Nghiên cứu vai trò hệ thống kênh mương đối với Hà Nội. Đề xuất giải pháp cho quận Đống Đa
Tài liệu Nghiên cứu vai trò hệ thống kênh mương đối với Hà Nội. Đề xuất giải pháp cho quận Đống Đa: ... Ebook Nghiên cứu vai trò hệ thống kênh mương đối với Hà Nội. Đề xuất giải pháp cho quận Đống Đa
Tóm tắt tài liệu Nghiên cứu vai trò hệ thống kênh mương đối với Hà Nội. Đề xuất giải pháp cho quận Đống Đa, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
PhÇn më ®Çu
A Lý do chän ®Ò tµi
M«i trêng vµ sù ph¸t triÔn bÒn v÷ng ®ang lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña thÕ giíi vµ lµ mét trong nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña thêi ®¹i.
B¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i trêng sèng cña con ngêi lµ vÊn ®Ò lín ¶nh hëng ®Õn cuéc sèng tèt ®Ñp cña mäi quèc gia vµ ph¸t triÔn kinh tÕ trªn toµn thÕ giíi, ®ã lµ kh¸t khao khÈn cÊp cña c¸c d©n téc vµ lµ nhiÖm vô cña mäi chÝnh phñ.
§« thÞ ®îc xem lµ mét c¬ thÓ sèng ®éng, nhÊt lµ ë mét níc ph¸t triÔn nh níc ta. Sù t¨ng trëng ®i ®«i víi sù ®ßi hái tiÖn nghi vµ khi nÒn v¨n minh ®· ®îc giao lu trªn toµn cÇu th× nhu cÇu cña ngêi d©n ®« thÞ kh«ng dõng l¹i ë sù hîp lý vÒ c«ng n¨ng mµ cßn ph¶i tháa m·n yÕu tè thÈm mü ngµy cµng cao.
Mét ®« thÞ ®îc h×nh thµnh kh«ng chØ tháa m·n mét thÕ hÖ mµ ph¶i phôc vô tõ thÕ hÖ nµy sang thÕ hÖ kh¸c. V× vËy, vÊn ®Ò tæ chøc qui ho¹ch, x©y dùng, qu¶n lý m«i trêng c¶nh quan tiÖn nghi vµ thÈm mü kh«ng chØ xem xÐt ®Õn nh÷ng viÖc lµm hiÖn t¹i mµ ph¶i tËn dông tèi ®a c¸i tèt hiÖn cã ®Ó ph¸t triÔn trong t¬ng lai. Chóng ta ph¶i biÕt s½n sµng hi sinh, bá qua nh÷ng c¸i lîi nhá nhÆt tríc m¾t ®Ó nghÜ xa h¬n vÒ nh÷ng ®iÒu tèt ®Ñp trong t¬ng lai.
Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa vµ §« thÞ hãa lµ xu thÕ tÊt yÕu cña thêi ®¹i. §i kÌm víi nã lµ nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng sinh th¸i vµ c¶nh quan ®« thÞ nÕu chóng ta kh«ng biÕt gi÷ g×n.
Trong nh÷ng n¨m qua, Hµ Néi víi vai trß vµ vÞ trÝ lµ thñ ®« cña c¶ níc ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu ®¸ng kÓ vÒ kinh tÕ x· héi. NÒn kinh tÕ Hµ Néi t¨ng trëng víi nhÞp ®é nhanh cha tõng thÊy, tØ lÖ t¨ng trëng tæng s¶n lîng theo khu vùc (RGDP) ®¹t 11,8% mçi n¨m. VÒ khÝa c¹nh ph¸t triÔn c«ng nghiÖp, Hµ Néi lµ mét trong nh÷ng tØnh thµnh cã møc c«ng nghiÖp hãa cao nhÊt, chiÕm 85% tæng s¶n phÈm c«ng nghiÖp cña c¶ níc.trong khi d©n sè chØ chiÕm 3%. Sù ph¸t triÔn nhanh chãng vÒ kinh tÕ vµ c«ng nghiÖp ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ra c¸c vïng ngo¹i thµnh Hµ Néi vµ qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i hãa m¹ng líi ®êng bé, c¸c khu nhµ ë míi…
Qui ho¹ch tæng thÓ 2020 do UBND thµnh phè Hµ Néi x©y dùng dù b¸o tæng d©n sè Hµ Néi sÏ lµ 1,7 triÖu n¨m 2005 vµ t¨ng lªn 2,5 triÖu n¨m 2020. Sù t¨ng trëng vÒ kinh tÕ trong ®iÖu kiÖn cßn thiÕu c¸c trang thiÕt bÞ kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng cò kû, qu¶n lý kÐm, thiÕu c¸c biÖn ph¸p xö lý vi ph¹m vÒ « nhiÔm ®ang g©y nªn sù xuèng cÊp nghiªm träng m«i trêng trong thµnh phè. Hµ Néi víi lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÔn mang nhiÒu ®Æc trng cña mét miÒn s«ng níc tÊt yÕu sÏ mang nhiÒu “th¬ng tÝch” do « nhiÔm m«i trêng mang l¹i. Tõ « nhiÔm nguån níc, kh«ng khÝ, tiÕng ån… ®ang lµm mÊt dÇn h×nh ¶nh vÒ mét thñ ®« th¬ méng. V× lÏ ®ã, c¶i t¹o n©ng cao chÊt lîng m«i trêng, c¶nh quan ®« thÞ cµng trë nªn cÊp b¸ch.
V× thÕ, n¨m 1992, chÝnh phñ ViÖt Nam ®· ®Ò nghÞ chÝnh phñ NhËt B¶n hç trî vÒ kü thuËt ®Ó thùc hiÖn nghiªn cøu “Qui ho¹ch tæng thÓ hÖ thèng tho¸t níc vµ xö lý níc th¶i Thµnh Phè Hµ Néi”. Theo ®ã, C¬ quan hîp t¸c Quèc TÕ NhËt B¶n (JICA) ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn dù ¸n nghiªn cøu nµy.
Trong dù ¸n ®· nhÊn m¹nh vai trß cña s«ng hå ®Ó ®iÒu hoµ lu lîng vµ tho¸t níc. HÖ thèng tho¸t níc lµ tæ hîp nh÷ng c«ng tr×nh thiÕt bÞ vµ c¸c gi¶i ph¸p kü thuËt ®îc tæ chøc ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô tho¸t níc. Muèn hÖ thèng ho¹t ®éng hiÖu qu¶ th× kh«ng chØ s«ng hå mµ c¸c cèng r·nh, kªnh m¬ng còng cÇn nghiªn cøu c¶i t¹o.
Quan niÖm sèng ngêi ViÖt Nam lu«n muèn gÇn gòi víi thiªn nhiªn, lu gi÷ nh÷ng gi¸ trÞ b¶n s¾c cæ xa nªn vÊn ®Ò c¶i t¹o kªnh m¬ng theo híng cèng ho¸ vµ gi÷ lµm c¶nh quan cÇn ph¶i nghiªn cøu thËt kÜ lìng ®Ó kh«ng mÊt ®i nh÷ng g× mµ thiªn nhiªn ®· u ®·i t¹o ra cho chóng ta nhng vÉn phï hîp víi Qui ho¹ch tho¸t níc.
B Môc tiªu nghiªn cøu
§¸nh gi¸ thùc tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng
C¬ së khoa häc ®Ó ®¸nh gi¸ vai trß vµ kh¶ n¨ng sö dông c¶nh quan kh«ng gian cña kªnh m¬ng.
§Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p kiÕn tróc, qui ho¹ch, qu¶n lý ®« thÞ, tho¸t níc ®Ó thùc hiÖn c¶i t¹o c¶nh quan vµ gi¶m bít ¶nh hëng « nhiÔm m«i trêng.
C Giíi h¹n cña ®Ò tµi :
Giíi h¹n vÒ kh«ng gian : ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi n»m trong ®Þa bµn cña dù ¸n “ Qui ho¹ch tæng thÓ tho¸t níc thµnh phè Hµ Néi” do UBND thµnh phè Hµ Néi cïng C¬ quan hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JICA) ®Ò xuÊt. Néi dung nghiªn cøu cña ®Ò tµi cã thÓ xem nh phÇn bæ sung cña dù ¸n vÒ vÊn ®Ò c¶nh quan kªnh m¬ng.
Giíi h¹n vÒ thêi gian : ®Ò tµi nghiªn cøu cho giai ®o¹n 2005-2020.
Giíi h¹n vÒ ®èi tîng : vÊn ®Ò « nhiÔm m«i trêng níc ë hÖ thèng kªnh m¬ng Hµ Néi vµ gi¶i ph¸p cho quËn §èng §a.
D Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu
Ph¬ng ph¸p kh¶o s¸t thùc ®Þa.
Ph¬ng ph¸p thèng kª, thu thËp tµi liÖu liªn quan.
Ph¬ng ph¸p b¶n ®å.
Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i trêng.
Ph¬ng ph¸p dù b¸o.
Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, ®èi chiÕu so s¸nh.
PhÇn néi dung nghiªn cøu
Ch¬ng 1: tæng quan vÒ lÞch sö c¶nh quan sinh th¸i
mÆt níc vµ hiÖn tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng Hµ Néi
1.1 HÖ thèng s«ng hå mÆt níc vµ c¶nh quan Hµ Néi qua c¸c thêi k×
1.1.1 Tõ thÕ kû XI ®Õn gi÷a thÕ kû XIX (thêi k× phong kiÕn)
A Th¨ng Long thêi Lý (1009-1225), TrÇn (1226-1400), Hå (1400-1407)
Tríc ngµy x©y dùng Kinh thµnh Th¨ng Long, miÒn Hµ Néi lµ n¬i tËp trung d©n c ®«ng ®óc, bu«n b¸n thÞnh vîng mÆc dï kh«ng ph¶i lµ kinh ®« cña c¸c triÒu ®¹i tríc (Ng«, §inh, TiÒn Lª). ChÝnh nhê nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi s½n cã mµ khi dêi ®« tíi, Lý Th¸i Tæ chØ ph¶i lo x©y dùng Hoµng thµnh cßn nh÷ng khu d©n c vèn cã kh«ng ph¶i x©y dùng g× nhiÒu. Khi míi x©y dùng Kinh thµnh Th¨ng Long chia lµm 2 phÇn : Hoµng thµnh vµ Kinh thµnh. Mét vßng thµnh ngoµi cïng bao bäc toµn bé khu vùc thµnh vµ thÞ gäi lµ thµnh §¹i La tøc Th¨ng Long ngo¹i thµnh. Vßng ngoµi nµy ®¾p b»ng ®Êt víi chøc n¨ng võa phßng vÖ võa ng¨n ngõa lò lôt. MÆt §«ng, thµnh ch¹y däc theo h÷u ng¹n s«ng Hång nh mét ®o¹n ®ª cña s«ng nµy, mÆt B¾c dùa theo s«ng T« LÞch tõ phÝa nam hå T©y cho ®Õn Yªn Th¸I (®êng Hoµng Hoa Th¸m ngúa nay), mÆt T©y theo t¶ ng¹n s«ng T« LÞch tõ Yªn Th¸i ®Õn ¤ CÇu GiÊy vµ mÆt Nam theo s«ng Kim Ngu ®Õn Gi¶ng Vâ, ¤ Chî Dõa, ¤ CÇu DÒn nèi víi ®ª s«ng Hång. Nh vËy tæng thÓ thµnh §¹i La dîc giíi h¹n kh¸ râ rÖt b»ng ba con s«ng : s«ng Hång, s«ng T« LÞch, s«ng Kim Ngu. Trong qui ho¹ch tù nhiªn, thµnh còng lµ ®ª, s«ng còng lµ hµo.
PhÝa ngoµi bèn cöa thµnh lµ chî, lín nhÊt lµ chî §«ng (cöa s«ng T« LÞch) vµ chî T©y, lµ n¬I trao ®æi trùc tiÕp gi÷a bé phËn thµnh vµ bé phËn thÞ, còng lµ n¬I tËp trung nh÷ng ho¹t ®éng bu«n b¸n cña Kinh thµnh. Khu vùc §«ng B¾c lÊy s«ng T« LÞch vµ s«ng NhÞ lµm giíi h¹n, lµ trung t©m th¬ng nghiÖp lín nhÊt cña Th¨ng Long khi ®ã. ¥ ®©y tËp trung kh¸ nhiÒu phè phêng – chî bÕn, trung t©m lµ phêng Hµ KhÈu, chî §«ng, bÕn c¶ng cöa s«ng T« vµ ngîc lªn phÝa trªn, bÕn c¶ng TriÒu §«ng (dèc HoÌ Nhai). Phè phêng, chî bÕn tÊp nËp t¹o nªn c¶nh trªn bÕn díi thuyÒn cña mét khu bu«n b¸n tÊp nËp.
Néi thµnh, T« LÞch, Kim Ngu uèn khóc, nèi liÒn víi hå G¬m vµ hå B¶y MÉu. ThuyÒn mµnh san s¸t, ®ç vµo tËn bÕn Giang T©n ë m¹n NghÜa §«, Yªn Th¸i, n¬i T« LÞch nhËn thªm níc cña s«ng Thiªn Phï tõ s«ng NhÞ ch¶y vµo, len lái qua lµng La (Xu©n La) næi tiÕng trång da. §êi Lý Nh©n T«ng, s«ng Thiªn Phï bÞ lÊp, s«ng T« LÞch bÞ c¸t båi nhiÒu, song nhµ Lý vÉn rÊt cè g¾n n¹o vÐt s«ng T« lµm trôc giao th«ng thñy cña Kinh thµnh, ven s«ng T« LÞch mäc lªn nh÷ng vên c©y trÜu qu¶ ë c¸c cöa « : bëi, dõa, m¬, nh·n …
N¨m nhÞp cÇu b¾c ngang s«ng T«, th¾ng c¶nh Th¨ng Long : cÇu §uèng x©y ®¸ (hµng §êng), cÇu gç Th¸i Hoµ (mÐ díi nhµ m¸y bia), cÇu Cau (Thuþ Khuª), cÇu T©y D¬ng (cÇu GiÊy), cÇu Dõa (« chî Dõa). Th©n cau, th©n dõa hoµ víi gç, ®¸, than, g¹ch nhãi trong tay ngêi Th¨ng Long ®Òu lµ vËt liÖu x©y dùng ®Ñp bÒn, ®a d¹ng vÒ kiÓu d¸ng … Vµ cßn cÇu Yªn QuyÕt (cèng Cãt), cÇu Nh©n Môc (cèng Mäc) … miÒn ven néi.
