùi cöûa soå Goùc maûnh trôøi ABE E: ñieåm treân cuøng cuûa nhaø ñoái dieän cöûa soå i: khoái nhaø ñoái dieän ii: töôøng lôùp hoïc iii: baøn hoïc i ii iii Thöôøng xuyeân lau chuøi buïi baùm ôû kính cöûa soå. Cöûa kính baùm nhieàu buïi caûn trôû 50% löôïng aùnh saùng vaøo phoøng, cöûa che maønh laøm giaûm 40% aùnh saùng. Chieáu saùng nhaân taïo : ñeå boå sung cho chieáu saùng töï nhieân, trong nhaø hoaëc phoøng phaûi coù chieáu saùng nhaân taïo. Nguoàn saùng nhaân taïo coù theå laø ñeøn daàu, ñeøn ñieän, neán…Caùc loaïi ñeøn ñaát, ñeøn daàu hoaû… khoâng toát baèng ñeøn ñieän vì khaû naêng toaû saùng thaáp, deã bò taét, toaû nhieät nhieàu vaø coù thoaùt ra caùc khí ñoäc nhö CO2, acetylene, muoäi ñeøn…..Khi thaép trong nhaø kín thì caùc nguoàn sang naøy coù theå laøn ñaàu ñoäc baàu khoâng khí vaø laøm giaûm haøm löôïng oxy ñeå thôû. Coøn loaïi ñeøn ñieän coù daây toùc noùng ñoû hieän cuõng ñöôïc söû duïng roäng raõi. Loaïi ñeøn naøy coù theå chieáu saùng trong moïi ñieàu kieän thôøi tieát, tuoåi thoï trung bình 1000 giôø. Tuy nhieân loaïi ñeøn naøy coù nhöôïc ñieåm laø gaây choùi maét, hieäu suaát phaùt quang khoâng cao, aùnh saùng phaùt ra nhieàu tia ñoû khoâng gioáng nhö aùnh saùng töï nhieân, toaû nhieàu nhieät. Xu höôùng hieän nay laø duøng ñeøn huyønh quang coù chöùa khí trô, thuyû ngaân. Caùc ñeøn huyønh quang phaùt ra tia saùng traéng gaàn gioáng nhö ban ngaøy, naêng suaát phaùt saùng cao(gaáp 2.5-3 laàn ñeøn daây toùc), tuoåi thoï leân tôùi 3000 giôø, ít toaû nhieät. Hieän nay coâng ty Ñieän Qung coøn vöøa cho ra maét boùng ñeøn huyønh quang choáng caän thò Maxx801(phuï luïc 4), söû duïng boät huyønh quang hoaït hoaù Tricolor Phosphor cho chaát löôïng aùnh saùng toát hôn vaø tieát kieäm naêng löôïng ñaùng keå so vôùi boùng huyønh quang thöôøng. Chieáu saùng hoãn hôïp: phoái hôïp hai loaïi aùnh saùng töï nhieân vaø nhaân taïo. Coù nhieàu tröôøng hôïp ngöôøi ta duøng caû ba loaïi chieáu saùng naøy trong phoøng laøm vieäc vôùi thôøi gian khaùc nhau. Chieáu saùng thieân nhieân coù theå aùp duïng ñöôïc ôû moïi nôi vì reû tieàn, nhöng khoâng baûo ñaûm ñeàu ñaën vaø ñoâi khi gaây loaù maét, cho neân coù khi phaûi söû duïng chieáu saùng hoãn hôïp. ÔÛ nhöõng nôi thieáu aùnh saùng, thì phaûi söû duïng chieáu saùng nhaân taïo vaø neân ñöôïc chieáu saùng 30 phuùt ñeán 1 giôø tröôùc khi laøm vieäc. 1.2.4.3 Yeâu caàu chieáu saùng taïi moät soá nôi laøm vieäc : Trích daãn tieâu chuaån ILO(1985)[11] STT Ñòa ñieåm Coâng vieäc Ñoä chieáu saùng (lux) 1 Vaên phoøng Vi tính-ñaùnh maùy-kyù hoaï Vaên thö Phoøng hoïp-phoøng aên-tieáp taân Haønh lang-caàu thang Loái ñi vaøo ra Cöûa ra ngoaøi-caàu thang 1500-2000 750-1000 200-750 100-200 75-100 30-75 2 Nhaø ôû May vaù Phoøng ñoïc saùch-phoøng hoïc Phoøng trang ñieåm Phoøng aên Giaûi trí Giaët laø quaàn aùo 1000-2000 500-1000 300-500 200-300 150-200 100-150 3 Tröôøng hoïc Phoøng veõ-phoøng thí nghieäm-thö vieän Lôùp hoïc Phoøng theå thao-giaûng ñöôøng-phoøng taém Cöûa ra vaøo-thang gaùc 750-1500 300-750 75-300 30-75 Theo Boä Y Teá [16]: Phoøng hoïc caàn ñaûm baûo ñoä chieáu sang ñoàng ñeàu khoâng döôùi 100 lux. Reâing phoøng hoïc coù hoïc sinh khieám thò ñoä chieáu saùng khoâng döôùi 300 lux. 1.2.4.4 AÛnh höôûng cuûa chieáu saùng trong saûn xuaát vaø ñôøi soáng: Trong nhaø maùy, nôi laøm vieäc ban ngaøy vaø ban ñeâm ñeàu phaûi coù ñuû aùnh saùng veà soá löôïng vaø chaát löôïng môùi baûo veä ñöôïc thò löïc laâu daøi, choáng meät moûi vaø raát nhieàu tröôøng hôïp ñuû aùnh saùng laøm cho naêng suaát lao ñoäng taêng, traùnh ñöôïc sai soùt veà thao taùc töùc laø traùnh ñöôïc caû tai naïn lao ñoäng. Aùnh saùng coù yù nghóa lôùn veà phöông dieän sinh lyù vaø veä sinh. Töø 80-90% khoái löôïng thoâng tin veà theá giôùi xung quanh ñöôïc con ngöôøi thu qua thò giaùc. Aùnh saùng ñaày ñuû khieán con ngöôøi caûm thaáy saûng khoaùi, deã chòu vaø phaán chaán veà tinh thaàn, caùc quaù trình chuyeån hoaù trong cô theå cuõng ñöôïc xuùc tieán maïnh. Ñoù laø moät trong nhöõng ñieàu kieän toát ñeå con ngöôøi laøm vieäc coù naêng suaát cao. Aùnh saùng töï nhieân coøn laø nguoàn tia töû ng._.