Kinh thµnh Th¨ng Long cã nhiÒu c¶nh trÝ thiªn nhiªn rÊt ®Ñp, l¹i dîc bµn tay nh©n d©n c¸c thêi t« ®iÓm ngµy cµng phong phó. Kinh thµnh cã s«ng Hång, s«ng NhuÖ bao bäc vµ cã s«ng T« LÞch ch¶y qua, ngoµi ra cßn cã nhiÒu hå lín nh hå D©m §µm (hå T©y), hå Lôc Thuû (hå Hoµn KiÕm), Th¸i Hå… nh÷ng s«ng hå Êy mét mÆt gióp cho kinh thµnh tho¸ng ®·ng ªm dÞu, mÆt kh¸c cßn t¹o ra nh÷ng n¬i du lÞch, gi¶i trÝ, nghØ ng¬i t¹i nh÷ng th¨ng c¶nh ®ã.
H×nh 1.1 : thµnh th¨ng long 1490
B Th¨ng Long thêi Lª (1428-1527), M¹c (1527-1592), TrÞnh (1593-1787), T©y S¬n (1788-1802)
Sau khi chiÕn th¾ng qu©n Minh, Lª Lîi vµ c¸c ®êi vua sau ®Òu ®ãng ®« ë kinh thµnh Th¨ng Long. Kinh thµnh Th¨ng Long trong thêi nhµ Hå gäi lµ §«ng §«, khi qu©n Minh chiÕm ®ãng thµnh bÞ ®æi tªn thµnh §«ng Quan. N¨m 1428, sau khi lªn ng«i Vua, Lª Lîi lËp l¹i tªn §«ng §«, nhng ®Õn cuèi n¨m 1430 th× gäi lµ §«ng Kinh. Tuy nhiªn tªn Th¨ng Long vÉn th«ng dông ®Õn cuèi thÕ kû XIX tríc khi chuyÓn thµnh Hµ Néi . C¨n cø vµo b¶n ®å Hång §øc n¨m 1490, th× Hoµng thµnh thêi Lª bao gåm c¶ khu vùc Hoµng thµnh Th¨ng Long thêi Lý-TrÇn vµ khu vùc tØnh Hµ Néi vµo thêi NguyÔn sau nµy, nghÜa lµ réng h¬n so víi Hoµng thµnh thêi Lý-TrÇn vµ tØnh thµnh Hµ Néi thêi NguyÔn. Nhng nh÷ng b¶n ®å nµy ®îc vÏ theo kiÓu íc lÖ nªn c¸c vÞ trÝ cha x¸c ®Þnh chÝnh x¸c trªn b¶n ®å thêi nay.
Sù bè trÝ trong kinh thµnh Th¨ng Long tõ ®Çu thÕ kû XV ®Õn cuèi thÕ kû XVII kh«ng kh¸c g× so víi kinh thµnh Th¨ng Long thêi Lý-TrÇn. Khu phÝa Nam kinh thµnh vÉn lµ n¬i binh sÜ ë. Nh©n d©n ë khu vùc c¸c phêng d©n c ngoµi Hoµng thµnh kh«ng ngõng ph¸t triÔn. N¨m 1466, vïng kinh s ®Æt thµnh phñ Trung §« (®æi thµnh phñ Phông Thiªn 1496) gåm hai huyÖn Qu¶ng §øc vµ VÜnh X¬ng. Khu d©n c cña hai huyÖn chia thµnh 36 phêng, nguån gèc 36 phêng Th¨ng Long b¾t nguån tõ ®ã.
N¨m 1588, nhµ M¹c (M¹c HËu Hîp) huy ®éng qu©n d©n bèn trÊn vïng ®ång b»ng ®¾p thªm ba lÇn luü ngoµi thµnh §¹i La, ®a toµn bé khu hå T©y vµo ph¹m vi thµnh Th¨ng Long. Cã thÓ coi c«ng viÖc x©y dùng cña M¹c HËu Hîp ®· Ên ®Þnh vÞ trÝ vµ diÖn m¹o cña hoµng thµnh Th¨ng Long suèt tõ cuèi thÕ kû XVI cho ®Õn cuèi thÕ kû XVIII.
N¨m 1592, qu©n TrÞnh sau khi ®¸nh b¹i qu©n M¹c ®· ph¸ huû toµn bé thµnh luü phßng vÖ cña nhµ M¹c, trong thêi gian dµi kinh thµnh Th¨ng Long kh«ng cã vßng thµnh ngoµi.
Sau khi thèng nhÊt ®Êt níc, chÊm døt thêi kú TrÞnh- NguyÔn ph©n tranh, NguyÔn HuÖ vµ v¬ng triÒu T©y S¬n ®ãng ®« ë thµnh Qui Nh¬n, b¾t ®Çu mét giai ®o¹n ®æi míi cña ®« thÞ Th¨ng Long tõ vÞ trÝ Kinh thµnh trë thµnh trÊn thµnh.
C Th¨ng Long thêi NguyÔn (thÕ kû XIX)
Sau khi T©y S¬n thÊt b¹i hoµn toµn 1802, nhµ NguyÔn ®Þnh ®« ë HuÕ vµ thµnh Th¨ng Long tiÕp tôc sù chuyÓn ®æi cña m×nh tõ kinh thµnh trong 800 n¨m thµnh TrÊn thµnh råi dÇn trë thµnh tØnh thµnh.
Khu vùc phÝa B¾c hå Hoµn KiÕm ngµy nay (thêng gäi lµ khu phè cæ 36 phè phêng) ®· ®îc h×nh thµnh chñ yÕu trong thêi kú nµyvµ ®Õn nay trë thµnh mét bé phËn quan träng trong di s¶n kiÕn tróc ®« thÞ cña thñ ®« vµ còng lµ mét trong nh÷ng nÐt hÊp dÉn cña kh¸ch ®Õn th¨m thñ ®« mµ c¸c n¬i kh¸c kh«ng cã ®îc. ¥ ®©y ngêi ta thÊy cã sù hoµ trén cña nh÷ng yÕu tè kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héicña mét n«ng th«n vµ cña mét thµnh thÞ, nh÷ng dÊu tÝch v¨n ho¸,lÞch sö gîi l¹i mét thêi kú ph¸t triÔn ®« thÞ l©u dµi. NhiÒu líp nhµ l« nh« b¸m theo mét hÖ thèng ®êng nhá hÑp, nhiÒu chç quanh co ®· cÊu t¹o nªn mét d¹ng cÊu tróc ®« thÞ kh¸ ®Æc biÖt vµ g©y nhiÒu Ên tîng.
D §Æc ®iÓm cÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long thêi kú phong kiÕn
Trong sù h×nh thµnh nªn kh«ng gian ®« thÞ, yÕu tè ®Þa h×nh, ®Þa thÕ cã vai trß quan träng hµng ®Çu. §iÒu nµy ®îc coi lµ ch©n lý nªn trong c¸c “luËn chøng kinh tÕ kü thuËt ph¸t triÔn ®« thÞ” chóng còng thêng ®îc coi lµ nh÷ng c¨n cø ®Çu tiªn lµm chæ dùa cho viÖc nghiªn cøu. Ch©n lý Êy kh«ng ph¶i ®Õn ngµy nay míi nhËn thøc ®îc mµ ngay tõ thêi Vua Lý C«ng UÈn ®i t×m ®Êt ®Þnh ®« ®· chän n¬i “tiÖn h×nh thÕ nói s«ng” cã “®Þa thÕ réng r·i mµ b»ng ph¼ng, ®Êt ®ai cao r¸o mµ s¸ng sña …”
Mét c¸ch kh¸i qu¸t cã thÓ xem cÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long-Hµ Néi thêi phong kiÕn gåm nh÷ng yÕu tè qui ho¹ch.
Khu hµnh chÝnh-chÝnh trÞ-qu©n sù : ®©y chÝnh lµ phÇn ®« cña trung t©m ®« thÞ nµy mÆc dï n¬i nµy ®· cã Ýt nhiÒu d©n c sinh sèng (lµng Hµ Néi cæ). Toµn bé khu nµy ®îc bao bäc bëi têng thµnh víi cÊu tróc “ th©m nghiªm, kÝnh cæng cao têng ”
Khu c tró, thñ c«ng vµ th¬ng nghiÖp : chñ yÕu ë vïng phÝa B¾c Hµ Néi ngµy nay, n¬i cã s«ng T« LÞch ch¶y qua nèi liÒn phÝa Nam hå T©y vµ ¨n th«ng víi s«ng Hång (phè Chî G¹o, Hµng Buåm ngµy nay). §ã lµ nh÷ng lµng xãm n«ng nghiÖp ë hai bê s«ng T« LÞch, nh÷ng lµng nghÒ thñ c«ng ë Nam hå T©y, nh÷ng xãm chî bu«n b¸n ë ven s«ng Hång nhÊt lµ n¬i cöa s«ng T« ch¶y vµo s«ng Hång (phêng Hµ KhÈu). §ã lµ vïng KÎ Bëi víi nh÷ng lµng thñ c«ng lµm giÊy, dÖt v¶i, lôa … lµ vïng ven hå T©y dÖt v¶i, trång hoa (lµng Nghi Tµm).
C¶ vïng ®Êt ë mÆt §«ng, §«ng-B¾c vµ sau ®ã lan xuèng §«ng Nam cña Hoµng Thµnh Th¨ng Long tr¶i dµi ra tíi s«ng Hånglµ n¬i h×nh thµnh nªn khu KÎ Chî, khu thÞ d©n cña Th¨ng Long “ 36 phè phêng”, khu c tró víi nh÷ng ho¹t ®éng thñ c«ng vµ th¬ng nghiÖp ®Æc s¾c.
Khu c tró n«ng nghiÖp: ®©y lµ mét nÐt ®Æc biÖt cña ®« thÞ ViÖt Nam nãi chung. Nã kh¼ng ®Þnh mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a ®« thÞ vµ n«ng th«n, “ trong thÞ cã th«n, trong th«n cã thÞ”. NÕu ë ®o¹n s«ng T« phÝa B¾c lµ nh÷ng lµng thñ c«ng th× gÇn víi ®o¹n s«ng T« ë phÝa T©y, s«ng Kim Ngu ë phÝa Nam ®· h×nh thµnh khu d©n c n«ng nghiÖp, khu “thËp tam tr¹i” phÝa T©y kinh thµnh vÒ sau lµ c¸c lµng Ngäc Hµ, H÷u TiÖp, LiÔu Giai, §¹i Yªn, Thñ LÖ … lµ mét khu kinh tÕ n«ng nghiÖp ë Th¨ng Long.
3) Khu v¨n ho¸, gi¸o dôc vµ sinh ho¹t c«ng céng : Tiªu biÓu lµ quÇn thÓ V¨n MiÕu-Quèc tö gi¸m, bªn c¹nh ®ã lµ c¸c trêng d©n lËp xen lÉn gi÷a c¸c khu d©n c ®· gãp phÇn quan träng n©ng cao d©n trÝ. C¸c sinh ho¹t v¨n ho¸ mµ phÇn nhiÒu lµ lÔ héi diÔn ra t¹i nhiÒu n¬i c«ng céng nh bªn bê s«ng Hång, s«ng T«, hå T©y, hå Hoµn KiÕm … t¹i c¸c ®×nh chïa …
4) Giao th«ng: chñ yÕu giao th«ng ®èi ngo¹i cña kinh thµnh Th¨ng Long lµ giao th«ng ®êng thuû qua hai con s«ng Hång vµ s«ng T« LÞch. Giao th«ng ®èi néi lµ ®êng ®Êt ®îc l¸t g¹ch ë gi÷a ®Ó chèng lÇy, ®êng x¸ ®îc tæ chøc qui cò h¬n.
H×nh 1.2 Hµ Néi – 1831 (thêi nguyÔn)
§¸nh gi¸ vÒ vai trß cña c¸c dßng s«ng thêi kú Phong KiÕn
NÐt ®Þa lý trêng tån cña Th¨ng Long ngh×n xa vµ Hµ Néi ngµy nay, ®ã lµ ®Æc trng cña thµnh phè s«ng ngßi: thµnh phè ng· ba s«ng, nÕu lÊy c¶ hai dßng NhÞ Hµ- T« LÞch lµm hÖ qui chiÕu, lµm trôc chñ ®¹o; thµnh phè mét bê s«ng (bê ph¶i), nÕu chØ lÊy s«ng NhÞ lµm trôc chÝnh. Bªn c¹nh ®ã, do sù chuyÓn dßng cña s«ng Hång cho nªn ®Êt Hµ Néi lµ ®Êt b·i do phï sa c¸ dßng s«ng båi ®¾p vµ ®Þa h×nh ®Þa m¹o vïng Hµ Néi cã nhiÒu s«ng hå.
Hµ Néi néi thµnh, bªn hå T©y,cã dßng «ng T« LÞch, l¹i cã rÊt nhiÒu ®Çm hå. Xem trªn c¸c b¶n ®å tõ thêi xa cho ®Õn gi÷a thÕ kû nµy, ta thÊy l·nh thæ Hµ Néi lµ mét vïng ®Çm lÇy, mét thµnh phè s«ng hå, nöa ®Êt nöa níc. Qui ho¹ch Hµ Néi cæ lµ n¬ng theo vµ thÝch øng ®Õn møc tèi ®a c¸c h×nh thÓ tù nhiªn s«ng hå ®ã. PhÇn l·nh thæ chñ yÕu cña Th¨ng Long-Hµ Néi xa lµ phÇn ®Êt båi, ®îc bao bäc bëi s«ng Hång ë phÝa b¾c vµ phÝa ®«ng, bëi s«ng T« LÞch vµ s«ng Kim Ngu ë phÝa t©y vµ phÝa nam. Lòy bäc ngoµi lµ ®ª mµ còng lµ thµnh ®Êt, lµ ®êng giao th«ng (®ª La Thµnh). S«ng hå lµ nguån níc mÆt dïng trong sinh ho¹t mµ còng dïng trong hÖ thèng thñy lîi vµ giao th«ng truyÒn thèng. S«ng hå còng lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Þa lý ®îc dïng lµm nguyªn lý s¬ khëi chØ ®¹o viÖc qui tô xãm lµng, phêng phè vµ thµnh lòy phßng vÖ (sö dông nh÷ng ®o¹n s«ng Hång, s«ng T« LÞch lµm ngo¹i hµo). NhÞ Hµ,T« LÞch, Kim Ngulµ nh÷ng trôc chñ ®¹o, hå T©y, hå G¬m lµ nh÷ng ®iÓm trung t©m, tõ ®ã táa ra “phè gi¨ng m¾c c÷i, ®êng quanh bµn cê”
Tãm l¹i, tõ buæi ®Çu nh÷ng dßng s«ng võa lµ trôc giao th«ng, trôc qui ho¹ch võa lµ thµnh lòy thiªn nhiªn b¶o vÖ Th¨ng Long-Hµ Néi. Dßng níc cña c¸c con s«ng ®ã võa lµ nguån níc sinh ho¹t võa lµ nguån níc tíi cho ®ång ruéng, ®ång thêi còng mang phï sa båi ®¾p dÇn lªn thµnh b·i, thµnh lµng. Dßng s«ng mang l¹i nguån lîi kinh tÕ, l¾m c¸ t«m, hai bªn bê lµ nh÷ng lµng m¹c, vên c©y, vên rau xanh tèt. §«i bê s«ng T« LÞch cßn lµ n¬i héi tô mua b¸n sÇm uÊt, lµ n¬i hß hÑn, n¬i diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng v¨n hãa céng ®ång …
1.1.2 Tõ gi÷a thÕ kû XIX ®Õn 1945 (thêi kú Ph¸p thuéc)
A Giai ®o¹n b×nh ®Þnh vµ b¾t ®Çu khai th¸c thuéc ®Þa (1878-1885)
Sau khi chiÕm ®ãng Hµ Néi (1883), chÝnh quyÒn thùc d©n cïng víi kÕ ho¹ch b×nh ®Þnh vµ khai th¸c thuéc ®Þa, ®· ¸p dông c¸c biÖn ph¸p vÒ khai th¸c vµ qui ho¹ch kh¸c nhau. Víi c¸c môc tiªu ®ã ngay tõ ®Çu thùc d©n Ph¸p ®· chiÕm ®ãng hoµng thµnh Hµ Néi, nhanh chãng ph¸ hñy toµn bé hÖ thèng têng thµnhcïng c¸c kiÕn tróc truyÒn thèng cña mét nÒn hµnh chÝnh phong kiÕn ViÖt Nam. Trong khi ®ã vÉn gi÷ nguyªn khu vùc kinh thµnh 36 phè phêng, mét trung t©m bu«n b¸n sÇm uÊt ®¬ng thêi ®Ó khai th¸c nguån lîi kinh tÕ qua hÖ thèng thuÕ, ®ång thêi ñng hé viÖc x©y dùng nhµ thê vµ c¸c trêng dßng. Toµn bé c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc mµ Ph¸p ®· x©y dùng ë Hµ Néi giai ®o¹n ®Çu ®Òu mang tÝnh thùc dông, dùa trªn tinh thÇn cña chñ nghÜa c«ng n¨ng, ®¬n gi¶n trong kiÕn tróc.
B Giai ®o¹n ®Èy m¹nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn 1(1885-1920)
Tõ 1885 ®Õn 1920 lµ giai ®o¹n ®Èy m¹nh c«ng cuéc khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø nhÊt. §©y lµ thêi kú mµ Ph¸p b×nh ®Þnh ®îc ViÖt Nam. C¸c c«ng tr×nh x©y dùng ë giai ®o¹n ®Çu ®îc coi lµ nh÷ng h¹t nh©n ®Ó ph¸t triÔn ra xung quanh. HÖ thèng ®êng phè réng r·i ®îc x©y dùng qui ho¹ch theo « bµn cê, cã trang bÞ hÖ thèng kü thuËt h¹ tÇng theo kiÓu ph¬ng T©y, cïng víi viÖc ®a vµo sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn giao th«ng c¬ giíi ®Çu tiªn, lµ nh÷ng yÕu tè c¬ b¶n thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÔn, më réng thµnh phè. Cïng víi thêi gian, trong cÊu tróc ®« thÞ Hµ Néi ®· dÇn h×nh thµnh nh÷ng khu chøc n¨ng riªng biÖt. Khu th¬ng nghiÖp, dÞch vô trung t©m trªn trôc ®êng Trµn TiÒn-Hµng Khay, khu hµnh chÝnh, chÝnh trÞ ë phÝa §«ng hå Hoµn KiÕm vµ c¸c khu vùc kho tµng, nhµ m¸y r¶i r¸c trong thµnh phè. Khu 36 phè phßng vÉn lµ khu th¬ng m¹i dÞch vô truyÒn thèng. N¨m 1889, thùc d©n Ph¸p ®· lÊp nh¸nh s«ng T« tõ chç cöa s«ng Hång (Hµ KhÈu) qua Hµng C¸, Hµng Lîc tíi Thôy Khuª lËp ra c¸c phè NguyÔn Siªu, Ngâ G¹ch, Hµng C¸, Hµng Lîc.
C Giai ®o¹n ®Èy m¹nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn 2 (1920-1945)
Trong nh÷ng n¨m tõ 1920 ®Õn 1945 thùc d©n Ph¸p tiÕn hµnh ch¬ng tr×nh khai th¸c thuéc ®Þa lÇn thø hai víi nhÞp ®iÖu vµ qui m« lín h¬n. Trong bèi c¶nh Êy, c¸c ho¹t ®éng x©y dùng vµ qui ho¹ch thµnh phè Hµ Néi cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÔn m¹nh h¬n so víi c¸c thêi kú trícvíi nhiÒu lo¹i h×nh vµ phong c¸ch kiÕn tróc kh¸c nhau. C¨n cø trªn c¸c ®Æc ®iÎm kiÕn tróc vµ qui ho¹ch th× khu phè Ph¸p ë Hµ Néi ®îc x©y dùng trong 80 n¨m ®· cã sù hoµn chØnh theo ph¬ng ph¸p qui ho¹ch ph¬ng T©y. VÒ phong c¸ch kiÕn tróc ®· cã sù vËn dông linh ho¹t tõ kiÕn tróc thuÇn tóy Ph¸p ®Õn c¸c phong c¸ch kiÕn tróc kÕt hîp khai th¸c c¸c ®Æc ®iÓm cña kiÕn tróc truyÒn thèng ViÖt Nam vµ thÝch nghi víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu ®Þa ph¬ng. Khu phè Ph¸p cïng víi thêi gian ®· trë thµnh mét quÜ ®« thÞ ®¸ng kÓ vµ cã nh÷ng gi¸ trÞ nhÊt ®Þnh gãp phÇn t¹o nªn nÐt hÊp dÉn cña Hµ Néi. §ã lµ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a c«ng tr×nh vµ khung c¶nh thiªn nhiªn nhiÖt ®íi, th«ng qua tØ lÖ c«ng tr×nh kiÕn tróc võa ph¶i vµ sù chó ý ®Õn c©y xanh, còng nh viÖc t¹o nªn mét sè trôc chÝnh cã c«ng tr×nh träng ®iÓm ¸ng ng÷ víi vai trß lµ ®iÓm nhÊn, kh«ng gian vµ mÆt níc hå Hoµn KiÕm còng ®· ®îc khai th¸c vµ t¹o nÐt riªng cho Hµ Néi .
D CÊu tróc kh«ng gian ®« thÞ Th¨ng Long- Hµ Néi thêi Ph¸p thuéc
CÊu tróc ®« thÞ míi ®îc h×nh thµnh vµo thêi kú nµy (®Çu thÕ kû XX) cã thÓ nhËn biÕt râ rµng trªn b¶n ®å kh«ng gian ®« thÞ Hµ Néi vµ ®îc ®Æc trng bëi c¸c yÕu tè sau :
Mét hÖ thèng ®êng phè kiÓu bµn cê, kh¸c víi hÖ thèng ®êng trong khu phè cæ “ 36 phè phêng” Ýt nhiÒu mang tÝnh chÊt tù ph¸t víi nh÷ng lèi ®i nhá hÑp, Ýt nhiÒu quanh co, chç réng chç hÑp kh«ng th«ng nhÊt… M¹ng líi ®êng phè ®îc ph¸t triÔn vÒ phÝa Nam hå G¬m, ®îc ho¹ch ®Þnh tríc víi nh÷ng tuyÕn th¼ng kÎ « víi nh÷ng ®êng song song vµ vu«ng gãc nhau t¹o thµnh nh÷ng khu ®Êt x©y dùng t¬ng ®èi vu«ng v¾n.
Mét phong c¸ch kiÕn tróc vèn chØ thÞnh hµnh ë ch©u ¢u thêi ®ã : kiÕn tróc Phôc Hng, cæ ®iÓn Ph¸p, G« TÝch, R«m¨ng … ®îc thÓ hiÖn trªn mét lo¹t kiÕn tróc c«ng céng tõ kiÕn tróc hµnh chÝnh (phñ Toµn QuyÒn, dinh Thèng sø, tßa ¸n tèi cao …), kiÕn tróc v¨n hãa (nhµ h¸t, b¶o tµng, trêng ®¹i häc …), c¸c kiÕn tróc c«ng céng kh¸c (bu ®iÖn, bÖnh viÖn, ng©n hµng …) cho tíi nhµ ë (c¸c lo¹i biÖt thù Ph¸p).
Mét hÖ thèng kh«ng gian më gåm c¸c qu·ng trêng, c¸c vên c©y, hå níc … liªn hoµn víi hÖ thèng kh«ng gian lu th«ng (c¸c ®¹i lé), cã ý nghÜa ®¸ng kÓ trong viÖc t¹o nªn c¶nh quan ®« thÞ cã tÇm nh×n réng, ®ång thêi t¨ng thªm kh¶ n¨ng th«ng tho¸ng cña m«i trêng ®« thÞ.
H×nh 1.3 : hoµng thµnh vµ kinh thµnh th¨ng long -1883
H×nh 1.4: b¶n ®å th¨ng long- Hµ Néi 1890
H×nh 1.5 : b¶n ®å Hµ Néi - 1925
1.1.3 Tõ 1945 ®Õn nay (thêi kú C¸ch m¹ng XHCN)
A Tõ 1945 ®Õn 1975 (thêi kú chiÕn tranh b¶o vÖ Tæ Quèc)
Sau C¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, c«ng viÖc nÆng nÒ tríc m¾t cña toµn d©n téc lµ kh¸ng chiÕn chèng thï trong giÆc ngoµi. C¶ Hµ Néi sôc s«i trong nh÷ng ngµy ®Çu kh¸ng chiÕn, ngµy 10-10-1954 thñ ®« ®îc gi¶i phãng tng bõng ®ãn B¸c Hå cïng ChÝnh phñ vÒ Hµ Néi. Sau nh÷ng n¨m ®Çu kh«i phôc vµ x©y dùng, th¸ng 9-1959, Bé ChÝnh trÞ Trung ¬ng §¶ng ®· ra nghÞ quyÕt vÒ qui ho¹ch c¶i t¹o vµ më réng thµnh phè Hµ Néi, qui ®Þnh Hµ Néi ph¶i cã bé mÆt xøng ®¸ng, ph¬ng ch©m c¶i t¹o vµ më réng thµnh phè ph¶i phôc vô nhiÖm vô trung t©m chÝnh trÞ, v¨n hãa cña c¶ níc, phôc vô c«ng nghiÖp, s¶n xuÊt vµ ®êi sèng nh©n d©n lao ®éng. Do yªu cÇu ®ã, ®Þa giíi cña Hµ Néi ®· ®îc më réng, diÖn tÝch Hµ Néi cò (n¨m 1954) lµ 1200ha, ®Õn n¨m 1959 ®· më réng tíi 2000ha, vµ d©n sè Hµ Néi n¨m 1960 lµ 638000 ngêi. VÒ mÆt hµnh chÝnh, Hµ Néi gåm 4 khu : khu Ba §×nh, khu §ång Xu©n (vÒ sau thuéc quËn Hoµn KiÕm), khu Hoµn KiÕm vµ khu Hµng Cá (phÇn ®Êt phÝa T©y B¾c Hµ Néi bao gåm 6 x·:Thôy Ph¬ng,Phó Thîng, Tõ Ch©u,Xu©n La, Xu©n §Ønh, Cæ NhuÕ; QuËn VI ë phÝa T©y vµ T©y Nam bao gåm 5 x· : Hßa B×nh , DÞch Väng, Yªn Hßa, Trung Hßa, Trung Hßa, MÔ Tr×. QuËn VII ë phÝa §«ng Nam bao gåm 6 x· : Ngäc Thôy, Thîng Thanh, ViÖt Hng, TiÕn Bé, Hång TiÕn, Gia L©m (®Òu ë bê B¾c s«ng Hång).
Bé mÆt ®« thÞ ®· tõng bíc ®îc ®æi míi víi nh÷ng khu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, nh÷ng khu lao ®éng Ýt nhiÒu khang trang, mét sè c«ng tr×nh phóc lîi c«ng céng, c©y xanh, ®êng x¸ ®iÖn níc … C«ng t¸c qui ho¹ch ®· cã nh÷ng bíc ®i ban ®Çu ®¸ng khÝch lÖ, mét ®å ¸n kiÕn tróc qui ho¹ch x©y dùng thñ ®« ®îc v¹ch ra víi sù gióp ®ì cña c¸c chuyªn gia Liªn X« nh»m x¸c ®Þnh ph¬ng híng ph¸t triÔn cho Hµ Néi. Dùa trªn qui ho¹ch ®ã mµ nhiÒu khu x©y dùng míi ®· ®îc h×nh thµnh, nhiÒu tuyÕn ®êng ®· ®îc më réng hoÆc lµm míi. C¸c khu c«ng nghiÖp nh Thîng §×nh, Minh Khai … c¸c khu nhµ ë NguyÔn C«ng Trø, Kim Liªn … c¸c khu c«ng viªn, c¸c c«ng tr×nh c«ng céng ®Òu ®· ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn qui ho¹ch nµy.
B Tõ 1975 ®Õn 1990 (thêi kú kh«i phôc vµ chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ)
Nh×n chung thêi kú nµy c«ng cuéc x©y dùng thñ ®« tuy ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÔn nhng lµ mét thêi kú ®Çy khã kh¨n do ph¶i kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ do chiÕn tranh ®Ó l¹i hÕt søc to lín mµ nh©n d©n ta ph¶I tèn nhiÒu c«ng søc ®Ó hµn g¾n.
MÆc dï vËy kh«ng gian ®« thÞ ®· ®îc më réng ®¸ng kÓ nhê viÖc ph¸t triÔn nh÷ng khu ë míi (cao tÇng vµ thÊp tÇng) ë bªn trong vµ ë c¶ vïng ven néi, ph¸t triÔn c¸c tuyÕn ®êng giao th«ng (®êng tia vµ ®êng nan qu¹t), bæ sung nhiÒu c«ng tr×nh c«ng céng, c«ng tr×nh c«ng nghiÖp còng nh c¸c khu c©y xanh … cã thÓ coi Hµ Néi lóc nµy ®· cã nh÷ng bíc tiÕn bé quan träng trong viÖc cô thÓ hãa ®Þnh híng ph¸t triÔn kh«ng gian ®« thÞ theo qui ho¹ch tæng thÓ x©y dùng thñ ®« ®· ®îc nghiªn cøu tõ nhiÒu n¨m tríc.
Trong thêi kú nµy, c¸c dßng s«ng, kªnh m¬ng néi thµnh dêng nh bÞ quªn l·ng tríc nh÷ng lo toan kh¸c cña thµnh phè. HÇu nh tÊt c¶ c¸c dßng s«ng ®Òu trë thµnh n¬i chøa ®ñ mäi lo¹i chÊt th¶I cña tÊt c¶ c¸c lo¹i ho¹t ®éng sinh ra vµ bÞ biÕn thµnh m¬ng r·nh, bÞ lÊn chiÕm dßng ch¶y …
C Tõ 1990 ®Õn nay (thêi kú C«ng nghiÖp hãa, HiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp quèc tÕ)
Qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa cña Hµ Néi vµo thêi kú nµy diÔn ra trong khung c¶nh kinh tÕ x· héi diÔn ra ®Çy biÕn ®éng ë trong níc còng nh trªn thÕ giíi. Sù chuyÓn hãa tõ mét nÒn kinh tÕ tËp trung quan liªu bao cÊp sang nÒn kinh tÕ ®a d¹ng nhiÒu thµnh phÇn víi nh÷ng t¸c ®éng râ rÖt cña “thÞ trêng tù do”, ch¼ng nh÷ng cã t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi mµ cßn ®Ó l¹i nhiÒu dÊu Ên râ trªn bé mÆt kiÕn tróc ®« thÞ. Cha bao giê bé mÆt kiÕn tróc ®« thÞ Hµ Néi biÕn ®æi nhanh ®Õn thÕ, mét sù biÕn ®æi ®em l¹i nhiÒu ®iÒu phÊn khëi lÉn næi lo ©u.
Sù bung ra cña viÖc x©y dùng nhµ ë t nh©n ®· lµ mèi ®e däa tríc tiªn cho c¶nh quan ®« thÞ ë nh÷ng khu phè cæ, mét c¶nh quan ®« thÞ ®éc ®¸o vµ mét di s¶n quÝ gi¸. Di s¶n ®ã lu gi÷ bªn trong nh÷ng truyÒn thèng vÒ c¸ch ¨n ë vµ sinh ho¹t v¨n hãa, c¸ch thøc cÊu t¹o kh«ng gian kiÕn tróc, nghÖ thuËt t¹o c¶nh víi nh÷ng s©n trong, nh÷ng bÓ níc, hoa l¸ vµ chim mu«ng. Qua nhiÒu n¨m cña nÒn kinh tÕ bao cÊp, di s¶n Êy kh«ng ®îc tu bæ g× thªm mµ tr¸i l¹i bÞ ¸p lùc cña sù t¨ng d©n sè lµm cho tµn t¹ ®i nhiÒu. Tuy thÕ sù tµn t¹ Êy kh«ng nguy h¹i b»ng sù v« ý thøc vÒ b¶o tån di s¶n. Kh¸ nhiÒu nhµ cò nµy ®· ®îc thay b»ng nhµ míi, khang trang vµ hiÖn ®¹i h¬n nhng h×nh ¶nh Êm cóng, gÇn gòi cña kiÕn tróc ®« thÞ truyÒn thèng ®· bÞ ph¸ vì.
Lµng cò biÕn d¹ng vµ xuÊt hiÖn “lµng míi”. Qu¸ tr×nh ph¸t triÔn cña Th¨ng Long-Hµ Néi còng lµ qu¸ tr×nh lïi dÇn cña lµng truyÒn thèng, trong qu¸ tr×nh lïi dÇn Êy, dÊu tÝch cña c¸c céng ®ång c d©n n«ng th«n thêng ®îc b¶o lu, ®Ó l¹i cho Hµ Néi ngµy nay nhiÒu kû vËt cã gi¸ trÞ, ®ã lµ nh÷ng ®×nh chïa, ®Òn miÕu, nhµ thê hä, nhµ v¨n chØ … r¶i r¸c trong néi thµnh hiÖn nay vµ lµ mét trong nh÷ng nÐt ®Æc s¾c cña ®« thÞ cæ kÝnh nµy.
C¸c lµng ë xung quanh vïng ven néi lµ n¬I diÔn ra nh÷ng biÕn ®éng râ nÐt nhÊt, tríc tiªn lµ ®Êt ruéng cña lµng ph¶i nhêng chæ cho sù ph¸t triÔn nh÷ng khu ë míi cña ®« thÞ, c¸c lµng Kim Liªn, Kh¬ng Thîng, Quúnh L«i, Gi¶ng Vâ, Thµnh C«ng, NghÜa §« … ®Òu ®· n»m trong t×nh h×nh nh vËy. MÊt ®i ®Êt canh t¸c, ®¬ng nhiªn c¸c lµng ph¶i chuyÓn híng s¶n xuÊt sang c¸c ngµnh nghÒ kh¸c, thñ c«ng, th¬ng nghiÖp, c«ng nghiÖp cña ®« thÞ vµ còng cã mét sè lao ®éng chuyÓn ®i c¸c vïng kinh tÕ míi. Tõ ®ã mét sù biÕn ®éng lín h¬n n÷a ®· diÔn ra trªn phÇn thæ c cña nh÷ng lµng nµy,®Æc biÖt lµ tõ sau khi ph¸t triÔn nÒn kinh tÕ thÞ trêng. T¹i nh÷ng lµng nghÒ truyÒn thèng ®Æc biÖt lµ nh÷ng lµng trång hoa nh Ngäc Hµ, LiÔu Giai, Nghi Tµm, Qu¶ng B¸ … th× sù biÕn d¹ng Êy lµ mét sù mÊt m¸t ®¸ng tiÕc ®èi víi ®« thÞ. §Æc biÖt lµ sù biÕn ®æi cÊu tróc kh«ng gian ®ã cïng víi sù tËp trung d©n c ®· gia t¨ng søc Ðp « nhiÔm lªn hÖ thèng s«ng hå, kªnh m¬ng vèn ®· qu¸ t¶i vµ Ýt ®îc quan t©m. C¸c dßng s«ng kh«ng cßn ®îc xem lµ trôc qui ho¹ch n÷a mµ ngêi ta chó ý nhiÒu h¬n ®Õn sù ph¸t triÔn thµnh phè ra vïng ngo¹i «.
NhiÒu lµng truyÒn thèng mÊt ®i, cã lÏ ®Ó bï l¹i Hµ Néi ®· cã mét sè lµng míi, tuy kh¸i niÖm lµng ë ®©y kh«ng cßn gièng nh tríc, ®ã lµ c¸c lµng nh : lµng SOS dµnh cho trÎ em må c«i, lµng trÎ em Birla, lµng kiÕn tróc ViÖt-NhËt, lµng kiÕn tróc phong c¶nh, kh¸ch s¹n Ph¬ng §«ng (mét lo¹i lµng du lÞch) vµ tiÕn tíi cã thÓ cã lµng v¨n hãa c¸c d©n téc hoÆc lµng Olympic dµnh cho c¸c vËn ®éng viªn. Nh÷ng khu x©y dùng nµy tuy kh«ng quan hÖ g× víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp nhng vÉn ®îc gäi lµ lµng, cã lÏ lµ ®Ó nãi lªn mét ®Æc trng cña qui ho¹ch cã ®«i nÐt gÇn gòi víi lµng truyÒn thèng, ®ã lµ mét tæng thÓ víi c¸c khèi kiÕn tróc kh«ng lín, cã nhiÒu ®Êt trång c©y vµ céng ®ång trong ®ã Ýt nhiÒu cã sù g¾n bã víi nhau trong mét ý tëng chung nµo ®ã, mét lÒ lèi sinh ho¹t nµo ®ã vµ nh×n tæng qu¸t th× nã gîi suy nghÜ, gîi h×nh ¶nhvÒ mét kiÕn tróc lµng víi mét mong muèn chung khi x©y dùng t¹o lËp nªn mét céng ®ång d©n c cã nÕp sèng v¨n minh, quan t©m b¶o tån nÒn v¨n hãa cæ truyÒn, mét khu d©n c ®« thÞ nhng kh«ng xa rêi nÒ nÕp tèt ®Ñp cña c¸c lµng xa. Nh÷ng khu x©y dùng víi lo¹i nhµ cã khèi tÝch nhá, cã nhiÒu vên c©y theo kiÓu c¸c lµng nh vËy thùc sù lµ ®iÒu tèt lµnh cho m«i trêng sèng vµ c¶nh quan ®« thÞ, nã sÏ lµ nh÷ng “l¸ phæi nhá” gãp phÇn cïng c¸c l¸ phæi lín nh hå G¬m, hå B¶y MÉu gióp cho ®iÒu kiÖn vi khÝ hËu cña ®« thÞ ®îc c¶i thiÖn.
1.2 HiÖn tr¹ng hÖ thèng kªnh m¬ng cña thµnh phè Hµ Néi
A HiÖn tr¹ng tho¸t níc cña hÖ thèng kªnh m¬ng
HiÖn t¹i, cã kho¶ng 120km cèng (hÖ thèng cèng chung) vµ 31,3km m¬ng tho¸t níc trong khu vùc trung t©m ®« thÞ chñ yÕu ë 4 quËn. HÖ thèng kªnh m¬ng vÉn ®¶m nhiÖm viÖc tho¸t níc chung c¶ níc ma vµ níc th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp.
C¸c kªnh m¬ng cã lo¹i tiÕt diÖn nhá n»m gän trong c¸c khu d©n c chñ yÕu tiÕp nhËn níc th¶i sinh ho¹t. Lîng bïn cÆn l¾ng r©t nhiÒu do cha qua xö lý. Dßng ch¶y nhá, vÒ mïa kh« nh×n thÊy c¶ ®¸y m¬ng (m¬ng Nam §ång).
C¸c kªnh m¬ng lín nhËn níc th¶i tõ c¸c cèng trong lu vùc vµ c¸c hå ®iÒu hoµ ®Ó th¶i ra s«ng. Lîng níc th¶i tõ c¸c cèng sau khi ®æ vµo hå ®· ®îc xö lý sinh häc, ®Õn khi mùc níc trong hå ®ñ lín sÏ ®îc b¬m ra c¸c kªnh m¬ng ®Ó ®æ ra s«ng. Do ®ã, chÊt lîng cña lo¹i níc th¶i nµy lµ chÊp nhËn ®îc.
Do kÕt qu¶ cña viÖc l¾ng ®äng bïn cÆn trong mét thêi gian dµi, hiÖn t¹i tæng lîng bïn cÆn lu cöu kho¶ng 26.000m3 ë c¸c cèng (chiÕm 32% thÓ tÝch trong lßng cèng) vµ kho¶ng 90.000m3 ë c¸c kªnh m¬ng (chiÕm 24% diÖn tÝch dßng ch¶y) g©y gi¶m c«ng suÊt dßng ch¶y mét c¸ch ®¸ng kÓ. Lîng bïn cÆn chiÕm chæ g©y ngËp óng thêng xuyªn khu vùc néi thµnh vµ g©y ¶nh hëng ®Õn m«i trêng sèng (mïi, c¶nh quan, ®iÒu kiÖn vÖ sinh …).
C¸ch thøc qu¶n lý x©y dùng ®« thÞ kh«ng chÆt chÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lÊn chiÕm hµnh lang b¶o vÖ kªnh m¬ng hay tù ý x©y dùng c¸c cÇu b¾c ngang kªnh m¬ng lµm ®êng dÉn vµo nhµ. C¸c kªnh m¬ng phÇn bÞ lÊp, phÇn bÞ lÊn chiÕm lµm gi¶m diÖn tÝch dßng ch¶y, gãp phÇn g©y ngËp óng côc bé.
Sè liÖu cña m¹ng líi kªnh m¬ng quËn §èng §a lµ mét vÝ dô
B¶ng 1 :
Thèng kª hÖ thèng kªnh m¬ng quËn §èng §a ( XÝ NghiÖp Tho¸t N íc 4)
STT
Tªn m ¬ng
BÒ réng (m)
ChiÒu dµi (m)
Cã hµnh lang(m)
Kh«ng hµnh lang(m)
1
Hµo Nam
3.3
639
732
546
B>6
934
3018
450
B<6
800
2
Ngäc Kh¸nh
4.2
120
140
100
3
V ên Me
2
206
176
236
4
B.ViÖn Phô S¶n
1
100
100
100
5
Tr¾ng ChÑm
4
501
41
961
6
Tr¹i Tãc
1.5
90
90
90
7
Nhµ DÇu
2
57
30
84
8
¤ Chî Dõa
1.5
130
130
130
9
L ¬ng sö
2.2
175
0
350
10
Ph ¬ng Mai
3.2
275
150
400
11
ChÑm- X· §µn
6
460
460
460
12
Th«ng Phong-
Linh Quang
2
40
40
40
13
Trung tiÒn
2.9
30
30
30
14
M ¬ng T©y S¬n
B>6
405
970
640
B<6
400
15
M ¬ng Nam §ång
4
357
474
240
16
M ¬ng IF
B>6
385
670
100
17
M ¬ng Hoµng CÇu
2.5
373
479
267
18
M ¬ng Y Khoa
2
734
891
577
19
M ¬ngThµnh C«ng
B>6
621
866
376
R¸c ._.th¶i do ý thøc kÐm cña ngêi d©n, do sù bu«ng láng qu¶n lý cña ®Þa ph¬ng vµ c¬ quan chøc n¨ng ®· g©y c¶n trë dßng ch¶y, l¾ng ®äng cÆn ®¸y, mÊt mü quan vµ g©y tèn kÐm trong viÖc n¹o vÐt.
Ngµnh GTCC ®îc giao nhiÖm vô triÓn khai c¸c dù ¸n n¹o vÐt, c¶i t¹o s«ng hå, kªnh m¬ng néi thµnh. MÆc dï c¸c dù ¸n nµy ®Òu hoµn thµnh nhng chÊt lîng níc vÉn Ýt chuyÓn biÕn vµ ®ang cã nguy c¬ « nhiÔm nÆng h¬n. nguyªn do lµ khi lËp dù ¸n, c¸c ngµnh chøc n¨ng chØ ®a vµo c¸c h¹ng môc n¹o vÐt bïn, kÌ bê chø kh«ng nghÜ tíi viÖc thiÕt kÕ hÖ thèng thu gom níc th¶i, x©y dùng tr¹m xö lý níc th¶i tríc khi ®æ vµo s«ng hå, kªnh m¬ng.
B HiÖn tr¹ng « nhiÔm m«i trêng níc.
Lîng níc th¶i cña thµnh phè trung b×nh mçi ngµy kho¶ng 450.000m3, trong ®ã chØ cã 5% lîng níc th¶i ®· qua xö lý, cßn l¹i 95% ®îc ®æ th¼ng xuèng s«ng hå, kªnh m¬ng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng « nhiÔm níc th¶i ®Õn møc nghiªm träng.
Däc c¸c kªnh m¬ng cã hµng tr¨m cèng tiªu tho¸t níc th¶i ®îc x¶ th¼ng xuèng mang theo tr¨m thø bµ d»n nh bïn ®Êt, r¸c th¶i sinh ho¹t, r¸c th¶i y tÕ vµ c¶ chÊt th¶i c«ng nghiÖp ch¶y ra tõ c¸c c¬ së s¶n xuÊt. V× níc th¶i cha qua xö lý, l¹i lu c÷u l©u ngµy nªn biÕn níc s«ng trë thµnh mét thø ®en ngßm, ®Æc qu¸nh, bèc mïi h«i thèi. ViÖc xö lý sinh häc diÔn ra trong hÖ sinh th¸i díi níc bÞ qu¸ t¶i vµ cã thÓ hoµn toµn bÞ hñy ho¹i do c¸c chÊt h÷u c¬ vµ chÊt th¶i c«ng nghiÖp.
Cø vµi th¸ng Cty tho¸t níc l¹i tiÕn hµnh n¹o vÐt lßng s«ng nhng rèt cuéc th× ®©u vÉn hoµn ®ã bëi lîng bïn ®Êt l¾ng ®äng díi ®¸y s«ng hå, kªnh m¬ng lµ qu¸ lín. T¹i c¸c ®Çu cèng tho¸t níc , ngêi ta nhËn thÊy kh«ng chØ cã r¸c th¶i sinh ho¹t, r¸c th¶i y tÕ ®¬n thuÇn nh b«ng b¨ng mµ cã c¶ bÖnh phÈm sau phÈu thuËt. §©y thùc sù lµ mét nguån g©y bÖnh lín, ¶nh hëng ®Õn søc khoÎ céng ®ång.
a) Níc th¶i sinh ho¹t
Theo c¸c sè liÖu ®iÒu tra cña c«ng ty t vÊn cÊp tho¸t níc Hµ Néi, tæng lîng níc th¶i sinh ho¹t cña 1.089.000 ngêi d©n t¹i khu vùc néi thµnh Hµ Néi hiÖn nay lµ 180.000m3/ngµy ®ªm.
Tuy nhiªn c¸c ph¬ng tiÖn vÖ sinh t¹i chæ chØ ®îc sö dông ®Ó xö lý chÊt th¶i tõ c¸c toalet. C¸c chÊt th¶i sinh ho¹t kh¸c nh níc bÈn vµ níc th¶i th¬ng m¹i ®îc x¶ trùc tiÕp xuèng hÖ thèng cèng vµ kªnh m¬ng. C¸c lo¹i toalet nh lo¹i xÝ níc, xÝ th¶i, xÝ 2 ng¨n, xÝ thïng ®ang ®îc sö dông. Theo b¸o c¸o cña tæ chøc UNDP sè d©n sö dông c¸c lo¹i xÝ nªu trªn ®îc tÝnh nh sau
B¶ng 2 : T×nh h×nh sö dông c¸c lo¹i hè xÝ
Lo¹i xÝ
Sè ngêi sö dông
TØ lÖ (%)
XÝ níc
540.000
54
XÝ 2 ng¨n
200.000
20
XÝ thïng
180.000
18
Hè xÝ c«ng céng
80.000
8
Tæng céng
1.000.000
100
(Nguån : C¬ quan ph¸t triÔn liªn hîp quèc – UNDP, 1997)
Møc ®é xö lý cña c¸c ph¬ng tiÖn vÖ sinh nh×n chung lµ thÊp, níc bÈn ®îc x¶ trùc tiÕp vµo c¸c ao hå, kªnh m¬ng. Nguån níc c«ng céng cµng bÞ « nhiÔm trÇm träng khi mËt ®é d©n c trong lu vùc t¨ng lªn.
b) Níc th¶i s¶n xuÊt
Theo thèng kª míi nhÊt cña Së GTCC, hiÖn thµnh phè Hµ Néi cã kho¶ng 369 nhµ m¸y xÝ nghiÖp, 15.880 c¬ së s¶n xuÊt t nh©n, h¬n 1.000 c¬ quan trung ¬ng, 29 bÖnh viÖn, 10 khu c«ng nghiÖp. Trong sè c¸c c¬ quan d¬n vÞ trªn chØ cã 40 xÝ nghiÖp, nhµ m¸y, 25 c¬ së dÞch vô lín vµ 10 bÖnh viÖn cã ®Çu t hÖ thèng xö lý níc th¶i, cßn l¹i hÇu hÕt lµ ®æ níc th¶i ra hÖ thèng tho¸t níc chung cña thµnh phè.
C¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp tËp trung chñ yÕu t¹i 5 khu :
Khu c«ng nghiÖp Thîng §×nh : cã 45 xÝ nghiÖp, ®Æc trng cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp hãa chÊt, c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm, dÖt may, sµnh sø thñy tinh …
Khu c«ng nghiÖp VÜnh Tuy : cã 38 xÝ nghiÖp, ®Æc trng cho 7 ngµnh : c¬ khÝ, vËt liÖu x©y dùng, chÕ biÕn thùc phÈm, dÖt may, da giÇy, in vµ v¨n phßng phÈm, trong ®ã cã 3 ngµnh chÝnh lµ dÖt nhuém, c¬ khÝ, chÕ biÕn thùc phÈm.
Khu c«ng nghiÖp V¨n §iÓn : cã 14 xÝ nghiÖp ®Æc trng bëi 3 ph©n ngµnh c«ng nghiÖp lµ : c¬ khÝ, hãa chÊt ph©n bãn, vËt liÖu x©y dùng, sµnh sø thñy tinh vµ chÕ biÕn gç l©m s¶n, khu vùc nµy lµ khu vùc c«ng nghiÖp nÆng.
Khu c«ng nghiÖp CÇu DiÔn : cã 8 xÝ nghiÖp ®Æc trng bëi 5 ngµnh c«ng nghiÖp chñ yÕu lµ : c¬ khÝ, hãa chÊt, vËt liÖu x©y dùng, chÕ biÕn gç trong ®ã cã 2 ngµnh chñ chèt lµ chÕ biÕn thùc phÈm vµ hãa chÊt.
Khu c«ng nghiÖp Sµi §ång : ®Æc trng bëi c¸c nhµ m¸y, xÝ nghiÖp ®iÖn tö c«ng nghÖ cao …
Hµng ngµy c¸c nhµ m¸y xÝ nghiÖp trªn x¶ vµo hÖ thèng tho¸t níc vµ nguån níc mÆt Hµ Néi mét lîng níc th¶i kho¶ng 85.000-90.000m3/ngµy ®ªm. Lîng níc th¶i c«ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 27-30% tæng lîng níc th¶i cña thµnh phè vµ xu híng ®Õn n¨m 2020 lîng níc th¶i chiÕm kho¶ng 40-50% do qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ngµy cµng cao.
c) Níc th¶i bÖnh viÖn
Theo sè liÖu ®iÒu tra cña bé m«n cÊp tho¸t níc- m«i trêng níc cña trêng §¹i Häc X©y Dùng Hµ Néi, hiÖn nay cã kho¶ng 29 bÖnh viÖn trung ¬ng vµ thµnh phè, c¸c bÖnh viÖn nµy tËp trung thµnh c¸c khu vùc nh khu vùc bÖnh viÖn ViÖt §øc, bÖnh viÖn C, bÖnh viÖn K; khu vùc bÖnh viÖn H÷u NghÞ, Qu©n y, bÖnh viÖn Nhi ViÖt Nam – Thôy §iÓn, bÖnh viÖn phô s¶n Hµ Néi … hoÆc ph©n bè r¶i r¸c trªn ®Þa bµn thµnh phè. Trong sè 29 bÖnh viÖn trªn ®Þa bµn Hµ Néi chØ cã 10 bÖnh viÖn lín nh: B¹ch Mai, Nhi TW, Qu©n y viÖn 108…cã tr¹m xö lý níc th¶i côc bé, sè cßn l¹i níc th¶i ®Òu x¶ th¼ng vµo hÖ thèng tiªu tho¸t chung cña thµnh phè
C¸c bÖnh viÖn trªn hµng ngµy x¶ vµo hÖ thèng ao hå, kªnh m¬ng kho¶ng 80.000-90.000m3/ngµy ®ªm. lîng níc th¶i nµy chøa nhiÒu chÊt bÈn ®éc h¹i, hµm lîng BOD cao, chøa nhiÒu vi trïng g©y bÖnh.
d) R¸c th¶i
R¸c th¶i lµ mèi ®e do¹ trùc tiÕp cho viÖc tho¸t níc vµo mïa ma v× nã lµm c¶n trë dßng ch¶y cña s«ng kªnh m¬ng, s«ng ngßi. Nh vËy, mét c¸ch trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp, chÊt th¶i r¾n còng g©y ra « nhiÔm m«i trêng, ®Æc biÖt lµ « nhiÔm nguån níc.
Hµng ngµy c«ng ty M«i trêng §« thÞ thu gom ®îc 1914m3 r¸c/ngµy,®¹t kho¶ng 63% tæng lîng phÕ th¶i ph¸t sinh cña thµnh phè. Mçi ngµy c«ng ty thu gom kho¶ng 120 tÊn ph©n b¾c trªn tæng khèi lîng ph¸t sinh toµn ®Þa bµn thµnh phè íc tÝnh 200 tÊn, phÇn cßn l¹i ngêi d©n tù lµm ph©n bãn.
ChÊt th¶i thu gom chñ yÕu ®îc ®em ch«n lÊp t¹i b·i ch«n lÊp cña thµnh phè. ChØ cã mét phÇn rÊt nhá ®îc ®em xö lý ë nhµ m¸y chÕ biÕn phÕ th¶i CÇu DiÔn. ®©y lµ nhµ m¸y do UNDP tµi trî cã c«ng suÊt xö lý 30.000m3 r¸c/n¨m, chÕ biÕn ®îc 7.500 tÊn ph©n/n¨m. hiÖn t¹i nhµ m¸y míi chØ xö lý ®îc gÇn 5% tæng lîng phÕ th¶i cña toµn thµnh phè.
C¸c b·i ch«n lÊp phÕ th¶i cña Hµ Néi tõ tríc ®Õn nay ®Òu cha ®¹t tiªu chuÈn. ChÊt th¶i c«ng nghiÖp vµ chÊt th¶i bÖnh viÖn kh«ng ®îc xö lý riªng mµ ®em ra ch«n lÊp cïng tÊt c¶ c¸c lo¹i phÕ phÈm kh¸c. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y « nhiÔm m«i trêng sèng, « nhiÔm níc mÆt, níc ngÇm cña thµnh phè.
B¶ng 3 : Sè liÖu ®o ®¹c « nhiÔm cña c¸c kªnh m¬ng QuÝ 4 n¨m 2005
(Tr¹m xö lý níc th¶i Kim Liªn)
Ngµy th¸ng
NhiÖt ®é
pH
DO
COND
TDS
SS
TURB
Cl
SO4
Fe
PO4
NH3-N
COD
BOD5
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
FTU
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
mg/l
M.Thµnh C«ng
26/10
26.3
7.21
2.35
998
500
98
105
56.4
31
0.59
2.47
25.1
148
121
25/11
21.7
7.52
4.46
1054
520
85
85
52.19
27
0.68
2.94
25.25
138
109
28/12
17.9
7.47
2.86
1123
550
78
84
54.6
29
0.56
2.8
24.8
145
114
M.Hoµng CÇu
26/10
26
7.45
1.24
1085
540
95
98
64.5
28
0.75
2.75
25.6
168
132
25/11
21
7.5
1.32
1063
530
81
78
59.84
25
0.84
2.35
24.75
157
121
28/12
17.9
7.52
2.32
1134
560
84
88
58.2
27
0.64
2.42
24.75
138
112
Y cô - Y khoa
20/10
26.1
7.21
0.37
1344
670
140
116
42.6
28
0.62
2.5
22.6
123
99
25/11
21
7.02
0.68
1456
720
64
76
51
29
0.68
2.61
19.8
156
121
9/12
19.4
6.4
0.87
1382
690
40
60
49.3
31
0.56
2.08
17.8
179
134
M.Tr¾ng ChÑm
21/10
27
7.02
0.75
733
360
62
56
41.69
6
0.75
2.32
23.3
139
111
25/11
19.8
7.18
1.33
748
370
55
55
53.89
20
0.98
2.14
20.7
125
98
29/12
17.8
6.92
1.12
768
380
39
43
60.9
21
1.12
2.12
20.8
154
123
M.ChÑm X· §µn
21/10
26.9
7.07
0.73
710
350
174
157
45.09
8
0.84
2.51
23.8
119
84
25/11
19.6
7.16
1.35
724
360
48
51
41.69
19
0.68
2.56
24.1
121
86
29/12
17.8
6.91
0.78
771
380
41
41
49.9
24
0.85
2.44
21.3
166
130
M.L ¬ng Sö
7/10
27.8
7.23
0.45
868
430
55
64
29.5
39
0.75
2.95
20.9
112
84
11/11
27.6
7.31
0.31
610
300
47
43
23.54
42
0.64
3.04
23.25
109
84
15/12
17.5
7.36
0.44
898
450
27
28
30.63
24
0.65
3.17
21.5
138
98
M.Ph ¬ng Mai
7/10
28.1
7.04
0.64
687
340
62
68
56.8
25
0.84
3.01
25.6
148
121
11/11
27.5
6.56
1.5
493
250
27
37
24
22
0.68
2.68
23
111
90
15/12
17.5
6.57
0.31
860
430
22
37
60.13
6
0.74
2.56
11.4
126
95
M.Ngäc Kh¸nh
7/10
27.9
7.23
0.56
856
420
81
87
77.8
39
0.68
3.67
35.4
204
168
11/11
28.2
7.19
0.44
949
470
67
95
72.89
42
0.59
3.25
31
169
125
15/12
17.3
7.39
0.45
599
300
56
80
74.88
18
0.56
3.22
22
158
120
M.Hµo Nam
7/10
27.8
7.56
0.34
920
460
111
131
68.5
29
0.7
2.67
28.7
202
164
11/11
27.6
7.42
0.61
824
410
92
101
58.6
33
0.8
2.36
26.8
189
150
15/12
17.9
7.31
0.49
938
460
66
68
46.51
32
0.4
2.58
25.75
179
148
M.T©y S¬n
14/10
26.9
7.27
0.78
847
420
60
62
60.12
17
0.27
3.04
38
258
214
10/11
27
7.47
0.64
980
490
50
53
69.2
28
0.58
2.75
22.4
128
105
21/12
18.8
7.81
0.43
925
460
33
43
85.65
32
0.74
2.68
28.25
121
101
M.IF
14/10
26.3
5.96
0.88
566
280
101
72
21.27
18
0.84
2.31
18.3
114
95
10/11
26.8
6.05
0.74
612
300
84
94
35.6
16
1.1
1.98
22.5
158
121
21/12
18
5.95
0.91
592
300
67
74
55.87
15
0.98
2.56
25.2
254
221
M.Nam §ång
14/10
26
7.4
0.82
1838
920
164
158
68.35
37
1.24
4.56
44.25
302
267
10/11
27
7.51
0.84
1805
900
95
98
71.5
35
1.14
3.67
29.4
256
219
21/12
18.7
7.64
0.97
1606
800
84
98
88.5
30
0.98
3.15
23.25
284
248
Nh×n chung c¸c chØ tiªu BOD5, COD vµ NH4+ cña c¸c mÈu níc t¹i c¸c kªnh (c¸c gi¸ trÞ nµy cao h¬n nhiÒu so víi c¸c mÉu níc cña c¸c hå) ®Òu vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp theo TCVN 5949-95 : níc th¶i c«ng nghiÖp – Tiªu chuÈn th¶i.
Sè liÖu nghiªn cøu vÒ møc ®é « nhiÔm níc th¶i cña Cty tho¸t níc Hµ Néi cho thÊy hµm lîng c¸c chÊt bÈn, c¸c chÊt h÷u c¬, kim lo¹i nÆng g©y « nhiÔm t¹i c¸c nh¸nh cèng níc th¶i ë møc ®é cao. Hµm lîng Amoni t¹i c¸c s«ng cao gÊp 12 ®Õn 59 lÇn tiªu chuÈn cho phÐp (TCCP), hµm lîng BOD5 dao ®éng tõ 35-220 mg/l, hµm lîng COD thêng xuyªn cao gÊp 1,5 ®Õn 1,9 lÇn TCCP, lîng oxygen trong níc rÊt nghÌo, ®Ó g©y mïi h«i thèi, ®Æc biÖt vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt oi bøc.
Khi m«i trêng níc bÞ « nhiÔm (chñ yÕu do t¸c ®éng cña níc th¶i ®« thÞ) sÏ g©y ra nh÷ng t¸c ®éng nhiÒu mÆt tíi ®êi sèng ®« thÞ vµ m«i trêng c¶nh quan.
Níc bÞ « nhiÔm vÒ mÆt vËt lý sÏ dÉn ®Õn c¸c hiÖn tîng ®æi mµu (n©u, xanh ®en …) lµm mÊt mü quan, gi¶m gi¸ trÞ sö dông. Khi khö trïng b»ng níc Clo, nh÷ng hîp chÊt h÷u c¬ cã trong níc sÏ t¹o ra nh÷ng s¶n phÈm ®éc h¹i nh Clorofooc. Sù ph¸t triÓn cña vi khuÈn, t¶o vµ c¸c vi sinh vËt lµm t¨ng ®é ®ôc cña níc. Nh÷ng hîp chÊt l¬ löng g©y ra ®é ®ôc trong níc lµm gi¶m t¸c dông cña chÊt diÖt khuÈn. §é ®ôc lín lµm gi¶m qu¸ tr×nh quang hîp kÐo theo sù gi¶m nång ®é oxi hoµ tan. HiÖn tîng « nhiÔm còng lµm gi¶m qu¸ tr×nh tù lµm s¹ch cña níc, thËm chÝ cã thÓ lµm thay ®æi qu¸ tr×nh sèng vµ thµnh phÇn c¸c quÇn thÓ sinh vËt. C¸c thµnh phÇn t¶o, nÊm, cá ph¸t triÓn g©y nguy c¬ truyÒn bÖnh vµ c¶n trë dßng ch¶y, g©y tèn kÐm cho viÖc xö lý.
Níc bÞ « nhiÔm vÒ mÆt sinh lý sÏ g©y mïi khã chÞu, ph¸t t¸n c¸c chÊt ®éc h¹i, lan truyÒn c¸c virus, vi khuÈn g©y bÖnh ¶nh hëng xÊu ®Õn cuéc sèng d©n c. ViÖc kh¾c phôc hËu qu¶ vµ c¶i t¹o chÊt lîng níc thêng rÊt tèn kÐm vµ phøc t¹p, thêi gian ¶nh hëng kÐo dµi.
Níc bÞ « nhiÔm vÒ mÆt ho¸ häc g©y h¹i cho tµi nguyªn thuû sinhvµ søc khoÎ con ngêi ngay ë nång ®é thÊp. Níc cã mïi h«i, khã ngöi, ®é pH cña níc gi¶m, xuÊt hiÖn v¸ng bät … lµm gi¶m kh¶ n¨ng ph©n huû sinh häc.
Tãm l¹i t¸c h¹i cña sù « nhiÔm m«i trêng níc g©y ra lµ v« cïng phøc t¹p. Nã g©y « nhiÔm kh«ng khÝ (mïi, chÊt ph¸t t¸n …), « nhiÔm níc ngÇm (c¸c chÊt thÈm thÊu khã ph©n huû), « nhiÔm ®Êt (t¨ng ®é chua, gi¶m sù trao ®æi chÊt). TÊt c¶ nh÷ng t¸c ®éng ®ã ®Òu dÉn ®Õn sù suy tho¸i m«i trêng ®« thÞ, g©y nªn sù båi l¾ng ë c¸c kªnh m¬ng, s«ng hå, g©y nguy h¹i søc khoÎ céng ®ång, ¶nh hëng toµn bé hÖ sinh th¸i ®« thÞ.
C HiÖn tr¹ng c¶nh quan kh«ng gian cña c¸c kªnh m¬ng
C¸c kªnh m¬ng hiÖn t¹i ®îc sö dông chØ nh mét cèng tho¸t níc bÈn mµ kh«ng hÒ cã bÊt kú mét gi¸ trÞ c¶nh quan nµo thËm chÝ cßn lµm mÊt mü quan ®« thÞ .
ViÖc « nhiÔm nguån níc mÆt, r¸c th¶i tr«i næi trªn c¸c kªnh m¬ng ®· lµm mÊt ®i gi¸ trÞ sö dông c¶nh quan cña c¸c kªnh m¬ng.
Do bÞ lÊn chiÕm mµ phÇn lín c¸c kªnh m¬ng kh«ng cã ®êng dÉn hai bªn hoÆc cã nhng rÊt hÑp, g©y khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý vµ c¶i t¹o kªnh m¬ng. ChÊt lîng ®êng rÊt xÊu nhÊt lµ vµo mïa ma v× phÇn lín chØ lµ ®êng ®Êt. Còng do kh«ng cã ®êng dÉn mµ ë mét sè m¬ng, ngêi d©n tù ý x©y cÇu b¾c qua ®Ó dÉn vµo nhµ m×nh g©y nªn h×nh ¶nh lén xén trªn c¸c kªnh m¬ng.
C¸c lo¹i kÌ m¬ng hiÖn t¹i chØ b»ng tre nøa, kh«ng ®¶m b¶o chøc n¨ng vÒ l©u dµi.
C©y xanh ®îc trång ë mét sè kªnh m¬ng nhng cha t¹o ®îc dÊu Ên, chóng ®îc trång mét c¸ch tïy tiÖn.
¥ mét sè kªnh m¬ng tån t¹i c¸c xãm liÒu, xãm lao ®éng víi sù tïy tiÖn trong x©y dùng vµ h¹ tÇng yÕu kÐm, thiÕu ý thøc b¶o vÖ m«i trêng ®· gãp phÇn lµm cho bé mÆt kªnh m¬ng xÊu ®i tr«ng thÊy.
1.3 Dù b¸o t×nh h×nh vÖ sinh m«i trêng cña TP Hµ Néi (®Õn n¨m 2020)
C¸c yÕu tè ¶nh hëng tíi lîng chÊt th¶i t¹i néi thµnh Hµ Néi
A D©n sè :
Sù gia t¨ng d©n sè nhanh chãng lµ ¸p lùc rÊt lín ®Õn m«i trêng sèng cña Thñ §« khi h¹ tÇng kü thuËt kh«ng kÞp ®¸p øng
B¶ng 4 : Dù b¸o d©n sè Hµ Néi
N¨m
Tæng d©n sè Hµ Néi (ng êi)
Tû lÖ t¨ng d©n sè (%)
Tæng d©n sè ®« thÞ (ng êi)
Tæng d©n sè ngo¹i thµnh (ng êi)
1994
1.996.575
-
-
-
1995
2.394.797
3.08
1.379.820
1.014.917
2000
2.683.851
2.31
1.598.000
1.085.851
2005
2.972.815
2.07
1.808.040
1.164.775
2010
3.361.710
1.87
2.153.000
1.108.710
2015
3.550.719
1.71
2.393.656
1.157.063
2020
3.839.686
1.58
2.750.000
1.089.689
(Nguån : æn ®Þnh d©n sè ®Ó x©y dùng Thñ §« v¨n minh giµu ®Ñp _ UB d©n sè KHHG§ 1994)
B Tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ ®Æc biÖt lµ c«ng nghiÖp vµ th¬ng m¹i ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lîng níc th¶i c«ng nghiÖp
Bang 5 : Dự báo một số chỉ tiêu phát triển công nghiệp- xây dựng (theo GDP)
Đ/v
2001 - 2005
2006 - 2010
2000 - 2010
1- Tỷ lệ đóng góp vào phần GDP tăng thêm của toàn thành phố (Giá 1994)
%
50,5
57,6
55,1
2- Nhịp độ tăng trưởng bình quân năm từng thời kỳ
Lần
13,5
14,5
14,0
3- Tỷ lệ đóng góp vào thu hút thêm lao động chung toàn thành phố
%
64,6
88,6
76,6
4- Năng suất lao động
( tính theo GDP, giá94)
Tr.đ
24,8
33,9
46,4
C Tiªu chuÈn th¶i níc
Theo qui ho¹ch tæng thÓ níc cÊp ®Õn sau 2010 do c¬ quan ph¸t triÔn PhÇn Lan (FINIDA) lËp vµ ®ang ®îc ®iÒu chØnh l¹i th× møc ®é tiªu thô níc cña c¸c lo¹i h×nh dïng níc nh sau :
Lîng níc dïng cho sinh ho¹t :
N¨m 2000 lµ 150l/(ngêi/ ng®), ®¶m b¶o 85% d©n sè ®« thÞ ®îc cÊp níc .
N¨m 2010 lµ 180l/(ngêi/ ng®), ®¶m b¶o 95% d©n sè ®« thÞ ®îc cÊp níc .
N¨m 2020 lµ 200l/(ngêi/ ng®), ®¶m b¶o 95% d©n sè ®« thÞ ®îc cÊp níc .
Khu vùc tù cÊp níc lµ 100l/(ngêi /ng®).
Lîng níc dïng cho c«ng nghiÖp
N¨m 2010 : 35m3/ha, ngµy.
N¨m 2020 : 45m3/ha, ngµy.
Lîng níc nµy sÏ gi¶m ®i so víi hiÖn t¹i v× trong qui ho¹ch ph¸t triÔn thµnh phè ®Õn 2020, mét sè khu c«ng nghiÖp vµ nhµ m¸y sÏ ®îc ®a ra khái khu vùc néi thµnh.
Lîng níc dïng cho th¬ng m¹i tÝnh theo ®¬n vÞ tiªu thô :
ViÖc tiªu thô níc th¬ng m¹i ®îc íc tÝnh dùa trªn sè d©n víi tiªu chuÈn tiªu thô níc nh sau (theo qui ho¹ch tæng thÓ ngµnh níc)
B¶ng 6 : Tiªu chuÈn tiªu thô níc
Sö dông n íc trong c¸c ngµnh th ¬ng m¹i
1994 (l/ng êi/ngµy)
2010 (l/ng êi/ngµy)
C«ng nghiÖp nhá
6
15
C¸c c«ng tr×nh phóc lîi
37
40
Tæng sè
43
55
Sè nh©n víi d©n sè
2.1
3.3
(Nguån : C¬ quan hîp t¸c quèc tÕ PhÇn Lan _FINIDA, 1994)
Lîng níc th¶i :
Dùa trªn tiªu chuÈn tiªu thô níc, lîng níc th¶i ®îc íc tÝnh: B¶ng 7-Lîng níc th¶i ®« thÞ
Lîng níc th¶i trong c¸c khu vùc
1994
(l/ngêi/ngµy)
2010
(l/ngêi/ngµy)
1. Níc th¶i sinh ho¹t
Khu vùc cã hÖ thèng cÊp níc c«ng céng
90
180
Khu vùc cã hÖ thèng cÊp níc côc bé
50
100
2. Níc th¶i th¬ng m¹i
C«ng nghiÖp nhá
6x2.1
15x3.3
C¸c c«ng tr×nh phóc lîi
37x2.1
40x3.3
Níc th¶i c«ng nghiÖp (m3/ha/ngµy)
28
32
B¶ng 8 : Hµm lîng chÊt g©y « nhiÔm
Hµm l îng
§¬n vÞ tÝnh
1994
2010
N íc th¶i sinh ho¹t
BOD g/ng êi/ngµy
40
60
N íc th¶i th ¬ng m¹i
BOD mg/l
200
200
N íc th¶i c«ng nghiÖp
BOD mg/l
400
400
B¶ng 9: T×nh h×nh r¸c th¶i sinh ho¹t cña Hµ Néi ®Õn n¨m 2020
Dù b¸o l îng ph¸t sinh
1996
2000
2005
2010
2020
1. L îng ph¸t sinh (m3)
Tæng l îng r¸c th¶i sinh ho¹t
2.958
3.681
4.578
6.307
7.568
Tæng l îng r¸c th¶i ®éc h¹i
202
265
336
327
512
Tæng l îng bïn bÓ phèt
353
391
434
481
577
2. L îng thu gom (m3)
Thu gom cã lùa chän
314
386
479
663
796
Thu gom r¸c th¶i sinh ho¹t
2.212
2.708
3.344
4.581
5.473
ChÊt th¶i bÖnh viÖn
3
4
5
7
10
ChÊt th¶i r¾n ®éc h¹i
96
126
160
203
243
ChÊt th¶i láng ®éc h¹i
103
134
171
217
260
Bïn bÓ phèt
353
391
434
481
577
3. L îng t¸i sö dông (m3)
T¸i chÕ
488
603
752
1.033
1.269
T¸i sö dông bïn bÓ phèt
304
331
359
377
452
4. L îng ® îc xö lý (m3)
ChÊt th¶i r¾n SH+§H
1.481
1.818
2.257
3.099
2.797
ChÊt th¶i láng SH+§H
-
100
150
200
300
H×nh ¶nh hiÖn tr¹ng « nhiÔm cña c¸c kªnh m¬ng Hµ Néi
H×nh ¶nh hiÖn tr¹ng « nhiÔm cña c¸c kªnh m¬ng Hµ Néi
H×nh ¶nh hiÖn tr¹ng « nhiÔm cña c¸c kªnh m¬ng Hµ Néi
1.4 Vai trß hÖ thèng kªnh m¬ng ®èi víi Hµ Néi
1.4.1 Tho¸t níc
C¸c kªnh m¬ng lµ mét bé phËn kh«ng thÓ thiÕu cña m¹ng líi tho¸t níc, cã nhiÖm vô truyÒn dÉn níc th¶i tõ ao hå, cèng tho¸t níc ®Ó ®æ ra 4 s«ng chÝnh lµ s«ng T« LÞch, s«ng Lõ, s«ng SÐt, s«ng Kim Ngu. VÒ mïa ma lò, c¸c kªnh m¬ng ph¶i tho¸t níc thËt nhanh ra s«ng ®Ó gi¶m t×nh tr¹ng óng ngËp, g©y mÊt vÖ sinh m«i trêng .
HiÖn t¹i c¸c m¬ng vÉn thùc hiÖn tèt chøc n¨ng tho¸t níc, viªc óng ng¹p phÇn lín g©y ra bëi hÖ thèng cèng tho¸t ®· xuèng cÊp kh«ng ®¶m b¶o kü thuËt
Ngoµi ra mét sè m¬ng cßn cã chøc n¨ng chuyÓn dßng níc lò nh m¬ng §Þnh C«ng.
1.4.2 §iÒu hoµ vi khÝ hËu
Sù tham gia cña mÆt níc vµo c¶nh quan ®« thÞ cã thÓ díi d¹ng tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o. Trong m«i trêng « nhiÔm cña ®« thÞ, mÆt níc gãp phÇn lµm trong lµnh bÇu kh«ng khÝ.
MÆt níc lµm gi¶m sù nhiÔm bÈn, khö bôi vµ c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp, lµm tan chÊt ®éc trong khÝ quyÓn. MÆt níc cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ®Õn viÖct¨ng cêng ®é trong suèt cña bÇu kh«ng khÝ ®« thÞ vµ bøc x¹ tö ngo¹i. mÆt níc ¶nh hëng ®Õn chÕ ®é giã, t¨ng cêng kh«ng khÝ trong lµnh, gi¶m nhiÖt ®é m«i trêng, n©ng cao ®é Èm kh«ng khÝ, thay ®æi sù t¬ng ph¶n cña chÕ ®é nhiÖt…
Níc cã ¶nh hëng tíi tiÓu khÝ hËu. Níc gi÷ nãng vµ l¹nh l©u h¬n gióp gi¶m bít sù dao ®éng m¹nh cña nhiÖt ®é kh«ng khÝ nªn cã t¸c dông c¶i thiÖn khÝ hËu ë vïng ven mÆt níc. Theo nghiªn cøu cña N.N.Galakhov, b¸n kÝnh ¶nh hëng phô thuéc vµo ®é réng cña mÆt níc, võa lµ 150-200m, lín lµ 400-500m. Sù ¶nh hëng cña khu mÆt níc rÊt lín cã khi tíi 2000m.
Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu, mÆt níc cã t¸c dông h¹ nhiÖt ®é kh«ng khÝ mïa hÌ tõ 2- 4 0C, t¨ng ®é Èm t¬ng ®èi tõ 5 – 15%, h¹ nhiÖt bøc x¹ vïng ven s«ng 12 – 14%, ven hå 2 -5%. MÆt níc cßn t¹o kh¶ n¨ng lu h«ng kh«n khÝ theo chiÒu ®øng. Sù kh¸c nhau vÒ nhiÖt gi÷a vïng cã mÆt níc vµ khu x©y dùng ®Én ®Õn hiÖu sè ¸p lùc khÝ quyÓn. Kh«ng khÝ lo·ng nãng cña khu x©y dùng ®îc thay thÕ b»ng m¶ng kh«ng khÝ l¹nh trªn bÒ mÆt níc trµn tíi g©y chuyÓn ®éng kh«ng khÝ. Vai trß vÖ sinh do viÖc ®èi lu khong khÝ cã hiÖu qu¶ ë vïng cã khÝ nãng lµm s¹ch khÝ quyÓn va gi¶m nhÑ qu¸ tr×nh trao ®ái nhiÖt cña c¬ thÓ con ngêi.
1.4.3 T¹o c¶nh quan, sinh ho¹t céng ®ång
Vai trß nµy hiÖn vÇn cha ®îc khai th¸c nhng trong t¬ng lai, sù ph¸t triÔn kinh tÕ ®ßi hái c¸c dù ¸n cã hÖ sè sö dông ®Êt cµng cao cµng tèt, ®iÒu nµy khiÕn diÖn tÝch ®Êt c«ng céng vµ c©y xanh ngµy cµng gi¶m. Khi ®ã kh«ng gian däc 2 bªn bê kªnh m¬ng sÏ lµ nguån ®Êt t¹o c¶nh quan ®¸ng gi¸.
NÕu kÕt hîp tèt víi c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc cã gi¸ trÞ nh ®Òn chïa, di tÝch, c«ng viªn, hå níc th× gi¸ trÞ c¶nh quan cña kªnh m¬ng sÏ ®îc t¨ng lªn rÊt nhiÒu, nã cã thÓ t¹o thµnh ®iÓm nhÊn cña ®« thÞ khi t¹o thµnh kh«ng gian më víi hÖ thèng c©y xanh, mÆt níc hµi hoµ víi nhau.
Bè trÝ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc däc hai bê kªnh m¬ng hîp lý cã thÓ t¹o thµnh tuyÕn phè ®i d¹o, tuyÕn phè du lÞch hÊp dÉn cña c¶ khu vùc.
KÕt luËn :
Thùc tr¹ng cña hÖ thèng tho¸t níc vµ m¹ng líi kªnh m¬ng hiÖn nay vµ trong t¬ng lai víi nhiÒu bøc xóc ®· ®Æt ra vÊn ®Ò cÊp b¸ch cÇn ph¶i nghiªn cøu c¶i t¹o, hiÖn ®¹i ho¸ m¹ng líi tho¸t níc trong ®ã cã kÓ ®Õn vai trß c¶nh quan, ®iÒu hoµ khÝ hËu cña c¸c kªnh m¬ng .
Gi÷a chÊt lîng m«i trêng vµ chÊt lîng c¶nh quan cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau, mét khi m«i trêng ®· « nhiÔm th× c¶nh quan còng xuèng cÊp theo vµ ngîc l¹i. ®iÒu nµy ®îc minh chøng b»ng h×nh ¶nh c¸c xãm liÒu ven s«ng, kªnh m¬ng, h×nh ¶nh c¸c khu phè chËt chéi, chen chóc trong bÇu kh«ng khÝ vÉn ®ôc… vµ mét ®iÒu ®¸ng ph¶i suy nghÜ lµ h×nh ¶nh u tèi cña c¸c kªnh m¬ng trong néi thµnh Hµ Néi. Lµ mét ngêi d©n thñ ®«, chóng ta kh«ng thÓ kh«ng bøc xóc, ®au lßng tríc sù xuèng cÊp nÆng nÒ cña c¸c kªnh m¬ng. Víi t tëng x©y dùng, c¶i t¹o chø kh«ng ph¶i che ®Ëy b»ng c¸ch cèng hãa, chóng ta sÏ nghiªn cøu t¹o cho hÖ thèng kªnh m¬ng trë thµnh mét trong nh÷ng ®iÓm nhÊn cña thñ ®«, lµ n¬i ngêi d©n thêng xuyªn ®i d¹o, nghØ ng¬i ®Ó th gi¶n sau nh÷ng ngµy lµm viÖc mÖt nhäc.
Ch¬ng 2 :c¬ së khoa häc ®Ó ®¸nh gi¸ h¶ n¨ng
sö dông cña c¸c kªnh m¬ng
2.1 Gi¸ trÞ c¶nh quan
2.1.1 BÒ réng kªnh m¬ng :
Kªnh m¬ng dïng lµm c¶nh quan lµ c¸c m¬ng hë nªn viÖc ®ßi hái ®é réng lµ rÊt quan träng v× nhÊt thiÕt ph¶i cã ®êng d¹o 2 bªn ®Ó ®¶m b¶o qu¶n lý tèt vµ tr¸nh t×nh tr¹ng ngêi d©n x©y cÇu mét c¸ch tù ph¸t b¾c qua kªnh m¬ng.
BÒ réng kªnh m¬ng liªn quan ®Õn nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nh lu lîng ®ñ lín ®Ó ®¶m b¶o dßng ch¶y, chiÒu dµi ®ñ lín ®Ó yÕu tè c¶nh quan ®¹t ®îc lµ tèt nhÊt, vµ víi lu lîng ®ã ®ñ ®Ó ta cã thÓ bè trÝ c¸c tr¹m xö lý níc th¶i mµ hiÖu qu¶ ®Çu t mang l¹i kh¸ cao.
BÒ réng kªnh m¬ng ph¶i ®ñ lín ®Ó tØ lÖ hµi hoµ gi÷a kh«ng gian trèng vµ qui m« c¸c c«ng tr×nh x©y dùng 2 bªn. Nã còng ph¶i ®ñ lín ®Ó bè trÝ c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, trong ®ã bÒ réng ®êng d¹o 2 bªn ®· chiÕm 4-6m.
Kªnh m¬ng sÏ ®îc kÌ b»ng bªt«ng víi c¸c « cá xanh ®îc trång trªn bÒ mÆt m¸i dèc.
BÒ réng kªnh m¬ng lín cßn nh»m t¹o ®ñ ®é th«ng tho¸ng ®Ó cïng víi hÖ thèng c©y xanh gióp gi¶m sù nhiÔm bÈn, khö bôi vµ c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp, lµm tan c¸c chÊt ®éc trong kh«ng khÝ, gióp t¨ng cêng ®é trong suèt cña bÇu kh«ng khÝ ®« thÞ, ®é s¸ng vµ bøc x¹ tö ngo¹i.
MÆt níc ¶nh hëng ®Õn chÕ ®é giã, t¨ng cêng kh«ng khÝ trong lµnh, gi¶m nhiÖt ®é m«i trêng, n©ng cao ®é Èm kh«ng khÝ, thay ®æi sù t¬ng ph¶n chÕ ®é nhiÖt. Níc cã ¶nh hëng ®Õn tiÓu khÝ hËu, cã t¸c dông c¶i thiÖn khÝ hËu ë vïng ven. Theo N.N.Galakhov, b¸n kÝnh ¶nh hëng phô thuéc ®é réng mÆt níc, võa lµ 150 -200m, lín lµ 400-500m, cã khi ®èi víi mÆt níc rÊt lín, b¸n kÝnh ¶nh hëng cã thÓ lªn tíi 2000m.
2.1.2 Mèi liªn hÖ víi c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc trong khu vùc
C¶nh quan kh«ng gian cña c¸c kªnh m¬ng nÕu ®øng mét m×nh sÏ chØ lµ tuyÕn ®i bé mµ kh«ng cã ®Ých ®Õn cô thÓ, kh«ng t¹o ®îc ®iÓm nhÊn kiÕn tróc. Nhng khi ®îc kÕt hîp víi c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc c«ng céng nh hå níc, qu·ng trêng, c«ng viªn… nã sÏ t¹o thµnh mét “kh«ng gian më” réng lín.
Kªnh m¬ng nµy sÏ trë thµnh mét híng tiÕp cËn míi tíi c¸c kh«ng gian më, mang bÇu kh«ng khÝ trong lµnh, yªn tÜnh trong khi c¸c híng kh¸c ®Òu lµ c¸c ®êng giao th«ng mang nhiÒu khãi bôi. §ã lµ ®iÓm ®Æc biÖt cña c¸c kªnh m¬ng khi ®îc sö dông lµm c¶nh quan.
Kh«ng gian më víi c©y xanh, mÆt níc sÏ lµ n¬i con ngêi gÇn gòi nhÊt víi thiªn nhiªn, ë ®ã con ngêi bá qua nh÷ng lo ©u cuéc sèng, trë l¹i lµ chÝnh m×nh.
§ã sÏ lµ n¬i sinh ho¹t v¨n ho¸ c«ng céng cña tÊt c¶ mäi ngêi trong khu vùc còng nh nh÷ng vïng l©n cËn. Gi÷a mét thµnh phè chËt chéi vµ ®«ng ®óc nh Hµ Néi hiÖn nay vµ cã thÓ sÏ t¨ng nhanh chãng trong t¬ng lai th× viÖc gi÷ g×n mét kh«ng gian xanh vµ s¹ch sÏ lµ mét tµi s¶n cùc kú quÝ gi¸.
2.2 Lu lîng dßng ch¶y
Lu lîng dßng ch¶y ph¶i t¬ng ®èi æn ®Þnh, nhÊt lµ vµo mïa kh« v× trong mïa kh« mét sè kªnh m¬ng ph¶i chÞu t×nh tr¹ng kh« h¹n nghiªm träng.
Lu lîng níc lín cßn ®Ó ®¶m b¶o tÈy röa, pha lo·ng lîng « nhiÔm , c¶i thiÖn chÊt lîng nguån níc mÆt.
Do lµ m¬ng hë, tiÕt diÖn ph¶i lín h¬n hiÖn t¹i nªn nã cã thÓ ®¶m b¶o rÊt tèt nhiÖm vô tho¸t níc trong mïa ma lò.
HiÖn nay, níc th¶i tõ mét sè tuyÕn cèng vÉn ®îc ®æ vµo c¸c ao hå, t¹i ®©y chóng sÏ tr¶i qua qu¸ tr×nh xö lý sinh häc tríc khi ®îc b¬m ra c¸c kªnh m¬ng ®Ó ®iÒu tiÕt dung lîng hå. Tuy nhiªn vÒ l©u dµi ®Ó gi÷ g×n c¶nh quan m«i trêng mÆt níc cña c¸c hå kh«ng bÞ « nhiÔm, ta cÇn t¸ch níc th¶i b»ng hÖ thèng cèng bao. Lîng níc th¶i nµy kh¸ lín vµ æn ®Þnh, nÕu ®îc tËp trung xö lý « nhiÔm tèt sÏ trë thµnh nguån bæ sung chÝnh cho c¸c kªnh m¬ng dïng lµm c¶nh quan.
Khi thiÕt kÕ chóng ta cÇn ph¶i c©n ®èi gi÷a lîng níc bæ sung vµ tiÕt diÖn kªnh m¬ng. Lîng níc bæ sung cÇn ph¶i ®îc tÝnh to¸n cÈn thËn v× kªnh m¬ng chän lµm c¶nh quan kh«ng thÓ nhËn níc th¶i trùc tiÕp tõ c¸c kªnh m¬ng cã møc ®é « nhiÔm vît qu¸ tiªu chuÈn cho phÐp, chóng ta cÇn ph¶i thiÕt kÕ hÖ thèng cèng bao ch¹y däc 2 bªn bê kªnh m¬ng. GiÕng trµn sÏ gióp tho¸t níc tèt ra kªnh m¬ng khi lu lîng x¶ lín vµo mïa ma vµ lóc nµy lîng níc th¶i « nhiÔm ®· ®îc pha lo·ng ®i rÊt nhiÒu, ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó ®æ vµo kªnh m¬ng.
Lu lîng dßng ch¶y cña c¸c kªnh m¬ng mïa kh« ®îc tÝnh to¸n s¬ bé dùa trªn tæng lîng níc th¶i trong c¸c khu d©n c .§iÒu nµy ®îc x¸c ®Þnh dùa trªn mËt ®é d©n sè vµ tiªu chuÈn th¶i níc. Theo s¬ ®å m¹ng líi tho¸t níc, b»ng ph¬ng ph¸p céng dån ta cã thÓ tÝnh ®îc lu lîng.
2.3 ChÊt lîng nguån níc mÆt
Víi mét kªnh m¬ng sö dông vµo môc ®Ých kiÕn tróc c¶nh quan kh«ng chÊp nhËn bÒ mÆt níc bÞ « nhiÔm. Níc kªnh m¬ng mµu ®en cïng víi mïi h«i thèi bèc lªn sÏ lµm mÊt ®i hoµn toµn gi¸ trÞ c¶nh quan. H×nh ¶nh c¸c kªnh m¬ng bång bÒnh r¸c th¶i kh«ng ®îc phÐp tån t¹i.
MÆt níc trong xanh, tÜnh lÆng soi bãng bÇu trêi cïng nh÷ng hµng c©y ven ®êng còng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn gi¸ trÞ c¶nh quan.
HiÖn nay gÇn nh tÊt c¶ c¸c kªnh m¬ng ®Òu ®ang trong t×nh tr¹ng « nhiÔm nghiªm träng, muèn sö dông lµm c¶nh quan, cÇn ph¶i cã biÖn ph¸p xö lý ®Ó c¶i thiÖn chÊt lîng níc mÆt.
Chóng ta kh«ng chØ sö dông biÖn ph¸p xö lý tËp trung c¸c chÊt « nhiÔm tríc khi ®æ vµo kªnh m¬ng mµ còng ph¶i giíi h¹n møc ®é « nhiÔm ngay tõ nguån ph¸t sinh. Giíi h¹n c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm ®· ®îc qui ®Þnh trong tiªu chuÈn ViÖt Nam.
B¶ng 10: Tiªu chuÈn chÊt lîng níc mÆt – tcvn 5942-1995
STT
Th«ng sè
§¬n vÞ
Gi¸ trÞ giíi h¹n
A
B
1
pH
6->8.5
5.5->9
2
BOD5
mg/l
<4
<25
3
COD
mg/l
>10
>35
4
Oxi hoµ tan
mg/l
>=6
>=2
5
ChÊt r¾n l¬ löng
mg/l
50
100
6
Asen
mg/l
0.05
0.1
7
Bari
mg/l
1
4
8
Cadimi
mg/l
0.01
0.02
9
Ch×
mg/l
0.05
0.1
10
Crom (VI)
mg/l
0.05
0.5
11
Crom(III)
mg/l
0.1
1
12
§ång
mg/l
0.1
1
13
KÎm
mg/l
1
2
14
Mangan
mg/l
0.1
0.8
15
Niken
mg/l
0.1
1
16
S¾t
mg/l
1
2
17
ThiÕc
mg/l
1
2
18
Thuû ng©n
mg/l
0.001
0.002
19
Amoniac (TÝnh theo Nit¬)
mg/l
0.05
1
20
Florua
mg/l
1
1.5
21
Nitrat (tÝnh theo Nit¬)
mg/l
10
15
22
Nitrit (tÝnh theo Nit¬)
mg/l
0.01
0.05
23
Xianua
mg/l
0.01
0.05
24
Phenol (tæng sè)
mg/l
0.001
0.02
25
DÇu më
mg/l
kh«ng
0.3
26
ChÊt tÈy röa
mg/l
0.5
0.5
27
Coliform
MPN/100ml
5000
10000
28
Tæng ho¸ chÊt b¶o vÖ thùc vËt (trõ DDT)
mg/l
0.15
0.15
29
DDT
mg/l
0.01
0.01
30
Tæng ho¹t ®éng phãng x¹ alfa
mg/l
0.1
0.1
31
Tæng ho¹t ®éng phãng x¹ beta
mg/l
1
10
Ghi chó : -Cét A cã thÓ ¸p dông ®èi víi níc mÆt cã thÓ dïng lµm nguån cÊp níc sinh ho¹t (nhng ph¶i qua qu¸ tr×nh xö lý theo qui ®Þnh)
Cét B ¸p dông ®èi víi níc mÆt dïng cho c¸c môc ®Ých kh¸c. Níc dïng cho n«ng nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n cã qui ®Þnh riªng.
B¶ng 11: Níc th¶i c«ng nghiÖp _ TCVN 5945-1995
Gi¸ trÞ giíi h¹n c¸c th«ng sè vµ nång ®é chÊt « nhiÔm
STT
Th«ng sè
§¬n vÞ
Gi¸ trÞ giíi h¹n
A
B
C
1
NhiÖt ®é
§é C
40
40
45
2
pH
6->9
5.5->9
5->9
3
BOD5
mg/l
20
50
100
4
COD
mg/l
50
100
400
5
ChÊt r¾n l¬ löng
mg/l
50
100
200
6
Asen
mg/l
0.05
0.1
0.5
7
Cadimi
mg/l
0.01
0.02
0.5
8
Ch×
mg/l
0.1
0.5
1
9
Clo d
mg/l
1
2
2
10
Crom (VI)
mg/l
0.05
0.1
0.5
11
Crom(III)
mg/l
0.2
1
2
12
DÇu më kho¸ng
mg/l
KPH§
1
5
13
DÇu ®éng thùc vËt
mg/l
5
10
30
14
§ång
mg/l
0.2
1
5
15
KÎm
mg/l
1
2
5
16
Mangan
mg/l
0.2
1
5
17
Niken
mg/l
0.2
1
2
18
Phospho h÷u c¬
mg/l
0.2
0.5
1
19
Phoospho tæng sè
mg/l
4
6
8
20
S¾t
mg/l
1
5
10
21
Tetracloetylen
mg/l
0.02
0.1
0.1
22
ThiÕc
mg/l
0.2
1
5
23
Thuû ng©n
mg/l
0.005
0.005
0.01
24
Tæng Nit¬
mg/l
30
60
60
25
Tricloetylen
mg/l
0.5
0.3
0.3
26
Amoniac (TÝnh theo Nit¬)
mg/l
0.1
1
10
27
Florua
mg/l
1
2
5
28
Phenolat
mg/l
0.001
0.05
1
29
Sulfua
mg/l
0.2
0.5
1
30
Xianua
mg/l
0.05
0.1
0.2
31
Coliform
MPN/100ml
5
10
32
Tæng ho¹t ®éng phãng x¹ alfa
mg/l
0.1
0.1
33
Tæng ho¹t ®éng phãng x¹ beta
mg/l
1
10
Chó thÝch : KPH§ : kh«ng ph¸t hiÖn ®îc
§èi víi níc th¶i cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ®Æc thï, gi¸ trÞ c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt thµnh phÇn ®îc qui ®Þnh theo c¸c tiªu chuÈn riªng
Níc th¶i c«ng nghiÖp cã gi¸ trÞ c¸c th«ng sè vµ nång ®é c¸c chÊt thµnh phÇn b»ng hoÆc nhá h¬n gi¸ trÞ qui ®Þnh trong cét A cã thÓ._.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
29495.doc
